TableofContentsBƯỚCĐINGẪUNHIÊNTRÊNPHỐWALL

Đầutưchứngkhoán:mộtbướcđingẫunhiên?

Lờimởđầu

1.Nềntảngvữngchắcvàlâuđàitrêncát

2.Sựđiênrồcủađámđông

3.Địnhgiácổphiếutừthậpniên1960đếnthậpniên1990

4.Bongbónglớnnhấtmọithờiđại:Internet

5.PhântíchcơbảnvàPhântíchkỹthuật

6.PhântíchkỹthuậtvàThuyếtbướcđingẫunhiên

7.Đánhgiáhiệuquảcủaphântíchcơbản

8.Chiếcgiàymới:Thuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại

9.Rủirocao,Phầnthưởnglớn

10.TàichínhHànhvi

11.Nhắmbắnvàolýthuyếtthịtrườnghiệuquảvàtạisaobắntrượt

12.Hướngdẫnphùhợpchongườibộhànhngẫunhiên

13.Hướngdẫncáchhiểuvàdựđoánlợinhuậntừcổphiếuvàtráiphiếu

14.Hướngdẫnđầutưtheovòngđời

15.Babướcquantrọngđểđầutưcổphiếu

BurtonG.Malkiel

BƯỚCĐINGẪUNHIÊNTRÊNPHỐWALLChiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

ĐẦU TƯ CHỨNG KHOÁN: MỘT BƯỚC ĐINGẪUNHIÊN?Khithamgiathịtrườngchứngkhoán,bấtcứnhàđầutưnàocũngmongmuốntìmracácquyluật,phươngthứctiếpcậnthịtrườnghiệuquảnhằmkháiquátthànhnhữngmôhìnhdựđoángiáchứngkhoán,thulợicaonhấtvàchiếnthắngthịtrường.Rấtnhiềuphươngpháp,lýthuyếtđãrađờinhằmmụcđíchđó.Tuynhiên,Bướcđingẫunhiên(RandomWalk),mộttrongnhữnglýthuyếttàichínhnổitiếngđãphủnhậnkhảnăngthựchiệnviệcnày.

LýthuyếtBướcđingẫunhiênđượcMauriceKendallđưarađầutiênvàonăm1953vàtrởnênphổbiếntừnăm1973,khiBurtonMalkielviếtARandomWalkDownWallStreet(BướcđingẫunhiêntrênPhốWall).Vềcơbản,lýthuyếtBướcđingẫunhiênchorằngbiếnđộngcủagiácổphiếu làmột chuỗihoàn toànđộc lập,ngẫunhiên,không thểdựđoánvànhữngbiếnđộngtrongquákhứcủagiákhôngphảilàchỉsốđángtincậychoviệcdựđoánxuthếtươnglai.LýthuyếtnàydựatrêncơsởlýthuyếtThịtrườnghiệuquả,trongđóchorằngmọithôngtinliênquanđếnmộtcôngty(lợinhuận,kỳvọngtươnglai,…)đềuđãđượcnhữngngườithamgiathịtrườngnắmbắtvàphântíchkỹlưỡng,vìvậythịgiáhiệntạiluônphảnánhđầyđủcácthôngtinđó.Mọicốgắngtìmrasựkhácbiệtnhấtthờigiữathịgiávàgiátrịlàvônghĩa.

LấylýthuyếtBướcđingẫunhiênlàmnềntảng,cuốnsáchBướcđingẫunhiêntrênPhốWallcủaBurtonMalkielđượcchialàmbốnphần.Phầnđầutiênhệthốnghóacáckiếnthứccơbảnvànhững“thànhtựu”quantrọngnhấtcủanhânloạitronglĩnhvựcđầutư,mốiquanhệgiữathịgiávàgiátrị.Phần2trìnhbàychitiếtvềmộtsốphươngphápđầutưphổbiếnnhất(nhưphântíchkỹthuậtvàphântíchcơbản),vàđưaranhiềusốliệudẫnchứngcụthểđểdẫnđếnkếtluậnlàcácphươngphápnàyhoặckhôngđemlạikếtquảhoặckếtquảrấtnghèonàn.Trongphần3,tácgiảgiớithiệumộtsốlýthuyếtđầutưhiệnđại,nhằmgiúpnhàđầutưđưaranhữngquyếtđịnhđầutưchínhxác.Phầnthứ4làphầnthựchành,tácgiảhướngdẫntừngbướccụthểchokếhoạchđầu tư,nhưnên lựachọnphương tiệnđầu tưnào(vàng, tráiphiếu,bấtđộngsản…,tựđánhgiámứcchịuđựngrủiromàbạncóthểchấpnhận,cáchìnhthứcđầutưphùhợptrongtừnggiaiđoạnkhácnhaucủacuộcđời,v.v...

MặcdùlýthuyếtvàquanđiểmcủaBurtonMalkielvẫncòngâykhánhiềutranhcãi,đôilúchơicựcđoan,nhưngcóthểnóihiếmcuốnsáchnàotrìnhbàymọivấnđề liênquanđếnđầutưchứngkhoánmộtcáchđầyđủ,dễhiểuvàhấpdẫnnhưBướcđingẫunhiêntrênPhốWall.RiêngđốivớicácnhàđầutưViệtNam,mộtvàinộidungtrongcuốnsáchchưathậtsựphùhợpvớiđiềukiệnhiệnnay.Tuynhiênđâyvẫnlàmộtcuốnsáchrấthữuích,giúpngườiđọchìnhdungmộtcáchhệthốngvàtoàndiệnvềcácquanđiểm,cáclýthuyếtđầutư,đồngthờithuđượcnhữngkiếnthứccănbảnrấtcầnthiếtmàsáchbáoViệtNamchưamấyđềcập,từđótìmraphươngphápđầutưphùhợpnhấtchobảnthân.Cùngvớicáccuốnkháctrongbộsáchchứngkhoán,AlphaBookstrântrọnggiớithiệuđếnbạnđọcBướcđingẫunhiêntrênPhốWall.

HàNội,tháng09năm2009

CÔNGTYALPHABOOKS

LờimởđầuĐãhơn35nămtrôiquakểtừkhitôibắtđầuviếtbảnthảolần1BướcđingẫunhiêntrênPhốWall.Thôngđiệpbanđầucủacuốnsáchthậtđơngiản:Khimuavànắmgiữmộtquỹđầutưchỉsố,cácnhàđầutưsẽkiếmlờinhiềuhơnsovớiviệccốgắngmuavàbántừngloạichứngkhoánriênglẻhoặccácquỹtươnghỗđượcquảnlýtíchcực.Tôiđãkhẳngđịnhchắcchắnrằngviệcmuavànắmgiữtấtcảcáccổphiếutheochỉsốbìnhquânthịtrườngchứngkhoáncóthểsẽhiệuquảhơncácquỹđượcquảnlýchuyênnghiệpcóchiphívàgiágiaodịchcao,vìthếngốnmấtmộtphầnđángkểlợinhuậnđầutư.

Giờđây,sauhơn35năm,thậmchítôicàngtintưởngmạnhmẽvàothôngđiệpđó,khinhữngkhoảnlãikhổnglồđãchứngminhtínhđúngđắncủanó.Tôicóthểminhchứngđiềunàyhếtsứcđơngiản.Mộtnhàđầutưrót10nghìnđô-laởthờiđiểmđầunăm1969vàoquỹchỉsốS&P500cóthểcómộtdanhmụcđầutưtrịgiá422nghìnđô-lavàonăm2006,vớigiảthiếtrằngtấtcảcổtứcđềuđượctáiđầutư.Ngượclại,mộtnhàđầutưkhácmuacổphầncủaquỹđầutưđượcquảnlýtíchcựcởmứctrungbìnhsẽthấykhoảnđầutưcủamìnhtănglên284nghìnđô-la.Sựkhácbiệtlàrấtlớn.Đếnngày31/3/2006,nhàđầutưquỹchỉsốsẽthuvềnhiềuhơn138nghìnđô-la,gầnbằng50%khoảntiềngópvốncuốicùngcủanhàđầutưquỹđượcquảnlýtíchcựcởmứctrungbìnhtrên.

Vậythì,vìcớgìtôilạisửađổibổsungcholầntáibảnthứchínnàycủacuốnsách?Nếuthôngđiệpbanđầuvẫnkhôngthayđổi,vậythìcócáigìđổikhác,mớilạ?Câutrảlờichínhlàcáccôngcụtàichínhvớinhữngthayđổitolớn.Chínhvìlẽđó,cuốnsáchsẽcungcấpbảnhướngdẫnđầutưtoàndiệnchocácnhàđầutưcánhân–nhữngngườicầnphảiđượccậpnhậtđểcóthểbaoquáttoànbộsảnphẩmđầutưhiệncó.Ngoàira,cácnhàđầutưcũngthuđượclợiíchtừnhữngphântíchquantrọngvềnguồnthôngtinmớivôcùngphongphúdocácnhànghiêncứuthuộcgiớihọcthuậtvàchuyêngiathịtrườngcungcấp,vớicáchdiễnđạtdễhiểuđếnmứcbấtkỳngườinàohứngthúvớilĩnhvựcđầutưđềucóthểđọc.Hiệnnaycóquánhiềunhậnxétvềthịtrườngchứngkhoándễgâyhoangmang,dovậycầnphảicómộtcuốnsáchđínhchínhmọihiểulầm.

Tronghơn35nămqua,chúngtađãdầnquenvớinhữngthayđổicôngnghệdiễnranhanhchóng trong lĩnhvựcmôi trường tựnhiên.Nhữngphátminhsáng tạonhưmáyđiện thoại,truyền hình cáp, đĩa CD, DVD, lò vi sóng,máy tính xách tay, Internet, giao thức thoại quaInternet(VOIP),emailvàrấtnhiềubướctiếnmớitrong lĩnhvựcy tế, từcấyghépbộphận,phẫuthuậtbằngtialazechođếncácphươngphápđiềutrịbệnhsỏithậnkhôngcầnphẫuthuật–tấtcảđãtácđộngmạnhmẽđếncuộcsốngcủachúngta.Trongcùngkhoảngthờigianđó,cácsángkiếntàichínhcũngxuấthiệnvớitốcđộnhanhkhôngkém.Năm1973–thờiđiểmấnbảnđầutiêncủacuốnsáchnàyrađời–chúngtachưacóquỹthịtrườngtiềntệ,tàikhoảnNOW(tàikhoảnvãnglaicótrảlãi),ATM,quỹtươnghỗchỉsố,quỹETF,quỹmiễnthuế,quỹđầutưthịtrườngmớinổi,quỹđầutưtheovòngđời,tráiphiếucólãisuấtthảnổi,chứngkhoánđượcbảovệkhỏilạmphát,quỹđầutưtínthácbấtđộngsản(REIT),quỹhưutrícánhânRothIRA,quỹ529(quỹtiếtkiệmdànhchosinhviên),tráiphiếukhôngtrảlãiđịnhkỳ,giaodịchhànghóakỳhạn,vàcũngchưaxuấthiệncácphươngphápgiaodịchmớinhư“bảohiểmdanhmụcđầutư”và“giaodịchlậptrình”.Đóchỉlàmộtvàithayđổidiễnratrongmôitrườngtàichính.Cuốn

sáchnàysẽcungcấpthêmnhiềunguồntưliệumớiđểlýgiảivềcácsángkiếntàichính,đồngthờichỉchobạnthấyvớitưcáchkháchhàng,bạnsẽđượclợigìtừcáccôngcụtàichínhđó.

Tronglầntáibảnthứchínnày,cuốnsáchcũngmôtảrõràngvàdễhiểuvềnhữngtiếnbộtronglýthuyếtvàthựchànhđầutư.Cuốnsáchbổsungmộtchươngmới(Chương10)nhằmpháchọamột lĩnhvựcmới làtàichínhhànhvi,đồngthờinhấnmạnhnhữngbàihọcquantrọngđượcđúcrúttừvốnhiểubiếtsâurộngcủacácnhàhànhvihọcmànhàđầutưnênhọchỏi.Ngoàira,cuốnsáchcònthêmmộtphầnmớitrìnhbàyvềcácchiếnlượcđầutưthiếtthựcdànhchonhàđầutưđãhoặcsắpnghỉhưu.

ẤnbảnnàysẽnghiêncứuchitiếtvềchủđềchínhmànhữngấnbảntrướccủaBướcđingẫunhiêntrênPhốWallđãđềcập–tứclàthịtrườngđịnhgiácổphiếuhiệuquảđếnmứcmàngaycảmộtcontinhtinhbịbịtmắtnémphitiêuvàotờWallStreetJournalcũngcóthểlựachọnmộtdanhmụcđầutưhiệuquảgiốngnhưdanhmụcđượccácchuyêngiaquảnlý.Sau35năm,luậnđiểmđóvẫnkhônghềthayđổi.Cóđếnhơn⅔cácnhàquảnlýdanhmụcđầutưchuyênnghiệpđãbịchỉsốS&P500“vượtmặt”.Tuynhiên,vẫncókhánhiềuchuyêngiatronggiớihọcthuậtvànhàđầutưnghingờvề tínhđúngđắncủa lý thuyếtnày.Haivụsụpđổthị trườngchứngkhoánvàotháng10/1987vàtháng7/2002đãđặtrathêmnhiềucâuhỏivềtínhhiệuquảcủathịtrường.Ấnbảnnàysẽgiảithíchchủđềgâytranhcãigầnđâyvàxemxétlạiýkiếnchorằngcóthể“đánhbạithịtrường”.ỞChương11,tôiđãkếtluậnrằngcácbáocáovềsựtànlụicủalýthuyếtthịtrườnghiệuquảđãquáưphóngđại,cườngđiệu.Tuynhiên,tôisẽxemxétlạibằngchứngvềmộtloạtphươngpháplựachọncổphiếuđượctinlànghiêngvềlợithếthànhcôngcủanhàđầutưcánhân.

Vềcơbản,cuốnsáchvẫnđưarahướngdẫnđầutưthúvịdànhchocácnhàđầutưcánhân.Khithamkhảoýkiếncủanhiềungườivềchiếnlượctàichính,tôicàngnhậnthấyrõrằngkhảnăngchịuđựngrủirocủamộtngườichủyếuphụthuộcvàođộtuổivàkhảnăngthunhậptừcácnguồnphiđầu tư.Đồng thời, yếu tố rủi ro tronghầuhết cácvụđầu tưđềugiảmdần theokhoảngthờigiannắmgiữkhoảnđầutư.Vìlẽđó,cácchiếnlượcđầutưtốiưuphảiliênquanđếnyếutốtuổitác.Chương14vớitựađề“Hướngdẫnđầutưtheovòngđời”sẽrấthữuíchđốivớitấtcảmọingườithuộcnhiềuđộtuổikhácnhau.Chỉriêngchươngnàycũngcógiátrịbằngcảmộtbuổihẹngặpnhàtưvấntàichínhvớimứcphícao.

Tháng6năm2006

BURTONG.MALKIEL,ĐẠIHỌCPRINCETON[TV1]

PHẦNI:CổphiếuvàGiátrịcủacổphiếu1.NềntảngvữngchắcvàlâuđàitrêncátThếnàolàmộtngườihayhoàinghi?Đólàngườibiếtrừgiỏcảcủamọithứ,nhưnglạichẳngbiết

giỏtrịcủathứgỡ.

―OscarWilde

Trongcuốnsáchnày,tôisẽgiúpbạnthựchiệnbướcđingẫunhiêntrênPhốWall,cungcấpchỉdẫnvềmộtcuộchànhtrìnhvàothếgiớitàichínhđầyphứctạpcũngnhưlờikhuyênthiếtthựcvềcáccơhộivàchiếnlượcđầutư.NhiềungườichorằngnhàđầutưcánhânhiếmkhicócơhộiđánhbạicácchuyêngiaPhốWall.Họchỉracácchiếnlượcđầutưchuyênnghiệpsửdụngcáccôngcụpháisinhphứctạp,họđọcbảntinvềcácvụlừađảotàichính,âmmưucủacáctậpđoàn,cácvụchuyểnnhượngđìnhđámvàcáchoạtđộngcủaquỹđầucơ.Nhữngvấnđềphứctạpnàyđãchứngtỏkhôngcònchỗđứngdànhchonhàđầutưcánhântrongcácthịtrườngđượcthểchếhóanhưngàynay.Đócóthểlàchânlý.Thếnhưng,bạncóthểlàmtốtnhưcácchuyêngia–thậmchícònhơn.Khithịtrườngchứngkhoánbịnhấnchìmvàotháng10/1987,chínhcácnhàđầutưkiênđịnhtừngcanđảmtiếnlênphíatrướcđãđượcchứngkiếngiátrịsốcổphiếumàhọđangnắmgiữdầnphụchồivàtiếptụcmangvềnhữngkhoảnlợinhuậnhấpdẫn.Trongkhiđó,rấtnhiềutaychuyênnghiệpđãmấtsạchcơnghiệptrongthậpniên1990khiápdụngcácchiếnlượcpháisinhmàhọkhônghiểurõ,cũngnhưvàođầuthậpniên2000khidanhmụcđầutưcủahọchấtđầycáccổphiếucôngnghệcógiáquácao.

Cuốnsáchnàylàcẩmnanghướngdẫnngắngọn,súctíchdànhchonhàđầutưcánhân.Nóbaoquáttấtcảmọivấnđề,từbảohiểmchotớithuếthunhập,đồngthờichỉracáchthứcmuabảohiểmnhânthọcũngnhưtránhbịcácngânhàngvàngườimôigiớilộtsạch.Thậmchí,cuốnsáchnàycònchỉchobạncáchđầutưđúngđắnvàovàngvàkimcương.Tuynhiên,vềcơbản,đây là cuốn sáchviết về cổphiếu thường–mộtmôi trườngđầu tưkhông chỉmang lại lợinhuậnkhổnglồdàihạntrongquákhứmàcòntạoranhiềucơhộituyệtvờitrongtươnglai.LýthuyếtđầutưvòngđờiđượctrìnhbàytrongPhầnIVsẽđưaranhữnggợiý,đềxuấtcụthểchotừngnhómđộtuổivềmộtdanhmụcđầutưcóthểđápứngcácmụctiêutàichínhcủahọ,baogồmcảlờikhuyênvềđầutưhưutrí.

Thếnàolàbướcđingẫunhiên?Bướcđingẫunhiênlàmộtquátrìnhtrongđóngườitakhôngthểdựavàocáchoạtđộngxảyratrongquákhứđểphỏngđoánnhữngbướcđihoặcphươnghướngtrongtương lai.Ápdụngtrong thị trường chứng khoán, thuật ngữ này ám chỉ những thay đổi nhanh chóng và bấtthườngcủagiácổphiếu.Cácdịchvụtưvấnđầutư,dựđoánlợinhuậnvàmôhìnhbiểuđồphứctạpđềutrởnênvôdụng.ỞPhốWall,thuậtngữ“bướcđingẫunhiên”chỉsựlăngmạ.Nódogiớihọc thuậtđưaranhằmámchỉnhữngtay“ănốcnóimò”chuyênnghiệp.Nếuxét theo tínhlogic,cóthểhiểucụmtừnàyámchỉmộtconkhỉbịbịtmắtphóngphitiêuvàotrangbảntintàichínhcủamộttờbáocũngcóthểlựachọndanhmụcđầutưhiệuquảnhưbấtkỳchuyêngiathựcthụnào.

Dĩnhiêncácnhàphântíchtàichínhvậnbộcomlêchỉnchukhôngthíchbịsosánhvớinhữngconkhỉmôngtrần.HọvặnlạirằnggiớihọcthuậtchỉbiếtđắmchìmtrongcácphươngtrìnhvàkýhiệuHyLạpchánngắt,vônghĩađếnnỗikhôngthểphânbiệtđượcđâulàthịtrườngbò(thịtrườnggiálên),đâulàthịtrườnggấu(thịtrườnggiáxuống).Cácchuyêngiathịtrườngđãtựtrangbịchomìnhhaikỹnăngđểđáptrảsựcôngkíchcủagiớihọcthuật,đólàkỹnăngphântíchcơbảnvàphântíchkỹthuậtmàchúngtasẽnghiêncứukỹhơnởPhầnII.Giớihọcthuậtlạinétránhnhữngthủthuậtnàybằngcáchlàmcholýthuyếtvềbướcđingẫunhiêntrởnênphứctạphơnvớibaphiênbản(“yếu”, “trungbình”và “mạnh”)vàđặt ra lý thuyếtcủariênghọ,đượcgọilàcôngnghệđầutưmới.KỹthuậtnàybaohàmmộtkháiniệmlàBeta,vàtôidựđịnhsẽbànluậnmộtchútvềnó.Đầuthậpniên2000,thậmchímộtsốngườitronggiớihọcthuậtđãđồngtìnhvớicácchuyêngiarằngởmộtchừngmựcnàođó,thịtrườngchứngkhoánvẫncóthểdựđoánđược.Tuynhiên,cuộcchiếnkhôngkhoannhượngvẫntiếpdiễnbởilẽđốivớigiớihọcthuật,tiềngópvốnlàtàisảnchiếmhữu,cònđốivớicácchuyêngia,nólạilàphầnthưởng.ĐólàlýdotạisaotôichorằngbạnsẽthíchBướcđingẫunhiêntrênPhốWall.Cuốnsáchquytụtấtcảnhữngtìnhtiếtcủamộtvởkịchvớiđủmọicaotrào–nhữngđược-mấtlẫnnhữngýkiếntranhcãikinhđiểnvềnguyêndocủachúng.

Tuynhiên,trướckhichúngtabắtđầu,cólẽtôinêntựgiớithiệuquavềbảnthâncũngnhưkhảnăngchuyênmôncủatôi.Khiviếtcuốnsáchnày,tôitựđặtmìnhvàobavịtríkhácnhau,mỗivịtrítạonênmộtcáinhìnriêngbiệtvềthịtrườngchứngkhoán.

Đầutiênlàvốnkinhnghiệmphongphúmàtôithâunhậnđượctronglĩnhvựcphântíchđầutưvàquảnlýdanhmụcđầutư.TôikhởinghiệpvớivịtríchuyêngiathịtrườngcủamộttrongnhữnghãngđầutưhàngđầuởPhốWall.Sauđó,tôilàchủtịchủybanđầutưcủamộtcôngtybảohiểmcólượngtàisảntrịgiá800tỷđô-lavàtrongnhiềunămtôigiữvịtrígiámđốccủamộttrongnhữngcôngtyđầutưlớnnhấtthếgiớicótàisảnlênđếnhơn1.000tỷđô-la.Kinhnghiệmmàtôithuđượckhiđảmnhậncácvịtrínàylàhếtsứchữuích.

Kếtiếplàvịtríhiệntạimàtôiđangđảmnhận:nhàkinhtế.Chuyênvềcácthịtrườngchứngkhoánvàhànhviđầutư,tôiđãtíchlũyđượcvốnkiếnthứcsâusátvềhoạtđộngnghiêncứuvàtìmkiếmcủagiớihọcthuậtđốivớicáccơhộiđầutư.Tôiđãdựavàorấtnhiềukếtquảnghiêncứuđểđưaracácđềxuất.

Cuốicùng,tấtnhiêncũngkhôngkémphầnquantrọng,rằngbảnthântôilàmộtnhàđầutưkháthànhcôngtrênthịtrườngchứngkhoán.Thậtlạlùnglàtrongthếgiớihọcthuật,ngườitachorằngmộtgiáosưthườngkhôngkiếmđượcnhiềutiền,ngoạitrừgiáosưđócóthểthừakếrấtnhiều tiền, kết hôn với người nhiều tiền và tiêunhiều tiền; kiếmnhiều tiền là điều khôngthuộcvềthếgiớihọcthuật.Tuynhiên,đólạilàngườiluôn“tậntụy”,hayđạiloạigiốngnhưnhữnggìcácchínhtrịgiavànhàquảnlývẫnthườngnói–đặcbiệtlàkhicốgắngbiệnbạchchomứclươngthấplètècủagiớihọcthuật.Giớihọcthuậtđượccholàngườitìmkiếmtrithứcmới,chứkhôngphải là lợinhuậnvềmặttàichính.Vì lẽđó, tôisẽkểchocácbạnvềnhữngthắnglợimàtôigiànhđượcởPhốWallngaytrongchínhcuộchànhtrìnhtìmkiếmtrithứcđó.

Cuốnsáchnàytậptrungrấtnhiềusựkiệnvàconsố.Tuynhiên,chớlolắng!Nóđượcviếtđặcbiệtdànhchonhữngngườikhôngchuyêntronglĩnhvựctàichính,đồngthờiđưaranhữnglờikhuyênđầutưthiếtthực.Đểđồnghànhtheosuốtcuốnsách,bạnkhôngnhấtthiếtphảicóvốn

hiểubiếttừtrước.Tấtcảnhữnggìbạncầnlàniềmhứngthúvàkhaokhátlàmchocáckhoảnđầutưcủabạnmangvềthậtnhiềumónlờilớn.

ĐầutưlàlẽsốngcủathờiđạingàynayVậytôisẽgiảithíchvề“đầutư”vàcáchphânbiệthoạtđộngnàyvới“đầucơ”theoquanđiểmcủamình.Theotôi,đầutưlàmộtphươngthứcmuatàisảnđểkiếmlợinhuậndướihìnhthứcthunhậpcóthểdựđoánmộtcáchhợplý(cổtức,tiềnlãihoặclợitứcchothuê)và/hoặcgiátrịđầutưsẽtănglênsaumộtthờigiandài.Chínhthờigianhoànvốnvàkhảnăngdựđoánsốtiềnlãilàhaiyếutốtạonênsựkhácbiệtgiữamộtkhoảnđầutưvàmộtvụđầucơ.Kẻđầucơmuacổphiếuvớihyvọngkiếmlờitrongmộtthờigianngắn,vàingàyhoặcvàituần.Trongkhiđó,nhàđầutưmuacổphiếucókhảnăngmanglạidòngtiềnmặtđángtincậytrongtươnglaicùngvớicáckhoảnlãivốnđượctínhtrongnhiềunăm,thậmchívàichụcnăm.

Tôixinnóirõrằngđâykhôngphảilàcuốnsáchdànhchogiớiđầucơ:Tôikhôngkhẳngđịnhbạnsẽgiàulênnhanhchóngchỉtrongchớpmắt.Tôikhônghứahẹnvềnhữngđiềukỳdiệutrênthịtrườngchứngkhoán.Quảthực,giảdụcuốnsáchnàycómộtphụđề,thìphụđềhoànhảonhấtcólẽlàCuốnsáchdạybạnlàmgiàuchậmmàchắc.Hãynhớrằng,cáckhoảnđầutưcủabạnphảicótỷsuấtlợinhuậnngangbằngvớilạmphát.

Vàođầuthậpniên2000,tỷlệlạmphátởMỹvàmộtsốnướcpháttriểngiảmxuốngmức2%,mộtsốnhàphântíchtinrằngsựổnđịnhgiácảsẽkéodàimãimãi.Họchorằnglạmphátgiốngnhưmộttrườnghợpngoạilệhơnlàmộtquyluật,vàtronglịchsử,cácgiaiđoạnmàtiếnbộcôngnghệpháttriểnmạnhmẽvànềnkinhtếbìnhổnchínhlàkhigiácảổnđịnhhoặcthậmchícòngiảmxuống.CóthểlạmphátrấthiếmhoặchoặckhôngxảyratrongcácthậpkỷđầuthếkỷXXI,songtôitinrằngcácnhàđầutưkhôngnênphủnhậnkhảnănglạmphátsẽleothangtrởlạivàothờiđiểmnàođótrongtươnglai.Mặcdùnăngsuấttăngnhanhtrongthậpniên1990vàđầuthậpniên2000, lịchsửđãchỉchochúngtathấytốcđộcải thiện luônkhôngđồngđều.Thậmchí,mộtsốhoạtđộngtheohướngdịchvụsẽkhócảithiệnđượcnăngsuất.VàtrongsuốtthếkỷXXI,vẫncầnphảicóbốnnhạccôngđểchơimộtbộtứđàndây,mộtbácsỹphẫuthuậtđểthựchiệnmộtcamổruộtthừa,vànếunhưtiềnlươngcủanhạccôngvàbácsỹtănglêntheothờigian,giávénghenhạcvàchiphímổruộtthừaắtcũngsẽtăng.Vìlẽđó,thậtsailầmkhinghĩrằngáplựcngàycànggiatăngđốivớigiácảkhôngcònlàđiềuđánglongạinữa.

Giảsửtỷlệlạmpháttăng2-3%–thấphơnrấtnhiềusovớimứccủathậpniên1970vàđầuthậpniên1980–sựtácđộnglênsứcmuavẫnrấtghêgớm.Bảngdướiđâychothấytỷlệlạmpháttrungbìnhkhoảng4%đãduytrìtrongsuốtgiaiđoạn1962-2006.Tờbáobuổisángmàtôithườngđọcđãtănggiá1.900%.MứcgiácủaquánbarHersheymàtôihayđếnđãtăng15lần.Nếulạmphátvẫntiếptụctăngởmứcnày,thìđếnnăm2020,tờbáobuổisángsẽcógiáhơn2đô-la.Rõrànglàdùnếuphảiđốimặtvớimứclạmphátnhẹ,chúngtavẫnphảiápdụngcácchiếnlượcđầutưgiúpduytrìsứcmua;nếukhôngthìchúngtasẽphảichứngkiếnmứcsốngsụtgiảmkhôngngừng.

Bảng1.1:Tácđộngkhủngkhiếpcủalạmphát

Trung bình năm1962

Trung bình năm2006

Tỷ lệtăng

Tỷ lệ lạm phát gộp hàngnăm(%)

Chỉsốgiátiêudùng 30,20 203,10 572,5 4,4

QuánbarHershey 0,05đô-la

0,75đô-la 1.400,0 6,2

TạpchíNewYorkTimes 0,05 1,00 1.900,0 7,0

Bưuphíhạngnhất 0,04 0,39 875,0 5,3

Dầu(tínhtheogallon) 0,31 2,56 725,8 4,9

Bánh hamburger(McDonald) 0,28 3,25 1.060,7 5,5

ÔtôChevrolet 2.529,00 23.750,00 839,1 5,2

Tủlạnh 470,00 950,00 102,1 1,6

Đầutưvẫnđòihỏiphảitiếptụclàmviệc.Đãcónhiềucâuchuyệnlãngmạnvớimôtípmộtgiađìnhgiàucómấtsạchtàisảnchỉvìbấtcẩnhaykhôngbiếtgiữvàtiêutiềnnhưthếnào.Chínhlốilàmăntựdo,lànguyênnhândẫnđếnsựsuyvongcủanhiềugiađình:Họđãkhônglàmviệcđểgìngiữgiatàicủamình.Thậmchínếubạnủytháctấtcảsốvốncủamìnhchomộtchuyêngiatưvấnđầutưhaymộtquỹđầutư,bạnvẫncầnphảibiếtchuyêngiatưvấnnàohayloạiquỹnàophùhợpnhấtđểđầutưsốvốnđó.Vớinhữngthôngtinđượccungcấptrongcuốnsáchnày,bạnsẽcảmthấydễdànghơnkhiđưaracácquyếtđịnhđầutư.

Tuynhiên,điềuquantrọngnhấtcầnphảinhớđólàđầutưrấtthúvị.Thậtthíchthúkhiđấutrívớimộtcộngđồngđầutưrộnglớnvàrồiphầnthưởngbạnnhậnđượclàtàisảnngàycànggiatăng.Vàthậthứngkhởikhixemxétlạicáckhoảnlãiđầutưcủamìnhvàchứngkiếnchúnggiatăngtheothờigian,vớitốcđộnhanhhơnnhiềusovớimứclươngbạnđangnhận.Vàcũngthậtthúvịkhihọchỏinhữngýtưởngvềsảnphẩmvàdịchvụmớicũngnhưnhữngđổimớidướihìnhthứccáckhoảnđầutưtàichính.Mộtnhàđầutưthànhcôngthườnglàngườicótầmnhìnbaoquát,hiếukỳvàđammêvớicáchthứckiếmtiềnhiệuquả.

Lýthuyếtđầutư

Tấtcảcáckhoảnlãiđầutư–chodùlàtừcổphiếuthườnghaykimcươngquýhiếm–đềuphụthuộcvàocácsựkiệnxảyratrongtươnglaiởnhữngmứcđộkhácnhau.Chínhđiềunàytạonênsứchútcủahoạtđộngđầutư:Đólàmộtcanhbạcmàtỷlệthắngcuộcphụthuộcvàokhảnăngdựđoántươnglai.Cácchuyêngiatronggiớiđầutưvẫnthườngsửdụngmộttronghaiphươngphápsauđểđịnhgiátàisản:thuyếtnềntảngvữngchắcvàthuyếtlâuđàitrêncát.Haithuyếtnàyđãgiúpnhiềungườikiếmđượchàng triệuđô-la,nhưngcũngcókhông ítngườithualỗchừngấytiền.Tuynhiên,cómộtđiềulýthúlàchúngdườngnhưloạitrừlẫnnhau.Cầnphảihiểurõhaiphươngphápnàynếubạnmuốnđưaracácquyếtđịnhđầutưkhônngoan.Đâycũnglàđiềukiệntiênquyếtgiúpbạntránhmắcphảinhữngsailầmngớngẩngâyhậuquảnghiêmtrọng.ĐếncuốithếkỷXX,mộtlýthuyếtnữađượcgiớihọcthuậtxâydựngvàđặttênlàcôngnghệđầutưmới,đãtrởnênphổbiếnởPhốWall.Trongphầnsau,tôisẽgiảithíchrõlýthuyếtnàycũngnhưcáchvậndụngnóvàophântíchđầutư.

ThuyếtnềntảngvữngchắcThuyếtnềntảngvữngchắcchorằngmỗicôngcụđầutư,chodùlàmộtcổphiếuthườnghaybấtđộngsản,đềucómộtcáimỏneovữngchắcgọilàgiátrịnộitại,cóthểđượcxácđịnhbằngnhữngphântíchkínkẽvềcácđiềukiệnhiệntạivàtiềmnăngtươnglai.Khigiáthịtrườngtụtxuốngthấp(tăngcao)sovớinềntảngvữngchắccủagiátrịnộitạinày,cơhộimua(bán)sẽxuấthiện,bởivìsựdaođộngnàycuốicùngsẽđượcđiềuchỉnh.Khiđó,đầutưtrởthànhvấnđềtẻnhạtsonglạisosánhrõràngmứcgiáthựccủathứgìđóvớigiátrịnềntảngvữngchắccủanó.

Thậtkhóđểsuytônmộtcánhâncụthểnàođãsángtạonênthuyếtnềntảngvữngchắc.S.EliotGuildthườngđượctraotặngvinhdựnày,tuynhiênJohnB.Williamslạilàngườiđưarathuyếtminhkinhđiểnvềlýthuyếtnày,đặcbiệtlànhữngsắctháiliênquan.

TrongcuốnTheTheoryofInvestmentValue(Lýthuyếtgiátrịđầutư),Williamsđãgiớithiệumộtcôngthứcthựctếđểxácđịnhgiátrịnộitạicủacổphiếu.Phươngphápcủaôngdựatrêncơsởthunhậpcổtức,đồngthờiđưakháiniệm“chiếtkhấu”vàoquátrình.Vềcơbản,chiếtkhấubaogồmcảviệcnghiêncứucáckhoảnthunhậptrướcđó.Thayvìxemxétbạnsẽkiếmđượcbaonhiêutiềntrongnămtới(chẳnghạnnếuđầutư1đô-lavàochứngchỉtiếtkiệmvớimứclãisuất5%,bạnsẽthuđược1,05đô-la),hãychúýđếnkhoảntiềnkỳvọngtrongtươnglaivàsosánhvớigiátrịthựccủanóởthờiđiểmhiệntại(vìthế,1đô-lacủanămsausẽtươngđươngvới95xuởthờiđiểmhiệntại,đượcđầutưvớimứclãisuất5%đểđemlạikhoảng1đô-lavàothờiđiểmđó).

Williamshoàntoànnghiêmtúckhiphátbiểunhưvậy.Ôngtiếptụclýluậnrằnggiátrịnộitạicủamộtcổphiếutươngđươngvớigiátrịhiệntại(hoặcgiátrịchiếtkhấu)củatấtcảcổtứctrongtươnglai.Cácnhàđầutưđượckhuyênnên“chiếtkhấu”giátrịcủakhoảntiềnđãthuvềsaunày.Thuậtngữ“chiếtkhấu”ngàycàngtrởnênphổbiếnvàgiờđâyđượcsửdụngrộngrãitrong giới đầu tư.Nó thậm chí càng thịnhhànhhơnnữa khi đượcGiáo sư Irving Fisher –chuyêngiakinhtế,nhàđầutưlỗilạc–ủnghộ.

Tínhchấtlogiccủathuyếtnềntảngvữngchắcđượcđánhgiákhácaovàcóthểminhhọavớicổphiếuthường.Thuyếtnàynhấnmạnhrằnggiátrịcủamộtloạicổphiếuphảiđượcdựatrêncơ

sởdòngtiềnlãimàmộthãngcókhảnăngđónggóptrongtươnglaidướihìnhthứccổtức.Thậthợplýlàcổtứchiệntạicũngnhưtỷlệgiatăngcủanócàngcao,giátrịcổphiếucànglớn;vìvậy,sựkhácbiệttrongtỷsuấttăngtrưởnglàyếutốcơbảnđểđịnhgiácổphiếu.Bâygiờ,phảikểđếnmộtyếutốnhỏnhưngkhónắmbắt,đólànhữngkỳvọngtươnglai.Cácnhàphântíchchứngkhoánphảidựđoántỷlệtăngtrưởngdàihạnlẫnkhoảngthờigiancóthểduytrìmứctăngtrưởngphithường.Khithị trườngtrởnênquáhàohứngvớicâuhỏimứctăngtrưởngtươnglaicóthểkéodàitrongbaolâu,ởPhốWallthườngxảyramộthiệntượnglàcổphiếukhôngchỉchiếtkhấutrongtươnglai,màthậmchícóthểngaytừlúcnày.Lýdolàthuyếtnềntảngvữngchắcdựatrênmộtvàidựđoánphứctạpvềphạmvivàthờigiankéodàimứctăngtrưởngtươnglai.Vậynênnềntảngcủagiátrịnộitạicóthểkhôngđángtincậynhưnhữnggìngườitavẫnkhẳngđịnh.

Thuyếtnềntảngvữngchắckhôngchỉđượccácnhàkinhtếhọcsửdụng.NhờcuốnsáchcótầmảnhhưởnglớnlaocủahaitácgiảBenjaminGrahamvàDavidDoddlàSecurityAnalysis(Phântíchchứngkhoán),cảmộtthếhệchuyêngiaphântíchchứngkhoánởPhốWallđãtrởthànhnhữngngườicùngchungmụcđích.Cácchuyêngiađãhọcđượcrằngviệcquảnlýđầutưđúngđắnchỉđơngiảnlàmuachứngkhoáncógiátạmthờithấphơngiátrịnộitạivàbánchứngkhoáncógiátạmthờiquácao.Chỉđơngiảnvậythôi.Dĩnhiênlàcácchỉdẫnđểxácđịnhgiátrịnộitạicũngđượccungcấp,vàbấtcứchuyêngiaphântíchthànhthạonàocũngcóthểtínhđượcgiá trịđóbằngcáchgõvàiphím trênbàn tính.Có lẽngườiápdụng thànhcôngnhấtphươngphápcủaGrahamvàDoddlàWarrenBuffett, thườngđượcmệnhdanhlà“nhàhiềntriếtOmaha”.Buffettđã lậpmộtkỷ lụcđầu tưđivàohuyền thoại, trung thànhvớiphươngphápcủathuyếtnềntảngvữngchắc.

ThuyếtlâuđàitrêncátThuyếtlâuđàitrêncáttậptrungvàocácgiátrịtinhthần.JohnMaynardKeynes,nhàkinhtếhọcnổitiếngvàlànhàđầutưthànhcông,đãphátbiểuthuyếtnàyrõràngnhấtvàonăm1936.Theoquanđiểmcủaông,cácnhàđầutưchuyênnghiệpkhôngthíchbỏcôngsứcđểdựđoáncácgiátrịnộitại,màthayvàođó,họthíchphântíchhànhvicủagiớiđầutưtrongtươnglaivàcáchthứcmàtrongnhữngthờiđiểmlạcquan,giớiđầutưcóxuhướngđặthyvọngvàolâuđàitrêncát.Nhàđầutưthànhcôngthườngcốgắnggiànhđượccuộcthỏathuậnmuabánchứngkhoánbằngcáchdựđoáncácgiaiđoạnđầutưnàodễbịảnhhưởngnhấtvớihoạtđộngxâylâuđàicủađámđông,rồisauđóhọmuatrướcđámđông.

Keyneschorằngthuyếtnềntảngvữngchắcđòihỏiquánhiềucôngsứcvàlàgiátrịkhôngchắcchắn.Keynesđãápdụngnhữnggìmàôngtừngphátbiểu.TrongkhicácchuyêngiatàichínhởLondonlàmviệcquầnquậtnhiềugiờliềnchođếnkhimệtlửtrongcănphòngchậtních,ônglạimua chứngkhoánngay trên chiếc giường củamình, trong khoảngnửa tiếng vàomỗi buổisáng.CáchthứcđầutưnhànhạnàyđãmangvềchoônghàngtriệuđồngbảngAnh.

Trongnhữngnămdiễnracuộcsuythoái,khiKeynestrởnênnổitiếng,hầuhếtmọingườiđềutậptrungvàoýtưởngcủaôngđểkíchthíchnềnkinhtế.Thậtkhóđểaiđócóthểxâytòalâuđài trên cát hoặcmơmộng những người khác sẽ làm như thế. Tuy nhiên, trong cuốnTheGeneralTheoryofEmployment,InterestandMoney(Lýthuyếttổngquátvềviệclàm,lãisuấtvàtiềntệ),Keynesđãdànhhẳnmộtchươngbànvềthịtrườngchứngkhoánvàtầmquantrọng

củakỳvọngcủacácnhàđầutư.

Khibànvềcổphiếu,Keynesđãchỉrarằngkhôngaibiếtchắcyếutốnàosẽảnhhưởngđếntriểnvọngvềtiềnlãicũngnhưkhảnăngthanhtoáncổtứctrongtươnglai.Vìvậy,ôngchorằnghầuhếtmọingười“thườngkhôngmấyquantâmđếnviệcđưaracácdựđoándàihạnvềkhảnăngsinhlờicủamộtkhoảnđầutưtrongsuốtvòngđời,màthườngchúýhơnđếnviệcdựđoánnhữngthayđổivềcơsởđịnhgiáthôngthườngsớmhơncôngchúngmộtchút.”Nóicáchkhác,khinghiêncứuthịtrườngchứngkhoán,Keynesđãápdụngnguyêntắctâmlýthayvìsửdụngđánhgiátàichính.Ôngviết:“Thậtkhôngkhônngoankhitrảởmức25chomộtkhoảnđầutưmàbạntinrằngkhảnăngsinhlờitiềmnăngxácđịnhgiátrị30,nếubạncũngtinrằngthịtrườngsẽđịnhgiákhoảnđầutưđóởmức20trongvòng3thángnữa.”

Keynesđãmiêutảviệcchơicổphiếu“Tươngtựnhưkhithamgiamộtcuộcthibìnhchọnsắcđẹptrênbáomàbạnphảilựachọn6gươngmặtđẹpnhấttừ100bứcảnh,giảithưởngsẽđượctraochongườicólựachọngầnđúngnhấtvớilựachọncủacảnhómnóichung”.

Ngườichơithôngminhsẽnhậnratiêuchíđánhgiásắcđẹpcủamỗicánhânkhôngliênquangìđếnviệcxácđịnhngườithắngcuộc.Mộtchiếnlượchiệuquảhơnlàhãylựachọngươngmặtmànhữngngườikháccóthểưathích.Lậpluậnnàycóýnghĩaquantrọng.Xétchocùng,nhữngngườichơikháccũngcókhuynhhướnghànhđộngdựatheotrựcgiáccủamình.Vìvậy,chiếnlượctốiưulàkhônglựachọngươngmặtmàngườichơicholàđẹpnhấthaygươngmặtmàngườikháccóthểyêuthích,màthayvàođólàphỏngđoánxuhướngđánhgiáchungcủamọingườihoặccứtiếptụcbámtheoquátrìnhnày.

Đặcđiểmtươngđồngvớicuộcthitrênbáođãminhhọachohìnhthứccơbảncủathuyếtlâuđàitrêncátvềsựxácđịnhgiá.Theoquanđiểmcủangườimua,mộtkhoảnđầutưxứngvớimộtcáigiánhấtđịnhvìngườiđókỳvọngsẽbánlạichomộtngườikhácvớigiácaohơn.Nóicáchkhác,khoảnđầutưcứtựđộngnânggiácủanólên.Mộtngườimuamớilạidựđoánrằngngườimuatrongtươnglaisẽđặtramộtmứcgiáthậmchícòncaohơnnữa.

Trongthếgiớinày,cứmỗiphútlạicómộtgãkhờsinhrađểmuakhoảnđầutưcủabạnvớimứcgiácaohơngiábạnđãtrả.Bấtkỳmộtmứcgiánàocũngcóthểđượcđặtra,miễnlàcóngườikhác sẵn lòng trả caohơn.Chẳngcó lýdonàocả,đó chỉ là tâm lýđámđông.Tất cảnhữnggìmộtnhàđầutưkhônngoancầnphảilàmlàđiđầutrongmọivụmuabán.Thuyếtnàycóthểbịmỉamailàthuyếtcủanhữngkẻđạingốc.Thậtsựlàrấtđúngkhitrảgiácaogấpbachomộtthứgìđóđánggiá,miễnlàsauđóbạncóthểtìmđượcmộtkẻkhờkhạotrảvớimứcgiácaogấpnămlần.

Thuyết lâuđàitrêncátđượcrấtnhiềungườiủnghộ,kểcảtronggiớitàichínhlẫngiớihọcthuật. Trong cuốn sách bán chạy có tựa đề IrrationalExuberance (Sự tăng trưởng phi lý),RobertShillerđãlậpluậnrằngcơncuồngInternetvàcổphiếucôngnghệcaosuốtgiaiđoạncuối thậpniên1990 chỉ có thểđượcgiải thíchbằng thuậtngữ “tâm lýđámđông”.Tại cáctrườngđạihọc,thuyếthànhvithịtrườngchứngkhoánnhấnmạnhvàotâmlýđámđôngđãnhậnđượcsựủnghộtrongnhữngnămđầuthậpniên2000từcáckhoakinhtếvàtrườngkinhdoanhhàngđầuởkhắpcácnướcpháttriển.ChuyêngiatâmlýDanielKahnemanđãđượctraogiảiNobelKinh tếnăm2002chonhữngcốnghiếncóảnhhưởngsâusắcđến lĩnhvực “tàichínhhànhvi”.Trướcđó,OskarMorgensternluônlàngườiđiđầu.Morgensternchorằngcuộc

tìmkiếmgiátrịnộitạicủacổphiếuchínhlàcuộctìmkiếmmatrơi.Trongmộtnềnkinhtếtraođổi,giátrịcủabấtkỳtàisảnnàocũngphụthuộcvàogiaodịchthựctếhoặctrongtươnglai.ÔngtinrằngmỗinhàđầutưnênkhắcghicâuchâmngônLatinhdướiđây:

Restantumvaletquantumvendipotest.

(Mộtthứchỉđánggiávớinhữnggìmàngườikháctrảchonó).

LàmthếnàođểthựchiệnbướcđingẫunhiênHãycùngtôithựchiệnbướcđingẫunhiênquakhurừngđầutư,vớichuyếndạochơiđếnPhốWall.Nhiệmvụđầutiêncủatôilàgiúpbạnlàmquenvớicácmôhìnhđịnhgiátronglịchsửvàcáchthứcchúnggắnkếtvớihaithuyếtđánhgiáđầutư.ChínhSantayanađãcảnhbáorằngnếukhôngchịurútracácbàihọctừquákhứ,thìchúngtasẽphảitrảgiáchonhữngsailầmgiốngnhau.Vìvậy,ởchươngsautôixinkểlạimộtsốcơnsốtđầucơ–xảyrađãlâucũngnhưrấtgầnđây.MộtvàibạnđọccóthểxemthườngsựvộivãcủacôngchúngkhiđiênrồđâmđầumuacủhoatulipởHàLanvàothếkỷXVIIvàbongbóngSouthSeaởAnhvàothếkỷXVIII.Thếnhưngkhôngaicóthểxemthườngcơnđiênloạnvềcáccổphiếumớipháthànhđầuthậpniên1960,haychứngcuồng“NiftyFifty[1]”xảyratrongthậpniên1970.GiáđấtđaivàcổphiếuởNhậtbùngnổvớitốcđộchóngmặt,rồihiệntượngsụtgiákinhhoàngđầuthậpniên1990cũngnhư“cơnđiêncuồngcổphiếucáccôngtyInternet”trongnăm1999vàđầunăm2000đãliêntiếpgiónglênnhữnglờicảnhbáorằngcảcácnhàđầutưcánhânlẫncácnhàđầutưchuyênnghiệpđềukhôngthểmiễndịchvớinhữngsailầmtrongquákhứ.

2.SựđiênrồcủađámđôngTháng10.Đâylàmộttrongnhữngthángcựckỳnguyhiểmđểđầucơcổphiếu.Nhữngtháng

nguyhiểmkháclàtháng7,tháng1,tháng9,tháng4,tháng11,tháng5,tháng3,tháng6,tháng12,tháng8vàtháng2.

―MarkTwain,Pudd’nheadWilson

Lòngthamvôđáyluônlàđặcđiểmcơbảncủamọicơnsốtđầucơtronglịchsử.Trongcơnkháttiềnvôđộ,ngườithamgiathịtrườngsẵnsàngnémđinhữngcơsởgiátrịvữngchắcđểchạytheosựphỏngđoánmơhồ,khôngchắcchắn,chorằnghọcũngcóthểvớđượcmónlãibéobởbằngcáchxâylâudàitrêncát.Kiểusuynghĩnhưvậycóthể,vàđãtừng,baotrùmlênnhiềuquốcgia.

Tâmlýđầucơchínhlàmộtnhàhátđầyrẫynhữngtròlốbịch.Mộtsốvởkịchsẽđượckểlạitrongchươngnày.TòalâuđàiđượcxâytrongcácvởkịchdựatrênbacâuchuyệnvềcủhoatulipHàLan,cácbongbóngcủaAnhvàcổphiếublue-chipcủaMỹ.Trongmỗicâuchuyện,đôikhicũngcóvàingườikiếmđượcmộtchúttiền,tuynhiênchỉcómộtsốrấtítcóthểtrảiquabìnhanvôsự.

Trongtrườnghợpnày,lịchsửđãdạychochúngtamộtbàihọc:Mặcdùthuyếtlâuđàitrêncátcóthểgiảithíchthấuđáovềcáccơnsốtđầucơnhưvậy,songđểgiànhđượcphầnthắngtrướcnhữngphảnứngcủađámđôngluônthayđổilàtròchơinguyhiểmnhất.Trongtácphẩmkinhđiểnbànvềtâmlýđámđông,TheCrowd:AStudyofthePopularMind(Tâmlýhọcđámđông),GustaveLeBonđãchỉrarằng“Trongđámđông,ngườitachỉcàngngudốtchứkhônghềkhônngoanhơn.”Cóvẻnhưkhôngnhiềungườitừngđọcquacuốnsáchnày.Cácthịtrườngtănggiávớitốcđộchóngmặtmàchỉdựavàosựtrấnanđơnthuầnvềmặttinhthầnthườngkhôngthểkhángcựtrướcluậthấpdẫnvềtàichính.Giácảcóthểtiếptụctăngtrongnhiềunăm,tuynhiênrốtcụckiểugìchúngcũngsẽchuyểnđộngtheohướngngượclại.Nhữngcuộcđảochiềutheohướngđixuốngnhưvậythườnggâyramộtcơnchấnđộngbấtngờ;vàcơnsốtđầucơcànglớn,hậuquảnóđểlạicàngkhốcliệt.Khitấtcảmọithứrơivàothờikỳsụpđổ,mộtvàingườixâylâuđàitrêncátliềulĩnh,khálanhlẹvàkhônngoancóthểdựđoánchínhxácnhữngcơnsụtgiánhưvậyvàhọtrốnthoátmàkhôngbịthualỗnặngnề.

CơncuồngcủhoatulipCơncuồngcủhoatuliplàmộttrongnhữngcơnsốtđầucơgiúpngườitaphấtlênnhanhchóngnhấttronglịchsử.SựtháiquácủacơncuồngnàycànghiệnlênrõrànghơnkhingườitanhậnrarằngnótừngxảyratạiđấtnướcHàLanyênbìnhvàođầuthếkỷXVII.Nhữngsựkiệndẫnđếncơnsốtđầucơnàykhởipháttừnăm1593,khimộtvịgiáosưthựcvậthọcđếntừViennamangtớivùngLeydenmộtbộsưutậpcácgiốngcâylạcónguồngốctừThổNhĩKỳ.NgườidânHàLanrấtmêgiốngcâymớinày,tuynhiênhọkhôngbằnglòngvớigiámàvịgiáosưđưara(ônghyvọngsẽbáncủhoatulipvàkiếmđượcmộtkhoảnbéobở).Đêmnọ,mộttêntrộmđộtnhậpvàonhàvịgiáosưvàlấycắpcủhoatuliprồibánchúngvớigiáthấphơn,songvẫnthuđượcmộtkhoảnlờikhákhẩm.

Trongkhoảngmộtthậpkỷtiếptheo,hoatuliptrởnênphổbiếntrongcácvườnhoaởHàLan,songgiácủanóvẫnrấtđắt.Nhiềubônghoabịnhiễmloạivirusvôhạicótênlàmosaic.Chínhloạivirusnàylànguyênnhânlàmbùngnổcơnđầucơcủhoatulipkhủngkhiếp.Viruskhiếncánhhoatulipcónhữngsọcmàutươngphảnsặcsỡ.NgườidânHàLanrấtchuộngloạihoabịnhiễmvirusvàgọiđólà“điểmlạ”.Trongmộtthờigianngắn,kiểuthịhiếumớidấylênlàgiốnghoacàngkháclạ,nócàngđắtgiá.

Dầndần, chứngnghiệnhoa tulipbùngphát.Banđầu,nhữngngườibán củhoa chỉ cốgắngphỏngđoánkiểuphamàunàosẽthịnhhànhtrongnămtới.Sauđó,họmuatíchtrữkhốilượnglớnvớihyvọnggiásẽtăng.Giácủhoatulipbắtđầutăngnhưvũbão.Loạicủcàngđắttiền,ngườitacàngtinđólàkhoảnđầutưkhônngoan.CharlesMackayđãghilạinhữngsựkiệnnàytrongcuốnExtraordinaryPopularDelusionsandtheMadnessofCrowds(Nhữngảotưởnghếtsứcphổbiếnvàsựđiênrồcủađámđông),chỉrarằngmọingànhnghềthôngthườngđềubiếnsạchtrongcơnsốtđầucơcủhoatulip:“Từnhữngngườithuộctầnglớpquýtộcchođếndânthường,nôngdân,thợsửamáy,thủythủ,línhbộbinh,ngườihầu,thậmchícảngườiquétốngkhóiđềuđắmchìmvớihoatulip.”Mọingườiđềungỡcơncuồnghoatulipsẽkéodàimãi,rằngngườidântừkhắpnơitrênthếgiớisẽđếnHàLanđểmuahoatulipvớibấtkỳmứcgiánào.

Nhữngngườichorằnggiákhôngthểtăngcaohơnnữangaongánngồinhìnbạnbèvàngườithânthuvềnhữngkhoảnlợinhuậnkhổnglồ.Thậtkhóđểcưỡnglạisứccámdỗgianhậpcuộcchơi,thếnhưngmộtvàingườidânHàLanvẫnđủsứckhángcự.Trongnhữngnămcuốicủamốtthịnhhànhhoatulip,tứclàkhoảngtừnăm1634đếnđầunăm1637,ngườitabắtđầutraođổitàisảncánhân,nhưđấtđai,đồtrangsức,đồđạcđểlấycủhoatulip–thứhàngsẽgiúphọtrởnêngiàucóhơn.Giácủhoatulipđộilênđếnmứctrêntrời.

Mộttrongnhữngđặcđiểmcủathịtrườngtàichínhlàkhithậtsựcónhucầuvềcáchthứcđểchụplấycơhộiđầucơ,thịtrườngchắcchắnsẽtạoracáchthứcđểcóđượccơhộiđó.Côngcụgiúpnhữngngườiđầucơhoatuliplàmtấtcảmọithứvìtiềnchínhlàcác“quyềnchọnmua”,giốngnhưcácquyềnkháphổbiếntrongthịtrườngchứngkhoánngàynay.

Quyềnchọnmuachophépngườinắmquyềnmuacủhoatulip(quyềnchọnthờiđiểmmua)vớigiácốđịnh(thườngxấpxỉgiáthịtrườnghiệnthời)trongsuốtmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Ngườinàyphảitrảmộtkhoảntiềngọi làphíquyềnchọn,daođộngtrongkhoảng15-20%giáthịtrườnghiệnthời.Chẳnghạn,nếugiáchọnmuamộtloạicủhoatuliphiệnthờilà100đồngflorin,thìngườimuachỉphảitrả20đồngflorin.Nếugiátănglên200đồngflorin,khiđóngườicóquyềnchọnmuasẽtậndụngquyềncủamình;họsẽmuavớigiá100,đồngthờibánravớigiáhiệnthờilà200.Nhưvậy,họlãiđược80đồngflorin(100đồngtrừđi20đồng–trảchophíquyềnchọn).Vìthế,khoảntiềncủahọtănglêngấpbốnlần;trongkhiđó,nếumuathẳngthìsốtiềncủahọsẽchỉtănggấpđôi.Vớiquyềnchọnmua,mọingườicóthểthamgiacuộcchơivớikhoảntiềngópvốnthấphơnnhiều,đồngthờicũngmạohiểmhơnbấtcứkhoảnđầutưnàokhác.Cácquyềnchọntạoramộtlựclàmtăngsứcbậtcủakhoảnđầutưnhằmmangvềkhoản tiền lãi lớnhơn, songđiềunàycũngđồngnghĩavớiviệcgia tăngnguycơ rủi ro.Nhữngcôngcụnhưvậyđảmbảoluônthuhútsựthamgiađôngđảocủacácnhàđầutưtrênthịtrường.Vàchođếntậnngàynay,đặcđiểmnàyvẫnkhônghềthayđổi.

Lịchsửtronggiaiđoạnnàychứngkiếnđầyrẫynhữngcâuchuyệnbihài.Trongđó,cómộtcâu

chuyệnkểrằngtrênđườngvề,mộtthủythủđãbáotinchongườiláibuôngiàucóvềchuyếntàuhàngmớisắpcậpbến.Người láibuônthưởngchongười thủythủmộtbữasángvớicátríchđỏ.Khinhìnthấythứmàanhcholàmộtcủhànhởtrênquầycủangườiláibuôn,anhliềndùngnóđểănkèmvớicátrích.Ngườithủythủchẳngthểnàotưởngtượngnổirằng“củhành”đócóthểnuôicảmộtđoànthủythủtrongsuốtmộtnăm.“Củhành”đóthựcralàgiốngcủhoatulipSemperAugustusđắttiền.Anhthủythủphảitrảmộtgiáquáđắtchomóngiavịcủamình–ngườiláibuôntốnganhvàotùnhiềuthángvìđãphạm“trọngtội”.

Cácnhàsửhọcthườngdựnglạibứctranhlịchsử,mộtvàinhàsửhọctàichínhđãnghiêncứubằngchứngvềnhiềuloạibongbóngtàichínhvàchorằngtínhhợplýđángkểtrongviệcđịnhgiáchắchẳnđãtồntạitừđó.PeterGarber,mộttrongnhữngnhàsửhọctheochủnghĩaxétlại,chorằngviệcđịnhgiácủhoatuliptrongthếkỷXVIIởHàLanhợplýhơnnhiềusovớisuynghĩthôngthường.

Garberđãđưaramộtsốđiểmkháthuyếtphục,vàtôikhôngcóýámchỉrằngkhônghềcósựhợplýnàotrongcơcấugiácủhoatulipvàothờiđiểmđó.Chẳnghạn,SemperAugustuslàmộtgiốnghoacựchiếmvàđẹp,nhưnhữnggìGarberđãchỉra,loạicủnàyđượcđịnhgiárấtcaongay từ nhiều năm trước khi chứng nghiện hoa tulip bùng phát.Hơn nữa, nghiên cứu củaGarberđãchứngtỏrằngthậmchíngaycảkhigiácủhoatulipnhìnchungbịsụtgiảmmạnh,loạicủhiếmvẫnđượcbánvớigiácao,mặcdùmứcgiáđócóthểthấphơnnhiềumứcgiáđỉnhđiểm.ThếnhưngGarberkhôngthểtìmthấylờigiảithíchhợplýnàovềhiệntượnggiácủhoatuliptănggấp20lầntrongtháng1/1637,rồingaysauđólạitrượtgiákhủngkhiếphơnnhiềuvàotháng2.Rõràng,tươngtựnhưnhữnggìxảyratrongtấtcảcáccơnsốtđầucơkhác,giárốtcục cũng sẽ tăng caođếnmộtngưỡngmàngười ta quyết địnhbán củhoa tulip củamình.Chẳngbaolâusau,nhữngngườikháccũngđitheoquyếtđịnhđó.Giốngnhưquảcầutuyếtlănxuốngdốc,giácủhoatulipsụtgiảmvớitốcđộngàycàngnhanhvàcơnđiêncuồngchẳngcònthốngtrịđượcbaolâunữa.

Cácquanchứcchínhphủđãđưarathôngbáochínhthứcrằngchẳngcólýdogìđểgiácủhoatulipsụtgiảm–nhưngkhôngmộtainghe.Nhiềuhãngbuônbịphásảnvàhủybỏcáccamkếtmuacủhoatulip.Kếhoạchcủachínhphủnhằmthanhtoántấtcảhợpđồngvới10%giátrịdanhnghĩakhôngthểthựchiệnđượckhicủhoatulipsụtgiáthấphơncảmứcnày.Vàgiácứthếtiếptụclaoxuốngchođếnkhihầuhếtmọigiốnghoagầnnhưtrởthànhvôgiátrịvàchỉbánbằnggiámộtcủhànhthôngthường.

BongbóngSouthSeaGiảsửngườimôigiớigọiđiệnchobạnvàkhuyênbạnnênđầutưvàomộtcôngtykhôngcóchútdoanhsốhaythunhậpnào,ngoạitrừtriểnvọnglớn.Bạnthắcmắc:“Kiểulàmăngìđây?”Vàngườimôigiớicủabạnbắtđầugiảithích:“Tôirấttiếc,chẳngaicóthểbiếtđượcđâylàkiểulàmăngì,songtôicóthểcamkếtlàanhsẽthuvềđượcmónlờicựclớn.”Bạnnóirằngđóchỉlàmộttròlừabịp.Bạnhoàntoànđúng,tuynhiênbathếkỷtrước,đốivớinướcAnh,đâylạilàmộttrongnhữngsựkiệnnónghổinhấtlúcbấygiờ.Vànhưbạncóthểđoán,cácnhàđầutưbịcháysạchtúi.Câuchuyệnnàysẽchỉrachochúngtathấytròlàmăngianlậncàngkhiếnnhữngngườithamlamháohứcnémtiềnquacửasổ.

VàothờiđiểmxảyrasựkiệnBongbóngSouthSea,ngườiAnhđãsẵnsàngnémtiềnvàođầutư.ThờikỳpháttriểnhưngthịnhcủaAnhdiễnrakhádài,nhờđóngườidânđãtíchlũyđượcnhữngkhoảntiếtkiệmrấtlớn,trongkhitiềnbỏrađầutưlạiquánhỏgiọt.Lúcbấygiờ,việcsởhữucổphiếuđượccoinhưmộtđặcquyềnđặc lợi.Đếncuốinăm1693, chỉ cókhoảng499ngườicóquyềnsởhữucổphiếuCôngtyEastIndia.Họcóthểkiếmlờibằngnhiềucáchkhácnhau,đặcbiệtlàphầncổtứckhôngbịđánhthuế.Trongsốnhữngngườinàycũngcócảphụnữ,bởilẽcổphiếuđượccoinhưlàmộttrongsốítloạitàisảnmàphụnữcóthểsởhữulàmcủariêng.CôngtySouthSeađãsốtsắngđápứngnhucầuvềcáccôngcụđầutư.Nóđượcthànhlậpnăm1711nhằmkhôiphụcniềmtintrongdânchúngvềkhảnăngchínhphủcóthểlàmtrònnghĩavụvàchứcnăngcủamình.SouthSeađãgánhgiấynợchínhphủvớitrịgiágần10triệubảngAnh.Đổilại,nóđượcphépđộcquyềnđốivớitấtcảhoạtđộnggiaodịchởkhuvựcBiểnNam.Côngchúngtintưởngrằngngườitasẽthuvềkhoảntiềnlớntừcácvụgiaodịchnhưvậyvàđánhgiácổphiếucủacôngtyvớimộtsựưuáiđặcbiệt.

Ngaytừđầu,côngtySouthSeađãkiếmđượclợinhuậntừnhữngkhoảnphídongườikhácphảitrả.Nhữngngườinắmgiữchứngkhoánchínhphủ(màsaunàysẽđượcchuyểnthànhcủacôngty)chỉđơngiảntraođổichứngkhoáncủahọđểlấycủacôngtySouthSea.Nhữngngườibiếttrướcvềkếhoạchnàyđãlặnglẽmuasạchchứngkhoánchínhphủvớigiá55bảng,sauđónângchúnglênmứcgiábằngvớigiácổphiếucủaSouthSealà100bảngkhicôngtyđượcsápnhập.KhôngcóbấtkỳvịgiámđốcnàotrongcôngtycóchútkinhnghiệmnàovềhoạtđộnggiaodịchởkhuvựcNamMỹ.ĐiềunàycũngkhôngngăncảnhọnhanhchóngtrangbịcáctàuchởnôlệchâuPhi(lúcbấygiờ,buônbánnôlệlàmộttrongnhữngthươngvụlàmănrấtbéobởởNamMỹ).Dùvậy,thươngvụlàmănnhưthếdườngnhưcũngchẳngđemlạibaonhiêulờilãivìsốnôlệbịchếttrêntàurấtnhiều.

Thếnhưng,cácvịgiámđốc lạicựckỳkhéoléo, tàigiỏitrongnghệthuậttạodựngvẻngoàiđánhlừacôngchúng.HọthuêmộtngôinhàhoànhtrángởLondon,phònghọpđượctrangbị30ghếbọcnhungkiểuTâyBanNhavớikhunggỗdẻvàđinhmạvàng.Trongkhiđó,vùngVeraCruz đang rất cần lượng hàng len trên tàu của công ty thì chúng lại được đưa thẳng đếnCartagena,bịvứtchomụcnáttrêncầutàuvìchẳngaimuốnmua.Dùvậy,cổphiếucủacôngtyvẫngiữgiá,thậmchícòntăngnhẹtrongmộtvàinămsauđómặcchotácđộngyếuớtcủacổtứcbằngcổphiếu“thưởng”vàcuộcchiếnvớiTâyBanNhakhiếncơhộilàmănbịgiánđoạntạm thời. JohnCarswell, tác giả của cuốn sáchnổi tiếngTheSouthSeaBubble (BongbóngSouthSea),đãviếtvềJohnBlunt–giámđốcvàlàmộttrongnhữngngườiluôntunghôchứngkhoáncủacôngtySouthSea–nhưsau:“ÔngấyvẫnluôngiữchặtquyểnKinhThánhởtayphảivàtờquảngcáoởtaytrái,nhưngsẽchẳngbaogiờđểchotayphảibiếttaytráiđanglàmgì.”

ỞphíabênkiaEobiểnMăng-xơ,JohnLaw–mộtngườiAnhbịtrụcxuất–đãlậpmộtcôngtycổphiếukhác.MụctiêulớntrongđờicủaLawlàthaythếtiềnkimloạivànângcaokhảnăngthanhtoánbằngloạitiềngiấyquốcgiađượcnhànướchỗtrợvàkiểmsoátthôngquamạnglướicơquanởđịaphương.Đểthựchiệnmụcđíchcủamình,Lawđãmualạimộtcôngtyvôchủcó tên làMississippi vàxúc tiếnxâydựngmộtkhối liênminhđể trở thànhmột trongnhữngdoanhnghiệpcóvốnlớnnhấttừtrướcđếnnay.

CôngtyMississippiđãthuhútgiớiđầucơcũngnhưtiềncủahọtừkhắplụcđịachâuÂu.Cụmtừ“triệuphú”cũngrađờichínhtrongthờigiannày,vàchẳngcógìphảithắcmắckhigiácổ

phiếuMississippităngtừ100lên2.000chỉtronghainăm,mặcdùkhôngcónguyênnhânnàolýgiảichosựgiatăngđộtbiếnđó.Đãcóthờiđiểm,cổphiếucôngtyMississippiởPhápcótổnggiátrịthịtrườngbịđộilênnhiềugấp80lầngiátrịcủatấtcảvàngbạctrongnướccộnglại.

Trongkhiđó,quaytrởlạinướcAnhởphíabờbênkiaEobiểnMăng-xơ,chủnghĩahiếuchiếncũngbắtđầunhennhómtrongmộtsốgiađìnhquýtộcAnh.TạisaotấtcảtiềnđềuđổvàocôngtyMississippiởPháp?NướcAnhphảilàmgìđểngănchặnhiệntượngnày?CâutrảlờinằmởchínhcôngtySouthSea,lúcnàytươnglaicủanócóvẻđãsángsủahơnđôichút,đặcbiệtlàvàothờiđiểmtháng12/1719,khitintứcloanbáorằngchiếntranhvớiTâyBanNhasẽkếtthúc,hòabìnhlậplạivàvìvậyconđườnggiaothươngtớiNamMỹcuốicùngcũngđượckhơithông.NgườidânMexicothìđượccholàđangmongngóngcơhộitrúthếtmỏvàngcủahọđểđổilấylượnghàngcottonvàlenphongphúđếntừAnh.Đâylàmộtcôngtytựdođangtrongthờikỳlàmănphátđạtnhất.

Năm1720,bangiámđốc,mộtlũngườithamlamvàhámlợi,đãquyếtđịnhtưbảnhóadanhtiếngcủahọbằngcáchđềnghịtrảtoànbộkhoảnnợquốcgialênđến31triệubảng.Rõràngđâylàmộthànhđộngdũngcảmvàcôngchúngvôcùngngưỡngmộ.KhidựluậtđượcđưaraởQuốchội,giácổphiếunhanhchóngtăngtừ130bảnglên300bảng.

Mộtsốngườiủnghộvàbày tỏmongmuốnđềnơnviệcdự luậtđược thôngquabằngmộtquyềnchọn:Mỗingườiđượccấpmộtsốlượngcổphiếunhấtđịnhmàkhôngcầnphảitrảtiền;họchỉcần“bán”lạicổphiếuchocôngtykhigiátănglênvàđượchưởngphầnlợinhuận.MộttrongnhữngngườiđượctraođặcânnàylàbàgiáocủavuaGeorgeĐệnhấtvà“cáccháugái”củabà.

Vàongày12/4/1720,nămngàysaukhidựluậtđượcthôngqua,côngtySouthSeađãbánmộtlượngcổphiếumớipháthànhvớigiá300bảng.Lượngcổphiếunàycóthểđượcmuatheohìnhthứctrảgóp–trả60bảngbằngtiềnmặtvàsốcònlạicóthểtrảthành8lần.Thậmchínhàvuacũngkhôngcưỡnglạiđượcsứchút;Ngàiđãgóptiềnmuacổphiếuvớitổngtrịgiá100nghìnbảng.Giữacácnhàđầutưnổracuộcchiếntranhgiànhmuacổphiếu.Giáđộilênmức340bảngtrongvòngvàingày.Đểxoadịucơnkhátcủacôngchúng,bangiámđốcSouthSealạicôngbốpháthànhmộtlượngcổphiếumới–lầnnàyvớigiá400bảng.Thếnhưngcơnkhátcủacôngchúngvẫnkhônghềgiảmbớt.Trongmộttháng,giáđãlênđến550bảngvàvẫntiếptụctăngcaonữa.Tuynhiên,vàongày15/6,mộtlượngcổphiếumớilạiđượcpháthành,vàlầnnàyphươngthứcthanhtoántrảgópthậmchícòndễdànghơnnhiều–trả10%bằngtiềnmặtvàmộtnămsaumớithanhtoánlầnhai.Giácổphiếuchạmmức800bảng.CóđếnmộtnửasốthànhviênThượngviệnvàhơnmộtnửasốthànhviênHạviệnthamgiacuộcchơi.Cuốicùng,giátănglênđến1.000bảng.Cơnsốtđầucơđạtđếnmứcđỉnhđiểm.

NgaycảSouthSeacũngkhôngthểđápứngđượcnhucầucủatấtcảnhữngkẻkhờkhạomuốnnémtiềnvàođầutưcổphiếu.Cácnhàđầutưtìmkiếmnhữngphivụlàmănmớimàhọcóthểnhậpcuộcngaytừđầu.CũnggiốngnhưcácnhàđầucơngàynaytìmkiếmthếhệMicrosoftvàGoogletiếptheo,thậpniênđầuthếkỷXVIII,ởAnh,ngườitacũngtìmkiếmmộtcôngtySouthSeatiếptheo.Nhữngngườisánglậpđãsắpxếpvàtungrathịtrườngmộtlớncổphiếumớipháthànhđểđápứngcơnkhátđầutưthamlamvôđộ.

Ngàythángtrôiqua,nhữngđềxuấtcấpvốnmớiđượcđưara,cónhữngđềxuấtrấtsángsuốtsongcũngcónhữngđềxuấtrấtngớngẩn,từviệcnhậpkhẩumộtlượnglớnlừađựctừTâyBanNha(mặcdùởAnhđãquádưthừa)chođếnviệcbiếnnướcmặnthànhnướcngọt.Càngngày,cácphivụlàmăncàngdínhdángnhiềuđếnyếutốlừađảo,nhưviệcsảnxuấtgỗvántừmùncưa.Cókhoảnggần100dựánkhácnhau,dựánsaulạiphilývàdốitráhơndựántrước,nhưngngườitavẫnnuôihyvọngvềmộtkhoảnlãikếchsù.Chẳngbaolâusau,cácdựánnàyđượcgọilà“bongbóng”,hoàntoànchínhxácnhưtínhchấtcủatêngọi.Giốngnhưbongbóng,cácdựánnàynổbụp,tanbiếnnhanhchóng–thôngthườngchỉtrongkhoảngmộttuần.

Cóvẻnhưcôngchúngsẽmuabấtcứthứgì.Cáccôngtymớitìmkiếmnguồnvốntronggiaiđoạnnàyđượcthànhlậpvớicácmụcđíchnhưđóngtàuchốngcướpbiển,khuyếnkhíchnuôingựaởAnh;kinhdoanhtócngười;xâydựngbệnhviệnchotrẻcơnhỡ;chiếtxuấtbạctừchì;táchánhsángmặttrờitừquảdưachuột;vàthậmchí,sảnxuấtloạibánhxechuyểnđộngliêntục.

Tuynhiên,“phầnthưởng”chắcchắnsẽthuộcvềmộtkẻvôdanh,ngườisánglập“mộtcôngtyđểxúctiếnhoạtđộngkinhdoanhvôcùngthuậnlợi,thếnhưngchẳngaibiếtđượchoạtđộngđólàgì”.Cáctờquảngcáođềuhứahẹnmứclợinhuậnchưatừngcó.Đúng9giờsáng,khisổđăngkýgópvốnđượcmở,đámđôngngườidânthuộcmọitầnglớpgầnnhưxôđổcửađểcốđăngkýgópvốn.Trongvòng5tiếngđồnghồ,1.000nhàđầutưđãchuyểntiềncủamìnhthànhcổphầncủacôngty.Kìmgiữlòngthamlamvôđộcủamình,kẻsánglậpcôngtynhanhchóngđóngcửatiệmvàchuồntớilụcđịachâuÂu,chẳngaicònnghenóivềkẻđónữa.

Khôngphảimọinhàđầutưvàocáccôngtybongbóngđềutinvàotínhkhảthicủahệthốngmàhọgópvốn.Ngườitađã“quátinhkhôn”trongchuyệnnày.Thếnhưnghọlại tintưởngvàothuyếtcủanhững“kẻđạixuẩnngốc”–rằnggiásẽtănglên,rằnghọsẽtìmthấyngườimuavàhọsẽkiếmđượctiền.Chínhvìlẽđó,hầuhếtcácnhàđầutưchorằnghànhđộngcủahọlàhoàntoànhợplý,họkỳvọngsẽbáncổphầncủamìnhvớimứcgiácaohơnở“thịtrườngsaukhibán”,tứclàthịtrườnggiaodịchcáccổphầnsaukhichúngđượcpháthànhlầnđầutiên.

NhữngngườimàChúasẽtrừngtrị,thìtrướchếtChúasẽchếgiễu,nhạobáng.NhữngdấuhiệuchothấycơnsốtđãsắpđếnhồikếtđượckhẳngđịnhbằngviệcpháthànhbộbàiSouthSea.Mỗiquânbàiđềucóhìnhbiếmhọamộtcôngtybongbóng,vớimộtđoạnthơthíchđánginbêndưới.MộttrongsốđólàcôngtyPuckleMachine,đượccholàsẽsảnxuấtloạivũkhíbắncảđạntrònvàđạnvuông.Pucklekhẳngđịnhloạivũkhímớicủacôngtysẽtạonênmộtcuộccáchmạngtronglịchsửchiếntranh.Quântámbíchsauđâyđượcđikèmvớibứctranhbiếmhọavàbốncâuthơ:

Mộtphátminhlạkỳhủydiệtcảđámđông

Nhữngkẻdạikhờởquênhàthayvìkẻthùphươngxa

Hỡinhữngngườibạncủatôi,xinđừngsợcỗmáykhủngkhiếpnày,

Chúngchỉcóthểlàmhạinhữngkẻcó”phần”ởđó.

Córấtnhiềucôngtybongbóngđãbịlôirabêurếunhưvậysongcũngchẳngthểlàmnảnchígiớiđầucơ.Tuynhiên,vàotháng8,mộttrậnđạihồngthủyvớilỗthủngkhôngthểhàngắnđãậpđếncôngtySouthSea.Sựkiệnnàydobangiámđốcvàcácviênchứccấpcaocủacôngtygâyra.Khinhậnthấygiácổphiếutrênthịtrườngchẳnghềliênquangìvớitriểnvọngthựctếcủacôngty,nhữngngườiđứngđầucôngtyđãvộivàngbántháotấtcảcổphiếuvàomùahènămđó.

Tintứcbịròrỉvàcổphiếubắtđầusụtgiá.Chỉtrongthờigianngắn,cổphiếutrượtgiáthảmhạivàđámđôngrơivào tình trạnghoảng loạn.Chínhphủđãcốgắngđếnmức tuyệtvọngnhằmlấylạiuytíncũngnhưkịpngănchặntíndụngnhànướcbịsụpđổhoàntoàn.Rơivàocảnhngộ tương tự, giá cổ phiếu của công tyMississippi cũng tụt xuốngmức cực thấp khingườitabắtđầunhậnrarằngtìnhtrạngdưthừatiềngiấychẳngđemlạisựgiàucóthậtsựnàocả,màchỉkhiếnlạmphátgiatăng.TrongsốnhữngngườibịthualỗnặngtrongcâuchuyệnBongbóngSouthSeacócảnhàbáchọcIsaacNewton,ôngđãphảithốtlên:“Tôicóthểtínhtoánchuyểnđộngcủacácthiênthể,vậymàkhôngthểnàolườngđượcsựđiêncuồngcủađámđông.”Mộtcáigiáquáđắtchotòalâuđàitrêncát.

Đểbảovệngườidânkhôngbị lợidụngnhưvậythêmnữa,Quốchộiđã thôngquađạo luậtBubbleAct(Luậtvềgiábongbóng)cấmcáccôngtykhôngđượcpháthànhchứngchỉcổphiếu.Tronghơnmộtthếkỷ,chođếnkhiđạoluậtđượcbãibỏnăm1825,córấtítcổphiếuđượcpháthànhtrênthịtrườngAnh.

Biểuđồ2.1:GiácổphiếucôngtySouthSeacủaAnh,1717-1722[MH2]

Rõràngcâuchuyệncủhoatulipvàcácbongbóngxảyratừthờixaxưa.Liệu rằngmột câuchuyện tương tựcó thểxảy ra trong thờihiệnđạihaykhông?Hãythửđiểmlạinhữngsựkiệnquenthuộcvàvừaxảyragầnđâytrongchínhthờiđạicủachúngta.CâuchuyệnvềnướcMỹ,miềnđấthứa,bắtđầuvào thậpniên1920.Vớiviệcnhấnmạnhquyền tự do vàmức tăng trưởng, chúng ta đã tạo ramộttrongnhữnggiaiđoạnthịnh-suyđángchúýnhấttrongthờiđạivănminh.Cácđiềukiện lúcbấy giờhoàn toàn thuận lợi để cơn sốtđầu cơbùngphát.NướcMỹđãtrảiquathờikỳhưngthịnhmàkhôngquốcgianàocóthểsánhkịpvàngườitakhôngthểkhôngtinvàocácphivụlàmănởMỹ.CalvinCoolidge[2]từngtuyênbố:“CôngviệcchínhcủangườiMỹlàkinhdoanh.”Cácdoanhnhânđượcvínhưnhữngnhà truyền giáo và gần như được tôn làm thần thánh.Những sosánhnhưvậythậmchíđượcđưaratheohướnghoàntoànđốilập.TrongcuốnTheManNobodyKnows(Ngườiđànôngbíẩn),BruceBarton thuộchãngquảng cáoBatten,Barton,Durstine&Osborn,NewYorkđãviếtrằngChúaJesuschínhlà“doanhnhânđầutiên”vànhững lờicủaNgười là “bảnquảngcáocósứcmạnhnhấtmọithờiđại”.Bảng2.1

BảngAnh

BảngAnh

Phố Wall thất bạihoàntoàn

Chứngkhoán Giá mở cửangày3/3/1928

Giá cao ngày3/9/1929*

Tỷ lệ tăngtrong18tháng

AmericanTelephone &Telegraph

179½ 335⅝ 87,0

BethlehemSteel 56⅞ 140⅜ 146,8

Tập đoàn GeneralElectric 128¾ 396¼ 207,8

MontgomeryWard 132¾ 466½ 251,4

National CashRegister 50¾ 127½ 151,2

Radio CorporationAmerica 94½ 505 434,5

*Đượcđiềuchỉnhđểtáchcổphiếuvàgiá trịcủacácquyềnnhậnđượctừsaungày3/3/1928.

Ngay từnăm1928,đầu cơ thị trường chứngkhoánđã trở thànhmột trò tiêu khiển phổ biến trên khắp cả nước. Từ đầu tháng3/1928 đến đầu tháng 9/1929, giá cả thị trường đã tăng tươngđươngvớimứctăngcủacảgiaiđoạntừ1923đếnđầu1928gộp

lại.Đôikhigiácổphiếucủamộtvàitậpđoàncôngnghiệplớntăngtới10hay15điểmmộtngày.Bảng2.1môtảbiênđộcủanhữnglầntănggiánhưvậy.Không phải “tất cảmọi người” đều đầu cơ vào thị trường chứngkhoán như người ta vẫn lầm tưởng. Việc vay mượn để mua cổphiếu(đặtcọcmuachứngkhoán)đã tăng từmức1 tỷđô-lanăm1921lêngần9tỷđô-lanăm1929.Tuynhiên,chỉcókhoảng1triệungườinắmgiữcổphiếumuachịuvàothờiđiểmnăm1929.Mặcdùvậy,tâmlýđầucơítnhấtcũnglanrộngnhưnhữngcơnsốtđầucơtrướcđóvàcómộtđiềuchắcchắnlàcườngđộcủanóthìkhônggìcóthểsánhnổi.Điềuquantrọnghơn,đầucơcổphiếuđãtrởthànhtâmđiểmchính.TrongcuốnOnceinGolconda(MộtlầnởGolconda)[3],JohnBrooksđãtríchdẫnnhậnxétcủamộtnhàbáothườngtrúngườiAnhkhimớiđếnNewYork:“Bạncóthểnóivềluậtcấmnấuvàbánrượu,vềHemingway,vềđiềuhòakhôngkhí,âmnhạchoặcđuangựa,nhưngcuốicùngkiểugìbạncũngsẽchuyểnđềtàisangthịtrườngchứngkhoánvàđóchínhlàkhicuộctròchuyệntrởnênquantrọng.”Thật không may, lại có đến hàng trăm người buôn bán chứngkhoán quá háo hức muốn giúp công chúng xây lâu đài trên cát.Hànhvithaotúngtrênsởgiaodịchchứngkhoánđãlậpnênnhữngkỷlụcmớivềtínhbấtcẩn.Hìnhthứcvốnđầutưchungchínhlàvídụhoànhảonhất.HìnhthứclàmănkiểunàytừnggiúpgiácổphiếucủaRCAtăng61điểmtrongvòng4ngày.Đểthựchiệnhìnhthứcvốnđầutưchungđòihỏiphảicósựhợptácchặt chẽ, songmặt khác phải giữ thái độ hoàn toàn hờ hững vớicông chúng. Thông thường, những phi vụ làm ăn như vậy đượckhơimàokhicómộtsốthươngnhântựbắt tayvớinhauđểthaotúngmộtloạicổphiếunàođó.Họchỉđịnhmộtngườiquảnlývốnđầutưchung(ngườinàythựcchấtđượcxemnhưlàmộtnghệsỹ)vàcamkếtkhôngchơi tròhaimặt thôngquacáchoạtđộngkinhdoanhcánhân.

Ngườiquản lý vốnđầu tư chungkínđáomua cổphiếu trongvàituầnđểtíchlũymộtsốlượnglớn.Nếucóthể,ngườinàysẽgiànhđược quyền chọnmuamột lượng cổ phiếu nhất định với giá thịtrường hiện thời trongmột khoảng thời gian được quy định rõ,chẳnghạnbahoặcsáutháng.Sauđó,ngườinàysẽlôikéochuyêngiacổphiếuởsàngiaodịchlàmđồngminh.Cácthànhviênthamgiagópvốnchungcũngliênquantớichuyêngia đồng minh của họ. Một chuyên gia trên sở giao dịch chứngkhoánđóngvai trògiốngnhưngườimôigiớicủamộtngườimôigiới.Nếumộtloạicổphiếuđượcgiaodịchvớigiá50đô-lavàbạntrao cho ngườimôi giới lệnhmua ởmức giá 45 đô-la, thì thôngthườngngườimôigiớisẽchuyểnlệnhnàytớichuyêngia.Khigiácổphiếusụtxuốngmức45đô-la,chuyêngiasẽthựchiệnlệnhmua.Tất cả lệnhmuavới giá thấphơnhoặc lệnhbánvới giá caohơnmứcgiátrịtrườngnhưvậyđượclưutrong“cuốnsổ”cánhâncủachuyêngia.Bâygiờhẳnbạnđãhiểutạisaochuyêngialạiđóngvaitròquan trọngnhưvậyđối vớingườiquản lý vốnđầu tư chung.Cuốnsổsẽcungcấpthôngtinvềbiênđộcủacáclệnhmuavàbánsẵn có với giá thấphơnvà caohơngiá thị trườnghiện thời. Cácthông tinnày thường rấthữu ích, giúpbạnbiếtđược càngnhiềuquânbàicủangườichơicàngtốt.Vàbâygiờ,cuộcvuimớithậtsựbắtđầu.Nóichung,đếnthờiđiểmnàyngườiquảnlývốnđầutưchungsẽđểcác thành viên góp vốn chung tự giao dịch với nhau. Chẳng hạn,Haskellbán200cổphầnchoSidneyởmức40,Sidneylạibánlạichohọvớimức40⅛.Quátrìnhmuabánnhưvậylặplạivới400cổphầnkhácởmứcgiá40¼và40½,sauđóbán1.000cổphầnvớigiá40⅝,và1.000cổphầnnữavớimức40¾.Nhữngvụmuabánnhưvậyđềuđượcghitrênbănggiấycủamáyghigiáchứngkhoántự động khắp cả nước. Ảo tưởng đã lan truyền tới hàng nghìnngườitheodõibănggiấy,cốlenvàovănphòngmôigiớichậtních.Hoạtđộngnhưvậy–bắtnguồntừnhữngvụbáncổphiếugiảmạo–đãtạocảmgiáccóthứgìđórấtlớnlaosắpsửaxảyra.

Giờđây,nhữngngườichuyênviếtmụcmẹovặtvàcácchuyêngiabìnhluậnthịtrườngdướisựđiềukhiểncủangườiquảnlývốnđầutư chung sẽ kể về những thay đổi thú vị sắp diễn ra. Đồng thời,ngườiquảnlývốnđầutưchungcũngcốgắngđảmbảorằngdòngtintứctừbanquảntrịdoanhnghiệpsẽtrởnênngàycàngcó lợi.Nếutấtcảsựviệcdiễnrasuônsẻ,vàtrongkhôngkhíđầucơtrànngậptạithờiđiểm1928-1929,thìrấtkhócóthểbởlỡcơhội,việctheodõibănggiấycộngvớicácnguồnthôngtinbịthaotúngsẽlôikéocôngchúngvàocuộc.Một khi công chúngđã vào cuộc, cuộc loạnđả sẽ bắt đầu vàđâychínhlàthờiđiểmđểkínđáo“kéochốt”.Khicôngchúngmuavào,nhữngngườigópvốnchungsẽbánra.Ngườiquảnlýbắtđầutungcổ phiếu ra thị trường, ban đầu chỉ rất chậmnhưng càng về saucàngnhiều–trướckhicôngchúngcóthểtỉnhngộ.Ởđoạnkếtcủacuộc chơi, các thành viên tham gia góp vốn đầu tư chung sẽ hốtđượcnhữngkhoảnlợinhuậnkếchsù,còncôngchúngthìbịbỏlại,nắmgiữmộtđốngcổphiếubịtrượtgiáđộtngột.Tuynhiên,ngườitakhôngnhấtthiếtphảibắttayvớinhauđểđánhlừacôngchúng.Córấtnhiềungười,nhấtlàcácquanchứcvàgiámđốc tập đoàn, có thể tự làmviệc này khá tốt. Lấy ví dụ làAlbertWiggin,ngườiđứngđầuChase–ngânhànglớnthứhaicủaMỹlúcbấygiờ.Vàotháng7/1929,Wigginbắtđầucảmthấylosợvềhiệntượnggiácổphiếuleocaođếnmứcchóngmặtvàôngtakhôngcònthấyyên tâmvớihoạtđộngđầu cơ trên thị trường chứngkhoánđangtănggiánữa(NgườitađồnrằngWigginđãkiếmđượchàngtriệuđô-labằngcáchnânggiácổphiếucủangânhàngmàôngtasởhữu).Chorằngtươnglaicổphiếucủangânhàngmàmìnhsởhữukháảmđạm,Wigginđãbánkhốnghơn42nghìncổphầncủacổphiếuChase.Bánkhốnglàcáchkiếmtiềnkhicổphiếuhạgiá,tứclàbáncổphiếumàhiệntạibạnkhôngnắmgiữvớihyvọngsẽmualạivớigiáthấphơn.Đâycũnglàkỳvọngmuarẻbánđắtnhưngtheothứtựngượclại.Wiggin đã tính toán thời điểm thật hoàn hảo. Ngay sau khi bán

khống,giácổphiếuChasebắtđầulaodốckhôngphanh.Khiđóngtàikhoảnvào tháng11,Wigginđãhốtđượchàng triệuđô-la. SựtranhgiànhquyềnlợirõràngkhônggâyphiềntoáigìchoWiggin.Côngbằngmànói,cũngcầnphảichỉrarằngôngtavẫngiữđượcquyềnsởhữucổphiếuChasetrongsuốtgiaiđoạnnày.Tuynhiên,theocácnguyêntắchiệnhànhngàynay,ngườitrongtổchứckhôngđượcphépkiếmlợinhuậnngắnhạnthôngquahoạtđộngmuabáncổphiếucủachínhmình.Ngày3/9/1929,giábìnhquânthịtrườngđạtđếnngưỡngcaonhấtmà đến tận 25 năm sau vẫn không thể vượt qua được. “Thời kỳhưngthịnhtưởngnhưkéodàivôtận”nhanhchóngbịphávỡ;hoạtđộngkinhdoanhthôngthườngđãchữnglạitừnhiềuthángtrước.Giátrôinổitrongngàytiếptheo,vàvàongày5/9,thịtrườnghứngchịumộtđợtsụtgiáđộtngộtđượcgọi làsựkiện“BabsonBreak”(VụsụpđổBabson).Sở dĩ sự kiện này được đặt tên như vậy là để tưởng nhớ RogerBabson, chuyên gia tư vấn tài chính đến từ Wellesley,Massachusetts. Bữa trưa ngày hôm đó, ông đưa ra lời cảnh báo:“Tôixinnhắclạinhữnggìtôiđãnóivàothờiđiểmnàynămngoáivà cả năm kia, sớm hay muộn thị trường cũng sẽ sụp đổ.” Cácchuyên gia Phố Wall đã đón nhận lời cảnh báo mới của ngàiWellesleythôngtháivớitháiđộnhạobángthườngthấy.NhưBabsonámchỉtronglờinhậnxétcủamình,ôngđãdựđoánvềhiện tượng thị trường sụp đổ từ nhiều năm, song lúc đó nó vẫnchưađượcchứngminhlàđúng.Thếnhưng,khoảng2giờchiều,khilờinhậnxétcủaBabsonđượctríchdẫntrênbăngtin“mạnh”(băngghitintứctàichínhDowJones),thịtrườngbắtđầulaoxuốngdốc.Tronggiờgiaodịchđiêncuồngcuốicùng,2 triệucổphầnđãđổingôi – American Telephone & Telegraph giảm 6 điểm,Westinghousegiảm7điểmvàU.SSteelsụt9điểm.Đólàmộtkịchbảnđãđượcdựđoánvàsausựkiện“BabsonBreak”,khảnăngthịtrường sụpđổ –điềumàmột tháng trướcđóngười ta khônghềnghĩđến–naybỗngtrởthànhchủđềbànluậnchính.

Niềmtinbịnaonúng.Trongtháng9,sốngàyxấunhiềuhơnngàytốt.Đôikhithịtrườngsụtgiáđộtngột.Cácchủngânhàngvàquanchứcchínhphủcamđoanchẳngcónguyênnhângìđáng longại.Giáosư IrvingFisher thuộcĐạihọcYale,một trongnhữngngườikhởixướnglýthuyếtgiátrịnộitại,đãđưaramộtýkiếnmànhanhchóngtrởthànhkinhđiển,đólàcổphiếuđãđạtđếnmộtngưỡngtrônggiốngnhư“trạngtháibìnhổnvĩnhviễn”.ThứHaingày21/10,đây chính là thờiđiểmđượcđịnhđoạt sẵnđốivớivụsụpđổthịtrườngchứngkhoánkinhđiển.Giácổphiếugiảmliêntụclạicàngphảikêugọinhiềutàisảnthếchấphơnnữatừphíacáckháchhàngkýquỹ.Khôngthểhoặckhôngmuốnđáplạinhữnglờikêugọi,cáckháchhàngkýquỹbuộcphảibáncổphầnmàhọđangnắmgiữ.Điềunàykhiếngiácàngbịđẩyxuốngthấpnữa,kéotheocàngnhiềulờikêugọikýquỹvàkếtquả làtạonênmộtlànsóngtựduytrìviệcbáncổphần.Ngày21/10,sốlượngbánrađãtăngvọtlênhơn6triệucổphần.Băngđiệnbáokhôngbắtkịpthôngtin,trongkhihàngchụcnghìnngườihoangmang theodõibăngđiệnbáo từcácvănphòngmôigiớitrênkhắpcảnước.Gầnmộttiếng40phúttrôiquasaukhitrịtrườngđóngcửatrướcphiêngiaodịchcuốicùngthựctếđãđượcghilạitrênbăngđiệnbáo.Fisherkiênquyếtphủnhậnviệcthịtrườngtrượtgiágiốngnhư“sựgiũbỏcủanhữngkẻquákhíchcốgắngđầucơchứngkhoán”.Ôngvẫn giữ nguyên quan điểm cho rằng giá cổ phiếu trong cơn sốtbùngnổvẫn chưađạtđếngiá trị thực củanóvà sẽ còn tăng caonữa.Bêncạnhcácyếutốkhác,vịgiáosưnày tinrằngthị trườngvẫnchưaphảnánhđượctácđộngtíchcựccủaluậtcấmnấuvàbánrượuvốngiúpcôngnhânMỹ“làmviệcnăngsuấthơnvàđảmbảohơn”.Ngày 24/10, sau này được gọi là “ngày thứ Năm đen tối”, thịtrườngđạtgần13triệucổphiếu.Đôilúcgiátụtxuốngmức5đô-lavà10đô-latrongmỗiphiêngiaodịch.Nhiều lượngcổphiếumới

pháthànhbịgiảm40-50điểmchỉtronghaitiếngđồnghồ.Trongngàytiếptheo,HerbertHoover[4]đưaramộtnhậnđịnhnổitiếng:“Hoạtđộngkinhdoanhcơbảncủađấtnước…dựa trênnền tảngvữngmạnhvàthịnhvượng.”ThứBangày29/10/1929 làmột trongnhữngcộtmốcđánhdấuthảmhọa trong lịch sửSởGiaodịchChứngkhoánNewYork.Chỉtronghaingày19và20/10/1987,cơnhoảnghoạntrênthịtrườngchứngkhoánđãlênđếnmứctộtcùng.Trongngàyhômđócủanăm1929,hơn16,4triệucổphầnđãđượcgiaodịch(16triệucổphiếuvàothờiđiểmnăm1929tươngđươngvớihơn3tỷcổphiếuvàonăm2006vìhiệnnaysốlượngcổphiếuđượcniêmyếttrênSởGiaodịchChứngkhoánNewYorkđãtănglênnhiều).Giágầnnhưlaodốckhôngphanh,rồicứtiếptụclaoxuốngthấpnữa(cácsốliệuđượctrìnhbàyởbảngdướiđây)đãphảnánhmứcđộtrượtgiátrongsuốtmùathunăm1929vàbanămsauđó.Ngoạitrừcổphiếu“antoàn”AT&Tchỉmất3/4giátrị,hầuhếtcácloạicổphiếublue-chipđềutrượtgiátừ95%trởlêntínhđếnthờiđiểmchạmđáytrongnăm1932.Bảng2.2:

Chứngkhoán Giá cao ngày3/9/1929*

Giáthấp[L3] ngày13/11/1929

Giá thấp trongnăm1932

American Telephone&Telegraph 304 197¼ 70¼

BethlehemSteel 140⅜ 78¼ 7¼

GeneralElectric 396¼ 168⅛ 8½

MontgomeryWard 137⅞ 49¼ 3½

National CashRegister 127½ 59 6¼

Radio Corporation ofAmerica 101 28 2½

*Đượcđiềuchỉnhđểtáchcổphiếuvàgiá trịcủacácquyềnnhậnđượctừsaungày3/9/1929.

CólẽtuầnbáoVarietyđãkểlạichínhxácnhấtcâuchuyệnvềgiaiđoạnsụpđổnàyvớidòngtítWallStreetLaysanEgg(PhốWallthấtbạihoàntoàn).Cơnsốtđầucơđãlụitàn,hàngtỷđô-lacổphiếu–đồngnghĩavớigiấcmơcủahàngtriệungười–đãbịcuốntrôi.Thịtrườngchứngkhoánsụpđổkéo theogiaiđoạn trì trệ tồi tệnhấttronglịchsửnướcMỹ.Mộtlầnnữa,lạicócácnhàsửgiatheochủnghĩaxétlạichorằngcómộtphươngthứcnàođóđốivớisựđiênrồcủathịtrườngchứngkhoánbùngnổvàocuốithậpniên1920.Chẳnghạn,trongcuốnTheGreatMythsof1929(Nhữngcâuchuyệnthầnthoạikinhđiểnnăm1929), Harold Bierman đã nhận định rằng nếu không có sự dựđoánhoànhảotừtrước,rõràngcổphiếusẽkhôngbịđộigiá lênquá caonhưvậy vàonăm1929, bởi lẽ có vẻnhưgiai đoạnpháttriển thịnh vượng của nền kinh tế còn kéo dài hơn nữa. Xét chocùng, nhữngngười cực kỳ thôngminhnhư Irving Fisher và JohnMaynardKeynescũngtinrằngcổphiếuđượcbánởmứcgiáhợplý.[5]Biermanvẫngiữquanđiểmchorằngcóthểlýgiảitâmlýlạcquantháiquávốnlàmbệđỡchothịtrườngchứngkhoánnếunhưkhôngcócácchínhsáchtiềntệbấthợplý.Theoquanđiểmcủaông,thịtrườngsụpđổsớmhơnnhưvậylàdochínhsáchtănglãisuấtcủaHộiđồngDựtrữLiênbangnhằmtrừngphạtgiớiđầucơ.ÍtnhấtthìnhữngýkiếnnhậnxétcủaBiermancũngphảnánhđôichútsự

thậtvàcácchuyêngiakinhtếngàynaythườngđổlỗichoQuỹDựtrữLiênbangvềmứcđộnghiêmtrọngcủacơnsuythoáitrongthậpniên1930vìđãchophépcungtiềnkhiếngiátrượtđộtngột.Tuynhiên,lịchsửđãchứngtỏrằngsaukhigiácổphiếutăngđộtngột,rấthiếmkhinósẽtừtừquaytrởlạitrạngtháiổnđịnh.Thậmchínếu giai đoạn thịnh vượng kéo dài đến thập niên 1930, giá cổphiếusẽkhôngbaogiờcóthểduytrìđượcmứctăngnhưgiaiđoạncuốithậpniên1920.Thêmnữa,biểuhiệnbất thườngcủacổphần thuộccông tycósốlượngcổphầncốđịnhđãđưarabằngchứngsátthựcvềsựbấthợplýphổbiếntrêndiệnrộngcủathịtrườngcổphiếutrongsuốtthậpniên1920.Giátrị“cơbản”củacácquỹđóngbaogồmcảgiátrịthịtrường của chứng khoánmà họ nắm giữ. Trong hầu hết các giaiđoạn từ năm 1930, các quỹ này bán vớimức chiết khấu khoảng20% từ giá trị tài sản của quỹ. Tuy nhiên, từ tháng 1 đến tháng8/1929,quỹđóngthôngthườngbánvớimứcchênhlệchđến50%.Hơnnữa,mộtsốquỹnổitiếngcómứcchênhlệchkhủngkhiếp.TậpđoànGoldman,SachsTradingbánvớimứcchênhlệchgấpđôigiátrịtàisảnròngcủanó,trongkhiđótậpđoànTri-Continentalbánvớimứcbằng256%giátrịtàisảncủanó.Điềunàynghĩalàbạncóthể tìmđến ngườimôi giới của bạn vàmua, chẳng hạn cổ phiếuAT&T,vớibấtkỳmứcgiátrịtrườngnàohoặcmuathôngquaquỹvớigiácaogấp2½lầngiátrịthịtrường.Giáthịtrườngcaogấp2hoặc3lầngiátrị(bịđộilên)củatàisảngốc.Rõràng,chínhtâmlýđầucơbấthợplýđãđẩygiácủacácquỹnàylêncaohơnsovớigiátrịmàởmứcđócóthểmuachứngkhoáncủachúng.

LờikếtTạisaonhữngkýứclạiquángắnngủi?Tạisaonhữngcơnsốtđầucơnhưvậydườngnhưbịtáchbiệthẳnvớicácbàihọclịchsử?Tôichẳng thểđưa ramột câu trả lời xác đángnào, song tôi tin chắcBernardBaruchđãđúngkhichorằngviệcnghiêncứucácsựkiệnnàycó thể trangbịvũkhígiúpcácnhàđầu tư tồn tại.Theokinh

nghiệm của bản thân tôi, những người luôn bị thua lỗ trên thịtrường lànhữngngườikhôngđủsứckhángcự,bị cuốn theocơnsốtgiốngnhưtrườnghợpchứngcuồngcủhoatulip.Thựctế,việckiếmtiềntrênthịtrườngchứngkhoánlàđiềukhôngkhó,bởinhưchúng ta sẽ thấy trongnhữngphần sau, cácnhàđầu tư lựa chọndanhmụccổphiếubằngcáchnémphitiêuvàocácbảngniêmyếtgiácổphiếuđăngtrênWallStreetJournalcóthểkiếmđượcnhữngkhoảnlãikhakhávềlâuvềdài.Điềukhócóthểcưỡnglạichínhlàsức cámdỗmuốnném tiền vào cơn sốtđầu cơngắnngủiđể rồiphấtlênnhanhchóng.Đâyrõrànglàmộtbàihọc,thếnhưngngườitachẳngbaogiờđểýđến.

3.Địnhgiácổphiếutừthậpniên1960đếnthậpniên1990

Tấtcảmọithứđềuchứađựngmộtbàihọc,chỉcầnbạncóthểtìmranó.

―LewisCarroll,Aliceởxứsởthầntiên

Sựđiênrồcủađámđôngthậtsựkỳlạ.Nhữngvídụmàtôivừakểcùngvôvànvídụkhácngàycàngthuyếtphụcnhiềungườigiaophótiềncủamìnhchochuyêngiaquảnlý–mộtngườibiếtcáigìcóthểthuyếtphụcthịtrườngbánchịucũngnhưbiếthànhđộngkhônngoan.Vìvậy,hầuhếtmọingườitrongchúngtađềunhậnthấyrằngítnhấtmộtphần(vàthôngthườnglàhầuhết)sốvốnđầutưcủamìnhđượcđặttrongtayngườiquảnlýdanhmụcđầutưcủatổchức–ngườiquảnlýcácquỹhưutrí,quỹtươnghỗ,tổchứctưvấnđầutưvàcáctổchứctươngtự.Mặcdùđámđôngcó thểphátđiên, songmột tổchức thìkhông.TôixinmượnmộtcụmtừcủaTennyson,đólàtổchức“cóbảnchấttrungthànhvàmộtcáiđầuthôngthái”.Vàbâygiờchúngtasẽcùngnghiêncứusựsángsuốtcủacáctổchức.

SựsángsuốtcủacáctổchứcTrongthậpniên1990,cáctổchứcchiếmđếnhơn90%khối lượnggiaodịchởSởGiaodịchChứngkhoánNewYork.Rõràngtrongmộtthịtrườngmàcácnhàđầutưchuyênnghiệpthốngtrịhoạtđộnggiaodịch,chắchẳntròchơiphảithayđổi.Lậpluậnlạnhlùng,sắcbéncủacácchuyêngiaphảiđảmbảokhôngđểxảyratìnhtrạngdưthừaquámứcnhưtrongquákhứ.

Tuynhiên,cácnhàđầutưchuyênnghiệpđãthamgianhiềuhoạtđộngđầucơkhácnhautừthậpniên1960chođếnthậpniên1990.Trongmỗitrườnghợp,cáctổchứcchuyênnghiệpnhiệt tình trảgiá chocáccổphiếukhôngphảivìhọcảmthấychúngbịđịnhgiá thấpdướinguyêntắcnềntảngvữngchắc,màvìhọdựđoánsẽcómộtvàikẻđạingốcmuahếtcổphiếucủahọ,thậmchívớimứcgiábịđộilên.Docáchoạtđộngđầucơnàyliênquanđếnthịtrườnghiệnnay,tôinghĩđâysẽlàhànhtrìnhtìmhiểucáctổchứchếtsứchữuích.

Thậpniên1960vútbay“Tânkỷnguyên”:Cơncuồngcổphiếutăngtrưởng/pháthànhmới

Chúngtasẽbắtđầuchuyếnhànhtrìnhtạithờiđiểmnăm1959,khitôimớiđặtchânđếnPhốWall.Lúcđó,“tăngtrưởng”làmộttừngữkỳdiệu,mangýnghĩaquantrọnggầnnhưsựthầnkỳ.CáccôngtytăngtrưởngnhưIBMvàTexasInstrumentsbáncổphiếuvớichỉsốgiátrênthunhập(P/E)hơn80.(Mộtnămsau,họbánvớichỉsốkhoảng20-30).

Nghingờtínhđúngđắncủaviệcđịnhgiánhưvậyhầunhưlàmộtđiềudịthường.Khôngthểgiảithíchnhữngmứcgiáđódựatrêncácnguyêntắcnềntảngvữngchắc.Thếnhưngcácnhàđầutưtinchắcrằngngườimuasẵnsàngtrảmứcgiáthậmchícòncaohơn.

Tôicònnhớrõmộtđốitáccấpcaocủacôngtytôiđãthừanhậnôngkhôngbiếtaitừngchứngkiếnsựkiệnthịtrườngsụpđổgiaiđoạn1929-1932màvẫnmuavànắmgiữcổphiếutăng

trưởnggiácao.Songnhữnggãhunghăngvẫnthốngtrị.TờNewsweektríchdẫnlờicủamộtngườimôigiớinóirằnggiớiđầucơluôncóýnghĩlàbấtcứthứgìhọmua“sẽtănggiágấpđôitrongmộtsớmmộtchiều.Điềukhủngkhiếplàýnghĩđóđãtrởthànhhiệnthực”.

Vẫncònnhiềuđiềuởphíatrước.Nhữngngườisánglậphàohứnglàmthỏamãncơnkhátcổphiếuvôđộcủacácnhàđầutưtrongthậpniên1960,họđãbánrahàngchụcđợtchứngkhoánmới.Sốlượngchứngkhoánpháthànhmớitrongkhoảngthờigian1959-1962nhiềuhơnbấtkỳthờiđiểmnàotrướcđótronglịchsử.CơnđiênloạnpháthànhcổphiếumớivượtquacảhiệntượngBongbóngSouthSeavềcườngđộcũngnhưsốlượngcácvụlừađảobịvạchtrần.

Đóđượcgọilàcơnbùngnổđiệntử(tronics),vìhoạtđộngchàobáncổphiếuthườngđưatừ“điện tử” (electronics)bịxuyên tạc theomộtcáchnàođóvào tiêuđề thôngbáochàobán,thậmchíngaycảkhidoanhnghiệpchẳngliênquangìđếnngànhcôngnghiệpđiệntử.Ngườimuacáccổphiếunàykhôngmấyquantâmđếnlĩnhvựcmàdoanhnghiệphoạtđộng–miễnlànghecóvẻrất“điệntử”.Chẳnghạn,hãngAmericanMusicGuildvớihoạtđộngkinhdoanhchủyếulàgiaobánmáynghenhạcvàđĩaháttậnnhàđãđổitênthànhSpace-Tonetrướckhi“cổphầnhóa”.Cổphiếucủahãngvốnđượcchàobánởmức2,chỉtrongvàituầnđãtănglên14.

JackDreyfuscủahãngDreyfus&Companyđãbìnhluậnvềcơnđiênloạnnhưsau:

Lấyvídụ làmộtdoanhnghiệpnhỏbésảnxuấtdâygiày trongvòng40nămvàcó tỷ lệ lợinhuận đáng nể: gấp 6 lần. Hãng đổi tên từ Shoelaces, Inc (hãng sản xuất dây giày) thànhElectronics&SiliconFurth-Burners.Trênthịtrườnghiệnnay,cụmtừ“electronics”(điệntử)và“silicon”cógiátrịlợinhuậngấp15lần.Thếnhưng,vởkịchthậtsựlạibắtnguồntừcụmtừ“furth-burners”màchẳngaihiểunổiđólàgì.Mộtcụmtừkhóhiểuđãgiúpbạntănggấpđôitổngsốđiểmmàbạncó.Vìvậy,chúngtasẽcótỷlệlợinhuậnlà6lầntừhoạtđộngkinhdoanhdâygiàyvà15lầnchocụmtừElectronic&Silicontrongtênmới,nhưvậytổngcộngtỷlệlợinhuậnlà21lần.Nhântỷlệnàyvới2vìnhờcócụmtừkhóhiểufurth-burnersvàbâygiờchúngtađạttỷlệlợinhuận42lầnchomộthãngmới.

Vềsau,khitiếnhànhđiềutrahiệntượngpháthànhcổphiếumới,ỦybanChứngkhoánHoaKỳ(SEC)đãpháthiệnnhiềubằngchứngvềhoạtđộnglừađảovàthaotúngthịtrường.Vídụ,mộtsốchủngânhàngđầutư,nhấtlànhữngngườibảolãnhpháthànhcổphiếuvớisốlượngíthơn,thườngnắmgiữmộtkhốilượnglớnchứngkhoántrênthịtrường.Điềunàykhiếnthịtrườngquá“mỏng”ngaytừkhibắtđầu,dođógiásẽtăngnhanhtrênthịtrườngsaukhibán.Trongmộtlần“pháthànhcổphiếunóng”,khimàgiágầnnhưtănggấpđôichỉtrongngàyđầutiêngiaodịch,SECđãpháthiệnmộtlượngkhálớntrongtổngsốcổphiếuchàobánđượcbánchonhữngngườimôigiớivàkinhdoanhchứngkhoán,nhiềungườitrongsốhọlạigiữchặtsốcổphiếutrongmộtthờigianchođếnkhicóthểbánvớigiácaohơn.SECcũngpháthiệnnhiềungườibảolãnhpháthànhchứngkhoánđãphânphốimộtlượnglớncổphiếupháthànhnóngchocácthànhviênnộibộcủahãngvớitưcáchlàđốitác,họhàng,quanchứcvànhữngngườikinhdoanhchứngkhoánkhácđượcưutiên.Chẳnghạnđãcólầncótới87%sốcổphiếumớipháthànhđượccấpchocácthànhviênnộibộ,trongkhilẽraphảiđượcbánchocôngchúng.

Bảngdướiđâycungcấpsốliệuvềmộtvàiđợtpháthànhcổphiếumớitiêubiểuchogiaiđoạnnày.Hãyđểnhữngconsốnóilêntấtcả.CơnsốtđầucơlantruyềnquámạnhđếnnỗingaycảtậpđoànMother’sCookiecũngcóthểkỳvọngmộtkhoảnlãikhakhá.Hãythửtưởngtượng

danhtiếngmàhãngcóthểđạtđượcnếutêncủanólàMothertron’sCookitronics.Sau10năm,cổphầncủahầuhếtcáccôngtynàygầnnhưvôgiátrị.

Bảng3.1

Chứngkhoán Ngày chàobán

Giáchàobán

Giá chào mua trongngàygiaodịchđầutiên

Giá chàomua caotrongnăm1961

Giáchàomuathấptrongnăm1962

BoontonElectronicCorp.

6/3/1961 5½* 12¼* 24½* 1⅝*

GeophysicsCorp.củaMỹ 8/12/196014 27 58 9

Hydro-SpaceTechnology 19/7/19603 7 7 1

Mother’sCookieCorp. 8/3/1961 15 23 25 7

*Tínhtrênđơnvị1cổphầnvà1chứngnhậnbảolãnh.

SECđãởđâutrongsuốtthờigiannày?PhảichăngcáctổchứcpháthànhcổphiếumớikhôngphảiđăngkýsốlượngcổphiếuhọchàobánvớiSEC?Phảichăngcáctổchứcpháthành(vàcảnhữngngườibảolãnhpháthànhchứngkhoán)khôngbịphạtvìnhữngphátbiểugiảtạo,sailệch?

Tấtcảcáccâutrảlờilà“Có”.Đúng,SECvẫnởđósongtheoluậtđịnhhọđànhphảigiữimlặng.Miễnlàcôngtycóchuẩnbị(vàgửichocácnhàđầutư)giấythôngbáochàobánvớiđầyđủthôngtin,vàSECcũngkhôngthểlàmgìhơnđểcứungườimua.Chẳnghạn,lúcđócónhiềutờthôngbáoinđậmnhữnglờicảnhbáonhưsauởtrangbìa.

Cảnhbáo:côngtynàykhôngsởhữutàisảnhaykinhdoanhcólãivàsẽkhôngthểtrảlãicổtứctrongtươnglaigần.Cổphầncủacôngtycóđộrủirocao.

Thếnhưng,cũngnhưlờicảnhbáotrênbaothuốclákhôngthểngăncản“dânnghiền”ngừnghútthuốc,lờicảnhbáovềkhoảnđầutưcóthểgâynguyhiểmđốivớitúitiềncũngkhôngthểngăncảnmộtngườiđầucơngừngnémtiềnvàonếunhưngườinàycứkhăngkhăngmuốnlàmnhưvậy.SECcóthểcảnhbáomộtkẻkhờdạinhưngkhôngthểngăncấmhọnémtiềnvàođầutư.Vàngườimuacổphiếumớipháthànhlạiquátintưởngvàoviệccổphiếusẽtănggiá(bất

kểtàisảnhaykếtquảhoạtđộngtrongquákhứcủacôngtynhưthếnào),dovậy,vấnđềcủangườibảolãnhpháthànhchứngkhoánkhôngphảilàtìmcáchbáncổphầncủahọmàlàmthếnàođểphânphốichúngchonhữngngườimuađiêncuồng.

Lừađảovàthaotúngthịtrườnglàhaivấnđềhoàntoànkhácnhau.Ởđây,SECcóthểvàđãápdụngbiệnphápmạnh.Thựctế,cónhiềuvănphòngmôigiới–vốnkhôngtiếngtămgì,chịutránhnhiệmvềhầuhếtcáclầnpháthànhcổphiếumớivàcảviệcthaotúnggiácổphiếu–đãbịđìnhchỉvìtộibiểnthủdướinhiềuhìnhthứckhácnhau.

ThếnhưngnhânviêncủaSECchỉcóhạn;vấnđềchínhlàtháiđộcủacôngchúng.Khicácnhàđầutưđãquáđắmchìmvớitưtưởngphấtlênnhanhchóngvàsẵnsàngchộplấybấtkỳmiếngmồinào,thìbấtcứđiềugìcũngcóthểxảyra–vàthườnglàthậtsựxảyra.Nếucôngchúngkhôngthamlam,nhữngkẻthaotúngsẽchẳngcócơhội.

Cơnbùngnổtronicshoànhhànhtrởlạivàonăm1962.Cổphiếupháthànhnóngngàyhômquabuộcphảibánlỗvàongàyhômnay.Nhiềuchuyêngiakhôngmuốnchấpnhậnsựthậtlàhọđãđầutưquáliềulĩnh.Córấtítngườichỉrarằngkhinhìnlạitoànbộsựviệcthìthậtdễdàngđểnóikhinàogiáquácaohayquáthấp.Mộtsốítngườikhácvẫnkhẳngđịnhdườngnhưkhôngaibiếtđượcmứcgiáhợplýcủamộtcổphiếuởbấtkỳthờiđiểmnào.

Hiệplựctạorasứcmạnh:Cơnbùngnổtổhợpđộcquyền

Nhưđãnóiởphầntrước,mộttrongnhữngđiềukỳdiệucủathịtrườngtàichínhlànếucónhucầuvềmộtsảnphẩm,thìsảnphẩmđósẽrađời.Sảnphẩmmàtấtcảcácnhàđầutưđềukhaokhátlàmứctăngtrưởngkỳvọngvềtỷlệthunhậptrêncổphần.Vànếukhôngcóngườinàotạoramứctăngtrưởngđó,thìchỉcóthểkỳvọngaiđósẽtìmracáchđểtạođàtăngtrưởng.Vàogiữathậpniên1960,cácdoanhnhânsángtạođãpháthiệnsựtăngtrưởngđồngnghĩavớisựhiệplực.

Hiệp lựccóđặcđiểmlà2cộng2bằng5.Vìvậy,dườngnhưcũngkháhợp lýkhihaidoanhnghiệpđộclậpvớimứcthunhập2triệuđô-lacóthểtạorakhoảnthunhậpchungtrịgiá5triệuđô-lanếuchúngđượcsápnhậpvớinhau.Sựsángtạomớimẻ,kỳdiệu,thầnbívàchắcchắnmanglạikhảnăngsinhlờinàyđượcgọilàtổhợpđộcquyền.

Mặcdùlúcbấygiờluậtchốngđộcquyềnquyđịnhcấmcácdoanhnghiệplớnmuacáchãngtrongcùngngành,songđôilúcvẫncóthểmuacáchãngthuộccácngànhkhácmàkhôngbịBộTưpháp“sờgáy”.Hoạtđộnghợpnhấtđượcthựchiệndướidanhnghĩahiệplực.Bềngoài,hoạtđộngliêndoanhliênkếtchophéptổhợpđộcquyềnđạtmứcdoanhsốvàtiềnlãinhiềuhơnsovớimộtdoanhnghiệpđộclập.

Trênthựctế,lựcđẩylớnnhấtcủalànsóngtổhợpđộcquyềnkinhtếtrongthậpniên1960làbảnthânquátrìnhmuabándoanhnghiệpcũngcóthểtạoramứctăngtrườngvềtỷ lệ thunhậptrêncổphần.Quảthực,ngườiquảnlýcáctổhợpđộcquyềnthườngcóvốnhiểubiếtcầnthiếtvềtàichính,chứkhôngphảikỹnăngđiềuhành,đểcảithiệnkhảnăngsinhlợicủahãngbịthâutóm.Chỉcầnmộtchútmánhkhóelừagạtđơngiản,họcóthểhợpnhấtmộtnhómdoanhnghiệpkhôngcótiềmnăngcơbảnnàovàtạoramứctăngtrưởngổnđịnhvềtỷlệthunhậptrêncổphiếu.Vídụsauđâysẽchothấyngườitađãdiễntròhềnàynhưthếnào.

Giảsửchúngtacóhaihãng–AbleCircuitSmasherchuyênvềđiệntửvàBakerCandysảnxuấtsôcôla.Mỗihãngcó200nghìncổphầnđanglưuhành.Đólàtạithờiđiểmnăm1965,vàcảhaihãngđềuthuvềkhoảnlợinhuận1triệuđô-la/năm,tứclà5đô-la/cổphần.Bâygiờ,giảsửhoạtđộngkinhdoanhcủacảhaihãngđềukhôngtăngtrưởngvà,chodùcóhaykhôngcóhoạtđộngsápnhập,lợinhuậncủacảhaihãngsẽvẫnduytrìởmứchiệntại.

Tuynhiên,haihãngcómứcgiákhácnhau.VìAbleCircuitSmasherhoạtđộngtronglĩnhvựcđiệntử,vớiP/Elà20,nhânchỉsốnàyvới5đô-lathunhậptrêncổphần,nhưvậynócógiáthịtrườnglà100đô-la.BakerCandyhoạtđộngtronglĩnhvựckémhấpdẫnhơn,chỉcóP/Elà10,nhưvậyvớimứcthunhậptrêncổphần5đô-lathìnóchỉcógiáthịtrườnglà50đô-la.

AbleCircuitmongmuốntrởthànhmộttổhợpđộcquyền.HãngđềnghịmuaBakerbằngcáchtraođổicổphiếuvớitỷlệ2:3.CáccổđôngcủaBakersẽđổi3cổphầncủacổphiếuBaker–vớitổnggiátrịthịtrườnglà150đô-la–lấy2cổphầncủacổphiếuAble–vớigiátrịthịtrườnglà200đô-la.RõràngđâylàmộtđềnghịhấpdẫnvàcáccổđôngcủaBakerđãvuivẻnhậnlời.Quyếtđịnhsápnhậpđượcthôngqua.

ChúngtacómộttổhợpđộcquyềnrađờidướitênmớilàSynergonInc.vàgiờđâycó333.333cổphầnđanglưuhànhvớitổnglợinhuậnlà2triệuđô-la,tươngđương6đô-la/cổphần.Nhưvậy,đếnnăm1966,khiquátrìnhsápnhậphoàntất,chúngtathấyrằnglợinhuậnđãtănglên20%,từ5đô-la lên6đô-lavàtốcđộtăngtrưởngnàycóvẻnhưngangbằngvớichỉsốP/EtrướcđócủaAble–tỷlệ20.Dođó,cổphầncủaSynergon(tênkhaisinhlàAble)đãtăngtừ100đô-lalên120đô-la.Tấtcảcáccổđôngvuivẻvớitúitiềnrủngrỉnh.Hơnnữa,cáccổđôngcủaBakervốnđãbánhếtcổphầncủamìnhkhôngphảiđóngbấtcứloạithuếnàođốivớikhoảnlợinhuậnthuđượcchođếnkhihọbáncổphầncủamìnhtrongcôngtymớisápnhập.Bảngdướiđâyminhhọahoạtđộnggiaodịchtínhđếnthờiđiểmnày.

Mộtnămsau,SynergonlạitìmthấyCharlie–hãngcómứclãi10đô-la/cổphần,tứclà1triệuđô-lavới100nghìncổphầnđanglưuhành.Charliehoạtđộngtronglĩnhvựcphầncứngquânsựvốnkhámạohiểm,vậynêncổphầncủahãngchỉcóchỉsố10vàbánvớigiá100đô-la.SynergonđềnghịsápnhậpCharlietrêncơsởtraođổicổphầnbằngcổphần.CáccổđôngcủaCharliesẵnsàngđổicổphầntrịgiá100đô-lacủahọđểlấycổphầncủatổhợpđộcquyềntrịgiá120đô-la.Đếncuối1967,doanhnghiệpliênkếtthuvề3triệuđô-latiềnlãi,có433.333cổphầnđanglưuhànhvàtỷlệthunhậptrêncổphầnlà6,92đô-la.

Bảng3.2:

Doanhnghiệp ThunhậpSố lượng cổphầnđang lưuhành

Thu nhậptrên cổphần

Chỉ số giátrên thunhập

Giá

Trước khi sápnhậpnăm1965

Able

Baker

1.000.000đô-la

1.000.000

200.000

200.000

5,00đô-la

5,00

20

10

100đô-la

50[MH4]

Sau khi sápnhập lần đầunăm1966

Synergon (Able vàBakersápnhập)

Charlie

2.000.000

1.000.000

333.333*

100.000

6,00

10,00

20

10

120

100[MH5]

Sau khi sápnhập lần hainăm1967

Synergon (Able,BakervàCharliesápnhập)

3.000.000433.333+ 6,92 20 138,4

*200.000cổphầnbanđầucủaAblecộngvới133.333cổphầnđượcinthêmđểđổilấy200.000cổphầncủaBakertheođiềukiệnsápnhập.

+333.333cổphầncủaSynergoncộngvới100.000cổphầnđượcinthêmđểđổilấycổphầncủaCharlie.

Ởđâychúngtacótrườnghợpnănglựcsảnxuấtcủatổhợpđộcquyềnthậtsựcótăngtrưởng.Cảbahãngđềukhôngtăngtrưởng;thếnhưngchỉđơngiảnnhờcóhoạtđộngsápnhập,mộtnhàđầutưthiếuthậntrọngcầmtrêntaycuốncẩmnangvềcổphiếuđểnghiêncứukếtquảhoạtđộngtrongquákhứcủatổhợpđộcquyềncóthểtìmthấynhữngsốliệusau:

Bàng3.3:Thunhậptrêncổphần

1965 1966 1967

TậpđoànSynergon5,00đô-la6,00đô-la6,92đô-la

Rõràng,Synergonlàcổphiếutăngtrưởng,vànhữngconsốghilạikếtquảphithườngcóvẻđãmanglạichohãngchỉsốthunhậpcao,thậmchícóthểtăngcaonữa.

Mánhkhóegiúptròchơicóthểdiễnrasuônsẻnhưvậylàkhảnănghãngđiệntửcóthểtraođổicổphiếucóchỉsốcaocủamìnhlấycổphiếucủahãngkhácvớichỉsốthấphơn.Hãngsảnxuấtkẹochỉ“bán”thunhậpcủahãngvớichỉsố10.Thếnhưngkhikhoảnthunhậpđóđạtmứctrungbìnhvớihãngđiệntử,tổngthunhập(kểcảtiềnlãitừbánkẹosôcôla)cóthểđượcbánvớichỉsố20.Synergoncàngmuađượcnhiềudoanhnghiệp,thunhậptrêncổphầncàngtăngnhanhvàvìthế,cổphiếutrôngcàngcóvẻhấpdẫnhơnđểkhẳngđịnhchỉsốcao.

Tấtcảnhữngsựviệcnàygiốngnhưthưdâychuyền–chẳngaimấtgìmiễnlàcácdoanhnghiệpđượcmualạivẫntiếptụctăngtrưởngtheocấpsốnhânvớitốcđộcựclớn.Dĩnhiên,quátrình

nàykhôngthểkéodàilâu.DườngnhưkhócóthểtinrằnggiớichuyêngiaPhốWallmùmờđếnmứcđãbịtrò“tổhợpđộcquyền”bịpbợmlòebịp,nhưngphảithừanhậnrằnghọđãbịdắtmũinhưvậytrongvàinăm.Haycólẽcũnggiốngnhưnhữngngườitinvàothuyếtlâuđàitrêncát,họtinrằngcũngcóngườikhácbịtrònàyxỏmũi.

CâuchuyệnvềSynergonchỉ làkhúcdạođầuvề sự “tăng trưởng” thunhậpcủa tổhợpđộcquyền.Rấtnhiềutròbịpbợmkháccũngđượcápdụng.Tráiphiếuchuyểnđổi(haycổphiếuưuđãicóthểchuyểnđổi)thườngđượcsửdụngthaythếcổphầnđểtrảchocáccôngtyđượcmualại.Tráiphiếuchuyểnđổilàgiấynợcủacôngty,vớimứclãisuấtcốđịnhvàngườinắmgiữcóthểlựachọnchuyểnđổithànhcổphiếuthườngcủanó.Miễnlàthunhậpcủacôngtyconmớiđượcmualạilớnhơntỷlệlãisuấttươngđốithấpápdụngđốivớitráiphiếuchuyểnđổi,cóthểchỉrakhoảnthunhậptrêncổphầntăngvớitốcđộnhanhhơncảmứcthunhậptrongvídụđềcậpởtrên.Lýdolàkhôngcầnpháthànhloạicổphiếuthườngmớinàođểhoàntấtthủtụcsápnhập,vàvìthếcóthểchiakhoảnlãigộptrênsốlượngcổphầníthơn.

Mộtcôngtythậtsựsángtạotrongviệccấpvốnchochươngtrìnhmualạicôngtycon.Nósửdụngmộtloạicổphiếuưuđãicóthểchuyểnđổimàkhôngphảitrảcổtứctiềnmặt.[6]Thayvàođó,tỷlệchuyểnđổichứngkhoánphảiđượcđiềuchỉnhhàngnămđểđảmbảocổphiếuưuđãisẽđượcchuyểnđổithànhnhiềucổphiếuthườnghơnmỗinăm.CácchuyêngiadàydạnởPhốWalllắcđầunguầynguậy,nghingờvềnhữngkiểubịpbợmnhưthế.

Thậtkhócóthểtinrằngcácnhàđầutưkhôngtínhđếnkhảnăngbãohòavềcổphiếuthườngmớisẽđượcpháthànhnếunhữngngườinắmgiữtráiphiếuhaycổphiếuưuđãicóýđịnhchuyển toànbộchứngkhoáncủahọsangcổphiếu thường.Quả thực, chínhvìnhữnghànhđộngthaotúngnhưvậy,hiệnnaycáctậpđoànđượcyêucầuphảibáocáothunhậpcủahọtrêncơsở“bãohòahoàntoàn”,giảitrìnhlýdodựtrữcổphiếuthườngđểchuyểnđổivềsau.Tuynhiên,hầuhếtcácnhàđầutưgiữathậpniên1960đềubỏquanhữngtiểutiếtvụnvặtnày,chỉmuốnnhìnthấykhoảntiềnlãitănglênnhanhchóngvàổnđịnh.

TậpđoànAutomaticSprinkler(saunàygọilàA-T-O,Inc.,rồilạiđượcngàigiámđốcđiềuhànhFiggieđổithànhFiggieInternational)làmộtvídụđiểnhìnhminhhọacáchmàngườitađãthậtsựchơitròchơitạođàtăngtrưởngtrongsuốtthậpniên1960.Từnăm1963-1968,doanhsốcủahãngtăng1.400%.Hãngcóđượckếtquảphithườngnàylànhờvàocácvụmualại.Giữanăm1967,bốncôngtyđượcsápnhậpchỉtrong25ngày.CáccôngtymớiđượcmualạiđềubánvớimứcP/Etươngđốithấp,vìthếgiúptạorađàtăngtrưởngmạnhmẽvềthunhậptrêncổphần.Thịtrườnghưởngứng“tốcđộtăngtrưởng”nàybằngcáchnângchỉsốP/Elênhơn50lầntrongnăm1967.Chínhđiềunàyđãđẩygiácổphiếucủahãngtừmứckhoảng8đô-la/cổphầnvàonăm1963lên73⅝đô-lanăm1967.

NgàiFiggie,chủtịchtậpđoànAutomaticSprinklerđãthựchiệnhoạtđộngquanhệcôngchúngcần thiết giúp PhốWall tự xây lâu đài trên cát. Trong các cuộc nói chuyện củamình, ôngthườngsửdụngcáccụmtừkhóhiểuvềnănglượngcủadoanhnghiệphoạtđộngdướihìnhthứctựdovàmốiliênhệcủadoanhnghiệpvớisựthayđổivàcôngnghệ.Ôngcẩnthậnchỉrarằngôngđãnghiêncứu20-30thỏathuậnchotừngcôngtymàôngmua.PhốWallsaymêtừngtừôngnói.

NgàiFiggiekhôngphảilàngườiduynhấtlừabịpPhốWall.Cácnhàquảnlýcủacáctổhợpđộc

quyềnkhácgầnnhưluôntạorathứngônngữmớicủariênghọđểlàmlóamắtgiớiđầutư.Họnóivềcácmatrậnthịtrường,nềntảngcôngnghệcốtlõi,khốinhàdạngmôđunvàcảthuyếthạtnhântăngtrưởng.KhôngaiởPhốWallthậtsựhiểunhữngcụmtừđócónghĩagì,nhưngtấtcảhọđềucảmthấythậtthúvị,hứngkhởikhiđượcthamgiavàoxuhướngcôngnghệ.

Cácgiámđốcquảnlýcủacáctổhợpđộcquyềncũngtìmcáchmớiđểmôtảvềdoanhnghiệpmàhọđãmua.Hãngđóngtàubiếnthành“hệthốnghànghải”.Hoạtđộngkhaitháckẽmtrởthành“Cụckhoángsảnkhônggian”.Nhàmáysảnxuấtthépđượcgọi là“Cụccôngnghệvậtliệu”.Hãngsảnxuấtkhóahaygiáđỡđènthìtrởthànhmộtbộphậncủa“Cụcdịchvụbảovệ”.Vànếumộttrongsốcácchuyêngiaphântíchchứngkhoán“khiếmnhã”hỏithẳngthừngrằngbằngcáchnàobạncóthểtạotỷlệtăngtrưởngtừ15-20%chomộtlòđúchayxưởngđóngthịthộp,thìmộtgiámđốcquảnlýtổhợpđộcquyềnđiểnhìnhsẽchỉrarằngcácchuyêngiavềtổchứccủaôngtađãtáchriênghàngtriệuđô-lakhỏicáckhoảnchiphí thừa;rằngnhânviênnghiêncứuthịtrườngđãpháthiệnramộtsốthịtrườngmớimẻvàchưađượckhaithác;vàrằngmụctiêutănggấpbalầnbiênlợinhuậncóthểdễdàngthựchiệnđượctrongvòng2năm.

Thayvìbịsụtgiảmvớihoạtđộngsápnhập,chỉsốP/Ecủatổhợpđộcquyềncàngngàycàngtăngcao.Bảngsauđâyđưarachỉsốvàgiácổphiếucủamộtsốtổhợpđộcquyềntrongnăm1967.

Bảng3.4:

1967 1969

Chứngkhoán Giácao

Chỉ sốP/E

Giáthấp

Chỉ sốP/E

Automatic Sprinkler (A-T-O,Inc.) 73⅝ 51,0 10⅞ 13,4

LittonIndustries 120½ 44,1 55 14,4

Teledyne,Inc. 71½* 55,8 28¼ 14,2

*Đượcđiềuchỉnhđểvềsauchiatách.

Đoàntàucủacáctổhợpđộcquyềnbỗngnhiênphanhlạiđộtngộtvàongày19/1/1968.Đúngngàynày,chađẻcủatổhợpđộcquyềnLittonIndustriestuyênbốthunhậptrongquýIIsẽthấp

hơnrấtnhiềusovớimứcdựđoán.Tậpđoànnàyđãduytrìmứctăng20%/nămtronggầnmộtthậpkỷ.Thịtrườngđãquátintưởngvàothuậtgiảkimđếnmứcngườitachàođónlờituyênbốtrênvớitháiđộngờvựcvàchoángváng.Tronglànsóngbánradiễnrasauđó,cổphiếucủatổhợpđộcquyềnđãgiảmkhoảng40%,trướckhibắtđầukhôiphụcmộtcáchyếuớt.

Điềutệhạihơnsắpsửaxảyra.Trongtháng7,ỦybanThươngmạiLiênbangtuyênbốsẽtiếnhànhđiềutratrêndiệnrộngvềhoạtđộngsápnhậpcủacáctổhợpđộcquyền.Giácổphiếulạitiếptụcgiảmmạnh.Cuốicùng,SECvàcácchuyêngiakiểmtoáncũngvàocuộcnhằmcốgắnglàmrõcácthủthuậtbáocáovềhoạtđộngsápnhậpvàmualại.Lệnhbántrànngậpthịtrường.Ngaysauđó,SECvàcôngtốviênLiênbangHoaKỳchịutráchnhiệmvềviệcchốngđộcquyềnđãđưaratuyênbốbàytỏmốiquanngạisâusắcvềtốcđộtăngtrưởngquánhanhcủahoạtđộngsápnhập.

Hậuquảcủagiaiđoạnđầucơnàyđãchỉrahaiyếutốkhôngmấydễchịu.Thứnhất,cáctổhợpđộcquyềncóquymôquálớnvàkhôngphảilúcnàocũngcóthểkiểmsoátđếchếrộnglớnđó.Thựctếlàcácnhàđầutưđãbịvỡmộngvớiphéptoánmớicủatổhợpđộcquyền;2cộng2chắcchắnkhôngthểbằng5vàmộtsốngườithậmchícònbănkhoănliệunócóthểbằng4haykhông.Thứhai,chínhphủvàchuyêngiakiểmtoánđãbàytỏnhữngmốilongạithựctếvềtốcđộgiatăngcủahoạtđộngsápnhậpcũngnhưcáchoạtđộngphạmphápcóthểcó.Haimốilongạinàyđãgiảmbớttrongmộtbộphậnnhàđầutư–vàtrongnhiềutrườnghợpchúngđãbịtriệttiêuhoàntoàn–chỉsốlợinhuậnđượctrảrấtcaokhiphỏngđoánlợinhuậnthuđượctừhoạtđộngmualại.Bảnthânkếtquảnàyđãkhiếntròchơiảothuậtkhôngthểthựchiệnđược,vìcôngtymualạiphảicóchỉsốthunhậpcaohơncôngtyđượcmualạinếuthủđoạnnàydiễnratrótlọt.

Cómộtđiểmchúýrấtthúvịđốivớicâuchuyệnnàylàtrongsuốtthậpniên1990vàđầuthậpniên2000,hoạtđộngphântáchkhốiliênminhlạitrởthànhmộttràolưu.Nhiềutổhợpđộcquyềncũbắtđầutáchcáccôngtyconhoạtđộngkinhdoanhnghèonànrađểnângcao lợinhuận.

Nhiềuthươngvụnhưvậyđượccấpvốnnhờvàomộtsángkiếnkháphổbiến–mualạidựatrênvaynợ(leveragedbuyout–LBO).DướihìnhthứcLBO,bênmuavayđến90%hoặchơnsốtiềncầnthiếtđểhoànthànhthủtụcgiaodịch.Cánbộthuthuếgiúpđỡbằngcáchchophéptổchứcđượcmualạitănggiátrịtàisảnphảikhấuhao.Việctrảlãisuấtcaocộngvớichiphíkhấuhaolớnhơnđảmbảotổchứcmớichỉphảiđóngmứcthuếtươngđốithấphoặckhôngphảiđóngthuếtrongmộtkhoảngthờigian.Nếumọichuyệntiếntriểntốtđẹp,chủsởhữucóthểthuvềnhữngkhoảnlợinhuận“trờicho”.WilliamSimon,từnglàviênchứccấpcaocủaBộtàichính,đãvớđượcmónlãibéobởtrịgiáhàngtriệuđô-latừmộttrongnhữngthươngvụLBOsớmnhấttrongthậpniên1980–GibsonGreetingCards.Ngaytừthuởbanđầu,mộtsốthươngvụLBOtrongthậpniên1980đượccholàkháthànhcông.Tuynhiên,đếncuốithậpniênnày,khilànsóngLBOgiatăngngàycàngnhanhvàgiátrảchocáccôngtycóxuhướngtăngcaogiốngnhưkhoảnnợđikèm, thì chỉ có rất ít thươngvụgiaodịchđápứngđúngkỳvọngcủamọingười.Khinềnkinhtếbắtđầusuyyếuvàocuốithậpniên1980vàđầuthậpniên1990,chínhcácchiphíchịulãisuấtcốđịnhcaocủanhữngcôngtyđangmắcnợngậpđầuđãđặtcácthểchếnàyvàotìnhcảnhtàichínhvôcùngkhókhăn.Tàichínhsuyyếuđầuthậpniên1990khôngchỉgiángmộtcúđònmạnhvàocácnhàđầutưcánhân,màcòncảvớinhiềungânhàngvàcông

tybảohiểunhânthọ.

“Hiệusuất”tiếnđếnthịtrường:Bongbóngcổphiếukháiniệm

Khicáctổhợpđộcquyềnsụpđổ,cácnhàquảnlýquỹđầutưlạitìmramộtcụmtừkỳdiệukhác,đólà“hiệusuất”.Rõràng,mọichuyệnsẽđơngiảnhơnkhibánmộtquỹtươnghỗvớicổphiếutrongdanhmụcđầutưcủanómàđangtănggiánhanhhơnsovớicổphiếutrongdanhmụcđầutưcủađốithủcạnhtranh.

Mộtsốquỹquảthựcđãđạtđượchiệusuấtkhảquan–ítnhấtlàtrongmộtkhoảngthờigianngắn.QuỹDoanhnghiệp–làquỹđượcquảngbárộngrãicủaFredCarr–cótổngthunhập(cảcổtứcvàlãivốn)tăng117%trongnăm1967,nămtiếptheotăng44%.TỷlệtươngứngcủaquỹchỉsốS&P500là25%và11%.Chínhhiệusuấtnàyđãđổthêmmộtlượngtiềnlớnvàoquỹ.Côngchúngnhậnthấyrằngthayvìđặtcượcvàongựa,họnênđặtcượcchongườicưỡingựathìmớihợpthời.

Vậythìnhữngngườicưỡingựađãlàmđiềunàynhưthếnào?Họtậptrungdanhmụcđầutưvàocácloạicổphiếunăngđộngmangnhữngcâuchuyệnthúvị,vàngaykhicódấuhiệuđầutiênchothấysẽcómộtcâuchuyệnhấpdẫnhơn,họsẽnhanhchóngchuyểnsangcâuchuyệnđó.Chiến lượcnàycũngđạthiệuquảtrongmộtthờigianvàcórấtnhiềungườibắtchước.Nhữngkẻăntheonàynhanhchóngđượctraocho“quỹđầucơ”vànhàquảnlýquỹđượcgọilà“nhữngtaygăngxtơtrẻ”.Côngchúngđổhàngtriệuđô-lađầutưvàocácquỹtăngtrưởngcóđộrủirocaonhất.

Dovậy,hoạtđộngđầutưhiệusuấttrànngậpkhắpPhốWallvàocuốithậpniên1960.Lờirăndànhchocácnhàquảnlýquỹhếtsứcđơngiản:Tậptrungtấtcảcổphiếuđangnắmgiữvàomộtsốítcổphiếu,vàđừngchầnchừxoayvòngdanhmụcđầutưngaykhixuấthiệnmộtcơhộiđầutưhấpdẫnhơn.Dohiệusuấttrongtươnglaigầncóýnghĩacựckỳquantrọng(dịchvụđầutưbắtđầucôngbốchỉsốhiệusuấthàngthángcủacácquỹtươnghỗ),vậynênlựachọnkhônngoannhấtlàmuacổphiếucókháiniệmthúvị,gắnliềnvớimộtcâuchuyệnhấpdẫnvàđángtincậy.Bạnphảiđảmbảothịtrườngcóthểnhậnthấyvẻđẹpcổphiếucủabạnngaytạithờiđiểmnày–chứkhôngphảitạimộtthờiđiểmxavờinàođótrongtươnglai.Vìvậy,loạicổphiếukháiniệmrađời.

Dùcâuchuyệnkhôngđángtinhoàntoàn,songítnhấtcácnhàquảnlýđầutưcũngtinchắcrằngnhìnchungmọingườisẽtinvàocâuchuyện,vậylàđãđủ.TácgiảMartinMayerđãtríchdẫnlờicủamộtnhàquảnlýquỹ:“Bởivìchúngtôibiếtđượcnhữngcâuchuyệnnàytừrấtsớm,chúngtôiđoánrằngsẽcórấtnhiềungườinghekểvềchúngtrongvàingàytiếptheo–từngấyđủđểtạomộtcúhíchchocổphiếuđó,thậmchíngaycảkhicâuchuyệnvẫnchưađượcxácminh.”CórấtnhiềunhàđầutưởPhốWallcoiđâynhưmộtchiếnlượchoàntoànmớimẻ,thếnhưngJohnMaynardKeynesđãpháthiệnrachiếnlượcnàytừnăm1936.

Rốtcục,cũngđếnmộtthờiđiểmmàbấtkỳkháiniệmnàođềusẽpháthuyhiệuquả.ChẳnghạnnhưtrườnghợpcủaCortesW.Ranwell.Ôngquanniệmrằngmộtdoanhnghiệptrẻdànhchomộtthịtrườngtrẻ.Ôngtrởthànhngườisánglập,chủtịchkiêmcổđônglớnnhấtcủaNationalStudentMarketing(NSM).Đầutiên,ôngthuyếtphụcmọingườibằnghìnhảnhcủamộtngườithành đạt và giàu có. Ông sở hữumáy bay hạng thương nhân Learjetmàu trắng có tên là

Snoopy,một cănhộở tòa thápWaldorfTowers thuộc thànhphốNewYork,một lâuđàiởVirginiavàmộtduthuyềncóđủphòngngủcho12người.Ngoàira,ôngcònsởhữuchuỗicâulạcbộgolfcaocấpđượcdựnglêntừchínhvănphòngcủaông,chúngchỉhoạtđộngvàobanđêm.

RandelldànhphầnlớnthờigianđểđithămcácnhàquảnlýquỹthuộctổchứchoặcnóichuyệnđiệnthoạivớihọtừchiếcLearjet,vàôngđãbánkháiniệmvềNSMtheocáchcủamộtnhàsánglậpBongbóngSouthSea.ChuyênmônthậtsựcủaRandelllàtruyềnbáthuyếtPhúcâm.KháiniệmmàPhốWallđãmuacủaRandelllàmộtcôngtyđơnlẻcóthểtậptrungcungcấpdịchvụđápứngnhucầucủagiớitrẻ.NSMđãtăngtrưởngsớmthôngquaconđườngsápnhập,cũnggiốngnhưcác tổhợpđộcquyềnthôngthườngtrongthậpniên1960.Điềukhácbiệt làmỗicôngtybộphậnphảilàmmộtthứgìđóchothịtrườnggiớitrẻ,từcácposterquảngcáovàđĩahátchođếnáolạnhngắntayvàcẩmnangvềcôngviệchè.Đốivớimộttaygăngxtơtrẻ,thứgìcóthểhấpdẫnhơnmộtloạicổphiếukháiniệmhướngđếngiớitrẻ–mộtcôngtycungcấptấtcảdịchvụnhằmtìmhiểuvănhóagiớitrẻ?NhữngbàibáosángsủacùngvớicácdựđoáncủaRandellvềlợinhuậncủacôngtyngàycàngtheohướnglạcquan.

Bảngdướiđâychỉrarõràngrằngtrìnhđộxâylâuđàitrêncátcủanhàđầutưtổchứcítnhấtcũngphảingangngửavớitrìnhđộcủacôngchúngnóichung.

Bảng3.5:

Chứngkhoán Giácao1968-1969

ChỉsốP/Ecao

Số cổ đông tổ chức cuốinăm1969

Giá thấp1970

Tỷ lệgiảm

NationalStudentMarketing 35¼* 117,031 ⅞ 98

FourSeasonsNursingCentersofAmerica 90¾ 113,424 0,20 99

PerformanceSystems 23 ∞ 13 ⅛ 99

*Đượcđiềuchỉnhđểvềsauchiatách.

MộtkháiniệmphổbiếnkháclàFourSeasonsNursingCenter.Hãngmởrộngvớitốcđộnhanhnhưmộtcơnđạidịch,tựcấpvốnchủyếuthôngquaviệcpháthànhnợ.Tuynhiên,nhờcócáiđượcgọilànhântốkíchthíchvốnđầutư,cáckhoảnvaynàycũngtrởnênnhẹnhànghơn.ĐiềunàycónghĩalàmỗitráiphiếuđềuđikèmvớicáclệnhchophépmuacổphiếuthườngcủaFourSeasonsvớigiácốđịnh.Vậynên,nếugiácổphiếutiếptụcleocao,ngườinắmgiữtráiphiếusẽtậndụnglệnhcủamìnhvàkiếmlời.Khicáckhoảnnợtănglên,dườngnhưchẳngcóailolắngđếnýtưởnglỗithờivềtỷlệnợantoàn,bởilẽđâylàmộtkháiniệmmớivàluậtchơiđãthay

đổi.Vàongày26/6/1970,hãngđãđệđơnxintáitổchứctheoChươngX,ĐạoluậtPhásản.

MộtvídụkháclàMinniePearl–hãngchuyểnnhượngthươnghiệu(franchising)đồănnhanhrất dễ tính. Để làm vừa lòng giới tài chính, món gà của Minnie Pearl đã đổi tên thànhPerformanceSystems.Xétchocùng,đốivớicácnhàđầutưnhắmđếnhiệusuất,họcóthểlựachọntênnàophùhợphơnthếnữa?ỞPhốWall,khibịgọibằngmộttênkhác,hoahồngsẽchẳngtỏahươngthơmdịungọtnữa.Kýhiệu“∞”trongcột“ChỉsốP/E”ởbảngtrênámchỉrằngchỉsốđólàvôcùng.PerformanceSystemsđãkhôngthuvềđượckhoảntiềnlờinàođểchiatronggiácổphiếuvàothờiđiểmđạtmứccaonăm1968.Nhưsốliệutrongbảngchothấy,MinniePearlđãđẻmộtquảtrứng–nhưnglạilàtrứnghỏng.Hiệusuấttrongthờigiansauđócủacổphiếunàycũngnhưcácloạicổphiếuđượcniêmyếtkhácthậtsựrấtxuấtsắc,mặcdùkhônghẳngiốngnhưnhữnggìmàngườimuađãphỏngđoán.

Tạisaocáccổphiếulạicóhiệusuấtquátồinhưvậy?ChỉcómộtcâutrảlờichungđólàchỉsốP/Eđãbịthổiphồnglêncaođếnmứcvôlý.Nếuchỉsố100giảmxuốngmứcbìnhthường–khoảng20,thìngaylúcđóbạnsẽbịmất80%khoảnđầutư.Hơnnữa,hầuhếtcáccôngtykháiniệmlúcbấygiờđềuvấpphảikhókhănnghiêmtrọngtronghoạtđộngđiềuhành.Cónhiềunguyênnhânkhácnhaulýgiảichohiệntượngnày:tăngtrưởngquánhanh,nợquánhiều,mấtkhảnăngkiểmsoáthoạtđộngquảnlý,v.v...Cáccôngtynàyđượcđiềuhànhbởinhữnggiámđốcvốnlàngườisánglập,chứkhôngphảinhữnggiámđốcđiềuhànhcóđầuócnhạybén.Hoạtđộnggiảmạocũngtrànlan.Chẳnghạn,CortesRandellcủaNSMđãthútộilàmgiảsổsáchkếtoánvàlĩnhán8nămtù.

Thậpniên1970NiftyFifty

Vàothậpniên1970,chuyêngiaởPhốWallđãhứahẹnsẽquaylạivới“nhữngnguyêntắcđúngđắn”.Cáckháiniệmđãhếtthờivàhoạtđộngđầutưvàocáccôngtyblue-chiptrởnênthịnhthành.Cáccôngtynàykhôngbaogiờsụpđổnhưnhữngcơnsốtđầucơtrongthậpniên1960.Khônggìkhônngoanhơnviệcđầutưvàocổphiếucủacáccôngtynày,vàrồisauđóthoảimáithưgiãnởcácsângolftrongkhicáckhoảnlãidàihạntrởthànhhiệnthực.

Chỉcógần50cổphiếutăngtrưởnghàngđầukhiếncácnhàđầutưmêmẩn.Đólàcáccổphiếuquenthuộc–IBM,Xerox,AvonProducts,Kodak,McDonald’s,PolaroidvàDisney–vàtấtcảđềuđượcgọichunglàNiftyFifty(Nhóm50).Đâylàcáccổphiếu“vốnhóalớn”,tứclàmộttổchứccóthểmualượngcổphiếutươngđốilớnmàkhônggâyảnhhưởngđếnthịtrường.Vàdohầuhếtcácchuyêngiađầutưnhậnrarằngthậtkhóquyếtđịnhchínhxácthờiđiểmhợplýđểmuanếukhôngmuốnnóilàkhôngthể,chonêncáccổphiếunàydườngnhưcótầmquantrọngrấtlớn.Vậychuyệngìsẽxảyranếubạntrảmộtmứcgiátạmthờiquácao?Cáccổphiếunàyđượcchứngminhlàsẽtiếptụctăngtrưởng,vàsớmhaymuộnmứcgiámàbạnđãtrảcũngsẽđượcchứngminh làđúngđắn.Hơnnữa,đây làcáccổphiếu–giốngnhưcủagia truyền–bạnsẽkhôngbaogiờbán.Vìvậy,cácloạicổphiếunàycònđượcgọilàcổphiếu“mộtquyếtđịnh”.Bạnchỉđưaramộtquyếtđịnhmuacổphiếu,mộtlầnduynhất,vàcácvấnđềvềquảnlýdanhmụcđầutưcủabạnđềuđượcchấmdứt.

Theomộtcáchkhác,cáccổphiếunàycũngtạoramộtlớpchănbảovệchonhàđầutưtổchức.

Cổphiếuthuộcnhómnàyđượcđánhgiárấtcao.CácđồngnghiệpsẽkhôngthểnghingờvềsựthậntrọngvàkhônngoancủabạnkhibạnđầutưvàoIBM.ĐúnglàbạnsẽbịmấttiềnkhigiácổphiếuIBMtụtxuống,songđiềuđósẽkhôngbịcoilàbiểuhiệncủasựthiếuthậntrọng(nhưkhibạnbịmấttiềntrongcácthươngvụPerformanceSystemshayNationalStudentMarketing).Giốngnhưnhữngconchósănchạyđuổitheomộtconthỏmáy,cácquỹhưutrí,côngtybảohiểmvàquỹủytháccủangânhàngtrànngậpcácloạicổphiếutăngtrưởngNiftyFifty“mộtquyếtđịnh”.Thậtkhócóthểtinrằngcáctổchứclạibắtđầuđầucơblue-chip.BảngdướiđâyliệtkêchỉsốP/Ecủamộtsốcổphiếuđạtđượctrongnăm1972vàđầuthậpniên1980.Cácnhàquảnlýtổchứcvôtìnhlãngquênsựthậtrằngchẳngcócôngtytầmcỡnàolạicóthểtăngtrưởngnhanhđếnmứcđạtchỉsốthunhậptới80hay90.Mộtlầnnữa,ngườitalạichứngminhtínhđúngđắncủacâuchâmngôn:Khiđượccheđậykhéoléothìsựngudốttrôngcũngchẳngkhácgìsựkhônngoan.

Bảng3.6:

Chứngkhoán ChỉsốP/Enăm1972ChỉsốP/Enăm1980

Sony 92 17

Polaroid 90 16

McDonald’s 83 9

Intl.Flavors 81 12

WaltDisney 76 11

Hewlett-Packard65 18

Khithịtrườngchứngkhoánbắtđầuđixuốngnăm1972,tốcđộgieorắcbệnhtậtcủacơnđiênNiftyFiftythậmchícònnguyhiểmhơn.Bởilẽtrongkhithịtrườngnhìnchungđangsụtgiá,NiftyFiftyvẫntiếptụcđạtchỉsốthunhậpkỷlụcvà,trêncơsởtươngđối,hiệntượnggiáquácaogiatăngnhanhchóng.Dườngnhưđãxuấthiệnmộtthịtrường“haigiá”.TạpchíForbesđãbìnhluậnnhưsau:

[NiftyFiftycóvẻchồilên]từlòngđạidương;nhưthểtấtcảnướcMỹ–ngoạitrừNebraska–đềubịnhấnchìmxuốngbiển.Thịtrườnghaigiáthậtsựchỉgồmcómộttầngvàrấtnhiềugạchvụn,đávỡởbêndưới.

VậythìcáigìđãgiữchoNiftyFiftyđứngvững?CũnggiốngnhưnhữngnhântốđãduytrìgiácủhoatulipởHàLancáchđâytừrấtlâu–đóchínhlàảotưởngvàsựđiêncuồngcủađámđông.

Ngườitaảotưởngrằnghoạtđộngcủacáccôngtyrấttốt,vậynênbạnphảitrảmứcgiánàocũngkhôngthànhvấnđề.Đàtăngtrưởngliêntụccủacôngtychínhlàyếutốcứubạnthoátkhỏicảnhcùngquẫn.

Cuộcvuinàorồicũngđếnlúcphảitàn.TàncụccủachứngcuồngNiftyFiftycũnggiốngnhưmọicơnsốtcổphiếukhác.Sớmhaymuộn,chínhcácnhàquảnlýquỹtrướcđótừngtônsùngNiftyFiftynaysẽphảiphảiđưaraquyếtđịnhthứhai–bánra.Trongthờikỳsụpđổdiễnrasauđó,côngchúnghầunhưkhôngcònưuáicácloạicổphiếutăngtrưởnghàngđầunữa.

Thậpniên1980thịnhvượngCáccơnsốtđầucơtrongthậpniên1980thịnhvượngcũngkhôngkémphầngaycấnsovớicácthậpniênkhác,vàmộtlầnnữa,cácnhàđầutưthiếuthậntrọngđãphảitrảgiácholâuđàitrêncát.Thậpniênnàymởđầubằngmộtcơnbùngnổpháthànhcổphiếumớingoạnmục.

Sựtrởlạingoạnmụccủatràolưupháthànhcổphiếumới

Cơnbùngnổvềcôngnghệcaovàpháthànhcổphiếumớitrongnửađầunăm1983làmộtbảnsaogầnnhưhoànhảocủanhữngcâuchuyệnxảyratrongthậpniên1960,tuynhiêncóthayđổimộtchút,đượcbổsungmộtsốlĩnhvựcmớinhưcôngnghệsinhhọcvàviđiệntử.Cơnsốtnăm1983đãkhiếncácnhàsánglậpcủathậpniên1960trônggiốngnhưnhữngtaycờbạcdèdặt.Tổnggiátrịcủacổphiếumớipháthànhtrongnăm1983cònlớnhơntổnggiátrịcủacổphiếutíchlũytrongsuốtmộtthậpkỷtrướcđó.Vềphíacácnhàđầutư,việcchàobánchứngkhoánlầnđầutiênracôngchúngchínhlàtròchơisôinổinhấttrênPhốWall.

Chẳnghạn,mộtcôngty“dựđịnh”sảnxuấthàngloạtrôbốtgiốngngườicótênlàAndrobotvàmộtchuỗigồmbanhàhàngởNewJersey,cótênlàStuffYourFace,Inc.Quảthực,tâmlýháohứcđãlantruyềnsangcảcổphiếu“chấtlượng”,nhưFinaArtAcquisitionsLtd.Đâykhôngphảilàkiểudoanhnghiệptầmthườngchuyênđibánrongquầnáohạgiáhaysảnxuấtphầncứngmáytính,màlàmộthãngcóguthẩmmỹthậtsự.Nhưđãthểhiệntrêncáctờquảngcáo,FineArtAcquisitionshoạtđộngtronglĩnhvựcchuyênthumuavàphânphốicácbứcảnhđẹpvàbảnsaotácphẩmđiêukhắctrangtrí.MộttrongnhữngtàisảnlớncủahãnglàbộảnhkhỏathâncủadiễnviênBrookeShields.Rõràngởđâytiềmẩnmộtsốvấnđềliênquanđếnphápluật, chẳnghạnmẹcủaShields,ngườiđãphảnđốiviệckhai thácnhữngbứcảnhcủacôbéBrooke11tuổi-chưađếntuổidậythì,cóthểđệđơnkiện.Thếnhưng,rốtcục,tấtcảđềuvìmụcđích“nghệthuật”vàrõràngđâylàmộthãngcóđẳngcấp.

CólẽhoạtđộngchàobáncủaMuhammadAliArcadesInternationalđãlàmbongbóngnổtung.Khicânnhắcmọithôngtinđượctungralúcbấygiờ,lầnchàobánnàykhôngthậtsựấntượng,tuynhiênlạiđộcđáoởchỗnóchothấytừngđồngxuvẫncóthểkiếmvềmộtkhoảnlờikhakhá.Côngtychàobánmộtbộgồmmộtcổphầnvàhaigiấychứngnhậnvớimứcgiárấtkhiêmtốnlà1xu.Đươngnhiên,mứcgiánàycaogấp333lầnsovớimứcgiámàcácthànhviênnộibộđãphảitrảchocổphầncủahọtrướcđókhônglâu,vàđiềunàychẳngcógìbấtthường.Thếnhưng,khingườitapháthiệnrarằngchínhbảnthânnhàvôđịchMuhammadAlilạicốgắngcưỡnglạisứccámdỗmuabấtkỳcổphiếunàotrongcôngtytrùngtênvớimình,thìcácnhàđầutưmớibắtđầuchúýnghiêncứutìnhhìnhcủahọvàđasốkhôngthíchthúvớinhữnggìmìnhthấy.Kếtquảlàcổphiếucủacáccôngtynhỏnóichungcũngnhưgiáthịtrườngcủacác

cổphiếupháthànhracôngchúnglầnđầunóiriêngđềusụtgiảmmạnh.Trongkhoảngmộtnăm,nhiềunhàđầutưđãthualỗđến90%vốnđầutư.

ỞtrangđầucủatờquảngcáovềMuhammadAliArcadesInternationalcóbứcảnhcủanhàcựuvôđịchđứngngaybênmộtđịchthủbạitrận.Thờicòntraitrẻnôngnổi,Alithườngtựmãnrằng ông có thể “lơ lửng như cánh bướm và chích đau như ong”. Hóa ra lần chào bán AliArcades(cũngnhưAndrobotđượcdựkiếnchàobánvàotháng7/1983)khôngbaogiờbịthảnổi.Thếnhưngrấtnhiềuloạicổphiếukhácthìcó,đặcbiệtlàcổphiếucủacáccôngtyđangởbênbờvựcthẳmcủacôngnghệ.Vàcũnggiốngnhưbiếtbaolầnkhác,chínhcácnhàđầutưđãbịlừabịp.

Cáckháiniệmlạixâmchiếmtrànlan:Bongbóngcôngnghệsinhhọc

Thậpniên1960làthậpniêncủacôngnghệđiệntử,cònthậpniên1980lạichứngkiếnsựthốngtrịcủacôngnghệsinhhọc.Cuộccáchmạngcôngnghệsinhhọcđượcvínhưcuộccáchmạngmáytính;niềmtinlạcquanvàolờihứahẹnvềcôngnghệcấyghépgenđượcphảnánhrõtronggiácổphiếucủacáccôngtycôngnghệsinhhọc.

Genentech,hãnglớnnhấttronglĩnhvựccôngnghệsinhhọc,xuấthiệntrênthịtrườngnăm1980.Trong20phútgiaodịchđầutiên,giácổphiếuđãtănggầngấpba.Cổphiếupháthànhmớicủacáccôngtycôngnghệsinhhọckháccũngđượcmuasạchnhanhchóngbởicácnhàđầutưháuđói–nhữngngườinhìnthấycơhộigianhậpngànhcôngnghiệpmớinổitrịgiáhàngtỷđô-langaytừđầu.LoạithuốcđiềutrịungthưInterferonchínhlàsảnphẩmlàmbùngphát cơn cuồng công nghệ sinh học lần đầu tiên. Giới phân tích dự đoán doanh số củaInterferonsẽvượtmức1tỷđô-lanăm1982.(Trênthựctế,doanhsốcủaloạisảnphẩmthànhcôngnàychỉvừavặnởmức200triệuđô-lavàonăm1989,thếnhưngchẳngcógìcóthểkìmnéngiấcmơxâylâuđàitrêncát).CácnhàphântíchtiếptụcdựđoánthunhậpcủacáccôngtyCôngnghệsinhhọcsẽbùngnổtronghainămtiếptheo.Vàchínhhọlạithấtvọng.Tuynhiên,cuộccáchmạngcôngnghệlàcóthậtvàngườitavẫntiếptụcthắplênniềmhyvọngbấtdiệt.Thậmchíngaycảcáccôngtyhoạtđộngyếukémcũngđượchưởnglợidướisựchechởcủacôngnghệtiềmnăng.

Việcđịnhgiácổphiếucôngnghệsinhhọcđãđạttớimứcmàtrướcđâygiớiđầutưchưatừngchứngkiến.Trongthậpniên1960,cổphiếutăngtrưởngbịđầucơcóthểđượcbánvớimứclợinhuận50.Trongthậpniên1980,mộtsốcổphiếucôngnghệsinhhọcđượcbánvớimứcgiágấp50lầndoanhsố.Làsinhviênchuyênngànhvềđịnhgiá,tôicựckỳhứngthúkhinghiêncứuvềphươngphápmàcácnhàphântíchchứngkhoánhợplýhóamứcgiáđó.Thôngthường,cáccôngtycôngnghệsinhhọckhôngcókhoảnlãihiệntại(vàtrênthựctếkhôngkỳvọngcólãitrongvàinăm)vàdoanhsốrất thấp,vìvậycầnphải tìmracácphươngthứcđịnhgiámới.Phươngphápmàtôiưathíchlà“địnhgiátàisảndướidạngsảnphẩm”–domộtcôngtychứngkhoánhàngđầuPhốWallđưara.Vềcơbản,phươngphápnàybaogồmviệcđánhgiágiátrịcủatấtcảsảnphẩmtrong“kênhphânphốichính”củatừngcôngtycôngnghệsinhhọc.Thậmchí,nếusảnphẩmđangtrongquátrìnhthainghén–chẳngcógìngoàibảnvẽcủachuyêngiaditruyềnhọc,thìvẫncóthểdựđoánmứcdoanhsốvàbiênlợinhuậnchotừngsảnphẩmmànhàkhoahọcnàođóthấycóchútkhảthi.Nhưvậy,tổnggiátrịcủadòngsảnphẩmsẽđưarachonhàphântíchmộtýtưởnghợplývềmứcgiámàcôngtynênbáncổphiếu.

Dườngnhưđốivớinhữngngườilạcquan,chẳngcóvấnđềtiềmẩnnàosẽtrởthànhhiệnthực.Có lẽquyếtđịnhphêduyệtcủaCơquanThựcphẩmvàDượcphẩmHoaKỳ(FDA)sẽbị trìhoãn.(LoạithuốcInterferonđãbịtrìhoãnphêchuẩntrongnhiềunăm).Liệuthịtrườngcóphảichịumứcgiádượcphẩmbấtthườngnhưđãđượcdựbáo?Liệucóthểbảovệquyềnsángchếhaykhôngkhimàhầunhưmọisảnphẩmtrong lĩnhvựccôngnghệsinhhọcđềuđượcnhiềucôngtypháttriểncùngmộtlúchaycácvụtranhchấpquyềnsángchếlàkhôngthểtránhkhỏi?Cókhinàocácđốitácmarketingcủacôngtycôngnghệsinhhọc–thườnglàmộtcôngtylớn–“hút”hếtphầnlớnlợinhuậntừmộtloạisảnphẩmthànhcông?Vàogiữathậpniên1980,dườngnhưchẳngcóvấnđềtiềmẩnnàonhưvậytrởthànhhiệnthực.Thựctế,mộtnhàphântíchđãnhậnđịnhcổphiếucôngnghệsinhhọccóđộrủirothấphơnsovớicáccôngtydượcphẩmthôngthườngbởivì“khôngcầnphảiđềnbùsảnphẩmlỗithờinàonếudoanhthusụtgiảm”.Chúngtađãđiđúngmộtvòng–việccódoanhsốvàlợinhuậndươngthậtsựbịcoilàmộtđiểmbấtlợibởichúngcóthểbịsụtgiảmtrongtươnglai.Songtrongsuốtgiaiđoạncuốithậpniên1980,giátrịthịtrườngcủahầuhếtcáccổphiếucôngnghệsinhhọcbịgiảm¾.Ngaycảcáccuộccáchmạngcôngnghệcũngkhôngđảmbảocholợiíchcủanhàđầutư.

ZZZZBest–Bongbóngđẹpnhấtmọithờiđại

Trongsốnhữngcơnbùngnổvàsụpđổxảyravàocuốithậpniên1980,tôirấtthíchcâuchuyệnvềZZZZBest.ĐâylàcâuchuyệnkiểuHoratioAlger[7]lạthườngđãlàmmêhoặccảgiớiđầutư.Trongthếgiới liêntụcchuyểnđộngcủacácdoanhnhân,BarryMinkowlàmộthuyềnthoạiđíchthựccủathậpniên1980–mộttrongnhữngngườiphấtlêngiàucótrướckhihọbiếtcạorâu.Minkowkhởinghiệpkhimới9tuổi.Giađìnhôngkhôngcóđủtiềnđểthuêngườitrôngtrẻ,vìvậyBarrythườngđếnlàmtạicửahànggiặtthảmdomẹôngquảnlý.Ởđó,ôngbắtđầutìmviệcquađiệnthoại.Đến10tuổi,ôngbắtđầuviệcgiặtthảm.Trongvòng4năm,ôngđãlàmviệccảvàobuổitốivàmùahè,cuốicùngtiếtkiệmđược6nghìnđô-la.Năm15tuổi,ôngmuađượcvàichiếcmáygiặthơinướcvàbắtđầukhởinghiệpvớihoạtđộnggiặtthảmngaytrongmảnhvườncủagiađình.CôngtycótênlàZZZZBest(đọclà“zeeeBest”).Khicònhọctrunghọcvàchưađủ tuổi láixe,Minkowđã thuêmộtđộiquânchuyênđi thugomvàgiặt thảm,trongkhiôngngồitronglớphọcvàtínhtoánvềsốtiềnlươngphảitrảchonhânviênmỗituần.Côngviệckinhdoanhcủaôngrấtphátđạt.Ôngtựhàorằngôngđãthuêcảchamẹlàmviệcchomình.Đếnnăm18tuổi,Minkowđãlàmộttriệuphú.

Khôngchỉlàngườithamcôngtiếcviệc,Minkowcònbiếttựđánhbóngmình.Ôngkhoáclênmìnhtấtcảnhữnggìthểhiệnbộmặtmộtdoanhnhânthànhcông.ÔngláichiếcFerrarimàuđỏ,sốngtrongmộtngôinhàxahoacóbểbơirộng,dướiđáybểcósơnmộtchữZmàuđenrấtto.ÔngcũngcôngkhaicatụngnhữngphẩmchấttốtđẹplỗithờicủanướcMỹ.ÔngđãviếtmộtcuốnsáchcótựađềMakingItinAmerica(TrởthànhhiệnthựctrênđấtMỹ),trongđónhậnđịnhgiớitrẻvẫnchưalaođộngchămchỉ.Ôngcũngđónggóprấthàophóngchocáctổchứctừthiện,xuấthiệntrêncácđoạnbăngquảngcáo.Lúcnày,hãngZZZZBestđãcó1.300nhânviênvàmởrộngmạnglướirakhắpCaliforniacũngnhưởArizonavàNevada.

Liệuchỉsố thunhậpcaogấphơn100 lầncóquánhiềuđốivớimộtcông tygiặt thảmtầmthường?Dĩnhiênlàkhôngkhicôngtyđượcđiềuhànhbởimộtthiêntài,mộtdoanhnhânđãgặtháiđượcnhữngthànhcôngngoạnmục,đồngthờilàngườicóthểchứngtỏkhảnăngbềnbỉ.KhiMinkowtuyênbốvớiPhốWallrằngcôngtycủaôngcònhoạtđộnghiệuquảhơncảIBM

vàđanghướngđếntrởthành“mộtGeneralMotorstronglĩnhvựcgiặtthảm”,giớiđầutưđãrấtquantâm.Lúcđó,mộtnhàphântíchđầutưđãnóivớitôirằng“Khôngthểbỏlỡcơhộinày”.

Năm1987,bongbóngMinkowbùngnổđộtngột.ThựctếZZZZBestkhôngchỉkinhdoanhgiặtthảmmàcònnhiềuhơnthế–côngtycũngtiếnhànhcảhoạtđộngrửatiền.ZZZZBestbịkếttộichegiấuchocáctổchứctộiphạm–nhữngkẻmuathiếtbịcủacôngtyvớitiền“bẩn”vàthaythếkhoảnvốnđầutưcủachúngbằngtiền“sạch”lượmlặttừhoạtđộngkinhdoanhgiặtthảmhợpphápcủaZZZZBest.Tuynhiên,trênthựctếbảnthânsựtăngtrưởngngoạnmụccủacôngtycũnggầngiốngvớimộttiểuthuyếthưcấuvàmàumè,đượcdựnglênvớinhữngbảnhợpđồngkhôngcóthật,thẻtíndụnggiảmạovànhữngthứtươngtự.ToànbộhoạtđộnglàmộthệthốngPonzikhổnglồ,trongđótiềnđượcluânchuyểntừmộtnhómnhàđầutưnàyđểthanhtoánchomộtnhómkhác.Ngoàira,Minkowcũngbịkếttộibiểnthủhàngtriệuđô-latừngânquỹcủacôngtyđểsửdụngvàomụcđíchriêng.MinkowcũngnhưcácnhàđầutưkháctrongcôngtyZZZZBestđềuđốimặtvớinguycơngồitù.

Chươngtiếptheocủacâuchuyệnxảyranăm1989,khichàngthanhniênMinkow23tuổibịbuộctội57điểmvềhànhvigiảmạo,chịumứcántù25nămvàphảibồithường25triệuđô-la–khoảntiềnbịcáobuộclàlấycắptừngânsáchcủacôngty.Khibácbỏđơnxinkhoanhồng,vịthẩmphánđãnóivớiMinkow:“Anhrấtnguyhiểmbởivìanhlàngườicótàiănnói,điềuđótạokhảnăngthiếtlậpcácmốiquanhệ”.Ôngtanóitiếp:“Anhlàngườikhôngcólươngtâm.”

Thếnhưngcâuchuyệnvẫnchưakếtthúcởđó.Minkowđãngồitù54thángởnhàtùLiênbangLompoc,gianhậpđạoCơđốc,lấyđượcbằngcửnhânvàthạcsỹcủatrườngĐạihọcLiberty.Saukhiđượcmãnhạntùvàotháng12/1994,ôngtrởthànhmụcsưcấpcaocủaNhàthờKinhthánhCộngđồng(CommunityBibleChurch) tạiCalifornia,ởđâyôngtậptrungtổchứccácgiáođoàntheokiểugiáopháiPhúcâm.Ôngthànhlậptổchứctuyêntruyềnmộtthànhviên,tuyên truyền về quá trình ông phục thiện. Ông cũng viết rất nhiều cuốn sách, trong đó cóCleaningUpandDown,ButnotOut, thựchiệnmộtchương trình trênđàiphát thanhvà trởthànhnhàdiễnthuyếtđượcyêumến.ÔngcònđượcmờilàmcốvấnđặcbiệtchoFBIđểpháthiệncácvụlàmgiả.Năm2006,JamesAsperger–ngườitừngkhởitốMinkow–viết:“Barryđãphụcthiệnmộtcáchấntượng–cảcuộcsốngriêngtưcũngnhưviệcvạchtrầnhànhvigiảmạonhiềuhơncảnhữngtộilỗimàôngđãphạmphải.”

Tấtcảnhữngđiềunàycóýnghĩagì?Nhữngbàihọctronglịchsửthịtrườnglàquárõràng.Phongcáchvàkiểumốtđánhgiáchứngkhoáncủacácnhàđầutưcóthểvàthườngđóngvaitròcựckỳquantrọngtrongviệcđịnhgiáchứngkhoán.Đôikhithịtrườngchứngkhoántỏrathíchứngvớithuyếtlâuđàitrêncát.Chínhvìlýdonàymàtròchơiđầutưcóthểcựckỳnguyhiểm.

Mộtbàihọckháccũngcầnlưuýlàcácnhàđầutưphảirấtthậntrọngkhimua“cổphiếupháthànhmới”nónghổitrongthờiđạingàynay.Hầuhếtcáccổphiếuchàobánracôngchúnglầnđầutiênđềukhôngđemlạihiệusuấtcaobằngthịtrườngchứngkhoánnóichung.Nếubạnmuamộtcổphiếumớipháthànhsaukhibắtđầugiaodịch,thôngthườngvớimứcgiácaohơn,thìnguycơbịthualỗcàngcao.Nhàđầutưcầnphảiđượctưvấntốtđểđầutưvàocáccổphiếupháthànhmớimộtcáchthậntrọng.

Rõrànggiớiđầutưđãxâyquánhiềulâuđàitrêncáttrongquákhứvớicáclầnpháthànhlầnđầuracôngchúng(IPO).XinhãynhớrằngchínhcácnhàquảnlýcủacôngtylạilàngườibáncổphiếuIPOnhiềunhất.Họcốđẩydoanhsốlêncaođểđạtmứccựcđỉnhhưngthịnhcủacôngtyhayđểtươngxứngvớitâmlýhănghái,nhiệttìnhchạytheomốtthờithượngcủacácnhàđầutư.Trongnhữngtrườnghợpnhưvậy,lờikêugọitấtcảmọingườiủnghộcuộcchơi–thậmchíngaytronglĩnhvựccótốcđộtăngtrưởngcao–cũngchỉtạorasựthànhcôngphilợinhuậnchocácnhàđầutư.

Thậpniên1990bấtổnCơnsốtđấtđaivàcổphiếuởNhậtBản

Mộttrongnhữngcơnbùngnổ–sụpđổlớnnhấtxảyravàocuốithếkỷXXchínhlàthịtrườngbấtđộngsảnvàchứngkhoánNhậtBản.Từnăm1955-1990,giátrịbấtđộngsảnởNhậtđãtănghơn75lần.Đếnnăm1990,ướctínhtổnggiátrịbấtđộngsảncủaNhậtlàgần20nghìntỷđô-la–tươngđươngvớihơn20%tổngtàisảncủatoànthếgiớivàgấpđôitổnggiátrịcủathịtrườngchứngkhoántoàncầu.Mỹcódiệntíchđịalýrộnggấp25lầnNhật,thếnhưnggiátrịbấtđộngsảncủaNhậttạithờiđiểmnăm1990đượcđánhgiálàgấp5lầngiátrịđấtđaicủatoànnướcMỹ.Trênlýthuyết,ngườiNhậtcóthểmuatoànbộđấtđaiởMỹnếuhọbánđithủđôTokyo.ChỉcầnbánCungđiệnHoàngđếvàcáckhuđấtxungquanhcungđiệnnàyvớimứcđịnhgiátrêncũngđủtiềnđểmuatoànbộbangCalifornia.

Thịtrườngchứngkhoánđáptrảbằngcáchbaybổnglênnhưmộtkinhkhícầuchứađầykhíhelivàomộtngàyđứnggió.Từnăm1955-1990,giácổphiếuđãtăng100lần.Khiđạtmứcđỉnhcaonhấtvàonăm1989,tổnggiátrịthịtrườngcủacổphiếuNhậtlàkhoảng4.000tỷđô-la,gấp1,5lầngiátrịcủatấtcảvốncổphầncủaMỹvàgầntươngđươngvới45%tổnggiátrịvốnhóathị trường cổ phiếu thế giới. Các nhà đầu tư bám vào thuyết nền tảng vững chắc vô cùngchoángvángtrướcnhữngconsốnày.HọhoangmangnhậnthấycổphiếuNhậtđượcbánvớigiágấp60lầnmứcthunhập,gần5lầngiátrịghisổvàhơn200lầncổtức.Trongkhiđó,cổphiếucủaMỹcóchỉsốP/Elà15vàcủaLondonlà12.Khisosánhgiữacáccôngtyvớinhau,mứcgiácổphiếuNhậtquácaothậmchíđượcphảnchiếuấntượnghơn.GiátrịcủatậpđoànNTT–mộthãngđiệnthoạikhổnglồcủaNhật,đượctưnhânhóatronggiaiđoạnbùngnổ–nhiềuhơntổnggiátrịcủaAT&T,IBM,Exxon,GeneralElectricvàGeneralMotorscộnglại.CổphiếungânhàngDaiIchiKangyođượcbánvớigiácaogấp56lầnmứcthunhập,trongkhiđó,Citicorp–mộtngânhàngđồnghạngcủaMỹ–lạichỉcógiágấp5,6lầnmứcthunhập.TổnggiátrịthịtrườngcủaNomuraSecurities–hãngmôigiớicổphiếulớnnhấtNhậtBản–đãvượtquátổnggiátrịcủatấtcảcáccôngtymôigiớicủaMỹgộplại.

Cóhaicâuchuyệnhoangđườngđãtạolựcđẩychothịtrườngbấtđộngsảnvàchứngkhoán.Thứnhấtlàgiáđấtcóthểkhôngbaogiờtụtxuống.Thứhailàgiácổphiếuchỉcóthểđilên.HaicâuchuyệnnàyđượctiếpsứcbằngmộtlượngtiềnmặtlớnđếntừthóiquentiếtkiệmgầnnhưlàbắtbuộccủangườiNhậtvàbằngkhoảntiềnlãiítỏitừcáctàikhoảntiếtkiệm,chỉcólãisuấtchưađến1%.Chơichứngkhoántrởthànhmốibậntâmhàngđầutrênkhắpcảnước.Cứnhưchỉsaumộtđêm,đànôngNhậtBảnđãchuyểnhẳntừthúđọctruyệntranhkhiêudâmtầmthườngsangnhữngcâuchuyệnkhủngkhiếpvềhànhtrìnhchinhphụcthịtrườngchứngkhoánđầyhấpdẫn.NgườitanóirằngởnướcAnh,mỗigócphốđềucómộtvănphòngcácược(hay

ngườithutiềncácược).CònởNhậtBản,gócphốnàocũngcóvănphòngmôigiới.

Nhữngngườiủnghộthịtrườngchứngkhoáncóthểgiảiđápmọiýkiếnphảnđốihợplýnàocóthểđưara.“CóphảichỉsốP/Eđãbịđẩylênđếnmứctrêntrờikhông?”“Đâucó.”NhữngngườibánhàngởKabuto-cho(PhốWallcủaNhật)trảlời:“TiềnlãicủaNhậtgiảmnhẹsovớitiềnlãiởMỹbởivìchiphíkhấuhaobịphóngđạivàtiềnlãikhôngbaogồmtiềnlãicủacáccôngtyconsởhữumộtphần.”Vìvậy,chỉsốP/Eđượcđiềuchỉnhdướicáctácđộngnàysẽthấphơnrấtnhiều.Liệurằngmứclợinhuậnchưađầy0,5%cóbịcoilàthấpđếnmứcbấthợplýhaykhông?CâutrảlờilàđiềunàychỉđơngiảnphảnánhtỷlệlãisuấtthấptạithờiđiểmđóởNhậtBản.Liệucónguyhiểmkhôngkhigiácổphiếucaogấp5lầngiátrịtàisản?Khôngnguyhiểmchútnào.GiátrịghisổkhôngphảnánhsựtănggiáđángkinhngạccủaphầnđấtthuộcquyềnsởhữucủacáccôngtyNhậtBản.Hơnnữa,hiệntượnggiáđấtởNhậtquácaođược“lýgiải”làdomậtđộdânsốởNhậtquáđông,đồngthờiquốcgianàycóquánhiềuquyđịnh,luậtthuếkhácnhauhạnchếviệcsửdụngđấtở.

Trênthựctế,khôngcó“lờigiải thích” thậtsựthuyếtphụcnàovềtìnhtrạngthị trườngbấtđộngsảnvàcổphiếutănggiákhủngkhiếp.Ngaycảkhithunhậpvàcổtứcđượcđiềuchỉnh,cácchỉsốvẫncaohơnrấtnhiềusovớicácquốcgiakhác,thậmchíbịđộilênmộtcáchbấtthườngkhisovớichínhlịchsửcủanướcNhật.Hơnnữa,khảnăngsinhlờiởNhậtđangtrênđàsuygiảm,đồngyênNhậtquámạnhlạicónguycơkhiếnhoạtđộngxuấtkhẩuhànghóaranướcngoàigặpnhiềukhókhănhơn.MặcdùởNhậtđấtđairấthiếm,songcácnhàsảnxuấtcủanướcnày,nhưcáchãngsảnxuấtôtô,vẫntìmđượcnhữngkhuđấtrộngmênhmôngởnướcngoàiđểxâydựngnhàmáymới,vớigiácựckỳhấpdẫn.Thunhậptừhoạtđộngchothuêbấtđộngsảntăngchậmhơnrấtnhiềusovớigiáđất,điềuđóchứngtỏtỷsuấtlợinhuậntừbấtđộngsảnđanggiảmxuống–trừphigiátiếptụctăngvụt.Cuốicùng,tỷlệlãisuấtthấp–vốnlàmnềntảngvữngchắcchothịtrường–cũngđãbắtđầutăngtrongnăm1989.

Năm1990,trướcsựthấtvọngnãonềcủagiớiđầucơ–nhữngngườitrướcđóđãkhẳngđịnhrằngcácđịnhluậtcơbảnvềlựchấpdẫntàichínhkhôngthểápdụngởNhậtBản,IsaacNewtonđã“tìmđến”đấtnướcnày.Điềuthúvịlàchínhchínhphủđãlàmrơiquảtáo.NgânhàngNhậtBản(QuỹDựtrữLiênbangcủaNhậtBản)đãnhìnthấybóngmaxấuxícủahiệntượngđầucơphổbiếnđangquay cuồng trong cơnkhátvay tiền cũngnhưsựbùngnổ tính thanhkhoảnkhiếnmứcgiácổphiếuvàbấtđộngsảntăng.Vìvậy,ngânhàngtrungươngđãhạnchếtíndụngvàquyếtđịnhtăngmứclãisuấtvớihyvọngnguycơgiábấtđộngsảntiếptụctăngcaosẽbịchặnđứngvàthịtrườngcổphiếusẽdầnhạnhiệt.

Biểuđồ3.1:BongbóngthịtrườngchứngkhoánNhậtBảnGiácổphiếuNhậttươngứngvớigiátrịghisổ,1980-2000

Tỷlệlãisuất,vốntrướcđóliêntụctăngtrongsuốtnăm1989,lạităngmạnhtrongnămtiếp

theo.Thếnhưngthịtrườngchứngkhoánkhônghềlắngxuống,màthayvàođó,nóđãbịsụpđổ.GiácũngtuộtdốcnhanhkhôngkémgìlúcthịtrườngchứngkhoánMỹsụpđổtronggiaiđoạntừcuốinăm1929đếngiữanăm1932.ChỉsốthịtrườngchứngkhoáncủaNhật(Nikkei)đạtngưỡnggần40.000vàongàygiaodịchcuốicùngcủathậpniên1980.Đếngiữatháng8/1992,chỉsốnàytụtxuốngmức14.309,tứclàgiảmkhoảng63%.Trongkhiđó,chỉsốcôngnghiệpbìnhquânDowJonesgiảm66%trongkhoảngthờigiantừtháng12/1929đếnmùahènăm1932(mặcdùtỷlệsụtgiảmlà80%sovớimứchồitháng12/1929).Biểuđồtrênchothấykhárõrằnghiệntượngtănggiácổphiếutừgiữachođếncuốithậpniên1980đãphảnánhsựthayđổitrongcácmốiquanhệđịnhgiá.Giácổphiếusụtgiảmtừnăm1990chỉđơngiảnphảnánhsựquaytrởlạicácmốiquanhệgiá–giátrịghisổvốnrấtphổbiếnvàođầuthậpniên1980.

Tuynhiên,việcxácđịnhthờiđiểmvàmứcđộthiệthạidothịtrườngbấtđộngsảnsụpđổgâyracònphứctạphơnnhiềubởilẽbấtđộngsảnrấthiếmkhiđượcbántừngườinàysangngườikhác.Tuynhiên,đầuthậpniên1990,hơiđãxìrakhỏiquảbóngbấtđộngsản.Cácbiệnphápkhácnhauđểxácđịnhgiáđấtvàgiátrịbấtđộngsảnđãchothấymứcsụtgiátrênthịtrườngnàycũngnghiêmtrọngkhôngkémgìtrênthịtrườngchứngkhoán.BongbóngtanbiếnđãphủnhậnhoàntoàncâuchuyệnhoangtưởngchorằngNhậtBảnlàmộttrườnghợpđặcbiệt,rằnggiátàisảncủaquốcgianàysẽluôntăng.Phạmviápdụnglựchấpdẫntàichínhkhôngbaogiờbịgiớihạnvềmặtđịalý.

BongbóngNhậtbùngnổđãgâyảnhhưởngsâurộngtớihệthốngtàichínhcũngnhưnềnkinhtếcủanướcnày.KhônggiốngnhưcáctổchứcởMỹ,bảnthâncácngânhàngthươngmại,côngtybảohiểmnhânthọvàthậmchícảtậpđoànphitàichínhcủaNhậtcũngnắmgiữmộtlượnglớncổphiếuvàbấtđộngsản.Bongbóngvỡtungđãlàmsuyyếutoànbộhệthốngtàichính,tiếptheođólàtìnhtrạngsuythoáitrầmtrọngkéodàisangtậnthếkỷXXI.

4. Bong bóng lớn nhất mọi thời đại:Internet

Nếubạncóthểgiữbìnhtĩnhtrongkhitấtcảmọingườixungquanhđềucuốnglên…

BộnãocủabạnchínhlàTráiđất,nóchứađựngmọithứtrongđó…

―RudyardKipling,If(Nếu)

ĐâylàcâuchuyệnvềbongbónglớnnhấtthếkỷXX–nếukhôngmuốnnóilàlớnnhấtmọithờiđại.Quảthực,thậtkhôngcôngbằngkhisosánhbongbóngInternetvớicơncuồngcủhoatulip.Hầuhếtcácbongbóngthườnggắnliềnvớimộtcôngnghệmớinàođó(chẳnghạncơnbùngnổtronicshaycôngnghệsinhhọc),hoặcvớimộtcơhộikinhdoanhmới(chẳnghạnviệcxuấthiệncáccơhộikinhdoanhmớicókhảnăngsinhlờilớnđãdẫnđếnBongbóngSouthSea).Internetgắnliềnvớicảhainhântốnày:Internetlàmộtcôngnghệmới,đồngthờinómanglạinhiềucơhộikinhdoanhmớihứahẹnlàmnênmộtcuộccáchmạngtrongcáchthứcchúngtatiếpcậnthôngtin,traođổi,muabánhànghóavàdịchvụ.TriểnvọngvềcôngnghệInternetđãtạorasứcmạnhsảnsinhcũngnhưkhảnăngtànphácủacảikhủngkhiếpnhấtmọithờiđại.Khibongbóngnổbụp,hơn8.000tỷđô-lagiátrịthịtrườngbốchơihoàntoàn.DườngnhưtoànbộsảnlượngcủacácnềnkinhtếĐức,Pháp,Anh,Italy,TâyBanNha,HàLanvàNgatạoratrongmộtnămđãbiếnsạch.

BongbóngđãnổilênnhưthếnàoTrongcuốnIrrationalExuberance (Sựtăngtrưởngphi lý),RobertShillerđãmôtảcácbongbóngnhư“cácvòngthôngtinphảnhồitíchcực”.Mộtbongbóngbắtđầunổilênkhimộtnhómcổphiếubấtkỳxuấthiện,trongtrườnghợpnàycổphiếugắnliềnvớisựháohứcvềcôngnghệInternet.Hiệntượnggiátăngcaokhuyếnkhíchthêmnhiềungườimuacổphiếu,dođólàmgiatănglượngtintứcvềcổphiếuxuấthiệntrêntivivàbáochí;điềunàylạicàngkhuyếnkhíchthêmnhiềungườimua,nhờvậymanglạikhoảnlợinhuậnbéobởchocáccổđôngnắmgiữcổphiếu Internet từ sớm.Tại cácbữa tiệc cocktail, cácnhàđầu tư thànhcông “thao thaobấttuyệt”vớibạnbèrằnglàmgiàuthậtdễdàng,tácđộngnàykhiếngiácổphiếutiếptụctăng,từđókéotheongàycàngnhiềunhómđầutư.Tuynhiên,toànbộcơchếnàygiốngnhưmộtkiểuhệthốngPonzi,trongđóyêucầuphảitìmrathậtnhiềunhàđầutưcảtinđểmuacổphiếucủacácnhàđầutưđãmuasớmhơn.Cuốicùng,sẽcóngườinẫngtaytrêncủanhữngkẻđạingốc.

Thậmchí,ngaycảcáchãngdanhtiếngởPhốWallcũngthamgiavàoluồngkhínóng.Giữanăm2000,GoldmanSachs–mộthãngđầutưuytín–đãbìnhluậnrằnglượngtiềnmặtmàcáccôngtydot.com“đốt”chủyếulàdovấnđề“tâmlýnhàđầutư”,chứkhôngphải“rủirodàihạn”đốivớilĩnhvựcnàyhay“thếgiớiảo”–nhưcáchmàngườitavẫngọicôngnghệInternet.Mộtvàithángsau,hàngtrămcôngtyInternetphásản,ngẫunhiênchứngminhbáocáocủaGoldmanlàđúng.Tốcđộđốttiềnkhôngphảilàrủirodàihạn–màlạichínhlàrủirongắnhạn.

Cho đến trước thời điểm đó, bất cứ người nào từng chế giễu tiềm năng của “Nền kinh tếmới”[8]vàbịcoilàcổhủđãsôilênvìghentịvớitấtcảmọingườiđangkiếmlờinhờvàocôngnghệnày.Nhưbiểuđồdướiđâychothấy,chỉsốNASDAQ–vềcơbảnđạidiệnchocáccôngtythuộcNềnkinhtếmớitronglĩnhvựccôngnghệcao–đãtănghơnbalầntừcuốinăm1998đếntháng3/2000.ChỉsốP/Ecủacáccổphiếuđượcbaogồmtrongchỉsốđãtăngvọtlênhơn100.

Biểuđồ4.1:ChỉsốchứngkhoánNASDAQtừtháng7/1999-7/2002

BongbóngcôngnghệcaotrêndiệnrộngKhibongbóngđangbaycao thìviệc tìmmộtngườiphảnđốihaynhạobáng lĩnhvựccôngnghệnàycũngkhónhưtìmmộtngườithợsửamáyMaytag[9].Cáccuộckhảosátvềgiớiđầutưđầunăm2000chothấynhữngkỳvọngvềlợinhuậntừcổphiếutrongtươnglaidaođộngtừ15-25%/nămhoặccaohơnnữa.Nhưvậy,tínhtừnăm1982,thịtrườngchứngkhoánđãmanglạilợinhuậntrên18%.ĐốivớicáchãngnhưCiscovàJDSUniphase–thườngđượcbiếtđếnlànhântốtạora“xươngsốngchomạngInternet”–thìmứclợinhuận15%/nămsẽbịchỉtríchnặngnề.SongcổphiếucủaCiscocóchỉsốP/Elênđến3consốvàgiátrịvốnhóathịtrườngcủahãngnàylàgần600tỷđô-la.NếulợinhuậncủaCiscotăng15%/năm,thìchođếntận10nămsau,cổphiếucủahãngnàyvẫnđượcbánởmứccaohơnchỉsốtrungbình.VànếuCiscovẫnduytrìmứclợinhuận15%/nămtrongvòng25nămtiếptheo,đồngthờinềnkinhtếquốcdântiếptụctăng6%trongcùngkhoảngthờigianđó,thìcólẽtàisảncủaCiscosẽlớnhơntoànbộnềnkinhtế.Rõràngkhônghềcósựliênhệnàogiữaviệcđịnhgiáthịtrườngchứngkhoánvànhữngkỳvọnghợplývềtốcđộtăngtrưởngtrongtươnglai.Thậmchícổphiếublue-chipCisco đãmất hơn 90% giá trị thị trường khi bong bóng vỡ tung. Đối với trường hợp JDSUniphase,biểuđồdướiđâymôtảgiácổphiếucủahãngnàyvớichỉsốNASDAQtừgiữanăm1997đếngiữanăm2002.Khisosánhnhưvậy,rấtkhónhậnrabongbóngtrongchỉsốtổngthể.

Biểuđồ4.2:SosánhcổphiếuJDSUniphasevớichỉsốchứngkhoánNASDAQtừtháng7/1997-7/2002

CổphiếucủacáchãngnhưAmazon.comvàPriceline.com–nhữngkẻđiđầutrongcuộcdiễubinhInternet–đãtăngđếnmứcchóngmặt.Mặcdùdoanhthubánsáchtươngđốikhiêmtốnvàlỗlớn,Amazonvẫnbánđượccổphiếuvớimứcgiágiúptổnggiátrịvốnhóathịtrườngcủahãngnày(giácổphiếuđượcnhânvớisốlượngcổphần)lớnhơntổnggiátrịthịtrườngcủatấtcảnhàsáchthuộcsởhữucôngnhưBarnes&Noble.Năm1999, JeffBezos,giámđốcđiềuhànhcủaAmazon,đượctạpchíTimebìnhchọnlà“Nhânvậtcủanăm”.Trongkhibịthualỗhàngđốngtiền,Priceline–mộthãngđấugiácótrangwebbáncácchỗtrốngtrênmáybay,đãđượcbánlại.Giátrịvốnhóathịtrườngcủahãngnàycònlớnhơntổnggiátrịvốnhóacủatấtcảcáchãngvậntảihàngkhônggộplại.CơnđiênloạnvềcácloạicổphiếuliênquanđếnInternetdườngnhưkhôngcógiớihạn.Kếtquảthảmhạimàgiớiđầutưphảihứngchịu,thậmchíngaycảđốivớiloạicổphiếuhàngđầuthuộcNềnkinhtếmới,đượctrìnhbàytrongbảngdướiđây.

Bảng4.1:CổphiếuhàngđầuthuộcNềnkinhtếmớikhiếngiớiđầutưsạtnghiệprasao

Cổphiếu Mứcgiácaonăm2000Mứcgiáthấpnăm2001-2002Tỷlệgiảm

Amazon.com 75,25 5,51 92,7

CiscoSystems 82,00 8,12 90,1

Corning 113,33 1,10 99,0

JDSUniphase 297,34 1,58 99,5

LucentTechnologies74,93 0,55 99,3

NortelNetworks 143,62 0,43 99,7

Priceline.com 165,00 1,05 99,4

Yahoo.com 238,50 8,45 96,4

Với tròchơivềtêngọi trongthờikỳbùngnổtronics,hầuhếtcáccôngtyđềuthêmhậutố“tronics”nhằmthuhútsựchúý;câuchuyệntươngtựcũnglặplạikhicơnđiênloạnvềInternetbùngphát.Hàngchụccôngty,thậmchíngaycảnhữnghãngkhônghềliênquanđếnInternet,đềuđổithànhtêncóhơihướnggắnvớiđịachỉtrangweb,nhưdot.com,dotnethayInternet.BanhànghiêncứuthuộctrườngĐạihọcPurduelàM.Cooper,D.DimitrovvàP.R.Rauđãtiếnhànhnghiêncứu63côngtyđổitênvớimộtvàitừliênquanđếnđịachỉtrangwebtrongnăm1998và1999.Khiđánhgiámứcđộbiếnđộnggiácổphiếucủacáccôngtytừ5ngàytrướckhi

đổitên(khithôngtinvềviệcthayđổitênbắtđầubịròrỉ)chođến5ngàysaukhichúngtuyênbốđổitên,banhànghiêncứukhẳngđịnhviệcđổitêncótácđộngrấtmạnh.Trongkhoảngthờigian10ngày,giácổphiếucủacáccôngtyđãđổitêntănghơn125%sovớicáccôngtyhoạtđộngtrongcùnglĩnhvực.NgaycảkhihoạtđộngkinhdoanhchínhcủacôngtykhônghềliênquantớiInternet,giácổphiếucủanóvẫntăng.Trongmộtnghiêncứusaunàyvềthờikỳhậubongbóng,cáctácgiảđãpháthiệngiácổphiếucũngđượclợirấtnhiềukhicụmtừdot.combịxóakhỏitêncủahãng.

TrườnghợpPalmPilot,hãngsảnxuấtthiếtbịkỹthuậtsốhỗtrợcánhân(PDA)làmộtvídụđiểnhìnhvềcơnđiêntrànlankhắpthịtrường–cơnđiênvượtxacảnhữngđiềutưởngchừngnhưphilýnhất.Palmthuộcquyềnsởhữucủamộtcôngtycótênlà3Com.KểtừkhicácthiếtbịPDAđượcchàobántrongcuộccáchmạngkỹthuậtsố,ngườitađãchorằngPalmPilotsẽlàmộtloạicổphiếucựckỳhấpdẫn.Thếnhưng3Comlạibiếtrấtítvềxuhướngphảnứngmạnhmẽcủathịtrường.

Đầunăm2000,3Combán5%cổphầnPalmmàhãngnàynắmgiữtronglầnchàobánchứngkhoánđầutiênracôngchúng.GiácổphiếuPalmtăngquánhanhđếnmứcgiátrịvốnhóathịtrườngcủaPalmđãtănggấpđôisovớicủa3Com.Thếnhưngcầnphảinhớrằng3Comvẫnnắmgiữ95%cổphầncủaPalm.Vậyhóaragiátrịcủa95%cổphầncủaPalmcònlớnhơntổnggiátrịvốnhóathịtrườngcủa3Comđếngần25tỷđô-la.Cứnhưthểtấtcảcáctàisảnkháccủa3Comchỉđánggiá“âm”25tỷđô-la.NếubạnmuốnmuaPalmPilotthìbạncũngcóthểmua3Comvànắmgiữtoànbộhoạtđộngkinhdoanhcònlạicủa3Comvớimức“âm”61đô-la/cổphần.Trong cuộc tìm lợinhuậnphi lý trí, thị trườngđãnảy sinh rấtnhiềuhiện tượngbấtthường, thậmchícòn lạ lùnghơncảhànhđộnggiảmạosổsáchchứngkhoánmàsẽnhanhchóngbịphanhphui.

CơnđiênchưatừngcóvềcổphiếupháthànhmớiTrongquý Inăm2000,916hãngđầu tưmạohiểmđãđầu tư15,7 tỷđô-lavào1.009hãngInternetmớithànhlập.Nhiềucôngtycốgắngbắtkịptràolưu:mộtconsốđángkinhngạc–159IPOđãthựchiệntrótlọttrongquýnày.CũnggiốngnhưthờikỳbùngnổBongbóngSouthSea,nhiềuhãngđượccấpvốntàitrợđãtrởthànhtròcườilốbịch.Gầnnhưmọicôngtyđềubịcuốntheocơnlốcdot.com.ChúngtahãycùngnghiêncứumộtvàivídụsauđâyvềcáchãngInternetmớirađời.

·HãngDigiscentsgiớithiệusảnphẩmthiếtbịngoạivicóthểkếtnốivớimáytínhđểcáctrangwebvàtròchơiđiệntửphátramùivị.Nóđã“nướng”hàngtriệuđô-lacủacácnhàđầutưvốnmạohiểmđểcốpháttriểnmộtloạithiếtbịnhưvậy.

·FloozđưarasángkiếnvềmộtloạitiềntệthaythếtênlàFlooz–cóthểgửiquaemailchobạnbèvàgiađình.Đókhônghẳnlàtiền,bởivìbạnchỉcóthểsửdụngởmộtsốđịađiểm,songnóchắcchắnlàmộtmónquàđộcđáo.Đểcóthểnhanhchóngtriểnkhai,Flooz.comđãápdụngmộtcâuchâmngôncổcủatrườngkinhdoanh:“Bấtcứkẻngốcnàocũngcóthểbánhốiphiếutrịgiá1đô-lađểlấy80xu.”Flooz.comđãtiếnhànhđợtchàobánđặcbiệtđốivớinhữngngườicóthẻbạchkimcủangânhàngAmericanExpress,chophéphọmua1.000đô-latiềnđiệntửFloozvớigiáchỉcó800đô-la.Ngaytrướckhituyênbốphásản,chínhhãngFloozcũngbị“gậy

ôngđậplưngông”khicóhaibăngnhómtộiphạmPhilippinvàNgađãsửdụngsốthẻtíndụngđánhcắpđểmua300.000đô-latiềnđiệntửFlooz.

·CònđốivớitrườnghợpcủaPets.com,hãngcómộtconrốimaymắndiễnxuấttrongcácđoạnquảngcáotrêntivi,thậmchínótừngxuấthiệntrongcuộcdiễuhànhmừnglễtạơnhàngnămcủahệthốngcửahàngMacydanhtiếng.Tuynhiên,hìnhảnhphổbiếncủaconrốimaymắnnàycũngkhôngthểcheđậysựthậtlàrấtkhókiếmlờichỉbằngviệcchuyênchởcáctúiđựngthứcănchothúcưngnặnghơn11kg.

DanhsáchtênrấtnhiềucôngtytheođuổilĩnhvựcInternetmạohiểmcàngchứngminhrõsựnhẹ dạ cả tin: Bunions.com, Crayfish, Zap.com, Gadzooks, Fogdog, FatBrain, Jungle.com,Scoot.com,mylackey.comvàmoreover.com,v.v...Đâykhôngphảilàcácmôhìnhkinhdoanh,màthựcchấtlàcácmôhìnhđạidiệnchohoạtđộngkinhdoanhthấtbát.

PhilipJ.Kaplanđãchứngtỏlàmộtphóngviênthờisựxuấtsắcchuyênphântíchsựngudốtcủahoạtđộngcấpvốnđểthànhlậpcáccôngtydot.commới.Ngaysaukhibongbóngxìhơi,ông quyết định lập một trang web có tên là F**kedcompany.com để phơi bày những câuchuyệntầmphào,bênlềmớinhấtvềcáccôngtydot.comđangbịchìmxuống.Trangwebđãthuhút4triệungườitruycập.Sauđó,Kaplanxuấtbảnmộtcuốnsáchcùngtênvớitrangwebnhằmchếnhạo100ýtưởngkinhdoanhdot.comlốbịchnhất.KaplanđãmôtảvềsựphásảncủacôngtySwapIt.comnhưsau:

HÃYĐỂTÔICẮTNGHĨARÕRÀNGHOẠTĐỘNGNÀY:

TôigửichohọmộtđĩaCD.

Họđưalạichotôithẻ”SwapItBucks”vôdụng.

Họvỡnợ.

Tôichẳngcógìcả.

Tuyệt,hãychotôiđăngkýlàmthànhviên!

SwapIt.comlàmộtýtưởngcựckỳnguxuẩn.Hãngđãđưaragiảthiếtlàmọingườicóthểmuabán,traođổiđĩaCDvàtròchơiđiệntửđãquasửdụngbằngcáchgửichúngđếnSwapIt.com.Sauđó,họđượcphátthẻ”SwapItBucks”,cóthểsửdụngđểmuađồdùngbỏđicủangườikháccũng được gửi đến hãng… Thành công rực rỡ của eBay hoàn toàn dựa trên sự thật là họKHÔNGCÓHÀNGTỒNKHO.Bằngviệcxửlýtấtcảkhốilượnghàngtồnkhonhưvậy,SwapItgiốngnhưtấtcảnhữngthứđồbỏchẳngđemlạichútíchlợinào.

TheGlobe.comKýứcsốngđộngnhấtvềgiaiđoạnbùngnổIPOmàtôicònnhớxảyravàomộtbuổisángsớmtháng11/1998,khi tôiđangthamgiacuộcphỏngvấntrongmộtchươngtrìnhtruyềnhình.Trongkhiđợiở“phòngnghỉ”,tôiđãnghĩthậtkhôngthíchhợpkhingồicạnhhaianhchàngmặcquầnjeantrôngnhưhọcsinhphổthông,mặcdùchắcchắnphảihơn20tuổi.TôikhônghềbiếtrằnghọchínhlànhữngngôisaomớinổiđầutiêntronggiaiđoạnbùngnổInternetvàlà

tiêuđiểmcủachươngtrình.StephenPaternotvàToddKrizelmanđãthànhlậpmộtcôngtycótênlàTheGlobe.comtrongphòngngủtậpthểcủaToddtạiCornell.Côngtycủahọlàmộthệthốngthôngbáotinnhắntrựctuyếntrêndiệnrộngvớihyvọngsẽmangvềmứcdoanhthucaotừviệcbáncácquảngcáotiêuđề.Trướcđó,mộtcôngtycầnphảicódoanhthuvàlợinhuậnthựctếđểcóthểpháthànhcổphiếuracôngchúng,thếnhưngTheGlobe.comthìkhôngcócảhai.Tuynhiên,đâylàkỷnguyênmới,vàCreditSuisseFirstBoston–chủngânhàngcủahọ–đãchophépcôngtypháthànhcổphiếuvớigiá9đô-la/cổphần.Ngaylậptứcgiátăngvọtlên97đô-la.Vàothờiđiểmđó,đâylàmứctăngtrongngàyđầutiênpháthànhcaonhấttronglịchsử,nânggiátrị thịtrườngcủacôngty lêngần1tỷđô-lavàbiếnhaithànhviênsánglậpthànhtriệuphú.Đóchínhlàngàychúngtahiểuđượcrằnggiớiđầutưcóthểnémtiềnvàobấtcứthươngvụnàomàchỉcáchđó5nămchắchẳnđãkhôngvượtquađượccácràocảncủahoạtđộngthẩmtrathôngthường.

ViệcpháthànhcổphiếulầnđầuracôngchúngcủaTheGlobe.comchínhlàchấtxúctáclàmbùngnổgiaiđoạnphátbệnhcủabongbóngInternet.Mốiquanhệgiữalợinhuậnvàgiácổphầnrấtchặtchẽ,vàcócảmộtlànsóngcácdựánkinhdoanhmạohiểmđangthualỗlaovàothịtrườngcùngvớiIPO.CònđốivớiPaternot,năm1999,mộtphóngsựcủakênhCNNđãchộpđượccảnhanhnàymặcquầnđenbóngbẩy,đứngnhảytrênmộtchiếcbàntrongmộthộpđêmthờithượngởNewYorkcùngvớicôngườimẫumàanhnàygiànhđượcnhưchiếnlợiphẩm.NgườitađãnghethấyPaternotnóinhưthếnàytrongmáyquay:“Cóbạngái,cótiền.Giờđâytôiđãsẵnsàngđểsốngmộtcuộcđờiphùphiếm,đángkinhtởm.”Đúng,cuộcsốngcóthểkinhtởmvìrằngPaternotvàKrizelmanđềuđượcbiếtđếnlà“nhữngthanhniêntiêubiểuchohộichứng Internet trên khắp toàn cầu”. TheGlobe.com đã đóng cửa trangweb vào năm 2001.Trongcuốnsáchtựbạchcủamình,AveryPublicOffering(Mộtmónquàhếtsứccôngcộng),Paternotđãthừanhậnanhkhôngbiếtmấyvềcáchthứcđiềuhànhmộtcôngty.

Đầunăm2000,khimàcuộcchơivẫndiễnrarấtsôinổi,JohnDoerr–mộtnhàđầutưvốnmạohiểmhàngđầuvớihãngKleinerPerkinsnổitiếng,đãgọihiệntượngtănggiácủacácloạicổphiếuliênquanđếnInternetlà“sứcmạnhsảnsinhcủacảihợpphápghêgớmnhấttronglịchsửloàingười”.Đếnnăm2002,ônglạivôtìnhviếtrằngđócũnglàsứcmạnhtànphácủacảikhủngkhiếpnhấttrêntráiđất.

CácnhàphântíchchứngkhoánlêntiếngCácnhàphântíchchứngkhoánuytínởPhốWallcũnggópphầntạoranhiềukhínóngthổibùng bong bóng Internet. Các chuyên gia như Mary Meeker của Morgan Stanley, HenryBlodgettcủaMerrillLynchvàJackGrubmancủaSalomonSmithBarneyđãtrởthànhnhữngcáitên quen thuộc và được suy tôn không kém gì các ngôi sao thể thao hay ca sỹ nhạc rock.MeekerđượctạpchíBarron’straodanhhiệu“NữhoàngcủaNet”.Blodgettđượcbiếtđếnlà“VuaHenry”,trongkhiGrubmanlạicóbiệthiệulà“QuânsưTelecom”,vàtheocáchgọicủamộtgiámđốcđiềuhànhngưỡngmộôngthìônggầnnhưmột“ÁThánh”.

Cũnggiốngnhưcácngôisao thể thao,mỗingườiđềuđượctrả lươnghàngtriệuđô-la.Tuynhiên,thunhậpcủahọkhôngdựatrênchấtlượngcủacácbàiphântích,màlàkhảnăngthuhúthoạtđộngkinhdoanhngânhàngđầutưbéobởvềchohãngcủahọbằngcáchngầmhứahẹnrằngviệccôngbốcácnghiêncứurấtkhảquanmàhọđangtiếnhànhsẽtiếptụchỗtrợcác

IPOởthịtrườngsaukhibán.

Thôngthường,“BứctườngTrungHoa”[10]đượccholàcónhiệmvụtáchrờichứcnăngnghiêncứucủacáchãngởPhốWall(vốnđượccholàhoạtđộngvìlợiíchcủanhàđầutư)vớichứcnăngthuộcnghiệpvụngânhàngđầutưvốnsinhlãilớn,hoạtđộngvìlợiíchcủakháchhànglàcáctổchứcvàdoanhnghiệp.Thếnhưngkhibongbóngtrànngậpkhắpnơi,bứctườngđóbỗngnhiêntanchảychẳngkhácnàomộtmiếngpho-mátThụySỹ.

Cácnhàphântíchchính lànhữngngườidẫnđầutrongđoàncổđộngchocơnbùngnổnày.Blodgettđãtuyênbốthẳngthừngrằngcácphươngphápđịnhgiátruyềnthốngkhôngphùhợpvới“giaiđoạnbùngnổcủamộtnềncôngnghiệp”.Năm1999,trongmộtbàiviếttângbốctrêntạpchíNewYorker,Meeker cho rằng “đây chính là thờiđiểmđểbạnhànhđộngmạohiểmnhưngcólýtrí”.Nhữngbìnhluậnmàhọđưarađốivớitừngloạicổphiếuđãlàmchogiátăngvọt.Vàtạisaokhông?Việclựachọncổphiếuđượcmôtảnhưnhữngcúđậpbóngchàythậtmạnh:Loạicổphiếuđượckỳvọngsẽtănggiágấpbốnlầnchínhlàmột“FourBagger”.Loạicổphiếuhấpdẫnhơncóthểlàmột“TenBagger”[11].VànhưtờTheIndustryStandardnhậnxét:“KhiMaryMeekerlêntiếng,cổphiếuInternetsẽtrởnênđiênloạn.”

Cácnhàphântíchchứngkhoánluôntìmralýdođểtănggiácổphiếu.Họrấtítkhinóiratừ“bán”,bởivìhọkhôngmuốnđặtmốiquanhệvớingânhàngđầutưhiệntạihoặctươnglaivàotình trạng nguy hiểm, hay xúc phạm các chuyên gia tài chính hàng đầu của hãng. Thôngthường,cứ10cổphiếuđượcxếploại“mua”tươngứngvớimộtcổphiếuđượcxếploại“bán”.Thếnhưngtrongsuốtthờikỳbongbóng,tỷlệsốcổphiếubántrênsốcổphiếumuagầnchạmmức100/1.Vàkhigiácổphiếungàycàngleocao,ngườidânMỹcàngtintưởngmạnhmẽrằngviệcđầutưthậtdễdàng.HọbậtkênhCNBCđểnghecáccuộcphỏngvấncủacáccốvấnđầutưuytínmàmìnhyêuthích,họcóthểlắngnghekhôngbiếtchánnhữngcâuchuyệnngớngẩnmànhàphântíchđangrêurao.Vàkhibongbóngvỡtung,cácnhàphântíchnổitiếngcónguycơbịkiện,thậmchícóthểnguyhiểmđếntínhmạng;cònhãngcủahọcónguycơbịSECvàEliotSpitzer–côngtốviênLiênbangNewYork–điềutravàphạttiền.Giờđây,BlodgettđượctờNewYorkPostgọilà“hoàngtửhề”củabongbóngInternet.GrubmanbịchếgiễutrướcủybanquốchộivìvẫntiếptụcchàobáncổphiếuWorldCom,ôngcònbịcôngtốviênSpitzerđiềutravìđãthayđổikếtquảxếphạngcổphiếucủamìnhđểthâutómhoạtđộngkinhdoanhngânhàngđầutư.TạpchíFortuneđãkết thúccâuchuyệnnàyvớibứcảnhMaryMeekerởngaytrangbìavớidòngtít“LiệuchúngtacòncóthểtinPhốWallnữakhông?”

CácđơnvịđịnhgiámớiĐểbàochữachomứcgiácổphiếucaochưatừngthấycủacáchãngliênquanđếnInternet,cácnhàphântíchchứngkhoánđãsửdụngmộtloạt“đơnvịmới”đểđịnhgiácổphiếu.RốtcụcthìcáccổphiếuNềnkinhtếmớicũngthuộcmộttrườngpháikhácbiệt–chắcchắnkhôngnênápdụngchochúngcáctiêuchuẩncổhủ,lạchậu,chẳnghạnchỉsốP/Evốnthườngđượcsửdụngđểđịnhgiácáccôngtythuộcnềnkinhtếthôngthường.

TrongthếgiớiInternetmớimẻvàhàonhoángthìdoanhsố,doanhthuvàlợinhuậnkhôngliênquan đến nhau. Để định giá các công ty Internet, các nhà phân tích đã tập trung vào các“eyeball”–sốlượngngườixemhay“truycập”mộttrangweb.Cómộttiêuchíđặcbiệtquan

trọnglàsốlượng“ngườimuahàngtiềmnăng”–nhữngngườidànhítnhất3phútđểnghiêncứumộttrangweb.MaryMeekerđãnhiệttìnhbìnhluậnvềDrugstore.combởivì48%lượttruycập lànhững“ngườimuahàngtiềmnăng”.Khôngaiquantâmliệunhững“ngườimuahàngtiềmnăng”cóxìtiềnravàmuathứgìđóhaykhông.Doanhsốlàmộttiêuchíđãquálỗithời.Tạithờiđiểmnăm2000,khibongbóngđangphồngto,cổphiếuDrugstore.comlêntới67,50đô-la.Đếnmùathunămsau–khinhữngngườitruycậpbắtđầuchúýđếnlợinhuận,giácổphiếucủaDrugstorechỉcòntínhbằng“xu”.

“Mindshare”làmộtđơnvịphitàichínhphổbiếnkhácđãthuyếtphụctôitinrằnggiớiđầutưhoàntoànmấttrí.Chẳnghạn,vàotháng10/2002,MorganStanleyđãđánhgiácaotrangwebbánbấtđộngsảntrựctuyếnHomestore.combởivìcóđến72%trongtổngsốthờigianmàngườisửdụngInternettruycậpvàocáctrangwebbấtđộngsảnlàdànhđểnghiêncứucácbấtđộngsảnđượcniêmyếttrêntrangHomestore.com.Thếnhưng“mindshare”khôngphải lànguyênnhânkhiếnngườisửdụngInternetquyếtđịnhmuabấtđộngsảnđượcniêmyết,dovậycũngkhôngthểngănchặnviệcgiácổphiếuHomestore.comsụtgiảmthảmhạiđến99%sovớimứccaokỷlụctrongsuốtnăm2001.

Đơnvịđịnhgiáđặcbiệtđượcthiếtlậpchocáccôngtyviễnthông.Cácnhàphântíchchứngkhoánđãtrèovàocácđườnghầmđểđochiềudàicápquangngầmthayvìkiểmtracácphânsốnhỏ.CáccôngtyviễnthôngvaytiềnvôtộivạvàsốsợiquangđượclắpđặtcũngđủbaoquanhTráiđất1.500lần.Nhưmộtdấuhiệuthểhiệnxuhướnghiệntại,hãngcungcấpdịchvụInternet và viễn thông PSI Net (hiện nay đã phá sản) đã đưa tên hãng vào sân vận độngBaltimoreRaven.Khigiácổphiếuviễnthôngtiếptụctăngvùnvụt,dễdàngvượtquabấtcứtiêuchuẩnđịnhgiáthôngthườngnào,thìcácnhàphântíchchứngkhoánlạilàmviệcmàhọvẫnthườnglàm–hạthấpcáctiêuchuẩnxuống.

ViệccáccôngtyviễnthôngcóthểdễdàngkiếmtiềntừPhốWallđãdẫnđếntìnhtrạngcungvượtcầu–cóquánhiềucápquangtừxa,quánhiềumáytínhvàquánhiềucôngtyviễnthông.Nền côngnghiệp quả thựcđã bị chết ngạt.Năm2002, thậm chí tập đoànWorldComhùngmạnhcũngphảituyênbốphásản.CáccôngtylớnvềthiếtbịnhưLucentvàNortelvốntrướcđótừngthamgiahoạtđộnggiaodịchtàichínhmạohiểmnaycũngbịthualỗđángkể,phảicắtgiảmhàng chụcnghìn côngnhân.Tronggiai đoạnbongbóng, cókhoảng1.000 tỷđô-lađãđượcnémvàođầutưtronglĩnhvựcviễnthông.Phầnlớnsốtiềnnàyđãbốchơisạch.Năm2001,cómộttruyệncườilantruyềnkhắpcộngđồngInternentnhưthếnày:

Mẹovặttrongtuần

Cáchđâymộtnăm,nếubạnbỏ1.000đô-lamuacổphiếuNortel,thìbâygiờnóchỉđánggiá49đô-la.Vànếucũngcáchđâymộtnămbạndùng1.000đô-lađểmuabiaBudweiser,chứkhôngphảicổphiếu,sauđóuốnghếttấtcảchỗbiađóvàbánvỏbia,thìbâygiờbạnsẽcó79đô-la.

Lờikhuyêncủatôidànhchobạnlà…hãybắtđầuuốngthậtnhiềubia.

Đếnmùathunăm2002,1.000đô-lađượcđầutưvàocổphiếuNortelchỉcònđánggiá3đô-la.

Tácđộngcủaphươngtiệntruyềnthôngđạichúng

Phươngtiệntruyềnthôngđạichúngcũnghậuthuẫnvàtiếptaychohiệntượngbongbóng,biếnchúngtathànhquốcgiacủanhữngconbuôn.Giốngnhưthịtrườngchứngkhoán,nghềbáocũngtuânthủcácluậtcungcầu.Dogiớiđầutưmuốncóthậtnhiềuthôngtinvềcơhộiđầutư Internet, tất yếu lượng cung tạp chí cũnggia tăngnhằmđápứngnhu cầu.Độcgiả cũngkhônghứngthúvớinhữngbàiphântíchảmđảmvàhoàinghivềcơhộiđầutư,họchỉquantâmđếncácấnphẩmhứahẹnmộtconđườnglàmgiàudễdàng.TạpchívềInternetthườngđăngnhữngcâuchuyệnđại loạinhư“CổphiếuInternetcókhảnăngtănggấpđôi trongvàithángtới”.NhưJaneBryantQuinnnhậnxét,đóchỉlà“tạpchíkhiêudâmđầutư...nhưngtấtcảcáchìnhthứckhiêudâmđềugiốngnhau”.

MộtloạttạpchíthuộclĩnhvựccôngnghệvàkinhdoanhđãtậptrungvàoInternetnhằmđápứngcơnkhátthôngtincủacôngchúng.TạpchíWiredtựxưnglàngườitiênphongtrongcuộccáchmạngkỹthuậtsố.TheIndustryStandard làmộttuầnbáomớicủanềnkinhtếInternet,cònBusiness2.0tựhàolà“nhàtiêntricủanềnkinhtếmới”.Cácấnphẩmtạpchísinhsôinảynở đến chóngmặt làmột dấu hiệu điển hình của bong bóng đầu cơ. Nhà sử học EdwardChancellorđãchỉrarằngtrongsuốtthậpniên1840,có14tuầnbáovà2nhậtbáođãrađờiđểđưatinvềnềncôngnghiệpđườngsắtmớinổi.Trongsuốtgiaiđoạnkhủnghoảngtàichínhnăm1847,córấtnhiềuấnphẩmvềđườngsắtđãnóilờigiãbiệt.KhiTheIndustryStandardphásảnnăm2001,NewYorkTimesbìnhluậnrằng“tạpchínàyđãsụpđổvàongàymàtinđồntanbiến”.

BảnthânInternetđãtrởthànhmộtphươngtiệntruyềnthôngđạichúng.NhàđầutưcánhânkhôngcònphảithamkhảoWallStreetJournalhaygọiđiệnchochuyêngiamôigiớiđểlấybảnbáogiácổphiếunữa.Tấtcảthôngtinhọcầnđãcósẵntrênmạng.Trangwebcungcấpcácbảnbáocáocổphiếutómtắt,bảngxếphạngcủacácchuyêngia,biểuđồdaođộngcủacổphiếutrongquákhứ,dựbáovềtốcđộtăngtrưởngdàihạnvàlợinhuậntrongquýtiếptheo–tấtcảchophépmọingườitruycậpngaylậptứcvàocácdanhmụctintứcmớivềbấtkỳloạicổphiếunào.MạngInternetđãdânchủhóaquátrìnhđầutư,đóngvaitròcựckỳquantrọngtrongviệcduytrìbongbóng.

CácchuyêngiamôigiớitrựctuyếnlàmộtnhântốchủchốttiếpnạpnhiênliệuchogiaiđoạnbùngnổInternet.Giaodịchrấtrẻ,ítnhấtlàtiềnhoahồngrấtthấp.(Trênthựctế,chiphígiaodịchlớnhơnnhiềusovớihầuhếtphímôigiớitrựctuyếnđượcquảngcáo,bởivìphầnlớnchiphíbịtiêutốnđểtruyềnthôngtingiữagiá“chàomua”củamộtngườibán,tứclàgiámàmộtkháchhàngcóthểbáncổphiếu,vàgiá“chàobán”,tứclàgiámàmộtkháchhàngcóthểmua).Cáchãngmôigiớigiảmgiáquảngcáorầmrộvàkhiếnmọingườitinrằngcóthểchiếnthắngthịtrườngrấtdễdàng.Trongmộtđoạnquảngcáo,cókháchhàngđãhuênhhoangrằngbàtakhôngchỉmuốnđánhbạithịtrườngmàcònmuốn“quậtngãthânhìnhnhỏbé,khẳngkhiu,gầytrơxươngcủathịtrườngxuốngđấtvàkhiếnthịtrườngphảicầuxinsựkhoandung”.Trongmộtclipquảngcáonổitiếngkháctrêntruyềnhình,Stuart,chuyêngiamạnggàndở,đãkhuyếnkhíchôngchủlạchậucủamìnhmuacổphiếutrựctuyếnlầnđầutiênvớicâukhẩuhiệu“Hãythắpngọnnếnnàylên!”Khiôngchủđáprằngôngnàychẳngbiếtgìvềcổphiếu,Stuartlạinói:“Vậythìônghãynghiêncứuđi!”Chỉsaumộtcúclickchuộttrênbànphím,ôngchủnghĩrằngmìnhđãkhônngoanhơnnhiềuvàquyếtđịnhmuahàngtrămcổphiếuđầutiên.

TruyềnhìnhcũngtiếpthêmkhínóngđểthổibùngbongbóngInternet.Mạnglướikênhtruyền

hìnhcápnhưCNBCvàBloombergđãtrởthànhhiệntượngvănhóa.Trênkhắpthếgiới,ởcâulạcbộthểdục,sânbay,quánbarvànhàhàng–đâuđâucũngbậtkênhCNBCsuốtngày.Thịtrườngchứngkhoánđượcxemnhưmộtsựkiệnthểthao,cóchươngtrìnhbìnhluậntrướctrậnđấu–nhữngkỳvọngtrướckhithịtrườngmởcửa,bìnhluậntrongtrậnđấu–suốtthờigiangiaodịch,vàbìnhluậnsautrậnđấuđểtổngkếtlạicácdiễnbiếntrongngày,đồngthờigiúpgiớiđầutưchuẩnbịchongàytiếptheo.CNBCđãámchỉrằngviệcnghenhiềubảntinsẽgiúpbạnđitrướcthờiđại.Hầuhếtkháchmờiphỏngvấntrongngàyđềukhẳngđịnhcổphiếutănggiá.CácbìnhluậnviêncủaCNBCnhưMariaBartiromođặcbiệtthíchlênlịchphỏngvấncácchuyêngiacóthểtựtinkhẳngđịnhmộtloạicổphiếudot.comnàođócógiá50đô-lasẽnhanhchóngtănglên500đô-la.

Thịtrườnglàcâuchuyệncònnónghổihơncảtìnhdục.ThậmchítayphátthanhviênHowardSternđãcắtngangrấtnhiềucuộctranhluậnvềcácnữhoàngkhiêudâmvàcácbộphậncơthểđểnghiêncứuthịtrườngchứngkhoánvàsauđóđichàobánmộtvàiloạicổphiếuInternet.

Kếtquảlàdoanhthuđãđạtmứccaokỷlụccủamọithờiđại.Thờigiantrungbìnhđểnắmgiữmộtloạicổphiếuthườngkhôngđượctínhbằngnămhaytháng,màtheongàyhoặcgiờ.Tỷlệbồihoàncủacácquỹtươnghỗ(tỷlệphầntrămcáctàisảnđượcbồihoàncủacácquỹ)tăngvọtlênvàtìnhtrạngbấtổnđịnhcủagiácổphiếuriênglẻlantràn.Có20loạicổphiếubấtổnnhấtthườngtănghoặcgiảm5%trongmỗingàygiaodịch.Đếnđầunăm2000,tỷlệthayđổigiánhiềunhấtlàtừ50%trởlên.Có10triệungườigiaodịchcổphiếuInternettrongngàyvànhiềungườitrongsốđóđãbỏviệcđểđitheoconđườngmàhọcholàcóthểlàmgiàudễdàng.Đốivớihọ,dàihạncónghĩalàquábuổisángmộtchút.Đâylàmộtýnghĩhếtsứcđiênrồ.Họcóthểbỏrahànggiờđểtìmhiểumộtthiếtbịnhàbếpcógiá50đô-latrướckhimua,nhưnglạisẵnsàngmạohiểmđầutưhàngchụcnghìnđô-lamàchỉcăncứvàomộtmẹovặtlượmđượctrongphòngchat.TerranceOdean,giáosưtàichínhchuyênnghiêncứuhànhvicủagiớiđầutư,cùngvớiđồngnghiệpcủaôngđãpháthiệnrarằnghầuhếtnhữngngườigiaodịchchứngkhoánInternetbịthualỗngaycảtrongthờikỳbongbóng,muavàbáncổphiếusaitheohệthống,rằngcàngthuđượckếtquảtồitệthìhọlạicàngmuabánnhiềuhơn.Thờigiantồntạitrungbìnhcủanhữngngườigiaodịchchứngkhoántrongngàylàkhoảng6tháng.

NạnlừađảovâyhãmvàbópnghẹtthịtrườngCáccơnđiênloạnvềđầucơ,chẳnghạnbongbóngInternet,đãphơibàynhữngmặttồitệnhấttronghệthốngcủachúngta.Hãycoinhưkhôngcósai lầmnào:đóchỉ làcơnđiênloạnbấtthườngvềcổphiếuNềnkinhtếmới−cơnđiênloạnđãtạoramộtchuỗicácvụbêbốikinhtếlàmrungchuyểnhệthốngtưbảnđếntậngốcrễ.

Nhiềudoanhnghiệpđượcduy trìkhôngphảinhằmtạora lợi íchdàihạn,màđể tạora lợinhuậntứcthìcủagiớiđầucơ.KhicácnhàphântíchbênbáncủaPhốWalltìmkiếmmứclợinhuậnđượcdựđoántăngcaotrongthờigianngắnnhằmbiệnminhchohiệntượnggiácổphiếutăngcaobấtthường,nhiềunhàquảnlýdoanhnghiệpđãsẵnlòngđápứng.Vàkhimụctiêuvềmứclợinhuậnkỳvọngđượcchứngminhlàkhóđạtđược,thìcóthểvậndụngnghiệpvụ“kếtoánsángtạo”đểcóthểvượtquanhữngconsốphỏngđoánđãđượccôngbốởPhốWalllẫn“nhữngconsốđồnđại”.MộtvídụhoànhảolàEnron–từnglàtậpđoànlớnthứbảyởMỹ.SựsụpđổcủaEnron,trongđóhơn65tỷđô-lagiátrịthịtrườngđãbiếnmấthoàntoàn,chỉcó

thểhiểuđượctrongbốicảnhbongbóngtrànngậpkhuvựcNềnkinhtếmớicủathịtrườngchứngkhoán.EnronđượccoilàcổphiếuNềnkinhtếmớihoànhảo,thốngtrịthịtrườngnănglượnglẫntruyềnthôngbăngthôngrộng,giaodịchđiệntửvàthươngmại.

EnronlàloạicổphiếuưathíchcủacácnhàphântíchPhốWall.Thậmchísaukhitậpđoànnàybắtđầuròrỉthôngtintrongsuốtmùathunăm2001,có16/17nhàphântíchchứngkhoảnđưatinvềEnronđãxếphạngnóvàoloạicổphiếu“mua”hoặc“muamạnh”.TạpchíFortuneđãvícáccôngtydịchvụvànănglượnglâuđờinhư“mộtlũngườihủlậucùngcácbàvợrêchântheonhạccủaGuyLombardo”.EnronđượcvílàchàngthanhniênElvisPresley“đâmsầmvàocửasổmáinhà”trongbộđồbósátvàngbóng.TácgiảđãbỏđiphầnkểElvisđãtựgặmnhấmmìnhchođếnchếtnhưthếnào.Enronđãlậpratiêuchuẩnmớivềmộttậpđoàncómôhìnhchuyểnđổi.Thậtkhôngmay,tậpđoànnàycũnglậpracáctiêuchuẩnmớivềhànhvilừađảovàmịdân.

MộttrongnhữnghànhvigianlậnmàEnronphạmphảilàviệcthiếtlậpvôsốmốiquanhệhợptácphứctạpnhằmcheđậytìnhhìnhtàichínhthựctếcủatậpđoàn,đồngthờiđưaracácbảnbáocáophóngđạithunhậpcủaEnron.Ởđâytôixinkểramộthìnhthứchợptácđơngiản.EnronliêndoanhvớiBlockbusterđểcungcấpdịchvụchothuêphimtrựctuyến.Vụgiaodịchnàysụpđổvàithángsauđó.Tuynhiên,saukhiquanhệliêndoanhđượcthiếtlập,EnronđãbímậtthiếtlậpmốiquanhệđốitácvớimộtngânhàngCanada.NgânhàngnàyđãchoEnronvay115triệuđô-la,đổilạingânhàngsẽđượchưởnglợinhuậntừthươngvụvớiBlockbustertrongtươnglai.DĩnhiênlàthươngvụhợptácvớiBlockbusterkhôngbaogiờ“đẻ”rađồnglợinhuậnnào,thếnhưngEnroncoi115triệuđô-latiềnvayđượcnhưlàmộtkhoản“lợinhuận”.CácnhàphântíchPhốWallđãtándươngvàgọiKenLay,chủtịchcủaEnron,là“nhàcầmquânbậcthầycủanăm”.

TrướckhiEnronbịluậtphápsờgáy,AndrewFastow–giámđốctàichínhcủatậpđoànnày–đãkiếmđược30triệuđô-latiềnphíđểđiềuhànhcáiđượccholàcácmốiquanhệđốitácđộclập.Tấtcảcácmốiquanhệđối tácnàykhôngbaogiờđượcđưavàobáocáo tàichínhcủaEnron.ĐiềunàycótácdụngthổiphồngthunhậpcủaEnrontrongkhithựctếhãngđangthualỗnặngnề,đồngthờicheđậycáckhoảnnợkhổnglồ.HãngkiểmtoánArthurAndersenđãxácnhậnsổsáchkếtoáncủaEnronlàtrungthựcvàminhbạch.PhốWallthìrấthàilòngkhithuđượcnhữngkhoảnphíhậuhĩnhtừcácmốiquanhệđốitác.

Lừa đảo dường như đã trở thànhmột “lẽ sống” của Enron. Theo báo cáo củaWall StreetJournal,chínhhaiviênchứccấpcaocủaEnronlàKenLayvàJeffSkillingđãdínhlíuđếnviệcthànhlậpmộtphònggiaodịchgiảnhằmgâyấntượngvớicácnhàphântíchchứngkhoánPhốWall.Họmuanhữngthiếtbị tốtnhất,nhânviênđượcgiaonhiệmvụdànxếpcácgiaodịchkhôngcóthật,thậmchíđườngdâyđiệnthoạiđượcsơnmàuđenlàmchohoạtđộngcủavănphòngcóvẻrấtthúvị,hấpdẫn.Tấtcảnhữngđiềunàythậtrachỉlàmộttròbịpbợmtinhvi.Năm2006,LayvàSkillingbịkếttộilừađảovàmưuđồbấtchính.KenLayốmyếuđãquađờitrongnămđó.

MộtnhânviênbịmấtviệclẫnkhoảntiềntiếtkiệmhưutríkhiEnronphásảnđãlậpmộttrangwebbánáoT-shirtvớithôngđiệp:“TôibịthấtnghiệpvìEnron”.

ThếnhưngEnronchỉlàmộttrongsốrấtnhiềuphivụlừađảotàichínhmàcácnhàđầutưcảtinbị“lòe”trongsuốtthờikỳbongbóng.Nhiềucôngtyviễnthôngđãthổiphồngdoanhthu

lên.Tycođãlậphaiquỹdựtrữ“cookie-jar”vàtăngphítổntrướckhisápnhậpnhằm“đẩycao”lợinhuậntừcácthươngvụmualại.WorldComcũngthừanhậnđãđẩylợinhuậnvàdòngtiềnmặtlên7tỷđô-labằngcáchchuyểncácchiphíthườngmàđánglẽraphảiđượctínhtrừvàothunhậpthànhkhoảnđầutưcơbảnkhôngđượctrừvàokếtquảkinhdoanhsauthuế.Trongrấtnhiềutrườnghợp,giámđốcđiềuhànhcủadoanhnghiệphànhđộnggiốngnhưnhữngôngtổnggiámđốcthamô,cònmộtsốgiámđốctàichínhnênđượcgọilàgiámđốclừađảothìmớichínhxác.TrongkhicácnhàphântíchtângbốccáccổphiếunhưEnronvàWorldComlêntậnmâyxanh,mộtsốlãnhđạotậpđoànlạichuyểnýnghĩacủaEBITDAtừ“thunhậptrướcthuế,trảlãivàkhấuhao”(EarningsBeforeInterest,Taxes,DepreciationandAmortization)thành“thunhậptrướckhitôiđánhlừachuyêngiakiểmtoánngungốc”(EarningsBeforeITrickedtheDumbAuditor).Cuốicùngthìnhữngvụbêbốikiểunàycũngđưađếnmộtloạtbiệnphápcảicáchnhằmgiảmbớtxungđộtlợiíchphổbiếngiữacácgiámđốcquảnlý,kếtoán,cácbanngànhvàchuyêngiaphântíchchứngkhoán.

Đánglẽchúngtaphảilườngtrướccácnguyhiểm?Đánglẽchúngtaphảinắmbắttìnhhìnhtốthơn.Đánglẽchúngtaphảibiếtrằngđầutưvàolĩnhvựccôngnghệchuyểnđổivẫnluônđượcchứngminhlàchẳngđemlạilợilộcgìchogiớiđầutư.Vàothậpniên1850,đâuđâungườitacũngkỳvọngrằngđườngsắtsẽthúcđẩymạnhmẽhiệuquảliênlạcvàthươngmại.Chắcchắncôngnghệđườngsắtđãlàmđượcđiềunày,thếnhưngnó lạikhôngđiềuchỉnhđượcgiá cổphiếuđườngsắtđã tăng lênđếnmứccaongấtngưởngdođầucơ–trướckhilaodốcthảmhạivàotháng8/1857.Mộtthếkỷsau,cáchãnghàngkhôngvàsảnxuấttruyềnhìnhđãlàmlaychuyểncảnướcMỹ,thếnhưngphầnlớncácnhàđầutưnhậpcuộcsớmđềubịmấtsạchcơnghiệp.Yếutốcốtlõitronghoạtđộngđầutưkhôngphảilàmộtnềncôngnghiệpsẽtácđộngđếnxãhộisâurộngnhưthếnàohaythậmchíngànhcôngnghiệpđósẽtăngtrưởngrasao,mànằmởkhảnăngnềncôngnghiệpđócóthểsảnsinhvàduytrìlợinhuận.Vàlịchsửđãdạychochúngtabiếtrằngtấtcảcácthịtrườngpháttriểndồidàoquámứcrốtcuộccũngkhôngthểchốnglạiđịnhluậtvạnvậthấpdẫn.Từkinhnghiệmbảnthân,tôinhậnthấyrằngcácnhàđầutưluônthualỗtrênthịtrườngchínhlànhữngngườikhôngđủsứccưỡnglạivàcuốicùngđãbịcuốnvàocơncuồngmộtloạicủhoatulipnàođó.Quảthật,khôngkhóđểkiếmtiềntrênthịtrường.Nhưchúngtasẽthấyởphầnsau,mộtnhàđầutưchỉđơngiảnmuavànắmgiữmộtdanhmụccổphiếuđadạngcóthểkiếmđượckhoảnlợinhuậnrấtkhátrongcuộcchạyđuadàihơi.Song,điềukhótránhlàsứccámdỗnémtiềnvàonhữngvụđầutưngắnhạnđầysứchấpdẫnvàcóthểphấtlênnhanhchóng.

Córấtnhiềunhânvậtphảndiệnxuấthiệntrongcâuchuyệnđạođứcnày:đólànhữngngườibảolãnhpháthànhchứngkhoánluônbịámảnhvềchiphí,đánglẽhọphảihiểurõsựtìnhhơntrướckhiraobántấtcảnhữngthứrácrưởimàhọmangđếnthịtrường;đólàcácchuyêngiaphântíchnghiêncứu–nhữngngườidẫnđầuđoàncổđộngchocácchinhánhngânhàngvànhiệttìnhđềxuấtloạicổphiếuInternetcókhảnăngbịcáctaymôigiớithèmkháttiềnhoahồngđẩygiávọtlên;đólànhữngviênchứccấpcaocủadoanhnghiệpsửdụngnghiệpvụ“tàichínhsángtạo”đểthổiphồng lợinhuậncủahọ.Thếnhưngchínhcănbệnhhámlợi truyềnnhiễmtronggiớiđầu tưcánhâncũngnhưnguycơdínhvàomưuđồhòng làmgiàunhanhchóngđãtạođiềukiệnchobongbóngnởphìnhra.

Tuynhiên,giaiđiệunàyvẫnâmỉchưachấmdứthẳn.Mộtanhbạncủatôiđãbiếnkhoảntiền

đầutưkhiêmtốnthànhmộtgiatàinhonhỏvớidanhmụcđầutưrấtđadạng,baogồmtráiphiếu,cácquỹbấtđộngsảnvàquỹcổphiếumàchophéplựachọnnhiềucôngtyblue-chip.Songanhbạnđó lạirất liều lĩnh.Tạicácbữatiệccocktail,anhtacứbámriết lấynhữngkẻkhoáclácrằnggiácổphiếuInternetnàysẽtănggấpbahaycổphiếucủanhàsảnxuấtvimạchviễnthôngkiasẽtănggấpđôi.Vàanhtamuốnlàmmộtthứgìđó.Cùnglúcđó,trênthịtrườngxuấthiệnmộtloạicổphiếutênlàBoo.com,mộtcôngtybánlẻtrênmạngInternetdựđịnhsẽbánđúnggiácácloại“quầnáohợpmốtởkhuvựcthànhthị”.Nóicáchkhác,Boo.comdựđịnhbánđúnggiácácloạiquầnáomàngườitachưamặcbaogiờ.ThếnhưnganhbạntôinhìnthấytrêntrangbìacủatạpchíTimedòngtít:“Hãynóilờitạmbiệtvớicáctrungtâmmuasắm:Muasắmtrênmạngnhanhhơn,rẻhơnvàtiệnlợihơn.”HãngJPMorganuytínđãđầutưhàngtriệuđô-lavàocôngtynày,cònFortuneđãgọiđâylàmộttrongnhững“côngtytuyệtvờitrongnăm1999”.

Anhbạntôiđãbịmắcbẫy.“CâuchuyệnvềBoo.comsẽthuhúttấtcảnhữngngườitheodõibăngtruyềnthôngtinvớisựhưngphấncựcđộvàvẽlênnhữngviễncảnhvềlâuđàitrêncát.Việctrìhoãnmuacổphiếucũngcónghĩalàtựchuốclấythấtbại.”Vậynênanhtađãphảivộivãlaovàothịtrườngtrướckhinhữngkẻđạingốcmòđến.

Trongvònghainămtrướckhibịphásản,côngtynàyđãđượcđẩylênvượtquamức135triệuđô-la.Trướcnhữnglờibuộctộivềviệchãngtiêuxàiquáphungphí,ngườiđồngsánglậpđãgiảithích:“TôichỉđimáybayConcordecóbalần,màtấtcảđềulànhữnglờimờiđặcbiệtđóchứ.”Dĩnhiênanhbạntôimuavàongaytạithờiđiểmbongbóngphìnhtonhấtvàđãbịmấtsạchkhoảnđầutưkhihãngnàytuyênbốphásản.Khảnăngtránhmắcphảinhữngsailầmkinhkhủngnàycólẽchínhlànhântốquantrọngnhấtgiúpbảotoànnguồnvốnvàtạođiềukiệnđểnósinhlãi.Bàihọcđãquárõràng,thếnhưngngườitalạirấtdễdànglờnó.

LờikếtCólẽhơntấtcảcácchươngkhác,phầnphêphánbongbóngInternettrongchươngnàycủatôicóvẻnhưđốilậpvớiquanđiểmchorằngthịtrườngchứngkhoánhoạtđộngrấthiệuquảvàhợplý.Đốivớitôi,bàihọccóthểrútratừchươngnàykhôngphảilàthịtrườngđôilúcphilý,vìvậy,chúngtanênbỏquathuyếtnềntảngvữngchắc.Thayvàođó,chúngtacóthểrútrakếtluậnrõràng là trongbấtkỳtrườnghợpnào,bảnthânthị trườngđãtựđiềuchỉnhnó.Cuốicùng,thịtrườngcũngsửachữamọiphilý–chodùlàvớitácphongchậmchạp,thờơvàhờhững vốn có.Những sự kiện bất thường có thể xuất hiện đột ngột, thị trường có thể tăngtrưởngdồidàomộtcáchbấthợplývàchúngthườngthuhútcácnhàđầutưthiếuthậntrọng.Songcuốicùng,chắcchắnthịtrườngsẽnhậnragiátrịđíchthựcvàđâylàbàihọcquantrọngmàgiớiđầutưcầnchúý.

TôicũngrấtấntượngvớivốnhiểubiếtuyênthâmcủaBenjaminGraham,tácgiảcuốnSecurityAnalysis(Phântíchchứngkhoán).Trongbàiphântíchcuốicùng,ôngđãviếtrằngthịtrườngchứngkhoánkhôngphảilàmộtcơchếbỏphiếu,màthựcralàmộtcơchếsuyxét,chọnlựacẩnthận.Cácđơnvịđịnhgiávẫnkhôngthayđổi.Xétđếncùng,mọicổphiếuchỉcógiátrịkhinóthuvềdòngtiềnmặtchonhàđầutư.Cuốicùng,giátrịđíchthựcsẽgiànhchiếnthắng.Câuhỏiquantrọngtronghoạtđộngđầutư làbằngcáchnàobạncó thểướctínhđượcgiá trị thực.TrongChương5,chúngtasẽmổxẻkỹlưỡnghơnvềvấnđềnày,đồngthờinghiêncứuchitiết

hơnvềcáchgiớichuyêngiacốgắngxácđịnhthếnàolàmộtloạicổphiếucógiátrịđíchthực.

PHẦNII.Cácchuyêngiathựchiệncuộcchơilớnnhấttrongthànhphốnhưthếnào[12]5.PhântíchcơbảnvàPhântíchkỹthuật

Mộtbứctranhđánggiácảvạntừ.

―NgạnngữcổTrungQuốc

Mónquàtuyệtvờinhấttrongcácmónquàchínhlàkhảnăngướcđoángiátrịthậtcủamọithứ.

―LaRochefoucauld

Năm2006,lượnggiaodịchcổphiếuhàngngàytạiSởGiaodịchChứngkhoánNewYorktrịgiákhoảng100tỷđô-la.Vàđóchỉlàmộtphầncủacâuchuyện.KhốilượnggiaodịchlớnhơnđượcthựchiệntạithịtrườngNASDAQ,trênnhiềumạngđiệntửđanxen,vàmộtloạtcácsàngiaodịchkhuvựccủaMỹ.Cáchoạtđộnggiaodịchtrịgiáhàngnghìntỷđô-ladiễnramỗingàytạithị trường hàng hóa giao sau, thị trường quyền chọn và thị trường trao đổi cổ phiếu. Cácchuyêngiaphântíchvàtưvấnđầutưchuyênnghiệpcũngthamgiavàocáigọilàcuộcchơilớnnhấttrongthànhphố.

Nếutiềngópvốnlớn,lợinhuậnthuvềcũngsẽcao.KhiPhốWallcómộtnămthuậnlợi,sinhviênmớitốtnghiệptrườngĐạihọcKinhtếHarvardthườngđượctrảmứclươngtrên150.000đô-la/năm.Đứngđầubảnglươngchínhlànhàquảnlýquỹnhiềukinhnghiệm–điềuhànhcácquỹđầutư,quỹhưutrí,quỹtíntháclớnvàquảnlýtrên1.000tỷđô-latàisảnquỹđầucơ.AdamSmithsaukhiviết tácphẩmMoneyGame (Tròchơi tiềnbạc)đãkiêuhãnh tuyênbốôngsẽkiếmđược250.000đô-latừcuốnsáchbánchạynày.BạnbècủaôngởPhốWallđãđáptrả:“Anhchỉkiếmđượcsốtiềncủamộtnhânviênbánhàngtruyềnthốnghạnghai.”Mặcdùkhôngphảilànghềcótuổiđờilâunhất,songhoàntoàncôngbằngkhinóirằng“chiếcghế”trongmộtcơquantàichínhcấpcaochínhlàmộttrongnhữngkhoảntưởngthưởnghàophóngnhất.

PhầnIIcủacuốnsáchtậptrungmôtảcácphươngphápvàkếtquảthuđượccủagiớichuyêngiaởPhốWall,PhốLaSalle,PhốMontgomeryvànhiềutrungtâmtàichínhkhác.Phầnnàycũngcungcấpchobạnphântíchcủagiớihọcthuậtvềcáckếtquảcủagiớichuyêngiavàđưarakếtluậnlànhữngngườinàykhôngxứngvớikhoảntiềnmàbạnđãbỏra.

Vớiphươngchâmkêunhưchuông “Côngbố [cáccông trìnhnghiêncứu]hay tựdiệtvong”(Publishorperish),giớihọcthuậtchỉsuốtngàybậnrộnchuẩnbịcácbàithuyếttrìnhnhằmđánhđổlýthuyếtcủangườikhác,biệnbạchcholýlẽcủahọhoặctrauchuốtthêmthắtvàonhữngýkiếnvốnđãnhannhản.

Trongtrườnghợpnày,lýthuyếtthịtrườnghiệuquảchínhlàmộtnạnnhân.Giờđâychúngtacóbaphiênbản“hẹp”,“vừa”và“rộng”.Tấtcảbaphiênbảnnàyđềutánthànhýkiếnchorằngngoại trừcácxuhướngdàihạn, rấtkhócó thểdựđoán thị trườngcổphiếu tương lai,nếukhôngmuốnnóilàkhôngthể.Chínhvìvậy,giớiđầutưcổphiếuchẳngthểlàmgìngoàiviệcmuavànắmgiữmộtquỹcódanhmụccổphiếutiêubiểutrênthịtrường.Phiênbản“hẹp”nói

rằngbạnkhôngthểphỏngđoángiácổphiếuchỉdựatrêncơsởgiátrongquákhứ,đồngthờikhẳngđịnhgiácổphiếusẽdaođộnggiốngmộtbướcđingẫunhiên.Phiênbản“vừa”lạichorằngbạnkhôngthểsửdụngcácthôngtinđãđượccôngbốđểdựđoángiácổphiếu.Cònphiênbản“rộng”lạituyênbốthẳngthừngrằngchẳngcógì–ngaycảcácsựkiệnchưađượccôngbố–cóthểhữuíchtrongviệcdựđoángiácổphiếutrongtươnglai;tấtcảmọithứđang,thậmchísẽđượcbiếtđến,đềuđãđượcphảnánhởmứcgiáhiệntại.Phiênbản“hẹp”tấncôngnềntảngvữngchắccủaphươngphápphântíchkỹthuật,cònphiênbản“vừa”và“rộng”đingượclạiniềmtincủanhữngngườiápdụngphươngphápphântíchcơbản.

SựkhácbiệtgiữaphântíchkỹthuậtvàphântíchcơbảnNỗlựcnhằmdựđoánchínhxácxuhướnggiácổphiếutrongtươnglaivàtừđóxácđịnhthờiđiểmhợplýđểmuahoặcbánmộtloạicổphiếucólẽđượcxếpvàomộttrongnhữngnỗlựcbềnbỉnhấtcủanhàđầutư.Cuộctìmkiếm“trứngvàng”đãdẫnđếnsựrađờicủanhiềuphươngphápkhácnhau,từphươngphápkhoahọcchođếnnhữngphươngpháprấthuyềnbí.Ngàynaycónhiềungườidựđoángiácổphiếutrongtươnglaibằngcáchxácđịnhcácvệtđenởmặttrời,nghiêncứucáctuầntrăng,hayđonhữngbiếnđộngdọctheorãnhnứtSanAndreasFault.Tuynhiên,hầuhếtmọingườiđềulựachọnmộttronghaiphươngpháp:phântíchkỹthuậthoặcphântíchcơbản.

HaikỹphươngphápđượccácchuyêngiađầutưsửdụngnàyđềuliênquanđếnhaithuyếtvềthịtrườngchứngkhoánmàtôiđãtrìnhbàyởPhầnI.Phântíchkỹthuậtlàphươngphápdựđoánthờigianphùhợpđểbánhoặcmuamộtloạicổphiếuđượcnhữngngườitinvàokháiniệmlâuđàitrêncátápdụngkhiđịnhgiácổphiếu.Phântíchcơbảnlàkỹnăngápdụngcácnguyênlýcủathuyếtnềntảngvữngchắcvàoviệclựachọncổphiếuriênglẻ.

Vềcơbản,phântíchkỹthuậtlàviệclậpvàdiễngiảicácbiểuđồcổphiếu;vìvậy,chỉcómộtnhómnhỏnhữngngườiápdụngphươngphápnày,nhưng làmviệc tận tụymộtcáchkỳ lạ,đượcgọilàngườilậpbiểu(chartist).Họnghiêncứucácđặcđiểmtrongquákhứ–cảdaođộnggiácổphiếuthườnglẫnkhốilượnggiaodịch–mongtìmramanhmốivềxuhướngbiếnđộnggiátrongtươnglai.Hầuhếtnhữngngườilậpbiểuđềutinrằngtínhchấtlogicchỉchiếm10%thịtrường,90%cònlạithuộcvềyếutốtâmlý.Nhìnchung,họủnghộtrườngpháilâuđàitrêncátvàxemtròchơiđầutưnhưmộttrongnhữnghoạtđộngphỏngđoánngườichơikhácsẽphảnứngnhưthếnào.Đươngnhiên,cácbiểuđồchỉchobiếthoạtđộngcủangườichơikháctrongquákhứ.Thếnhưngcácchuyêngialậpbiểulạihyvọngrằngnghiêncứucẩnthậnhoạtđộnghiệntạicủangườichơikhácsẽlàmsángtỏphầnnàoxuhướngphảnứngcủađámđôngtrongtươnglai.

Cácchuyêngiaphântíchcơbảnlạicóquanđiểmhoàntoànđốilập,họtinrằngtínhchấtlogicchiếmđến90%thịtrườngvàyếutốtâmlýchỉcóvẻnvẹn10%.Khôngmấyquantâmđếnmôhìnhdaođộnggiácổphiếutrongquákhứ,nhữngngườiápdụngphươngphápphântíchcơbảncốtìmcáchxácđịnhgiátrịchínhxáccủamộtloạicổphiếuđượcpháthành.Giátrịtrongtrườnghợpnàyliênquanđếnsựtăngtrưởngcủanguồnthu,cổtức,lãisuấtkỳvọngcũngnhưrủirotrongtươnglai.Khicoinhữngnhântốnàylàmứctăngtrưởngtươnglaicủamỗicôngty,ngườiápdụngphươngphápphântíchcơbảnsẽướctínhđượcgiá trịnội tạicủamột loạichứngkhoánhaygiátrịnềntảngvữngchắc.Nhàđầutưnênmuanếugiátrịnàycaohơngiá

thịtrường.Chuyêngiavậndụngphươngphápphântíchcơbảncũngtinrằngcuốicùngthìthịtrườngcũngsẽphảnánhchínhxácgiátrịthựccủaloạichứngkhoánđó.Cólẽ,cóđến90%chuyêngiaphântíchchứngkhoánởPhốWalltựnhậnhọlàngườiápdụngphươngphápphântíchcơbản.Nhiềungườilýluậnrằngnhữngngườilậpbiểuthiếuphẩmcáchvàlàmviệckhôngchuyênnghiệp.

Biểuđồcóthểchobạnbiếtnhữnggì?Quytắcđầutiêncủaphươngphápphântíchkỹthuậtlàtấtcảmọithôngtinvềthunhập,cổtứcvàkếtquảhoạtđộngtrongtươnglaicủamộtcôngtysẽtựđộngphánánhtrongmứcgiáthịtrườngtrongquákhứcủacôngtyđó.Biểuđồchobiếtcácmứcgiávàkhốilượnggiaodịchđãbaogồmtấtcảthôngtincơbản,tốthoặcxấu,màmộtchuyêngiaphântíchchứngkhoáncóthểmuốnbiết.Quytắcthứhailàcácmứcgiáđóhaychuyểnđộngtheoxuhướng:Mộtloạicổphiếuđangtănggiácókhuynhhướngtiếptụctăngcaonữa,trongkhiđóloạicổphiếuđangchữnglạithìcóxuhướngtiếptụcđứngim.

Mộtchuyêngialậpbiểuthựcthụthậmchíchẳngcầnbiếtlĩnhvựchayhoạtđộngkinhdoanhcủamộtcôngty,miễnlàhọcóthểnghiêncứuđượcbiểuđồchứngkhoáncủacôngtyđó.Biểuđồcóhình“cánhcunglộnngược”hoặc“cờđuôinheo”củatậpđoànmáytínhMicrosoftcũngchoýnghĩanhưvớicủaCoca-Cola.Cácthôngtincơbảnvềlợinhuậnvàcổtứctrongtrườnghợptốtnhấtđượcxemlàvôdụng–còntrongtrườnghợpxấunhấtbịcholàlàmrốitrínhàđầutư.Cácthôngtinnàychẳngcóýnghĩaquantrọnggìđốivớiviệcđịnhgiácổphiếu,hoặcnếunhưthậtsựquantrọngthìcũngđãđượcphảnánhtừnhiềungày,nhiềutuầnhaythậmchílànhiềuthángtrêngiaodịchtrướckhitintứcđượccôngbố.Vìvậy,nhiềungườilậpbiểuthậmchísẽkhôngđọcbáotrừphiđểtheodõibảngbáogiáhàngngày.

JohnMageelàmộttrongnhữngngườilậpbiểuđầutiên,làmviệctrongmộtcănphòngnhỏởSpringfield,Massachusetts,ởđâythậmchíđếncảcửasổcũngđượcbítkínlạiđểôngkhôngbịphântánbởinhữngtácđộngtừbênngoài.Mageetừngphátbiểu:“Khitôibướcvàocănphòngnày,tôitrútbỏtoànbộthếgiớiởbênngoàiđểhoàntoàntậptrungvàocácbiểuđồ.Cănphòngnàygiốngynhưđang trảiqua trậnbão tuyếtvàomột tối thángSáu trăngsáng.Ởđây, tôikhôngthểtựlàmhạibảnthânmìnhhaykháchhàngcủatôikhidễdàngnói“mua”bởivìmặttrờiđivắnghaynói“bán”bởivìtrờiđangmưa.”

Bạncóthểdễdànglậpmộtbiềuđồ.Bạnchỉcầnvẽmộtđườngthẳngđứngvớiđầudướilàmứcgiáthấptrongngàyvàđầutrênlàmứcgiácao.Đườngkẻnàycócácdấugạchngangđểchỉmứcgiálúcphiêngiaodịchđóngcửacủangàyđó.Cộtsốởbêntaytráilàbiênđộdaođộnggiácổphiếutrongngàytừ20đến21vàgiálúcphiêngiaodịchđóngcửalà20½.Chukỳnàyđượclặplạiởmỗingàygiaodịch,cóthểápdụngchocổphiếuriênglẻhoặcmộttrongsốnhữngchỉsốbìnhquânchứngkhoánmàbạnthườngthấyởnhữngtrangđưatintàichínhcủahầuhếtcáctờbáo.

Biểuđồ5.1:

Khuynhhướngđilên–dấuhiệugiácổphiếutăng

Khuynhhướngđilên–dấuhiệugiácổphiếutăng

Thôngthườngngườilậpbiểusẽchỉrasốlượngcổphiếuđượcgiaodịchtrongngàybằngmộtđườngthẳngđứngkhácởphíađáybiểuđồ.Dầndần,cácmứcgiácaovàthấptrênbiểuđồcủaloạicổphiếuđangnghiêncứusẽnânglênhoặchạxuốngđủđểhìnhthànhcácmôhình.Đốivớingườilậpbiểu,cácmôhìnhnàycóýnghĩaquantrọnggiốngnhưtấmphimX-quangđốivớimộtbácsỹphẫuthuật.

Mộttrongnhữngđiềuđầutiênmàngườilậpbiểutìmkiếmđólàxuhướng.Dãysốbênphảitronghìnhtrênchothấymộtxuhướngđanghìnhthành.Đâylàthôngsốghilạisựbiếnđộnggiácủamộtloạicổphiếuquanhiềungày–vàrõrànggiáđangtrênđàtănglên.Ngườilậpbiểuvẽmộtđườngnốicácđầutrênvớinhauvàmộtđườngkhácnốicácđầudướivớinhau,tạoramột“đườngdốc”đểpháchọaxuhướngđangtănglên.Vìsuyđoánrằnglựcđẩyởthịtrườngsẽcóxuhướngtựduytrì,chonênngườilậpbiểudiễngiảikiểumôhìnhnhưvậylàdấuhiệutănggiácổphiếu–cóthểkỳvọnggiácổphiếutiếptụcleocao.NhưMageeđãviếttrongcuốncẩmnangvềcáchlậpbiểuđồ,TechnicalAnalyticsofStockTrends(Phântíchkỹthuậtxuhướngcổphiếu):“Giácổphiếuchuyểnđộngtheoxuhướng,vàxuhướngnàythườngkéodàichođếnkhimộtsựkiệnnàođóxảyralàmthayđổicânbằngcung–cầu.”

Tuynhiên,giảsửkhigiálênkhoảng24,cổphiếurốtcuộcgặptrụctrặcvàkhôngthểtăngcaohơnđượcnữa.Đâychínhlàmứcgiácaonhất.Cổphiếucóthểdaođộngđôichútrồisauđóchuyểnđộngtheochiềuđixuống.Môhìnhchothấydấuhiệuthịtrườngđãđạtđếnngưỡngcaonhấtlàmôhìnhcódạng“đầuvàhaivai”.

Biểuđồ5.2:

Đầutiêncổphiếutăngsauđógiảmnhẹ,tạothànhmộtbờvaitròn.Cổphiếulạităng,vàleocaohơnmộtchúttrướckhisụtgiámộtlầnnữa,tạothànhhìnhmộtcáiđầu.Cuốicùngvaibênphảicũngđượchìnhthành,vàngườilậpbiểuháohứcchờđợidấuhiệubán.Dấuhiệunàythườngxuấthiệnrấtrõràngkhigiácổphiếu“xuyênquađườngvòngcổ(đườngkhángcự)”.VớisựvuimừngnhưkhiBátướcquỷDraculathămdòconmồi,ngườilậpbiểubắtđầuxuấtchiêuvàbánra,phỏngđoánrằngxuhướngchuyểnđộngxuốngkéodàisẽdiễnrasauđógiốngnhưmôhình

daođộngtrongquákhứ.Tấtnhiên,thỉnhthoảngthịtrườngcũngkhiếnngườilậpbiểubấtngờ.Chẳnghạn,trongbiểuđồsau,cổphiếucóthểtăngngượctrởlạilênmức30saukhiđãphátđidấuhiệusụtgiá.Đâyđượcgọilàbẫysụtgiáhay,theocáchgọicủangườilậpbiểuđólàtrườnghợpngoạilệđểkiểmtraquyluật.

Từkỹnăngnàycóthểrútrakếtluậnrằngngườilậpbiểulàmộtngườigiaodịch,chứkhôngphảilàmộtnhàđầutưdàihạn.Ngườilậpbiểumuavàokhicódấuhiệuthuậnlợivàbánrakhicóđiềmxấu.Họcóthểquấnquýtvớicổphiếunhưkhingườitatántỉnhmộtngườikhácgiới,vàđiểmsốghiđượcchínhlànhữngvụgiaodịchmuavàobánrathànhcông,chứkhôngphảilànhữngcamkếtdàihạn.

Khingườilậpbiểuchọnmộtloạicổphiếuđểđầutưtiềmnăng,thôngthườngcómộtgiaiđoạnquansátvàtántỉnhtrướckhianhtacamkết,bởilẽđốivớingườilậpbiểu,giốngnhưtrongcáccuộcchinhphụcáitìnhlãngmạn,thờigianlàcầnthiết.Sựhưngphấntăngcaokhicổphiếubứtrakhỏimôhìnhcơsởvàleocaohơnnữa.Cuốicùng,nếumọichuyệndiễnrasuônsẻ,thìsẽđến lúckết thúccuộcchơi– thu lãi, vàngaysauđó làkhoảng thờigian thưgiãnvà tậnhưởngkhoảnlãi.Vốntừvựngcủangườilậpbiểuthườngxuấthiệnnhữngtừnhư“đáykép”,“độtphá”,“xâmnhậpđiểmthấp”,“vựcdậy”,“tròchơilớn”,“đangleođỉnh”...

Biểuđồ5.3:

Bẫygiảmgiá

Bẫygiảmgiá

CơsởlýluậncủaphươngpháplậpbiểuCólẽ,câuhỏihócbúanhấtđólà:Tạisaoviệclậpbiểuđượccoilàrấthữuích?Tôicómộtvàibạnthânlàngườilậpbiểu,thếnhưngdùđãchămchúlắngnghenhữnglờigiảithíchcủahọ,tôivẫnkhôngthậtsựhiểulắm.Trênthựctế,cónhiềungườilậpbiểutựthừanhậnrằnghọkhôngbiếttạisaophươngpháplậpbiểulạihữuích–chỉđơngiảnlịchsửcóthóiquenlặplạichínhnó.

Thếnhưngbảntínhcốhữucủachúngtalàđặtcâuhỏi“tạisao”.Đốivớitôi,lờigiảithíchsauđâycóvẻnhưlàđángtincậynhất.Cácxuhướngcóthểtựduytrìvìhailýdo.Thứnhất,ngườitachorằngchínhbảnnăngtâmlýđámđôngđãgiúpchophươngphápnàypháthuytácdụng.Khinhàđầutưnhậnthấygiácủamộtloạicổphiếuđầucơyêuthíchđangtăngcàngngàycàngcao,họmuốnnhảyvàocuộc.Trênthựctế,bảnthânhiệntượngtănggiácũnglàmngườitacàngháohứcdựđoánđểtựđápứngướcnguyệncủabảnthân.Mỗiđợttănggiáchỉkíchthíchlònghammuốnvàkhiếngiớiđầutưkỳvọngvàomộtđợttăngtiếptheo.

Thứhai,conđườngtiếpcậnthôngtincơbảnvềmộtcôngtycóthểkhônggiốngnhau.Khixuấthiệnmộtmẩutintốtlànhnàođó,chẳnghạnnhưviệcpháthiệnmỏkhoángsảnphongphú,thànhviênnộibộđượccholànhữngngườibiếtđầutiênvàhọhànhđộng,muacổphiếuvàkhiếngiátănglên.Sauđóthànhviênnộibộlạinóichobạnbècủahọbiết,nhữngngườitiếptheosẽhànhđộng.Rồicácchuyêngiaphântíchbiếtvềmẩutin,sauđócáctổchứclớnbổsungvàodanhmụcđầutưcủahọmộtkhốilượnglớncổphần.Cuốicùng,nhữngngườidânđentộinghiệpnhưtôivàbạncũngbiếtthôngtinvàquyếtđịnhmuacổphiếu,đẩygiálêncaohơnnữa.Cảquátrìnhnàysẽkhiếngiácổphiếutăngtừtừkhicótintốtvàgiảmdầndầnkhitinxấuxuấthiện.NgườilậpbiểukhẳngđịnhrằngchuỗisựkiệnnàycóphầngiốngvớinhữnggìđãxảyratrongvụImClonenổi tiếng, trongđónhữngthànhviênnộibộ,kểcả“nữhoàngkinhdoanhkiểumẫu”MarthaStewart,bịbuộctộilợidụngnguồntintứckhôngđượccôngbốđểkiếmlời.Ngườilậpbiểutinrằngthậmchínếuhọkhôngtiếpcậnđượcvớinguồnthôngtinnộibộnày,thìriêngviệcquansátdaođộnggiácũnggiúphọđánhhơiđược“thờiđiểmhợplýđểđầucơđúnglúc”vàchophéphọnhậpcuộcrấtsớmtrướccôngchúng.

Ngườilậpbiểutinrằngmộtlýdokhácchứngminhchosựđúngđắncủaphươngphápmàhọápdụngđólàmọingườicómộtthóiquenrấtxấu,luônnhớmứcgiámàhọđãtrảchomộtloạicổphiếuhaymứcgiámàhọmongmuốn.Vídụmộtloạicổphiếuđượcbánvớigiá50đô-latrongsuốtmộtthờigiandài,vàmộtsốnhàđầutưđãmuavào.Giảsửsauđógiálạisụtxuốngmức40đô-la.

Ngườilậpbiểucamđoanrằngcôngchúngsẽmongmuốnbánlạicổphầnkhigiátăngngượctrởlạimứcgiáhọđãmua,vàvìvậygiaodịchbịgiánđoạn.Kếtquảlà,mứcgiá50đô-lamàtrướcđócổphiếuđượcbánratrởthành“vùnggiácao.”Mỗilầnchạmđếnvùnggiácaolàgiácổphiếulạichuyểnđộngxuống,lýthuyếtnàyđãđượcchứngminhlàđúng.Mứcgiácaothậmchícàngkhóvượtquahơn,bởivìngàycàngcónhiềunhàđầutưchorằngthịtrườnghayloạicổphiếumàhọquantâmkhôngthểleolêncaohơnđượcnữa.

Mộtlậpluậntươngtựnằmởkháiniệm“mứcgiáthấp”.Ngườilậpbiểunóirằngnhiềunhàđầutưkhôngthểmuađượccổphiếukhithịtrườngdaođộngởmứcgiátươngđốithấpsẽcảmthấyhọđãđánhmấtcơhộiquýbáukhigiábắtđầutănglên.Vìthếcónhiềukhảnăngcácnhàđầutưnàysẽchộplấycơhộiđểmuavàokhigiásụtthấpnhưbanđầu.

Ngườilậpbiểucũngtinrằngnhàđầutưđãbánrakhithịtrườngdaođộngởmứcthấp,rồisauđóthấygiátănglênsẽkhaokhátmualạicổphiếuvớigiámàhọđãbán.Vậythìmứcgiáthấpbanđầutrởthành“vùnggiáthấp”,bởivìnhàđầutưtingiásẽlạităngcaohơnngưỡngnày.Theolýthuyếtbiểuđồ,mộtvùnggiáthấpsụtgiảmliêntiếpsẽtrởnênngàycàngkiêncố.Vìvậy,nếucổphiếusụtxuốngvùnggiáthấp,sauđólạibắtđầutănggiátrởlại,ngườigiaodịchcổphiếusẽvộivàngtinrằngcổphiếuvừamới“bậtrakhỏivùngđệmrồi”.Tínhiệutănggiácổphầnkháclóelênkhicổphiếucuốicùngcũngvượtquađượcvùnggiácao.Theocáchhiểucủangườilậpbiểu,vùnggiácaotrướcđógiờđâytrởthànhvùnggiáthấpvàcổphiếusẽchẳnggặpphảibấtcứkhókhănnàokhichuyểnđộnglêncaonữa.

Tạisaophươngpháplậpbiểuđồcóthểkhôngpháthuytácdụng?Đốivớitôiviệctrìnhbàylýluậnlogicchốnglạiphươngpháplậpbiểuđồđơngiảnhơnnhiều.

Thứnhất,cầnphảilưuýrằngngườilậpbiểuchỉmuavàokhixuhướnggiáđãđượchìnhthànhvàchỉbánkhixuhướngbịphávỡ.Docácxuhướngcóthểđảochiềukháđộtngột,nênngườilậpbiểuthườngbỏlỡcơhộiquýgiá.Đếnthờiđiểmxuấthiệndấuhiệubáoxuhướngđilên,cóthểgiáđãtăngtừlâurồi.Thứhai,việcápdụngcácphươngphápnàycuốicùngsẽtựchuốclấythấtbại.Mộtphươngphápsẽmấtdầngiátrịkhingàycàngcónhiềungườisửdụng.Tínhiệumuavàbánchẳngcònquantrọngnữanếutấtcảmọingườiđềucốgắngnắmbắttínhiệunàyđểhànhđộngcùngmộtlúc.

Hơnnữa,ngườibuônbáncổphiếuthườngxuyêndựđoáncáctínhiệukỹthuật.Nếuhọnhậnthấygiá củamột loại cổphiếusắpvượtquavùnggiá cao,họcóxuhướngmua trước, chứkhôngphảilàsaukhigiáđãđixuyênquavùnggiácao.Nếusửdụngkỹthuậtlậpbiểuđồnhưvậytừngmanglợinhuận,thìgiờđâychỉcónhữngaidựđoántrướctínhiệumớicóthểápdụngphươngphápnày.Điềunàycónghĩalàngườikhácsẽcốgắngdựđoántínhiệusớmhơn.Đươngnhiên,họdựđoáncàngsớm,họcàngkhôngchắcchắnvềkhảnăngtínhiệuđósẽtrởthànhhiệnthựcvàtrongcuộcchạyđuadựđoántrướctínhiệu,rấtkhóxâydựngbấtkỳquytắcgiaodịchkỹthuậtnàocóthểsinhlời.

Lýluậnsắcbénnhấtchốnglạiphươngphápkỹthuậtcólẽbắtnguồntừtínhchất logiccủahànhvitốiđahóalợinhuậntừphíanhàđầutư.Vídụ,giảsửUniversalPolymersđangbáncổphiếuởmức20khiSam,trưởngnhómnghiêncứudượcphẩm,pháthiệnramộtkỹthuậtsảnxuấtmớihứahẹnlàmtănggấpđôithunhậpcũngnhưgiácổphiếucủacôngty.SamtintưởnggiácổphiếucủaUniversalsẽchạmmức40khikếtquảnghiêncứumớicủaôngđượccôngbố.Bởilẽmuabấtkỳcổphiếunàodướimức40cũnggiúpmanglạilợinhuậnnhanhchóng,chonênSammuatấtcảsốcổphiếumàôngcóthểmuachođếnkhigiátănglênđến40–việcnàychỉmấtvàiphút.

ThậmchínếuSamkhôngcóđủtiềnđểtựđẩygiácổphiếulên,chắcchắnbạnbèôngcũngnhưcáctổchứctàichínhcóđủvốnđểnânggiácổphiếulênnhanhđếnmứcchẳngngườilậpbiểunàokịpnhậpcuộcchơi trướckhimọi thứđãanbài.Điểmcầnchúýởđây làbản thân thịtrườngcóthểlàmộtcơchếhiệuquảnhất.Nếumộtvàingườibiếtrằnggiásẽleolên40vàongàymai, thìngayngàyhômnaygiá sẽ tăng lênđếnmứcđó.Tấtnhiên,nếuSamcôngbốnhữngpháthiệncủaôngđúngtheoquyđịnhcủaluậtpháp,lýlẽnàycàngđượccủngcốvữngchắchơn.Giácó thểđiềuchỉnhtheonguồnthôngtinmớinhanhđếnnỗibiếncảquátrìnhphântíchkỹthuậttrởnênvôích.Ởchươngtiếptheo,tôisẽnghiêncứuxemliệurằngcácbằngchứngcóchứngminhquanđiểmbiquannhưvậyvềphươngpháplậpbiểuhaykhông.

TừngườilậpbiểuđếnchuyêngiakỹthuậtMặcdùngườilậpbiểukhôngcóuytínlớnởPhốWall,songnhữngphươngphápmàumècủahọ(chỉracáchlàmgiàunhanhchóngdễdàng)thuhútnhiềungườiủnghộ.Cáccôngtymởdịchvụ lậpbiểuđồchứngkhoán, lập trìnhviênmáytínhcungcấpphầnmềmlậpbiểu, tậpđoànchứngkhoánvàmạnglướitintứctàichínhnhưCNBC,Bloombergđãchứngkiếndoanhthutăngvọt.Bảnthânngườilậpbiểuvẫntìmđượccơhộiviệclàmrấthấpdẫnởcáchãngmôigiớivàquỹđầutư.

Trướckhimáytínhrađời,nhiệmvụlậpbiểuđồthịtrườngrấtvấtvảvìphảithựchiệnbằng

tay.Ngườilậpbiểuthườngđượcxemlànhữngkẻlậpdị,đeomiếngvảichốngchóimắtmàuxanh,đầungóntaydínhđầycacbon,ngồirúcvàomộtcănbuồngnhỏởsauvănphòng.Giờđâyngườilậpbiểuđãcósựhỗtrợđắclựccủachiếcmáytínhcánhânkỳdiệu,tiếpcậnđượcvớinhiềukênhthôngtinphongphúvàđượctrangbịcácmànhìnhlớn,chỉcầngõvàiphímcóthểhiểnthịbấtkỳsơđồnàomuốnxem.Giốngnhưmộtđứatrẻvuivẻ,saysưachơitròchơitàuđiệnmới,ngườilậpbiểu(giờđâyđượcgọilàchuyêngiakỹthuật)cóthểlậpmộtbiểuđồđầyđủvềhoạtđộngcủamộtloạicổphiếutrongquákhứ,baogồmsốlượnggiaodịch,chỉsốbìnhquândaođộngtrong200ngày(tứclàchỉsốgiátrungbìnhtrong200ngàytrướcđượctínhlạimỗingày),xuthếtănggiácủacổphiếutươngứngvớithịtrườngvàlĩnhvựckinhdoanhcũngnhưhàngtrămchỉsốbìnhquân,tỷlệ,nhântốdaođộngvàchỉsốkhác.Hơnnữa,mỗingườicũngcóthểdễdàngtiếpcậnvớimộtloạtbiểuđồchocácgiaiđoạnkhácnhauthôngcáctrangwebnhưYahoo!.

PhươngphápphântíchcơbảnTrongmộttácphẩmlôicuốn,hómhỉnhvềcộngđộngtàichínhvàothậpniên1930cótựađềWherearetheCustomers?(Cáckháchhàngởđâu?),FredSchwed.Jr.đãkểvềmộtchuyêngiamôigiớingườiTexas,ngườiđãbánmộtloạicổphiếugìđóchokháchhàngvớigiá760đô-latạithờiđiểmcóthểmuaởbấtkỳchỗnàokhácvớigiá730.Khivịkháchhàngbịlừagạttrắngtrợnpháthiệnrasựthật,ôngnàyđãcayđắngoántráchngườimôigiới.ChuyêngiangườiTexasđãcắtlờivịkháchhàngngaylậptức.“Thôiđi”,ôngnàynóioangoang,“anhchẳngtôntrọngchínhsáchcủahãngmôigiớigìcả.Côngtycủachúngtôi lựachọnkhoảnđầutưchokháchhàngkhôngphảicăncứvàoGiá,màdựatrêncơsởGiátrị.”

Chínhtừquanđiểmnày,câuchuyệnđãkhắchọasựkhácbiệtgiữamộtchuyêngiakỹthuậtviênvàmộtchuyêngiaápdụngphươngphápcơbản.Chuyêngiakỹthuậtchỉquantâmđếndaođộnggiácủacổphiếu,trongkhiđómốiquantâmchínhcủachuyêngiaphântíchcơbảnlạilàgiátrịthựccủamộtloạicổphiếu.Họcốgắngtránhbịảnhhưởngbởitâmlýlạcquanvàbiquancủađámđông,đồngthờichỉrasựkhácbiệtrõrànggiữagiáhiệntạivàgiátrịthựccủamộtloạicổphiếu.

Khiướctínhgiátrịnềntảngvữngchắccủamộtloạichứngkhoán,côngviệcquantrọngnhấtcủachuyêngiaápdụngphươngphápcơbảnlàướctínhdònglợinhuậnvàlãicổtứctươnglaicủamộthãng.Giátrịcủamộtloạicổphiếuđượcxemlàgiátrịhiệntạihoặcgiátrịchiếtkhấucủatấtcảdòngtiềnmànhàđầutưkỳvọngthuđượctừcổphiếu.Chuyêngialạiphảiướctínhđượcmứcdoanh thu, chiphíhoạtđộng,mức thuếdoanhnghiệp, cácchínhsáchkhấuhao,nguồnvốncũngnhưchiphívềyêucầuvốncủahãng.

Vềcơbản,chuyêngiaphântíchchứngkhoánphảiđóngvaitròmộtnhàtiêntrikhôngcólợiíchtừnguồncảmhứngthầnthánh.Chuyêngiaphântíchquayranghiêncứukếtquảhoạtđộngtrongquákhứcủacôngty,báocáothunhập,bảngcânđốikếtoán,kếhoạchđầutư,rồitrựctiếpđếnthămvàđánhgiáđộingũquảnlýcủacôngtynhưmộtbiệnphápthaythếkémhiệuquả.Cáchoạtđộngnàygiúphọthuđượckhốilượnglớndữliệuvôcùngphongphú.Sauđóchuyêngiaphảitáchlọc,phânloạinhữngdữkiệnquantrọngvớinhữngthôngtinkhôngcầnthiết. Như Benjamin Graham đã đề cập trong cuốn Intelligent Investor (Nhà đầu tư thôngminh):“Đôikhichuyêngiaphântíchkhiếnchúngtanhớtớivịthiếutướngthôngtháitrong

cuốnThePiratesofPenzance(NhữngtêncướpbiểnvùngPenzance)cùngvớirấtnhiềusựthậtthúvịvềbìnhphươngcạnhhuyềncủatamgiácvuông.’”

Bởivìvịtrícủalĩnhvựccôngtyđanghoạtđộngtrongnềnkinhtếcũngcótácđộngmạnhmẽđến triển vọng chung của công ty, vậynênđiểmkhởiđầu của chuyêngiaphân tích chứngkhoánchínhlànghiêncứutriểnvọngcủalĩnhvựccôngtyhoạtđộng.Trênthựctế,ởhầuhếttấtcảhãngđầutưchuyênnghiệp,chuyêngiaphântíchchỉchuyênvềmộtsốnhómngànhcụthể.Cácchuyêngiaápdụngphươngphápcơbảnhyvọngquátrìnhnghiêncứucẩnthận,tỉmỉcácđiềukiệncủalĩnhvựckinhdoanhsẽcungcấpchohọnhữngthôngtinchitiết,vàgiátrịvềcác nhân tố có thể hữu ích trong tương lai nhưng chưa được phản ánh trongmức giá thịtrường.

Chuyêngiaphântíchsửdụngbốnyếutốquyếtđịnhcơbảnđểướctínhgiátrịhợplýcủabấtkỳcổphiếunào.BốnyếutốnàygiúpbảovệnhàđầutưtránhbịcuốnvàocơnsốtđầucơnhưđãđềcậpởPhầnI.

Yếutốquyếtđịnhthứ1:Tỷlệtăngtrưởngkỳvọng.Hầuhếtmọingườikhôngnhậnthấytácđộngcủamứctăngtrưởngképđốivớicácquyếtđịnhtàichính.AlbertEinsteintừngmôtảmứclãisuấtképlà“phátminhtoánhọcvĩđạinhấtmọithờiđại”.NgườitathườngnóirằngmộtngườiMỹbảnxứbánhònđảoManhattanvớigiá24đô-lanăm1626dobịngườidatrắngxỏmũi.Thếnhưngtrênthựctế,cóthểđólàngườibánhàngcựckỳkhônngoan.Nếuônggửitiếtkiệm24đô-lavớilãisuất6%,tănggấpđôisáuthángmộtlần,thìcóthểbâygiờkhoảntiềnđóđãnhiềuhơn100tỷđô-la,vớikhoảntiềnnàyconcháucủaôngcóthểmualạiphầnlớnvùngđấtgiờđâyđãđượccảithiệnnhiều.Tăngtrưởngképthậtkỳdiệu.

Tươngtự,tácđộngcủatăngtrưởngképđốivớimứccổtứctrongtươnglaicóthểkhiếnnhiềubạnđọcngạcnhiên.Theobảngdướiđây,tăngtrưởng15%cónghĩalàcổtứcsẽtănggấpđôi5năm/lần[13].Tỷlệtăngkếtiếpcũngđượctrìnhbàytrongbảng.

Bảng5.1

Tỷ lệtăngcổtức(đô-la)

Cổ tứchiệntại(đô-la)

Cổ tứctrong5nămtiếptheo(đô-la)

Cổtứctrong10nămtiếptheo(đô-la)

Cổtứctrong25nămtiếptheo(đô-la)

5% 1,00 1,28 1,63 3,39

15% 1,00 2,01 4,05 32,92

25% 1,00 3,05 9,31 264,70

Cáibẫy(vàphảichănglúcnàocũngphảicóítnhấtmột,nếukhôngphảilà22cáibẫy?)đólàtỷlệtăngcổtứckhôngthểkéodàimãimãi,đơngiảnlàvìcáctậpđoànvàlĩnhvựckinhdoanhcũngcóchukỳvòngđờigiốngnhưhầuhếtđộngvậtsống.HãythửxemxétcáctậpđoànhàngđầuởMỹcáchđâyhơn100năm.NhữngcáitênnhưEasternBuggyWhipCompany,LaCrosse& Minnesota Steam Packet Company, Lobdell Car Wheel Company, Savannah & St. PaulSteamboatLinevàHazardPowderCompany,đãpháttriểnthànhcôngrựcrỡlúcbấygiờ,chắchẳnsẽđượcxếp thứhạngcao trongdanhsách500công tyhàngđầucủa thờiđạiđó.Thếnhưng,hiệntạitấtcảnhữngcáitênnàyđềuđãđivàodĩvãng.

Thậmchíngaycảkhicôngtykhôngcóchukỳvòngđờitựnhiên,vẫntồntạimộtsựthậtlàcàngngàycàngkhóduytrìtốcđộtăngtrưởng.Mộtcôngtycómứcthunhập1triệuđô-lachỉcầntăngthunhậplên100nghìnđô-lathìsẽđạtđượctỷlệtăngtrưởng10%,trongkhiđómộtcôngtykhởiđầuvớimứcthunhập10triệuđô-la,cầnphảităngthunhậpthêm1triệuđô-lathìmớiđạtđượcmứctăngtrưởngtươngtự.

SựtintưởngphilývàotỷlệtăngtrưởngdàihạncaođượcminhhọakháthúvịbằngnhữngdựđoánvềmứctăngtrưởngdânsốcủaMỹ.NếudânsốcủacảnướcMỹvàbangCaliforniatiếptụctăngvớitốcđộgầnđây,thìvàonăm2035,120%dânsốMỹsẽsốngởCalifornia!Ápdụngphươngphápdựđoántươngtự,ngườitacóthểướctínhcùngkhoảngthờigianđósẽcó240%ngườibịmắcbệnhlâynhiễmquađườngtìnhdụcsốngởbangCalifornia.

Nếuviệcđịnhgiácủathịtrườngmangchútýnghĩa,thìcácdựđoánnàycóthểnguyhiểmvìgiá cổ phiếu phải phản ánh sự khác biệt trong triển vọng tăng trưởng. Tương tự như vậy,khoảngthờigiantăngtrưởngcũngcựckỳquantrọng.Nếumộtcôngtykỳvọngduytrìmứctăngtrưởng20%trongvòng10năm,trongkhiđómộtcôngtykhácchỉkỳvọnggiữmứctăngtrưởngnàytrongvòng5năm.Trongđiềukiệncácyếutốkhácđềunhưnhau,đốivớigiớiđầutưcôngtythứnhấtchắnchắncógiáhơncôngtythứhai.Điểmđángnóiởđâylàtỷlệtăngtrưởngthườngchungchungchứkhôngthậtsựđángtin.Chínhluậnđiểmnàyđãđưachúngtađếnquytắccơbảnthứnhấtcủaviệcđánhgiáchứngkhoán:

Quytắc1:Mộtnhàđầutưkhônngoansẵnlòngtrảmứcgiácaohơnchomộtloạicổphiếunếutỷlệtăngcổtứcvàlợinhuậnlớnhơn.

Đikèmvớiquytắclànàymộthệquảquantrọng:

Hệquảcủaquytắc1:Mộtnhàđầutưkhônngoansẵnlòngtrảmứcgiácaohơnchomộtloạicổphiếu,nếutỷlệtăngtrưởngphithườngđượckỳvọngtrongdàihạn.

Liệuquytắcnàycóphùhợpvớithựctiễnhaykhông?TrướchếtchúngtahãyviếtlạicâuhỏinàydướidạngchỉsốP/Ethayvìgiáthịtrường.Cáchviếtnàycungcấpmộtthướcđohữuíchđểsosánhcácloạicổphiếucógiávàthunhậpkhácnhau.Mộtcổphiếuđượcbánởmức100đô-la/cổphầnvới lợinhuận10đô-la/cổphầnsẽcóchỉsốP/E(10)bằngvới loạicổphiếuđượcbánởmức40đô-la/cổphầnvàlợinhuận4đô-la/cổphần.Nhưvậy,chínhchỉsốP/E,

chứkhôngphảilàgiátínhtheođô-la,thậtsựnóichobạnbiếtmộtloạicổphiếuđượcđịnhgiánhưthếnàotrênthịtrường.

Câuhỏiđượcsửalạithành:CóphảiloạicổphiếuđượcdựđoáncótỷlệtăngtrưởngnhanhsẽcóchỉsốP/Ethựccaohơn?NghiêncứudotôivàJohnCraggthựchiệnđãkhẳngđịnhchắcchắncâutrảlời“có”.

Việcthuthậpnửađầudữliệucầnthiếtthậtđơngiản.ChỉsốP/EđượcinhàngngàytrêncácbáonhưWallStreetJournal.Đểcóđượcthôngtinvềtỷlệtăngtrưởngdàihạnkỳvọng,chúngtôiđãtiếnhànhkhảosát18hãngđầutưhàngđầucóhoạtđộngkinhdoanhchủyếulàlậpcácdựbáođểtừđóđưaracácđềxuấtmuavàbán.(Tôisẽtrìnhbàycáchhọcungcấpcácdựbáoởphầnsau).Từsốliệucủacáchãngcótỷlệtăngtrưởng5nămvớikhốilượnglớncổphiếutiêubiểucóthểđưaramộtvàidựđoán.

Tôisẽkhônglàmbạnphátngánvớinhữngsốliệukhảosátthốngkêchitiết.Tuynhiên,kếtquảnăm2006củamộtsốcổphiếutiêubiểusẽđượctrìnhbàyởbiểuđồdướiđây.Nhưđãkhẳngđịnhrõràngtrongquytắc1,chỉsốP/Ecaođikèmvớitỷlệtăngtrưởngcaođượckỳvọng.

Biểuđồ5.4:TỷlệtăngtrưởngdàihạnkỳvọngcaolàmtăngchỉsốP/E(sốliệunăm2006)

Bêncạnhviệcchỉracáchthứcthịtrườngđịnhgiátỷlệtăngtrưởngkhácnhau,biểuđồcòncó

thểđượcsửdụngnhưmộttàiliệuhướngdẫnđầutưthiếtthực.Giảsửbạnđangcânnhắcmuamộtloạicổphiếucótỷlệtăngtrưởngdựđoánlà8%vàbạnbiếtrằngnhìnchungcáccổphiếucótỷlệtăngtrưởng8%,chẳnghạnIBM,đượcbánvớichỉsốP/E17(chỉsốthực).NếuloạicổphiếumàbạnquantâmcóchỉsốP/Elà25,thìnêntừbỏýđịnhmuachúng,thayvàođó,hãymuamộtloạicổphiếukhácđượcđịnhgiáhợplýhơndựatrênnhữngtiêuchuẩnhiệntạicủathịtrường.Tuynhiên,nếuloạicổphiếubạnđịnhchọnđượcbánvớichỉsốthấphơnchỉsốtrungbìnhtrênthịtrường,thìnóxứngđángđểbạnđầutư.

Yếutốquyếtđịnhthứ2:Tỷlệtrảcổtứcđượckỳvọng.Tráivớitỷlệtăngtrưởng,mứccổtứcbạnnhậnđượcmỗilầnthanhtoánlàmộtnhântốquantrọngtrongviệcxácđịnhgiácủamộtloạicổphiếu.Nếucácyếutốkhácđềunhưnhau,thìmứccổtứcđượcchitrảcàngcao,giátrịcủacổphiếucànglớn.Cáibẫyởđâychínhlàcụmtừ“cácyếutốkhácđềunhưnhau”.Cổphiếucótỷlệthunhậpđượcchitrảbằngcổtứccaocóthểlàkhoảnđầutưkhônghiệuquảnếuloạicổphiếuđókhônghứahẹntriểnvọngtăngtrưởngtốt.Ngượclại,cónhiềucôngtyđangtrongthờikỳpháttriểnhưngthịnhnhấtthườngchỉtrảrấtíthoặckhôngtrảthunhậpbằngcổtức.Nhiềucôngtycóxuhướngmualạicổphầncủamìnhthayvìtăngcổtức.Đốivớihaicôngtycótỷlệtăngtrưởngkỳvọngbằngnhau,bạnsẽđầutưcólãihơnnếuchọnloạicổphiếucótỷlệtrảcổtứccaohơn.

Quytắc2:Nếucácyếutốkhácđềunhưnhau,mộtnhàđầutưkhônngoansẽsẵnlòngtrảmứcgiácaohơnchomộtloạicổphiếuvớiđiềukiệntỷlệthunhập(củacôngty)đượcchitrảbằngcổtứcdướidạngtiềnmặtlớnhơn.

Yếutốquyếtđịnhthứ3:Mứcđộrủiro.Chodùngườimôigiớilạcquannóigìchăngnữa,rủirovẫnđóngvaitròrấtquantrọngtrênthịtrườngchứngkhoán.Lúcnàocũngcórủiro–vàđóchínhlàyếutốkhiếnhoạtđộngđầutưtrởnênthúvị.Nguycơrủirocũngảnhhưởngđếnviệcđịnhgiácổphiếu.Mộtsốngườichorằngnguycơrủirochínhlàkhíacạnhduynhấtcầnđượcnghiêncứucủamộtloạicổphiếu.

Loạicổphiếucàngđượctintưởng,tứclànguycơrủirocàngthấp,chấtlượngcổphiếucàngcao.Chẳnghạn,các loạicổphiếucủacôngtyblue-chipxứngđángvớiphầnthưởngvìchấtlượng.(LýdotạisaocổphiếuchấtlượngcaolạicótêngọibắtnguồntừnhữngbànchơibàipokethìchỉcóPhốWallmớibiết).Phầnlớngiớiđầutưđềuchuộngcổphiếuítrủirohơn,vìvậycácloạicổphiếunàycóthểcóchỉsốP/Ecaohơnsovớicổphiếunhiềurủiro,chấtlượngthấp.

Mặcdùmọingườithườngđồngýlànguycơrủirocaocóthểđượcđềnđápbằngkhoảnđềnbùlớnhơntrongtươnglai,thếnhưngviệcxácđịnhmứcđộrủirogầnnhưlàđiềukhôngthể.Tuynhiên,điềunàycũngkhônglàmchuyêngiakinhtếnảnchí.Cảgiớiđầutưvàchuyêngiakinhtếlýthuyếtđềuđặcbiệtchúýđếnviệcxácđịnhmứcđộrủiro.

Theomộthọcthuyếtnổitiếng,giácổphiếucủamộtcôngty(haytổngtiềnlãihàngnăm,kểcảcổ tức)daođộng– tươngứngvới thị trường chung– càngnhiều,nguy cơ rủi ro càng lớn.Chẳnghạn,loạicổphiếukhôngdaođộngnhưJohnson&JohnsonthậmchícóthểnhậnđượccondấuchấpthuậncủatờtạpchíphụnữGoodHousekeeping,phùhợpvới“Góaphụvàtrẻmồcôi”.Đólàbởivìlợinhuậncủahãngnàykhôngbịsụtgiảmnhiềunếuthịtrườngrơivàotìnhtrạngsuythoái,đồngthờicổtứcvẫnđượcđảmbảo.Vậynên,khithịtrườnggiảmxuống20%,

J&Jcólẽchỉgiảmkhoảng10%.Dođó,cổphiếunàyđượcxếpvàoloạicổphiếucóđộrủirothấphơnmứctrungbình.Tráilại,tậpđoànCiscoSystems,cókếtquảhoạtđộngtrongquákhứbấtổn,vàthườnggiảmtừ40%giátrịtrởlênkhithịtrườngchỉsụtgiảm20%.Cổphiếucủatậpđoànnàyđượcgọilà“chimcắt”haymột“khoảnđầutưrủirocủadoanhnhân”.Nhàđầutưsẽchơimộtcanhbạcmạohiểmkhisởhữucổphiếucủamộtcôngtynhưvậy,nhấtlàkhihọcóthểbuộcphảibántháocổphiếunếutìnhhìnhthịtrườngkhôngthuậnlợi.

Tuynhiên,khihoạtđộngkinhdoanhsuônsẻvàthịtrườngcóxuhướngtăngđượcduytrìổnđịnh,ngườitacóthểkỳvọngcổphiếucủaCiscovượtxaJ&J.Songnếugiốnghầuhếtcácnhàđầutưkhác,bạnsẽcoitrọngkhoảntiềnlãiổnđịnhhơnlàhyvọngđầucơđểkhôngphảithứctrắngnhiềuđêmlonghĩvềdanhmụcđầutư,đồngthờihạnchếnguycơthualỗkhivòngquaylaoxuống.Nếucácyếutốkhácđềunhưnhau,bạnsẽthíchloạichứngkhoảnổnđịnhhơn.Điềunàyđưađếnquytắccơbảnthứbavềđịnhgiácổphiếu:

Quytắc3:Nếucácyếutốkhácđềunhưnhau,mộtnhàđầutưkhônngoan(vàkhôngưarủiro)sẽsẵnlòngtrảmứcgiácaohơnchomộtloạicổphiếuvớiđiềukiệnnguycơrủirothấphơn.

Tôiphảicảnhbáovớibạnđọcrằngthướcđo“biếnđộnggiátươngđối”cóthểkhôngnắmbắtđầyđủnguycơrủirocủamộtcôngty.Chương9sẽthảoluậnchitiếtvềyếutốrủiroquantrọngnàytrongviệcđịnhgiácổphiếu.

Yếutốquyếtđịnhthứ4:Mứclãisuấtthịtrường.Thịtrườngcổphiếukhôngphảilàthếgiớikhépkín.Nhàđầutưcầnxemxéthọcóthểthuđượcbaonhiêu lợinhuậntừnhữngnguồnkhác.Nếumứclãisuấtđủcao,đócóthểlàmộtgiảiphápthaythếhợplýchothịtrườngchứngkhoán.Hãythửnghiêncứugiaiđoạnđầuthậpniên1980khilợinhuậntừtráiphiếuchấtlượngcaotăngvọtlêngần15%.Tráiphiếudàihạncóchấtlượngthấphơnmộtchútthậmchícònđượcchàobánvớimứclãisuấtcaohơn.Tiềnlãikỳvọngtừgiácổphiếuđãgặpkhókhăntrongviệcbắtkịpvớitỷlệlãisuấtcủacáctráiphiếuđó;tiềnvẫnđượcđổvàotráiphiếutrongkhigiácổphiếusụtgiảmmạnh.Cuốicùng,giácổphiếuchạmđếnmứcthấpđủđểxuấthiệnsốlượngnhàđầutưcầnthiếtcókhảnăngngăngiátiếptụcgiảm.Năm1987,tỷlệlãisuấtlạităngđángkểngaytrướckhithịtrườngchứngkhoánsụpđổvàongày19/10.Nóicáchkhác,đểthuhútnhàđầutưsởhữucácloạitráiphiếucótỷlệsinhlờicao,cổphiếuphảicómứcgiáchàođặcbiệt(tứclàmứcgiáchàophảihạxuống).[14]

Mặtkhác,khilãisuấtquáthấp,tráiphiếucólãisuấtcốđịnhhầunhưkhôngthểcạnhtranhtrênthịtrườngchứngkhoánvàgiácổphiếuluônkhácao.Chínhđiềunàyđãchứngminhquytắccơbảnthứtưcủaphươngphápphântíchcơbản.

Quytắc4:Nếucácyếutốkhácđềunhưnhau,mộtnhàđầutưkhônngoansẽsẵnlòngtrảmứcgiácaohơnchomộtloạicổphiếuvớiđiềukiệntỷlệlãisuấtthấphơn.

BachúýquantrọngBốnquytắcđịnhgiángụýrằnggiátrịnềntảngvữngchắc(vàchỉsốP/E)củamộtloạichứngkhoánsẽcaohơnnếutỷlệtăngtrưởngcủacôngtycaohơnvàthờigiantăngtrưởngkéodàihơn;tỷlệtrảcổtứccủahãngnhiềuhơn;nguycơrủirocủacổphiếuthấphơn;vàtỷlệlãisuấtchungthấphơn.

Vềmặtlýthuyết,cácquytắcnàyrấthữudụngtrongviệcđưaramộtcơsởhợplýchogiácổphiếu,đồngthờicungcấpchonhàđầutưvàitiêuchuẩngiátrịnàođó.Tuynhiên,trướckhinghĩđếnviệcvậndụngcácquytắcđó,chúngtacầnphảighinhớ3chúýquantrọng.

Chúý1:Khôngthểchứngminhkỳvọngvềtươnglaiởngayhiệntại.XinbạnhãynhớrằngngaycảJeaneDixoncũngkhôngthểdựđoánchínhxáctoànbộtươnglai.Thếnhưngmộtsốngườivẫnđặtniềmtintuyệtđốivàonhữngdựđoáncủachuyêngiaphântíchchứngkhoánvềtriểnvọngtăngtrưởngdàihạncủamộtcôngtyvàkhoảngthờigiantăngtrưởng.

Dựđoánlợinhuậnvàcổtứctươnglailàcôngviệcnguyhiểmnhất,nókhôngchỉđòihỏikiếnthứcvàkỹnăngcủamộtchuyêngiakinhtếhọcmàcòncầnsựnhạycảmcủamộtchuyêngiatâmlý.Vàtrênhết,rấtkhócóthểgiữtháiđộkháchquan;lạcquanquámứcvàbiquantộtcùngluônluôntranhgiànhvịtríhàngđầu.Năm1980,nềnkinhtếđãphảihứngchịutìnhtrạng“lạmphátđìnhđốn”trầmtrọngvàbốicảnhquốctếbấtổn.Điềutốtnhấtmànhàđầutưcóthểlàmtrongnămđólàdựđoántỷlệtăngtrưởngkhiêmtốnđốivớihầuhếtcáctậpđoàn.TrongsuốtthờikỳbongbóngInternetcuốithậpniên1990vàđầunăm2000,giớiđầutưtựthuyếtphụcmìnhrằngkỷnguyênmớivớitốcđộtăngtrưởngcaovàpháttriểnhưngthịnhvôtậnlàmộtcáikếtđãbiếttrước.

Mộtđiểmcầnphảinhớđólàchodùcôngthứcbạnsửdụngđểdựđoántươnglailàgìchăngnữa,ítnhiềubạnvẫnphảidựavàonhữnggiảthuyếtmậpmờ,mơhồ.MặcdùnhiềunhàđầutưởPhốWallkhăngkhăngrằnghọthấyrõđượctươnglai,nhưngvẫndễdàngmắcsailầmnhưmọingườitrongchúngta.NhưSamuelGoldwyntừngnói:“Rấtkhóđưaracácdựđoán–nhấtlàdựđoánvềtươnglai.”

Chúý2:Không thể tínhđượcnhữngconsốchínhxác từdữ liệukhôngrõràng.Hiểnnhiênlàbạnkhôngthểcóđượcnhữngconsốchínhxáckhisửdụngcácsốliệumậpmờ.Tuynhiênđểđạtkếtquảmongmuốn,giớiđầutưvàchuyêngiaphântíchchứngkhoánluônluônlàmnhưvậy.Vàđâylàcáchhọlàm.

Vídụ,bạnđãnghekểrấtnhiềuđiềutốtđẹpvềmộtcôngty.Bạnnghiêncứutriểnvọng,rồikếtluậnrằngcôngtyđócóthểduytrìtỷlệtăngtrưởngcaotrongmộtthờigiandài.Baolâu?Ồ,tạisaokhôngphảilà10nămnhỉ?

Sauđó,bạntính“giátrị”củacổphiếudựatrêncơsởmứctrảcổtứchiệntại,tỷlệtăngtrưởngkỳvọng trong tương lai,vàmức lãi suấtchung, cũngcó thể tínhđếnnguycơrủi rocủacổphiếu.Vàrồibạnthấtvọngtràntrềkhipháthiệnhóaramứcgiáhợplýcủaloạicổphiếuđóchỉthấphơnmộtchútsovớigiáthịtrườnghiệntại.

Giờđâybạncóhailựachọn.Bạncóthểchorằngcổphiếuquáđắtvàtừchốimua,hoặcbạncũngcóthểnói:“Cóthểcổphiếunàysẽduytrìtỷlệtăngtrưởngcaotrongvòng11nămthayvì10năm.Xétchocùng,ngay từđầu10nămcũngchỉ làmộtconsốdựđoán,vậy thì tại saokhôngphảilà11năm?”Vìvậybạnquaytrởlạilàmviệcvớimáytính,vàkỳlạthay,bâygiờbạnlạichạmtớimộtmứcgiá trịcaohơncảgiá thị trườnghiệntại.Nhờtrangbịvốnhiểubiết“chínhxác”này,bạnthựchiệngiaodịch“lànhmạnh”.

Lýdokhiếncuộcchơinàycóthểpháthuytácdụngđólàkhimộtnhàđầutưdựđoángiaiđoạn

tăngtrưởngkéodàicànglâu,thìdòngcổtứctươnglaicànglớn.Vìvậy,giátrịhiệntạicủamộtcổphiếuphụthuộcvàoýmuốncủangườitính.Nếu11nămchưađủthìcóthể12hoặc13nămsẽđủ.Luônluôncósựkếthợpnàođógiữatỷlệtăngtrưởngvàthờikỳtăngtrưởng,tạoramộtmứcgiácụthể.Hiểutheoýnày,khảnăngcủaconngườisẽkhôngthểtínhđượcgiátrịnộitạicủamộtcổphiếu.

J.PeterWilliamson,tácgiảcuốnInvestments(Cácđốitượngđầutư)đãđưaramộtbằngchứngminhhọahoànhảochovấnđềnày.ÔngướctínhgiátrịhiệntạihoặccơbảncủacổphiếuIBMbằngcáchsửdụngchínhnguyênlýchungmàtôiđãđềcậpởtrên–tứclà,ướctínhcổtứccủaIBMsẽtăngtrưởngvớitốcđộnhưthếnàovàtrongthờigianbaolâu.Lúcbấygiờ,IBMlàmộttrongnhữngcổphiếutăngtrưởnghàngđầuởMỹ.Đầutiên,WilliamsonđưaragiảđịnhcóvẻnhưrấtkhônngoanrằngIBMsẽtăngtrưởngvớitốcđộkhácaotrongmộtvàinămtrướckhisụtxuốngmứctăngtrưởngthấphơnnhiều.Khiôngđưaradựđoáncủamình,IBMđangbáncổphiếuởmứcgiáchưachiatáchlà320đô-la/cổphần.

Tôibắtđầudựđoánthunhậptrêncổphầnsẽtăngtrưởng16%,thấphơnmộtchútsovớichỉsốtrungbìnhcủa10nămtrước...Tôidựđoántỷlệtăngtrưởng16%kéodàitrong10năm,tiếpsauđólàtăngtrưởngvôhạnởmức…2%…Khitôiđưatấtcảconsốnàyvàocôngthức,tôicóđượcgiátrịnộitạilà172,94đô-la,bằngkhoảngmộtnửagiátrịthịtrườnghiệntại.

BởivìgiátrịnộitạivàgiátrịthịtrườngcủacổphiếuIBMchênhnhauquánhiều,Williamsonquyết định có lẽ dựđoán về tương lai của ông khôngđược chính xác.Ông lại tiếp tục thửnghiệm:

DựđoántỷlệtăngtrưởngtrênmứctrungbìnhcủaIBMduytrìtrongvòng10nămdườngnhưchưađượchợplýcholắm,vìvậytôikéodàidựbáotỷlệtăngtrưởng16%lênthành20năm.Giờđâygiátrịnộitạiđạt432,66đô-la,trêncảgiátrịthịtrường.

NếuWilliamson lựachọntỷ lệ tăngtrưởngtrênmứctrungbìnhkéodài30năm,ôngsẽdựđoánhãngIBMtạoradoanhthutươnglaitươngđươngkhoảng1/2thunhậpquốcdâncủatoànnướcMỹlúcbấygiờ.Trênthựctế,chúngtabiếtrằngIBMngừngtăngtrưởngtừgiữathậpniên1980vàtậpđoànnàyđãbáocáomộtsốkhoảnthualỗnặngnềvàođầuthậpniên1990,trướckhibắtđầukhôiphụcmạnhmẽvàonăm1994nhờhệthốngquảnlýmới.

Cómộtđiểmcầnphảinhớtừnhữngvídụtrênđólàđộchínhxácvềmặttoánhọccủacáccôngthứcgiátrịcơbảnđượcdựatrênnềntảngkhôngchắcchắn:dựđoántươnglai.Nhântốcơbảncủacácphéptínhnàykhôngbaogiờđảmbảochắcchắn;đóchỉlànhữngướctínhtươngđốithôsơ–cólẽmộtaiđósẽnóiđólàsựphỏngđoán–vềđiềugìcóthểxảyratrongtươnglai.Vàtùythuộcvàonhữnggìphỏngđoán,bạncóthểtựthuyếtphụcbảnthântrảbấtkỳmứcgiánàomàbạnmuốnchomộtloạicổphiếu.

Tôitinrằngcósựthiếurõràngcơbảnvềgiátrịcủacổphiếuthường,thậmchílàvềmặtquytắccơbản.NgaycảThượngđếtoànnăngcũngkhôngbiếtchỉsốP/Ehợplýchomộtloạicổphiếuthường.

Chúý3:Yếutốlàmcổphiếunàytăngtrưởngchưachắcđãlàmcổphiếukiatăngtrưởng.Khókhănluônđikèmvớigiátrịmàthịtrườngđặtlêncácthànhtốcơbảncụthể.Cómộtđiều

luônđúnglàthịtrườngđịnhgiátăngtrưởng,đồngthờitỷlệtăngtrưởngcaohơnvàchỉsốlớnhơnluônsonghànhcùngnhau.Thếnhưngcâuhỏiquantrọnglà:Bạnnêntrảthêmbaonhiêuchotỷlệtăngtrưởngcaohơn?

Khôngcócâu trả lờinhấtquánnào.Trongmộtsốgiaiđoạn, chẳnghạnnhưđầu thậpniên1960và1970,khităngtrưởngđượccholàđạttỷlệđángmongđợi,thịtrườngsẵnsàngtrảmứcgiákhổnglồchocáccổphiếucótỷlệtăngtrưởngcao.Ởmộtsốgiaiđoạnkhác,chẳnghạncuốithậpniên1980đầuthậpniên1990,nhìnchungcổphiếutăngtrưởngcaochỉcómứcvượttrộikhiêmtốnsovớihàngloạtcổphiếuthường.Đếnthờiđiểmđầunăm2000,cáccổphiếutăngtrưởngcấuthànhchỉsốNASDAQ100vàđượcbánvớichỉsốP/Elênđến3consố.Tăngtrưởngcóthểtrởthànhmộtthứtràolưuchẳngkhácnàohoatulip,nhưnhữnggìnhàđầutưcổphiếutăngtrưởngđãđauđớnhọcđược.

Từquanđiểmthựctế,nhữngthayđổitrongphươngphápđịnhgiáthịtrườngdiễnranhanhchóngđãchỉrarằngsẽrấtnguyhiểmkhiápdụngbấtkỳmốiquanhệđịnhgiácủamộtnămđểchỉratiêuchuẩnthịtrường.Tuynhiên,thôngquaviệcsosánhcáchthứcđịnhgiácổphiếutăngtrưởngởhiệntạivớitiềnlệtronglịchsử,ítnhấtgiớiđầutưcũngcóthểtránhkhôngbịrơivàocácgiaiđoạnnhưkhichứngcuồnghoatulipđãlàmchogiớiđầutưthấtbạithảmhại.

Tạisaophântíchcơbảncóthểkhôngpháthuytácdụng?Mặcdùtrôngcóvẻkháhợplývàkhoahọc,phươngphápphântíchnàyvẫncóbasailầmtiềmẩn.Thứnhất,thôngtinvàkếtquảphântíchcóthểkhôngchínhxác.Thứhai,ướctínhvề“giátrị”củachuyêngiaphântíchchứngkhoáncóthểsai.Thứba,thịtrườngcóthểkhôngtựsửa“lỗi”củanó,vàgiácổphiếucóthểkhôngtrùngkhớpvớigiátrịướctính.

Chuyêngiaphântíchchứngkhoánđihếtcôngtynàysangcôngtykhácvàhộiývớicácchuyêngiatrongnhiềungànhsẽthuvềmộtkhốilượnglớnthôngtincơbản.Mộtsốnhàphêbìnhchorằngnhìntổngthể,thôngtinnàythậtvôích.Nhữnggìkiếmđượcdựatrênthôngtincógiátrị(giảsửthịtrườngvẫnchưanhìnnhậnthôngtinđó)sẽkhiếnnhàđầutưbịlỗnếuthôngtinxấuđi.Ngoàira,chuyêngiaphântíchtốnkhánhiềucôngsứcthuthậpthôngtin,cònnhàđầutưlạiphảitrảnhiềuchiphígiaodịchkhicốgắnghànhđộngtheonguồntinđó.Thậmchívấnđềcòntồitệhơnkhichuyêngiaphântíchkhôngđủkhảnăngchuyểncácdữkiệnđúngthànhdựđoánchínhxácvềthunhậptươnglaitrongmộtvàinăm.Phântíchsaithôngtincóthểđẩykếtquảướctínhtỷlệtăngtrưởnglợinhuậnvàcổtứcrấtxakhỏigiátrịthực.

Vấnđềthứhailàthậmchínếuthôngtinchínhxácvàtácđộngcủathôngtinđóđốivớimứctăngtrưởngtươnglaiđượcđánhgiáđúng,chuyêngiaphântíchvẫncóthểđưaraướctínhgiátrịsailệch.VídụvềIBMởtrênđãchothấynhữngkhókhănkhichuyểnđổidựđoáncụthểsựtăngtrưởngthànhdựđoánriênggiátrịnộitại.Trênthựctế,nỗlựcmongđạtđượcmộtthướcđogiátrịcơbảncóthểlàcuộctìmkiếmđầymayrủikhôngđemlạikếtquảkhảquan.Và,thậmchínếudựđoánvềtốcđộtăngtrưởngcủachuyêngiaphântíchlàđúng,thôngtinnàycóthểđãđượcthịtrườngphảnánhchínhxác,vàbấtcứsựkhácbiệtnàogiữagiávàgiátrịcủamộtloạicổphiếucũngcóthểbắtnguồntừướctínhgiátrịkhôngchínhxác.

Vấnđềcuốicùnglàngaykhithôngtinvàướctínhgiátrịchínhxác,cổphiếubạnmuavẫncóthểsụtgiá.Vídụ,giảsửcổphiếucủacôngtyBiodegradableBottlingđangđượcbánvớimức

giágấp30lầnthunhập,vàchuyêngiaphântíchướcđoáncôngtycóthểduytrìtốcđộtăngtrưởngdàihạn25%.Nếucốphiếucótỷlệtăngtrưởngdựđoánlà25%đượcbánvớimứcgiágấp40lầnthunhập,chuyêngiaápdụngphươngphápcơbảncóthểkếtluậnBioegradablelàmộtcổphiếu“rẻ”vàkhuyếnnghịnênmua.

Thếnhưng,giảsửmộtvàithángsau,cổphiếucótốcđộtăngtrưởng25%chỉđượcbántrênthịtrườngvớimứcgiágấp20lầnthunhập.Thậmchínếuchuyêngiaphântíchướctínhtỷlệtăngtrưởnghoàntoànchínhxác,kháchhàngcủahọvẫnkhôngkiếmđượcgì,bởilẽthịtrườngtựđịnhgiálạinhữngướcđoánvềgiátrịcủacổphiếutăngtrưởngnóichung.Thịtrườngcóthểtựsửa“lỗi”bằngcáchđịnhgiálạitấtcảcổphiếuxuốngthấphơnthayvìnânggiácủacổphiếuBiodegradableBottling.

Việcthayđổiđịnhgiánhưvậykhôngcógìlạ–đólànhữngdaođộngthườngxuyênmangcảmtínhthịtrườngđãtừngxảyratrongquákhứ.Khôngchỉcóchỉsốtrungbìnhcủacổphiếunóichungthayđổinhanhchóngmàthịtrườngcũngcóthểthayđổiđángkểkhoảnhoahồnggắnliềnvới tốcđộ tăng trưởng.Vậy thì, rõ ràngchúng takhôngnênnghĩ rằng thànhcôngcủaphươngphápphântíchcơbảnlàđiềuhiểnnhiên.

SửdụngkếthợpphântíchcơbảnvàphântíchkỹthuậtNhiềuchuyêngiaphântíchsửdụngkếthợpcảhaiphươngphápđểđánhgiáliệucổphiếucóđủhấpdẫnđểmuahaykhông.Cóthểdễdàngtómtắtmộttrongnhữngquytrìnhhợplýnhấtbằngbaquytắcdướiđây.Bạnđọckiênnhẫntheodõitừđầucuốnsáchsẽnhậnthấycácquytắcnàydựatrênquytắcđịnhgiácổphiếutôiđãtrìnhbàyởphầntrước.

Quy tắc1:Chỉmuacổphiếucủacác công tyđượckỳvọngsẽduy trì tỷ lệ tăng trưởngnguồnthutrênmứctrungbìnhtrongítnhất5năm.Tỷlệtăngtrưởngnguồnthudàihạnphithườngchínhlànhântốquantrọngduynhấtgópphầntạonênsựthànhcôngcủahầuhếtcácvụđầutưcổphiếu.GeneralElectric,Googlevàđặcbiệtlàtấtcảcổphiếuthườngnổibậtkháctrongquákhứđềulàcổphiếutăngtrưởng.Chodùviệcnàycóthểkhókhăn,songlựachọnloạicổphiếucólợinhuậntăngtrưởngchínhlàphầnquantrọngcủatròchơi.Tốcđộtăngtrưởngổnđịnhkhôngchỉgiúptăngthunhậpvàcổtứccủacôngtymàcòncóthểnângbộisốmàthịtrườngsẵnsàngtrảchomứcthunhậpđó.Bởivậy,ngườimualoạicổphiếucóthunhậpbắtđầutăngnhanhchóngsởhữucơhộikiếmđượcmónlờitiềmnănggấpđôi–cảlợinhuậnvàchỉsốđềucóthểtăng.

Quytắc2:Khôngbaogiờtrảmứccaohơnsovớigiátrịnềntảngvữngchắccủamộtloạicổphiếu.Mặcdùtôiđãphântíchrằngbạnkhôngthểđánhgiáchínhxácgiátrịnộitạicủamộtloạicổphiếu,songnhiềuchuyêngiaphântíchcholàbạncóthểphánđoángầnđúngkhicổphiếucóvẻnhưđượcđịnhgiáhợplý.Nóichung,chỉsốlợinhuậncủacảthịtrườnglàmứcchuẩnhữuích.Cácloạicổphiếutăngtrưởngđượcbánvớichỉsốtươngđươnghoặckhôngcaohơnchỉsốcủathịtrườngnhiềulắmthườngcógiátrịlýtưởng.

Cónhữnglợithếquantrọngkhimuacổphiếutăngtrưởngvớichỉsốthunhậpcựckỳhợplý.Nếuướctínhtỷlệtăngtrưởngchínhxác,bạncóthểcóđượclợinhuậnkép(doublebonus)nhưtôiđãđềcậpởquytắc1:Giásẽcóxuhướngtănglênđơngiảnvìthunhậpđãtănglên,thếnhưngchỉsốcũngcókhảnăngnớithêmrakhinhậnthấytỷlệtăngtrưởngđãđượcthiếtlập.

Vậynên,nhàđầutưsẽnhậnđượclợinhuậnkép.Giảsửbạnmuamộtloạicổphiếuvớigiá7,5đô-lavàcómứcthunhậplà1đô-la/cổphần.Nếuthunhậptănglên2đô-la/cổphầnvàchỉsốP/E tăng từ7½ lên15(giờđâycông tycó thểđượcxem làcổphiếu tăng trưởng), thìbạnkhôngchỉtănggấpđôisốtiềnbạncó–màthậtrabạnđãtănggấpbốnbởivìcổphiếubạnmuavớimứcgiá7,5đô-lagiờđâysẽcógiátrị30đô-la.(Chỉsố15nhânvới2đô-latiềnlãi).

Bâygiờchúngtathửxemxétmặtkiacủađồngtiền.Cónhữngnguycơrủirođặcbiệtliênquanđếnhoạtđộngmua“cổphiếutăngtrưởng”khi thị trườngđãxácnhậntỷ lệ tăngtrưởngvànângchỉsốP/Elêncaohơnrấtnhiềusovớichỉsốđượcgánchocáccổphiếuyếuhơn.Vấnđềlàchỉsốrấtcaocóthểđãphảnánhđầyđủtốcđộtăngtrưởngđượcdựđoán,nếutốcđộtăngtrưởngđókhôngtrởthànhhiệnthựcvàtrênthựctế lợinhuậngiảmxuống(hoặcthậmchítăngtrưởngchậmhơnsovớidựkiến),bạnsẽcómộtkếtcụckhôngmấydễchịu.Lợinhuậnképsẽtrởthànhhiệnthựcnếuthunhậpcủacổphiếucóchỉsốthấptănglên,songcũngcóthểtrởthànhthảmhọaképnếuthunhậpcủacổphiếuvớichỉsốcaogiảmxuống.Khithunhậpgiảmxuốngthấp,chỉsốcũngcókhảnăngsụtgiảmtheo.Tuynhiên,mứcđộsụtgiảmcóthểkhôngtrầmtrọngnếungaytừđầuchỉsốkhôngquácao.

Vậythì,ýkiếnđượcđềxuấtởđâychínhlàchiếnlượcmuacổphiếutăngtrưởngchưađượcthịtrườngxácnhậncóchỉsốlợinhuậnkhôngquácaosovớithịtrường.Tấtnhiên,rấtkhóđểdựđoántốcđộtăngtrưởng.Nhưngthậmchínếutốcđộtăngtrưởngkhôngtrởthànhhiệnthựcvàthunhậpgiảmxuống,cũngítcónguycơxảyrathảmhọaképnếuchỉsốbắtđầutừmứcthấp,trongkhiđólợinhuậncóthểtănggấpđôinếumọichuyệndiễnratheochiềuhướngbạnkỳvọng.Đâylàmộtphươngthứcđặcbiệtgiúpbạngiànhđượclợithế.

PeterLynchtrướcđâylànhàquảnlýrấtthànhcôngcủaquỹMagellan,giờđãnghỉhưu.Ôngthườngápdụngphươngphápnàyđểgiànhđượclợithếtolớntrongsuốtnhữngnămđầuquỹmớisánglập.LynchđãsosánhtỷlệtăngtrưởngvớichỉsốP/EcủacổphiếuriênglẻtiềmnăngvàôngchỉbổsungvàodanhmụcđầutưcácloạicổphiếucótỷlệtăngtrưởngcaocânxứngvớichỉsốP/E.ĐâykhôngchỉđơngiảnlàchiếnlượcsửdụngchỉsốP/Ethấp,bởivìmộtcổphiếuvớitỷlệtăngtrưởng50%vàchỉsốP/Elà25(nhưvậytỷlệtăngtrưởngtrênP/Elà2)đượccholàtốthơnnhiềuloạicổphiếucótốcđộtăngtrưởng20%vàchỉsốP/E20(nhưvậytỷlệtăngtrưởngtrênP/Elà1).Nếucómộtngườinàođódựđoánchínhxáctốcđộtăngtrưởng(đãcóthờiLynchlàmđượcđiềunày)thìchiếnlượcnàycóthểmanglạinhữngkhoảnlãiđángkinhngạc.

Chúngtacóthểtómtắttấtcảnhữngđiềubànluậntừđầuđếngiờbằngcáchphátbiểulạihaiquytắcđầutiên:TìmkiếmtìnhhuốngtăngtrưởngvớichỉsốP/Ethấp.Nếutăngtrưởngtrởthànhhiệnthực,thôngthườngbạnsẽcóđượclợinhuậnkép–cảthunhậpvàchỉsốđềutăng,mang lạikhoản lãikhá lớn.Hãythậntrọngvớicáccổphiếucóchỉ sốquácaovới tỷ lệ tăngtrưởngtươnglaiđãbịchiếtkhấu.Nhưngnếutăngtrưởngkhôngtrởthànhhiệnthực,khoảntiềnthualỗsẽtănglêngấpđôi–cảthunhậpvàchỉsốP/Eđềusụtgiảm.

Quytắc3:Tìmkiếmcổphiếusẽtăngtrưởngtheodựtínhcủagiớiđầutưcóthểlấylàmcơsởđểxâylâuđàitrêncát.Tôiđãnhấnmạnhtầmquantrọngcủayếutốtâmlýkhiđịnhgiácổphiếu.NhàđầutưcánhânhaytổchứckhôngphảilànhữngcỗmáycóthểtínhchỉsốP/Ecótínhđảmbảovàinracácquyếtđịnhmuahaybán.Họlàconngườicócảmxúc–bịchiphốibởi

lòngtham,hammuốncờbạc,hyvọngvàcảnỗisợhãikhiđưaracácquyếtđịnhvềthịtrườngcổphiếu.Điềunàylýgiảitạisaođầutưthànhcôngđòihỏiphảicósựnhạybénvềcảtrítuệlẫntâmlý.

Cổphiếumanglại“cảmgiácdễchịu”theosuynghĩcủagiớiđầutưcóthểđượcbánvớichỉsốrấtcaotrongmộtthờigiandài,ngaycảkhitỷlệtăngtrưởngchỉởmứctrungbình.Cònnhữngloạicổphiếukhôngđượcmaymắnnhưvậycóthểbịbánvớichỉsốthấptrongsuốtthờigiandài,thậmchíngaycảkhitỷlệtăngtrưởngcaohơnmứctrungbình.Nếutỷlệtăngtrưởngđượcthiếtlập,chắcchắncổphiếusẽthuhútmộtnhómngườiủnghộnàođó.Thịtrườngkhôngphảilàkhôngcólý.Thếnhưngcổphiếucũnggiốngnhưconngười–cáigìkíchthíchcổphiếunàycũngcóthểhờhữngvớicổphiếukhác,vàquátrìnhcảithiệnchỉsốdiễnrachậmhơn,khiêmtốnhơnnếucâuchuyệnvềnókhônglàmgiớiđầutưmêmẩn.

Vìvậyquytắc3khuyênbạnnêntựhỏibảnthânrằngliệucâuchuyệncổphiếucủabạncóxuhướngthuhútsựchúýcủađámđônghaykhông?Liệuđócóphảilàcâuchuyệntừnhữngướcmơdễlantruyềnhaykhông?Liệuđócóphảilàmộtcâuchuyệnkhuyếnkhíchgiớiđầutưxâydựnglâuđàitrêncát–nhưngđượcđặttrênnềnmóngvữngchắc?

Đểápdụngquytắc3,bạnkhôngnhấtthiếtphảilàmộtchuyêngiakỹthuật.Bạncóthểvậndụngtrựcgiácvàkhảnăngsuyđoánđểđánhgiárằngliệu“câuchuyện”vềcổphiếucókhảnăngthuhútsựchúýcủađámđông–đặcbiệtlàcácnhàđầutưtổchứchaykhông.Tuynhiên,chuyêngiaphântíchkỹthuậtsẽtìmkiếmbằngchứnghữuhìnhtrướckhihọbịthuyếtphụcrằngýtưởngđầutưđãthậtsựlàmcôngchúngmêmẩn.Đươngnhiên,bằngchứngcụthểnàychínhlàsựkhởiđầucủaxuhướngđi lênhoặcmộttínhiệukỹthuậtcóthểđưaradựđoán“đángtincậy”rằngxuhướngđilênsẽhìnhthành.

Mặcdùcácquytắctôitrìnhbàyởđâynghecóvẻrấthợplý,nhưngcònmộtcâuhỏiquantrọngđólàliệurằngcácquytắccóthậtsựpháthuytácdụnghaykhông.Xétđếncùng,córấtnhiềungườikhácthamgiacuộcchơi,vàhiểnnhiênlàchẳngcóngườinàocóthểluôngiànhphầnthắng.

Tronghaichươngtiếptheo,tôisẽnghiêncứucáckếtquảthực.Chương6sẽđisâumổxẻcâuhỏi:Phântíchkỹthuậtcóhiệuquảhaykhông?Chương7sẽnghiêncứuthànhtíchhoạtđộngcủacácchuyêngiaápdụngphươngphápphântíchcơbản.Haichươngnàysẽgiúpchúngtađánhgiánhữngchuyêngiaphântíchđầutưchuyênnghiệpthựchiệncôngviệccủahọtốtnhưthếnàovàchúngtanênđặtbaonhiêuniềmtinvàolờikhuyêncủahọ.

6. Phân tích kỹ thuật và Thuyết bướcđingẫunhiên

Mọithứrấtítkhigiốngnhưbềngoàicủachúng.Sữakhôngkemcóthểgiảlàmkem.

―Gilbert&Sullivan,H.M.SPinafore

Khôngphảithunhập,chẳngphảicổtức,khôngphảiyếutốrủiro,cũngchẳngphảitỷlệlãisuấtcaocóthểkéongườilậpbiểurakhỏinhiệmvụđượcgiao:nghiêncứucácdaođộnggiácủacổphiếu.Nhữngcốnghiếnkhôngbiếtmệtmỏichocácconsốnhưvậyđãgiúpsảnsinhra lýthuyếtmàumènhấtcũngnhưngônngữbìnhdâncủaPhốWall:“Giữcổphiếutốt,báncổphiếuyếu”,“Chuyểnsangcổphiếumạnh”,“Bánsốcổphiếunàyđi,chúngchẳngíchlợigìcả”.Tấtcảđềulànhữngcâukếtluậnhaylờikhuyênquenthuộccủachuyêngiaphântíchkỹthuậtkhihọvuivẻthuphímôigiớiđểkhuấytungtàikhoảncủabạnlên.

Chuyêngiaphântíchkỹthuậtxâydựngchiếnlượccủahọdựatrêngiấcmơvềlâuđàitrêncátvàkỳvọngcôngcụcủahọsẽnóichohọbiếtlâuđàinàođangđượcxâyvàlàmthếnàođểnhậpcuộcngaytừđầu.Câuhỏilà:Cáccôngcụđócógiúpíchhaykhông?

ĐôigiàythủnglỗvànhữngdựđoánmậpmờĐôikhicácgiáosưtrườngđạihọcbịsinhviênhỏinhưthếnày:“Nếuthôngminhnhưvậy,tạisaothầykhônggiàu?”Câuhỏinàythườngkhiếncácvịgiáodaydứtvìhọ luôntựchorằngmìnhđãkhướctừsựgiàucócủacảivậtchấttầmthườngđểthamgiavàomộttrongnhữnglĩnhvựccựckỳhữuíchchoxãhộiđólànghềsưphạm.Cólẽcácchuyêngiakỹthuậtnênđượchỏicâunàythìhợplýhơn.Bởilẽđiểmmấuchốtcủaphươngphápphântíchkỹthuậtlàkiếmtiền,vậynênngườitahoàntoàncólýkhikỳvọngnhữngngườithuyếtgiảngphươngphápnàycũngbiếtcáchápdụngnóthànhcông.

Khinhìncậncảnh,ngườitathườngthấychuyêngiakỹthuậtđiđôigiàythủnglỗvớicổáosờnrách.Cánhântôichưabaogiờbiếtđếnmộtchuyêngiakỹthuậtthànhcôngnào,songtôiđãchứngkiếnsựsuysụpcủamộtsốchuyêngiakỹthuậtkhôngthànhcông.Thếnhưngcómộtđiềurấtkỳlạlàchẳngbaogiờhọcảmthấyhốitiếc.Nếubạnhỏitạisaohọlạithấtbại,họsẽtrảlờikháthànhthậtrằnghọđãmắcphảimộtsailầmmuônthuởcủaconngười,đólàkhôngtinvàochínhbiểuđồcủamình.Mộtlầntôiđãvôcùngxấuhổvàchếtlặngngaytạibànăncủaanhbạntôi–mộtchuyêngialậpbiểu–khianhtađưaranhậnxétnhưvậy.Từlầnđótôiđãrútrabàihọclàkhôngbaogiờănchungvớimộtchuyêngialậpbiểu.Thậtkhótiêuhóa!

Mặcdùcácchuyêngiakỹthuậtcóthểkhôngthànhcôngkhivậndụnglờikhuyêncủachínhmình,songtrênthựctếlờinóicủahọvẫnrấtcógiátrị.Hãythửnghiêncứulờikhuyêncủamộtchuyêngiaphântíchkỹthuậtnhưsau:

Thịtrườngphụchồisaumộtthờigiantáitíchlũylàmộtdấuhiệutănggiácổphần.Tuynhiên,nhântốlàmđònbẩyvẫnchưaxuấthiệnrõràngvàvùnggiácaovượtchỉsốDow40điểm,vìvậyvẫncònquásớmđểnóigiaiđoạntiếptheocủathịtrườnggiálênsắpđến.Nếutrongmột

vàituầntới,kếtquảkiểmtracácchỉsốthấpvẫnkhôngthayđổivàthịtrườngvượtquađượcnhữngngưỡngcaotrướcđó,chúngtasẽthấygiácổphiếutiếptụctăng.Nếucácchỉsốthấpbịphávỡ,xuhướngđixuốngtrunghạnsẽtiếptụckéodài.Khixemxéttìnhhìnhhiệntại,cómộtđiềudễnhậnthấylàngườimuabáncổphiếuvẫnngồiởcánhgàchờđợisơđồminhhọaxuhướngrõrànghơnvàthịtrườngsẽdaođộngtrongphạmvigiaodịchrấthẹp.

Nếubạnhỏitôichínhxáctấtcảnhữngđiềunàycónghĩalàgì,elàtôikhôngthểnóichobạnbiết,songtôinghĩcólẽcácchuyêngiakỹthuậtđãquanniệmnhưthếnày:“Nếuthịtrườngkhôngđilênhoặclùixuống,thịtrườngsẽđứngyên.”Thậmchíbiêntậpviêndựbáothờitiếtcũngcóthểđưaradựđoánkháhơnthế.

Hiểnnhiên,tôicóthànhkiếnvớichuyêngialậpbiểu.Đâykhôngchỉlàthànhkiếncánhânmàcònvớitưcáchmộtchuyêngia.Giớihọcthuậtghétcayghétđắngphươngphápphântíchkỹthuật.Chúngtôirấtthíchmổxẻ,bớimócphươngphápnày.Chiếnthuậtbớimóccủachúngtôibắtnguồntừhainguyênnhân:(1)saukhitrừchiphígiaodịch,phươngphápnàykhôngchokếtquảkháhơnchiếnlượcmua-và-nắmgiữ;và(2)phươngphápnàycóquánhiềuđiểmsơhởđểchúngtôibớimóc.Vàmặcdùcóvẻnhưhơibấtcôngkhicôngkíchmụctiêuđángthươngnhưvậy,songxinbạnhãynhớrằng:chúngtôiđangcốgắnggiữtúitiềncủabạn.

Chodùsựrađờicủamáytínhcóthểcủngcốđịavịcủachuyêngiakỹthuậttrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh,vàmặcdùdịchvụlậpbiểutrànngậptrênmạngInternet,songcôngnghệrútcụccũngchứng tỏchỉ làmhủyhoại thanhdanhcủachuyêngiakỹ thuật.Trongkhi cácchuyêngiakỹthuậtnhanhchónglậpbiểuđồchothấyxuhướngchuyểnđộngcủathịtrường,chuyêngiahọcthuậtcóthểxâydựngnhữngbiểuđồchothấyđộchínhxáccủacácbiểuđồkỹthuậtvớitốcđộnhanhkhôngkém.Thậtdễdàngkiểmtratấtcảquytắcgiaodịchkỹthuậttrênmáytính,vìthếđâytrởthànhmộttròtiêukhiểnthúvịchocácchuyêngiahọcthuậtđểxemliệucácquytắcđócóthậtsựhiệuquảkhông.

Cótồntạiđàtănggiảmtrênthịtrườngchứngkhoánhaykhông?Chuyêngiakỹthuậttinrằngviệchiểurõdiễnbiếncủamộtloạicổphiếutrongquákhứcóthểgiúpdựđoándiễnbiếncủanótrongtươnglai.Nóicáchkhác,chuỗidaođộnggiátrướcngàyđượcnghiêncứuluôncóýnghĩaquantrọngchoviệcdựđoándaođộnggiácủangàyđó.

Chuyêngialậpbiểutinrằngđàtănggiảmcótồntạitrênthịtrường.Giảsửcổphiếuđangtănggiásẽtiếptụctăng,còncổphiếubắtđầusụtgiácứthếlaoxuống.Dođó,nhàđầutưnênmuacổphiếubắtđầutănggiávànắmgiữcáccổphiếumạnh.Nếucổphiếubắtđầugiảmgiáhoặccó“thànhtíchnghèonàn”,nhàđầutưđượckhuyênnênbánra.

Nhữngquytắckỹthuậtnàyđãđượckiểmnghiệmkỹcàngbằngcáchsửdụngcácdữliệuvềgiácổphiếutrongnhiềugiaodịchlớncáchđâytừrấtlâu,thậmchílàđầuthếkỷXX.Kếtquảchỉrarằngkhôngthểtintưởngápdụngdaođộnggiácổphiếutrongquákhứđểphỏngđoándaođộngtrongtươnglai.Nếuthịtrườngthậtsựcótrínhớ,đócũngchỉlàbộnhớcódunglượngrấtnhỏ.Mặcdùđôilúcthịtrườngcóphôbàyđànàođó,tuynhiênvẫnkhôngđángtincậyvìgiácổphiếukhôngduytrìphongđộđủlâuđểlấnátcácchiphígiaodịchquálớnkhithựchiệnchiếnthuậtcăncứvàoxuhướnggiá.

Mộtloạtphépthửđơngiảncóthểsosánhthayđổigiácổphiếutrongmộtkhoảngthờigiancụthểvới thayđổigiá trongkhoảng thờigian tiếp theo.Chẳnghạn, theo lý thuyếtvềmặtkỹthuật,nếugiácủamộtloạicổphiếutăngngàyhômqua,cónhiềukhảnănggiásẽtiếptụctăngngàyhômnay.Thếnhưng,hóaramốitươngquangiữadaođộnggiátrongquákhứ,ởhiệntạivàtươnglaigầnnhưbằngkhông.Biếnđộnggiácổphiếutuầntrướcchẳngmấyliênhệđếnnhữngthayđổigiátrongtuầnnày...Bấtkểgiữacácdaođộnggiácổphiếuởnhữngthờiđiểmkhácnhauphụthuộcthếnàochăngnữa,thìmốiliênhệđócũngvôcùngnhạtnhòavàkhôngcónhiềuýnghĩavềmặtkinhtế.Mặcdùthịtrườngcóđưaralựcđẩyngắnhạnnàođó(tôisẽbànluậnđầyđủởChương11),songkhôngnhàđầutưnàosaukhitrảchiphígiaodịchcóthểkiếmchácđượcgìtừlựcđẩyđó.

Cácchuyêngiakinhtếhọccũngnghiêncứuluậnđiểmchorằngchuỗidaođộnggiáthườngdiễnratheomộthướngtrongnhiềungày(nhiềutuầnhoặcnhiềutháng)củacácchuyêngiakỹthuật.Ngườitavícổphiếunhưcáchậuvệ,nhữngngườikhiđãlấyđượcđàrấtcókhảnăngsẽtiếptụcgiữvữngđàđótrongthờigiandài.Thếnhưngsựthậthóarakhôngđơngiảnnhưvậy.Đôikhimộtloạicổphiếucóthểtănggiáliêntiếptrongnhiềungày;tuynhiên,thỉnhthoảngkhitungmộtđồngxuhaimặt,bạncũngcóthểliêntiếptungđược“mặtngửa”.Sốlầnchuỗigiátăng lên(haygiảmxuống)cũngkhôngnhiềuhơnsố lầnbạncó thểkỳvọngvàochuỗimặtngửahaymặtsấpliêntiếpngẫunhiên.Cáivẫnthườngđượcgọilà“cácmôhìnhliêntục”trênthịtrườngchứngkhoáncũngkhôngthườngxuyênhơnsốlầngặpvậncủabấtkỳkẻmáumêcờbạcnào.Đâychínhlàđiềumàchuyêngiakinhtếhọcmuốnámchỉkhihọnóirằnggiácổphiếuphảnứngrấtgiốngbướcđingẫunhiên.

Vậychínhxácthếnàolàmộtbướcđingẫunhiên?Đốivớinhiềungười,đâycóvẻnhưlàmộtchuyệnvôlý,sailầm.Thậmchíngaycảđộcgiảthiếutrungthànhnhấtcủacácchuyêntrangtàichínhcũngcóthểdễdàngchỉramôhìnhgiácổphiếutrongthịtrường.Chẳnghạn,hãythửquansátbiểuđồcổphiếu6.1.

Dườngnhưbiểuđồminhhọakhárõcácmôhình.Sauthờigianđầuđilên,cổphiếuđổichiềuđixuống,rồisauđócứthếlaodốckhôngphanh.Mộtthờigiansau,xuhướngsụtgiábịchặnlạivàgiácổphiếulạitiếptụcchuyểnđộnglênvớitốcđộổnđịnh.Bấtcứainhìnvàobiểunàycũngcóthểtựnhậnthấycácxuhướngdaođộngđó.Làmthếnàochuyêngiakinhtếhọclạikémtinhtườngđếnmứckhôngthểnhậnranhữngđiềuđãquárõràngtrongmắtngườibìnhthường?

Lòngtinbềnbỉvàonhữngmôhìnhlặpđilặplạicủathịtrườngcổphiếubắtnguồntừsựảotưởngvềthốngkê.Đểminhhọađiềunày,tôisẽmôtảmộtthínghiệmyêucầusinhviênthamgia.Cácsinhviênđượcgiaonhiệmvụ lậpmộtbiểuđồdaođộngcủamột loạicổphiếugiảtưởng,lúcđầuđượcbánvớigiá50đô-la.Giácổphiếulúcphiêngiaodịchcuốingàyđóngcửasẽđượcxácđịnhtùythuộcvàokếtquảtungđồngxu.Nếulàmặtngửa,sinhviêngiảsửrằnggiáphiêngiaodịchđóngcửangàyhômnaycaohơnngàyhômqua½điểm.Nếulàmặtsấp,giácoinhưbịgiảm½điểm.Biểuđồdướiđâychínhlàbiểuđồcổphiếugiảtưởng,kếtquảcủamộttrongnhữnglầnthửnghiệmđó.

Biểuđồ6.1

Sơđồdựatrênkếtquảtungđồngxungẫunhiêntrôngrấtgiốngvớimộtsơđồcổphiếuthôngthườngvàthậmchícònchỉramộtsốchukỳ.Tấtnhiên,“chukỳ”rõràngmàchúngtaquansátđượctừkếtquảtungđồngxukhôngxảyrathườngxuyênnhưchukỳthực,thếnhưngcácxuhướngđilênvàđixuốngởthịtrườngchứngkhoáncũngtươngtựnhưvậy.

Việcthiếutínhquyluậtcóýnghĩarấtquantrọng.“Cácchukỳ”trongbiểuđồcổphiếubiểudiễnsựlặplạivậnmayhoặcvậnrủicủamộttayhammêcờbạcbìnhthườngcũngkhôngkhácnhiềusovớichukỳthực.Kểcảkhicổphiếudườngnhưđangtrênđàtănggiá(trônggiốngnhưxuhướngđilêntrongmộtsốgiaiđoạntrước)cũngkhôngcungcấpthôngtinhữuíchnàođángtincậyhaychobiếttuổithọcủaxuhướngtănggiáhiệntại.Đúnglàlịchsửcóxuhướngtựlặplạiởthịtrườngchứngkhoán,songtheovôvàncáchthứcđángngạcnhiênkhácnhaumàcóthểpháhỏngtấtcảmọinỗlựckiếmlợinhuậndựatrênvốnhiểubiếtvềcácmôhìnhgiátrongquákhứ.

Trongcácbiểuđồcổphiếumôphỏngkhácdựatrênkếtquảtungđồngxucủasinhviênđãxuấthiệncácmôhình“đầuvàhaivai”,môhình“bađỉnh–bađáy”vàmộtsốmôhìnhquenthuộckhác.Cómộtsơđồtrìnhdiễnxuhướngtăngngoạnmụctrongmôhình“đầuvàhaivai”lộnngược(môhìnhbiểuhiệntănggiácổphầnrõràng).Tôiđưabiểuđồđóchomộtanhbạnlàchuyêngia lậpbiểu, anhnàygầnnhưpháthoảng lên. “Đây là công tynàovậy?”anh la lên.“Chúngtaphảimuangaymớiđược.Môhìnhnàythuộcdạngkinhđiển.Trămphầntrămlàgiásẽtănglên15điểmvàotuầnsau.”Thếnhưnganhbạntôichẳngbuồnđáplạikhitôinóirằngsơđồđóđượclậpdựatrênkếtquảtungđồngxungẫuhứng.Chuyêngialậpbiểuvốnlànhữngngườiítkhiếuhàihước!

Sinhviêncủatôisửdụngphươngpháphoàntoànngẫunhiênđểlậpracácbiểuđồcổphiếu.Vớimỗilầntungđồngxu,miễnlàkhôngchơitrògianlận,có50%đượcmặtngửa,tứclàxuhướnggiácổphiếutănglên,và50%đượcmặtsấp,cónghĩalàxuhướngđixuống.Thậmchínếutungđồngxu10lầnliêntiếpđềunhậnđượcmặtngửa,thìkhảnănglầntungtiếptheosẽlàmặtngửacũngchỉđạt50%.Nhàtoánhọcgọichuỗidãysốthuđượctừmộtquátrìnhngẫunhiên(chẳnghạnnhưdãysốtrongbiểuđồcổphiếumôphỏngcủachúngtôi)làbướcđingẫunhiên.Hoàntoànkhôngthểcăncứvàonhữnggìđãxảyratrướcđóđểđoántrướcbướcdichuyểntiếptheotrênbiểuđồ.

Đốivớinhàtoánhọc,dãysốđượcghilạitrênbiểuđồcổphiếucũngkhôngcóbiểuhiệnkhácbiệtsovớidãysốtrongbiểuđồgiảtưởng–trừmộtngoạilệrõràng.Chỉsốbìnhquângiácổphiếucóxuhướngđilêntrongdàihạntươngứngvớimứctăngtrưởngnguồnthuvàcổtứcdàihạn.Saukhiđiềuchỉnhtheoxuhướngnày,điểmkhácbiệtlàrấtnhỏ.Gầnnhưkhôngthểdựđoánbướcdichuyểntiếptheotrongchuỗigiácổphiếumàchỉdựavàobiểuhiệngiácổphiếutrongquákhứ.Chodùngàyhômqua,giácổphiếudaođộngnhènhẹhaychaođảonghiêng

ngả,ngàyhômnayphiêngiaodịchvẫnsẽbắtđầuvớitỷlệ50-50.Sựthayđổigiácổphiếutiếptheocũngkhóđoánnhưkếtquảtungđồngxu.

Trênthựctế,thịtrườngchứngkhoánkhôngđồngnhấtvớiýtưởngcủanhàtoánhọcvềsựđộclậphoàntoàngiữadaođộnggiácổphiếuởhiệntạivớidaođộngtrongquákhứ.VẫntồntạimốiquanhệphụthuộcmờnhạtvàtôisẽgiảithíchkỹhơnởChương11.Thịtrườngkhônghoàntoànlàmộtbướcđingẫunhiên.Tuynhiêncácmốiliênhệmangtínhhệthốngquámờnhạtđếnmứcvôdụng.Chiphígiaodịchphảitrảtrongkhicốgắngtậndụngnhữngmốiliênhệphụthuộcnhạtnhòađóđềulớnhơnrấtnhiềusovớibấtkỳkhoảnlãinàocóthểthuvề.Vìvậy,phiênbản“hẹp”củathuyếtbướcđingẫunhiêncóthểđượcphátbiểuchínhxácnhưsau:

Lịchsửbiếnđộnggiácổphiếukhôngchứađựngthôngtinhữuíchgiúpnhàđầutưápdụngchiếnlượcmua-và-nắmgiữthậthiệuquảtronghoạtđộngquảnlýdanhmụcđầutư.

Nếukếtluậntrêncủathuyếtbướcđingẫunhiênlàđúng,vậythìtheonhưcáchnóicủaRichardQuandt,đồngnghiệptôi“Phântíchkỹthuậtgiốngnanávớithuậtchiêmtinhíttínhkhoahọc.”

Tôikhôngnóirằngápdụngchiếnlượcphântíchkỹthuậtkhôngbaogiờsinhlời.Trênthựctế,cácchiếnlượcnàythườngxuyênmanglạilợinhuận.Điểmcầnnhấnmạnhởđâylàchiếnlượcmua-và-nắmgiữđơngiản(tứclàmuamộtloạihaymộtnhómcổphiếurồinắmgiữtrongmộtthờigiandài)thôngthườngcũngmangvềmộtkhoảnlãitươngđươnghoặcthậmchínhiềuhơnsovớiphươngphápphântíchkỹthuật.

Phươngphápkỹthuậtthậtsựmanglạilợinhuậnchonhàđầutưápdụngnó,tuynhiênchiếnlượcmua-và-nắmgiữcũng làmđượcđiềutươngtự.Nhưchúngtasẽ thấyởphầnsau, trênthựctếtrongvònghơn80nămqua,chiếnlượcmua-và-nắmgiữđơngiảnsửdụngdanhmụcbaogồmtấtcảcổphiếucóchỉsốchứngkhoánđadạngcóthểmanglạichonhàđầutưtỷlệlợinhuậnhàngnămtrungbình trên10%.Chỉkhinàophươngphápkỹ thuậtmangvềmức lợinhuậncaohơnthịtrường,phươngphápđómớiđượccôngnhậnlàcóhiệuquả.Chođếnthờiđiểmhiệntại,chưacóphươngphápnàovượtquađượcphépthửnày.

MộtsốhệthốngkỹthuậtphứctạphơnNhữngngườiủnghộphươngphápphântíchkỹthuậtcóthểtranhluậnrằngnhữngphánđoáncủatôilàkhôngcôngbằng.Phépthửđơngiảnmàtôimiêutảởtrênkhôngthểsánhvới“sựphongphú”củaphươngphápphântíchkỹthuật.Thậtkhôngmaychocácchuyêngiakỹthuật,quy tắc giaodịchphức tạphơn cũngphải chào thuaphép thửkhoahọc. Chúng tahãy thửnghiêncứuchitiếtmộtsốphươngphápphổbiến.

Hệthốnglọc

Dướihệthống“lọc”phổbiến,cổphiếunàođãchạmmứcgiáthấpsauđólạitănglên,chẳnghạn5%(haybấtcứtỷlệnàomàbạnmuốn),đượccholàđangchuyểnđộngtheoxuhướngtănglên.Cổphiếusụtgiá5%sovớimứcđỉnhcaonhấtđượccholàđangchuyểnđộngtheochiềuđixuống.Giảsửbạnmuabấtkỳcổphiếunàotăng5%sovớimứcgiáthấpvàgiữchođếnkhigiágiảm5%sovớimứcđỉnhcaonhất,khiđóhãybánravàthậmchílàbánkhống.

Phươngpháptrênrấthayđượccáctaymôigiớisửdụng.Quảthực,phươngpháplọcchínhlà

nguyênnhânlýgiảicholệnh“cắtlỗ”phổbiếnđượcgiớimôigiớiưachuộng,khiđókháchhàngđượckhuyênnênbáncổphiếunếugiásụt5%sovớimứcgiáđãmuađể“hạnchếkhoảnlỗtiềmẩn”.Lý lẽmàhọđưara làcó thể loạicổphiếuđãrớtgiá5%đangcóxuhướnggiảmxuống.

Chuyêngiađãtiếnhànhthửnghiệmchitiếtcácquytắclọckhácnhau.Tỷlệphầntrămgiảmhoặctănggiáchophép lọcracácứngcửviênbánhoặcmuadaođộngtừ1-50%.Phépthửđượcthựchiệntrêncảcổphiếuriênglẻlẫnchỉsốchứngkhoánởnhữnggiaiđoạnkhácnhau.Nếutínhđếnphígiaodịchquácaokhiápdụngcácquytắclọc,khôngphảilúcnàocácphươngphápkỹ thuật cũng chiến thắng chiến lượcđơngiản làmua cổphiếu riêng lẻ (hoặc chỉ sốchứngkhoán)rồinắmgiữtrongkhoảngthờigianthựchiệnphépthử.Cácnhàđầutưcánhâncóthểdễdàngtránhsửdụngquytắclọccũngnhưtránhbấtkỳngườimôigiớinàokhuyếnnghịbạnnênápdụngquytắcđó.

ThuyếtDow

ThuyếtDowlàcuộcchơigiằngcogaycấngiữamứcgiácaonhấtvàmứcgiáthấpnhất.Khithịtrườngđạtđếncựcđỉnhvàchuyểnđộngxuống,chínhmứcđỉnhđóhìnhthànhmộtvùnggiácao,bởivìnhữngngườikhôngkịpbánkhigiáởmứcđỉnhcaonhấtrấtnónglòngmuốnbáncổphiếunếucócơhộithứhai.Vậythì,nếuthịtrườngtăngtrởlạivàđạtgầnmứcđỉnhlầntrước,ngườitanóirằngthịtrườngđang“thử”vùnggiácao.Nếuthịtrườngbứtphárakhỏivùnggiácao,cónhiềukhảnăngthịtrườngsẽtiếptụctănggiátrongmộtthờigiannữavàkhiđóvùnggiácaotrướcđótrởthànhvùnggiáthấp.Mặtkhác,nếuthịtrường“khôngthểxâmnhậpvàovùnggiácao”,thayvàođólạitụtxuốngthấphơncảmứcgiáthấpmàtrướcđóđượccoilàvùnggiáthấp,thìdấuhiệucủathịtrườnggiáxuốngđãxuấthiệnvànhàđầutưđượckhuyênnênbánra.

NguyêntắcDowcơbảnmôtảchiếnlượcmuakhithịtrườngtăngcaohơnmứcđỉnhlầntrướcvàbánkhicổphiếutrôiquavùngthấptrướcđó.Lýthuyếtnàyđượcxâydựngdựatrênnhiềuýkiếnđềxuấtkhácnhau,tuynhiênýtưởngcơbảnđượclấytừnguyêntắclậpbiểuđồ.

Buồnthay,nhữngdấuhiệudohệthốngDowđưarakhôngcóýnghĩaquantrọngđốivớiviệcdựđoándaođộnggiátrongtươnglai.Biểuhiệncủathịtrườngsaukhicódấuhiệubánkhôngcóđiểmgìkhácbiệtsovớisaukhidấuhiệumuaxuấthiện.Sovớiphươngphápđơngiảnmuavànắmgiữdanhsáchcổphiếutiêubiểuvớimứcgiábìnhquânthịtrường,nhữngngườiápdụnglýthuyếtDowtrênthựctếcònthuvềmứclãithấphơnmộtchút,bởilẽchiếnlượcnàyđòihỏinhàđầutưphảichitrảnhữngkhoảnphímôigiớirấtlớn.

Hệthốngsứcmạnhtươngđối

Tronghệthốngsứcmạnhtươngđối,nhàđầumuavànắmgiữcổphiếuđangcónhữngbiểuhiệntốt,tứclàvượttrộihơncácchỉsốthịtrườngchung.Ngượclại,giớiđầutưnêntránhhoặcthậmchíbánkhốngloạicổphiếuđanghoạtđộngkémhiệuquảsovớithịtrường.Mặcdùcóvẻnhưđôilúcchiếnlượcsứcmạnhtươngđốitỏrahiệuquảhơnphươngphápmuavànắmgiữ,songkhôngcóbằngchứngnàochứngtỏchiếnlượcnàythườngxuyêngiànhphầnthắng.Nhưđãbànluậnởphầntrên,tồntạimộtđàtănggiảmnàođótrênthịtrườngchứngkhoán,songkếtquảthửnghiệmcácquytắcsứcmạnhtươngđốitronghơn25nămquađượcthựchiện

trênmáytínhchothấysaukhitrừcácchiphígiaodịch,cácquytắcnàykhônggiúpíchgìchonhàđầutư.

Hệthốnggiá-khốilượng

Hệthốnggiá-khối lượngphátbiểurằngkhimộtcổphiếu(hoặc thị trườngchung) tănggiámạnh,thườngxuấthiệnnhucầumuavượttrộikhôngđápứngđượchếtvàcổphiếusẽtiếptụctănggiá.Ngượclại,khimộtcổphiếusụtgiámạnh,áplựcbánbaotrùm,vàbắtđầuxuấthiệntínhiệubán.

Cónhiềukhảnăngnhàđầutưápdụnghệthốngnàylạivỡmộngmộtlầnnữavớikếtquảthuđược.Tínhiệubánvàmuadochiếnlượcnàycungcấpkhôngmanglạithôngtinhữuíchchoviệcdựđoándaođộnggiácổphiếutrongtươnglai.Tuynhiên,cũnggiốngtấtcảcácchiếnlượckỹthuật,nhàđầutưbuộcphảithựchiệnrấtnhiềuthủtụcgiaodịchmuavào-bánra,vậynênchiphígiaodịchthườngbịtrộilênrấtnhiềusovớikhoảnphícầnthiếtđểtiếnhànhchiếnlượcmua-và-nắmgiữ.Saukhithanhtoánchiphígiaodịch,nhàđầutưthậmchíthuđượckếtquảtồitệhơncảkhiápdụngphươngphápmua-và-nắmgiữmộtnhómcổphiếuđượcđadạnghóa.

Giảithíchmôhìnhbiểuđồ

Cólẽmộtsốbiểuđồphứctạp,chẳnghạnmôhìnhbiểuđồđượctrìnhbàyởchươngtrước,sẽchỉraxuhướnggiácổphiếutrongtươnglai.Chẳnghạn,liệuhiệntượngcổphiếuxâmnhậpmứcgiáthấpởmôhìnhbiểuđồđầu-và-haivaicóphảilàbáohiệuthịtrườnggiáxuốngđángtincậykhông?TechnicalAnalysis (Phân tíchkỹ thuật), cuốncẩmnangvềphươngpháp lậpbiểuđãgiảithíchnhưsau:“Mộtngườikhôngthểkhiếnchiếcôtôcồngkềnhchạyvớitốcđộ70dặm/giờdừng lại ngay lập tức chỉ trongmột giây ngắnngủi và quayđầu xe chạy theohướngngượclại.”Trướckhicổphiếuxoayvòng,daođộnggiácổphiếuhìnhthànhmộttrongnhữngmôhìnhđảo chiều trênphạmvi rộng khi nhữngngười giao dịch thôngminh từ từ“phânphối”cổphầncủahọcho“côngchúng”.Tấtnhiên,chúngtacóbiếtmộtsốcổphiếuđảochiềuđộtngột(đâyđượcgọilà“môhìnhchữVrủiro”),thếnhưnggiốngnhưcácnhàtiêntrithờiLaMã,hìnhdạngcủamộtsốbiểuđồcóthểtiênđoánchínhxáctươnglai.Thanôi,máytínhcũngđãtiếnhànhkiểmtracáckỹnănglậpbiểuđồnhànghềnày,vàcôngcụcủachuyêngiakỹthuật(đũaphépcủathầyphùthủy)mộtlầnnữalạiphảnbộichínhhọ.

Trongmộtnghiêncứuphứctạphơn,máytínhđượclậptrìnhđểvẽbiểuđồcho548cổphiếuđượcniêmyếttạiSởGiaodịchChứngkhoánNewYorksuốt5năm.Máytínhđượcđặtlệnhxemtấtcảcácbiểuđồvàlọcrabấtkỳmôhìnhnàogiốngvới32kiểubiểuđồphổbiếnnhấtnhư:đầuvàhaivai,bađỉnh–bađáy,đườngsongsong,gócnhọn,kimcương...Bởivìmáytínhlàmộtnhânviênrấttậntụyvàcẩnthận(dùthiếutínhsángtạo),vậynênchúngtacóthểchắcchắnrằngkhôngcómôhìnhbiểuđồquantrọngnàobịbỏsót.

Khimáytínhpháthiệnramộttrongnhữngmôhìnhbiểuđồgiáxuống(chẳnghạnmôhìnhđầuvàhaivai)tiếptheosaulàxuhướngchuyểnđộngxuốngxuyênquacảđườngviềncổvàhướngđếnphầncổtrễ(dấuhiệusụtgiárõràngnhất),nósẽghilạitínhiệubán.Tuynhiên,nếumôhìnhbađáyđượctiếpnốibằnggiaiđoạnbứtpháhướnglêntrên(chỉbáothuậnlợiđiểnhìnhnhất),máytínhsẽghilạitínhiệumua.Kếđếnmáytínhtheodõibiểuhiệncủacổphiếuđãđượcphátđitínhiệubánvàmuarồisosánhvớikếtquảcủathịtrườngchung.

Dườngnhưkhôngcómốiliênhệnàogiữatínhiệukỹthuậtvàkếtquảdaođộngtrongtươnglaicủacổphiếu.Nếubạnchỉmuacổphiếukhicótínhiệumuavàbánkhicótínhiệubán,hiệusuấtcủabạnsaukhitrừchiphígiaodịchcũngkhônghềkháhơnchiếnlượcmua-và-nắmgiữđơngiản.

Rấtkhóchấpnhậnkháiniệmngẫunhiên

Bảnchấtconngườigiốngnhưmộttrậttự,rấtkhóchấpnhậnkháiniệmngẫunhiên.Bấtkểquyluậtngẫunhiêncóthểchochúngtabiếtđiềugìchăngnữa,conngườivẫntìmkiếmcáckhuônmẫutrongnhữngsựkiệnngẫunhiênxảyraởkhắpmọinơi–khôngchỉởthịtrườngchứngkhoánmàngaycảkhilýgiảicáchiệntượngthểthao.

Khimiêutảphongđộnổibậtcủamộtcầuthủbóngrổ,phóngviênvàngườixemthườngsửdụngnhữngcụmtừnhư“LeBronJamescóbàntaynóng(ghibànliêntục)”hay“KobeBryant–taysănbànthầntốc”.Cầuthủ,huấnluyệnviênhayngườisaymêmônbóngrổhầunhưlúcnàocũngtintưởngrằngmộtcầuthủđãthựchiệnthànhcôngcúđậptrướchoặcmộtvàicúđậptrướcsẽcónhiềukhảnăngthànhcôngởcúđậptiếptheo.Tuynhiên,nghiêncứudomộtnhómchuyêngiatâmlýthựchiệnđãchỉrahiệntượng“bàntaynóng”chỉlàchuyệnhoangđường.

ChuyêngiatâmlýđãnghiêncứutỉmỉmọicúnémcủacáccầuthủtrongđộiPhiladelphia76erstrongsuốthơnmộtmùagiảivàkhôngtìmthấybấtcứbằngchứngnàovềmốitươngquanchặtchẽgiữakếtquảcủanhữngcúnémthànhcôngliêntiếp.Trênthựctế,họnhậnthấyxácsuấtmộtcúnémghiđiểmrồingaysauđólàmộtcúnémtrượtthìcaohơnmộtchútsovớixácsuấtghiđiểmhailầnliêntiếp.Ngoàira,cácchuyêngiacũngnghiêncứunhữngchuỗigồmhaicúnémtrởlên.Mộtlầnnữa,họpháthiệnrarằngsốlầnghiđiểmliêntiếpkhôngnhiềuhơnsốlầncóthểkỳvọngtrongchuỗidữliệungẫunhiên.Mặcdùrõràngviệcthựchiệnthànhcônghaihoặcbacúnémtrướccóthểtácđộngđếntâmlýcủacầuthủkhithựchiệncúnémtiếptheo,thếnhưngcácbằngchứngkhôngthểchốicãilạichothấykhôngcóảnhhưởnggìcả.

Kếtquảnghiêncứunàykhôngámchỉrằngbóngrổgiốngmộttròchơimayrủihơnlàmônthểthaođòihỏinhiềukỹnăng.Rõràngcómộtsốcầuthủgiỏighiđiểmvànémphạthơncáccầuthủ khác. Tuynhiên, điểm cầnnhấnmạnhởđây là xác suất thựchiện cúném thành côngkhôngcómối liênhệvớikếtquảcủanhữngcúnémtrướcđó.Chuyêngiatâmlýđoánrằngniềmtinmùquángvào“bàntaynóng”cóthểbắtnguồntừthiênhướngghinhớ.Nếucácchuỗidàicúnémtrúnghoặctrượtliêntiếpdễnhớhơncácchuỗixenkẽ,ngườiquansátcóthiênhướngđánhgiáquácaomối liênhệgiữanhữngcúnémliêntiếp.Thỉnhthoảngkhisựkiệngiốngnhauxảyraliêntiếp,mọingườisẽđitìmlờigiảithíchvàmôhìnhtiêubiểu.Họkhôngmuốntinrằngđóchỉlàsựkiệnngẫunhiên,mặcdùxácsuấtxảyraliêntiếphoặcgặpmaycũngthườngxuyênxảyraởdữkiệnngẫunhiên,vídụkếtquảcủatròtungđồngxu.Vàtrongthịtrườngchứngkhoáncũngvậy.

Mộtsốthuyếtkỹthuậtkỳquặckháccóthể“rúttiền”từvíbạnKhiđãbácbỏgầnhết cácquy tắc giaodịchkỹ thuật tiêu chuẩn, giớihọc thuật lại chuyểnhướngsangmộtsốphươngphápkỳlạhơn.Nếukhôngcóchuyêngialậpbiểu,chắchẳnthếgiớiphântíchtàichínhsẽyênắngvàtẻnhạthơnrấtnhiều,cũngnhưcáckỹthuậtsau:

Chỉsốgấuváy

Không hài lòng với dao động giá,một số chuyên gia phân tích kỹ thuậtmở rộng phạm vinghiêncứuđểđưathêmvàocácchỉsốdaođộngkhác.MộttrongnhữngphươngpháphấpdẫnnhấtđượctácgiảIraCobleighgọilàlýthuyết“thịtrườngtănggiávàđầugốitrần”.Nghiêncứugấuváycủaphụnữtrongmộtnămbấtkỳ,bạnsẽthuđượcýtưởngvềxuhướnggiácổphiếu.Biểuđồdướiđâychỉchonhữngngườitheodõigấuváycủaphụnữthấymốiliênhệmờnhạtgiữathịtrườnggiálênvớiđầugốitrầncũngnhưthịtrườngđìnhtrệvớithịtrườngtănggiá.

Chẳnghạn,vàocuốithếkỷXIXđầuthếkỷXX,thịtrườngchứngkhoánkháảmđạm,vàgấuváycũngvậy.Songsauđóthịtrườnggấuváysôiđộngtrởlạicùngvớithịtrườnggiálêncủachứngkhoánởthậpniên1920, tiếpđó làmốtváydàivàgiaiđoạnthị trườngtrượtgiá thậpniên1930.(Trênthựctế,biểuđồcógianlậnmộtchút:mốtváydàithịnhhànhtrongnăm1927,trướcgiaiđoạnthịtrườngtănggiánhiềunhấttronglịchsử).

ThờikỳsauChiếntranhthếgiớithứhai,mọichuyệncũngkhôngdiễnrasuônsẻ.Thịtrườngsụtgiámạnhtrongsuốtmùahènăm1946,ngaytrướckhibộsưutập“Kiểudángmới”vớiváydàiramắtcôngchúngnăm1947.Tươngtự,giácổphiếubắtđầusụtgiảmđộtngộtcuốinăm1968ngaytrướckhiloạiváylỡđượcgiớithiệuvàtrởnêncựckỳthịnhhànhtrongnăm1969,vànhấtlànăm1970.

Vậylýthuyếtđãpháthuyhiệuquảnhưthếnàotronglầnthịtrườngsụpđổnăm1987?Cóthểbạnnghĩrằngchỉsốgấuváylạisailầmmộtlầnnữa.Cuốicùng,vàomùaxuânnăm1987,khicácnhàthiếtkếbắtđầubándòngsảnphẩmthuđông,váysiêungắnđượccholàsẽtrởthịnhhànhvàokhoảngthờigiannày.Thếnhưngkhoảngđầutháng10,khinhữngđợtgiólạnhđầutiênbắtđầuthổikhắpcảnướcMỹ,mộtsựkiệnkỳlạđãxảyra:phầnlớnphụnữnhậnthấyrằngváyngắnkhôngphùhợpvớihọ.Khipháinữquaytrởlạivớiváydài,cácnhàthiếtkếcũngnhanhchóngđápứngthịhiếu.BillBlassđãphànnàn:“Bâygiờtôimặcváyngắntrôngthậtnựccười.”Phầncònlạicủacâuchuyệnthuộcvềlịchsửthịtrườngcổphiếu.

Vậycònhiệntượngthịtrườnggiáxuốngtrầmtrọngtronggiaiđoạnđầuthậpniên2000thìsao?Thậtkhôngmay,bạncóthểđoánquầnngốdàiđượcưachuộngtạithờiđiểmchuyểngiaothếkỷvàcácnữdoanhnhânnhưcựuCEOcủaHewlett-Packard,CarlyFiorinathườngxuyêndiệnkiểuquầnngốdàinày.Bâygiờchúngtađãbiếtđượcthủphạmthậtsựcủahiệntượngthịtrườnggiáxuốngthảmhạiđầuthậpniên2000.

Mặcdùcóvẻnhưtồntạibằngchứngnàođóủnghộcholýthuyếtgấuváy,xinbạnđừngquálạcquankỳvọngchỉsốgấuváysẽgiúpbạnlựachọnthờiđiểmhợplýcủathịtrường.Giờđâylựachọncủaphụnữkhôngcònbịbóhẹpvớinhữngbộváynữa.NhưtạpchíVoguebìnhluận,bạncóthểmặcđồcủapháimạnhhaypháiyếu,vàtấtcảchiềudàigấuváybâygiờđềuđượcchấpnhận.Tôierằnglýthuyếtnàyvềthịtrườngchứngkhoánđãtựphôbàyrõràngsựvôíchcủanó.

ChỉsốSuperBowl

Tạisaothịtrườnglạitănggiátrongnăm2003?CâuhỏinàythậtquáđỗiđơngiảnđốivớimộtchuyêngiakỹthuậtsửdụngchỉsốSuperBowl.ChỉsốSuperBowlđưaradựđoánvềkếtquảhoạtđộngcủathịtrườngcăncứvàođộithắngsiêucúpSuperBowl.NếuđộithắnglàđộiNFC(NationalFootballConference),chẳnghạnđộiTampaBayBuccaneerstrongnăm2003,thìcổphiếuđượcdựđoántănggiá,trongkhiđóđộiAFC(AmericanFootballConference)thắngsẽmangtinxấuđếnchonhàđầutư.Năm2002,NewEnglandPatriots(độiAFC)đánhbạiSaintLouisRams(độiNFC)vàthịtrườngphảnứnghoàntoànchínhxác:giágiảmđộtngột.Mặcdùđôikhichỉsốnàykhôngchínhxác,tuynhiênsốlầnchỉsốđưaradựđoánđúngnhiềuhơnsốlầndựđoánsai.Tấtnhiên,điềunàykhôngcóýnghĩagìcả.KếtquảchỉsốSuperBowlkhôngphảnánhđiềugìngoàisựthậtlàđôikhicóthểtồntạimốitươngquangiữahaisựkiệnhoàntoànkhông liênquanđếnnhau.TheobáocáocủaMarkHulbert,chuyêngianghiêncứuthịtrườngchứngkhoánDavidLeinweberpháthiệnrarằngchỉsốcómốiliênhệgầngũinhấtvớiS&P500IndexchínhlànăngsuấtsảnxuấtbơởBangladesh.

Lýthuyếtlôlẻ

Lýthuyếtlôlẻchorằngtrừcácnhàđầutưluônluônđúng,khôngaicóthểđónggópchomộtchiếnlượcđầutưthànhcôngnhiềuhơncácnhàđầutưlúcnàocũngsai.Theotâmlýmêtínphổbiến,ngườimuabáncổphiếulôlẻchínhlànhânvậtnhưvậy.Chonên,thànhcôngcủabạnđượcđảmbảochắcchắnbằngchiếnlượcmuavàokhingườigiaodịchlôlẻbánravàngượclại,bánrakhihọmuavào.

Ngườimuabáncổphiếulô lẻ(odd-lotter) làngườigiaodịchtheolôdưới100cổphiếu(lôchẵncó100cổphiếu).Cónhiềunhàđầu tưnghiệpdư trên thị trườngchứngkhoánkhôngkiếmđủ5.000đô-latiềnvốnđểmuamộtlôchẵn(100cổphiếu)đượcbánvớigiá50đô-la/cổphiếu.Họthườngcóxuhướngmua,chẳnghạn10cổphiếuvớikhoảntiềnđầutưkhiêmtốn500đô-la.

Mộtngườicóthểkiếmlờibằngcáchnghiêncứutỷlệsốcổphiếumuatheolôlẻ(sốcổphiếunhàđầutưnghiệpdưmuavàotrongmộtngàygiaodịchcụthể)vớisốcổphiếubántheolôlẻ(sốcổphiếumàhọbánra),đồngthờidựatrêncácloạicổphiếucụthểđượcngườigiaodịchcổphiếulôlẻmuavàbán.Cácnhàđầutưnghiệpdưthiếuhiểubiếtchỉhànhđộngdựatrêncảmtínhchứkhôngcăncứvàosựsángsuốtvềchuyênmôn,vàhọgiốngnhưnhữngconcừuở“khuphố”sắpđượcđưavàolòmổ.Theotruyềnthuyết,nhàđầutưnghiệpdưlúcnàocũngsai.

Tuynhiên,hóarangườigiaodịchcổphiếulôlẻkhôngphảilànhữngkẻngớngẩnnựccườiđếnmứcđó.Chỉhơingờnghệch?Cólẽthế.Cóvàichỉsốchothấythànhtíchcủangườigiaodịchcổphiếulôlẻchỉthấphơnmộtchútsovớichỉsốbìnhquân.Thếnhưng,bằngchứngsẵncócũngkhẳngđịnhrằngviệchiểurõphươngthứchoạtđộngcủanhữngngườigiaodịchcổphiếulôlẻcũngkhônggiúpíchchoquátrìnhhìnhthànhchiếnlượcđầutư.

Mộtvàihệthốngkhác

Tiếptụcnghiêncứuphươngphápkỹthuậtsẽcàngchothấynhữngkếtquảnghèonàn.Mộtsốngườihoàntoànnghiêmtúckhitinrằngthuyếtvệtđencủamặttrời(sunspottheory)vềdaođộngtrênthịtrườngchứngkhoáncóthểgiúphọkiếmlời.NhưngbạncótinrằngbằngcáchtheodõitỷlệcổphiếutănggiásovớicổphiếusụtgiáởSởGiaodịchChứngkhoánNewYork,bạncóthểtìmramộtchỉsốdẫnđườngđángtincậyvềcácmứcgiácaotrênthịtrườngnóichunghaykhông?Kếtquảnghiêncứuđượcthựchiệncẩnthậntrênmáytínhchocâutrảlờilà“không”.Bạncónghĩrằngphầntrămcổphiếucủamột loạicổphiếubịbánkhốngtăng lênchínhlàdấuhiệuthịtrườnggiá lên(bởivìcuốicùngcổphiếucũngđượcngườibánkhốngmualạinhưbanđầu)haykhông?Phépthửcẩnthậnđãchứngtỏkhôngcómốiliênhệnàođốivớithịtrườngnóichung,kếtquảtươngtựcũngxảyratrongtừnglầnpháthànhcổphiếuriênglẻ.Bạncónghĩrằnghệthốngchỉsốtrungbìnhtrượtđượcmộtsốkênhtintứctàichínhưachuộng(chẳnghạn,mualoạicổphiếunếugiátăngcaohơnmứcgiátrungbìnhtrongvòng200ngàytrướcđóvàbánranếugiátụtxuốngthấphơnmứctrungbình)cóthểdẫnbạnđếnnhữngkhoảnlợinhuậnkếchxùtrênthịtrườngchứngkhoánhaykhông?Đươngnhiênlàkhôngnếubạnphảitrảnhiềuchiphígiaodịch–đểbánvàmua!

QuânsưthịtrườngkỹthuậtCácchuyêngiakỹthuậtcóthểkhôngđưaradựđoánchínhxác,thếnhưngđộingũnàyvẫnrấtđadạng.Chẳnghạn,vào thậpniên1980,quânsư thị trườngcó tầmảnhhưởng lớnnhất làchàngtraitrẻRobertPrechter.PrechterbắtđầuquantâmđếnnhữngđiểmtươngđồnggiữatâmlýxãhộivàthịtrườngchứngkhoánkhicònlàsinhviêntrườngĐạihọcYale.Saukhitốtnghiệp,Prechterchơitrốngchomộtbannhạcrocktrongsuốt4năm,sauđóvềlàmchuyêngiaphântíchkỹthuậtsơcấpchotậpđoànMerrillLynch.Tạiđây,PrechtertìnhcờgặpđượcmộtkếtoánvôdanhtênlàR.N.Elliott,ngườiđãxâydựngmộtlýthuyếtbímậtmàôngkhiêmtốn

gọilàLýthuyếtsóngElliott.GiảthuyếtcủaElliottlàcónhữnglànsóngtâmlýđầutưcóthểtiênđoánđượcvàchínhlànsóngtâmlýđóđãđiềukhiểnthịtrườngvớichukỳdaođộnglênxuốngtựnhiên.Elliotttinrằngkhitheodõilànsóngtâmlý,mộtngườicóthểpháthiệnracácxuhướngthayđổilớntrênthịtrường.Quáphấnkhíchvớipháthiệnnày,năm1979,PrechterquyếtđịnhbỏviệcởMerrillLynchđểviếtmột thư thôngbáonhàđầu tư từmộtđịađiểmkhôngcóthựcởGainesville,Georgia.

DựđoánbanđầucủaPrechterchínhxácmộtcáchkỳlạ.Đầuthậpniên1980,anhtadựđoánthịtrườngsẽtănggiámạnhvớichỉsốDowtănglênngưỡng3.600saukhitạmthờidừngởmức2.700.Prechterlàhiệpsỹvànggiaiđoạnđó,khiếnnhữngngườitinvàodựđoáncủaanhtavétsạchtúiđầutưtrongsuốttháng10/1987.

Điềm xấu bắt đầu xuất hiện vào thời điểm sau tháng 10/1987. Với danh tiếng củamình,Prechterkhẳngđịnhxácsuấtthịtrườngsụtgiá10%vàongày5/10/1987là“50/50”,khichỉsốDowvẫnđangở trênmức2.600.Prechterđãkhuyêncácnhàđầu tưvàngườigiaodịchchứngkhoánbánratrongtươnglaigần.Tuynhiên,cácnhàđầutưtổchứclạiđượctưvấnnêncốbámlấymụctiêucuốicùnglàchờchỉsốDowđạt3.686.Saukhithịtrườngsụpđổ,chỉsốDowtụtxuốnggần2.000,PrechterquayradựđoánthịtrườnggiáxuốngtrongmộtthờigiandàivàkhuyếncáonênnắmgiữtráiphiếuBộTàichính.Anhtadựđoán“thờikỳthịtrườnggiálênvùnvụtđãchấmdứt”vàđếnđầuthậpniên1990,chỉsốcôngnghiệpDowJonessẽbổnhàoxuốngdưới400.Khôngủnghộviệcmuavào,Prechterđãbỏlỡcơhộingànvàngkhitoànbộthịtrườngđồngloạtlêngiávàothậpniên1990.Đốivớivịquânsưnổidanh,đâychẳngkhácnàomộtnhátđâmchí tử.Thếnhưng,Prechtervẫnbámriết lấydựđoánvề thị trườnggiáxuốngvàđúnglàanhtađãtìmlạiđượcmộtvàingườiủnghộkhithịtrườngbắtđầuđixuốngvàođầuthậpniên2000.Điềunàychỉchứngtỏrằngnếumộtngườilúcnàocũngdựđoánvềhiệntượngtănggiá(hoặcsụtgiá),đôilúcdựđoáncủahọcũngtỏrachínhxác.

NgườikếvịPrechterlàElaineGarzarelli,phótổnggiámđốctậpđoànđầutưLehmanBrotherslúcbấygiờ.Garzarellikhôngchỉcăncứvàomộtchỉsố,bàlaovàonghiêncứucảbiểndữliệutàichínhvàsửdụng13chỉsốkhácnhauđểdựđoánvậnmệnhcủathịtrường.Garzarelliluônthíchnghiêncứunhữngchitiếtquantrọng.Khicònnhỏ,bàthườngxincácbộphậncủaconvậttừngườibánthịtởgầnnhàrồimổxẻvànghiêncứucácbộphậnđó.

Garzarelli chính làRogerBabson của cuộcđại khủnghoảngnăm1987.Bắt đầudựbáo thịtrườnggiáxuốngtừtháng8,đếnngày1/9,bàkhuyếncáotấtcảkháchhàngcủamìnhnênrútkhỏithịtrườnghoàntoàn.Ngày11/10,bàgầnnhưchắcchắnrằngcuộckhủnghoảngsắpmòđếnnơirồi.Haingàysau,tiênđoánnhưthần,bàtrảlờiphỏngvấntờUSATodayrằngsắptớichỉsốtrungbìnhcôngnghiệpDowJonessẽgiảmhơn500điểm.Trongvòngđúngmộttuần,lờidựđoánđóthànhhiệnthực.

ThếnhưngcuộckhủnghoảnglànhữngtiếngreovuicuốicùngcủaGarzarelli.Ngaykhigiớitruyềnthôngtraochobàdanhhiệu“QuânsưcủangàythứHaiđentối”,đồngthờicácbàibáonịnhhóttrànngậptrênkhắpcáctạpchítừCosmopolitanđếnFortune,bàbịchìmđắmtrongnhữnglờitiêntri–haytaitiếng.Sauvụđạikhủnghoảng,bàtuyênbốsẽkhôngđảđộnggìđếnthịtrườngnữavàdựđoánchỉsốDowsẽgiảmthêm200đến400điểm.Vìvậy,Garzarelliđãbỏlỡcúlộingượcdòngngoạnmụccủathịtrường.Hơnnữa,nhữngngườiđểbàđịnhđoạttúitiền

củahọđãthấtvọngnặngnề.Quỹđầutưđượcthànhlậpvàomùahènăm1987nhằmlợidụngdanhtiếngvàtàinăngcủabàđãkhởiđầuthậttệhại.Từnăm1988trởđi,thànhtíchcủabàtrênthịtrườngngàycàngtệhạichođếnkhibàquyếtđịnhrờibanquảnlýquỹnăm1994.Khibiệnminh về sự thiếu kiên định củamình, bà đã đưa ra lời giải thíchmuôn thuở của cácchuyêngiaphântíchkỹthuật:“Tôiđãkhôngtinvàochínhbiểuđồcủamình.”

Có lẽ nhóm quân sư đầu tư thú vị nhất thời điểm giữa thập niên 1990 là những quý bàBeardstownmộcmạcđãbướcvàotuổithấtthập.Khiđượccácnhàbáogọilà“nhữngbộnãođầutưvĩđạinhấtthờiđạichúngta”,nhómquýbànổitiếngnàyđãtựbịaracáckhoảnlợinhuậnkếchxùcùngvớinhậnxétthổiphồng,cườngđiệu,bánhơn1triệubảnsáchvàxuấthiệnthườngxuyêntrênchươngtrìnhtruyềnhìnhphátsóngtoànquốcvàtuầnsan.Họxáotrộntấtcảnhữnglờigiảithíchvềkếtquảthànhcôngđầutưcủahọ(lấyđứctínhcầncùvàthóiquenchămđilễnhàthờlà“trọngtâm”).Trongcuốnsáchđượcưachuộngxuấtbảnnăm1995cótựađềTheBeardstownLadiesCommon-SenseInvestmentGuide(ChỉdẫnđầutưphổbiếncủacácquýbàBeardstown),họkhẳngđịnhtỷlệlợinhuậnđầutưcủahọtrongthậpniêntrướclà23,9%/năm,lấnátcảtỷlệlợinhuận14,9%/nămcủachỉsốS&P500Index.Họchorằngmọingườicũngcóthểlàmtốtnhưvậynếunghetheolờikhuyêncủahọ.Mộtcâuchuyệnquáđỗituyệtvời:NhữngquýbàgiảndịởmiềnTrungTâyHoaKỳvậndụngcáchướngdẫnphổbiếncóthểvượtmặtchuyêngiatưvấnđầutưởPhốWallđượctrảlươngcao,vàthậmchícóthểkhiếncácquỹchỉsốphảitủihổ.

Thậtkhôngmay,cácquýbàbịpháthiệntộigianlậnsổsách.Rõràng,cácthànhviênnhómBeardstownđãtínhkhoảntiềnhộiphícâulạcbộđầutưcủahọvàolợinhuậnthuđượctừthịtrườngchứngkhoán.HãngkiểmtoánPriceWaterhouseđượcmờiđếnđểtínhtỷlệlợinhuậnthực của các quý bà trong hơnmột thập niên trước đó. Kết quả thật hết sức khiêm tốn:9,1%/năm,thấphơngần6điểmsovớithịtrườngchung.Làmgiàubằngcáchtônthờthầntượngđầutưthúvịratrò!

Bàihọckinhnghiệmrútratừcâuchuyệnnàyquárõràng.Córấtnhiềuchuyêngiakỹthuậtdựđoánvề thị trường,và luôn luôncómộtvàingườinàođó tiênđoánchínhxácmột lầnhaythậmchímộtvài lần,thếnhưngkhôngcóai lúcnàocũngchínhxáctuyệtđối.ChophéptôidiễnđạtlạirờirăncủaKinhThánhnhưthếnày:“Ailuônchạytheophỏngđoáncủacácquânsưthịtrườngsẽchếtvìhốihận.”

Tạisaongườitavẫnthuêcácchuyêngiakỹthuật?Cóvẻnhưrấtrõrànglàbằngcáchđánhgiámộtcáchkhoahọc,việcđọcbiểuđồcóđặcđiểmtươngđồngvớithuậtgiảkim.Từtrướcđếnnay,cáckếtluậnrútratừquátrìnhnghiêncứutấtcảphươngpháptíchkỹthuậtđềucósựđồngnhấtkỳlạ.Khôngcóphươngphápnàoluônchohiệuquả tốthơn chiến lượcmua-và-nắmgiữ.Phươngphápkỹ thuật không thểđưa ra cácchiếnlượcđầutưhữuích.Đâychínhlàkếtluậncơbảncủathuyếtbướcđingẫunhiên.

Mộtđồngnghiệpcũcủatôitinrằnghệthốngtưbảnsẽloạibỏtấtcảnhữngtăngtrưởngvôích,chẳnghạncácchuyêngiaphântíchkỹthuậtđangpháttriểnnởrộ.Chắchẳnanhbạncủatôisẽnói:“NhữngtaythầybóihiệnđạiởPhốWallbịthấtsủngđếnnơirồi.Chuyêngiamôigiớisẽsớmnhậnthấyhọcóthểdễdànglàmviệcmàkhôngcầnđếndịchvụcủacácchuyêngiakỹ

thuật.”Sứcsốngbềnbỉcủachuyêngialậpbiểuđãchứngminhrằnghệthốngtưbảncũngcókhảnănglàmvườngiốngnhưhầuhếtmọingườitrongchúngta.Chúngtathíchngắmnhìnnhữngluốngcâyđẹpnhấtlớndầnlên,thếnhưngkhimùahètrôiqua,cỏdạithườngmọclênumtùmtrongkhuvườncủachúngta.

Điểmđángnóiởđâylàchuyêngiakỹthuậtthườngđóngvaitròquantrọngtrongtròlừabịpcủangườimôigiới.Chuyêngialậpbiểuđưaralờikhuyêngiaodịch–ởmộtmứcđộnàođóhầunhưmọihệthốngkỹthuậtđềugópmặttrongcáchoạtđộngmuavào-bánra.Giaodịchmanglạitiềnhoahồng–nhântốquyếtđịnhsốngcòncủahoạtđộngmôigiới.Chuyêngiakỹthuậtkhônghỗtrợsảnxuấtduthuyềnchokháchhàngcủahọ, thếnhưnghọgiúpmanglạihoạtđộnggiaodịchđểkiếmvềnhữngchiếcduthuyềnsangtrọngchongườimôigiới.Chođếnkhicôngchúnghiểuramánhkhóelừađảonày,cácchuyêngiakỹthuậtvẫntiếptụcpháttriểnrầmrộ.

ĐánhgiáđònphảncôngThuyếtbướcđingẫunhiênbácbỏphươngpháplậpbiểunhìnchungkhôngđượctấtcảcácchuyêngiaphântíchkỹthuậtưathích.Chuyêngiaphântíchkỹthuậtchỉxemthuyếtnàynhư“lờiphátbiểungớngẩncủagiớihọcthuật”.Vậythì,chúngtahãythửdừnglạimộtchútvàđánhgiáđònphảncôngcủacácchuyêngiakỹthuậtđangbịbaovây.

Cólẽlờiphànnànhaygặpnhấtvềđiểmyếucủathuyếtbướcđingẫunhiênbắtnguồntừsựngờvựcvềmặttoánhọcvànhữnghiểulầmvềmặtnộidung.“Thịtrườngkhôngngẫunhiênvàchẳngnhàtoánhọcnàocóýđịnhthuyếtphụctôirằngthịtrườngngẫunhiêncả.”ThậmchíngaycảnhàbìnhluậnsắcsảohiểurõbốicảnhPhốWallnhưAdamSmithcũngbộclộhiểulầmnàykhiôngviết:“Tôinghingờrằngngaycảkhingườitheothuyếtbướcđingẫunhiêncôngbốmộtbằngchứngtoánhọchoànhảovềtínhngẫunhiên,tôivẫntinrằngvềdàihạn,thunhậptươnglaicótácđộngđếngiátrịhiệntại,vàrằngnhântốchiphốingắnhạnchínhlàtâmlýđámđông.”

Đươngnhiên,thunhậpvàcổtứccótácđộngđếngiáthịtrường,kểcảtâmlýđámđôngcũngvậy.Chúngtađãnhìnthấyvôsốbằngchứngvềđiềunàytrongcácchươngtrước.Kểcảkhihànhvivôlýcủađámđôngthốngtrịthịtrườngtrongnhữnggiaiđoạnnhấtđịnhthìbướcđingẫunhiênvẫngầngiốngvớidiễnbiếncủathịtrườngchứngkhoán.Hìnhảnhminhhọatươngxứngchobướcđingẫunhiênlàmộtgãsayrượubướcđilảođảotrêncánhđồnghoang.Gãsaykhônghềcólýtrí,nhưngcũngkhôngthểdựđoánđược.

Hơnnữa,nguồnthôngtinmớiquantrọngcủamộtcôngty(vụđìnhcông lớn,chủtịchquađời…)cũngchẳng thể tiênđoánđược.Sựviệcxảyrahoàn toànngẫunhiên theo thờigian.Trênthựctế,sựxuấthiệncủanhữngmẩutinkếtiếpnhaucũngrấttìnhcờ.Nếumộttintứcxuấthiệnkhôngphảidongẫunhiên,màphụthuộcvàomẩutinxuấthiệntrướcđó,vậythìđóchẳngphảilàtintứcnữa.Phiênbảnhẹpcủathuyếtbướcđingẫunhiênkhẳngđịnhkhôngthểdựđoángiácổphiếudựatrêncơsởgiácổphiếutrongquákhứ.Vậynên,nhữnglờichỉtríchphêphánkiểunhưtrênhoàntoànthiếuchínhxác.

Chuyêngiaphântíchkỹthuậtcũng“nóicósáchmáchcóchứng”,họkhẳngđịnhchắcchắngiớihọcthuậtchưakiểmchứnghếtmọiphươngphápkỹthuậtđãđượcxâydựng.Điềunàyhoàn

toànđúng.Khôngcóchuyêngiakinhtếhaynhàtoánhọcnào,chodùhọtàigiỏiđếnđâuchăngnữa,cóthểchứngminhthuyếtphụcrằngcácphươngphápkỹthuậtkhôngbaogiờpháthuytácdụng.Tấtcảnhữnggìhọrútrađólàcácmôhìnhđịnhgiáthịtrườngchứngkhoánchỉcungcấpmộtlượngthôngtinquáítỏi,khôngđủđểbùđắpchocácchiphígiaodịchnảysinhkhigiaodịchdựatrênlượngthôngtinđó.Vìvậy,tôiđãnhậnđượcmộtnúithưchỉtríchvìtrongnhữngấnbảntrướccủacuốnsáchnàyđãkhôngnêuramộtphươngphápkỹthuậtđượcưathíchnào.

Tôichorằngkhôngcóbiệnphápkỹthuậtnàocóthểpháthuytácdụngtrongsuốtmộtthờigiandài.Thứnhất,tôichỉrarằngcácphươngphápmàmọingườitinrằng“thậtsựpháthuytácdụng”chưađượckiểmchứngđầyđủ;vàthứhai,thậmchínếuchúngcópháthuytácdụng,cácphươngphápđóchắcchắnsẽtựtriệttiêu.

MỗinămcókhôngbiếtbaonhiêungườiháohứcđếnsòngbạcởLasVegasvàAtlanticCity,theodõihàngtrămvòngroulettehòngtìmramộtquyluậttuầnhoànnàođó.Thôngthườnghọtìmramộtquyluậtvàsẽcốchơichođếnkhithuasạchbởivìkhôngthửnghiệmlạiquyluậttuầnhoànđó.Điềunàyhoàntoàngiốngvớicácchuyêngiakỹthuật.[15]

Nếubạnnghiêncứugiácổphiếuởbấtkỳthờiđiểmnàotrongquákhứ,hầunhưlúcnàobạncũngcóthểtìmramộtkiểuhệthốngnàođósẽpháthuytácdụngtrongmộtthờiđiểmnhấtđịnh.Nếuthửtấtcảcáctiêuchíkhácnhauđểlựachọncổphiếu,cuốicùngchúngtasẽtìmthấymộttiêuchígiúplựachọnloạicổphiếutốtnhấtởthờiđiểmđó.

Hãyđểtôigiảithíchrõhơn.Giảsửchúngtanghiêncứugiácùngvớikhốilượngcổphiếugiaodịchđểtìmracácquytắcgiaodịchkỹthuậtđãpháthuytácdụngtronggiaiđoạn2002-2006.Đúnglàcóthểtìmramộtquytắckỹthuậtthậtsựhữuích.Chẳnghạn,bạnnênmuacácloạicổphiếu có tên bắt đầu bằng chữ X hoặc D, có khối lượng giao dịch tối thiểu 80.000 cổphiếu/ngàyvàcótỷlệtăngtrưởngnguồnthutừ10%trởlêntrong5nămtrước.Thựctếchothấycóthểmôtảcácloạicổphiếuhoạtđộngtốtnhất.Tấtnhiên,vấnđềcốtyếulàliệuvàothờiđiểmkhácthìphươngphápnàycònpháthuytácdụngkhông.Phầnlớnnhữngngườiủnghộphươngphápphântíchkỹthuậtthườngkhôngthểkiểmchứnglạihệthốngcủahọbằngdữliệu thị trường lấy từ các giai đoạn khác thay vì dữ liệu của giai đoạnmà hệ thống đượcxâydựng.

Thậmchínếuchuyêngiakỹthuậtnghetheolờikhuyêncủatôi,tứclàkiểmchứnghệthốngcủahọởnhiềugiaiđoạnkhácnhauvàkếtluậnrằnghệthốngđólàmộtcôngcụdựđoángiácổphiếuđángtincậy,tôivẫntinrằngphântíchkỹthuậtrútcụcchẳngđemlạilợiíchgì.GiảsửchuyêngiakỹthuậtnhậnthấycómộthiệntượngđángtincậylàgiácổphiếusẽtăngvọtvàocuốinămtừlễGiángsinhđếnngàyđầuNămmới.Vấnđềlàởchỗkhinhữngngườihoạtđộngtrênthịtrườngnhậnrachukỳđềuđặnđó,họsẽhànhđộngtheocáchngănkhôngchochukỳnàylặplạitrongtươnglai.

Bấtkỳphươngphápkỹthuậtthànhcôngnàorútcuộccũngsẽtựchuốclấythấtbại.NgaytạithờiđiểmnhậnragiácổphiếusẽtăngcaohơnsaungàyđầuNămmớisovớitrướclễGiángSinh,tôisẽbắtđầumuavàotrướclễGiángsinh.Nếumọingườibiếtrằngngàymaigiácủamộtloạicổphiếusẽtănglên,bạncóthểchắcchắnrằnggiásẽleolênngaytrongngàyhômnay.Bấtkỳchukỳtuầnhoànnàobịkhámphávàlợidụngđểkiếmlờitrênthịtrườngchứng

khoánchắcchắncuốicùngcũngsẽtựtriệttiêu.Đâychínhlàlýdocơbảntạisaotôitinrằngkhôngaiápdụngthànhcôngphươngphápkỹthuậtđểthuvềnhữngkhoảnlợinhuậncaotrênmứctrungbìnhởthịtrườngchứngkhoán.

LờinhắnnhủchonhàđầutưSửdụngdaođộnggiácổphiếutrongquákhứđểdựđoántươnglaikhôngthểmanglạihiệuquả.Cácchiếnlượckỹthuậtthườngrấtthúvị,dễchịusongkhôngcógiátrịthực.Đâylàphiênbảnhẹpcủathuyếtbướcđingẫunhiên.Thuyếtkỹthuậtchỉlàmgiàuchonhữngngườiđangxúctiếnvàquảngcáodịchvụkỹthuậthayhãngmôigiớithuêcácchuyêngiakỹthuậtvớihyvọngkếtquảphântíchdochuyêngiacungcấpcóthểkhuyếnkhíchnhàđầutưthựchiệnthêmcácgiaodịchmuavào-bánra,nhờđóthuvềnhiềukhoảnhoahồng.

Ápdụngphươngphápphântíchkỹthuậtđểxácđịnhthờiđiểmhợplýcủathịtrườnglàcựckỳnguyhiểm.Bởivìnếuthịtrườngcổphiếucóxuhướngđilêndàihạn,sẽrấtmạohiểmkhinắmgiữnhiềutiềntrongtay.Cónhiềukhảnăngmộtnhàđầutưthườngxuyênmangmộtsốlượnglớntiềnmặtđểtránhcácgiaiđoạnthị trườngsụtgiásẽphảiđứngngoàicuộcchơikhi thịtrườngphụchồitấpnậptrởlại.GiáosưH.NegatSeybunthuộctrườngĐạihọcMichiganđãpháthiệnrằngcóđến95%cácphivụkiếmlờibéobởtrênthịtrườngchứngkhoántrongvòng30nămtừgiữathậpniên1960đến1990chỉrơivào90ngàytrongsốgần7.500ngàygiaodịch.Nếuvôtìnhbỏlỡ90ngàyđó(chỉchiếmkhoảngtrên1%trongtổngsốngàygiaodịch),chắchẳnbạnsẽkhôngchạmđượcvàonhữngkhoảnlợinhuậnkếchxùdàihạncủathịtrườngtrongkhoảngthờigianđó.Điểmcầnnhấnmạnhởđâylànhữngngườicănkethờiđiểmhợplýcủathịtrườngcónguycơbỏlỡgiaiđoạnchạynướcrútbấtthường,vốnlànhântốđónggópquantrọngvàohiệuquảhoạtđộng.

Lờinhắnnhủrútratừphântíchnàyhếtsứcđơngiản.Nếugiátrongquákhứkhôngcungcấphoặccungcấprấtítthôngtinhữuíchđểdựđoángiátươnglai,chẳngcólợigìkhiápdụngbấtkỳquytắcgiaodịchkỹthuậtnàođểtínhtoánthờiđiểmbánravàmuavào.Ítnhấtchiếnlượcmuavànắmgiữđơngiảncũngcóthểlàmtốtnhưcáchệthốngkỹthuật.Hãychấmdứtsửdụngdịchvụkỹ thuậtvôdụngvà tránhxa các taymôigiới thíchdựavàobiểuđồđểđưa ra lờikhuyênvềgiaodịch.

Vẫncònmộtưuđiểmnổitrộikháccủaphươngphápmuavànắmgiữmàtôichưanhắcđến.Muavàbánthườngtạoracáckhoảnlãivốnphảichịuthuế.Phươngphápmuavànắmgiữchophépbạntrìhoãnvàtránhcácloạithuếnày.Khiápdụngbấtkỳchiếnlượckỹthuậtnào,cónhiềukhảnăngbạnthuvềnhữngkhoảnlãivốnngắnhạnsonglạiphảitrảnhiềuloạithuếcaohơn(vàsớmhơn)khibạnápdụngchiếnlượcmuavànắmgiữ.Vậynên,chỉcầnmuavànắmgiữmộtdanhmụcđầutưđadạngphùhợpvớimụctiêusẽgiúpbạntiếtkiệmđượcphíđầutư,phímôigiớivàtiềnthuế;đồngthờicóthểđạtđượcthànhtíchđầutưtổngthểítnhấtcũngtốtnhưkhiápdụngphươngphápkỹthuật.

7.ĐánhgiáhiệuquảcủaphântíchcơbảnLàmsaotôilạicóthểmùquángđặtniềmtinvàocácchuyêngianhưvậy?

―JohnF.KennedysauthấtbạicủachiếnlượcVịnhConlợn

Banđầu,chỉlàmộtchuyêngiathốngkêvớiáosơmitrắngvàbộcomplesờnmàuxanh,lặnglẽđeomiếngvảichốngchóimắtmàuxanhdatrời,ngồixuốngbànlàmviệcvàghilạitỉmỉthôngtintàichínhtrongquákhứvềcáccôngtyđangtheodõi.Kếtquả:cảmthấygòbó.Sauđó,độtnhiênmuốnlộtxác,anhtarờibànlàmviệc,muaáosơmimàuxanhvàbộcomplemàughivảiflanen,quẳngchiếcbăngchemắtđivàbắtđầuchuyếnđithựctếđếnthămcácnhàmáymàtrướcđóanhtachẳngbiếtgìngoàiđốngsốliệuthốngkêtàichính.Ngàynay,ngườiđóđượcgọilàchuyêngiaphântíchchứngkhoán.

Thờigiantrôiđi,lươnglậu,bổnglộccủaanhtathuhútsựchúýcủapháinữkhiếnhọchuyểnsangmặccácbộvét.Giờđâybấtcứaiđikhoanghạngnhấtcũngsuốtngàycađiệpkhúctiền,tiềnvà tiền.Nhữngngườimới trôngbảnhbao,gianhập thị trường laođộngvào thậpniên1990cườichếgiễuvàxemthườngcáchlàmcủalớpngườicổhủtuổibốnmươi.Thếhệmớiápđảo;completrởnênlỗimốt,giàyGuccivàquầnArmanilênngôi.Nhữngngườitrẻquáthôngminh và hiểu biết đếnmức các nhàquản lý danhmụcđầu tưhoàn toàn tin tưởng vào lờikhuyêncủahọ,còncáchãngtrênPhốWallthìngàycàngthườngxuyênsửdụnghọđểchăndắtcácngânhàngđầutư.Cònhơncảcácchuyêngiaphântíchchứngkhoán,họlànhữngngôisaonghiêncứuvốncổphần.Tuynhiên,cóvài lờiđiềutiếngthiếuthiệncảmchorằnghọchỉ lànhữngtaymôigiớitrunggiancủangânhàngđầutư.

QuanđiểmcủaPhốWallvàGiớihọcthuậtChodùnắmgiữvịtrínào,xứngđánghaykhôngxứngđáng,cácchuyêngiaphântíchcơbảnvẫnchiếmsốđông.Vìvậy,nhữngnghiêncứunghingờvềtínhhiệuquảcủaphươngphápphântíchkỹthuậtkhôngkhiếnphầnlớncácchuyêngiangạcnhiên.Vềbảnchất,cácchuyêngiaởPhốWalllànhữngngườitheotrườngpháiphântíchcơbản.Câuhỏithậtsựquantrọnglàliệuphântíchcơbảncóđemlạilợiíchgìhaykhông.

Cóhaiquanđiểmđối lậpnhauvềtínhhiệuquảcủaphươngphápphântíchcơbản.NhữngngườihoạtđộngởPhốWallnhậnthấyphântíchcơbảnngàycàngđúngđắnvàcótầmảnhhưởnglớn.Nhàđầutưcánhânrấtítkhicócơhộithắngđượcnhàquảnlýdanhmụcđầutưchuyênnghiệpvànhómchuyêngiaphântíchcơbản.

Nhiềungườitronggiớihọcthuậtchếnhạotínhtựcaotựđạinày.MộtsốhọcsỹđãhơicườngđiệuhóakhinóirằngmộtconkhỉbịbịtmắtnémphitiêuvàotờWallStreetJournalcũngcóthểlựachọncổphiếuthànhcôngnhưcácnhàquảnlýdanhmụcđầutưchuyênnghiệp.Họlýluậnrằnggiámđốcquảnlýquỹcùngvớicácchuyêngiaphântíchcơbảnchẳngthểlàmgìkháhơnmộtnhàđầutưnghiệpdưtầmthườngtrongviệclựachọncổphiếu.

Quanđiểmcủacánhântôivềvấnđềnàykhôngquágaygắtnhưnhiềuđồngnghiệpcủatôi

tronggiớihọcthuật.Tuynhiên,bấtcứnhàđầutưthôngminhnàocũngcầnphảiamhiểucôngtrìnhnghiêncứuđồsộvềnhữngcâuhỏitrên.Trongchươngnàytôisẽthuậtlạitrậnđánhlớntrongcuộcchiếnchưacóhồikếtgiữagiớihọcthuậtvàgiớichuyêngiacủathịtrường,đồngthờilýgiảitạisaođiềunàylạiquantrọngvớitúitiềncủabạn.

Vềcơbảnchuyêngiaphântíchchứngkhoáncóphảilàngườisángsuốthaykhông?Dựđoánnguồnthutươnglailàlẽsốngcủachuyêngiaphântíchchứngkhoán.TheonhậnxétcủatạpchíInstitutionalInvestor,“Nguồnthulàtêngọicủatròchơi,luônluônnhưvậy.”

Đểdựđoánxuhướngtươnglai,cácchuyêngiaphântíchnóichungbắtđầunghiêncứunhữngbiếnđộngtrongquákhứ“Mứctăngtrưởngnguồnthuquákhứđãđượcchứngminhchínhlàchỉsốđángtincậynhấtđểdựđoánmứctăngtrưởngnguồnthutươnglai”.Nếubanquảnlýcủacôngtythậtsựtàigiỏi,khôngcólýdogìđểnghĩrằnghọcóthểbỏlỡcúchạmMidas[16]trongtươnglai.Vànếubanquảnlýtàigiỏiđótiếptụcgiữvịtrí lãnhđạo,tỷlệtăngtrưởngnguồnthutươnglaivẫnsẽduytrìnhưtrước.Trongkhilýlẽcủachuyêngiaphântíchkỹthuậtcóvẻkhôngđángtincậy,thìchuyêngiaphântíchcơbảnlạitựhàochorằnglýluậncủahọdựatrênkếtquảhoạtđộngcụthểđãđượcchứngminhcủacôngty.

Lốisuynghĩnhưvậyđãbịnhấnchìmtronggiớihọcthuật.Tínhtoántỷlệtăngtrưởngnguồnthutrongquákhứkhônggiúpíchchoviệcdựđoánmứctăngtrưởngtrongtươnglai.Giảsửbạnbiếtđượctốcđộtăngtrưởngcủatấtcảcáccôngtychẳnghạntronggiaiđoạn1980–1990,điềuđócũngkhôngíchgìkhidựđoántốcđộtăngtrưởngcủachúngtronggiaiđoạn1990–2000.Tươngtự,biếtrõcôngtynàotăngtrưởngnhanhtrongnhữngnăm1990khônggiúpcácchuyêngiatìmranhómtăngtrưởngmạnhvàogiaiđoạnđầuthếkỷXXI.NhữngchuyêngianghiêncứuchocáccôngtycủaAnhlầnđầutiêncôngbốkếtquảsửngsốtnàytrongbàibáocótựađềrất thúvị “Tăngtrưởng lộnxộn”(HiggledyPiggledyGrowth).Cácviệnsỹhàn lâmởtrườngđạihọcPrincetonvàHarvardđãápdụngnghiêncứunàyvàocáccôngtycủaMỹ–vàthậtngạcnhiên,kếtquảhoàntoàntrùngkhớp.

Ngaylậptứcnhữngtiếngalórộlên“IBM.XinhãynhớchotrườnghợpcủaIBM.”TôicónhớtrườnghợpcủaIBM:tậpđoàntăngtrưởngcaovàổnđịnhtrongnhiềuthậpniên.Cóthờigian,IBMlàmộttrườnghợpngoạilệ,mộtbiểutượngsángchói.Songtừgiữathậpniên1980,ngaycả IBMhùngmạnhcũngkhông thểduy trìquỹđạo tăng trưởngđáng tincậy.TôicũngnhớtrườnghợpPolaroid,Kodak,NortelNetworks,Xeroxvàhàngtátậpđoànkhácđềuthiếtlậpđượcđàtăngtrưởngnhanhvàổnđịnhchođếnkhimáivòmsậpxuống.Tôikhônghyvọngbạnghinhớnhữngtrườnghợpngoạilệphổbiếnmàhãychúýđếnquyluật:NhiềungườiởPhốWallkhôngmuốnchấpnhậnsựthậtrằngkhôngthểrútrabấtkỳmôhìnhđángtincậynàotừkếtquảhoạtđộngtrongquákhứđểhỗtrợcácchuyêngiadựđoántốcđộtăngtrưởngtươnglai.Thậmchítrongnhữngnămhưngthịnhcủathậpniên1990,chỉcó1trongsố8côngtylớngắnggượngduytrìđượctốcđộtăngtrưởnghàngnămổnđịnh.VàthậmchíkhôngcócôngtynàokéodàiđàtăngtrưởngtrongnhữngnămđầucủaThiênniênkỷmới.Giớiphântíchkhôngthểdựđoánvềđàtăngtrưởngdàihạnổnđịnh,bởivìnókhôngtồntại.

Tuynhiên,mộtchuyêngiaphântíchgiỏisẽlýluậnrằngvẫncónhiềuthứđểdựđoánhơnlà

chỉkiểmtrakếtquảtrongquákhứ.Mộtsốngườithậmchícònthừanhậnrằngdữliệutrongquákhứkhôngphảilàmộtthướcđohoànhảo.Thayvìkiểmtramọiyếutốxuấthiệntrongquátrìnhdựđoán,JohnCraggvàtôiquyếtđịnhtậptrungvàokếtquảcuốicùng:Bảnthânsựdựđoán.

Chúngtôiđãviếtthưcho19hãngdanhtiếngnhấtởPhốWallđangápdụngphươngphápphântíchcơbảnvàyêucầuhọdựđoánvềthunhậpcủamộtsốlượnglớncôngtyS&P500trongvòng1nămvà5năm.Sauđóchúngtôisosánhnhữngdựđoánđó(đượcđưaraởnhữngthờiđiểmkhácnhau)vớikếtquảthựctếđểxemcácchuyêngiađãdựđoánvềthayđổithunhậpngắnhạnvàdàihạnchínhxácđếnmứcnào.Kếtquảthậtngạcnhiên.

Nóithẳngranhữngdựđoáncẩnthậncủachuyêngiaphântíchchứngkhoán(dựatrênnghiêncứuvềlĩnhvựckinhdoanh,đếnthămcácnhàmáy…)chỉkháhơnmộtchútsovớidựđoánrútrabằngphươngphápngoạisuyđơngiảntừnhữngxuhướngtrongquákhứ,mànhưchúngtađãthấychẳngmanglạilợiíchgìcả.Trênthựctế,khisovớitỷlệtăngtrưởngnguồnthuthực,kếtquảtỷlệtăngtrưởngdựđoántrongvòng5nămcủachuyêngiaphântíchchứngkhoáncòntệhơnkếtquảtiênđoánrútratừmộtsốmôhìnhngâyngô.

Vídụ,cáckếtquảdựđoáncủachuyêngiađượcsosánhvớimộtliềuthuốcanthần:giảđịnhlàmọicôngtytrongnềnkinhtếcóthunhậptăngtrưởngtươngđươngvớitốcđộtăngtrưởngthunhậpquốcdândàihạn.Hóara,nếubạnsửdụngmôhìnhdựđoánngâyngônàyđểdựđoánmứctăngtrưởngnguồnthudàihạn,bạnsẽmắclỗinhỏhơnsovớikhidựavàokếtquảdựđoánchuyênnghiệpcủagiớiphântích.

Phươngphápchúngtôisửdụngđểxácđịnhhiệuquảchẩnđoánvềcáccôngtydochuyêngiaphântíchchứngkhoánđưara,hoàntoàngiốngvớiphươngphápđãđượcvậndụngtrướcđókhiđánhgiáliềuthuốccủachuyêngiakỹthuật.Chúngtôisosánhkếtquảdocácchuyêngiacungcấpvớikếtquảrútratừhệthốngngâyngônàođó.Đôikhinhữngphươngphápdựđoánngâyngôpháthuyhiệuquảrấtcao.Vídụ,nếumuốndựbáothờitiếtchongàymai,bạncóthểlàmviệcnàykhá tốtbằngcáchdựbáo thời tiếthoàn toàngiốngngàyhômnay.Mặcdùhệthốngnày sẽbỏ lỡmọi thờiđiểmchuyểngiao thời tiết, songhầunhưnhữngdựđoánnàythườngkhátincậy.Theobạn,cóbaonhiêunhânviêndựbáothờitiếtcóthểlàmkháhơn?

Trướcthànhtíchdựbáotăngtrưởng5nămnghèonàn,cácchuyêngiaphântíchchứngkhoán,tuycóhơingượngngùng,thànhthậtthúnhậnrằng5nămthậtsựlàmộtkhoảngthờigianquádàiđểđưaradựđoánđángtincậy.Họthấyrằngthậtsựcầnđượcđánhgiákhảnăngdựatrêndựđoánnhữngbiếnđộngnguồnthutrongvòng1nămtới.Tinhaykhôngtùybạn,nhưngthựctếchothấykếtquảdựđoán1nămcủahọthậmchícòntệhơncảdựđoáncho5năm.

Giớiphântíchđãphảncônghếtsứcliềulĩnh,vàphànnànrằngthậtkhôngcôngbằngkhiđánhgiáthànhtíchcủahọdựatrêncáclĩnhvựcngànhnghềtiêubiểu,bởilẽthunhậpcủacáchãngcôngnghệcaovàcôngty“theochukỳ”đadạngcựckỳkhódựđoán.“Hãythửtàicủachúngtôiởlĩnhvựcdịchvụcơbảnđi”,mộtchuyêngiađãtựtintuyênbốnhưvậy.Vìvậychúngtôithử,vàhọcàngkhôngthích.Thậmchídựđoáncủahọvềnhữngngànhdịchvụcơbản“ổnđịnh”cũngkhácxasovớithựctế.Điềunàyđãđưachúngtôiđếnkếtluậnquantrọngthứhaitrongcuộcnghiêncứu:Chẳngcólĩnhvựcngànhnghềnàodễđoáncả.

Hơnnữa,khôngcóchuyêngiaphântíchnàoluônduytrìphongđộtốthơnngườikhác.Đươngnhiên,mỗinămsẽcómộtvàinhàphântíchnàođónổitrộihơnsốđông,thếnhưngchưathấyaicóthểduytrìthànhtíchổnđịnh.Chuyêngiaphântíchlàmtốthơnsốđôngtrongnămnaychưachắccókhảnăngđưaradựđoántốthơnngườikháctrongnămtới.

Pháthiệnnàyđãđượcmộtsốnhànghiêncứukhácxácnhận.Chẳnghạn,MichaelSandrettoởtrườngđạihọcHarvardvàSudhirMilkrishnamurthiởViệnCôngnghệMassachusetteđãhoànthànhcôngtrìnhnghiêncứuđồsộvềkếtquảdựbáotrongmộtnămcủa1.000côngtyđượcsănđónnhiềunhất.Họđãđưarakếtluậngâychoángváng:tỷlệmắclỗihàngnămđượcduytrìổnđịnhmộtcáchkỳlạvàtrongkhoảngthờigian5nămtỷlệmắclỗitrungbìnhcủacácchuyêngiaphântích là31,3%.Dựbáotàichínhcóvẻnhưlàmônkhoahọcgiúpchothuậtchiêmtinhđượcsùngkínhhơn.

Nổilêngiữatấtcảnhữnglờicáobuộcnàylàthôngđiệphếtsứcquantrọng:Chuyêngiaphântíchchứngkhoángặpvôvànkhókhănkhithựchiệnchứcnăngcơbảncủahọlàdựđoánviễncảnhnguồnthucủacôngty.Nhữngnhàđầutưđặtniềmtinmùquángvàokiểudựđoánnhưvậykhiđưaralựachọnđầutưsẽcảmthấythấtvọngtràntrề.

TạisaoquảcầuphalêbịmờXuấthiệnđôi chút xáo trộnkhi pháthiện ra rằngnhómchuyêngiađượcđào tạobài bản,hưởnglươngcaongấtcóthểkhôngcựckỳtàigiỏitronglĩnhvựccủahọ.Đángtiếc,đâykhôngphảilàđiềuhiếmthấy.Pháthiệntươngtựcóthểtìmthấytronghầuhếtcácnhómchuyêngia.Chắnghạncómộtvídụkinhđiểnởlĩnhvựcyhọc.Trongthờikỳmàviệcphẫuthuậtcắtbỏamiđanrấtphổbiến,HiệphộiSứckhoẻtrẻemMỹđãtiếnhànhkhảosátmộtnhómgồm1.000em11tuổi,vàpháthiệnracó611emđãbắtbỏamiđan.Sauđó,389emcònlạiđượcmộtnhómbácsỹkhám,rồikếtluận174emcầnphảicắtbỏamiđanvà215emcònlạihoàntoànbìnhthường.215emnàylạiđượcmộtnhómbácsỹkháckhámlại,sauđókhuyếncáo99emnêncắtbỏamiđan.Khi116em“khoẻmạnh”đượckhámlầnthứba,cókhoảngmộtnửađượckhuyênnêncắtbỏamiđan,chỉcó65emcònlạivẫnchưađượcchẩnđoánphảicắtamiđan.Tuynhiênsốcònlạikhôngđượckhámthêmnữabởivìsốlượngbácsỹthamgiavàocuộcnghiêncứuđãhết.

Cóvôsốnghiêncứukhácchokếtquảtươngtự.CácbácsỹX-quangkhôngthểpháthiệnrabệnhphổitrongkhoảng30%sốphimX-quangmàhọxem,mặcdùbiểuhiệncủabệnhtrênphimX-quangrấtrõràng.Mộtthínghiệmkhácchứngminhrằngbácsỹchuyênnghiệpởbệnhviệntâmthầnkhôngthểphânbiệtngườibìnhthườngvớingườiđiên.Chodùlàlờikhuyêncủachuyêngiaởlĩnhvựcnàođinữa,chúngtavẫnnênxemxétkỹmứcđộtincậyvàsựchínhxáccủachúng.Nếumộtngườicóđộtincậythấpvềnhiềuloạiđánhgiákhácnhau,thìsẽkhôngngạcnhiênkhibiếtchuyêngiaphântíchchứngkhoánvớicôngviệcdựbáocựckỳphứctạpcũngchẳngphảilàtrườnghợpngoạilệ.

Tôitinrằngcó5yếutốlýgiảitạisaochuyêngiaphântíchchứngkhoánlạivướngphảikhókhănnhưvậykhidựđoántươnglai.Đólà(1)tácđộngcủacácsựkiệnngẫunhiên,(2)nguồnthunhậpđượcbáocáo thiếuminhbạch thôngquaquy trìnhkế toán “sáng tạo”, (3)nhiềuchuyêngiaphântíchthiếunănglựcchuyênmôncơbản,(4)cácchuyêngiagiỏibịđẩysang

làmquảnlýdanhmụcđầutưhoặcquảnlýbánhàngchuyênnghiệpvà(5)xungđộtquyềnlợigiữachuyêngiaphântíchchứngkhoánvớicáctổchứcngânhàngđầutưlớn.Mỗiyếutốcầnđượcthảoluậnkỹhơnmộtchút.

1.Tácđộngcủacácsựkiệnngẫunhiên

Nhiềusựkiệnthayđổiquantrọngảnhhưởngđếnviễncảnhnguồnthucủacôngtyxảyrahoàntoànngẫunhiên,khôngthểđoántrướcđược.Chẳnghạn,trongngànhcôngnghiệpdịchvụmàtôinhắcđếnởtrên,giảsửcómộtnhómcôngtyổnđịnhvàđángtincậynhất.Song,trênthựctếcórấtnhiềusựkiệnquantrọngxảyrabấtngờkhiếnviệcdựđoánthunhậpcủanhómcôngtynàytrởnênphứctạp.TrongsuốtgiaiđoạncuốithếkỷXX,sựchiphốicủacáckhoảnhoahồngtronglĩnhvựcdịchvụcôngcộnggâyranhiềubất lợingoàimongđợiđãkhiếncáccôngtynàykhôngthểchuyểnnhucầutăngtrưởngnhanhthànhmứclợinhuậncaohơn.Cácsựkiệnnảysinhngoàidựtínhkháccũnggópphầnlàmchovấnđềphứctạphơn.Trongthậpniên1970vànhữngnămđầuthếkỷXXI,cácdựđoánthườngkhácxasovớithựctếbởivìchuyêngiaphântíchbấtlựctrongviệcdựđoánchiphínhiênliệubịđộilêncaodogiádầuquốctếtăngđộtbiến.Trongthậpniên1990,giớiphântíchđãkhôngđánhgiáđúngmứcđộsụtgiảmbiênlợinhuậncủacáccôngtycungcấpdịchvụđiệnthoạivàđiệndândụngdocạnhtranhvàmộtsốquyđịnhbịbãibỏ.Bởivậy,thậmchílĩnhvựcdịchvụcôngcộng“ổnđịnh”cũngđượcminhchứnglàcựckỳkhódựđoán.

Trongcáclĩnhvựckhác,côngtácdựbáocònkhókhănhơnnhiều.Nhưđãthấytrongchương4,dựđoántỷlệtăngtrưởngcủamộtloạtcôngtyviễnthôngvàcôngnghệcaovàođầunăm2000bịsailệchhoàntoàn.Cácquyếtđịnhvềngânsách,hợpđồng,luậtphápvàquyđịnhcủachínhphủMỹcóthểtácđộngmạnhtớitàisảncủatừngcôngty.Ngoàira,nguồnthucủacôngtycũngcóthểchịuảnhhưởngtươngtựtừnhữngsựkiệnnhưthayđổithànhviêncốtcáncủabanquảnlý,pháttriểnthànhcôngmộtsảnphẩmmới,pháthiệnkhiếmkhuyếtcủamộtloạithuốc,mộtvụ tràndầunghiêm trọng, tấncôngkhủngbố, xuấthiệnđối thủcạnh tranhmới, cuộcchiếngiácả,thảmhọatựnhiên:lụt,bão,vv...Câuchuyệnvềnhữngsựkiệnxảyrabấtngờcóảnhhưởngđếnlợinhuậncủacôngtydườngnhưkhôngcóhồikết.

2.Thunhậpđượcbáocáothiếuminhbạchthôngquaquytrìnhkếtoán“sángtạo”

Cóthểvíbáocáothunhậpcủamộthãnggiốngnhưbộbikini–nhữnggìbảncáobáophơibàyrấtthúvịsonglạichegiấuđiphầnquantrọngnhất.Enronlàmộttrongnhữngtậpđoànthamnhũngkhéoléonhấtmàtôitừngbiết,dẫnđầutrongmàntrìnhdiễnphôtrươngsắcđẹpvềmặtnày.Thanôi,Enronkhôngphảilàtrườnghợpđộcnhấtvônhị.Trongthờikỳthịtrườngtănggiámạnhmẽcuốinhữngnăm1990,cáccôngtyngàycàngbịaranhiềucâuchuyệnhấpdẫnvềdoanhthuvàlợinhuậncaovúthòngtạođàđẩygiácổphiếulêncaohơn.

Trongvởnhạckịchnổi tiếng có tựađềTheProducers (Nhữngnhà sản xuất thiên tài), LeoBloomchorằngôngcóthểkiếmlờitừmộtphivụthấtbạinhiềuhơnlàtừmộtphivụthànhcông.Ôngtuyênbố:“Tấtcảchỉlàvấnđềhoạchtoánsángtạo.”Ngaylậptức,kháchhàngcủaBloom,MaxBialystockđãnhìnthấytiềmnăngnày.MaxđãlừađảohàngđốngtiềncủacácgóaphụgiàucóđểđầutưchomộtvởnhạckịchbiểudiễnởBroadwaycótênSpringtimeforHitler(MùaxuânchoHiler).Vớihyvọngsẽthấtbạihoàntoàn,ôngđãtiêutấtcảtiềnvàomụcđích

cánhânvàngụybiệnrằngsẽchẳngcóaiđặtcâuhỏisốtiềnđóđiđâu.

Trênthựctế,Bloomkhôngsửdụngnhữngthủthuật,mánhlớiđượccáccôngtysửdụngđểphóngđạinguồnthuvàđánhlừanhàđầutưcũngnhưchuyêngiaphântíchchứngkhoán.Ởchương3,tôiđãmiêutảbằngcáchnàođếchếgiặtthảmZZZZBestcủaBarryMinkowđượcdựnglêntừcuốinhữngnăm1980dựatrênbứckhảmbằnghóađơntíndụnggiảmạovàcáchợpđồngkhôngcóthực.Lạmdụngmánhkhóekếtoánngàycàngtrởnênphổbiếnhơntrongsuốtnhữngnăm1990vàđầuthếkỷXXI.Cáccôngtydot.comphásản,cáctậpđoàncôngnghệcaohàngđầuvàthậmchícảcáccôngtybluechipscủanềnkinhtếcũ,đềucốgắngthổiphồnglợinhuậnvàđánhlạchướnggiớiđầutư.KhithôigiữchứcchủtịchcủaủybanSECnăm2001,ArthurLevittđãcảnhbáo“Từtrướcđếnnaychúngtachưabaogiờthấycónhiềubằngchứngvềcáctròbịpbợm,lừađảo[kếtoán]nhưbâygiờ.”

Sauđâylàmộtsốvídụnhỏminhhọacáchthứccáccôngtythườngkéogiãnnguyêntắckếtoánnhưmiếngkẹokéođểđánhlừagiớiphântíchvàcôngchúng,vàlàmravẻnhưđólàtìnhhìnhkinhdoanhthậtcủahọ.

·Tháng9năm2001,EnronvàQwestcầnphảichứngminhdoanhthuvàlợinhuậncủahaitậpđoànnàyđangtănglênnhanhchóng.Họđãnghĩramộtcáchrấttuyệtvờiđểcácbáocáotàichínhtrôngcóvẻnhưhoạtđộngkinhdoanhvẫntiếntriểnrấttốt.Họtraođổidunglượngmạngcápquangvớigiábịthổiphồnglênlà500triệuđô-lavàmỗicôngtyđềughivụgiaodịchnàyvàodoanhthucủahọ.Mánhkhóenàygiúpthổiphồnglợinhuậnvàcheđậytìnhhìnhsasútcủacảhaicôngty.Qwestvốnđãcódunglượngdưthừa,vàvớimộtlượnglớnsợiquangtrànngậptrênthịtrường,việcđịnhgiátrênhoạtđộnggiaodịchkhôngmangtínhthuyếtphục.

·Motorola,LucentvàNortelđềunângdoanhthuvàlợinhuậnlênbằngcáchchokháchhàngvaymộtlượnglớn.Nhiềutàikhoảnnợtrongsốnàykhôngthểthuhồiđượcvàbuộcphảixóabỏsauđó.

·XeroxđẩylợinhuậnngắnhạncủahãnglênbằngcáchchophépcácchinhánhởChâuÂu,Mỹ Latinh và Canada ghi sổ tất cả các khoản tiền mặt cần phải thanh toán để thuê máyphotocopytrongnhiềunămthànhdoanhthumộtlần.

·“ChainsawAl”Dunlap,CEOtậpđoànSunbeam-tậpđoàncầnphảităngdoanhthuchoquýIVnhằmđápứngyêucầucủaPhốWallvềmứctăngtrưởnglợinhuậnđềuđặn,đãnảyramộtýtưởngrấtkhônngoanlàthuyếtphụccáchãngbánlẻmuavỉnướngngoàitrờivàogiữamùađông.ChainsawcũngdỗngonngọthãngbánlẻbằngcáchchophéphọthanhtoánchậmđếnmùaxuânnămsauđồngthờiôngsẽloliệuđểtấtcảsốvỉnướngđãmuasẽđượcgiữtrongkhocủaSunbeam.Cuốicùng,khibịlộmánhDunlapbỏtrốnđểlạiđốngđổnátbịchianămsẻbảy,cuốicùngbịvỡnợ.

·EastmanKodakđãlợidụngphươngthứcxóanợkếtoán“rùmbeng”.Kodakđãthu6khoảnphí “bất thường” trong suốtnhữngnăm1990 tổng cộng lênđến4,5 tỷđô-la, tươngđươngvớitổnglợinhuậncủacôngtytrong8nămtrướcđó.Bằngcáchthanhlýchiphítrongnhiềunămcùngmộtlúc,côngtycóthểlàmchoviễncảnhnguồnthutươnglaisángsủahơnnhiều.Việcnàygiốngnhưmộtngườithanhtoántrướctiềnthếchấpcủanhiềunăm,sauđótuyênbốrằnglợinhuậncủamìnhđãtănglên.

·Vẫncònmộtmánhkhóekhác:Quỹhưutrítrởthànhvậtthímạng.Giaiđoạncuốithậpniên1990,cónhiềucôngtyướctínhrằngquỹhưutrícủahọđãquádưthừa,vìvậyquyếtđịnhxóabỏcáckhoảnđónggópcủacôngtychoquỹhưutrí,nhờđónânglợinhuậnlêncaohơn.Thôngthường,cáckhoảntiền lãinhưvậyđượcchegiấuởphầnghichúcuối trang.Khi thịtrườngphảihứngchịuđợtsụtgiámạnhtrongnhữngnămđầuthếkỷXXI,cáccôngtypháthiệnrarằngthựcraquỹhưutrícủahọđãbịthâmhụtvànhữnggìnhàđầutưtưởnglàlợinhuậnbềnvữnghóarachỉlànhấtthời.

Vấnđềchínhmàchuyêngiaphântíchgặpphảikhitìmhiểulợinhuậnhiệntạivàdựđoánmứcnguồnthutươnglaicủacôngtylàbáocáothunhậpdựtính-proformaearnings-tráingượcvớithunhậpthựctếtínhtheotheonguyêntắckếtoánđượcchấpnhậnrộngrãi(GAAP).Trongbáocáothunhậpdựtính,côngtythườnglờđimộtsốkhoảnchiphíđượccoilàbấtthường;trên thực tế chẳng có quy định hay văn bản hướng dẫn nào cả. Báo cáo thu nhập dự tínhthườngđượcgọilà“thunhậpkhôngtínhcáckhoảnchixấu”,dođóchophépcáccôngtyloạitrừbấtkỳchiphínàomàhọcholà“đặcbiệt”,“bấtthường”và“tínhmộtlần.”Tùythuộcvàoloạichiphíbịlờđikhôngđúngcách,côngtycóthểđưarabảnbáocáothổiphồnglợinhuậnlênđángkể.Vậynênchuyêngiaphântíchchứngkhoánthườnggặpvôvànkhókhănkhidựđoáncácnguồnthutươnglai.

3.Nhiềuchuyêngiaphântíchthiếunănglựcchuyênmôncơbản

Nóithẳngra làcónhiềuchuyêngiaphântíchchứngkhoánkhôngamhiểusâusắcvàcũngchẳngcựckỳgiỏigiang,thạoviệc.TôiđãsớmnhậnrađiềunàyngaytừkhicònlàmộtsinhviênthựctậpởPhốWall.Đểhiểuđượccáckỹthuậtcủachuyêngia,tôiđãcốgắngsaochépbảnphântíchcủamộtchuyêngiaphântíchvềlĩnhvựckimloạitênlàLouie.Louieđãtínhđượcrằnggiáđồngcứtăng10xu,thìthunhậpcủamộtnhàsảnxuấtđồngsẽtănglên1đô-la/cổphần.Bởivìôngkỳvọnggiáđồngsẽtăng1đô-la,ônglậpluậnrằngloạicổphiếunày“mộtứngcửviênmuavàocósứchấpdẫnkỳlạ.”

Khitínhtoánlại,tôipháthiệnrarằngLouieđãđặtnhầmdấuthậpphân.Khigiáđồngtăng10xu,thunhậpcũngchỉtăng10xuchứkhôngphải1đô-la.KhitôinóichoLouiebiếtđiềunày(đinhninhrằngôngsẽđínhchínhngaylậptức),ôngchỉnhúnvaivàtuyênbố:“À,ýkiếntưvấnsẽcóvẻthuyếtphụchơnnếuchúngtađểnguyênbảnbáocáonhưvậy.”Rõràngchúýđếntừngchitiếtkhôngphảilàsởtrườngcủachuyêngianày.

ViệcLouiekhôngchúýđếncáctiểutiếtchứngtỏôngthiếuhiểubiếtvềlĩnhvựcmàôngđangnghiêncứu.Songôngkhôngphảilàtrườnghợpduynhất.TrongmộtbàiviếtđăngtrêntạpchíBarron’sđầunăm2000,tiếnsỹLloydKriezer,mộtbácsỹphẫuthuậtthẩmmỹ,đãnghiêncứumộtsốbáocáocủacácchuyêngiacôngnghệsinhhọc.Kriezerđặcbiệtchúýđếndữliệuphântích liênquanđếncáccông tycôngnghệsinhhọcđangphát triểndanhân tạođểsửdụngtronghoạtđộngđiềutrịvếtthươngvĩnhviễnvàbỏngnặng–lĩnhvựcôngnắmvữngkiếnthứcchuyênmôn.Ôngnhậnthấychẩnđoáncủacácchuyêngiaphântíchvềcácloạicổphiếukhácxasovớitìnhhìnhthực.Đầutiên,ôngbổsunggiảthiếtdựbáovềthịphầnđượccủacáccôngtyđangcạnhtranh.Thịphầnđượcdựđoáncủanămcôngtycôngnghệsinhhọcđangcạnhtranhtrênthịtrườngdanhântạocộnglạivượtquá100%.Ngoàira,dựđoáncủacácchuyêngiavềquymôtuyệtđốicủathịtrườngtiềmnăngkhôngliênhệnhiềuvớidữliệuvềsốlượng

nạnnhânbỏngthậtsự,mặcdùcóthểdễdàngthuthậpđượcchínhxácsốliệunày.Bêncạnhđó, trong quá trình nghiên cứu nhiều báo cáo phân tích khác nhau về các công ty, tiến sỹKriezerđãrútrakếtluận“Rõrànghọchẳnghiểutýgìvềlĩnhvựcnày.”KếtluậnkhiếnchúngtanhớtớicâuhỏicủahuấnluyệnviênbóngchàyhuyềnthoạiCaseyStengel:“Cóaiởđâykhôngbiếtchơitrònày?”

Nhiềuchuyêngia“thiđua”vớiLouie,thườngquálườinênkhôngthểtựđưaradựđoánvềlợinhuận,vàthíchsaochépkếtquảdựbáocủacácchuyêngiakháchaynuốtvộivàng“vănbảnhướngdẫn”đượccácbanquảnlýtậpđoàncôngbốmàthậmchíchẳngbuồnnhai.Sauđó,thậtdễdàngbiếtđượcngườinàobịquytráchnhiệmnếucóvấnđềkhônghayxảyra.Thậmchíbạncòndễdàngmắcsailầmhơnkhitấtcảđồngnghiệpđồngtìnhvớibạn.

TôikhôngcóýámchỉrằngphầnlớncácchuyêngiaởPhốWallchẳnglàmgìngoàiviệcnhắclạinhưmộtconvẹtnhữnggìcácbanquảnlýchohọbiết.Songtôimuốnnhấnmạnhrằngchỉmộtchuyêngiatrungbìnhcũnglàmộtngườikháthôngminh,đượctrảlươngcao,thựchiệnmộtcôngviệccựckỳkhókhăntheocáchtươngđốitầmthường.Chuyêngiaphântíchthườngbịlàmchomấtphươnghướng,đôikhicẩuthả,tùytiện,tựcaotựđạivàthỉnhthoảngcũngphảichịunhữngáp lựcgiốngnhưmọingườikhác.Nói tóm lại,họ lànhữngngườihết sứcbìnhthường.

4.Cácchuyêngiagiỏibịđẩysangquảnlýdanhmụcđầutư,quảnlýbánhàngchuyênnghiệphoặcquỹđầucơ

Lýdothứtưtôiđưarađểchốnglạicácchuyêngiaphântíchcổphiếucólẽhơingượcđời:Nhiềuchuyêngiaphântíchchứngkhoánxuấtsắckhôngđượctrảlươngđểphântíchchứngkhoán.Họthườnggiữchứcquảnlýbánhàngnhiềuquyềnhành,hoặcđượcthăngchứclênvịtríuytín−nhàquảnlýdanhmụcđầutư.

Cáchãngmôigiớitựhàovềkhảnăngnghiêncứuthànhthạocủamìnhthườngtỏratôntrọngkháchhàngbằngcáchgửimộtchuyêngiaphântíchchứngkhoánđikèmvớinhânviênbánhàngbìnhthườngđếnchàohàngtạimộtthểchếtàichính.Nhàđầutưtổchứcmuốnnghevềýtưởngđầutưmớitừnguồntinđángtincậy,vìvậynhânviênbánhàngbìnhthườngluônlùilạirasauvànhườnglờichochuyêngiaphântích.Dođó,phầnlớnchuyêngiacótàiănnóinhậnthấythờigiancủahọđượcdùngvàoviệctưvấnchokháchhàngthuộccáctổchức,chứkhôngphảilàlàmviệcvớibáocáotàichính.

TrongnhữngnămđầuthếkỷXXI,nhiềuchuyêngiabịlôikéotừbỏcôngviệcnghiêncứuđểchuyểnsangnhữngvịtríđượctrảlươnghậuhĩnhtrongbanquảnlýdanhmụcvốnhoặclàmviệcchoquỹđầucơ.MộttrongnhữngchuyêngiaphântíchnổitiếngởPhốWall,BarbonBiggsđãrờitậpđoànMorganStanleyvàonăm2003đểthànhlậpquỹđầucơtưnhân.ÔngđãviếtlạinhữngtrảinghiệmthúvịcủamìnhtrongcuốnHedgehogging.“Quảnlýtiền”ởvịtríngườiquảnlýdanhmụcđầutưhayquỹđầucơthúvịhơn,cóuytínhơnvàđượctrảhậuhơnnhiềusovớilàmcôngtáctưvấnởvịtrínhânviênphântíchchứngkhoán.Điềunàylýgiảitạisaonhiềuchuyêngiaphântíchchứngkhoáncóuytínkhônggắnbólâudàivớicôngviệccủahọ.

5.Xungđộtquyềnlợigiữachuyêngiaphântíchchứngkhoánvớicáctổchứcngânhàngđầutưvànghiêncứu

Mụcđíchcủachuyêngiaphântíchlà“mở”càngnhiềukéttiềncàngtốt,vàkéttiềnđầynhấtmàcôngtymôigiớilớntìmthấylàtổchứcngânhàngđầutư.Tuynhiên,trướcđâymọichuyệnkhônggiốngnhưvậy.Trongthậpniên1970,trướckhiphíhoahồngcốđịnhbịbãibỏvàchưaxuấthiệnhãngmôigiới“chiếtkhấu”,hoạtđộngmôigiớinhỏlẻchịutráchnhiệmthanhtoánhóađơnvàchuyêngiaphântíchcảmthấyhọthậtsựlàmviệcchokháchhàng–nhàđầutưcánhâncũngnhưnhàđầutưtổchức.Thếnhưngtrungtâmlợinhuậnđóđánhmấtdầnvaitròquantrọngcủamìnhbằngcáckhoảnphíhoahồngcạnhtranh.Mỏvàngduynhấtcònlạichínhlàhoạtđộngbaotiêucổphiếumớipháthànhcủacáchãngvừaxuấthiệnhoặcđanghoạtđộng(mứcphícóthểlênđếnhàngtrămtriệuđô-la)vàtưvấncáchãngvềviệcmượncơsở,táithiết,muabándoanhnghiệp...Bởivậy“mởkéttiền”cónghĩalàgiúphãngmôigiớidụdỗvàchămsóckháchhànglàtổchứcngânhàng.Vàđâychínhlàcănnguyênlàmnảysinhxungđột.Tiềnlươngvà thưởngcủachuyêngiaphân tíchđượcxácđịnhmộtphầndựavàovai tròcủahọtrongviệchỗtrợbộphậnbaotiêu.Khinhữngmốiquanhệkinhdoanhnhưvậytồntại,cácnhàphêbìnhnhấnmạnh,chuyêngiaphântíchtrởthànhmộtcôngcụcủatổchứcngânhàngđầutư.

Mộtbiểuhiệnchomốiquanhệkhăngkhítgiữachuyêngiaphântíchchứngkhoánvớitổchứcngânhàngđầutưchínhlàlượngýkiếnđềxuấtbánrathườngrấtít.Luônluôntồntạisựmấtcânbằngtrongtỷlệýkiếnđềxuấtbánrasovớiđềxuấtmuavàobởivìcácchuyêngiaphântíchkhôngmuốnlàmmếchlòngcáccôngtymàhọđanghỗtrợ.Khinguồnthutừhoạtđộngngânhàngđầutưtrởthànhnguồnlợinhuậnchínhcủacáchãngmôigiớilớn,chuyêngiaphântíchthậmchíđượctrảlươngđểlàmtănggiácổphầnthayvìphântíchchínhxác.Trongmộtphivụrùmbeng,chuyêngiacổphiếuđãcảganđềxuấtnênbántráiphiếucủaTrumTajMahalbởivìcónhiềukhảnăngtráiphiếunàykhôngđểtrảđượclãisuất,ôngđãbịsathảingaysaukhiDonaldTrumpbuôngranhững lờiđedọa trảđũavềmặtpháp lý. (Vềsau,đúng là tráiphiếunàybịvỡnợthật.)Đâyhoàntoànkhôngphảilàtrườnghợpcábiệt.MộtchuyêngiacủahãngBNPParibaskểrằngôngđãbịbuộcthôiviệcsaukhiđưaraýkiếnđềxuấtbáncổphiếucủaEnron.Vậynênchẳngcógìngạcnhiênkhihầuhếtcácchuyêngiaphântíchloạibỏtấtcảnhậnxétkhôngtốtcóthểlàmmếchlòngkháchhànglàtổchứcngânhàngđầutưhiệntạivàtiềmnăngcủahọ.Trongnhữngnăm1990,tỷlệđềxuấtbánrasovớiđềxuấtmuavàolêntớimức100/1,đặcbiệtlàcáchãngmôigiớicóquanhệlàmănlớnvớitổchứcngânhàngđầutư.

Đúngnhưvậy,khimộtchuyêngiaphântíchnói“bán”,cóthểôngmuốnámchỉ“giữ”,vàkhiôngnói“giữ”cũngcókhảnăngđóchỉlàcáchnóiláiđicụmtừ“tốngkhứngayđốngrácrưởiđóđicàngsớmcàngtốt.”Songnhàđầutưkhôngcầnphảithamdựmộtkhóahọcvềphântíchcấutrúcngữnghĩađểhiểunhữngýkiếnđềxuất,vàthậtđángtiếcphầnlớnnhàđầutưcánhânngâyngôđãnghetheolờicủachuyêngiaphântíchtheođúngnghĩađentrongthờikỳbongbóngInternet.

Cómộtbằngchứngthuyếtphụcchothấyýkiếnđềxuấtcủachuyêngiaphântíchbịbópméođidomốiquanhệmanglạinhiềulợinhuậngiữahãngmôigiớivàtổchứcngânhàngđầutư.Mộtsốnghiêncứuđãđánhgiáđộchínhxáccủacáclựachọncổphiếudochuyêngiaphântíchđưara.BradBarberởtrườngĐạihọcCaliforniađãnghiêncứutínhhiệuquảcủacácýkiếnđềxuất“muamạnh”dochuyêngiaởPhốWallcungcấpvàpháthiệnhóaracụmtừđóámchỉ“thảmhọa.”Trênthựctế,gợiý“muamạnh”củachuyêngiathấphơnmongđợicủathịtrườngchungkhoảng3%/tháng,trongkhigợiý“bánra”caohơnmongđợi3,8%/tháng.Tồitệhơn,

nhómnghiêncứuởDartmouthvàCornellpháthiệnranhữnghãngmôigiớiởPhốWallkhôngcóquanhệgìvớitổchứcngânhàngđầutưthườngđưaraýkiếnđềxuấttốthơnrấtnhiềusovớinhữnghãngcóquanhệlàmănkiếmlờitừkháchhànglàtổchứcngânhàngđầutư.NghiêncứucủatrangwebInvestors.comcũngpháthiệnratrungbìnhnhàđầutưbịthualỗtrên50%khihọnghetheolờikhuyêncủachuyêngiaphântíchlàmviệcchomộthãngmôigiớiởPhốWallcónắmquyềnđiềuhànhhoặcđồngđiềuhànhIPOcủaloạicổphiếuđượcđềxuất.Vềcơbản,chuyêngiaphântíchđượctrảlươngđểchàobáncổphiếucủacáckháchhàngđãđượchãngmôigiớibaotiêu.Bởivậycácchuyêngiaphảiquỵluỵnhữngngườinuôisốnghọ.

Năm2002,viênchưởnglýbangNewYork,EliotSpitzerđãtìmthấymộtbằngchứngrõràng.TrongkhiHenryBlodgettvàcácchuyêngiakháccủahãngMerrillLynchđưarađềxuấtchínhthứcvềmộtsốcổphiếuInternetvàNềnkinhtếmới,thìchínhnhómchuyêngianàykhitraođổiemaillạidèbỉu,miệtthịcáccổphiếuđónhưlà“đồbỏđi”,là“conchó”haylàloạicổphiếuchẳnghấpdẫntínào.MerrillkhôngbịkếtánsongphảidànxếpvớibangNewYorkvàmộtsốbangkhác,chịubồithườngkhoảntiềnlà100triệuđô-la.Merrillcũnghứahẹnsẽtiếnhànhmộtsốcảicáchcụthểchẳnghạnnhưkhôngtrựctiếpgánmứclươngcủachuyêngiacổphiếuvớidoanhthutừnghiệpvụngânhàngđầutư,làmrõđềxuấtcổphiếu,vàphơibàycácnguycơxungđộtlợiíchtiềmẩn.Chẳngbaolâusau,mộtsốhãngkhácnhưGoldmanSachsvàSmithBarneycũngđitheođườnglốicủaMerrill.

Hiệnnaytìnhhìnhđãđượccảithiệnđôichút.Đềxuất“bánra”rõràng,cụthểngàycàngphổbiếnhơn,mặcdùkhuyếnnghị“muavào”vẫnđượcưutiênhơn.TuynhiênđạoluậtSarbanes-Oxley[17]đượcthôngquasaumộtsốvụtaitiếngliênquanđếnbongbóngInternetkhiếncôngviệccủachuyêngiaphântíchkhókhănhơnnhiềubởivìđạoluậthạnchếphạmvi,lĩnhvựcquanchứctàichínhcủacôngtycóthểtraođổivớichuyêngiaphântíchcủaPhốWall.ỦybanSECcũngbanhànhchínhsách“côngkhaibìnhđẳng”trongđóquyđịnhthôngtinliênquanđếncôngtyphảiđượccôngbốrộngrãingaylậptứctrênkhắpthịtrường.Mặcdùchínhsáchđócóthểgiúpthịtrườngchứngkhoánhoạtđộnghiệuquảhơn,tuynhiênnhiềuchuyêngiaphântíchbấtbìnhcoiđây làmộtbiệnpháp“chẳngcôngkhaigìhết.”Chuyêngiaphântíchchứngkhoánkhôngcòncóđặcquyềnnắmbắtsớmnguồnthôngtin,bởivậychẳngcólýgìkhitinrằngýkiếntưvấn,đềxuấtcủachuyêngiaphântíchsẽcảithiệntrongtươnglai.

Chuyêngiaphântíchchứngkhoáncógiànhphầnthắnghaykhông?–HiệusuấtcủaquỹđầutưKhiviếtđếnphầnnày,gầnnhưtôicóthểnghethấynhữngtiếngđồngthanhnóirằng:“Bàikiểmtrathậtsựvềmộtchuyêngiaphântíchnằmởhiệusuấtcủacổphiếumàchuyêngiađóđềxuất”.Cólẽ“Louiecẩuthả”,chuyêngiaphântíchkimloại“đồng”,đãnhầmlẫnkhidựbáolợinhuậncủahãngsảnxuấtđồngvớidấuthậpphânbịđặtnhầm,songnếucổphiếuôngđềxuấtthậtsựmanglạilợinhuậnchokháchhàng,chắcchắnviệckhôngchúýđếncácchitiếtsẽđượcbỏqua.Tiếngđồngthanhvẫntiếptụcngânvang:“Phântíchhiệusuấtđầutưchứkhôngphảilàdựbáonguồnthu.”

Maythay,sốliệucủamộtnhómchuyêngia–cácquỹđầutư–đượccôngkhairộngrãi.Thậmchícủngcốnhiềuhơncholuậnđiểmcủatôi,cónhiềungười(cảnamgiớilẫnnữgiới)hoạtđộngtrongcácquỹnàylàchuyêngiaphântíchvànhàquảnlýdanhmụcđầutưxuấtsắcnhất.

Nhưhọđãtừngthừanhận,rõrànghọcóthểkiếmvềnhữngkhoảnlãinhiềuhơnmứctrungbình.Vànhưlờibìnhluậncủamộtgiámđốcquảnlýđầutưđưaracáchđâykhônglâu“Phảimấtrấtnhiềunămnữađểmặtbằngchungvềtrìnhđộđượcnânglênđếnmứccóthểlàmlumờsựvượttrộiđángkinhngạccủanhàquảnlýđầutưtàigiỏi,tháovátnhưhiệnnay.”

Lờiphátbiểukiểunàychỉkhiêukhíchnhữngnhómngườikiêungạotronggiớihọcthuật.Vớinguồndữliệusẵncóphongphú,vôkhốithờigianđểmàymònghiêncứucộngvớihammuốnmãnhliệtchứngtỏđẳngcấpvượttrộicủagiớihọcthuậttrongnhữngvấnđềnày,thậtkhôngcógìngạcnhiênkhigiớihọcthuậtđổdồnsựchúývàohiệusuấtcủaquỹđầutư.

Mộtlầnnữa,bằngchứngthuđượctừnhữngnghiêncứukhácnhaucósựthốngnhấtkỳlạ.Vớiquỹđầutưtrungbình,nhàđầutưcũngkhôngthểđạthiệuquảcaohơnsovớiviệcmuavànắmgiữchỉsốcổphiếuđadạngkhôngđượcquảnlý.Nóicáchkhác,vềlâuvềdài,danhmụcđầutưcủaquỹđầutưcũngkhôngchohiệusuấtcaohơnnhómcổphiếuđượclựachọnngẫunhiên.Mặcdùcácquỹnàycóthểđạtđượcthànhtíchxuấtsắctrongnhữngkhoảngthờigianngắnnhấtđịnh,tuynhiênnhìnchungđềukhôngduytrìđượcphongđộđóvàcũngchẳngcócáchnàodựđoánđượcquỹsẽhoạtđộngrasaotạibấtkỳthờiđiểmnàotrongtươnglai.

Bảngdướiđâychothấylợinhuậncủamộtquỹđầutưcỡtrungbìnhvớivốncổphầntrongcácgiaiđoạnkhácnhauchođếnhếtngày31/12/2005.Đểphụcvụmụcđíchsosánh,chỉsốS&P500–chỉsốchứngkhoánđượcsửdụngđểđạidiệnchothịtrường.Nhữnggiaiđoạnkhácnhauchokếtquảgiốngnhau,vàngaycảquản lýquỹđầu tưcũngnhưquỹhưu tríkếtquảcũngkhôngchênhnhaunhiều.Đơngiảnmuavànắmgiữcổphiếutheochỉsốthịtrườngđadạnglàmộtchiếnlượcmàngườiquảnlýdanhmụcđầutưchuyênnghiệpkhôngdễgìhạgụcđược.

Bảng7.1:SosánhQuỹđầutưvàChỉsốthịtrường

Tổnglợinhuậntrungbình(%)tạingày31/12/2005

10năm 20năm

Quỹcóvốncổphầnlớn7,62% 10,54%

ChỉsốS&P500 9,07 11,94

LợithếS&P500 1,45 1,40

Bêncạnhbằngchứngkhoahọcđãthuthậpđược,cónhiềuthửnghiệm(đượctiếnhànhkhôngchínhthức)đãxácnhậnkếtquảnày.Chẳnghạn,đầunhữngnăm1990,tờWallStreetJournalđãphátđộngcuộcthinémphitiêutrongđómỗithángdanhmụclựachọncổphiếucủabốnchuyêngiađượcđọsứcvớidanhmụclựachọncủabốnngườinémphitiêu.Nhậtbáođãưuáitraochotôiquyềnphitiêutrongcuộcthiđầutiên.ĐếnđầuthếkỷXXI,cácchuyêngiacóvẻ

nhưvượttrộihơnmộtchút.Tuynhiên,nếuthànhtíchcủacácchuyêngiađượctínhkểtừngàydanhmụclựachọncủahọvàdanhtínhcủathànhviênthamgiacuộcchơiđượcđăngtảitrênNhậtbáo(thayvìtínhtừngàytrướcđó),nhữngngườinémphitiêuthậtsựdẫnđiểmcaohơnmộtchút.Phảichăngcổtay(phitiêu)khônngoanhơnbộnão?Cólẽlàkhông,songtôinghĩtạpchíForbesđãđặtramộtcâuhỏihếtsứchợplýkhimộtnhàbáokếtluận:“Cóvẻnhưsựkếthợpgiữayếutốmaymắnvàsựlườibiếngđãđánhbạibộnão.”

Làmsaođiềunàycóthểxảyra?Hàngnămngườitavẫnđọcbảngxếphạngthànhtíchcủaquỹđầutưvàluôntìmthấycórấtnhiềuquỹvượttrộihơnchỉsốtrungbình–mộtsốquỹcòncóthànhtíchnổibậtđángkể.Vấnđềlàcácthànhtíchđókhôngđượcduytrìổnđịnh.Cũnggiốngnhưmứctăngtrưởngnguồnthuquákhứkhôngthểdựđoánvềnguồnthutươnglai,thìthànhtíchtrongquákhứcủamộtquỹđầutưkhônggiúpíchgìchoviệcdựđoánkếtquảtươnglai.Ngaycảbanquảnlýquỹcũngchịutácđộngcủanhữngsựkiệnngẫunhiên:số lượngthànhviêncóthểtăngnhưnglạitrởnênlườibiếnghơn,thậmchícóthểtanrã.Phươngphápđầutưđemlạihiệuquảvượttrộiởgiaiđoạnnàycóthểdễdàngchokếtquảdởtệởthờikỳtiếptheo.Khótránhkhỏiđiđếnkếtluậnrằngmộtnhântốtốiquantrọngkhixácđịnhxếphạngthànhtíchchínhlàngườibạncũcủachúngta:ThầnMaymắn

Khôngphảigầnđâyngườitamớirútrakếtluậnnày.Thựcra,chânlýđóđãđượccủngcốtrongsuốt40nămqua−mộtgiaiđoạnchứngkhiếnsựchuyểnbiếntolớntrênthịtrườngcũngnhưtrongtỷlệcổphiếudocôngchúngnắmgiữ.Khôngbiếtbaonhiêulần,cácquỹngàyhômquacònlàngôisaonổitiếngbỗngchốcbiếnthànhthảmhọacủangàyhômnay.Ởgiaiđoạncuốithậpniên1960,cácquỹđầucơvớinhữngtaysúngtrẻđãthuđượckếtquảđángnểvànhàquảnlýquỹđượccatụngnhưngôisaothểthao.Thếnhưngkhithịtrườngsụtgiátừnăm1969đến1976,họbịquayrachỉtríchnặngnề.Cácquỹhàngđầutrongnăm1968cóthànhtíchhếtsứcthảmthại.

ChẳnghạnquỹMatesFundgiữvịtrísố1năm1968.Đếncuốinăm1974,quỹnàyđãmấtđến93%giátrịcủanăm1968,vàFredMatescuốicùngcũngphảithừanhậnthấtbại.ÔngrútchânkhỏigiớiđầutưđểmởmộtquánbardànhchongườiđộcthânởthànhphốNewYorkcũngđượcđặttênlàMates.Trênthựctế,hầuhếtcácquỹcóthànhtíchxuấtsắccuốithậpniên1960đềubịphásảnvàogiữathậpniên1970.

Trongấnbảnđầutiêncủacuốnsáchnày,tôicóđưaraminhhọađiểnhìnhvềgiaiđoạncuốithậpniên1960.Kếtquảvẫntươngtựtheothờigian.Bảngdướiđâychothấythànhtíchtừnăm1980đến1990của20quỹvốnnắmgiữvịtríhàngđầuthờikỳ1970-1980.Mộtlầnnữa,chúngtalạithấychẳngcóthànhtíchnàođượcduytrìổnđịnh.Nhiềuquỹdẫnđầuởthậpniên1970bịxếpởvịtrígầnchótbảngtrongnhữngnăm1980.Mặcdù20quỹhàngđầuđãtănggầngấpđôilợinhuậntrungbìnhtrongnhữngnăm1970(19,0%sovới10,4%),songchínhcácquỹđólạicóthànhtíchtồitệhơnmứctrungbìnhởthậpniêntiếptheo(11,1%sovới11,7%).Tuynhiên,cómộttrườnghợpngoạilệđángchúý.QuỹMagellanFunddoPeterLynchquảnlýduytrìthànhtíchnổitrộiởcảthậpniên1970và1980.NhưngLynchnghỉhưunăm1990ởtuổi46vàchúng takhôngbaogiờbiếtđược liệu rằngôngcó thể tiếp tụcđánhbại “khuphố”haykhông.

Bảng7.2:Thànhtíchởthậpniên1980của20quỹvốncổphầnhàngđầucủathậpniên1970

Lợinhuậntrungbìnhhàngnăm

Thậpniên

1970Thậpniên1980

20quỹhàngđầucủathậpniên1970 +19,0% +11,1%

Chỉsốtrungbìnhcủatấtcảquỹcổphần +10,4% +11,7%

Nếubạnnghĩbứctranhsẽthayđổitrongthậpniên1990,bảngdướiđâychothấythànhtíchnổitrộicủa20quỹđầutưhàngđầuởnhữngnăm1980bêncạnhđólànhữngsốliệuchứngtỏsựsasútcủachínhcácquỹnàyởthậpniên1990.Kếtquảgiốngnhaumộtcáchđánglongại.Xinhãychúýrằngtrongkhinhóm20quỹhàngđầuởthậpniên1980cótỷ lệ lợinhuận là18%/năm,thìtốp20quỹdẫnđầutrongnhữngnăm1970chỉđạtđược11,1%/năm.Cáctạpchítàichínhvẫntiếptụctándươngnhữngnhàquảnlýquỹđầutưgầnđâymanglạimứclợinhuậncaohơntrungbình.Miễnlàvẫntồntạichỉsốtrungbình,chắcchắnsẽcómộtvàinhàquảnlýđạtđượcthànhtíchxuấtsắc.Tuynhiênthànhtíchtốtởgiaiđoạnnàykhôngdựđoánthànhtíchtươngtựởgiaiđoạntiếptheo.

Bảng7.3:Thànhtíchởthậpniên1990của20quỹvốncổphầnhàngđầucủathậpniên1980

Lợinhuậntrungbìnhhàngnăm

Thậpniên

1980Thậpniên1990

20quỹhàngđầucủathậpniên1980 +18,0% +13,7%

ChỉsốS&P500 +14,1% +14,9%

Vẫncòncómộtvídụấntượnghơnvềcácquỹgópvốncổphầnchungcóthànhtíchvượttrội.Trongsuốtsáunămcuốithậpniên1990,có20quỹ“nóng”nhấtthiếtlậpđượctỷlệlợinhuậntrungbìnhlàhơn30%,caohơnrấtnhiềusovớitỷlệcủathịtrường.Đólànhữngnhàquảnlýquỹ“thiêntài”màkênhCNBCthathiếtmờilênphỏngvấn,thườngxuyênxuấthiệntrongcácbàibáođăngtảitrêntạpchíđầutư.Trênthựctế,cácquỹnàychỉđơngiảnchấtđầydanhmụcđầutưcủahọvớicáccổphiếuNềnkinhtếmới.HọđẩybongbóngInternetbaylêncao,songkhibongbóngvỡtung,họcũngsụpđổtheo.Nhìnchung,trongsáunămđầuthếkỷXXI,kếtquả

hoạtđộngcủacácquỹnàytệhạihơnrấtnhiềusovớithịtrườngnóichung.Nhàđầutưđãngộrarằngkiếmlãi100%trongnămnayvàlỗ50%trongnămkếtiếpsẽđưahọtrởlạiđúngvạchxuấtphát.Nóichung,giớiđầutưđãbịthualỗnặngnềtrongcácquỹnàytronggiaiđoạnđầuthếkỷXXI.

Bảng7.4:Gặprắcrốivìquỹnóng

12/1993-12/1999 12/1999-12/2005

Tênquỹ Xếphạng*

Lợinhuậntrungbìnhnăm(%)

Xếphạng*

Lợinhuậntrungbìnhnăm(%)

RSInv:EmergGr 1 37,54 410 -9,35

JanusMercury 2 35,92 397 -8,11

Fidelity NewMillennium 3 35,82 229 -0,48

JanusTwenty 4 34,89 394 -7,72

FidelityAggrGrow 5 32,70 422 -15,67

Van Kampen EmergGro;A 6 31,94 403 -8,47

JanusEnterprise 7 31,15 414 -9,58

Legg Mason Value Tr;Prm 8 31,11 167 2,45

Van Kampen EmergGro;B 9 30,90 409 -9,17

TAIDEX;JanusGro;T 10 30,21 396 -8,00

JanusVenture 11 29,97 387 -7,02

TAIDAXJanueGro;A 12 29,85 401 -8,39

MorgStanInst:MCG;I 13 29,47 253 -1,22

Putnam OTC EmergGro;A 14 29,10 424 -19,25

Phoenix Mid-Cap Gro;A 15 29,10 402 -8,41

Janus Growth &Income 16 28,43 250 -1,13

Harbor: Cap Apprec;Inst 17 28,38 341 -4,28

FidelityOTC 18 28,16 371 -6,18

USAAAggrGrowth 19 27,84 405 -8,51

PutnamNewOppty;A 20 27,68 407 -8,81

LợinhuậnS&P500

23,55

-1.13

*Xếphạngcủa424quỹcótàisảntốithiểulà100triệuđô-latạitháng12/1995

Trongbấtkỳhoạtđộngnàocónhiềungườithamgia,mặcdùcónhiềukhảnăngquytắcbìnhquânsẽchiếmưuthế,nhưngvẫncóthểxảyrasựkiệnbấtngờ.Chỉcómộtsốlượngrấtítcácquỹcóthànhtíchcựckỳxuấtsắcmàchúngtatìmthấytronglĩnhvựcquảnlýđầutưhoàntoànkhôngmâuthuẫnvớiquyluậtngẫunhiên.Thựctếlànhưtôiđãnêutrên,thànhtíchnổibậttrongquákhứcủamộtquỹđầu tưnhìnchungkhônggiúp íchchoviệcdựđoán thành tíchtrongtươnglaivàsựthựcnàycàngcủngcốcholuậnđiểmcủatôi.

Cólẽcầnphảigiớithiệuquavềquyluậtngẫunhiên.Chúngtahãythửthamgiavàocuộcthitungđồngxu.Nhữngngườitungđượcnhiềulầnmặtngửasẽtrởthànhngườithắngcuộc.Cuộcthibắtđầuvàcó1.000ngườithamdựtungđồngxu.Nhưchúngtacóthểkỳvọngtheoquyluật

ngẫunhiên,có500ngườitungđượcmặtngửa,đitiếpvàovònghaicủacuộcthivàlạitungđồngxu.Nhưkỳvọng,250ngườichơitungđượcmặtngửa.Tiếptụctuântheoquyluậtngẫunhiên,sẽcó125thắngcuộcởvòng3,63ngườiởvòng4,31ngườiởvòng5,16ngườiởvòng6và8ngườiởvòng7.

Đến lúc này, đám đông bắt đầu xúm lại để chứng kiến khả năng đáng ngạc nhiên của cácchuyêngiatungđồngxu.Ngườithắngcuộcchìmđắmtrongnhữnglờinịnhhót,tándương.Họđượctunghôlànhữngthiêntàitrongnghệthuậttungđồngxu,nhữngcuốntiểusửvềngườithắngcuộcbắtđầuralò,vàmọingườivộivãtìmkiếmlờikhuyêncủahọ.Nhưvậy,có1.000ngườithamdựcuộcthivàchỉcó8ngườiluôntungđượcmặtngửa.Tròchơilạitiếptụcvàmộtsốngườithamdựcuốicùngtungđược9và10lầnmặtngửaliêptiếpnhau[18].Việcchỉrađặcđiểmtươngđồngnàykhôngnhằmmụcđíchámchỉnhàquảnlýquỹđầutưcóthểhoặcnênđưaraquyếtđịnhbằngcáchtungđồngxumàmụcđíchchínhlàmuốnkhẳngđịnhluậtngẫunhiênđóngvaitrònhấtđịnhvàchúngtacóthểlýgiảinhữngcâuchuyệnthànhcôngđángkinhngạc.

Chínhtínhchấtcủachỉsốbìnhquânlànhântốmàmộtsốnhàđầutưsẽđánhbại.Vớinhiềungườithamgiacuộcchơi“kiếmtiền”,yếutốngẫunhiênđã,đangvàsẽgiảithíchmộtsốthànhtíchphithường.Nhữngthànhcôngthấtthườngkhilựachọndanhmụccổphiếukhiếntôinhớđếncâuchuyệnvềmộtbácsỹtuyênbốôngđãpháttriểnthànhcôngphươngphápđiềutrịbệnhungthưởgà.Ôngtựhàokhẳngđịnhrằng33%sốgàđượcxétnghiệmđãcónhữngtiếntriểnđángkể.Tuynhiênôngthừanhận1/3sốgàkhácdườngnhưkhôngcóchuyểnbiếngì.Sauđó,khángượngngùngnóithêm“Vàtôierằngcongàthứbađãchếtmấtrồi.”

Mặcdùnộidungbànluậnởphầntrêntậptrungvàoquỹđầutư,tuynhiênkhôngnênmặcđịnhrằngquỹhoạtđộngtồitệnhấtđơngiảnlàdocácnhàquảnlýđầutư.Trênthựctế,quỹđầutưvẫncó thànhtíchkháhơnmộtchútsovới thànhtíchcủanhiềunhàđầutưchuyênnghiệpkhác.Cácchuyêngiacũngđãtiếnhànhnghiêncứubảngthànhtíchcủacáccôngtybảohiểmnhânthọ,côngtybảohiểmbấtđộngsảnvà tainạn,quỹhưutrí,quỹtừthiện,quỹtín tháctrungươngvàđịaphương,tíntháccánhândongânhàngquảnlý,vàủytháctàikhoảncánhândocácchuyêngiatưvấnđầutưxửlý.Khôngcósựkhácbiệtlớntronghiệusuấtđầutưvàodanhmụccổphiếuthườnggiữacácthànhviêntrongnhómnhàđầutưchuyênnghiệphaygiữanhómnàyvớithịtrườngchung.Giốngnhưcâuchuyệnvềquỹđầutư,cũngcómộtsốtrườnghợpngoạilệsongrấtít.Chođếnnaychúngtavẫnchưathuthậpđượcbằngchứngkhoahọcnàochứngtỏthànhtíchđầutưcủacácdanhmụcđượcquảnlýchuyênnghiệpbởimộtnhómtốthơnthànhtíchcủamộtchỉsốthịtrườngđadạng.

Liệuhệthốngcơbảnnàocóthểgiànhphầnthắng?Cácchuyêngiacũngđãtiếnhànhnghiêncứunhằmxácđịnhxemliệucóthểlợidụnghệthốnggiaodịchdựatrênthôngcáobáochívềnguồntinmớicơbảnđểkiếmlợinhuậntrênmứctrungbìnhhaykhông.Cóvẻnhưcâutrảlờilàkhông.Nhiềuhệthốngđãđượcthiếtlậptrongđómộtsựkiệnmới(chẳnghạnnhưcôngbốthunhậpđộtngộttăngnhanhhayphântáchcổphiếu) có thể phát tín hiệumua vào. Song các bằng chứng thường chỉ ra hiệu quả của thịtrườngtrongviệcthíchnghiquánhanhvớinguồnthôngtinmớivìvậykhôngthểxâydựngcácchiếnlượcgiaodịchthànhcôngdựatrênviệccôngbốtintứctheocáchthứcnày[19].Nhìn

chung,cácnghiêncứuchỉrarằnggiácổphiếuphảnứngkhátốttrướcnhữngbáocáothunhậpgâybấtngờ,cảtốtlẫnxấu.Nóicáchkhác,thịtrườngthườngrấthiệuquảtrongviệcdựđoántrướccácthôngbáotàichínhvàchiếnlượcđầutưliênquanđếnhoạtđộngmuabáncổphiếu.Thườngthì,saukhixuấthiệnnhữngthôngbáođócóvẻkhônggiúpíchgìchonhàđầutư.Mặcdùđúnglàcómộtsốnghiêncứunhậnthấyđôikhigiácổphiếuphảnứngchậmchạptrướcnhữngcôngbốvềthunhập,nhưngchodùsựkiệnbấtthườngcótồntạichăngnữathìcũngkhôngxảyrathườngxuyên.Trênthựctế,tầnsuấtgiácổphiếuphảnứngquámạnhmẽtrướcthôngtinmớivềthunhậpcũngthườngxuyênnhưkhigiácổphiếuphảnứngchậm.

Tươngtựnhưvậy,nhàđầutưkhôngthểtìmđượcnguồnthôngtinmớinàotừthôngbáophântáchcổphiếu.Chodùđúnglàgiácổphiếucủacáccôngtytiếnhànhphântáchthườngtănglêntronggiaiđoạntrướckhicôngbố,songhiệusuấttươngứngcủacổphiếusaukhitintứcđượccôngbốhóaracũngchỉtươngđươngvớihiệusuấtcủathịtrườngchung.CáckếtquảnghiêncứunàycàngcủngcốchocâuchâmngôncổcủaPhốWall:“Mộtchiếcbánhnướngkhôngthểnởranhiềuhơnsaukhiđượcxắtthànhnhữnglátmỏng.”

Cácchuyêngiacũngđãtiếnhànhnhiềunghiêncứuvềlợiíchcủaviệctăngcổtứcnhưlàcơsởđểlựachọnloạicổphiếusẽchohiệusuấttrênmứctrungbình.Lậpluậnđượcđưaraởđâyđólàviệctăngcổphầncủamộtloạicổphiếulàdấuhiệuchứngtỏbanquảnlýtiênđoánmứclợinhuậncaotrongtươnglai.Trênthựctế,tăngcổtứcthườnglàmộtthôngsốchínhxácđểdựđoánvềmứctăngnguồnthutươnglai.Giácũngcóxuhướngtăngmạnhmẽsaukhicóthôngbáovềcổ tức.Tuynhiên,hiện tượng tănggiábắtnguồntừviệc tăngcổ tứcmặcdùcó thểkhôngđượcphảnánhngayởgiácổphiếusongsẽđượcphảnánhtươngđốiđầyđủvàobáocáocuốithángđượccôngbố.

QuyếtđịnhthờiđiểmthịtrườngNhiềunhàđầutưchuyênnghiệpđãchuyểntiềnmặtthànhvốncổphầnhoặctráiphiếudàihạndựatrêndựđoánvềđiềukiệnkinhtếcơbản.Quảthực,đâychínhlàlýdokhiếnnhiềunhàmôigiớicàngcủngcốniềmtinvàobanquảnlýtiềnchuyênnghiệp.NhậnxétcủaJohnBogle,ngườisánglậptậpđoànTheVanguardofInvestmentCompanies,rấtgiốngvớiquanđiểmcủatôivềchủđềthờiđiểmthịtrường.Boglechobiết:“Suốt30nămhoạtđộngtronglĩnhvựcnày,tôichưathấyaicóthểthườngxuyênxácđịnhthờiđiểmthịtrườngthànhcôngvàtôicũngkhôngquenngườinàobiếtaiđócóthểlàmđiềunày.Thànhthựcmànói,tôicócảmgiáclàcốgắngxácđịnhthờiđiểmthịtrườngchẳngnhữngkhônggiúptănggiátrịchươngtrìnhđầutưcủabạnmàthậmchícòncóthểphảntácdụng.”

CóthểdễdàngminhhọaluậnđiểmcủaBoglethôngquaviệcnghiêncứucáchthứccácquỹđầutưđãđiềuchỉnhtìnhtrạngtiềnmặttrướcnhữngquanđiểmthayđổivềsựhấpdẫntươngđốicủavốncổphần.Nhàquảnlýquỹđầutưmắcsailầmkhiphânbổtàisảnthànhtiềnmặttrongmọichukỳthịtrườnggầnđây.Sựthậntrọngtừphíanhàquảnlýquỹđầutư(đượcphảnánhtrongtỷ lệphânbổtiềnmặtrấtcao)trùngkhớpgầnnhưhoàntoànvớivùngtrũngcủathịtrườngchứngkhoán.Khilượngtiềnmặtcủacácquỹlênđếnđỉnhcaocũnglàlúcthịtrườngtụtxuốngvùngtrũngtrongnhữngnăm1970,1974,1982vàcuộcđạikhủnghoảngthịtrườngcổphiếunăm1987.Mộtlầnkháclượngtiềnmặtđạtđếnđỉnhđiểmcuốinăm1990(ngaytrướckhithịtrườngtănggiátrởlạitrongsuốtnăm1991)và1994(ngaytrướckhithịtrườngchứng

kiếnchuỗisáunămtănggiácổphiếuliêntiếp, tuyệtvờinhấttronglịchsử).Tỷ lệtiềnmặtcũngtươngđốicaovàocuốinăm2002,khithịtrườngrơixuốngvùngtrũng.Ngượclại,phânbổtiềnmặtcủacácquỹđầutưgầnnhưlúcnàocũngthấptrongnhữngthờiđiểmthịtrườngthănghoa.Chẳnghạn, lượng tiềnmặtcủaquỹđầu tưgầnchạmmứcthấpkỷ lụcvào tháng3/2000,chỉtrướckhithịtrườngbắtđầusụtgiáđộtngột.Rõràng,khảnăngxácđịnhthờiđiểmthịtrườngcủacácnhàquảnlýquỹđầutưquáưtệhại,kémcỏi.

Trong54nămqua, thị trường tănggiá trong36năm,cânbằng trong3năm,vàchỉsụtgiátrong15năm.Vậynên,tỷlệbạnthànhcôngkhinắmgiữtiềnmặtsovớikhinắmgiữcổphiếulàgần1ăn3.MộtnghiêncứucủagiáosưRichardWoodwardvàJessChuacủatrườngđạihọcCalgarychothấynắmgiữcổphiếudướidạngtàisảnđầutưdàihạnmanglạihiệuquảcaohơnsovớiviệcxácđịnhthờiđiểmthịtrườngbởivìkhoảnlãimàbạnkiếmđượckhinắmgiữcổphiếusuốtgiaiđoạnthịtrườnggiálênsẽlấnáthoàntoànkhoảnlỗkhithịtrườngtrảiquathờikỳgiảmgiá.Haivịgiáosưđãkết luậnrằngmộtngườiápdụngphươngphápxácđịnhthờiđiểmthịtrườngcầnphảiđưaraquyếtđịnhchínhxác70%thờigianmớicóthểchiếnthắngmộtnhàđầutưápdụngchiếnlượcmua–và–nắmgiữ.Tôichưatừnggặpaicóthểđạtđộchínhxác0,7khixácđịnhthờiđiểmthăngtrầmcủathịtrường.

PhiênbảnvừavàrộngcủathuyếtthịtrườnghiệuquảGiớihọcthuậtđãthayđổinhậnđịnhcủamình.Sovớiphươngphápphântíchkỹthuật,phântíchcơbảncũngkhônggiúpíchnhiềuchogiớiđầutưtrongviệctìmkiếmlợinhuậncaotrênmức trungbình.Tuynhiên, với bản tính thích tìm tòi và soimói, giới học thuật lại nhanhchóngchuyểnquatranhcãivềđịnhnghĩachínhxáccủacụmtừ“thôngtincơbản.”Cómộtsốngườinóirằngthôngtincơbảnlànhữnggìhiệntạiđãbiết;mộtsốngườikháclạichorằngnóbaogồmcảnguồnthông tin trong tương lai.Chính tạiđâyphiênbản“rộng”của thuyết thịtrườnghiệuquảtáchlàmđôi.Nhưchúngtađãthấy,phiênbản“vừa”khẳngđịnhviệccôngbốthôngtinrộngrãikhônggiúpchuyêngiaphântíchlựachọnđượccácchứngkhoánbịđịnhgiáthấplàbởicơcấugiáthịtrườngđãtínhđếntấtcảthôngtinchungcóthểđượcđưavàobảngcânđốikếtoán,báocáotàichính,cổtức…;chuyêngiaphântíchdữliệuchuyênnghiệptrởnênvôdụng.Phiênbản“rộng”nhấnmạnhrằngtuyệtđốikhôngcóbấtkỳnguồnthôngtinnàođãbiếthoặcthậmchísẽbiếtvềmộtcôngtycóthểgiúp íchchochuyêngiaphântíchcơbản.Khôngchỉtintứcđãđượccôngbốmàngaycảnguồnthôngtincóthểsẽbiếtvềcôngtycũngđãđượcphảnánhtronggiácổphiếu.Theophiênbản“rộng”,ngaycảthôngtin“nộibộ”cũngkhôngthểgiúpgìchonhàđầutư.

Rõràngđâylàphátbiểucườngđiệukhikhôngcôngnhậnkhảnăngkiếmlờitừnguồnthôngtinnộibộ.NathanRothschildđãhốtđượchàngtriệuđô-laởthịtrườngkhichimbồcâuđưathưmangđếnchoôngtintứcsốtdẻovềchiếnthắngcủaWellingtontạiWaterlootrướckhinhữngnhàđầutưkhácýthứcđượcvềchiếnthắngđó.Thếnhưngởthờiđạingàynay,siêuxalộthôngtincóthểchuyểntinnhanhhơnrấtnhiềusovớichimbồcâuđưathư.VàquyđịnhCôngkhaibìnhđẳng(FairDeclaration)yêucầucáccôngtyphảinhanhchóngcôngbốbấtkỳmẩutintứchaysựkiệnmớimẻnàocóthểtácđộngđếngiácổphiếu.Mặtkhác,cácthànhviênnộibộkiếmlờitừhoạtđộnggiaodịchnhờvàonguồnthôngtinbímậtcũngbịcoilàviphạmphápluật.TiếnsỹPaulSamuelsonngườiđãtừngđoạtgiảiNobelmiêutảngắngọntìnhhìnhthịtrườngnhưsau:

Nếunhàđầutưthôngminhluôncốgắngtìmkiếmgiátrịtốtbáncổphiếumàhọchorằngsẽbịđịnhgiáquácaovàmuacổphiếumàhọkỳvọnghiệntạiđangbịđịnhgiáthấp,thìkếtquảcủahànhđộngnàysẽkhiếngiácổphiếuhiệntạibịchiếtkhấumộtphầntiềnchotriểnvọngtươnglaichúng.Vìvậy,đốivớinhàđầutưbịđộngkhôngcókhảnăngtựnhậnđịnhtìnhtrạnggiáquácaohoặcquáthấp,sẽtìmthấymộtmôhìnhgiákhiếnloạicổphiếunàocũnglàứngcửviênmuavàosánggiáhoặctồitệnhưcácloạikhác.Vớicácnhàđầutưkiểunày,”ngẫunhiên”chínhlàphươngthứclựachọnhiệuquảnhưbấtkỳphươngthứcnàokhác.

Thuyếtthịtrườnghiệuquảđượcphátbiểunhưsau.Phiênbản“hẹp”chorằngphântíchkỹthuật–nghiêncứugiácổphiếutrongquákhứ–khôngthểgiúpíchgìchonhàđầutư.Giádaođộngtừgiaiđoạnnàysanggiaiđoạnkhácrấtgiốngmộtbướcđingẫunhiên.Phiênbản“rộng”(vừavàrộng)khẳngđịnhphântíchcơbảncũngkhôngcóhiệuquả.Tấtcảnhữnggìđãbiếtliênquantớitốcđộtăngtrưởngnguồnthuvàcổtứckỳvọngcủacôngty,toànbộsựpháttriểncólợicũngnhưbất lợiảnhhưởngđếncôngtyđượcnghiêncứubằngphântíchcơbảnđềuđãđượcphảnánhtronggiácổphiếu.Vậynên,muamộtquỹnắmgiữtấtcảcổphiếutheochỉsốđadạngsẽgiúpxâydựngdanhmụcđầutưcóthểkỳvọngchohiệuquảcaotươngđươngvớicácdanhmụcđượcchuyêngiaphântíchchứngkhoánchuyênnghiệpquảnlý.

Nhưnhậnxétcủamộtsốnhàphêbình,thuyếtthịtrườnghiệuquảkhôngkhẳngđịnhgiácổphiếubiếnđổilinhtinh,thấtthườngvàkhôngnhạycảmvớinhữngthayđổivềthôngtincơbản.Tráilại,trênthựctế,lýdokhiếngiánhảytheomộtnhịpđiệungẫunhiênhoàntoànngượclại.Thịtrườngquáhiệuquả–giábiếnđổiquánhanhkhixuấthiệnthôngtinmới–đếnnỗichẳngcónhàđầutưnàokịptrởtay,muavàohoặcbánrađểkiếmlời.Vàsựkiện,tintứcthậtđượchìnhthànhhếtsứcngẫunhiên,tứclàkhôngthểđoántrướcđược.Kểcảkhinghiêncứuthôngtinkỹthuậthaycơbảntrongquákhứcũngkhôngthểdựđoánđượcbấtkỳđiềugì.

NgaycảhuyềnthoạiBenjaminGraham,ngườiđượcbiếtđếnlàchađẻcủaphươngphápphântíchchứngkhoáncơbản,miễncưỡngđưarakếtluậnrằngkhôngcòncóthểtrôngmongphântíchcơbảnmanglạikhoảnlợinhuậnđầutưvượttrội.Ngaytrướckhiôngquađờinăm1976,ngườitađãtríchdẫnlờiôngtrongmộtcuộcphỏngvấntrêntờFinancialAnalystsJournalnhưsau:“Tôikhôngcònlàngườicổxuýchonhữngkỹthuậtphântíchchứngkhoánrốirắm,tỉmỉhòngtìmkiếmcơhộimanglạisiêugiátrịnữa.Đóđãtừnglàmộthoạtđộngrấtthúvị,chẳnghạn,cáchđây40nămkhiphươngphápGrahamvàDoddmớiđượccôngbố;songtìnhhìnhgiờđâyđãkhác…Tôikhôngdámchắcliệurằngnỗlựckhôngbiếtmệtmỏicógiúpđưaranhữngdanhmụclựachọnđủhiệuquảđểbùđắpchochiphíhaykhông…Hiệnnaytôiủnghộtrườngphái ‘thị trườnghiệuquả.’”.PeterLynch,ngaysaukhi thôigiữchứcquản lýquỹMagellandFundvàhuyềnthoạiWarrenBuffettđãthừanhậnrằnghầuhếtnhàđầutưsẽthulờinhiềuhơnkhi thamgiavàomộtquỹchỉ số thayvìđầu tưvàomộtquỹđầu tưcổphầnđượcquản lýchuyênnghiệp.

Đứnggiữađường:QuanđiểmcánhânTrướctiênchúngtahãythửđiểmlạicácquanđiểmhoàntoànđốilậpnhauvềphươngthứchoạtđộngcủathịtrườngchứngkhoán.Phầnlớncácnhàquảnlýđầutưđềuquanniệmrằngcácchuyêngiachắcchắnlàmtốthơntấtcảnhàđầutưkhôngchuyên,tầmthườngtrongviệcquảnlýtiền.Tuynhiên,đạiđasốcộngđồnghọcthuậtlạitinrằngdanhmụcđầutưđượcquản

lýchuyênnghiệpkhông thểchohiệusuấtcaohơndanhmụccổphiếuđược lựachọnngẫunhiênvớicácyếutốrủirongangbằngnhau.Ngườiủnghộthuyếtngẫunhiênkhẳngđịnhrằngthịtrườngchứngkhoánđiềuchỉnhquánhanhvàchuẩnxáctheonguồnthôngtinmớichonênnhàđầutưnghiệpdưmuacổphiếuvớigiáhiệntạicũngcóthểđạtđượcthànhtíchtốtnhưcácchuyêngia.Vìvậy,giátrịlờikhuyênđầutưcủacácchuyêngiachỉlàconsố0tròntrĩnh–ítnhấtlàtronglĩnhvựclựachọndanhmụccổphiếuđầutư.

Tôichỉlàngườigiữquanđiểmtrunglập.Tôitinrằnggiớiđầutưcóthểcânnhắclạiniềmtincủa họ dành cho chuyên gia tư vấn chuyên nghiệp song tôi không giống như nhiều đồngnghiệptronggiớihọcthuậtcókhuynhhướngchỉtrích,chêbaitoànbộgiớiphântích.Mặcdùcóvôsốbằngchứngchothấychuyêngiakhôngphảilúcnàocũngdẫntrướcchỉsốtrungbình,songtôiphảithừanhậnvẫnluôntồntạinhữngtrườnghợpngoạilệsovớiluậtthịtrườnghiệuquả.Hiểnnhiên,chỉcómộtsốítthôi.Mặcdùcókhánhiềusốliệuthốngkêủnghộquanđiểmchorằngthịtrườngcóhiệuquảcao,nhưngcónhiềuvấnđềđượcchegiấulàmrốitungthuyếtthịtrườnghiệuquảvàkhiếnchẳngaicócơhộikhẳngđịnhthuyếtnàyđãđượcchứngminhmộtcáchthuyếtphục.Tìmkiếmnhữngđiểmmâuthuẫntrongthuyếtthịtrườnghiệuquảđãtrởthànhmộtnghềthủcôngtronggiaiđoạncuốithậpniên1980vàcảthậpniên1990.Tôisẽdànhhẳnchương11đểkểvềnhữngcâuchuyệnkỳlạtrênthịtrườngcũngnhưnhữngmôhìnhđượcgọilà“cóthểdựđoánđược”màcácchuyêngiađãtìmthấy.

Hơnnữa,tôicũngkhôngyêntâmkhichấpnhậntấtcảmọikhíacạnhcủathuyếtthịtrườnghiệuquả,mộtphầnbởivì thuyếtnàyđượcxâydựngdựa trênmộtsốgiảđịnhkhôngchắcchắn.Thứnhấtđólàcótồntạiphươngthứcđịnhgiáhoànhảo.TôixintríchlờinhậnxétcủaPaulSamuelson,thuyếtnàykhẳngđịnhtạibấtkỳthờiđiểmnàocổphiếucũngđượcbánvớiướctínhchuẩnxácnhấtvềgiátrịnộitại.Vìvậy,nhàđầutưthiếuhiểubiếtmuacổphiếuvớigiáhiệntạivẫnnhậnđượcgiátrịđầyđủ,xứngđángvớikhoảntiềnđầutưhọbỏra,chodùchứngkhoánhọmualàloạigìchăngnữa.

Thậtkhôngmấydễchịukhinóirằngcáchlậpluậnnàygiốngvớithuyết“nhữngkẻđạingốc”.ỞPhầnMộtchúngtađãxemxétrấtnhiềubằngchứngchothấyđôikhicổphiếuđượcbánkhôngdựatrêncơsởgiátrịướctính(thậtsựrấtkhócóthểxácđịnhgiátrị)–ngườimuacổphiếuthườngbị cuốn theocơnđiên loạncủađámđông.Đúng làchuyêngia thị trườngphải chịuphầnlớntráchnhiệmtrướcmộtsốcơnsốtđầucơxảyratrongthếkỷXX,kểcảbongbóngInternettạithờiđiểmchuyểngiaothếkỷ.Thếnhưngsựtồntạicủatácđộngtâmlýlêngiáthịtrường ítnhấtcũng làmtăngkhảnăngnhàđầu tưkhôngmuốnchấpnhậnbốicảnhgiá thịtrườnghiệntạiphảnánhtrungthựcnhấtgiátrịnộitại.

Mộtgiảđịnhkháckhôngchắnchắnđólàtintứcđượclantruyềnđingaytứcthì.Tôikhôngdámđảmbảokhinàotrongtươnglaichúngtađạtđếnthờiđiểmtấtcảthôngtinnộibộhữuíchđượccôngbốngaylậptức.Ngaycảkhicóthểlậpluậnrằngtấtcảthôngtinliênquanđếnloạicổphiếuquantrọngmànhàđầutưtổchứcđangtheodõinhanhchóngđượcphảnánhtronggiácổphiếu,songvẫncónhiềukhảnăngtrườnghợpnàykhônglặplạivớihàngnghìncôngtynhỏkhôngđượccácchuyêngiatheodõisátsao.Hơnnữa,thuyếtthịtrườnghiệuquảcũngkhẳngđịnhrằngkhôngcóainắmđộcquyềntrênthịtrườngvàrằngýkiếnđềxuấtcổphiếudựatrênniềmtinvôcăncứkhôngthểtạorasứcmualớn.Tuynhiên,cáchãngchuyêncungcấpdịchvụnghiêncứuvànhiềunhàđầutưtổchứckhácnhaucóthểđiềukhiểndòng

tiềnkhổnglồchảyvàovàchảyrakhimuamộtloạicổphiếu.Ởmôitrườngnày,nhiềukhiniềmtinsailệchvềcổphiếucủamộtvàichuyêngiacóthểduytrìtrongthờigiandài.

Cuốicùng,chúngtagặpvôvànkhókhănkhidiễngiảithôngtinđãbiếtvềmộtloạicổphiếuđểướctínhgiátrịthực.Chúngtađãthấycácyếutốquyếtđịnhtớigiátrịcổphiếuđềuliênquanđếnquymôvàkhoảngthờigiantăngtrưởngtrongtươnglai.Ướctínhlàcôngviệccựckỳphứctạp, tồn tạimộtkhoảngcáchkhádàiđểmộtngườivới trí tuệvàkhảnăngphánđoánsiêuphàmcókhảnăngđạtđượcthànhtíchvượttrộitừviệcdựđoán.

Mặcdùtôitintưởngvàokhảnăngnhàđầutưchuyênnghiệpcóthểđạtđượcthànhthíchnổitrội,songbằngchứngchúngtacóđượctừtrướcđếnnaylạikhôngủnghộquanđiểmkhẳngđịnhsựtồntạicủanhữngtàinăngxuấtchúngnhưvậy.Vàmặcdùtôicóthểbịkhaitrừrakhỏimộtsốmônpháihọcthuậtdotháiđộủnghộthiếunhiệttìnhcủatôiđốivớiphiênbảnvừavànhấtlàphiênbảnrộngcủathuyếtthịtrườnghiệuquả,songtôicũngkhôngrasứcnguỵbiện,cheđậysựdịgiáocủatôiởnhàthờtàichính.Rõràngnếuthậtsựcónhữngnhàquảnlýtàichínhphithường,sốlượngcũngrấtítvàkhôngcócáchnàonóitrướcđượchọlàai.Đâylàthựctếcuộcsốngmàcảnhàđầutưcánhânhaynhàđầutưtổchứcđềuphảiđốimặt.

PhầnIII.Côngnghệđầutưmới8.Chiếcgiàymới:Thuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại

…Ngườithựcdụng–tựtinrằnghọcókhảnăngmiễndịchcaotrướcbấtkỳtácđộngnàovềmặttrítuệ–thườngtrởthànhnôlệcủamộtnhàkinhtếhọcquácốnàođó.Nhàcầmquyền

điênrồ–nghethấytiếnggọitừhưkhông–hìnhthànhcơnđiêntừnhữnghọcgiảtầmthườngcủavàinămtrước.

−J.M.Keynes,TheGeneralTheoryofEmployment,InterestandMoney

(LýthuyếtchungvềViệclàm,LợiíchvàTiềnbạc)

Trongcuốnsáchnày,tôicốgắnggiảithíchcáchọcthuyếtmànhiềuchuyêngiavậndụng–đượcđơngiảnhóa làthuyếtnềntảngvữngchắcvàthuyết lâuđàitrêncát–đểđịnhgiácổphiếu.Nhưchúngtađãthấy,cónhiềungườitronggiớihọcthuậttìmkiếmdanhtiếngbằngcáchcôngkíchcácthuyếttrên.Mặcdùkhôngthểphủnhậnrằngnhữnghọcthuyếtnàychochúngtabiếtkhánhiềuvềcáchđịnhgiácổphiếu,songgiớihọcthuậtvẫnkhăngkhăngchorằngkhôngthểdựavàođóđểtìmkiếmnhữngkhoảnlợinhuậnphithường.

Bởivìcáctrườngđạihọcvẫntiếptụcnhàonặnranhữngchuyêngiathốngkêvàkinhtếhọctrẻtuổi,sángdạ,chonênsốlượnghọcsỹthíchcôngkíchquánhiềuđếnmứcrõrànglàcầncómộtchiếnlượcmới;bởivậycộngđồnghọcthuậtbậnrộnbắttayvàoxâydựngcácthuyếtđịnhgiáthịtrườngcổphiếucủachínhhọ.Mộtphầncủacuốnsáchnàyđượcdànhđểthảoluậnvềthuyếtđó:Thếgiớikỳbí,tinhvicủa“côngnghệđầutưmới”đượchìnhthànhtrongnhữngtòatháphọchọcviện.Thuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại(ModernPortfolioTheory-MPT)mangtínhcănbảnđếnmứchiệnnaythuyếtnàyđượcápdụngrộngrãiởPhốWall.Cáclýthuyếtkháccòngâytranhcãivìvậychúngvẫnlàđềtàinghiêncứuluậnvăndànhchosinhviênvàlànộidungthuyếtgiảngcủanhiềuchuyêngiatưvấnnhờđóthuvềnhữngkhoảnhọcphínặngtúi.

Trongchươngnày,tôikểvềnguồngốcvàứngdụngcủathuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại.Sửdụngcácphươngthứctiềmẩntronghọcthuyếtnày,bạncóthểgiảmthiểurủirotrongkhivẫncóthểthuvềnhữngkhoảnlợinhuậnkháhơn.Trongchương9,tôimôtảcáchmộtsốchuyêngiatronggiớihọcthuậtđãthuhútsựchúýcủabáochíkhiphátbiểurằnggiớiđầutưcóthểtănglợinhuậnbằngcáchchấpnhậnyếutốrủironàođó.Dođó,chương10và11sẽtrìnhbàymộtsốluậnđiểmkhẳngđịnhcủacáchọcgiảvànhữngngườitrựctiếpthamgiathịtrườngrằngchínhtâmlý,chứkhôngphảilàsựhợplý,điềukhiểnthịtrườngvàchẳngtồntạithứgìgọilàbướcđingẫunhiên.Họlýluậnrằngthịtrườngkhônghiệuquảvàcóthểápdụngmộtsốchiếnlượcđầutưđể“đánhbạithịtrường.”Ngoàira,nhữngngườinàycònchorằngtrongmộtchừngmựcnàođógiáthịtrườngcóthểdựđoánđược.Sauđó,tôisẽkếtluậnhọđãsailầmnhưthếnào.Bằngcáchđưaravídụứngdụngthịtrườnghiệuquảnhất–mộtquỹchỉsốcổphiếuthường–tôiđãchỉrarằngthuyếtnàyvẫngiữvịtríquánquântrongcuộcchạyđuatìmkiếmlợinhuậntrênthịtrườngtrongtấtcảấnphẩmbáochívàhộithảocủagiớihọcthuật.

VaitròcủayếutốrủiroThuyếtthịtrườnghiệuquảgiảithíchtạisaocóthểthựchiệnđượcbướcđingẫunhiên.Nóphátbiểurằngthịtrườngquágiỏitrongviệcđiềuchỉnhtheonguồnthôngtinmớiđếnmứckhôngaicóthểđưaradựđoánkháhơnvềtươnglaicủathịtrường.Nhờhoạtđộngcủacácchuyêngia,giácổphiếuriênglẻnhanhchóngphảnánhtấtcảtintứcsẵncó.Vìvậy,chênhlệchgiữaviệc lựachọndanhmụccổphiếuvàdựđoánxuhướngchungcủathị trường làngangnhau.Dựđoáncủabạncũngchỉđạtđộchínhxácngangbằngvớidựđoáncủamộtconkhỉ,củangườimôigiớihayngaycảcủatôi.

CáchđâyrấtlâuSamuelButlerđãviết:“Hừm.Tôingờcótròbịpbợmnàođóởđây”.Ngườitavẫnkiếmđượcnhiềutiềntrênthịtrường;rõràngmộtsốcổphiếucóthànhtíchcaohơncácloạicổphiếukhác.Thôngthườngvẫncómộtsốngườicókhảnăngvàđãđánhbạithịtrường,hoàntoànkhôngphảidongẫunhiên.Nhiềungườitronggiớihọcthuậtcũngđồngtìnhnhưvậy;tuynhiênhọnóirằngphươngthứcđánhbạithịtrườngkhôngphảilàvậndụngtàitrísángsuốthơnngườimàlàdámchấpnhậnnguycơrủirolớnhơn.Rủiro,chỉcórủiro,xácđịnhmứclợinhuậnsẽcaohơnhoặcthấphơnsomứctrungbình,vìvậynócũnggópphầnlớntrongviệcđịnhgiácổphiếutrênthịtrường.

Địnhnghĩarủiro:PhântánlợinhuậnRủirolàmộtkháiniệmkhónắmbắt,khógiảithíchnhất.Thậtkhôngdễđểgiớiđầutư–chưanóiđếnchuyêngiakinhtế–thốngnhấtvềmộtđịnhnghĩachuẩnxác.TheAmericanHeritageDictionary(TừđiểnDisảnHoakỳ)địnhnghĩarủirolà“khảnăngbịhạihoặcchịuthiệt”.NếutôimuamộttráiphiếuBộtàichínhvớilợitức5%vàgiữchođếnkhiđáohạn,tôigầnnhưchắcchắnkiếmđược5%tiềnlãitrướcthuếthunhập.Nguycơthualỗquánhỏcóthểcoinhưbằng0.Nếutôinắmgiữcổphiếuthườngtrongvòngmộtnămvớitiềnlãicổtứcdựđoánlà6%,khảnăngthualỗcaohơn.Cổtứccủacôngtycóthểbịcắt,vànghiêmtrọnghơn,giáthịtrườngvàothờiđiểmcuốinămcóthểthấphơnnhiều,khiếntôiphảichịukhoảnlỗnặngnề.Vậythìrủirođầutưchínhlàkhảnăngkhoảnlãichứngkhoánkỳvọngkhôngtrởthànhhiệnthực,đặcbiệtlàkhichứngkhoánbạnnắmgiữcóthểsụtgiá.

Mộtkhigiớihọcthuậtthốngnhấtquanđiểmchorằngyếutốrủirođốivớinhàđầutưcóliênquanđếnnguycơkhôngđạtđược lợinhuậnkỳvọng, thìmộtthướcđotựnhiênsẽtựhìnhthànhbaogồm–khảnăngbiếnđổihoặcphântánlợinhuậntrongtươnglai.Bởivậy,rủirotàichính thông thườngđượcđịnhnghĩa là sựbiếnđổihoặc chênh lệch cơbản của lợinhuận.Chúngtasẽsửdụnghiệnvậtđikèmđểminhhọachodụngýnày.Loạichứngkhoánvớilợinhuậnkhôngcónguycơchênhlệchnhiềusovớilợinhuậntrungbình(kỳvọng)đượccholàítrủirohaykhôngrủiro.Loạichứngkhoáncólợinhuậnkhôngổnđịnh(vànhữngloạichứngkhoánbịsụtgiámạnhtrongmộtvàinăm)đượccholàchứngkhoánrủiro.

Minhhọa:Lợinhuậnkỳvọng;thướcđophươngsaicủarủirovàlợinhuậnVídụđơngiảnnàysẽmôtảkháiniệmvềlợinhuậnkỳvọngvàphươngsaicũngnhưcáchthứcxácđịnhhaiyếutốnày.Giảsửbạnmuamộtloạicổphiếuvàkỳvọngthuđượctổngtiềnlãi

(baogồmcổtứcvàchênhlệchgiácổphiếu)trongcácđiềukiệnkinhtếkhácnhau:

Bảng8.1:

Điềukiệnkinhdoanh KhảnăngxảyraLợinhuậnkỳvọng

Điềukiệnkinhtế“bìnhthường” 1trong3 10%

Tăngtrưởngthựctếnhanhkhôngkèmlạmphát1trong3 30%

Suythoáiđikèmvớilạmphát 1trong3 -10%

Nếutínhtrungbình,⅓quãngthờigiantrongquákhứ,nềnkinhtếởđiềukiện“bìnhthường”,trongkhiđó⅓quãngthờigiankhácchứngkiếntốcđộtăngtrưởngnhanhkhôngcólạmphát,trong⅓khoảngthờigiancònlạinềnkinhtếrơivàotìnhtrạngsuythoáicùngvớilạmphát,vậythìhoàntoànhợplýkhilợidụngtầnsuấttươngđốinàycủacácsựkiệnxảyratrongquákhứvàcoiđólàướcđoán(xácsuất)cóthểxảyracácđiềukiệnkinhdoanhtrongtươnglai.Cóthểnóirằngtỷlệlợinhuậnkỳvọngcủamộtnhàđầutưlà10%.Anhtacókhảnăngnhậnđượctỷlệlợinhuận30%trong⅓khoảngthờigian,hưởngtiếp10%trong⅓quãngthờigiankhácvàcónguycơbịlỗ10%trongthờigiancònlại.Điềunàycónghĩalànếutínhtrungbìnhtỷlệlợinhuậnhàngnămcủanhàđầutưsẽvàokhoảng10%.

Tỷlệlợinhuậnkỳvọng=⅓(0,30)+⅓(0,10)+⅓(-0,10)=0,10

Tuynhiên,lợinhuậnhàngnămsẽdaođộngkhánhiềutừlãi30%chođếnlỗ10%.“Phươngsai” làthướcđođộphântánlợinhuậnvàđượcđịnhnghĩa làbìnhphươngđộlệchcủamỗikhoảnlãicóthểthuđượctừgiátrịtrungbình(hoặckỳvọng),chínhlà10%màchúngtavừamớithấy.

Số chênh lệch:⅓(0,30-0,10)2 +⅓(0,10-0,10)2 +⅓(-0,10-0,10)2 =⅓(0,20)2 +⅓(0,00)2 +⅓(-0,20)2=0,0267.

Cănbậchaicủaphươngsaiđượcgọi làđộlệchchuẩn.Trongvídụnày,độlệchchuẩnbằng0,1634.

Thướcđođộphântáncủarủirochẳnghạnnhưphươngsaivàđộlệchchuẩnkhôngthểthỏamãntấtcảmọingười.Cácnhàphêbìnhnhậnxét:“Chắcchắnđộrủirokhôngliênquanđếnbảnthânphươngsai.Nếuđộphântánhìnhthànhtừnhữngđiềungạcnhiênthúvị–tứclà,kếtquảthựchóaratốthơnkỳvọng–thìchẳngcónhàđầutưtỉnhtáonàolạigọiđólàrủiro”.

Dĩnhiên,đúnglàchỉcókhảnăngxảyrahiệntượngsụtgiámớicấuthànhyếutốrủiro.Thếnhưng,trênthựctếmiễnlàphânbổlợinhuậnđượccânđối–tứclà,chỉcầncơhộithuđượcsốlãiphithườngngangbằngvớinguycơphảihứngchịumứcthualỗđángbuồn–độphântánhayphươngsaiđãđủlàmmộtthướcđorủirohoànchỉnh.Độphântánhayphươngsaicàng

lớn,nguycơxảyrarủirocàngcao.

Mặcdùmôhìnhlợinhuậntrongquákhứcủatừngloạichứngkhoánthườngkhôngcânđối,nhưnglợinhuậntừcácdanhmụcđầutưcổphiếuđadạngvàhợplýcóvẻnhưđượcphânbổkháđều.BiểuđồdướiđâyminhhọamứcphânbổlợinhuậnchứngkhoánhàngthángcủadanhmụcvốnđượcđầutưtheochỉsốS&P500.Biểuđồnàyđượcvẽbằngcáchchiaphạmvilợinhuậnhàngthángthànhnhữngkhoảngbằngnhau(khoảng1,25%)sauđóvẽcộttầnsuất(sốtháng)trongđólợinhuậnrơivàotừngkhoảngnhấtđịnh.Trungbình,danhmụcđầutưnàysinhlờigần1%/tháng,tứclàxấpxỉ11%/năm.Tuynhiênởnhữnggiaiđoạnthịtrườnglaodốckhôngphanh,danhmụcvốncũng laoxuống theo, thua lỗkhoảng20%chỉ trongvòngmộttháng.

Biểuđồ8.1:PhânbổlợinhuậnhàngthángcủadanhmụcvốnđượcđầutưtheochỉsốS&P500-ChỉsốCổphiếutừtháng01/1940đếntháng06/2006

Đốivớinhữngmôhìnhphânbổkhácânbằngnhưbiểuđồnày,cómộtkinhnghiệmhữuíchđólàtrong⅔lợinhuậntínhtheothángcóxuhướngnằmtrongđộlệchchuẩncólợinhuậntrungbìnhvàkhoảng95%lợinhuậnrơivàohaiđộlệchchuẩn.Hãynhớtỷlệlợinhuậntrungbìnhcủamôhìnhphânbổnàylàgần1%/tháng.Độlệchchuẩn(thướcđorủirodanhmụccổphiếu)là4,5%/tháng.Nhưvậy,trong⅔thờigianlợinhuậntừdanhmụcđầutưnàydaođộngtrongkhoảng+5,5%và-3,5,và95%quãngthờigiantỷlệlợinhuậnbiếnthiêntừ10%đến-8%.Rõràng,độlệchchuẩncànglớn(lợinhuậnphântáncàngnhiều),nguycơbạnbịcháysạchtúiởthịtrườngcàngcao(độrủirocàngcao),ítnhấttạimộtsốthờiđiểm.Đólàlýdotạisaomộtthướcđođộbiếnthiênchẳnghạnnhưđộlệchchuẩn[20]thườnghayđượcsửdụngnhưmộtdấuhiệunhậnbiếtrủiro.

Chứngminhrủiro:mộtnghiêncứudàihạnMộttrongnhữngđịnhlýđượcchứngminhthuyếtphụcnhấttronglĩnhvựctàichínhđólànhàđầutưnhìnchungsẽcóđượctỷlệlợinhuậnlớnhơnkhichấpnhậnchịuđộrủirocaohơn.Côngty IbbotsonAssociatesđãthựchiệnmộtnghiêncứuchi tiếtvàtoàndiệnnhất.Họsửdụngdữliệutừnăm1926đến2005,kếtquảnghiêncứuđượctrìnhbàytrongbảngdướiđây.

BảngnàykhôngđượcthiếtkếđểmôtảnhữngdãynhàchọctrờiởManhattanhaychuỗithápEiffel,tuyrằngbềngoàitrôngrấtgiống.NhữnggìAbbotsonAssociatesđãlàmlànghiêncứunhiềucôngcụđầutưkhácnhau–cổphiếu,tráiphiếu,côngtrái–cũngnhưchỉsốgiátiêudùngvàxácđịnhtỷlệtănghoặcgiảmhàngnămcủamỗimụcnày.Sauđónhómnghiêncứuvẽmộthìnhchữnhậthoặccộtthẳngđứngtrênđườngkẻđáyđểbiểudiễnsốnămtỷlệlợinhuậndaođộngtrongkhoảng0-5%;mộthìnhchữnhậtkhácbiểudiễnsốnămlợinhuậnbiếnthiêntừ5-10%...,kểcảtỷlệlợinhuậnâmvàdương.Kếtquảthuđượclàmộtloạtcáchìnhchữnhậtthẳngđứngchothấyđộbiếnthiêncủatỷlệlợinhuậnvàtừđócóthểtínhrađộlệchchuẩn.

Bảng8.2:Mộtsốmụccơbản:Sốliệuthốngkêtómtắttổngtỷlệlợinhuậnhàngnămtừ1926đến2005

Mục Số trung bìnhnhân

Số trung bìnhcộng

Độ lệchchuẩn Phânbổ

Cổ phiếu của các công tylớn 10,4% 12,3%

20,2%

Cổ phiếu của các côngtynhỏ* 12,6 17,4 32,9

Tráiphiếucôngtydàihạn 5,9 6,2 8,5

Trái phiếu chính phủ dàihạn 5,5 5,8 9,2

Tráiphiếuchínhphủtrunghạn 5,3 5,5 5,7

Trái phiếu Bộ tài chínhHoaKỳ 3,7 3,8 3,1

Lạmphát 3,0 3,1 4,3

-90% 0%90%

*Tổnglợinhuậncổphiếucủacáccôngtynhỏnăm1933là142,95

Nhìnthoángquachúngtacũngcóthểthấysaumộtkhoảngthờigiandài,nhìnchungcổphiếuthườngtạoratổngtỷlệlợinhuậntươngđốicao.Lợinhuậntừcổphiếuthường(baogồmcảcổtứcvàlãivốn)chênhlệchmộtkhoảnđángkểsovớilợinhuậntừtráiphiếudàihạn,tráiphiếuBộtàichínhvàtỷlệlạmpháttínhbằngtỷlệtănggiátiêudùnghàngnăm.Dođó,cổphiếucóxuhướngtạoratỷlệlợinhuận“thực”dương,tứclàlợinhuậnsaukhiđãloạibỏmọitácđộngdolạmphátgâyra[21].Tuynhiêncácsốliệucũngchỉrarằnglợinhuậntừcổphiếuthườngcóđộbiếnthiênrấtcao,đượcphảnánhquađộlệchchuẩnvàphạmvilợinhuậnhàngnăm,vàđượctrìnhbàyởcộtbêncạnhtrongbảng.Lợinhuậntừcổphiếuthườngbiếnthiêntừmứclãitrên50%(trongnăm1933)đếnmứclỗgầntươngđương(trongnăm1931).Rõràng,đểkiếmthêmlợinhuậntừcổphiếu,nhàđầutưphảichấpnhậnđộrủirocaohơnrấtnhiều.Cácbạncũngthấycổphiếucủacôngtynhỏthậmchícótỷlệlợinhuậncaohơntừnăm1926,thếnhưngđộlệchchuẩncủacáckhoảnlợinhuậnnàycònlớnhơnsovớicổphiếuthườngnóichung.Mộtlầnnữa,chúngtathấyrằnglợinhuậnlớnhơnthườngsonghànhvớimứcđộrủirocaohơn.

Cónhiềugiaiđoạnkéodàinămnămhoặclâuhơn,cổphiếuthườngchỉmanglạitỷlệlợinhuậnâm.Đầuthậpniên1930làkhoảngthờigiancựckỳtệhạiđốivớigiớiđầutưchứngkhoán.Giaiđoạnđầuthậpniên1970cũngchỉchứngkiếntỷlệlợinhuậnâm.Chỉsốbìnhquânthịtrườngchứngkhoánsụtgiảm⅓giátrịtrongsuốttháng10/1987,thờiđiểmgiácổphiếubiếnđộngkhủngkhiếpnhấttrongsuốtgiaiđoạntừthậpniên1930đếnnăm2005.VàgiớiđầutưchứngkhoáncũngbiếtquárõvềthànhtíchnghèonàncủacổphiếutrongnhữngnămđầuthếkỷXXI.Mặcdùvậy,trongsuốtmộtquãngthờigiandài,nhàđầutưvẫngặtháiđượcnhữngkhoảnlợinhuậnlớnhơnkhichấpnhậnrủironhiềuhơn.Tuynhiên,vớimứclợinhuậnhọtìmkiếm,luôntồntạimộtsốcáchthứcgiúpnhàđầutưhạnchếrủiro.Chínhđiềunàyđãđưachúngtađếnvớichủđềchínhcủathuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại–thuyếtgiúpcáchmạnghóaquanđiểmđầutưcủagiớichuyêngia.

Hạnchếrủiro:Thuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại(MPT)Thuyếtdanhmụcđầutưbắtđầuvớigiảthuyếtchorằngtấtcảnhàđầutưđềugiốngnhưvợtôi–họnétránhrủiro.Họmuốncótỷlệlợinhuậncaovàtiềnlãiđượcđảmbảo.Thuyếtnàygiúpchonhàđầutưbiếtcáchthứckếthợpcácloạicổphiếutrongdanhmụcđầutưnhằmgiảmyếutốrủiroxuốngmứcthấpnhấtcóthể, tươngxứngvớimứclợinhuậntìmkiếm.Thuyếtnàycũngđưaraminhchứngtoánhọcchặtchẽchocâudanhngônđầutưnổitiếngtừbaođờinay:đadạnghóalàmộtchiếnlượckhônngoandànhchocácnhàđầutưcánhânmongmuốnhạnchếrủiro.

ThuyếtMPTđượcHarryMarkowitz xâydựng vàonhữngnăm1950, ôngđãđược trao giải

thưởng Nobel Kinh tế năm 1990 nhờ những đóng góp này. Cuốn sách có tựa đề PorfolioSelection(Lựachọndanhmụcđầutư)chínhlàthànhquảnghiêncứuluậnvăntiếnsỹcủaôngtạitrườngĐạihọcChicago.HarrysởhữuvốnkinhnghiệmvôcùngphongphúđượctíchlũytừquátrìnhgiảngdạyởtrườngUCLA(UniversityofCalifornia,LosAngeles),thiếtkếngônngữmáytínhtạitậpđoànRANDvàhỗtrợtậpđoànGeneralElectricgiảiquyếtvấnđềtrongkhâusảnxuấtbằngphươngthứcmôphỏngmáytính.Thậmchíôngtừngthamgiavàobanquảnlýquỹ, khi giữ chức chủ tịch của ArbitrageManagement Company, công ty quản lýmột quỹphònghộ.Markowitzđãpháthiệnrarằngcóthểkếthợpcácdanhmụccổphiếurủiro(khôngổnđịnh)thànhmộtdanhmụcduynhấtnhờđóítrủirohơnlàđểriêngcổphiếuriênglẻ.

ThuậttoáncủathuyếtMPTrấtkhóhiểuvàrắcrối;nóđượcbànluậntrênkhắpcácmặtbáo,đồngthờikhiếnnhiềuhọcgiảtronggiớihọcthuậtbậnrộnphântíchnghiêncứuthuậttoánnày.BảnthânthuyếtMPTcũng làmộtcôngtrìnhnghiêncứukhônghềnhỏ.Songthậtmaymắn,bạnkhôngcầnphảiđiquamêcunglậptrìnhbậchairốirắmđểcóthểhiểuđượcbảnchấtcủalýthuyếtnày.Chỉcầnmộtvídụminhhọasẽgiúpbạnnắmbắtđượcrõràngbảnchấtvấnđề.

Giảsửchúngtacómộthònđảonhỏchỉcóhaingànhnghềkinhdoanh.Thứnhấtlàmộtkhunghỉmátrộnglớnvớibãibiển,sântennis,sângônvàcáctrògiảitríkhác.Thứhailànhàsảnxuấtô.Thờitiếtảnhhưởngđếnlợinhuậncủacảhai.Vàomùanắng,khunghỉmátkinhdoanhphátđạttrongkhidoanhthubánôcứthếlaodốckhôngphanh.Đếnmùamưa,tìnhhìnhkinhdoanhcủakhunghỉmátcựckỳảmđạm,trongkhiđónhàsảnxuấtôlạichứngkiếndoanhthuvàlợinhuậntăngcao.Bảngdướiđâyđưarasốliệuvềlợinhuậngiảthiếtcủahaidoanhnghiệptronghaimùa:

Bảng8.3:

NhàsảnxuấtôChủsởhữukhunghỉmát

Mùamưa 50% -25%

Mùanắng-25% 50%

Giảsử,tínhtrungbìnhnửanămlàmùanắngvànửanămcònlạilàmùamưa(tứclàxácsuấtcủahaimùanắngvàmưađềubằng½).Nhàđầutưmuacổphiếucủacôngtysảnxuấtônhậnthấynửathờigiankiếmđược50%tiềnlãisongnửathờigiancònlạibịlỗđến¼vốnđầutư.Nhưvậy,tínhtrungbìnhnhàđầutưđạtlợinhuận12,5%.Đâychínhlàtỷlệlợinhuậnkỳvọngcủanhàđầutư.Tươngtựnhưvậy,đầutưvàokhunghỉmátcũngcókếtquảnhưtrên.Đầutưvàomộttronghailĩnhvựccóđộrủirongangnhau;tuynhiên,kếtquảrấtdễbiếnđổivàcókhảnăngnhiềumùanắnghoặcmùamưasẽxảyraliêntiếpnhau,kéodàithànhmộtchuỗi.

Song,giảsửthayvìchỉmuamộtloạichứngkhoán,nhàđầutưvới2đô-latiềnvốnđãquyếtđịnhđadạnghóavàđầutưmộtnửatiềnvàonhàsảnxuấtôvàmộtnửavàohoạtđộngkinhdoanhkhunghỉmát.Vàomùamưa,mộtđô-lađầutưvàokhunghỉmátsẽmangvề50xutiền

lãi,trongkhi1đô-lađổvàonhàsảnxuấtôsẽbịlỗ25cent.Nhưvậytổnglợinhuậncủanhàđầutưlà25xu(50xutrừ25xu),bằng12,5%củatổngsốtiềnđầutư2đô-la.

Xinbạnnhớrằng,đếnmùamưacâuchuyệnsẽlậplạichínhxácnhưvậy–chỉcótêncủahaidoanhnghiệpđổichỗchonhau.Đầutưvàonhàsảnxuấtôcótỷlệlợinhuậnkhátốtlà50%trongkhiđầutưvàokhunghỉmátlỗ25%.Tuynhiên,nhàđầutưvẫnkiếmđược12,5%tiềnlãitrêntổngsốvốnđầutưcủamình.

Vídụminhhọađơngiảnnàyđãchỉraưuđiểmcơbảncủaphươngphápđadạnghóa.Chodùđiềukiệnthờitiếtnềnkinhtếtrênđảocóbiếnđổithếnàochăngnữa,thôngquahìnhthứcđadạnghóađầutưvàocảhaicôngty,nhàđầutưchắcchắnthuđượctỷlệlợinhuận12,5%/năm.Thủthuậtgiúpchophươngthứcnàypháthuyhiệuquảđólàmặcdùcảhaicôngtyđềucóđộrủiro(tỷlệlợinhuậnbiếnthiêntheocácnăm),songhaicôngtyđềuchịunhữngtácđộngkhácnhaucủađiềukiệnthờitiết.(Nóibằngngônngữthốngkê,haicôngtycóhiệpphươngsaiâm.)[22]Miễnlàthờicơcủahaicôngtythànhphầntrongnềnkinhtếkhôngtươngđươngnhau,phươngthứcđadạnghóacóthểhạnchếrủiro.Ngàynay,ởđâutồntạimốiquanhệhoàntoànđốilậpgiữathờicơcủacáccôngty(côngtynàylàmănphátđạttrongkhikếtquảkinhdoanhcủacôngtykianghèonàn),phươngphápđadạnghóacóthểtriệttiêuhoàntoànyếutốrủiro.

Tấtnhiên,luônluôntồntạimộttrởngại,vàtrởngạiởđâychínhlàlúcthờicơcủahầuhếtcáccôngtytươngđươngnhau.Khinềnkinhtếrơivàotìnhtrạngsuythoái,ngườidânbịmấtviệc,chẳngaicònhứngthúđinghỉhèhaymuaôtô.Vìvậytrongthựctếchúngtakhôngnênkỳvọngvàokhảnăngtriệttiêurủirohoàntoànnhưvừatrìnhbàyởtrên.Tuynhiên,dothờicơcủahaicôngtykhôngphảilúcnàocũnghoàntoànsongsong,đầutưvàomộtdanhmụccổphiếuđượcđadạnghóaítrủirohơnđầutưvàomộthayhailoạichứngkhoánriênglẻ.

Thậtdễdàngápdụngbàihọcrútratừvídụminhhọatrênvàoviệcthiếtkếdanhmụcđầutưthực.GiảsửbạnđangnghiêncứukếthợpcổphiếucủaGeneralMotorsvớihãngcungcấplốpxechínhchoGMvàocùngmộtdanhmụcđầutư.Liệurằngphươngthứcđadạnghóacóthểgiúpbạnhạnchếnhiềunguycơrủirohaykhông?Cólẽlàkhông.Cóthểkhôngchínhxáckhikhẳngđịnh“nếucổphiếucủaGMdaođộng,cảđấtnướccũngdaođộngtheo,”songcómộtđiềuchắcchắnlànếudoanhsốbánhàngsụtgiảmbấtngờ,GMsẽmuaítlốphơn.Nhìnchung,phươngthứcđadạnghóakhôngcónhiềutiệníchnếuhiệpphươngsai(mốitươngquan)giữalợinhuậncủahaicôngtylàmộtgiátrịlớn.

Tuynhiên,nếuGMđượckếthợpvớimộtnhàthầuchínhphủtronglĩnhvựcđangkhủnghoảng,đadạnghóadanhmụcđầutưcóthểlàmgiảmnguycơrủirođángkể.Nếuchitiêucủangườitiêudùnggiảmxuống(hoặcnếukhủnghoảngdầulửagầnnhưlàmtêliệtđấtnước),cónhiềukhảnăngdoanhsốbánhàngvàthunhậpcủaGMcũnggiảmvàtỷlệthấtnghiệptrêncảnướctănglên.Nếuởnhữngthờikỳcótỷlệthấtnghiệpcaochínhphủcóthóiquencungcấpmộtsốhợpđồngchokhuvựckhủnghoảng(nhằmxoadịutìnhtrạngthấtnghiệp),cónhiềukhảnănglợinhuậncủaGMvàcủanhàthầusẽkhôngchuyểnđộngcùngchiều.Hiệpphươngsaicủahailoạicổphiếurấtnhỏ,thậmchílàmộtđạilượngâm.

Vídụtrêncóvẻkhôngđượctựnhiên,vàhầuhếtnhàđầutưsẽnhậnthấykhithịtrườngsụpđổhoàntoàn,gầnnhưtấtcảcổphiếuđềutrượtgiá.Mặcdùvậy,ítnhấtởmộtsốgiaiđoạnnàođó,mộtsốloạicổphiếuvànhómtàisảnchuyểnđộngngượcchiềuvớithịtrường;tứclàchúngcó

hiệpphươngsaiâmhaycóhệsốtươngquanâm.[23]

Bảng8.4:HệsốtươngquanvàKhảnănggiảmbớtrủirobằngphươngthứcđadạnghoá

ChỉsốtươngquanTácđộngcủaphươngthứcđadạnghóađốivớimứcđộrủiro

+1,0 Khôngthểgiảmbớtrủiro

0,5 Cóthểgiảmbớtrủiroởmứctrungbình

0 Cóthểgiảmđángkểnguycơrủiro

-0,5 Rủirogầnnhưbịtriệttiêu

-1,0 Rủirobịtriệttiêuhoàntoàn

Bâygiờđiềuthúvịmớithậtsựxuấthiện;khôngnhấtthiếtphảiđạthệsốtươngquanâmđểhạnchếrủirobằngphươngphápđadạnghóa.ĐónggóptolớncủaMarkowitzchotúitiềncủanhàđầutưchínhlàphátbiểuchorằngbấtcứđạilượngnàothấphơnhệsốtươngquandươngtuyệtđốiđềucóthểgiảmbớtrủiro.Kếtquảnghiêncứucủaôngđượctrìnhbàyởbảngtrên.Cácsốliệutrongbảngđãkhẳngđịnhvaitròhếtsứcquantrọngcủahệsốtươngquantrongviệcxácđịnhxemliệubổsungthêmmộtloạichứngkhoánhaydanhmụctàisảncóthểgiúpgiảmbớtnguycơrủirokhông.

ĐadạnghóatrongthựctếLiệucótồntạihaykhôngmộtđiểmmàtạiđóđađạnghóakhôngcònpháthuytácdụngnhưcâyđũaphépbảovệlợinhuậnchonhàđầutư?Rấtnhiềunghiêncứuđãkhẳngđịnhcâutrảlờichắcchắnlàcó.Đươngnhiên,chuyêngiakinhtếhọccũngđưaracâutrảlờithẳngthắnđó.

Nhưchúngtacóthểthấytrongbiểuđồsauđây,consốlýtưởngdànhchonhữngngườiMỹbàingoại–nhữngngườisợphảivượtrangoàibiêngiớiquốcgia–làtốithiểu50cổphiếuMỹcógiátrịnhưnhau,đượcđadạnghợplý(rõràng,50cổphiếudầulửahay50cổphiếudịchvụcungcấpđiệndândụngsẽkhônghạnchếrủirovớitỷlệngangnhau).Danhmụcvốnnhưvậysẽgiúpgiảmbớttrên60%tổngnguycơrủiro.Vàhiệusuấtchỉdừnglạiđếnđómàthôi,bởivìtiếptụctăngsốlượngcổphầncũngkhônggiúphạbớttỷlệrủirothêmnữa.

Biểuđồ8.2:Lợiíchtừhoạtđộngđadạnghóa

Sốlượngcổphiếu

Nhữngnhàđầutưcótầmnhìnxahơn(nhữngngườinhậnthấythếgiớiđãthayđổikhánhiềukểtừkhiMarkowitzphátbiểulýthuyếtcủaônglầnđầutiên)cóthểthiếtlậphệthốngbảovệrộnghơnbởivìcácnềnkinhtếnướcngoàikhôngphảilúcnàocũngchuyểnđộngđồngđiệuvớinềnkinhtếMỹ,đặcbiệtcácthịtrườngmớinổi.Vídụ,giádầulửatăngcaotácđộngxấuđếnkhuvựcChâuÂu,NhậtBảnvà thậmchícảMỹ,quốcgia tựcấpdầu lửamộtphần.Tuynhiên,tănggiádầulửalạicótácđộngrấttốtchonềnkinhtếIndonesia,Venezuela,vàcácnướcsảnxuấtdầulửaởTrungĐông.Tươngtựnhưvậy,giákhoángsảnvànguyênliệuthôtănglênmanglạihiệuquảtíchcựcchocácquốcgiacónguồntàinguyênthiênnhiênphongphúnhưngảnhhưởngtiêucựcđếnnhiềuquốcgiacónềnsảnxuấtpháttriển.

Nhưvậy,thànhra50cũnglàconsốhoànhảođốivớicácnhàđầutưcótầmnhìntoàncầu.Tuynhiên,biểuđồ trêncho thấynhómđầutưnàycóhệ thốngbảovệ tốthơnchotiềncủahọ.Trongtrườnghợpnày,cổphiếukhôngchỉđượctuyểnchọntừthịtrườngchứngkhoánMỹvàcònđượcthuthậptừthịtrườngquốctế.Nhưkỳvọng,danhmụcđầutưđượcđadạnghóatrênphạmviquốctếcóxuhướngchịuítrủirohơnsovớidanhmụccóquymôtươngtựsongchỉbaogồmcáccổphiếucủaMỹ.

Lợiíchcủaphươngthứcđadạnghóaquốctếđãđượcchứngminhthuyếtphục,đầyđủ.Biểuđồ8.3chỉratiềnlãithuđượctronghơn35nămtừ1970đếngiữanăm2006.Trongkhoảngthờigiannày,cổphiếunướcngoài(đượcxácđịnhbằngchỉsốMorganStanleyEAFE[ChâuÂu,AustraliavàViễnĐông]củacácnướcpháttriển)cótỷlệlợinhuậntrungbìnhnămcaohơnmộtchútsovớicổphiếuMỹđượctínhtheochỉsốS&P500.Tuynhiên,cổphiếuMỹantoànhơnởchỗtỷlệlợinhuậnhàngnămítbiếnđộnghơn.Sựtươngquangiữalợinhuậntừhaichỉsốnàytrongsuốt35nămrơivàokhoảng+0,5,chỉhơicaohơnbìnhthườngmộtchút.Biểuđồcũngchothấycóthểkếthợplợinhuậnvàrủiro(độbiếnthiên)theonhiềucáchkhácnhaunếunhàđầutưkếthợpcổphiếuMỹvàEAFEtheonhiềucáchkhácnhau.Ởbêntayphảibiểuđồ,chúngtathấycóthểđạtmứclợinhuậncaohơncùngvớiđộrủirolớnhơn(độbiếnthiênlớn

hơn)nếudanhmụcđầutưchỉcócổphiếuEAFE.Phầnbêntráibiểuđồbiểudiễnlợinhuậnvàđộrủirocủadanhmụcvốnhoàntoànđầutưvàocổphiếutrongnước.Đườngkẻđậmbiểudiễncáccáchthứckếthợpkhácnhaugiữalợinhuậnvàđộbiếnthiêntùytheotỷlệphânbổdanhmụccổphiếukhácnhaugiữacổphiếutrongnướcvànướcngoài.

Bạncóthểthấykhidanhmụcvốnchuyểntừ100%cổphiếutrongnướcsangdanhmụccósốlượngcổphiếunướcngoàităngdầnlên,lợinhuậncũngcóxuhướngtănglênbởivìtronggiaiđoạnnày cổphiếuEAFEcho lợinhuậncaohơnmột chút sovới cổphiếu trongnước.Tuynhiên,điểmcầnchúýởđâylàtrênthựctếbổsungthêmmộtsốchứngkhoáncóđộrủirocaohơnlạigiúphạthấprủirocủadanhmụcđầutư–ítralàtrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Thếnhưngcuốicùng,khitỷlệcổphiếuEAFE(cóđộrủirocaohơn)trongdanhmụcđầutưcàngngàycàngnhiềuhơn,tổngtỷlệrủirosẽtănglêncùngvớitổngtỷlệlợinhuận.

Biểuđồ8.3:ĐadạnghóacổphiếucủaMỹvàcácnướcpháttriểnkhác

01/1970–06/2006

Độbiếnthiêncủalợinhuận

Quátrìnhphântíchtrênđãchỉrakếtquảnghịchlý,tổngtỷlệrủirocủadanhmụcđầutưgiảmđikhibổsungthêmmộtkhốilượngnhỏcáccổphiếunướcngoàicóđộrủirocaohơn.Chẳnghạn,mứclợinhuậnkhácaotừnhàsảnxuấtôtôNhậtBảnbùđắpchotỷlệlợinhuậnkémcỏitừchứngkhoánMỹkhigiácổphiếucủaNhậttạithịtrườngMỹtănglên.Tráilại,tỷlệlợinhuậncaocủacáchãngsảnxuấttạiMỹsẽbùđắpchomứclợinhuậnthấptừcácnhàsảnxuấtnướcngoàikhiđồngđô-latrởnêncạnhtranhhơn,cònNhậtBảnvàkhuvựcChâuÂusuythoáitrongkhinềnkinhtếMỹphấtlên.Chínhnhữngdaođộngbùtrừnhưvậyđãgiúpgiảmtổngmứcbiếnthiêncủadanhmụcđầutưcổphiếu.

Nhưvậy,danhmụcđầutưcóđộrủirothấpnhấtbaogồm24%chứngkhoánnướcngoàivà76%chứngkhoánMỹ.Ngoàira,bổsung24%cổphiếuEAFEvàodanhmụcđầutưtrongnướccũnggiúp tăngmức lợinhuận.Hiểu theonghĩanày,phương thứcđadạnghóaquốc tếgầngiốngnhưmộtbữaănnhẹmiễnphícósẵnởthịtrườngchứngkhoánthếgiới.Khicóthểđạt

đượctỷ lệ lợinhuậncaohơnvớitỷ lệrủirothấphơnbằngcáchbổsungcổphiếuquốctế,khôngcónhàquảnlýdanhmụcđầutưcánhânhaytổchứcnàolạikhôngchúýđếnưuđiểmnày.

Trongtươnglai,khôngphảilúcnàocổphiếuquốctếcũngcholợinhuậncaohơncổphiếuMỹ.Quátrìnhtoàncầuhóađãpháttriểnmốitươngquangiữacáctrịtrườngpháttriển.TuynhiênhệsốtươngquanvớithịtrườngmớinổinhưTrungQuốcvàẤnĐộvẫnduytrìởmứcthấp.Miễnlàhệsốtươngquangiữacácthịtrườngkhôngphảilàmộtsốdươngtuyệtđối,giớiđầutưsẽthuđượclợiíchđángkểtừphươngthứcđadạnghóaquốctế.

Nhàđầutưnêncânnhắcviệcđưacáccổphiểutừthịtrườngmớinổivàobộsưutậpcủamình.Mặcdùthịtrườngchứngkhoánmớinổirấtkhôngổnđịnh–daođộnglênxuốngmạnhmẽhơnnhiềusovớithịtrườngchứngkhoánMỹ–tuynhiênđadạnghóadanhmụcvốnvớicổphiếucủacácthịtrườngnàyởmứcđộnàođócóthểgiúpgiảmbớttínhkhôngổnđịnhtổngthểcủadanhmụcđầutư.HệsốtươngquangiữachỉsốcủacácthịtrườngchứngkhoánmớinổivàthịtrườngMỹthấphơnnhiềusovớihệsốtươngquangiữathịtrườngMỹvàcácthịtrườngpháttriểnkhác.Ngoàira,mốitươngquangiữalợinhuậncủathịtrườngmớinổivớithịtrườngpháttriểnởkhuvựcChâuÂuvàChâuÁcũngthấp.PhầnlớndânsốMỹlàngườitiêudùngtoàncầu:họmuaxeôtôsảnxuấtởNhậtvàĐức,vôtuyếnởChâuÁvànhiềuloạihànghóaxuấtxứtừnước lánggiềngMexicokếbênchođếnđấtnướcTrungQuốcxaxôi.Giốngnhưngười tiêudùngđượclợitừthịtrườngtoàncầu,nhàđầutưcũnghưởnglợithôngquahoạtđộngđầutưtoàncầu.Hơnnữa,cónhiềucôngtynăngđộng,sángtạonhấtxuấtthântừthịtrườngmớinổi.Nhàđầutưcókhảnăngkiếmđượcnhiềutiềnlãihơnvớiđộrủirothấphơnnhờvàodanhmụcđầutưcổphiếuthườngđượcchọnlựatừthịtrườngnướcngoàipháttriển,thịtrườngmớinổicũngnhưthịtrườngtrongnước.

Cũngcómộtsốlýdothuyếtphụcđểđadạnghóadanhmụcđầutưvớicácnhómtàisảnkhác.Quỹtínthácđầutưbấtđộngsản(REIT)(baogồmcáccổphiếucóthểtiêuthụchủyếuởSànGiaodịchChứngkhoánNewYork)chophépnhàđầutưmuadanhmụcbấtđộngsảnthươngmại.REITcũngmang lại rấtnhiều lợi íchđadạnghóahấpdẫn.Lợinhuận từbấtđộngsảnkhôngchuyểnđộngcùngchiềuvớicácloạitàisảnkhác.Chẳnghạn,trongthờikỳlạmphátleothang, cổ phiếubất động sản có khuynhhướngđạt hiệu suất caohơn so với các cổ phiếuthườngkhác.Vìvậy,bổsungbấtđộngsảnvàodanhmụcđầutưcóxuhướnggiảmbớttínhbấtổnnóichung.

Mộtloạitàisảnkhácxuấthiệntronghầuhếtdanhmụcđầutưlàtráiphiếu.TrongPhầnIVtôisẽmôtảchitiếthơncácưuđiểmcủatráiphiếu,songởđâytôimuốnchỉralợiíchcủaloạitàisảnnàykhiđadạnghóadanhmụcđầutư.Daođộngcủatráiphiếudàihạn,đặcbiệtlàchứngkhoán Bộ tài chính ngăn lạm phát không phản ánh dao động của các loại tài sản khác vàthườngsinhlờitươngđốiổnđịnhnếuđượcgiữđếncuốikỳhạn.HaibiểuđồdướiđâychothấyhệsốtươngquancủatráiphiếuBộtàichínhvàbấtđộngsảncủaMỹvớithịtrườngchứngkhoánMỹđượcduytrìkháthấptrongcáckhoảngthờigianbanăm,giúpmanglạinhiềulợiíchđadạnghóaquantrọng;đồngthờitráiphiếuBộTàichínhMỹkhôngcókhuynhhướngxấuđitheothờigian.TrongphầnIV,tôisẽlấycăncứlàthuyếtdanhmụcđầutưđểxâydựngphươngthứcphânbổtàisảnhợplýchocácnhàđầutưởnhữngđộtuổikhácnhauvàcókhảnăngchấpnhậnmứcđộrủirokhácnhau.

Biểuđồ8.4:HệsốtươngquangiữaThịtrườngbấtđộngsảnMỹ(REIT)vớiThịtrườngchứngkhoánMỹ*

Biểuđồ8.5:HệsốtươngquangiữaThịtrườngtráiphiếuMỹ(TráiphiếuBộtàichínhkỳhạn10năm)vớiThịtrườngchứngkhoánMỹ**

9.Rủirocao,PhầnthưởnglớnNhữnglýthuyếtchỉchínhxáctrongmộtnửathờigiankhôngđemlạihiệuquảkinhtếbằnggiải

pháptungđồngxu.

―GeorgeJ.Stigler,TheTheoryofPrice(LýthuyếtGiácả)

Nhưtấtcảchúngtađềubiết,rủiroluônđikèmvớiphầnthưởngxứngđáng.VậynêntừlâutronggiớihọcthuậtcũngnhưởPhốWallđãdiễnracuộccạnhtranhkhaithácrủirohòngthuvềkhoảnlãibéobởhơn.Đóchínhlànộidungchínhđượcthảoluậnởchươngnày:hìnhthànhcôngcụphântíchđểxácđịnhmứcđộrủirovàtrêncơsởđókiếmđượcnhữngphầnthưởnghậuhĩnhhơn.

Chúngtasẽbắtđầuvớiviệcthanhlọcthuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại.Nhưđãnóiởchươngtrước,đadạnghóakhôngthểtriệttiêuhoàntoànrủiro–nhưtrongvídụvềnềnkinhtếtrênhònđảogiảtưởngmàtôiđưara–bởivìtấtcảcổphiếucókhuynhhướngdaođộnglênxuốngcùngnhau.Dođó,trongthựctếphươngthứcđadạnghóagiúpgiảmbớtmộtphầnrủirochứkhôngphảilàtoànbộ.Bachuyêngiatronggiớihọcthuật–WilliamSharpecựugiáosưtrườngđạihọcStanfordvàhaichuyêngiatàichínhquácốJohnLintnervàFischerBlack–đãdànhtoànbộtrílựcvàonghiêncứuđểxácđịnhxemđốivớimộtloạichứngkhoánphươngthứcđadạnghóacóthểloạibỏphầnnàocủayếutốrủirovàphầnnàokhôngtriệttiêuđược.Kếtquảcôngtrìnhnghiêncứucủahọlàmôhìnhđịnhgiátàisảnvốn.GiáosưSharpeđượctraogiảithưởngNobelchonhữngcốnghiếncủaôngvớicôngtrìnhnghiêncứunàynăm1990cùngthờiđiểmMarkowitzđượcvinhdanh.

Logiccơbảncủamôhìnhđịnhgiátàisảnvốnđólàkhôngainhậnđượcphầnthưởngnàonếuchỉdámchấpnhậnloạirủirocóthểbịtriệttiêubằngphươngthứcđadạnghóa.Vìvậy,đểđạtđượctỷlệlợinhuậndàihạncaohơntừdanhmụcđầutư,bạncầnphảităngđộrủirocủadanhmụcmàđadạnghóakhôngthểđểtriệttiêuđược.ThuyếtdanhmụcđầutưhiệnđạiđãđượcthanhlọcnhấnmạnhrằngnhàđầutưamhiểucóthểvượtlênthịtrườngchungvàgiànhphầnthắngtrongcuộcchạyđualợinhuậnđơngiảnbằngcáchđiềuchỉnhdanhmụcđầutưcủahọvớimộtthướcđorủirogọilàBeta.

BetavàRủirohệthốngBeta?BằngcáchnàokýtựHyLạplạixuấthiệntrongcuộcthảoluậncủachúngta?Chắcchắnnókhôngbắtnguồntừcâuchuyệncủamộtngườimôigiới.Bạncóthểtưởngtượngngườimôigiớinàođónóirằng:“Chúngtacóthểmôtảhợplýtổngmứcđộrủirocủamộtloạichứngkhoán(haydanhmụcđầutư)bằngtổngmứcbiếnthiên(phươngsaihayđộlệchchuẩn)củalợinhuậnthuđượctừloạichứngkhoánđó”haykhông?Chúngtôi–nhữngngườilàmnghềsưphạmthườngnóinhưvậy.Ítnhấtởmộtmứcđộnàođó,chúngtôicũngchorằngcóthểgọimộtphần trong tổngmức rủi rohayđộbiến thiên là rủi ro hệ thống của chứngkhoánbắtnguồntừmứcđộbiếnthiêncơbảncủagiácổphiếunóichungcũngnhưxuhướngtấtcảcổphiếuchuyểnđộngsongsongvớithịtrường.Tỷlệbiếnthiênlợinhuậncònlạiđượcgọilàrủirokhôngcóhệthốngnảysinhtừnhữngsựkiệnriêngbiệtcủamộtcôngtychẳnghạnnhưđình

công,pháthiệnramộtloạisảnphẩmmới,v.v...

Rủirohệthống,cũngđượcgọilàrủirothịtrường,nắmbắtphảnứngcủacổphiếuriênglẻ(hoặcdanhmụcđầutư)trướcnhữngchuyểnđộngcủathịtrườngchung.Mộtsốcổphiếuhoặcdanhmụccóxuhướngrấtnhạycảmvớibiếnđộngcủathịtrường.Tuynhiên,mộtsốloạikháclạiổnđịnhhơn.CóthểxácđịnhtínhbấtổnhayđộnhạycảmtươngđốinàytrướcdaođộngcủathịtrườngdựatrênkếtquảtrongquákhứvàthườngđượcbiếtđếnlàkýtựHyLạpBeta.

GiờđâybạnsắphiểuhếttấtcảnhữngđiềubạnđãtừngmuốnbiếtvềBetasonglạikhôngdámhỏi.Vềcơbản,Betalàsựbiểudiễnrủirohệthốngdướidạngsốhọc.Mặcdùphảithựchiệnkhánhiềuphéptính,songmụcđíchcơbảncủaviệcxácđịnhsốđoBetalànhằmđặtmộtvàiconsốchínhxácnàođóvàocảmgiácchủquanmànhàquảnlýquỹcótừnhiềunămnay.Thựcchất,tínhhệsốBetachỉlàphépsosánhgiữadaođộngcủamộtloạicổphiếu(hoặcdanhmục)cụthểvớidaođộngcủathịtrườngnóichung.

Đầutiên,chúngtasẽgángiátrịBetabằng1chomộtchỉsốthịtrườngchung,chẳnghạnnhưchỉsốS&P500.NếucổphiếucóhệsốBetabằng2,vậythìtínhtrungbìnhgiácổphiếusẽbiếnthiênnhiềugấpđôisovớithịtrường.Nếuthịtrườngtăng10%,giácổphiếucókhuynhhướngtăng20%.NếuhệsốBetacủacổphiếubằng0,5,cổphiếusẽổnđịnhhơnthịtrường(tứclàgiásẽtănglênhoặcgiảmxuống5%khithịtrườngtănghoặcgiảm10%).CácchuyêngiathườnggọicổphiếucósốđoBetacaolàkhoảnđầutưtấncôngvàgọicổphiếuvớisốđoBetathấplàkhoảnđầutưphòngthủ.

Giờđây,chúngtađãnhậnramộtđiềuhếtsứcquantrọngđólàkhôngthểtriệttiêurủirohệthốngbằngcáchđadạnghóa.Điềunàyhoàntoànchínhxácbởilẽtấtcảcổphiếuđềuchuyểnđộngsátnútnhaukhôngítthìnhiều(phầnlớnđộbiếnthiênlàcóhệthống)dođóngaycảdanhmụcđầutưcổphiếuđượcđadạnghóacũngvẫnrủiro.Quảthực,nếubạnđadạnghóahoàntoànbằngcáchmuamộtcổphầntrongChỉsốThịTrườngChứngkhoán(theođịnhnghĩalàloạichỉsốcóhệsốBetabằng1),tỷ lệ lợinhuậncủabạnvẫncókhảnăngbiếnthiênkhánhiều(rủiro)bởivìthịtrườngchungdaođộngmạnhmẽ.

Rủirophihệthốnglàsựbiếnthiêncủagiácổphiếu(vànhưvậykhiếnlợinhuậntừcổphiếubiếnthiêntheo)đượchìnhthànhtừnhữngsựkiệncủamộtcôngtyriênglẻ.Kýđượchợpđồngmớicógiátrịlớn,khámpháranguồnkhoángsảnmớithuộcquyềnsởhữucủacôngty,khókhănvềnhânlực,gianlậntàichính,pháthiệnrathủquỹcủacôngtyđãthụtkét–tấtcảsựkiệnnhưvậycóthểlàmchogiácổphiếuchuyểnđộngkhácnhịpvớithịtrường.Rủirogắnliềnvớisựkiệnbiếnđổinhưvậycóthểđượcgiảmnhẹthôngquaphươngthứcđadạnghóa.Toànbộluậnđiểmcủathuyếtdanhmụcđầutư,trongmộtchừngmựcnàođó,baogồmcácloạicổphiếukhôngchuyểnđộngcùngnhịp,thếnênmứcđộbiếnthiêncủalợinhuậnthuđượctừbấtkỳloạichứngkhoánnàocũngcóthểbịtriệttiêubởimứcbiếnthiênđikèmtronglợinhuậncủacácloạichứngkhoánkhác.

Giốngnhưbiểuđồ8.2,biểuđồ9.1minhhọamốiliênhệquantrọnggiữađadạnghóavàmứcđộrủirotổngthể.Giảsửchúngtalựachọnngẫunhiêncácloạichứngkhoáncóđộbiếnthiêntrungbìnhchỉbằngvớiđộbiếnthiêncủathịtrường(hệsốBetatrungbìnhchocácloạichứngkhoántrongdanhmụcluônbằng1).Biểuđồchothấykhichúngtabổsungcàngnhiềuchứngkhoán,tổngmứcrủirocủadanhmụccànggiảmxuống,đặcbiệtlàởthờikỳđầu.

Khi30loạichứngkhoánđượclựachọntrongdanhmụccủachúngta,rủirophihệthốngđượcloạitrừkhánhiều,vàtiếptụcđadạnghóagiúpgiảmnhẹnguycơrủirothêmmộtchút.Đếnkhidanhmụcđầutưđượcđadạnghóavới60loạichứngkhoán,rủirophihệthốngđượcloạibỏđángkểvàdanhmụccủachúngta(vớihệsốBetabằng1)cóxuhướngchuyểnđộnglênxuốngtươngđốisongsongvớithị trường.Tấtnhiên,chúngtacóthểtiếnhànhthínghiệmtươngtựvớicổphiếucóhệsốBetatrungbìnhbằng1,5.Mộtlầnnữa,chúngtanhậnthấyđadạnghóanhanhchóngthunhỏphầnrủirophihệthống,songphầnrủirohệthốngcònlạisẽlớnhơn.Danhmụcđầutưcótừ60loạicổphiếutrởlênvớihệsốBetatrungbìnhbằng1,5thườngdaođộngnhiềuhơnthịtrường50%.

Biểuđồ9.1:Hiệuquảcủaphươngthứcđadạnghóatrongviệcgiảmbớtrủiro

Bâygiờđếnphầnquantrọngnhấttrongluậnđiểmnày.Nhàlýluậnvàngườihoạtđộngtronglĩnhvựctàichínhđềuchorằngnhàđầutưphảiđượcbùđắpvớimứclợinhuậnkỳvọngcaohơnvìđãdámchấpnhậnnhiềurủirohơn.Vìthế,giácổphiếuphảiđiềuchỉnhđểmanglạitỷlệlợinhuậncaohơnkhitỷlệrủirocaohơn,đểđảmbảotấtcảchứngkhoánđềuđượcnắmgiữ.Rõràng,nhàđầutưnétránhrủirosẽkhôngmuachứngkhoáncóđộrủirocaohơnmàlạikhôngkỳvọng thuđượcphần thưởng lớnhơn.Songkhôngphải tất cả rủi ro của từng loạichứngkhoánriênglẻđềucóliênquanđếnviệcxácđịnhphầnthưởngcholòngcanđảmdámchấpnhậnrủiro.Rủirophihệthốngđượctriệttiêudễdàngvớitỷlệđadạnghóahợplý.Vậynên,khôngcólýdogìđểnghĩrằngnhàđầutưsẽđượcđềnbùnhiềuhơnkhichấpnhậnrủirophihệthống.Nhàđầutưsẽchỉđượcbồithườngkhichịuphầnrủirohệthốngtrongtổngmứcđộrủiro,phầnrủiromàphươngphápđadạnghóacũngphảichàothua.Vìvậy,môhìnhđịnhgiátàisảnvốnkhẳngđịnhlợinhuận(khoảnbùrủiro)từbấtkỳcổphiếu(haydanhmục)nàocũngliênquanđếnhệsốBeta,phầnrủirohệthốngkhôngthểtriệttiêubằngphươngthứcđadạnghóa.

Môhìnhđịnhgiátàisảnvốn(CAPM)Kếtluậnvềmốiliênhệràngbuộcgiữarủirovàphầnthưởngkhônghềmới.Từnhiềunămnay,giớichuyêngiatàichínhđãnhấttrírằngkhôngphảilúcnàonhàđầutưcũngđượcđềnbùkhi

chấpnhậnthêmnhiềurủiro.Điểmkhácbiệtởcôngnghệđầutưmớiđólàđịnhnghĩavàcáchthứcxácđịnhrủiro.Trướckhimôhìnhđịnhgiátàisảnvốnrađời,ngườitavẫntinrằnglợinhuậncủatừngloạichứngkhoáncóliênquanđếntổngmứcđộrủirosẵncótrongloạichứngkhoánđó.Lợinhuậnthuđượctừmộtloạichứngkhoánbiếnthiêncùngvớitínhbấtđịnhtrongthànhtíchcụthể,tứclàbiếnthiêntheomứcđộbiếnđổihayđộlệchchuẩncủatỷlệlợinhuậndochứngkhoán tạo ra.Lý thuyếtmớiphátbiểu rằng tổngmứcrủi ro của từng loại chứngkhoánriênglẻkhôngliênquanđếnnhau.Chỉcóthànhphầnrủirohệthốngđượctínhkhiphầnthưởngđượcnânglên.

Mặcdùchứngminhmệnhđềnàyvôcùngphứctạp,songtínhchấtlogicđằngsaunólạikháđơngiản.Chúngtahãythửnghiêncứumộttrườnghợptrongđócóhainhómcổphiếu–NhómIvàNhómII–mỗinhómcó60loạichứngkhoán.Giảsửrủirohệthống(Beta)chotừngloạichứngkhoánlà1;tứclà,mỗichứngkhoántronghainhómcóxuhướngchuyểnđộnglênxuốngsongsongvớithịtrườngchung.BâygiờlạigiảsửdonhữngnhântốriêngbiệtcủacácloạichứngkhoántrongnhómI,tổngmứcrủirocủatừngchứngkhoánlớnhơnkhánhiềusovớimứcđộrủirocủatừngchứngkhoántrongnhómII.Vídụ,chúngtahãythửtưởngtượngbêncạnhcácsựkiệnthịtrườngchung,chứngkhoántrongnhómIđặcbiệtmẫncảmvớisựbiếnđổithờitiết,thayđổitrongtỷgiáhốiđoáihaythảmhọatựnhiên.Vìvậy,tỷlệrủironộitạicủatừngloạichứngkhoántrongnhómIsẽrấtcao.Tuynhiên,tỷlệrủironộitạicủacổphiếuriênglẻthuộcnhómIIđượccholàrấtthấp,dođótổngmứcrủirocủamỗiloạisẽrấtthấp.Tấtcảđiềunàyđượctrìnhbàyởbảngsau:

Bảng9.1:

NhómI(60chứngkhoán) NhómII(60chứngkhoán)

Rủi ro hệ thống (Beta) của từng loại chứngkhoán=1

Rủi ro hệ thống (Beta) của từng loại chứngkhoán=1

Tỷlệrủironộitạicủatừngloạichứngkhoánởmứccao

Tỷlệrủironộitạicủatừngloạichứngkhoánởmứcthấp

Tổngtỷlệrủirocủatừngloạichứngkhoánởmứccao

Tổng tỷ lệ rủi rocủa từng loại chứngkhoánởmứcthấp

Theo lý thuyếtđược chấpnhận rộng rãi trướckhimôhìnhđịnhgiá tài sảnvốn rađời, lợinhuậntừdanhmụcđầutưbaogồmcácchứngkhoántrongnhómIphải lớnhơnsovới lợinhuậntừdanhmụcđượccấuthànhtừchứngkhoánthuộcnhómII,bởivìmỗichứngkhoánởnhómIcótổngtỷlệrủirocaohơnvàrủiro,nhưchúngtađãbiết,đikèmvớiphầnthưởngtươngxứng.Thếnhưngchỉvớimột lầnvẩychiếcđũaphéptrí tuệ,cácchuyêngiagiớihọcthuậtđãthayđổilốisuynghĩđó.Dướimôhìnhđịnhgiátàisảnvốn,lợinhuậntừhaidanhmụcsẽbằngnhau.Tạisaovậy?

Đầutiên,hãynhớlạibiểuđồ9.1.Trongbiểuđồnày,chúngtathấyrằngkhisốlượngchứngkhoántrongdanhmụcđạtđếnconsố60thìtổngmứcrủirocủadanhmụcgiảmxuốngchỉcònphầnrủirohệthống.Tấtcảrủirophihệthốngđãbịtriệttiêu.Giờđây,bạncóthểthấyởbảngtrên,mỗidanhmụcbaogồm60 loạichứngkhoán.Điềunàycónghĩa làphầnrủi rophihệthốngvềcơbảnđãđượcloạibỏhoàntoàn:Thảmhọabấtngờdothiênnhiêngâyrađượccânbằngnhờtỷlệhốiđoáicólợihơn.Nhữnggìcònlạichỉlàphầnrủirohệthốngcủatừngcổphiếutrongdanhmục,đượctínhbằnghệsốBeta.Tuynhiên,mỗiloạicổphiếutronghaidanhmụcnàyđềucóhệsốBetabằng1.Nhưvậy,danhmụcgồmchứngkhoánnhómIvàdanhmụchìnhthànhtừchứngkhoánnhómIIsẽchokếtquảhoàntoàngiốngnhauvềkhíacạnhrủiro(độlệchchuẩn),mặcdùcổphiếunhómIcótổngtỷlệrủirocaohơncổphiếunhómII.

Haiquanđiểmcũvàmớimâuthuẫnvớinhau.Theohệthốngđịnhgiácũ,chứngkhoánNhómIđượcxemlàmanglạimứclợinhuậnlớnhơnbởivìtỷlệrủirocaohơn.MôhìnhđịnhgiávốncổphầnlạinóirằngnắmgiữchứngkhoánnhómIkhônghềrủirohơnnếuchứngkhoánđượcđặttrongmộtdanhmụcđadạnghóa.Trênthựctế,nếuchứngkhoánnhómIthậtsựđemlạimứclợinhuậncaohơn,vậythìmọinhàđầutưsángsuốtđềuthíchchứngkhoánnhómIhơnnhómIIvàcốgắngsắpxếplạicổphầncủahọđểđạtđượcnhiềulợinhuậnhơntừnhómI.ThếnhưngchínhquátrìnhnàysẽnânggiácủachứngkhoánnhómIlênvàdìmgiáchứngkhoánnhóm II xuốngchođếnkhiđạtđược trạng thái cânbằng (khinhàđầu tưkhôngcònmuốnchuyểntừloạichứngkhoánnàysangloạichứngkhoánkhác),danhmụccủatừngnhómcólợinhuậnbằngnhau,tươngứngvớiphầnrủirohệthống(Beta)thayvìtổngmứcrủiro(baogồmcảphầnrủirophihệthốnghayrủironộitại).Docóthểkếthợpcổphiếuvàomộtdanhmụcđểtriệttiêuphầnrủironộitại,nênchỉcórủirokhôngthểđadạnghóahayrủirohệthốngmớiđemlạiphầnthưởng.Nhàđầutưsẽkhôngđượcđềnbùchonhữngrủirocóthểloạibỏbằngcáchđadạnghóa.Đâychínhlàtínhchấtlogiccơbảnẩnsaumôhìnhđịnhgiátàisảnvốn.

Nóitómlại,môhìnhđịnhgiátàisảnvốn(CAPM)cóthểđượcchứngminhnhưsau:Nếunhàđầu tư thật sựnhậnđượckhoản lãi lớnhơn (khoảnbùrủi ro)khi chấpnhậnrủi rophihệthống,vậythìhóaradanhmụcđượcđadạnghóavớicổphiếucótỷlệrủirophihệthốngcaosẽmangvềnhiềulợinhuậnhơnsovớidanhmụccóđộrủirotươngđươngsongđượccấuthànhtừcáccổphiếucótỷlệrủirophihệthốngthấphơn.Giớiđầutưsẽchộplấycơhộiđểkiếmnhiềulãihơn,nânggiácổphiếuvớitỷlệrủirophihệthốngcaovàbáncổphiếucósốđoBetatươngđươngsongcótỷlệrủirophihệthốngthấphơn.Quátrìnhnàycứtiếpdiễnchođếnkhi lợinhuậncủacáccổphiếuvớihệsốBetabằngnhauđượccânbằngvànhàđầutưkhôngđượcđềnbùkhichấpnhậnrủirophihệthống.Bấtkỳkếtquảchứngminhnàokháccũngsẽkhôngthốngnhấtvớisựtồntạicủathịtrườnghiệuquả.

Mốiliênhệthenchốttrongthuyếtdanhmụcđầutưhiệnđạimớiđượcminhhọatrongbiểuđồdướiđây.Khitỷlệrủirohệthống(Beta)củamộtloạicổphiếu(danhmục)tănglên,tỷlệlợinhuậncủanhàđầutưkỳvọngcũngtănglên.NếudanhmụccóhệsốBetabằng0,chẳnghạnnhưtrongtrườnghợptấtcảvốnđượcđầutưvàochứngchỉtiếtkiệmngânhàngđượcchínhphủđảmbảo(hệsốBetabằng0vìlợinhuậntừchứngchỉsẽkhôngbiếnthiêntheodaođộngcủathịtrườngchứngkhoán),nhàđầutưsẽchỉnhậnđượctỷlệlợinhuậnkhiêmtốn,thườngđượcgọilàtỷlệlợitứcphirủiro.Tuynhiên,khinhàđầutưcánhânchấpnhậntỷlệrủirocaohơn, tiền lãi cũng sẽnhiềuhơn.Nếunhàđầu tưnắmgiữdanhmụcvớihệ sốBetabằng1(chẳnghạnkhinắmgiữtheochỉsốbìnhquâncủathịtrườngchứngkhoánchung),lợinhuận

củanhàđầutưsẽbằngvớilợinhuậnchungtừcổphiếuthường.Quathờigian

Biểuđồ9.2:RủirovàLợinhuậntheomôhìnhđịnhgiátàisảnvốn*

dài,mứclợinhuậnnàyvượttrộihơntỷlệlợitứcphirủiro,songđâylàmộtkhoảnđầutưrủiro.Trongnhữngkhoảngthờigiannhấtđịnh,lợinhuậnthấphơnnhiềusovớitỷlệlợitứcphirủirovàcónguycơphảichịuthualỗnặngnề.Nhưchúngtađãnói,đâychínhlàtínhchấtcủarủiro.

BiểuđồchothấycóthểđạtđượcnhiềutỷlệlợinhuậnkỳvọngkhácnhauđơngiảnbằngcáchđiềuchỉnhhệsốBetacủadanhmụcđầutư.Chẳnghạn,giảsửnhàđầutưđặtmộtnửatiềnvàochứngchỉtiếtkiệmvàmộtnửavàomộtcổphiếucủathịtrường,theochỉsốbìnhquânthịtrường.Trongtrườnghợpnày,tỷlệlợinhuậnnhàđầutưnhậnđượcsẽởgiữalợinhuậnphirủirovàlợinhuậntừthịtrường,đồngthờidanhmụcđầutưsẽcóhệsốBetabìnhquânlà0,5.[24]MôhìnhCAPMkhẳngđịnhrấtđơngiảnrằngđểđạtđượcmứclợinhuậntrungbìnhdàihạncaohơn,bạnchỉnêntănghệsốBetacủadanhmụcđầutư.NhàđầutưcóthểthiếtkếdanhmụcđầutưvớisốđoBetalớnhơn1bằngcáchmuacổphiếucóhệsốBetacaohoặcmuamộtdanhmụccổphiếubảochứngcóđộbiếnthiêntrungbình(xembiểuđồởtrênvàbảngdướiđây).MộtquỹdongânhàngWestCoastđềxuấtchắchẳnsẽchophépnhàđầutưmuacổphiếubảochứngtheochỉsốtrungbìnhS&P,vìvậytăngcảtỷlệrủirolẫnphầnthưởngtiềmnăng.Tấtnhiên,tronggiaiđoạngiácổphiếusụtgiảmmạnh,mộtquỹnhưvậysẽkhiếnnhàđầutưbịmấtsạchchỉtrongnháymắt.Điềunàylýgiảitạisaoquỹthuhútđượcítkháchhàng.

Giốngnhưcổphiếu−cũngcómốtthờithượng−hệsốBetatrởnênthịnhhànhvàođầuthậpniên1970.TạpchídanhtiếngInstitutionalInvestorthườngdànhphầnlớnnộidungđểthuậtlạithànhtíchcủacácnhàquảnlýquỹchuyênnghiệp.VớimụcđíchủnghộtràolưuBetamới,trêntrangbìacủatạpchínàyđãđănghìnhchữBetađặt trênđỉnhmộtngôiđềnkèmtheodòngtítcủacâuchuyệnhấpdẫn“TônthờhệsốBeta!Phươngthứcxácđịnhrủiromới.”Tạpchínàyđãchỉrarằngnhàđầutưvốnkhôngcókhảnăngthựchiệnnhữngphépchia loằngngoằnggiờđây“đangquấnquýtvớihệsốBetavànóilờigiãbiệtvớicáctiếnsỹchuyênvềlĩnhvựclýthuyếtthốngkê.”NgaycảủybanSECcũngchấpnhậnBetalàthướcđorủirotrongBáocáoNghiêncứuNhàđầutưtổchức.

Bảng9.2:Minhhọathiếtkếdanhmụcđầutư*

HệsốBetamongmuốn Thànhphầndanhmục Lợinhuậnkỳvọng

0 đô-la 1trongtàisảnphirủiro 10%

½ đô-la 0,5trongtàisảnphirủiro ½(0,1)+½(0,15)=0,125

đô-la 0,5trongdanhmụcthịtrường hay12,5%†

1 đô-la 1trongdanhmụcthịtrường 15%

1,5 đô-la1,5trongdanhmụcthịtrường

vay0,5đô-lavớitỷlệ10%

1½(0,15)–½(0,1)=0,175

hay17,5%

*Giảsửlợinhuậnthịtrườngkỳvọnglà15%vàtỷlệlợinhuậnphirủirolà10%.

†Chúngtacũngcóthểsửdụngtrựctiếpcôngthứcđikèmvớibiểuđồtrướcđểtínhđượclợinhuậnkỳvọng:

Tỷlệlợinhuận=0,1+½(0,15–0,1)=0,125hay12,5%

ỞPhốWallnhữngngườisớmđammêhệsốBetahuênhhoangrằnghọcóthểđạtđượctỷlệlợinhuậndàihạncaohơnchỉđơngiảnbằngcáchmuamộtvàiloạicổphiếucóhệsốBetacao.NhữngngườichorằnghọcóthểxácđịnhthờiđiểmthịtrườnglạinghĩhọcóýtưởngthậmchícòntuyệtvờihơnbằngcáchmuacổphiếuvớihệsốBetacaokhithịtrườngđangchuyểnđộnglên,quaysangcổphiếucóhệsốBetathấpkhilosợthịtrườngcóthểđảochiềuđixuống.Đểđápứngtháiđộnhiệttìnhủnghộýtưởngđầutưmớinày,cáchãngmôigiớiđuanhaumởdịchvụxácđịnhhệsốBetavàđâyđượccoilàbiểutượngchosựtiếnbộcủatổchứcđầutưkhitựđưaraướctínhvềhệsốBetacủachínhmình.Ngàynay,cáchãngmôigiớinhưMerrillLynchvàdịchvụtưvấnđầutưnhưValueLinevàMorningstarvẫncungcấpdịchvụướctínhhệsốBeta.NhữngngườilăngxêhệsốBetađãbánsảnphẩmcủahọvớimứcgiágâychoángvángđốivớingaycảnhữnghọcgiảxoàngnhiệttìnhnhấtluôndốcsứctruyềnbáchânlýBeta.

NàochúngtacùngngắmbảngthànhtíchTrongPhầnIvởkịchHenryIVcủađạithihàoShakespeare,GlendowerđãkhoácláckhinóivớiHotspurrằng:“Tôicóthểgọiranhữnglinhhồntừnơisâuthẳm.”Hotspurđáplạidửngdưng:“Thìsaonào,tôihaybấtkỳaicũngcóthểgọira”.“Nhưngnhữnglinhhồncóđếnkhianhgọikhông?”Bấtcứngườinàocũngcóthểxâydựngcáclýthuyếtvềcáchthứcvậnhànhcủathịtrườngchứngkhoánvàmôhìnhđịnhgiátàisảnvốnchỉđơngiảnlàlýthuyếtmàthôi.Câuhỏithậtsựquantrọnglà:Lýthuyếtnàycóhiệuquảhaykhông?

ChắcchắnnhiềunhàđầutưtổchứcbámchặtlấykháiniệmhệsốBeta.Xétđếncùng,Betachỉlàmộtsảnphẩmcủalýthuyếtsuông.Điềugìcóthểnhàmchánhơnthế?Chỉđơngiảnlàmộtconsốmôtảđộrủirocủacổphiếu,Betagầnnhưchẳngđemlạilợilộcgìcả.ĐúnglàBetađòihỏiphảicókhoảnđầutưlớnvàocácchươngtrìnhmáytính,songnhữngchuyêngialậpbiểuhaynhốtmìnhtrongphòngrấtsaymêhệsốnày.ChodùbạnkhôngtinvàohệsốBeta,bạnvẫnphảinóingônngữBeta,bởivì, trởlạivớicáctrườngđạihọccủaMỹ,tôicùngvớicácđồngnghiệpđãlậpđượcmộtdanhsáchdàicáctiếnsỹvàthạcsỹđãxâydựnghệthốngthuậtngữvềBeta.HọtrởnênchuyênnghiệphơnvàgiờđâysửdụngBetalàphươngthứcđánhgiáthànhtíchcủanhàquảnlýdanhmụcđầutư.NếulợinhuậnthựclớnhơnlợinhuậnđượcdựđoántheohệsốBetacủadanhmụcđầutư,ngườitanóirằngngườiquảnlýđãtạorađượchệsốAlphadương.NhiềutiềnđượcđổvàothịtrườngđểtìmđếnnhữngngườiquảnlýcóthểđemlạihệsốAlphalớnnhất.

Thếnhưng,Betacóphảilàmộtthướcđorủirohiệuquảhaykhông?LiệudanhmụcvớihệsốBetacaocómanglạilợinhuậndàihạncaohơnsovớidanhmụccóhệsốBetathấp,nhưmôhìnhđịnhgiátàisảnvốnkhẳngđịnh?LiệucóphảichỉriênghệsốBetacũngđủđểtổnghợpđượctấtcảrủirohệthốngcủachứngkhoánhaychúngtacầnphảicânnhắcđếncácnhântốkhác?Nóitómlại,hệsốBetacóthậtsựxứngđángvớimộthệsốAlphahaykhông?Đóvẫnlà

nhữngđềtàigâytranhcãigaygắthiệnnaygiữagiớihọcthuậtvànhữngngườihoạtđộngtrênPhốWall.

Trongmộtnghiêncứuđượccôngbốnăm1992,EugeneFamavàKennethFrenchđãchiatấtcảcổphiếuđượcgiaodịchtrênsànNewYork,AmericanvàNASDAQthànhthậpphânvịtheogiátrịBetađođượctronggiaiđoạntừ1963đến1990.Thậpphânvị1baogồm10%củatấtcảcổphiếucóhệsốBetathấpnhất;thậpphânvị10có10%cổphiếucóhệsốBetacaonhất.Kếtquảấntượng(đượctrìnhbàyởbiểuđồ9.3)chothấythựcchấtkhôngcóliênhệnàogiữalợinhuậncủadanhmụcthậpphânvịvàgiátrịBeta.Tôicũngtìmthấykếtquảtươngtựvềmốiliênhệgiữa lợinhuậnvàhệsốBetacủaquỹđầutư.KếtquảcủaFamavàFrenchchothấydườngnhưkhôngtồntạimốiliênhệnàogiữalợinhuậncủacổphiếuhaydanhmụcvàđạilượngBetaxácđịnhmứcđộrủiro.

Dotậptrungvàomộtgiaiđoạnkéodàiđếngần30năm,côngtrìnhnghiêncứutổngthểcủaFamavàFrenchđãkếtluậnrằngmốiliênhệgiữahệsốBetavàlợinhuậngầnnhưkhôngtồntại.Beta,côngcụphântíchchủđạocủamôhìnhđịnhgiátàisảnvốn,khôngphảilàmộtthướcđohữuhiệuđểnắmbắtmốiquanhệgiữarủirovàlợinhuận.Vìvậy,đếngiữathậpniên1990,khôngchỉnhữngngườihoạtđộngởPhốWallmàngaycảchuyêngiatronggiớihọcthuậtđãnhanhchóngquẳnghệsốBetavàođốngđồphếthải.TạpchítàichínhtrướcđóđãcatụngthếlựccủaBeta,giờđâylạiđăngtảinhữngcâuchuyệnvớitựađềnhư“CáichếtcủaBeta”,“Bye,Bye Beta” và “Beta gục ngã.” Tiêu biểu nhất là bức thư được trích dẫn trên InstitutionalInvestorcủamộttácgiảđượcbiếtđếnvớibútdanhlà“Quantbíẩn”[25]Láthưbắtđầunhưthếnày:“Đãxảyramộtsựkiệncựckỳnghiêmtrọngliênquanđếnhoạtđộngquảnlýtiền.Môhìnhđịnhgiátàisảnvốnđãbịkhaitử.”Tạpchítiếptụctríchlờicủamột“Quanttrởmặt”nhưsau:“Đốivớigiớiđầutư,cácphéptoánhiệnđạicũngsẽchìmnghỉmgiốngnhưtàuTitanic.”Vànhưvậytoànbộcôngcụtạonêncôngnghệđầutưmới–thậmchíkểcảthuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại–vẫnbịbaophủtrongđámmâyngờvực.

Biểuđồ9.3:LợinhuậnbìnhquânthángsovớichỉsốBeta:giaiđoạn1963-1990(NghiêncứucủaFamavàFrench)

ThẩmđịnhbằngchứngPhánđoáncủariêngtôiđólàvị“Quanttrởmặt”đãsailầm.ViệcpháthiệnravếtnứtnghiêmtrọngtrongmôhìnhCAPMkhôngdẫntớihiệntượnggiũbỏhoàntoàncáccôngcụtoánhọctrongphântíchtàichínhvàquaytrởlạivớiphươngthứcphântíchchứngkhoántruyềnthống.Hơnnữa,tạithờiđiểmhiệnnay,tôivẫnchưacóýđịnhviếtlờicáophóchoBeta.Tôitinrằng

cónhiềulýdođểtránhđưarakếtluậnvộivã.

Thứnhất,cầnphảinhớrằngtỷlệlợinhuậnổnđịnhđượcchuộnghơn,tứclàítrủirohơncáckhoảnlợinhuậnbiếnđổi.Rõràng,nếumộtnhàđầutưchỉkiếmđượclợinhuậntừlĩnhvựckhaithácdầumỏbằngvớilợinhuậntừmộtloạichứngkhoánchínhphủphirủiro,thìchỉcónhữngkẻmáumêcơbạcmớiđâmđầuvàokhaithácdầumỏ.Nếunhàđầutưthậtsựkhôngbậntâmđếntínhchấtbấtđịnh,hẳnthịtrườngchứngkhoánpháisinhhàngnghìntỷđô-lasẽkhôngpháttriểnhưngthịnhnhưbâygiờ.Bởivậy,thướcđoBetacủatínhbấtđịnhtươngđốinắmbắtđượcmộtvàikhíacạnhvềkháiniệmmàchúngtathườngnghĩlàrủiro.VàhệsốBetacủadanhmụctrongquákhứđãthựchiệnkhátốtchứcnăngdựđoántínhbấtđịnhtươngđốitrongtươnglai.

“Anhkhôngcảmthấyáynáy tí gìkhivộivãkết luận thuyếtMPTchẳngđemlạilợiíchgìsao?”

“Anhkhôngcảmthấyáynáy tí gìkhivộivãkết luận thuyếtMPTchẳngđemlạilợiíchgìsao?”

Cuốicùng,nhàđầutưcầnphảibiếtrằngthậmchínếumốiquanhệlâudàigiữaBetavàlợinhuậnrấtmờnhạt,hệsốBetavẫncóthểlàmộtcôngcụquảnlýđầutưcóích.NếutrongthựctếxuấthiệntrườnghợpcổphiếucóhệsốBetathấpchắcchắnmanglại tỷ lệ lợinhuậntốithiểubằngvớicổphiếucóhệsốBetacao,thìkhiđóBetavớitưcáchlàmộtcôngcụđầutưthậmchícòngiátrịnhiềuhơnsovớivaitròxácđịnhrủirovốncócủanókhimôhìnhđịnhgiátàisảnvốncóhiệuquả.NhàđầutưsẽthâutómcổphiếucóhệsốBetathấpvàthuđượckhoảnlãihấpdẫntươngđươngvớikhoảnlãitừthịtrườngchungsongvớimứcđộrủirothấphơnnhiều.CònnhàđầutưmongmuốntìmkiếmlợinhuậnbéobởhơnbằngcáchchấpnhậnnhiềurủirohơnsẽmuabảochứngvànắmgiữcổphiếuvớihệsốBetathấp,nhưvậytăngcảtỷlệrủiro lẫn lợi nhuận.Hơnnữa, Beta có thể làmột thước đo rủi ro hữu ích trong giai đoạn thịtrườngchaođảodữdội.Trongsuốt50nămqua,cổphiếucóhệsốBetacaocóxuhướngsụtgiánhiềuhơncổphiếucóhệsốBetathấptrongthịtrườnggiáxuống.ĐúnglàcổphiếucôngnghệcóhệsốBetacaođãhứngmộtcúđònđautronggiaiđoạnthịtrườngsụtgiánhữngnămđầuthếkỷXXI.Thếnhưng,cómộtđiềurõrànglàBetakhôngthaythếchobộnãocủachúngtavàkhôngthểtintưởngnhưmộtnhàtiêntrilợinhuậndàihạntrongtươnglai.Tuynhiên,theonhậnđịnhcủacánhântôi,báocáovềsự“rađi”vĩnhviễncủaBetavẫncóphầnhấptấp.

CuộctruytìmthướcđorủirohiệuquảhơncủacácQuant:ThuyếtđịnhgiáArbitrage[26]NếuhệsốBetabịphủnhậnvaitròlàmộtthướcđorủirohiệuquả,vậythìcógiátrịnàothaythếBetahaykhông?StephenRoss làmộttrongnhữngngườitiênphongtrong lĩnhvựcxácđịnhrủiro.RossđãpháttriểnlýthuyếtđịnhgiáởthịtrườngvốncótênlàThuyếtđịnhgiáArbitrage(APT).ĐểhiểuđượclogiccủathuyếtAPT,chúngtacầnphảinhớbảnchấtcốtlõiẩntrongmôhìnhCAPM:Nhàđầutưchỉđượcđềnbùkhichịuchấpnhậnloạirủirokhôngthểtriệttiêubằngphươngthứcđadạnghóa.Trênthịtrường,chỉcórủirohệthốngmớicókhoảnbùrủiro(riskpremium).Tuynhiên,phầnrủirohệthốngcủamộtloạicổphiếuhaydanhmụccụthểcóthểquáphứctạpnênkhôngthểxácđịnhđượcbằngthướcđoBeta–cổphiếucóxuhướngchuyểnđộngtheothịtrườngdùítdùnhiều.Nguyênnhânlàdobấtkỳchỉsốcổphiếucụthểnàocũngkhôngthểlàđạidiệnhoànhảocủathịtrườngchung.Vìvậy,hệsốBetacóthểkhôngnắmbắtđượcmộtsốyếutốrủirohệthốngrấtquantrọng.

Bâygiờchúngtathửnghiêncứumộtvàiloạirủirohệthống.Chẳnghạn,thayđổithunhậpquốcdâncóthểgâyratácđộnghệthốngđếnlợinhuậncủacổphiếuriênglẻ.Điềunàyđãđượcchỉratrongvídụminhhọavềnềnkinhtếgiảnđơntạihònđảogiảtưởngtrongchương8.Hơnnữa,thayđổithunhậpquốcgiacũngphảnánhsựthayđổitrongthunhậpcánhân,đồngthờicóthểkỳvọngmốiliênhệcóhệthốnggiữalợinhuậntừchứngkhoánvàtiềnlươngsẽcóảnhhưởnglớnđếnhànhvicủatừngcánhân.Chẳnghạn,nhânviêntrongnhàmáyGMsẽnhậnthấygiữcổphiếuthườngcủaGMrấtrủiro,dotìnhtrạngthiếuviệcvàlợinhuậnnghèonàntừcổphiếuGMcónguycơxảyracùngmộtlúc.Thayđổithunhậpquốcdâncũngcóthểphảnánhsựthayđổitrongthunhậptừcácnguồntàisảnkhác,cóliênquanđếnnhàquảnlýdanhmụcđầutưtổchức.

Nhữngthayđổivềlãisuấtcũnggâyracáctácđộngcóhệthốngđếnlợinhuậncủamỗiloạicổphiếu,đồngthờiđâycũnglàcácyếutốrủiroquantrọngkhôngthểđadạnghóa.Ởmộtmứcđộnàođó,cổphiếucóxuhướngxấuđikhilãisuấttănglên,vốncổphầnlàkhoảnđầutưrủirovànhữngloạicổphiếudễbịtácđộngxấukhimứclãisuấtchungtănglêncũngcựckỳrủiro.Vìvậy,mộtsốloạicổphiếuvàcáckhoảnđầutưthunhậpcốđịnhcókhuynhhướngchuyểnđộngsongsong,chúngsẽkhônggiúpíchgìtrongviệchạnchếrủirocủamộtdanhmụctráiphiếu.Bởivìchứngkhoáncóthunhậpcốđịnhchiếmphầnchủđạotrongdanhmụccủanhiềunhàđầutưtổchức,chonênyếutốrủirohệthốngcóýnghĩacựckỳquantrọngđốivớimộtsốnhàđầutưlớntrênthịtrường.Rõràng,nhữngnhàđầutưhiểurủirotheonghĩarộngnhấtvàcóýnghĩanhấtsẽnhạycảmvớixuhướngcủamộtsốloạicổphiếubịảnhhưởnglớntrướcsựthayđổicủalãisuất.

Tươngtựnhưvậy,tỷlệlạmphátthayđổicũngthườngtácđộngcóhệthốnglênlợinhuậncủacổphiếuthường.Cóítnhấthainguyênnhângâyratácđộngnày.Thứnhất,hiệntượnglạmphátgiatăngthườngcóxuhướngkhiếnlãisuấttăngcaolênvàvìvậyhạthấpgiácủamộtsốloạicổphiếuthường.Thứhai,lạmpháttănglêncóthểlàmgiảmbiênlợinhuậncủamộtsốnhómcôngty–chẳnghạnnhưngànhdịchvụcôngcộngthườngcómứctănglợinhuậnthấphơnmứctăngchiphí.Mặtkhác,lạmphátcóthểtácđộngtíchcựcđếngiácủamộtsốloạicổphiếuthườngtronglĩnhvựccôngnghiệptàinguyênthiênnhiên.Dovậy,mộtlầnnữachúngta

lạithấymốiliênhệcóhệthốngquantrọnggiữalợinhuậntừcổphiếuvàcácbiếnsốcủanềnkinhtếmàthướcđoBetađơngiảncóthểkhôngnắmbắtđượcđầyđủ.

Thínghiệmthốngkêvềtácđộngcủacácbiếnsốgâyrarủirohệthốngđốivớilợinhuậntừchứngkhoánđãchothấynhữngkếtquảhứahẹn.Bêncạnhthướcđorủirobằngđại lượngBetatruyềnthống,cóthểsửdụngcácbiếnsốrủirohệthốngchẳnghạnnhưđộnhạycảmvớithayđổitrongthunhậpquốcdân,tronglãisuấtvàtỷlệlạmphátđểđưaralờigiảithíchvềmứcđộlợinhuậnbiếnthiêngiữacácloạichứngkhoánkhácnhauthuyếtphụchơnlờilýgiảicủamôhìnhCAPM.Tấtnhiên,phươngthứcxácđịnhrủirotheoAPTcũngvướngphảimộtsốvấnđềgiốngnhưthướcđoBetacủamôhìnhCAPM.Đếnbâygiờngườitavẫnchưabiếtđượcbằngcáchnàonhữngthuyếtmớinàycóthểvượtquaquátrìnhkiểmtracặnkẽ,chitiếthơn.

Tuynhiên,nếumộtnhàđầutưchỉmuốnlựachọnmộtthướcđorủirođơngiảncóquanhệmậtthiếtnhấtvớilợinhuậnkỳvọng,hệsốBetasẽkhôngphảilàlựachọnhàngđầucủaphầnlớnnhàđầutư.TrongkhitiếnhànhnghiêncứuchungvớiJohnCragg,tôipháthiệnrarằngthướcđorủirotốtnhấtlàmứcđộkhôngthốngnhấttrongdựbáocủacácchuyêngiaphântíchchứngkhoánvềtừngcôngty.Cáccôngtycótỷlệđồngthuậncaovềtốcđộtăngtrưởngnguồnthutươnglaitừcổtứcđượccoilàítrủirohơn(vìvậycólợinhuậnkỳvọngthấphơn)cáccôngtymàgiớichuyêngiaphântíchchứngkhoánkhôngcónhiềuđiểmthốngnhất.Cóthểhiểukếtquảnàymâuthuẫnvớithuyếtđịnhgiátàisảnhiệnđại–lýthuyếtchỉrarằngtínhbấtổncủatừngloạichứngkhoánthựcchấtkhôngliênquanđếnquátrìnhđịnhgiá.Thếnhưngsựkhácbiệttrongdựđoáncủacácchuyêngiaphântíchcóthểlàmộtcôngcụcựckỳhữudụnggiúpxácđịnhnhiềuloạirủirohệthống.

Mặcdùchúngtavẫncòncầntìmhiểunhiềuđiềuvềviệcđánhgiárủirocủathịtrường,songtôithấyhoàntoànhợplýkhikếtluậnrằngchỉriênghệsốBeta(thướcđorủirocủamôhìnhCAPM)không thểnắmbắtđầyđủcác loại rủi ro.Dườngnhưcómộtsố thướcđorủi rohệthốngkhácảnhhưởngđếnviệcđịnhgiáchứngkhoán.Ngoàira,cómộtsốbằngchứngchothấylợinhuậntừchứngkhoáncóliênhệvớiquymô(doanhnghiệpnhỏhơncóxuhướngchotỷlệlợinhuậncaohơn),chỉsốgiátrênthunhập(hãngcóchỉsốP/Ethấpthườngcólợinhuậnnhiềuhơn)vàtỷlệgiá/giátrịghisổ(cổphiếucógiárẻsovớigiátrịghisổthườngmanglạitổnglợinhuậncaohơn).Trênthựctế,hiệnnayFamavàFrenchđãđềxuấtmộtmôhìnhrủiro3nhântốđólàBeta,quymô,vàtỷlệgiá/giátrịghisổ.Tấtcảbanhântốnàycóthểlàthướcđorủirohệthốngrấthiệuquả.Tuynhiên,liệutừngloạirủironộitạicủamỗiloạichứngkhoáncótácđộngđếnquátrìnhđịnhgiáhaykhôngvẫnlàmộtcâuhỏimở.

KếtquảnghiêncứucủatôivàCraggđãchothấytínhbấtổncủatừngloạichứngkhoánriênglẻđóngvaitròquantrọngtrongquátrìnhđịnhgiá.Điềunàycũngkhôngkhógiảithích.Vìphảitrảchiphígiaodịchvàthôngtin,chonêncónhiềudanhmụcđầutưcánhânkhôngthểđadạnghóa.CácnhàđầutưcánhânnắmgiữmộtsốlượnglớncácloạicổphiếuởsànNewYorkvàthậmchícònnắmgiữmộttỷlệlớnhơncáccổphiếuđượcgiaodịchởcácsànchứngkhoánkhác.Chínhvìvậy,nhữngngườinắmgiữchứngkhoánnàycóthểrấtquantâmđếnmứcđộbiếnthiêncủacổphiếuriênglẻ.Ngaycảcácnhàđầutưtổchứccódanhmụcđầutưđượcđadạnghóahợplýcóthểcũnglolắngvềhànhvicủatừngloạichứngkhoánriênglẻkhiphảibáocáovớiủybantàichínhvềsựsụtgiảmhiệuquảđầutưcủahọtronggiaiđoạntrước.Cácnhàquảnlýđầutưkhócóthểgiảithíchvớiủybangiámsátlýdotạisaohọlạimuacổphiếucủa

cáccôngtynhưEnronvàWorldcom(đãbịphásản).Mặcdùvậy,trênphươngdiệnđốilậpvẫncònmộtluậnđiểmrấtthuyếtphục.Bấtkỳvaitrònàotrongquátrìnhđịnhgiámàtínhbiếnthiêncủacổphiếuriênglẻnắmgiữcũngsẽtạoracơhộimuabántheochênhlệchchonhàđầutưcónhiềukhảnăngđadạnghóa.Thậtkhócóthểtinrằngcơhộimuabántheochênhlệch(arbitrageopportunity)khôngđượckhaitháctriệtđể.Quaytrởlạivớichủđềchúngtabànluậntừtrước,rốtcục“giátrịthựcsẽgiànhphầnthắng.”

KếtluậnHaichương8và9ápdụnglýthuyếthiệnđạicủathịtrườngvốn.Thịtrườngchứngkhoánlàmộtcơchếhiệuquảđiềuchỉnhkhánhanhtheonguồnthôngtinmới.Dườngnhưcảphântíchkỹthuật(phươngphápphântíchdaođộnggiácổphiếutrongquákhứ)lẫnphântíchcơbản(phươngpháptậptrungphântíchthôngtincơbảnhơnvềviễncảnhcủatừngcôngtyvànềnkinhtếnóichung)đềukhôngmang lại lợi íchổnđịnh.Có lẽcáchduynhấtđểđạtđược lợinhuậncaohơntrongdàihạnlàchấpnhậnnhiềurủirohơn.

Thậtkhôngmay,khôngtồntạithướcđorủirohoànchỉnhnàocả.Beta,thướcđorủirocủamôhìnhđịnhgiá tài sảnvốnvớivẻngoàihấpdẫn, cókhảnăngxácđịnhđộnhạycảmcủa thịtrườngbằngcáchđơngiản,dễhiểu.Tuynhiên,Betavẫncókhiếmkhuyết.TrongcácthờikỳdàiởthếkỷXX,mốiquanhệthậtsựgiữaBetavàtỷlệlợinhuậnkhôngtươngứngvớimốiliênhệđượclýthuyếtdựđoán.Ngoàira,hệsốBetacủacổphiếuriênglẻsẽbiếnđổitheothờigianvàrấtnhạycảmvớicáctiêuchíđánhgiáthịtrường.

Ởđâytôiđãchỉrarằngkhôngcóthướcđoriêngnàocóthểnắmbắtđầyđủnhữngtácđộngkhácnhaucủarủirohệthốnglêncổphiếuriênglẻvàdanhmụcriênglẻ.Rõrànglàlợinhuậndễbịảnhhưởngbởinhữngbiếnđộngcủathịtrườngchung:thayđổilãisuất,tỷlệlạmphát,thunhậpquốcdân,vàtỷgiáhốiđoái.Tuynhiên,cónhữngbằngchứngchothấylợinhuậnsẽcaohơnđốivớinhữngloạicổphiếucógiátrịghisổthấpvàquymôcôngtynhỏ.Thướcđorủirohoànhảovẫnlàmộtẩnsốnằmngoàitầmhiểubiếtcủachúngta.

Cuộctranhcãivềphươngthứcxácđịnhrủirovẫndiễnrakhágaygắttrongcộngđồnghọcthuật,dođóđòihỏiphảitiếnhànhthêmnhiềunghiêncứudựatrênkinhnghiệm.Chắcchắnkỹthuậtphântíchrủirosẽtiếptụcđượccảitiếnhơnnữa,vàphươngphápphântíchrủirođịnhlượngcònlâumớichìmvàodĩvãng.Tôiđoánrằngnhữngthướcđorủirotrongtươnglaithậmchísẽcònphứctạp,rắcrốihơn.Tuynhiên,chúngtaphảicẩntrọngtránhkhôngcôngnhậnBetahaybấtkỳthướcđonàokháclàmộtphươngthứcđơngiảnđểđánhgiárủirovàdựđoánnguồnthutươnglaichodùđộchắcchắnlàbaonhiêuchăngnữa.Bạncũngnênbiếtnhữngưuđiểmcủakỹthuậthiệnđạitrongcôngnghệđầutưmới–đócóthểlànhữngcôngcụhỗtrợrấthữuích.Thếnhưngsẽkhôngbaogiờcóvịthầntốtbụngnàohiệnravàgiảiquyếttấtcảvấnđềđầutưcủachúngta.Vàthậmchíngaycảkhimộtvịthầnnhưvậycóhiệnrathật,chúngtacũngkhôngnênmấtbìnhtĩnh–nhưquýbànhỏbétrongcâuchuyệnyêuthíchcủaRobertKirby,cựuchủtịchCapitalGuardianTrustdướiđây:

Mộtbàcụđangngồitrênchiếcxíchđutrướchiênnhàthìmộtvịthầnnhỏbéhiệnlênvànói:”Tađãquyếtđịnhtraochongươibađiềuước.”

Quýbànhỏbé,giànuatrảlời:”Biếnđi,đồtitiệnhènmọn,tađãgặptấtcảnhữnggãmalanh

màtacầnbiếttrongđờirồi.”

Vịthầnđáplại:”Này,takhôngđùađâu.Đâylàsựthật.Cứthửđi.”

Bàgiànhúnvairồinói:”Đượcthôi,hãybiếnchiếcxíchđunàythànhvàngròngđi.”

Khivị thầnbiếnchiếcghế thànhvàngchỉ trongchớpmắt,ngườiphụnữbắtđầucảmthấyhứngthú.Bàgiàtiếptục:”Hãybiếntathànhmộtcôgáitrẻtrungxinhđẹp.”

Mộtlầnnữavịthầnlạibiếnđiềuướccủabà(giờđãtrởthànhmộtcôgáixinhđẹp)thànhhiệnthựcchỉtrongnháymắt.Cuốicùng,côtanói:”Đượcrồi,cònlạiđiềuướcthứba,hãybiếnconmèocủatathànhmộthoàngtửtrẻđẹptrai.”

Ngaylậptức,mộtchànghoàngtửtrẻxuấthiện,quayrahỏicôgái:”Emyêu,bâygiờemcócảmthấyhốitiếcvìhoạnanhkhông?”

10.TàichínhHànhviTàichínhhànhvikhôngphảilàmộtnhánhcủatàichínhtiêuchuẩn:đólàhìnhthứcthaythế

vớimôhìnhrõrànghơnvềbảntínhconngười.

―MeirStatman

Từđầuđếngiờtôiđãmôtảlýthuyếtvàkỹthuậtthịtrườngchứngkhoándựatrêngiảthuyếtrằngnhàđầu tưhoàn toànduy lý.Họđưaracácquyếtđịnhnhằmmụcđích tốiđahóa lợinhuậnvàchỉbịhạnchếdokhảnăngchịuđựngrủiro.MộttrườngpháimớinổibậtvàođầuthếkỷXXIcủacácchuyêngiatàichínhphảnbácýkiếntrên.Nhữngngườinghiêncứuthuyếthànhvitinrằngcónhiều(thậmchílàđạiđasố)nhàđầutưchứngkhoánkhônghềhànhđộngduylýchútnào.Hãythửsuyngẫmvềhànhvicủabạnbè,ngườiquen,đồngnghiệp,cấptrên,chamẹvà(tôidámchắc)cảvợ/chồngcủabạn(tấtnhiênconcái làmộtvấnđềkhác).Cóbấtkỳaitrongsốnàyhànhđộngduylýhaykhông?Nếucâutrảlờicủabạnlà“không”haythậmchí“đôikhikhôngduylýlắm”,bạnsẽcảmthấythíchchuyếndungoạnkhámphánhữngkhíacạnhphilýcủatàichínhhànhvi.

Thuyếtthịtrườnghiệuquả,thuyếtdanhmụcđầutưhiệnđạivàcácmốiquanhệđịnhgiátàisảnkhácnhaugiữarủirovàlợinhuậnđềuđượcxâydựngdựatrêngiảthuyếtrằnghànhvicủagiớiđầutưlàhoàntoànduylý.Nhìnchung,họđưaranhữngdựđoánduylývềgiátrịhiệntạicủacổphiếu,vàhoạtđộngmuabáncổphiếucủagiớiđầutưnhằmđảmbảogiácảphảnánhtriểnvọngtrongtươnglaicủacổphiếu.

Giờđây,rõràngcụmtừ“nóichung”ámchỉcửathoáthiểmcủachuyêngiakinhtế.Tứclàhọcóthểthừanhậnmộtsốcánhânthamgiavàothịtrườngcólẽhànhđộnghơiphilý.Songhọlạinhanhchónglảngtránhbằngcáchtuyênbốrằnghoạtđộnggiaodịchcủacácnhàđầutưphilýdiễnrangẫunhiênvàvìvậysẽtriệttiêulẫnnhaumàkhônglàmảnhhưởngđếngiácả.Thậmchíngaycảkhinhiềunhàđầutưhànhđộngphilýgiốngnhau,nhữngngườitinvàothuyếtthịtrườnghiệuquảvẫnkhẳngđịnhrằngcácnhàđầutưkhônngoansẽđiềuchỉnhmọikếtquảđịnhgiásailệchnàobắtnguồntừsựhiệndiệncủanhómnhàđầutưphilý.

Cácchuyêngiatâmlýkhônghềcókiểucheđậynhưvậy.DanielKahnemanvàAmosTversky,haichuyêngiatâmlýđượccoilàchađẻcủamộtlýthuyếtkinhtếhoàntoànmới−tàichínhhànhvi[27],đãphảnbácquanđiểmcủacácnhàkinhtếhọcvềhànhvicủanhàđầutư..

Haichuyêngiađãlậpluậnkháđơngiảnrằngconngườikhônghànhđộnghợplýnhưnhữnggìmôhìnhkinhtếcôngnhận.Mặcdùlậpluậnnàyrấtrõràngđốivớicôngchúngvànhữngngườikhôngchuyêntronglĩnhvựckinhtếhọc,songphảimấtđến20nămnómớiđượcchấpnhậnrộngrãitronggiớihọcthuật.Tverskyquađờinăm1996,ngaysaukhilậpluậntrêncủaôngtrởnênnổi tiếng. Sáunămsau,Kahnemangiànhgiải thưởngNobelKinh tế cho thành tựunghiêncứucủahaingười.Giảithưởngnàyrấtđặcbiệtbởivìnókhôngđượctraochomộtnhàkinhtếhọc.

NhữngluậnđiểmmấuchốtcủaKahnemanvàTverskykhôngchỉảnhhưởngđếntấtcảlĩnhvựckhoahọcxãhộiliênquanđếnquátrìnhraquyếtđịnh,màcòncótácđộngmạnhmẽlêncác

khoakinhtếhọcvànhiềutrườngkinhdoanhtrênkhắpnướcMỹ.Hãythửtưởngtượng–mộtlĩnhvựchoàntoànmớitrởthànhchủđềcủacácbàibìnhluậnphântíchđăngtảitrênbáo,tạpchí,nộidunggiảngbàichosinhviênđểthuđượcnhữngkhoảnhọcphí“nặngtúi”,vàđềtàiviếtluậnvăn.

Mặcdùlýthuyếtnàyhoàntoànhữuíchchocảgiáosưvàsinhviên,vậythìphầncònlạicủathếgiới–nhữngngườimuốnđầutưvàocổphiếuthìsao?Bằngcáchnàotàichínhhànhvicóthểgiúphọ?Hơnthếnữa,lýthuyếtnàyđemlạilợiíchgìchobạn?Khôngthựcsựnhiều.

Cácchuyêngiavềlýthuyếthànhvitinrằnggiáthịtrườngrấtthiếuchínhxácvàrằngphảnứngquámứccủagiáchỉlàmộtquyluậtchứkhôngphảilàtrườnghợpngoạilệ.Hơnnữa,conngườitrệchhướnglýtrítheonhữngcáchcóhệthốngvàcáchoạtđộnggiaodịchbấthợplýcủanhàđầutưthườngliênquantớinhau.Tàichínhhànhvimởrộngphátbiểutrênbằngcáchnhấnmạnhrằngcóthểxácđịnhsốlượnghoặcphânloạinhữnghànhviphilýnhưvậy.Vềcơbản,cóbốnnhântốhìnhthànhhànhviphilýcủathịtrường:tâmlýquátựtin,đánhgiáthiênvị,tâmlýbầyđànvàsuynghĩkhôngmuốnbịthualỗ.

“Ồvâng,đúngthế”nhữngtínđồcủathuyếtthịtrườnghiệuquảtuyênbố.Nhưng–nhữngtínđồnhưchúngtôiluônluôncóchữ“nhưng”đikèm–sựbópméodocácnhântốnhưvậygâyrasẽđượcngănchặnbằnghoạtđộngcủanhữngngườimuabánsonghành[28].

Thôngthường,“nghiệpvụác-bít”(kinhdoanhdựatrênchênhlệchtỷgiá)cónghĩalàkiếmlờitừchênhlệchgiácủamộtloạihànghóatrênhaithịtrường.GiảsửbạncóthểmuahoặcbánđồngBảngAnhởNewYorkvớigiá1,5đô-la,trongkhiđóởLondontỷgiáđồngđô-lasovớiBảngAnhlà2đô-lađổi1Bảng.Khiđóngườimuabánsonghànhsẽtậndụngtỷgiá1,5đô-laởNewYork,mua1BảngsauđóbánraởLondonvớigiá2đô-la,vàthulãi50xu.Tươngtựnhưvậy,nếumộtloạicổphiếuthườngđượcbánvớimứcgiákhácnhauởNewYorkvàLondon,hoàntoànhợplýkhimuaởthịtrườngcógiárẻhơnrồibánraởthịtrườngcógiácaohơn.Thuậtngữ“nghiệpvụác-bít”cũngthườngđượcápdụngtrongnhữngtrườnghợphaicổphiếugiốngnhauđượcbánvớimứcgiákhácnhauhaytrườnghợpmộtcổphiếucóthểđượcđổilấymộtcổphiếukhácvớimứcgiácaohơnnếukếhoạchsápnhậphaicôngtyđượcthôngqua.Hiểutheonghĩarộngnhất,“nghiệpvụác-bít”đượcsửdụngđểmôtảhànhđộngmuacổphiếucóvẻnhưbị“địnhgiáthấp”vàbáncổphiếuđượcđịnhgiá lên“quácao.”Khi làmnhưvậy,nhữngngườimuabánsonghànhchămchỉcóthểcânbằngsựchênhlệnhvôlýtronggiácổphiếuvàtạoramộtthịtrườngđượcđịnhgiáhiệuquả.

Mặtkhác,cácchuyêngiavềthuyếthànhvitinrằngkinhdoanhdựatrênchênhlệchhiệuquảvấpphảinhữngràocảnrấtlớn.Chúngtakhôngthểdựavàonghiệpvụác-bítđểđiềuchỉnhgiávềgiátrịhợplý.Cóthểkỳvọnggiáthịtrườngchênhlệchđángkểsovớigiáđượckỳvọngởthịtrườnghiệuquả.

TrongphầncònlạicủachươngnàytôisẽtậptrungnghiêncứumộtsốluậnđiểmchínhcủatàichínhhànhvitrongviệclýgiảitạisaothịtrườngkhônghiệuquảvàvìsaokhôngcóthứgìgọilàbướcđingẫunhiêntrênphốWall.Tôicũngsẽgiảithíchbằngcáchnàoviệchiểurõlĩnhvựcnàycóthểgiúpnhàđầutưcánhântránhmộtsốlỗihệthốngmàgiớiđầutưhaymắcphải.

Hànhvibấthợplýcủanhàđầutưcánhân

NhưđãđượcchứngminhrấtrõràngởphầnMột,luôncónhữnglúcnhàđầutưhànhđộngbấthợplý.Tuynhiên,tàichínhhànhvichorằngcáchànhvibấtlợplýnhưvậydiễnraliêntụcchứkhônggiánđoạn.

QuátựtinChuyêngianghiêncứutâmlýnhậnthứcđãchứngminhrằngngườitachệchkhỏilýtrítheonhiềucáchcóhệ thốngkhiđưaranhữngnhậnđịnh trong trạng tháikhôngchắcchắn.Mộttrongnhữngxuhướngthiênlệchphổbiếnnhấtđólàxuhướngquáchắcchắnvàokhảnăngvàniềmtincủamìnhcũngnhưtháiđộquálạcquankhiđánhgiávềtươnglai.

Hàngloạtthínghiệmminhhọahộichứngnày,trongđómộtnhómngườithamgiađượchỏivềtrìnhđộláixecủahọsovớimộtngườiláixetrungbìnhtrongnhóm,hoặcvớitấtcảnhữngailáixeôtô.Rõràngláixeôtôlàmộthoạtđộngđầyrủirotrongđókỹnăngđóngvaitròquantrọng.Câutrảlờichocâuhỏinàydễdàngchỉraliệungườiđócóquanniệmthựctếvềkỹnăngcủahọsovớingườikháckhông.Nếuđốitượngtrảlờiphỏngvấnlàsinhviênđạihọc,khoảng80-90%khẳngđịnhrằnghọláixegiỏihơn,antoànhơncácbạnkháctronglớp.ChẳnghạnnhưởtrườngLakeWobegon,(hầunhư)tấtcảsinhviênđềuchorằnghọđạttrênmứctrungbình.

Trongmộtthínghiệmkhác,đốitượngthamgiacũnglàsinhviên,khiđượcyêucầudựđoánvềtươnglai,tiềnđồcủamìnhvàcácbạntronglớp,sinhviênthườngcótháiđộrấtlạcquanvềtươnglaicủachínhhọ,tưởngtượngsẽcósựnghiệpthànhcông,hônnhânhạnhphúcvàkhoẻmạnh.Tuynhiên,họlạithựctếhơnnhiềukhiphỏngđoánvềtươnglaicủacácbạncùnglớp.Họtinrằngbạncùnglớpcónhiềukhảnăngtrởthànhkẻnátrượu,ốmyếu,lydịvàviễncảnhtươnglaikhôngmấyvuivẻ.

Nhữngkiểuthínghiệmnhưvậyđãđượcthựchiệnrấtnhiềulần,trongnhiềuhoàncảnhkhácnhau. Ví dụ trong cuốn sách bán chạy viết về hoạt động quản lý kinh doanh In search ofExcellence(Kiếmtìmsựhoànhảo),PetersvàWatermankểrằngkhilựachọnngẫunhiênmộtnhómnamgiới trưởngthànhđượcyêucầutựxếphạngkhảnăngcủahọtrongviệcduytrìquanhệtốtđẹpvớingườikhác,100%đềuxếphạnghọởnửađầudanhsách,25%tinrằnghọđứngđầudanhsách.Ngaycảkhiđánhgiávềkhảnăngchơithểthao,mộtlĩnhvựcdườngnhưkhócóthểtựlừadốibảnthân,vẫncóđến60%namgiớitựxếphọvàotốp4.Thậmchíngaynhữngngườikémnhấtcũngtựdốimìnhvềkhảnăngchơithểthao.Chỉcó6%ngườithamgiatinrằngnăngkhiếuchơithểthaocủahọdướimứctrungbình.

DanielKahnemanlậpluậnrằngxuhướngquátựtinđặcbiệtphổbiếntronggiớiđầutư.Hơnbấtkỳđốitượngnàokhác,nhàđầutưcókhuynhhướngthổiphồngkỹnăngcủachínhhọvàchốibỏvaitròcủasựmayrủi.Họtựđánhgiáquácaovềvốnkiếnthứccủabảnthân,trongkhilạiđánhgiáthấpyếutốrủirođikèmvàtựcườngđiệukhảnăngkiểmsoáthoàncảnhcủahọ.

CácthínghiệmcủaKahnemanchothấycóthểđánhgiákhảnăngphánđoánxácsuấtcủagiớiđầutưtốtnhưthếnàobằngcáchhỏiđốitượngthamgiađầutưvềkhoảngtincậy.Ôngđãđặtracâuhỏisau:

HãyđưaraướctínhtốtnhấtcủaanhchịvềgiátrịcủachỉsốDowJonestrongvòng1thángnữakểtừhômnay.Sauđóchọnramộtgiátrịcaonhưnganhchịphảichắcchắn99%(chứ

khôngphảichắcchắntuyệtđối)thấphơnchỉsốDowJonestrongvòngmộtthángnữakểtừhômnay.Bâygiờhãychọnramộtgiátrịthấpnhưnganhchịphảichắcchắn99%(chứkhôngphảichắcchắntuyệtđối)caohơnchỉsốDowJonestrongvòngmộtthángnữakểtừngàyhômnay.

Nếuchỉdẫntrênđượcthựchiệnđúngcách,xácsuấtchỉsốDowJonescaohơn(thấphơn)giátrịướctínhcao(thấp)củabạnchỉlà1%.Nóicáchkhác,nhàđầutưphảichắcchắn98%rằngchỉsốDowsẽnằmtronggiớihạnđãước tính.Những thínghiệmtương tựcũngđược tiếnhànhđểướctínhtỷlệlãisuất,tỷlệlạmphát,giácổphiếuriênglẻ,v.v...

Trênthựctế,rấtítnhàđầutưcóthểđặtrakhoảngtincậychínhxác.Xácđịnhkhoảngtincậychínhxáctứclàkếtquảthựcchỉnằmngoàivùngdựđoán2%thờigian.Thếnhưngconsốthậtgâysốcvìlêntớigần20%thờigian.Đâychínhlànhữnggìchuyêngiatâmlýmuốnámchỉvềtháiđộquátựtin.Nếumộtnhàđầutưnóirằnganhtachắcchắn99%,bạnnênhiểurằngnhàđầutưđóchỉchắcchắn80%.Độchínhxácnhưvậychứngtỏmọingườicóxuhướngđặtcượcnhiềuhơnvàodựđoáncủahọ.Vànamgiớithườngtựtintháiquávàokhảnăngbảnthânhơnsovớinữgiới,đặcbiệtlàtrongnhữngvấnđềliênquanđếntiềnbạc.

Chúngtanênrútrakếtluậngìtừnhữngnghiêncứunày?Rõràngmọingườiđặtkhoảngtincậykhôngmấychuẩnxácchonhữngdựđoáncủabảnthân,thổiphồngkỹnăngcủahọvàthườngcótháiđộquálạcquanvềtươnglai.Khuynhhướngthiênlệchnhưvậybộclộtheonhiềucáchkhácnhautrênthịtrườngchứngkhoán.

Đầutiênvàtrướcnhất,nhiềunhàđầutưcánhântintưởngsailầmrằnghọcóthểchiếnthắngthịtrường.Vìvậy,họthườngđầucơvàgiaodịchquánhiều.HaichuyêngiakinhtếhànhviTerranceOdeanvàBradBarberđãtheodõicáctàikhoảncánhântạimộthãngmôigiớichiếtkhấulớntrongsuốtthờigiandàivàpháthiệnrarằngnhàđầutưcánhâncànggiaodịchnhiều,kếtquảhọthuđượccàngtệ.Nhàđầutưlànamgiớithườnggiaodịchnhiềuhơnnữgiới,dođókếtquảcàngtệhạihơn.

Ảotưởngvềkỹnăngtàichínhnàycóthểbắtnguồntừmộtpháthiệntâmlýkhácgọilàlệchlạctrongnhậnthức(hindsightbias).Cáclỗinhưvậyxuấthiệnthườngxuyênlàdonhữngkýứcthườngnghiêngvềnhớcác thànhcông:Bạn luônnhớnhữngphivụđầu tư thànhcông.Vàtrongảotưởngđó,thậtdễthuyếtphụcbảnthânrằngbạn“đãbiếtcổphiếuGooglesẽnhânlên5lầnngaysaukhichàobánracôngchúnglầnđầu(IPO).”Ngườitathườngcóthiênhướnggánbấtkỳkếtquảtốtđẹpnàochokhảnăngcủachínhmình.Nhưngcũngcóxuhướngbaobiệnkếtquảtệhạilàdonhữngsựkiệnkháchquanxảyrangoàidựđoán.Hồitưởnglạiquákhứlàmgiatăngtháiđộquátựtinvànuôidưỡngảotưởngrằngthếgiớidễđoánđịnhhơnnhiềusovớithựctế.Thậmchínhữngngườibánlờikhuyêntàichínhvônghĩacũngvẫnluôntinrằnglờikhuyêncủamìnhđúngđắn.NhưSteveForbes,tổngbiêntậptạpchíForbestừngtríchdẫnlờikhuyênôngnhậnđược từôngnộimình: “Bán lời khuyêngiúpkiếm lợinhuậnbéobởhơnnhiềusovớiviệcthựchiệnlờikhuyênđó.”

Cácchuyêngiatàichínhhànhvitinrằngtháiđộquátựtinvềkhảnăngdựđoántốcđộtăngtrưởngcủacôngtytrongtươnglaicóthểdẫnđếnxuhướngchunglàcổphiếutăngtrưởngbịđịnhgiáquácao.Nếumộtcôngnghệmáytínhhấpdẫn,thiếtbịytếmớihaycửahàngbánlẻthuhútsựchúýcủacôngchúng,nhàđầutưthườngngoạisuyđếnsựthànhcôngvàdựđoántỷ

lệtăngtrưởngcaochocáccôngtycóliênquanrồinuôidưỡngniềmtinkiểunàyvớitháiđộtựtin tháiquáhơnđánhgiá.Dựđoán tốcđộ tăng trưởngcaodẫnđếnđịnhgiácổphiếu tăngtrưởngcaohơn.Thếnhưngnhữngdựđoánlạcquanthườngkhôngtrởthànhhiệnthực.Thunhậpcóthểsụtgiảm,vàchỉsốP/Ecủacổphiếucũngthấphơn,khiếnkếtquảđầutưtồitệ.Quálạcquankhidựđoántốcđộtăngtrưởngcủacáccôngtyhấpdẫncóthểlàmộtlờilýgiảitạisaocổphiếu“tăngtrưởng”hoạtđộngkhônghiệuquảnhưcổphiếu“giátrị”.

NhữngđánhgiáthiênvịHàngngàytôigặpcácnhàđầutưtinrằnghọcóthể“kiểmsoát”kếtquảđầutưcủamình.Thựctế,nhữngngườilậpbiểutinrằnghọcóthểđoántrướcgiácổphiếudựatrêncácmứcgiátrongquákhứ.

LarrySwedroe,tácgiảcuốnRationalInvestinginIrrationalTimes (Đầutưhợp lý trong thờiđiểmbấthợplý),đãđưaramộtbằngchứngtuyệtvờichothấynhữngcơhộinóngdiễnravớitầnsuấtthườngxuyênđángkinhngạc.

Nămnào,vịgiảngviênmônthốngkêhọccũngbắtđầubàigiảngbằngcáchyêucầutừngsinhviênđoánkếtquảcủahàngtrămlầntungđồngxutưởngtượng.Sauđó,mộtsinhviênsẽđứnglênđểbúngmộtđồngxuthậtvàghilạikếtquả.Rồivịgiảngviênrờilớphọcvàtrởlạisau15phútđểnhậncácbảngkếtquảđểsẵntrênbàn.Bàtuyênbốvớicảlớplàsẽtìmrabảngbáocáothựctrongsố30bảngbáocáotrênchỉsaumộtlầnđoán.Vàgiảngviênnàyđãkhiếncảlớpphảingạcnhiên.Làmthếnàođểđoánđúng?Bàbiết rằngbáocáochứachuỗidàinhấtvớinhữnglầnsấp(S)hoặcngửa(N)liêntiếprấtcókhảnănglàkếtquảcủalầntungđồngxuthậtsự.Lýdolà,vớicâuhỏi:Kếtquảnàosauđâycókhảnăngxảyranhiềuhơn:SSSSSNNNNNhaySNSNSNSNSN?”,đasốsinhviênthườngchọnkếtquảcótính”ngẫunhiênhơn”mặcdùcácphươngphápthốngkêđãchỉracảhaikếtquảđềucókhảnăngxảyranhưnhau.Dovậy,họthường viết ra các kết quả tưởng tượng trông có vẻ ngẫu nhiên SSNNSNSNN thay vìSSSNNNSSSS.

Ngoạitrừđịnhhướngtíchcựcdàihạncủathịtrườngchứngkhoán,cácchuỗibaogồmnhữngkhoảnlợinhuậnlớnthườngkhôngkéodài–theosauchúng,thườnglànhữngkhoảnlợinhuậnthấphơn.Luôncómộtsựđảongượcởmứctrungbình.Tươngtự,luậtsứchúttàichínhcũngcótácdụngngượcchiều.Ítnhấttrongthịtrườngchứngkhoánnóichung,nhữngcổphiếusụtgiácuốicùngsẽtăng.Tuynhiên,mọingườithườngchorằngthịtrườngpháttriểnmạnhmẽmộtcáchbấtthườngsẽngàycàngtốtlêntrongkhithịtrườngtụtdốcbấtthườngsẽngàycàngtệđi.

Từlâu,cácnhàtâmlýtừlâuđãpháthiệnramộtxuhướngthườngthấyởcáccánhânảotưởngrằnghọcókhảnăngkiểmsoátnhữngtìnhhuốngmàtrênthựctếsựkiểmsoátđókhônghềtồntại.Trongmộtnghiêncứu,cácđốitượngthamgiangồitrướcmáytínhvớimộtđườngthẳngnằmngangchiađôimànhìnhvàmộtquảbóngdaođộngngẫunhiêngiữahainửa.Cácđốitượngnghiêncứunàyđược traomộtcôngcụđểsửdụngnhằmdichuyểnquảbóngđi lên,nhưngcũngđượccảnhbáorằngnhữngcúvachạmngẫunhiênsẽảnhhưởngđếnquảbóng,dođóhọkhôngthểkiểmsoátchúnghoàntoàn.Tiếptheo,cácđốitượngđượcyêucầuchơimộttròkhácvớimụcđíchgiữquảbóngnằmởnửatrênmànhìnhcànglâucàngtốt.Trongtròchơi

thứnhấtcủathínghiệm,thiếtbịkhônghềkếtnối,nênngườichơihoàntoànkhôngthểkiếmsoátđượchướngđicủaquảbóng.Tuynhiên,khiđượchỏi,họvẫntinrằngmìnhkiểmsoátphầnlớnhướngsựvậnđộngcủaquảbóng.(Nhữngngườiduynhấtkhôngbịảnhhưởngbởiảotưởngnàythìlạitừngbịchẩnđoánlàsuynhượctrầmtrọng)

Trong thínghiệmkhác,một tròchơixổsốđược thựchiện trênhaibộảnh thẻcáccầu thủgiốngnhau.Bộthứnhấtđượcđặttrongmộtchiếcthùngđểchọnramộtthẻngẫunhiên.Bộcònlạiđượcchiachonhữngngườithamgia.Mộtnửatrongsốnàycóquyềnchọnthẻ,trongkhinửakiathìkhông,ngườithắnglàngườigiữthẻkhớpvớithẻđượclựachọnngẫunhiên.Mỗingườisauđólạiđượcthôngbáorằng,saukhitấtcảcácthẻđãđượcchia,cómộtngườichơimớimuốnmualạithẻ.Ngườithamgiađốimặtvớisựlựachọn–bánthẻcủaanhtavớimứcgiáthươngthảohoặcgiữlạivớihyvọngsẽthắng.Rõràng,mỗichiếcthẻđềucócơhộichiếnthắngnhưnhau.Tuynhiên,mứcgiámàngườichơiđượcchọnthẻsẵnsàngbánthườngcaohơnsovớinhữngngườiđượcđưathẻ.Sựsángsuốtcủangườimuaxổsốdẫntớiquyếtđịnhchọnsố,tuynhiên,chỉcósựmaymắnmớiquyếtđịnhailàngườithắngcuộc.

Chínhsựảotưởngvềquyềnkiểmsoátnàycóthểkhiếnnhàđầutưđịnhgiáquácaomộtcổphiếuđangmấtgiátrongdanhmụccủahọ.Nócũngkhiếnnhàđầutưnhìnthấymộtxuhướngkhôngtồntạihoặclàmchoanhtatinrằngcóthểtìmramộtmôhìnhgiácổphiếucóthểdựđoánmứcgiátươnglai.Thựctế,bấtchấpnhữngnỗlựclớnnhằmngăncảnmộtsốhìnhtháidựđoántừcácdữliệugiácổphiếu,sựpháttriểncủagiácổphiếutừgiaiđoạnnàysanggiaiđoạnkhácrấtgầnvớibướcđingẫunhiên,khimàgiáthaythổitrongtươnglaihầunhưkhôngliênquanđếnnhữngthayđổitrongquákhứ.

Nhữngthiênkiếntrongđánhgiáđượckếthợpvớixuhướngsửdụngnhầmlẫn“Tínhtươngtự”và “Sựđiểnhình” làmđạidiệncho tưduy theoxác suất.Một thínghiệmnổi tiếngcủaKahnemanvàTverskyđãminhhọarõnhấtsự“khámphá”này.CácđốitượngđượcchoxemmôtảsauvềmộtcôgáitênlàLinda:

Lindalàmộtngườiđộcthân,31tuổi,trựctínhvàrấtthôngminh.CôhọcngànhTâmlý.Khilàsinhviên,cônghiêncứusâuvềnạnphânbiệtchủngtộcvàvấnđềcôngbằngxãhội,côcũngthamgiamộtsốcuộcbiểutìnhchốngvũkhíhạtnhân.

Sauđó,họđượcđưachomộtdanhsáchcáccâunhậnđịnhđểđánhgiámốitươngquanvớimiêutảtrên.Haicâutrongsốđólà“Lindalànhânviênthungântrongngânhàng”và“Lindalànhânviênthungântrongngânhàngvàtíchcựcthamgiacáchoạtđộngbìnhđẳngcủaphụnữ”.Hơn85%đốitượngthamgiachorằngxácsuấtLindavừalànhânviênthungânvừalàngườihoạtđộngnữquyềnnhiềuhơnxácsuấtcôchỉlànhânviênthungân.Nhưngcâutrảlờinàylạitráivớisựthậtcơbảncủathuyếtxácsuất(nguyêntắcliênkết):XácsuấtmộtngườithuộcvềcảhainhómAvàBthấphơnhoặcbằngxácsuấtchỉthuộcnhómA.Rõràng,rấtítngườihọckỹthuyếtxácsuất.

CácmiêutảvềLindakhiếncôgiốngnhưmộtngườitheothuyếtbìnhđẳngnamnữ,nênđươngnhiênnhữngngườithamgiathínghiệmsẽmiêutảLindalàmộtnhânviênthungânđồngthờitheothuyếtbìnhđẳnggiới–giốngvớiđặcđiểmnổitrộicủacô–thayvìchỉlànhânviênthungân.Thínghiệmnàyđượclặplạinhiềulầnvớicácđốitượngítamhiểulẫnamhiểu(baogồmnhữngngườiđãtừnghọcthuyếtxácsuấtnhưngkhônghiểuhếtcácđặctrưngcủanó).

KahnemanvàTverskytạorathuậtngữ“khámpháđiểnhình”đểmiêutảpháthiệnnày.Ứngdụngthuậtngữnàydẫnđếnnhiềusựchủquankháctrongđánhgiá–chẳnghạn,nhưkhôngtậndụngđượcxácsuấttỷlệcơsở.Nguyêntắccốtyếucủaxácsuất(theoLuậtBayes)chỉrarằngkhiđánhgiávềxácsuấtcánhâncóthểthuộcmộtnhómcụthểnàođóchúngtanênkếthợp“Sựđiểnhình”vàtỷlệcơsở(phầntrămdânsốthuộcvàocácnhómkhácnhau).TrongtiếngAnh thôngdụng,điềunày cónghĩa lànếuchúng ta thấyaiđó cóvẻ làmột tộiphạm(trônggiốngnhưkháiniệmcủachúngtavềtộiphạm),thìviệcđánhgiákhảnănganhtaphạmtộicũngđòihỏicầncókiếnthứcvềtỷlệcơsở(phầntrămsốngườithuộcnhómnày).Nhưngtrongtấtcảthínghiệm,cácđốitượngkhôngtậndụngđượckiếnthứcvềtỷlệcơsơđểđưaradựđoán.Trongnhữngtrườnghợpnhưthế,khámpháđiểnhìnhcóthểlànguyênnhâncủamộtsốsailầmđầutư,chẳnghạnnhư,theođuổicácquỹnónghoặcngoạisuyquámứctừnhữngbằngchứngvừacó.

ĐámđôngNóichung,nhiềunghiêncứuchỉrarằngcácnhómthườngđưaraquyếtđịnhchínhxáchơnsovớitừngcánhânriênglẻ.Nếuchiasẻnhiềuthôngtinhơn,vàcânnhắcnhiềuquanđiểmhơn,việcthảoluậntheonhómsẽcảithiệnquátrìnhraquyếtđịnh.

Sựsángsuốtcủahànhviđámđôngcó lẽđượcminhhọarõnétnhất trongnềnkinhtếnóichungthôngquahệthốnggiáthịtrườngtựdo.Sựđadạngcủacácquyếtđịnhdocáckháchhàngvànhàsảnxuấtđưarakhiếnnềnkinhtế tạoranhiềusảnphẩmvàdịchvụđượcyêuthích.Phảnứng trước sứcmạnh của cungvà cầu,hệ thốnggiádẫnđường chonềnkinh tếthôngquabàntayvôhình(theoAdamSmith)đểsảnxuấtrakhốilượngsảnphẩmchínhxác.Cácnềnkinhtếxãhộiđãhiểurasựthấtbạicủahọ,mộtnhàlậpkếhoạchtậptrungmọiquyềnlựckhôngthểtạorathịtrườnghiệuquảbằngcáchquyếtđịnhsảnxuấtloạihànghóanàovànênsửdụngnguồnnào.

Tươngtự,hàngtriệunhàđầutưcánhânvàtổchứcthôngquacácquyếtđịnhmuavàbánchọnlọcđãtạorabảnggiáthịtrườngcổphiếusôiđộngvàlàmchomộtcổphiếucũngcóvẻthànhcôngnhưcác cổphiếukhác.Trongkhi cácdựđoánvềnguồn thu tương lai của thị trườngthườngsai lầm,quyếtđịnh theonhómcóvẻchínhxáchơnquyếtđịnhmàmộtnhàđầu tưriênglẻđưara.Hầuhếtcácnhàquảnlýdanhmụcnăngđộngcảmthấyhổthẹnkhilợinhuậncủahọbịsosánhvớicáckếtquảđầutưvàomộtquỹchỉsốvốncổphầnđadạng,chiphíthấp.

Nhưbạnđọcnhậnthấy,thịtrườngnóichungkhôngphảilúcnàocũngđưaracácquyếtđịnhđịnhgiáchínhxác.Cónhữnglúc,đámđônghànhđộngđiêncuồngnhưchúngtađãthấytừthờikỳbongbóngcủhoatu-lípthếkỷXVIItớithờikỳcổphiếuInternettrongthếkỷXXI.Chínhtâmlýhànhđộngtheođámđôngmộtcáchphilýnhưvậyđãthuhútsựchúýcủatàichínhhànhvi.

Mộthiệntượngđượccôngnhậnrộngrãitrongnghiêncứuhànhviđámđônglàsựtồntạicủa“suynghĩtheonhóm”.Cácnhómđôikhikhiếnngườikháctinrằngmộtsốquanđiểmkhôngchínhxácthựcralạiđúng.Chắcchắn,cácdựđoántheonhómlạcquanquámứcvềlợinhuậntiềmnăngcủaInternetvàviệcđịnhgiásaicáccổphiếuNềnkinhtếmớitrongsuốtnhữngnămđầuthếkỷXXI,làcácvídụvềsựbấthợplýcủacáchànhđộngtheonhóm.

NhàtâmlýxãhộiSolomAschlàmộttrongnhữngngườiđầutiênnghiêncứuvềviệccáchành

vitheonhómcóthểdẫntớinhữngquyếtđịnhsai lầmrasao.Trongsuốtnhữngnăm1950,Aschđãthựchiệnmộtnghiêncứunổitiếng,trongđónhómđốitượngthamgiađượchỏimộtsốcâuđơngiảnmàngaycảtrẻconcũngcóthểtrảlờichínhxác.Họđượcchoxemhaitấmthẻvớicácđườngkẻdọc.Tấmthẻởbêntráicó1đườngkẻdọc.Ngườithamgianghiêncứusẽđượchỏiđườngkẻnàoởphíabênphảidàibằngđườngkẻ trong tấmthẻđầu tiên.Cóbảyngườithamgiamộtloạtcáccâuhỏinhưvậy.

NhưngcómộtchỗlắtléotrongthínghiệmcủaAsch.Trongmộtsốthínghiệm,ônglậpthànhmộtnhóm6ngườicốtìnhtrảlờisaitrướckhingườithứ7cócơhộithểhiệnquanđiểm.Kếtquảrấtđángngạcnhiên.Ngườithứ7thườngđưaracâutrảlờisai.Aschkếtluậnrằngáplựcxãhộikhiếnngười thamrachọnsaiđườngthẳng thậmchíkhihọbiếtrằngcâu trả lờikhôngchínhxác.

Biểu đồ 10.1: Các tấm thẻmẫuđược sửdụng trong thí nghiệm củaAsch

Trongmộtnghiêncứukhác,cácnhàtâmlýxãhộiđểmộtngườiđứngởgócphốvàyêucầuanhtanhìnlêntrờitrongvòngsáumươigiây.Họpháthiệnrarằngnhữngngườiđiquachỉnhìnthoángquaxemngườinàyđangnhìngìrồihầuhếtđềuđitiếp.Sauđó,cácnhàtâmlýliềnđểnămngườinhìnlêntrời;lầnnàysốngườiđứnglạivànhìnlêntrờinhiềugấp4lần.Khihọđể15ngườinhìnlêntrời,gầnmộtnửasốngườiđiquadừnglại.Sốngườinhìnlêntrờicàngtăngthìsốngườibộhànhđứnglạicàngnhiều.

Rõràng,bongbóngInternetcủagiaiđoạn1999-đầu2000làmộtvídụđiểnhìnhvềsựđánhgiáđầutưkhôngchínhxáckhiếnmọingườiđiênloạnlêntheođámđông.CácnhàđầutưcánhânhàohứngvớiviễncảnhthuđượclợinhuậnkhổnglồtừcổphiếucủaNềnkinhtếmới,đãbịảnhhưởngbởitâmlýđámđôngvôlý.NhữngngườibạnởcâulạcbộGolf,đồngnghiệp,vàđốithủchơibàitruyềnmiệngmộtthôngđiệpmạnhmẽchorằngviệcInternetpháttriểnsẽmang tới sựgiàusangkhông tưởng.Thậmchíkểcảkhikhôngcócác lýdocơbảnnhư lợinhuậnvàcổtứctăng,thìcácnhàđầutưvẫnbắtđầumuacổphiếuthườngvìgiátănglênvànhững người khác đang kiếm được nhiều tiền. Nhà nghiên cứu lịch sử kinh tế CharlesKindleberger[29]đãphátbiểu,“khôngcógìkhuấyđộngsựbìnhyênvàkhảnăngđánhgiácủamộtngườibằngviệcchứngkiếnngườikhácgiàulên”.TheoRobertShiller,tácgiảcuốnsáchbest-sellingIrrationalExuberance(Tăngtrưởngphilý),quátrìnhđótựnuôidưỡngbằngmột“vòngphảnhồi tích cực”. Giá banđầu tăng khuyến khích thêmngườimua, vìmang lại lợi

nhuậncaohơnvàtạoracàngngàycàngnhiềunhómngườithamgia.Hiệnhượngnàylàmộtvídụkhác vềmôhình tài chínhPonzi đượcmô tả trong chương4, liênquanđếnbongbóngInternet.Cuốicùng,mộtthằngngốckéotheongànthằngngốc.

Hànhđộngtheođámđôngkhôngchỉgiớihạntrongnhómcácnhàđầutưcánhânđơngiản,cácnhàquảnlýquỹđầutưcũngcóxuhướngcùngđitheomộtchiếnlượcvàtậptrungvàocáccổphiểugiốngnhau.Thậtsự,mộtnghiêncứuđượcHong,Kubik,vàStein,bangườiđitiênphongtronglĩnhvựctàichínhhànhvi,đãxácđịnhrằngcácnhàquảnlýquỹđầutưthườngcókhảnănggiữcáccổphiếugiốngnhauhơnnếucácnhàquảnlýkháctrongthànhphốcũnggiữcácdanhmụctươngtự.Kếtquảnàyphùhợpvớimôhìnhlantruyền,màtrongđócácnhàđầutưnhanhchóngpháttánthôngtinvềcổphiếubằngphươngthứctruyềnmiệng.Hànhđộngtheonhómgâyảnhhưởnglớnđếncácnhàđầutưcánhân.Mặcdùlợinhuậndàihạntừthịtrườngchứngkhoánrấtlớn,lợinhuậnchonhàđầutưtrungbìnhlạiíthơnnhiều.Đólàvìcácnhàđầutưthườngmuavốncổphầntừcácquỹđầutưtạithờiđiểmmàsựdồidàokhiếnthịtrườnglêntậnđỉnh.Trongsuốtmườihaithángkếtthúcvàotháng3năm2000,cóthêmnhiềudòngtiềnmặtmớichảyvàocácquỹđầutưvốncổphầnhơntrongbấtcứgiaiđoạnnàotrướcđó.Nhưngtrongkhithịtrườngbịsụtgiávàomùathunăm2002,cáccánhânđãmấtđimộtphầnđángkểtừcáckhoảnđầutưcổphiếu.MộtnghiêncứumàDalbarAssociatetiếnhànhchỉrarằngcácnhàđầutưtrungbìnhcóthểkiếmđượckhoảnlợinhuậnthấphơn5điểmsovớimứctrungbìnhcủathịtrườngvìbịphạtvềthờigian.

Ngoàira,cácnhàđầutưthườngđặttiềnvàonhữngloạiquỹđầutưcóhoạtđộngtốttạithờiđiểmđó.Chẳnghạn,nhiềuluồngtiềnlớnđổvàocácquỹđầutưtrongquýđầunăm2000,màphầnlớntrongsốnàylàcácquỹcôngnghệ“tăngtrưởng”.Nhữngquỹ“giátrị”đãhứngchịunhiềukhoảnthấtthoátlớn.Tronghainămsauđó,giátrịquỹtăngtrưởnggiảmđángkểtrongkhiquỹgiátrịthuvềcáckhoảnlợinhuậndương.Cáckhoảnphạtchọnlọccànglàmtăngthờigianphạt.Mộttrongnhữngbàihọcquantrọngnhấtcủatàichínhhànhvilàcácnhàđầutưcánhânphảitránhbịlôikéohànhđộngtheođámđông.

CămghétthấtbạiĐónggópquantrọngnhấtcủaKahnemanvàTverskylàthuyếttriểnvọng,môtảhànhvicủamỗicánhânkhiđốidiệnvớitìnhhuốngmạohiểmgiữaviễncảnhđượcvàmất.Nhìnchung,cácnhàkinhtếhọctàichínhnhưHarryMarkowitzđãxâydựngcácmôhìnhmàtrongđómỗicánhânraquyếtđịnhdựatrêntácđộngcóthểxảyracủamỗilựachọnđốivớikhoảntiềncuốicùng.Tháchthứcgiảđịnhnày,thuyếttriểnvọngchorằnglựachọncủamọingườiđượcthúcđẩybởigiátrịđượchaymất.Nhữngkhoảnthiệthạikhôngmongmuốnnhiềuhơnlàlợinhuậnkỳvọng.Hơnnữa,ngônngữđượcdùngđểthểhiệncáckhoảnđượcvàmấtcóthểxảyracũngsẽảnhhưởngđếnquyếtđịnhcuốicùng.Theothuậtngữtâmlý,nóđượccoilà“lựachọnđượchìnhthànhnhưthếnào”.

Chẳnghạnnhưkhitungmộtđồngxu,nếumặtngửaxuấthiện–bạnsẽđược100đô-la,cònnếumặtsấpxuấthiện,ngượclại,bạnphảitrả100đô-la.Bạncóchấpnhậnđánhcuộckhông?Hầuhếtmọingườisẽnóikhông,thậmchíngaycảkhitròchơicôngbằngvàkhichơithửbạnđềuthắng.Mộtnửakhảnăngbạncó100đô-lavàmộtnửalàmất.Vềmặttoánhọc,tròchơicógiátrịkỳvọngbằngkhông,đượctínhnhưsau:

Khảnăngxuấthiệnmặtngửaxsốtiềnđượctrả+khảnăngxuấthiệnmặtsấpxsốtiềnphảitrả=giátrịkỳvọng.Giátrịkỳvọng=½(100đô-la)+1/2(-100đô-la)=0

Sauđó,KahnemanvàTverskyđãápdụngthínghiệmnàyvớirấtnhiềuđốitượngkhácnhau,thayđổilượngtiềnthưởngđểkiểmtraxemđiềugìthúcđẩymọingườichấpnhậnđánhcược.Họthấyrằngkhoảntiềnthưởngphảikhoảngtầm250đô-la.Chúýgiátrịkỳvọngcủalợinhuậnthuđượctừtròđánhcượcnàyphảivàokhoảng75đô-lathìmớiđượcchấpnhận.

Giátrịkỳvọng=½(250đô-la)+½(-100đô-la)=75đô-la.

KahnemanvàTverskykếtluậnrằngmọingườikhóchấpnhậnthấtbạihơnthànhcôngđến2,5lần.Nóicáchkhác,mộtđô-lamấtđisẽgâyđauđớngấp2,5lầnsovới1đô-lathuđược.Mọingườithểhiệnsựcămghétthấtbại,thậmchíviệcthayđổi100đô-lahầunhưkhôngkhiếnnhữngngườicótàisảnlớnchúý.Chúngtasẽxemxétsựcămghétthấtbạidẫncácnhàđầutưđếnnhữngsailầmgâytốnkémởphầnsau.

Tuynhiên,thúvịlàởchỗ,khimộtngườiđốidiệnvớitìnhhuốnggầnnhưchắcchắnbịthiệthại,cácnhàtâmlýnhậnthấyanhtarấtthíchđánhcược.Hãyxemhaitrườnghợpsau:

Chắcchắnmất750đô-la

75%mất1000đô-lavà25%khôngmấtgì.

Chúýrằnggiátrịkỳvọngcủahaitrườnghợptrênlànhưnhau–nghĩalàđềumất750đô-la.Nhưnghầunhư90%sốngườiđượchỏisẽchọntrườnghợp2.Khiđốidiệnvớikhảnăngthiệthạichắcchắn,ngườitathườnghànhđộngtheohướngtìmkiếmmạohiểm.

Kahneman vàTversky cũng khámphá ramột hiệuứng “trình bày”[30] quan trọng có liênquan.Đốivớingườiđưaraquyếtđịnh,hướnglựachọnđượcxâydựngtrướctrongbảnghỏicóthểdẫntớinhữngkếtquảkhácnhau.Chúngnêuracácvấnđềsau:

GiảsửnướcMỹchuẩnbịchosựbùngnổcủamộtbệnhdịchbấtthườngbắtnguồntừChâuÁ,cókhảnănglàm600ngườithiệtmạng.Haichươngtrìnhchốnglạicănbệnhđượcđưara.Giảsửdựđoánkhoahọcchínhxácvềkếtquảcủachươngtrìnhnhưsau:

NếuchọnphươngánA,sẽcứuđược200người.

NếuchọnphươngánB,1/3khảnăngsẽcứuđược600người,và2/3khảnănglàkhôngcứuđượcngườinào.

Trướctiên,cầnchúýrằngtrongcảhaichươngtrìnhtrêngiátrịkỳvọngsốbệnhnhânđượccứuđềulà200người.Nhưngtheothuyếttriểnvọng,nhữngngườighétmạohiểmkhicânnhắckếtquảcủahaichươngtrình,và,nhưdựđoán,khoảng2/3sốngườithamgiacâuhỏinàythíchchọnphươngánAhơn.

Nhưnggiảsửchúngtađưaravấnđềtheomộtcáchkháckhác.

NếuchọnchươngtrìnhA*,400ngườisẽchết.

NếuchọnphươngánB*,1/3khảnăngkhôngaichếtvà2/3khảnăngrằng600ngườisẽchết.

ChúýrằnglựachọnAvàA*;BvàB*đềunhưnhau.Nhưngdocáchtrìnhbàyvấnđềthứhaiđượcđịnhhìnhtheohướngrủirocónạnnhânbịthiệtmạngkhiếnhơn75%sốngườitrảlờichọnphươngánB*.Kếtquảnàyđãchứngtỏvaitròcủahiệuứng“trìnhbày”vàviệcưutiênmạohiểmtrongviệccânnhắcthiệthại.Khibácsỹphảiđốimặtvớicácquyếtđịnhliênquanđếnphươngánđiềutrịbệnhnhânungthư,cáclựachọnkhácnhauđượcđưaravàvấnđềđượctrìnhbàytheoxácxuấtsốngsótthayvìxácsuấtthiệtmạng.BarbervàOdeannghiêncứucácdữliệuthươngmạivề10.000kháchhàngcủamộthãngmôigiớichiếtkhấulớnvàrútra“ảnhhưởngtheoxuhướng”.Cácnhàđầutưcókhuynhhướngbáncáccổphiếuđangtănggiávàgiữlạicáckhoảnđầutưthấtbại.Việcbáncáccổphiếuđangtănggiágiúpnhàđầutưnhìnthấylợinhuậnvàtựtinhơn.Nếubáncáccổphiếuđangmấtgiá,họsẽcảmthấybuồnvàhốitiếcvìthấtbại.

Miễncưỡngchấpnhậnrủirorõràngkhôngphảilàphươngántốiưutheonhưthuyếtđầutưhợplývàkhángốcnghếchnếuxéttheonghĩathôngthường.Bánnhữngcổphiếuđangthulợi(ngoàicáckhoảnưuđãithuế)cóliênquanđếnviệcđóngthuếlãivốn.Cònbáncáccổphiếubịlỗthì liênquantớiviệcgiảmthuếđốivớicáckhoảnthukhácđãđượcghinhậnhoặcđượckhấutrừthuếtớimộtmứcđộnhấtđịnh.Chodùnhàđầutưtinrằngcổphiếuđangmấtgiácóthểhồiphụctrongtươnglai,thìanhtavẫnsẽbánchúngvàmuanhữngcổphiếukháccùngngànhcótriểnvọngvàđặcđiểmrủirotươngđương.Miễncưỡngchấpnhậnrủirocũngxuấthiệnrõrệttrongthịtrườngnhàở.Khigiánhàtăng,khốilượngdoanhthutăngvàcácngôinhàthườngđượcbánrấtnhanhvớimứcgiábằnghoặccaohơngiáchàobán.Cảmgiáccămghétthấtbạigiảithíchtạisaongườibánlạimiễncưỡngchịulỗkhibáncáctàisản.

Thuyết triểnvọngcũngđưara lýdotạisaorấtnhiềungười từchối thamgiakếhoạchtiếtkiệm401tạinơihọlàmviệc,ngaycảkhicôngtycủahọxứngđángvớiphầnđónggópđó.Nếuhỏimộtnhânviên thườngsửdụngmộtmứccụ thể từ lươngthực lĩnhđểđónggópvàokếhoạchnghỉhưunhưngbâygiờphảităngthêm1đô-lachokhoảnđó,anhtasẽkếtluậnrằngđâylàsựthấtthoáttrongchitiêu.Cáccánhânđánhgiáthấtthoátnặngnềhơnlợinhuận.Cácnhàtâmlýchỉrarằnghoàntoàncóthểhiểurõtạisaongườitalạitiếtkiệmíthơn,đólàvìcảmgiáccămghétthấtbạiđikèmvớikhókhăntrongviệcthểhiệntựchủ,đồngthờidễdàngtrongviệctrìhoãnvàkhôngchịuthayđổi(giữnguyênhiệntrạng).

Cóhaigợiýgiúpvượtquasựmiễncưỡngtiếtkiệmcủamọingười.Thứnhất,đểvượtquasứcỳvàtínhkhôngchịuthayđổithìphảithayđổicáchtrìnhbàycáclựachọn.Chúngtabiếtnếuyêucầucácnhânviênchủđộngđăngkýkếhoạchtiếtkiệm401,rấtnhiềungườisẽtừchối.Nhưngnếuđưaravấnđềtheocáchkhác,chẳnghạnnhư,mọingườiphảichủđộngkhôngthamgiavàokếhoạchtiếtkiệm,tỷlệđăngkýsẽnhiềuhơn.Cáccôngtyxâydựngkếhoạchtiếtkiệm401vớichứcnăngtựđăngký(phảithựchiệncácquyếtđịnhsángsuốtđểđiềnvàođơntuyênbốkhôngthamgia)cótỷlệđăngkýcaohơnsovớicáckếhoạchmànhânviênphảichủđộngđăngký.

MộtphépthửsángsuốtkhácdocácnhàkinhtếRichardThalervàShlomoBenartzithựchiện.Mộtsốnhânviênsẽtừchốitiếtkiệmkểcảkhiđượcđăngkýtựđộngbởivìhọchỉcóđồnglươngđủsống.Mụctiêucủakếhoạch“Ngàymaisẽtiếtkiệmthêm”củaThaler–Benartzilà

buộccácnhânviêncamkếttrướcsẽbỏbấtcứkhoảnlươngtăngthêmnàovàotàikhoảntiếtkiệmdành choviệcnghỉhưu.Nếunhânviên thamgiakếhoạch, bắtđầuvới chiphiếu trảlươngsaukhităng,thìanhtađãtăngthêmmộtphầnvàokhoảntiếtkiệmdànhchoviệcnghỉhưu.Điềunàygiúpgiảmnhẹnỗicămghétthấtbạikhiphảigiảmbớtkhoảntiềnmangvề.Tỷlệđónggóptiếptụctăngmỗi lầntheokếhoạchchođếnkhiđạtmứcgiảmthuếtốiđa.Trongphươngphápnày,sứcỳvà tâm lýngại thayđổisẽngăncảnmọingười thamgiakếhoạch.Nhânviênđượcphéprútkhỏikếhoạchbấtcứlúcnào.

ThalervàBenartzilầnđầutiênápdụngkếhoạchcủahọtạimộtcôngtysảnxuấtquymôvừavàonăm1998khimàcôngtycótỷlệthamgiakếhoạchtiếtkiệmthấp.Kếhoạch“Ngàymaisẽtiếtkiệmthêm”đãtrởnênrấtphổbiến.Hơn3/4nhânviêncủacôngtyđồngýthamgia.Thêmvàođó,hơn80%cácnhânviênnàytiếptụcchươngtrìnhvớicáckhoảnchicaohơn.Kểcảnhữngngườirútluicũngkhônggiảmtỷlệđónggópởmứcbìnhthường;họchỉngừngmứctăngtrongtươnglai.Dovậy,thậmchínhữngngườinàycũngtiếtkiệmnhiềuhơnđángkểsovớitrướckhithamgiakếhoạch.

Giớihạncủanghiệpvụác-bítChúngtađãxemxétcácyếutốảnhhưởngtớinhàđầutư−đồngthờitácđộngtớigiáchứngkhoán.Hoạtđộngcủacácnhàđầutưcánhânthườngbấthợplý,hoặcítnhấtcũngkhônggiốngnhưquanđiểmcủacácnhàkinhtếvềviệcđưaracácquyếtđịnhtốiưu.Cólẽtrongtrườnghợpđiênrồnhất,cáccánhândườngnhưcuồngloạntheođámđôngvàtrảgiácaoquámứcchomộtsốnhómcổphiếu.Cácsailầmcủanhữngnhàđầutưbấthợplýthườngkhôngmấtđimàlạicủngcốlẫnnhau,vậythìlàmsaocóthểđịnhgiáhiệuquảcổphiếu?Nhữngngườitintưởngvàothịtrườnghiệuquảsẽchorằng,“nghiệpvụác-bít”sẽlàmchothịtrườnghiệuquảchodùnhiềunhàđầutưhànhđộngbấthợplý.Nhữngngườimuabánsonghành,chẳnghạnnhưcácthươngnhânchuyênnghiệptrênPhốWallvàcácnhàquảnlýquỹđầucơđượckỳvọngsẽđảmnhiệmvaitròbùtrừ–thựchiệnviệcbáncáccổphiếuđượcđịnhgiácaovàmuacáccổphiếubịđịnhgiáthấp–đểsửachữakịpthờibấtcứsailầmnàotrongviệcđịnhgiácủacácnhàđầutưphilý.Ngườitakỳvọngrằngnhữngngườigiaodịchduylýsẽbùđắpảnhhưởngcủanhữngngườigiaodịchhànhvi.Dovậy,cộttrụthứhaimàmộtsốnhànghiêncứuhànhvidựavàođểchốnglạithịtrườnghiệuquảđólàviệcnghiệpvụác-bítgiábịgiớihạn.Họtinrằngchínhsựtồntạicủanhữnggiớihạnquantrọngđốivớikinhdoanhdựatrênchênhlệchgiásẽngăncảnviệcđịnhgiásaiđượcđiềuchỉnhlại.

Giảsửcácnhàđầutưphilýlàmchogiácổphiếucủamộtcôngtydầumỏcaoquámứcsovớigiátrịcơbảncủanóvàsovớigiácổphiếucủacáccôngtydầumỏkhác.Nhữngngườikinhdoanhdựatrênchênhlệchgiácóthểchỉđơngiảnbáncáccổphiếucaoquámứcvàmuachứngkhoáncủacáccôngtydầumỏkhác.Dovậy,họbịbóbuộctrongsuynghĩvàchorằngcáchiệntượngthíchhợphoặckhôngthíchhợpảnhhưởngđếnngànhdầucũngsẽtácđộngđếncáccôngty.Việcnânggiádầukhiếnchochứngkhoántạmthờitănggiávàtạoracơhộitănggiádàihạnchongườinhữngngườimuabánsonghành.

Nhưngkiểumuabánnày thậtsựmạohiểm.Giảsửxuấthiệnvài tin tốt lànhdànhchocácchứngkhoán“đượcđịnhgiáquácao”,vídụnhư,pháthiệnmộtmỏdầumới,hoặccácchứngkhoán“đượcđịnhgiáđúng”phảihứngchịumộtsốdựđoánvềsựsụtgiá,nhàđầutưcóthểsẽ

mấtcảchìlẫnchài.Chứngkhoánđượcbángấpsẽtănggiá,cònchứngkhoánbịgiữlâusẽgiảm.Loại hình kinh doanh dựa trên chênh lệch giá bị yêu cầu phải điều chỉnh cácmức giá saithườngmangtínhmạohiểmcao.

Nhữngngườigiaodịchcốgắngđiềuchỉnhmứcgiásaicũngsẽphảikiểmsoátrủiroxảyrakhinhàđầutưtỏrahàohứngtháiquávớitriểnvọngchứngkhoánđượcđịnhgiácaoquámức.Vàonăm1999,giảsửmộtngườimuabánsonghànhtinrằngchứngkhoánInternetsẽđượcđịnhgiácao,anhtasẽbángấpcáccổphiếuInternetyêuthíchvàhyvọngmualạichúngvớimứcgiáthấphơn.NhưngvìsựhàohứngvớicổphiếuNềnkinhtếmớitiếptụctăng,giácủacáccổphiếunàythậmchícòntăngcaohơn–rấtnhiềucổphiếutănggấpđôiliêntiếp.Chỉkhihồitưởnglạichúngtamớithấybongbóngbùngnổthậtsựtrongsuốtnăm2000khiếnrấtnhiềungườigiaodịchtrởnêntrắngtay.

Nhữngngườithamgiavàotròchơibángấpcáccổphiếuđịnhgiáquácaovàmuacáccổphiếuđượcđịnhgiá thấp làcácquỹđầucơ.Đếnnăm2006,cácquỹđầucơ toàncầucóhơnmộtnghìntỷđô-lavốn;vìcònđivayrấtnhiềunêntổngnguồntàichínhcủahọthậmchícònlớnhơn.Ngườitacóthểchorằngcácquỹnàycólẽđãnhậnthấytínhkhôngổnđịnhtronggiácủacổ phiếu Internet và đã khai thác việc định giá sai bằng cách bán sớm.Một nghiên cứ doMarkusBrunnermeiervàStefanNageltiếnhành,kiểmtrahoạtđộngcủacácquỹđầucơtrongsuốtgiaiđoạn1998–2000đểxemxétliệucácquỹnàycókiềmchếsựgiatăngsởthíchđầucơhaykhông.

Kếtquảthậtđángngạcnhiên.Nhữngcácquỹđầucơnàykhôngđóngvaitròchínhtrongsuốtthờikỳbongbóng.Thựcracácquỹnàybơmphồngbongbóngbằngcáchđịnhhướngthayvìkiểmsoátnó.Quỹđầucơbaogồmnhữngngườimuacáccổphiếu Internet trongsuốtgiaiđoạn1998–2000.Chiếnlượccủahọchỉrarằngsựháohứclâylanvàtâmlýđámđôngcủanhómcácnhàđầutưthiếukhônngoansẽlàmtăngkhảnăngđịnhgiásai.Mộtcổphiếuđượcbánvớigiá30đô-lacóthểchỉ“đánggiá”15đô-la,sẽtrởthànhmộtmónhàngtốtnếunhữngkẻngốcnghếchhơnsẵnsàngtrả60đô-latrongtươnglai.

Cóvẻnhưcácquỹđầucơđóngvaitrògâymấtổnđịnhthịtrườngdầutrongsuốtnhữngnăm2005và2006.Từnăm2004đến2006,giámộtthùngdầuthôtănghơngấpđôi.Mặcdùcácnguồnlựckinhtếbaogồmtăngtrưởngkinhtếthếgiớitạoramộtvàilýdocơbảnlàmtăngáplựclêngiá,songkhôngthểgiảithíchmứcgiátăngđóbằngnhữngthayđổitrongmốiquanhệcungcầucủadầu.Cóvẻnhưhoạtđộngđầucơ,đặcbiệtbởicácquỹđầucơđãkhiếngiánhiênliệutănglên.Vàmộtsốquỹđầucơbángấpcổphiếutrongthịtrườngdầutươnglaibịthualỗnặngnề.Rõràngviệckinhdoanhdựatrênchênhlệchgiánhằmđiềuchỉnhbongbónggiávốnđãthậtsựmạohiểm.

Tuynhiên,cũngcónhữnglúcviệcbángấplàkhôngthểhoặcchíítcũngbịkìmhãm.Đặctrưngcủaviệcbángấplàmượngấpchứngkhoánđểchuyểnchongườimua.Chẳnghạn,nếubángấp100cổphiếucủaIBM,tôiphảivaychứngkhoánđểcóthểchuyểnchongườimua(đồngthờiphảitrảngườimuabấtcứcổtứcnàocủacổphiếutrongsuốtgiaiđoạnngắnđó).Trongmộtsốtrườnghợp,khôngthểtìmđượccổphiếuđểvay,vàdovậytrênthựctếkhôngthểtiếnhànhbángấp.

Kinhdoanhcổphiếudựatrênchênhlệchgiágặptrởngạidokhótìmraloạichứngkhoánthay

thếchochứngkhoánđượcđịnhgiáquácao.Đểthựchiệnmộtgiaodịchdựatrênchênhlệchgiáhiệuquảcầnphảicómộtcổphiếugiátrịtươngđươngđểmuanhằmbùvàovịtrícủacổphiếukiatrongmộtkhoảngthờigianngắnvàngườitacóthểkỳvọngrằngsẽxảyramộtsốsựkiệnthíchhợpgâyảnhhưởngchungđếnthịtrườnghoặcngànhcủaloạicổphiếuđó.

Một trongnhữngvídụ tốtnhấtđược cácnhànghiên cứuhànhvi sửdụngđể chứng tỏ thịtrườngcóthểkhônghiệuquảlàtrườnghợphaicổphiếugiốngnhaukhôngđượcmuabántạimứcgiábằngnhau.RoyalDutchPetroleumvàShellTransportđượccoilàhaicôngtysinhđôicủaHàLan.Năm1907,haicôngtynàyhợpnhấtđểtạodựngmộtliênminhvàchialợinhuậnsauthuếlà60%choRoyalDutchvà40%choShellTransport.Trongmộtthịtrườnghiệuquả,giátrịthịtrườngcủaRoyalDutchluôncaogấp1½lầnsovớigiátrịthịtrườngcủaShell.Thựctế,RoyalDutchthườngđượcgiaodịchcaohơnShell20%.Ởmộtthịtrườnghiệuquả,dòngtiềnnhưnhauphảiđượcbánvớigiátrịtươngđương.

Vấnđềtrongvídụnàylàhailoạicổphiếuđềuđượcbánởcácthịtrườngkhácnhautrongnướcvớicácquyđịnhvàcácgiớihạntươnglaikhácnhau.NhưngthậmchínếuRoyalDutchvàShellđượccoi làtươngđươngvềmọimặt,thìviệcmuabándựatrênchênhlệchgiữahai loạicổphiếunàyvẫnrấtmạohiểm.NếuRoyalDutchđượcbánvớimứccaohơn10%sovớiShell,thìgiaodịchhợplýlàbángấpcổphiếuđượcđịnhgiácaocủaRoyalDutchvàmuacổphiếuShellvớigiárẻ.Tuynhiên,việcmuabánkiểunàyrấtrủiro.Mộtcổphiếuđượcđịnhgiáquácaocóthểsẽluônđượcđịnhgiácaohơn,vàgâyratổnthấtchongườibángấp.Cơhộimuabánhômnay có thể sẽ tốt hơn vào ngày mai. Thực tế, quỹ đầu cơ nổi tiếng Long Term CapitalManagementđãthualỗkhimuabándựatrênchênhlệchgiữahailoạicổphiếuRoyalDutch-Shellkhichúngbịthanhlýsauvụsụpđổnăm2008.Rõràngngườitakhôngthểhoàntoànsửdụngviệcmuabándựatrênchênhlệchđểđiềuchỉnhsựsailệchcủagiáthịtrườngsovớigiácơbản.

Bàihọcrútrachocácnhàđầutưtừlýthuyếttàichínhhànhvi?TrongchươngtrìnhđêmkhuyatôithườngxemcủaDavidLetteman,cómộttiếtmụchàihướcmang tên “Đánh lừanhững con thúngungốc”. Trongmụcnày, người chủ của con vật bảochúnglàmnhữngtròhềngớngẩn.Thậtkhôngmay,cácnhàđầutưcũngthườnghànhđộngrấtgiốngnhữngngườichủvàcácconvậttrongchươngtrìnhnày,nhưngkhônghềbuồncườichútnào.Cácnhàđầutưđãquátựtin,dễbịsaikhiếnbởiđámđông,luônảotưởngvềkhảnăngkiểmsoátvàkhôngchịunhậnrasailầmđầutưcủachínhmình.

Chúng ta đã thấy những khía cạnh khác nhau trong hành vi khác nhau của con người ảnhhưởngđếnđầutưnhưthếnào.Trongđầutư,chúngtaluônlàkẻthùlớnnhấtcủachínhmình.NhưPogo[31]từngnhậnxét:“Chúngtađãgặpkẻthù,vàđóchínhlàchúngta”.Hiểurõchúngtadễlàmtổnthươngtâmlýbảnthânrasaosẽgiúptránhđượcnhữngtrởthànhnhữngnhàđầutưdạidộtvàbảođảmantoàntàichính.CharlesEllis, tácgiảcủacuốnsáchđầutưnổitiếngWinningtheLoser’sGame(Chiếnthắngtrongtròchơicủakẻthấtbại),đãbỏnhiềuthờigiantheodõithịtrườngchứngkhoánvànhậnthấytrongcuộcthitenniscủacáctayvợtkhôngchuyên,hầuhếtcácđiểmđượcghikhôngphảidosựkhéoléomàchủyếulàtừnhữngsailầmtừphíađốithủ.Đầutưcũngvậy.Ellischorằnghầuhếtcácnhàđầutưđãtựhạgụcmìnhbằngcáchthamgiacácchiếnlượcđầutưsailầmtrênthịtrườngchứngkhoánhơnlàchấpnhậnthụ

độngchỉsốmua-và-nắmgiữ.Theocáchmàhầuhếtcácnhàđầutưphảnứng,thịtrườngchứngkhoántrởthànhtròchơicủanhữngkẻthấtbại.

Vàođầunăm2000,thậtdễhiểukhichứngkhoáncôngnghệbạnmuavẫnliêntụctăngđiểm,khiếnbạntinrằngmìnhlàthiêntàiđầutư.Cũngdễhiểuvìsaobạntinrằngtheođuổicácquỹđầutưhoạtđộngtốtnhấttrongkhoảngthờikỳtrướcchắcchắnlàmộtchiếnlượcđảmbảothànhcông.Tươngtựvớimộtsốítngườitừbỏcôngviệcbìnhthườngtrongsuốtthờikỳbongbóngđểthamgia thị trườngchứngkhoáncảmthấyhồhởikhimuavào lúc10giờsángvànhậnthấygiáđãtăng10%chỉngaybuổichiềuhômđó.Tấtcảcácchiếnlượcnàyđềukếtthúctrongthảmhọa.Cácthươngnhânthườngxuyênmuavàbánsaumộtthờigianđềuthuvềsốlợinhuậnthấphơnnhữngnhàđầutưmua-và-nắmgiữ.

Bướcđầutiênđểhạnchếnhữngảnhhưởngnguyhạidonhượcđiểmtronghànhvicủachúngtagâynênlàphảinhậndiệnđượcchúng.Cúiđầutrướcsựthôngtháicủathịtrường.Giốngnhưnhữngtaychơitenniskhôngchuyênchỉcốgắngđánhtrảcáccúgiaobóngmàkhôngdichuyểnngôngcuồngluônlàngườithắngcuộc,cácnhàđầutưchỉmuavàgiữmộtdanhmụcđadạngbaogồmtấtcảcáccổphiếuđượcgiaodịchtrênthịtrườngcũngvậy.Đừnglàkẻthùlớnnhấtcủachínhmình:Tránhbịlừavàtrởthànhnhàđầutưngốcnghếch.Nếubạnmuốntựmuacáccổphiếuriênglẻ,đâylàphầncốtlõinhấtrútratừtàichínhhànhvi.

1.Tránhhànhđộngtheođámđông

Cácnhàkinhtếtàichínhhànhvihiểucơchếphảnhồikhiếncácnhàđầutưchạytheođámđông.KhicổphiếuInternetliêntụctăng,rấtkhócóthểvượtquatrạngtháihưngphấn–đặcbiệt làkhi tất cảbạnbècủa tanóivềnhữngkhoản lợinhuậnkếchxù từ thị trườngchứngkhoáncủahọ.Ngườithân,bạnbè...cóảnhhưởngrấtlớnđếncácquyếtđịnhđầutưcủamọingười.

Bấtcứkhoảnđầutưnàotrởthànhđềtàicủamộtcuộcbànluậnrộngrãicũngcóthểđặcbiệtlàmtổnhạitớitàisảncủabạn.Sựthậtlàvàođầunhữngnăm1980,giávàngtănglên800đô-la/1ounce;vàocuốinhữngnăm1980thịtrườngcổphiếuvàbấtđộngsảnNhậtBảntheochỉsốNikkei leo lêngầnmức40.000;và cổphiếu liênquanđến Internetvàocuốinhữngnăm1990vàđầunăm2000theochỉsốNasdaqđãvượtquangưỡng5000điểm.

Rõràng,cáccổphiếuhoặccácquỹnóngnhấttrongthờikỳtrướclạihoạtđộngtệnhấttronggiaiđoạntiếptheo.Đámđôngkhiếnnhàđầutưchấpnhậnngàycàngnhiềurủirotrongsuốtgiaiđoạnphồnvinhcủathịtrườngvàcáchànhđộngtươngtựcũnglàmhọđầuhàngkhisựbiquanlanrộng.Truyềnthôngthườngkhuyếnkhíchnhữnghànhvitựhủyhoạinhưvậybằngcáchcườngđiệuhóatìnhtrạngcăngthẳngcủathịtrườngvàthổiphồngsựkiệnđểthuhútngườitheodõi.Thậmchínếugiớitruyềnthôngkhôngchúýquámức,thìnhữngthayđổilớntrênthịtrườngvẫnkhuyếnkhíchcácquyếtđịnhmuavàbánchủyếudựavàocảmxúcthayvìlogic.

MộtnghiêncứuDalbarAssociatetiếnhànhchỉrarằngdothờiđiểmxấunêncácnhàđầutưtheoquỹđầutưđiểnhìnhchỉthuđượctỷlệlợinhuậntừthịtrườngchứngkhoánthấphơnnhiềusovớilợinhuậnlẽrasẽkiếmđượcchỉđơngiảnbằngcáchmuavàgiữcácquỹchỉsốthịtrường.Đólàvìcácnhàđầutưthườngđổtiềncủahọvàocácquỹtươnghỗgầnhoặctạithời

điểmthịtrườnglênđếnđỉnh(khimọingườiđềuhàohứng)vàrúttiềnrakhithịtrườngxuốngdướiđáy(khisựbiquanthốngtrị).Haibiểuđồsauđâysẽchứngtỏquanđiểmnày.Trongbiểuđồđầutiên,chúngtathấyrằngdòngtiềnmớichảyvàocácquỹđầutưlêntớiđỉnhđiểmkhithịtrườngtăngcaovàođầunăm2000.Khithịtrườngsụtgiảmvàomùathunăm2002,nhàđầutưmớirúttiềnra.Biểuđồnàyđượcgọilà“Tìnhthếbấtlợitheothờigian”.

Biểuđồ10.2:Tìnhthếbấtlợitheothờigian:dòngtiềnđổvàoquỹvốncổphầntheothịtrườngchứngkhoán.

Biểuđồthứhaiđượcgọilà“Tìnhthếbấtlợidochọnlựa”.Tạiđỉnhthịtrườngvàođầunăm2000,tiềnđổvàocácquỹđầutưtheohướng“tăngtrưởng”;đặcbiệtlàcácquỹliênquanđếncôngnghệcaovàInternet,vàtiềnrútrakhỏicácquỹ“giátrị”,cácquỹgiữcổphiếu“kinhtếcũ”đượcbánvớimứcgiáthấpsovớigiátrịvàthunhậpghisổ.Trongsuốtgiaiđoạnbanăm,cácquỹ“giátrị”manglạilợinhuậnlớnchocácnhàđầutư,vàcácquỹ“tăngtrưởng”giảmmạnh.Trongsuốtquýbacủanăm2002,saukhichỉsốNasdaqgiảm80%sovớiđỉnh,rấtnhiềungườirúttiềnkhỏicácquỹtăngtrưởng.Theođuổicácvụđầutưđangsốttronghômnaycóthểbịđóngbăngvàongàymai.

Biểuđồ10.3:Tìnhthếbấtlợidochọnlựa:dòngtiềntínhtheoquýđổvàocácquỹgiátrịvàtăngtrưởng,vàchỉsốNASDAQ.

2.Tránhđầutưquákhảnăngvốn

Cácchuyêngiatàichínhhànhvinhậnthấycácnhàđầutưrấttựtinvàosựđánhgiácủahọthườngmuaquámứcsovớitìnhhìnhtàichính.Rấtnhiềunhàđầutưchuyểntừcổphiếunàysangcổphiếukháchoặctừcácquỹđầutưnàysangquỹđầutưkhácnhưthểchọnlựavànémthẻvàotròrummydànhchohaingười.Cácnhàđầutưchẳngthuđượcgìtừhànhđộngnàyngoạitrừviệctăngphígiaodịchvàphảitrảnhiềuthuếhơn.Cácnhàđầutưmuavànắmgiữtrìhoãnbấtcứkhoảnthuếnàođánhvàolợinhuậnvàcóthểtránhthuếhoàntoànnếucổphiếuđượcgiữchođếnkhiđượcphânloạinhưmộtphầncủatàisản.GhinhớlờikhuyêncủanhàđầutưhuyềnthoạiWarrenBuffet:Sựthờơgầnnhưlườibiếngchínhlàphongcáchđầutưtốtnhất.

Khoảngthờigiannắmgiữchínhxáctrênthịtrườngchứngkhoánlàvôcùng.

Chi phí của việcmuaquákhảnăng là rất lớn. Sửdụngdữ liệu vềhoạt động giaodịch củakhoảng66.000giađìnhtrongsuốtgiaiđoạn1991-1996,BarbervàOdeannhậnthấycácgiađìnhtrungbìnhtrongvídụkiếmđượclợinhuậnhàngnămvàokhoảng16,4%trongkhilợinhuậntrungbìnhcủathịtrườnglà17,9%.Ngượclại,lợinhuậnhàngnămtừdanhmụccủacácgiađìnhmuanhiềunhấtlạichỉcó11,4%.Nóicáchkhác,cácdanhmụccủacácgiađìnhmuanhiềunhấthoạtđộngkémhơncácgiađìnhthụđộng.Thêmvàođó,namgiớithườngtựtinhơnvàmuathườngxuyênhơnphụnữ.LờikhuyêncủaOdeanchocácnhàđầutưlà:Nếubạndựđịnhmuacổphiếu(vàđãkếthôn),hãyhỏivợbạnxemliệucónênlàmvậykhông.

3.Nếubạnkinhdoanh:Hãybáncáccổphiếuđangmấtgiáchứđừngbáncáccổphiếuđượcgiá

Sựđaubuồnkhithấtbạithườnglớnhơnniềmvuikhithànhcông.Dovậy,thậtngượcđời,cácnhàđầutưcóthểchấpnhậnthêmnhiềurủirođểtránhtổnthấtthayvìchỉthuđượckhoảnlợinhuậntươngđương.Ngoàira,cácnhàđầutưsẽtránhbáncáccổphiếuhoặcquỹđầutưđangđixuốngđểkhôngphảichấpnhậntổnthấtvàsailầm.Mặtkhác,cácnhàđầutưthườngsẵnsàngloạibỏnhữngcổphiếuđanglêngiáchỉvìđiềunàykhiếnhọcóthểhưởngthụsựthànhcông.

Đôikhi,việcgiữcáccổphiếuđangsuygiảmtrongkhithịtrườngđixuốnglại làđiềuthôngminh,đặcbiệtnếubạncólýdođểtintưởngcôngtysẽvẫnthànhcông.Hơnnữa,bạnsẽphảihốitiếcgấpđôinếubánvàcổphiếulạiđilên.Tuynhiên,sẽlàvônghĩanếugiữcáccổphiếuđangmấtgiácủaEnronvàWorldComdoniềmtinsailầmrằngnếukhôngbán,bạnsẽkhôngchịutổnthất.Một“khoảnlỗtrêngiấy”cũngthậtnhưkhoảnlỗthựcphảigánhchịu.Quyếtđịnhkhôngbáncũngynhưquyếtđịnhmuacáccổphiếuởmứcgiáhiệntại.Ngoàira,việcbáncáccổphiếuđượcgiásẽlàmtănggánhnặngthuếcủabạn.

4.Cácmánhlớiđầutưngốcnghếchkhác

Hãythậntrọngvớicáccổphiếumới.Bạnnghĩrằngbạncóthểkiếmrấtnhiềutiềnbằngcáchmuacáccổphiếulầnđầuđượcchàobán(IPO)củamộtcôngtyvừagianhậpthịtrườngởmứcgiásàn?ĐặcbiệttrongsuốtgiaiđoạndiễnrabongbóngInternettrướckhisụpđổvàonăm2000,cóvẻnhưIPOlàconđườnglàmgiàuchắcchắn.MộtsốIPOthànhcôngbắtđầuđượcbáncaohơnhai,ba,vàthậmchí(trongmộtsốtrườnghợp)bảylầnsovớimứcgiálầnđầuchàobán.KhônghềngạcnhiênkhimộtsốnhàđầutưtinrằngmuamộtloạiIPOlàconđườngdễdàngnhấtđểtrởnêngiàucótrênthịtrườngchứngkhoán.

LờikhuyêncủatôilàbạnkhôngnênmuaIPOởmứcchàobánbanđầuvàđừngbaogiờmuaIPOngaysaukhinóđượcbántạimứcgiácaohơnsovớigiáIPO.Vềmặtlịchsử,IPOthườnglàkhoảnđầutưkhônghiệuquả.KhitínhtoánIPOnămnămsaukhipháthànhlầnđầu,cácnhànghiên cứu thấy rằng IPO hoạt động kém hơn tổng thể thị trường chứng khoán khoảng7%/năm.Hoạtđộngkémbắtđầusausáuthángpháthành.Sáuthángđượccoi làgiaiđoạn“chặn”,khinhữngngườibêntrongbịngăncảnbánrathịtrường.Mộtkhisựcảntrởnàybịtháogỡ,giácổphiếuthườngtụtxuống.

Kếtquảđầutưcủacácnhàđầutưcánhânthậmchícòntồitệhơn.Bạnsẽkhôngbaogiờđược

phépmuaIPOtốttạimứcgiáchàobánbanđầu.NhữngcổphiếuIPOnóngthườngthuộcvềcácnhàđầu tư tổ chức lớnvàkháchhàng cánhângiàu cónhất thuộcvàihãngbảohiểm.NếungườimôigiớigợiýrằngcóthểmuacổphiếuIPO,thìbạncóthểchắcrằngcổphiếunàyrấtkém.Chỉkhihãngmôigiớikhôngthểbánchocáctổchứclớnvàcáckháchhàngcánhânlớnnhấtthìbạnmớicócơhộimuavớigiáchàobánlầnđầu.Dovậy,bạnsẽchỉmuađượcphầnIPOítnhất.Khôngcóchiếnlượcnàomấttiềnmàtôibiếtcóthểgâynguyhiểmchotàisảncủabạnhơnthế,ngoạitrừtròđuangựahoặcđánhbạcởLasVegas.

Tỉnhtáotrướcnhữnglờikhuyênmậpmờ.Chúngtađềuđãnghetấtcảcácchuyện.ÔngchúGenecủabạnbiếtmộtmỏkimcươngởZaire–đảmbảotincậy.Hãynhớrằngmỏkimcươngđólàmộtcáihốtronglòngđấtvớimộtkẻnóidốiđứngđằngtrước.Chịdâucủaanhhọbạn,Gertrude,đượcbímậtrỉtaivềmộtcôngtycôngnghệsinhhọcítđượcbiếttới.Cácvụđầutưđếntừmọiphía–bạnbè,ngườiquen,điệnthoại,thậmchítừInternet.Đừngnghetheohọ.Tránhxabấtcứlờikhuyênmậpmờnào.Tấtcảsẽcóthểtrởthànhvụđầutưthấtbạinhấttrongcuộcđờibạn.Vàhãynhớ:đừngbaogiờmuathứgìtừnhữngngườisắphếthơi.

Đừngtinvàocáckếhoạchngớngẩn.Nhữngkẻkhôngchuyênvàcácchuyêngiakiểunhưvậykhẳngđịnhrằngcáckếhoạchtồntạilàđểchọnranhữngnhàquảnlýquỹgiỏinhấtvàgiúpbạntránhxakhithịtrườngmấtgiá.Sựthậtđángbuồnlàđiềunàykhôngthểthựchiệnđược.Chắcchắn,cócácchiếnlượcdanhmụcđầutưnhằmtạoralợinhuậntrêntrungbình,nhưngtấtcảsẽtựhủyhoạitheothờigian.Thậmchí,cácchiếnlượcvềthờiđiểmthịtrườngcóthểđemlạithànhcôngtrongnhiềunămvàthậmchílànhiềuthậpniên.Dùvậy,vềlâudài,tôiđồngývớiBernardBaruch,mộtnhàđầutưhuyềnthoạivàođầuthếkỷXX,ngườiđãnhấnmạnhrằng:“Tôikhôngbiếtaitừnglàmvậy(xácđịnhthờiđiểmthịtrường)thànhcôngvàthườngxuyên.”

Liệu tài chính hành vi có dạy bạn cách để chiến thắng thịtrườngkhông?Mộtsốnhànghiêncứuhànhvitinrằngcácsailầmhệthốngcủanhiềunhàđầutưcóthểmanglạicơhộichiếnthắngthịtrườngchocácnhàđầutưkhác,nhữngngườihànhđộngtheolýtríchứkhôngtheocảmxúc.Họtinrằnghoạtđộngmuabánbấthợplýtạoracácdiễnbiếncóthểdựđoánđượctrênthịtrườngcổphiếuvàcácnhàđầutưthôngminhsẽtậndụngkhaitháctriệtđểđiềunày.Chẳnghạn,sựtựtinquámứccủangườithamgiathịtrườngcóthểkhiếncáccổphiếu“tăngtrưởng”bịđịnhgiáquácaosovớicổphiếu“giátrị”.Cácýtưởngnàygâytranhcãinhiềuhơnsovớicácbàihọctrênđây.Vàchúngtasẽkiểmnghiệmchúngtrongcácchươngtiếptheo.

11.NhắmbắnvàolýthuyếtthịtrườnghiệuquảvàtạisaobắntrượtNhữngngườisángsuốtởLondonsẽkhônggặpphảingàythứ3đentốidocáctìnhhuốngbất

ngờxảyra.

―MộtquảngcáotrênFinancialTimes

Vàotháng7/2002,trongvòng3tuần,chỉsốDowJonescủa30cổphiếucôngnghiệpđãgiảm1.500điểm,từ9.250xuốngcòn7.750,nghĩalàhơn16%.Khinghiêncứusựsuygiảmnày,cácphóngviêntàichínhđãnhanhchóngnhậnthấytìnhhìnhvẫnkhôngtệbằng15nămtrước,vàotháng10/1987khichỉsốDowmất1/3giátrịchỉtrongvòng1tháng.Vậycóhiệuquảkhông?Đốivớinhiềunhàquansátvàcácnhàđầutưbịsốc,cácsựkiệnnàyđãbộclộrõràngsựthấtbạicủa lýthuyếtthị trườnghiệuquả.Phảichăngthị trườngchứngkhoánthậtsựphảnánhchínhxáctoànbộcácthôngtinliênquanđếncổphiếuvànềnkinhtếvàođầutháng10/1987hoặcđầutháng7/2002?LiệucácthôngtinquantrọngvềviễncảnhkinhtếcủacáctậpđoànlớntạiMỹđãthayđổicóđủđểchứngminhsựsụtgiảmnhanhchónggiátrịcủachỉsốDow?

Cácnhàbìnhluậntinrằngnhữngsựkiệnnàyđãlàmgiảmđángkểuytíncủalýthuyếthiệuquảthịtrường.Nhiềutạpchítàichínhđưaranhậnđịnhmơhồ.Ngaysauvụsụpđổnăm1987,WallStreetJournalphátbiểurằngthuyếtthịtrườnghiệuquảlà“Sailầmlớnnhấttronglịchsửcủahọcthuyếtkinhtế”.Sauđókhônglâu,BussinessWeekmiêutảthuyếtnàynhưmộtsựthấtbại.

Chắcchắncácnhàlýthuyếthànhhoàinghicaođộhiệuquảcủathịtrường.Họkhiểntráchcácđồngnghiệpthịtrườngtheothuyếthiệuquảvìđãmùquángcôngnhậnrằngthịtrườngchứngkhoánđangvậnhànhhợplý.RobertShillerđãrútrakếtluậntừlịchsửcủanhữngdaođộngtrênthịtrườngchứngkhoánrằnggiácổphiếubiếnđộngquálớnđểcóthểđượcgiảithíchbằngthuyếtthịtrườnghiệuquảvềgiácả,vànhàđầutưphảidựavàoviệcxemxéthànhvivàtâmlýđámđôngđểgiảithíchquátrìnhthậtsựquyếtđịnhgiátrênthịtrườngchứngkhoán.Cácđặctínhnàygiúpdựđoánđượcnhữngbiếnđộngcủagiácổphiếu,vàcũngđượcnhiềunhàđầutưhiểubiếtsửdụngđểtiếnhànhcácchiếndịchđầutưthànhcông.

Côngviệccủacácnhànghiêncứuhànhviđượccủngcốthêmnhờsốlượnglớncácnghiêncứuthốngkêxácnhậnnhữngdiễnbiếncóthểdựđoánđượccủagiácốphiếu.Thựctế,câuthầnchúmớitronggiớihọcthuậtlàthịtrườngcổphiếuítnhấtcũngcóthểdựđoánđượcphầnnào.Mộttrongnhữngngôisaosángnhấttronglànsóngcácnhàtàichínhmới,AndrewLo–đếntừHọcviệnCôngnghệMassachusetts(MIT)–đãxuấtbảncuốnsáchANon-RandomWalkDownStreet(BướcđikhôngngẫunhiêntrênPhốWall).Vàtrongcuốn:WhatworksonWallStreet(ĐiềuhiệuquảtrênPhốWall)củaJamesO’Shaughnessy,mộtnhàquảnlýtàichínhcósởthíchthốngkê,tácgiảđãđưararấtnhiềuchiếnlượcđầutưmàôngtatinrằngđãvàsẽcòncóthể“đánhbại”thịtrường.

Đóchínhlàchủđềmàchươngnàybànluận:nhữngnỗlựcnhằmchứngtỏthịtrường,nhưđãchứngminhởtrên,khônghiệuquảvàkhôngcóbướcđingẫunhiêncólợinàocóthểxảyra.

Tôisẽxemxét lại toànbộcácnghiêncứugầnđâyđã tuyênbốsựsụpđổcủa lý thuyết thịtrườnghiệuquảvàngụýrằnggiáthịtrường,thậtrahoàntoàncóthểdựđoánđược.Vàđiđếnkếtluậnlàlờicáobuộcchungchungđóđãbịcườngđiệuquámức,vàphạmvimàthịtrườngchứng khoán có thể dự đoán chính xác đã được phát biểu quá lời. Tôi sẽ chỉ ra, theo cácnguyênlýcủathuyếtthịtrườnghiệuquả–muavànắmgiữmộtquỹchỉsốthịtrườngrộnglớn–vẫn là tròchơiduynhất trong thànhphố.Mặcdù trongngắnhạn,khôngphải lúcnào thịtrườngcũnghoạtđộnghợplý,nhưngvềlâudàinóluônvậnhànhhợplý.Thêmvàođó,việcthựctế làkhôngmộtai,khôngmộtcôngnghệnàocóthểthườngxuyêndựđoánchắcchắntươnglaicũngđãxácnhậnchắcchắnvềsựđúngđắncủaphươngphápthịtrườnghiệuquả.

Chúngtôicóhàmýgìkhichorằngthịtrườnghoạtđộnghiệuquả?Trướckhibắtđầu,cầnphảigiảithíchýnghĩacủathuậtngữ“hiệuquả”.Tôimuốnliênhệnóvớicâuchuyệnrấtnổitiếngvềvịgiáosưtàichínhvàmộtsinhviênđingangquatờgiấybạc100đô-larơitrênđường.Khicậusinhviêndừnglạiđểnhặtlên,ônggiáosưliềnnói:“Đừngđểýlàmgì,nếuđóđúnglàtờ100đô-lathậtthìnóđãkhôngởđây”.Câuchuyệnđãmiêutảchínhxáchàmýthậtsựcủacácnhàtàichínhkhihọnóirằngthịtrườnghoạtđộnghiệuquả.Thịtrườngcóthểvẫnhiệuquảngaycảlúcmắcphảinhữngsailầmnghiêmtrọngkhiđánhgiá,nhưtrongthờikỳbongbóngInternetgiaiđoạn1999-2000.Thịtrườngcóthểvẫnhiệuquảngaycảkhinhữngngườithamgiađềumấtlýtrí.Thịtrườngcóthểvẫnhiệuquảngaycảkhigiáchứngkhoánthayđổilớnhơnsovớimứchợplýđượcgiảithíchbằngcácyếutốcơbảnnhưthunhậpvàcổtức.Rấtnhiềungườitrongsốcácnhàkinhtếtinvàotínhhiệuquảthịtrườngđãlàmnhưvậybởivìchúngtôicoithịtrườnglàmộtcôngcụhữuíchđểphảnánhnhanhchóngnhữngthôngtinmớivàchínhxáctrongphầnlớncáctrườnghợp.Ngoàira,chúngtôicũngtinrằngthịtrườngtàichínhhiệuquảbởivìchúngkhôngchophépcácnhàđầutưcóđượcnhữngkhoảnthutrêntrungbìnhnếuhọkhôngchấpnhậnmứcrủirotrêntrungbình.Nóingắngọn,chúngtôitinrằngtờ100đô-lakhôngrơiđâuđâyđểchờngườinhặtdùđólàmộtchuyêngiahaymộtnhàđầutưkhôngchuyên.

Trongkhimộtsốngườithốngnhấtrằngkhôngcótờ100đô-lanàorơivãi,thìmộtsốlớnhơnlạicươngquyếtrằngvẫncórấtnhiềucơhộingonlành.Cuộctranhluậnxemcóbaonhiêucơhộiđầutưtuyệtvời,vàliệucóbiệnphápđángtincậynàođểđónnhậnchúnglàmộtchủđềthuhútrấtnhiềuđềtàinghiêncứu.Theoghinhận,đâylàkếtluậnmàtôitinlàđúngvàđangngàycàngtrởtrênchắcchắntheothờigian:

Khôngaicóthểdựđoánthườngxuyênđịnhhướngcủathịtrườngchứngkhoáncũngnhưsứchútcủatừngloạicổphiếu,vàdovậykhôngaicóthểđảmbảokiếmđượckhoảnlợinhuậncaohơn thị trường.Vànếuđôi lúc xuấthiệnnhững thươngvụ chắc chắn sinh lời thì chúng sẽnhanhchóngbịvétsạchmộtkhiđượcbiếtđến.Khôngmộtaihaymộtviệnnghiêncứunàotừngđượcghinhậnlàđãtạoracáccơhộimuabáncổphiếuriênglẻtrongmộtkhoảngthờigiandàiliêntụcđemlạilợinhuận,vàđiềuchỉnhrủirothànhcông,đặcbiệtnếuhọphảitrảthuếvàchịuchiphígiaodịch.

Trongấnbảnđầutiên,đểthêmphầnđặcsắcchotácphẩmtôiđãdùnghìnhảnhmộtcontinhtinhbịbịtmắtnémphitiêuvàotạpchíWallStreetJournalcũngcóthểchọnmộtdanhmụcđầutưtốtnhưcácchuyêngia.Tấtnhiên,lờikhuyênnàykhôngcónghĩalànémlaohaykhăn

lauvàocáctrangsốliệuchứngkhoán–màlàhãymuamộtquỹchỉsốrộng,nóicáchkhác,đơngiảnbạnchỉcầnmuavàgiữtấtcảcổphiếutrênthịtrườngvớikhoảnphírấtthấp.

Tôi tin tưởngvào sự sáng suốt của lờikhuyênđóhơnbaogiờhết, vàbị thuyếtphục rằngnhữngaibắnbừavàobướcđingẫunhiêncủathịtrườngchắcchắnsẽtrậtmụctiêucủahọ.

NhữngcúbắnbừahoàntoàntrậtmụctiêuMộtsốchiếnlượccốgắnglàmmấtniềmtinvàotínhkhôngổnđịnhcủathịtrườnglốbịchđếnmứccólẽphảigọichúngbằngtênlónglàthuyết“thằngngốcvĩđại”.TrongsốđócóSuperBowlvàHemlineđãđượcđềcậpđếntrongchương6.Saukhixemxétkỹcàng,tôithấyrằngcáccúbắnbừaấntượngcũnghoàntoàntịtngòi.ChúngbaogồmtheDogsoftheDow(CácchúchócủachỉsốDow),theJanuaryEffect(HiệuứngthángGiêng),the“ThankGodIt’sMondayAfternoon”(TạơnChúa,đãđếnchiềuthứHai)vàtheHotNewsResponse(Phảnứngvớitinnóng).

NhữngchúchócủachỉsốDow–TheDogsoftheDow

Chiếnlượcthúvịnàytrởnênphổbiếntrongsuốtgiaiđoạngiữathậpniên1990.Nótậndụngmộtxuthếquanniệmrằngcáccổphiếuvốnkhôngđượcưathíchcuốicùngsẽđổingượcđượctìnhthế.Chiếnlượcnàykhuyêncácnhàđầutưhàngnămmua10loạicổphiếutrongsố30CổphiếuCôngnghiệpBìnhquânDowJonescósốlợitứcđượcchiacaonhất.Theoquanniệmnày,10loạicổphiếutrênítđượcưathíchnhất,dovậyđặctrưngcủachúnglàcótỷsốP/Evàgiátrịghisổthấp.ThuyếtnàyđượccoilàdoMichealO’Higgins,mộtnhàquảnlýtàichính,đưaratrong cuốn sách Beating the Dow (Đánh bại chỉ số Dow), xuất bản năm 1991. JamesO’Shaughnessyđãkiểmtralạilýthuyếtnàycăncứvàodữliệutừnhữngnăm1920trởlại;vànhậnthấyNhữngchúchócủachỉsốDowđãđánhbạichỉsốchungvớikhoảnlợinhuậntăngthêmlà2–3%mộtnăm,vàkhônggâymạođiểmchútnào.

NhữngđiệpviênmũithínhcủacácnhàphântíchPhốWallđãdỏngtailênvàmanglạichothịtrườngmộtsốlượnglớncácquỹđầutưdựatrênquytắcnày.Đếngiữathậpniên1990,hơn20tỷđô-latiềnđầutưđổvàocácquỹNhữngchúchócủachỉsốDowđãbịcáchãnguytínnhưMorganStanley,DeanWittervàMerrillLynchbán.Sauđó,đúngnhưdựđoán,thànhcôngđãchơikhămnhữngchúchó.Trongsuốtnửacuốicủathậpniên1990,NhữngchúchócủachỉsốDowhoạtđộngkémhiệuquảtrêntoànbộthịtrường.Nhưngôisaocủa“nhữngchúchó”–MichealO’Higgin thừanhận, “chiến lượcnàyđãquáphổbiến”vàcuốicùngđã tựhuỷdiệt.NhữngchúchócủaDowđãkhôngcònđisănnữa.

Hiệuứngthánggiêng–TheJanuaryEffect

MộtsốnhànghiêncứunhậnrarằngthángGiêngluônlàthángnhữngkhoảnlãitrênthịtrườngchứngkhoántăngbấtthường.Nhữngkhoảnlãinàyluônđặcbiệtcaotrongsuốthaituầnđầucủa thángGiêng.Hiệuứngnàyđặcbiệtmạnhđốivớicáchãngnhỏ.Thậmchí saukhiđiềuchỉnhrủiro,cáchãngnhỏvẫnđemlạichocácnhàđầutưnhữngkhoảnlãilớnbấtthường–vớinhữngkhoảnlãicaoquámứcchủyếuphátsinhtrongmộtvàingàyđầutiêncủanămmới.Hiệuứngnàyđãđượcghinhậntạinhiềuthịtrườngchứngkhoánquốctế.NóđãdẫntớiviệcrađờicuốnsáchcótựađềkhiêukhíchTheIncredibleJanuaryEffect(HiệuứngthángGiêngbất

ngờ).Cácnhàđầutưvàmôigiớichứngkhoáncóảotưởngthuvềnhiềutiềnhoahồngđãtựhuyễnhoặcbảnthân,vàthiếtkếranhữngchiếnlượcđểlợidụngtìnhthếbấtthườngnày

LờigiảithíchhợplýchoHiệuứngthángGiêngđólàảnhhưởngcủathuế.Mộtsốnhàđầutưcóthểbánchứngkhoánvàocuốinămđểđượcgiảmtrừthunhậpkhiphảiđóngthuế.Nếuáplựcbánlàmgiảmgiácổphiếu, thìrõràng làcácquảngcáotrongsuốttuầnđầutiêncủathángGiêngcóthểtạoranhữngkhoảnlãibấtthường.Mặcdùhiệuứngnàycóthểápdụngđốivớitấtcảcác loạicổphiếu,nhưngnóphổbiếnhơnđốivớicổphiếucủacáccôngtynhỏvìchúngkhôngổnđịnhvàhiếmkhinằmtrongdanhmụcđầutưđượcmiễnthuếcủacácnhàđầutưtổchứcvàcácquỹhưutrí.Hãygiảsửcácnhàđầutưcóthểđónnhậnbấtcứkhoảnlợinhuậnnàotronggiaiđoạnnày.Tuynhiên,thậtkhôngmay,phígiaodịchcổphiếucủacôngtynhỏthườngcaohơnphícủacôngtylớn(domứcchênhlệchgiáchàomuavàgiáchàobán),vàdườngnhưcácnhàđầutưtrảhoahồngbìnhthườngkhôngthểnhậnrasựkhácthườngđó.Hơnnữa,hiệuứngnàykhôngphảinămnàocũngđúng.Nóicáchkhác,ngườitaphảitrảmộtcáigiáquáđắtđểnhặtđượckhoảntiềnhứahẹnđó,vàcónhữngnămnótrởthànhảovọng.

“TạơnChúa,đãlàchiềuthứhairồi”–“ThankGodIt’sMondayAfternoon”

Mộtmôhình“cóthểdựđoán”khácchỉrarằngbướcđitrênPhốWallhoàntoànkhônghềngẫunhiên,đượcgọilàkhoảnlãichứngkhoánbìnhquândohiệuứngtiêucựccuốituần,bắtđầutừkhiđóngcửaphiêngiaodịchthứSáuđếnkhiđóngcửaphiêngiaodịchthứHai.Theođó,bạnnênmuacổphiếuvàochiềuthứHaikhiđóngphiêngiaodịchchứkhôngphảivàochiềuthứSáuhoặcsángthứHai,khigiáthườngcaohơnmộtchút.Tuynhiên,lạimộtlầnnữa,hiệuứngnàykhánhỏnếutínhđếnphígiaodịchcầnthiếtđểtậndụngnó,vàkhôngphảituầnnàohiệuứngnàycũngxảyra.

Phảnứngvớitinnóng–HotNewsResponse

Nhữnghoài nghi về khảnăng không thểdựđoán vốn có của thị trường chỉ ra sự thật: thịtrườngđơngiảnkhôngthểnhanhchóngtiếpnhậnthôngtinvàsauđótựđộngđiềuchỉnhgiáđểphảnứng.Mộtsốviệnsỹtinrằnggiáchứngkhoánphảnứngtheocácsựkiệnmớivàdovậy,việcmua (bán) cổphiếukhi có tin tốt (xấu) sẽ tạo ranhữngkhoản lãibất thường.Nhữngngườikhámphárakhíacạnhnàycủathịtrườngthườnggắnvớiviệc“nghiêncứusựkiện”.

EugeneFamađãđiều traphần lớn côngviệc theo lối kinhnghiệmđểxácđịnhxemgiá cổphiếucóthậtsựphảnứnghiệuquảvớithôngtinhaykhông.Các“sựkiện”baogồmnhữngthôngbáovídụnhư:cáckhoảnthubấtngờ,việcchia táchcổphiếu,hoạtđộngcổ tức,sápnhập,danhsáchngoạihốimới,chứngkhoánIPO.Famađãnhậnralàrõràngviệcítphảnứngtheothôngtincũngphổbiếnnhưviệcphảnứngquámức,vàsausựkiệncáckhoản lãibấtthườngvẫn tiếp tụcxuấthiện cũng thườngxuyênnhư tần suấtkhôngxuấthiện.Ông cũngchứngminhrằngrấtnhiềukhoảnlãi“bấtthường”cóxuhướngbiếnmấtsaukhichuyểnsangdạngkháclàdonhữngkhoảnlợinhuận“bìnhthường”kỳvọng,mộtvàicáchthứckhácnhauđểđiềuchỉnhrủiro,vàcácphươngphápthốngkêđểtínhtoán.Vàđiđếnkếtluậnrằnghầuhếtnhữngđiềubất thườngđượccácnhànghiêncứutìmra“đềucóthểquythànhcơhội”.Tấtnhiênnhữngbấtthườngnàykhônghềxuấthiệnđểcungcấpchocácnhàđầutưmộtcáchđángtincậynhằmkiếmnhữngkhoảnlãivượttrội.

Tạisaomụctiêunhắmbắnlạitệnhưvậy?

Rõràngbấtcứchiếnlượcnàolặpđilặplạivàcóthểkhaithácđềubịthịtrườngchứngkhoánkhámphávàkinhdoanhdựatrênchênhlệch,cuốicùngsẽtựhủyhoại.Tạimộtthờiđiểmnhấtđịnh,cóthểvẫntồntạimộtHiệuứngthángGiêngthậtsựđángtincậyvàcóthểtậndụngđểthịtrườngchứngkhoán,đặcbiệtchứngkhoáncủacáccôngtynhỏ−kiếmđượcnhữngkhoảnlãilớnbấtthườngtrongsuốtnămngàyđầuthángGiêng.Vậycácnhàđầutưsẽlàmgìvớipháthiệnnày?Thậtđơngiản.HọsẽmuavàongàycuốicùngcủathángMườihaivàbánvàongày5/1.Nhưngsauđócácnhàđầutưnhậnrarằngthịtrườngsẽsôiđộngvàongàycuốicùngcủatháng12,vìvậyhọphảibắtđầumuamộthômtrướcngàynày.Vàdocóquánhiều“cơhộikiếmlời”vàongày5/1nênhọsẽbánvàongày4/1đểtậndụnghiệuứng.Đểthulợinhuận,cácnhàđầutưngàycàngmuasớmvàotháng12,vàtươngtự,ngàycàngbánsớmtrongthángGiêng.Thếnên,cuốicùnghiện tượngnàysẽ tựbiếnmất.Thậtra,hiệuứng thángGiêngsẽkhôngcònđángtincậynữasaukhitrởnênquáphổbiến.

Tươngtự,giảsửgiácổphiếucóxuhướngítphảnứngvớicácsựkiệnmới,tạoranhữngkhoảnlãibấtthườngchonhàđầutưnàokhámpháranhữngthiếusóttrongviệcđiềuchỉnhđầyđủtứcthì–ĐâylàmộtpháthiệnđượccácnhànghiêncứuhànhviWernerDeBondtvàRichardThalercùngcácnhànghiêncứuJohnCampbell,AndrewM.Lo,vàA.CraigMacKinlayphổbiếnrộngrãi.Cácnhàquảnlýđầutư“địnhlượng”sẽxâydựngchiếnlượcnhằmcốgắngtìmramôhình.Thựctếthìmộtsựkiệncàngcókhảnăngmanglạilợinhuậnthìcàngítkhảnăngtồntạilâu.

Ngoàira,còncórấtnhiềumôhìnhdựđoáncóthểchỉđơngiảnlàkếtquảcủaviệcnghiêncứuthôngtin.Việcdễdàngnắmbắtthôngtintàichínhkhiếncácnhàđiềutracóthểtìmrasựtươngquanđángkể,nhưnghoàntoànkhôngxácthựcgiữacácbiếnsốtàichínhhoặcgiữacácdữliệutàichínhvàphitàichính.Nếucóđủthờigiantìmhiểuhàngloạtdữliệu,ngườitahoàntoàncóthểchỉtríchbấtcứhiệuứngnào.Nhữngtài liệuđượccôngbốđềukhôngsẵnsàngcung cấp các kết quả như vậy. Các hiệu ứng nổi bật thường được đăng trên nhiều tạp chíchuyênngành,trongkhicáckếtquảkhôngtốthoặcnghèonàntừcáccuộctìmkiếmtrướcsẽbịxếptrongngănkéohoặcvứtbỏ.Nhữngvấnđềvềkhaithácdữliệumangtínhđặcthùđốivớicácngànhkhoahọckhôngđượckiểmchứng,chẳnghạnnhưkinhtếtàichínhvốndựavàocácphântíchsốliệuvàkhôngthểkiểmtragiảthiếtbằngcáchtiếnhànhthínghiệm.

MụctiêunhắmbắngầnhơnnhưngvẫntrượtNênnhớrằngcầncảlýthuyếtvàchiếnlượcđểgiữquyềnkiểmsoáthoặclợitức,cácviệnsỹcũngnhưcácnhàphântíchđãbắnthêmnhiềuphátđạn(tạoranhiềuchiếnlược)chínhxácnhằmtiêudiệtbảnchấtkhôngthểdựđoáncủathịtrườngchứngkhoán.Cóthểphânthành3nhóm:nhữngphátđạnnhằmgiữphươnghướngcủa thị trường,cácviênkhácđể tìmkiếmnhiềukhoảnlãilớndàihạntrênthịtrường,vàsốcònlạicómụcđíchkhámpháracáccổphiếuđemlạilợinhuậncaonhất.Cácnhàkinhtếcoihainhómtrênlànhữngchiếnlượcthờigiandướinhiềucáitên:TheTrendIsYourFriend(Xuhướnglàbạn),TheDividendJackpotApproach(Phươngphápxổsốcổtức),TheInitialP/EPredictor(NhàdựđoánchỉsốP/Ebanđầu),vàThe“BackWeGoAgain”Strategy(chiếnlược“Chúngtatrởlại”).Cáchọcthuyếtthuộcnhómthứbaphụthuộcvàosựbảovệcủacácnghiêncứuchuyênsâubaogồm“SmallerIsBetter”(Nhỏhơn

làTốthơn)vàtuyênbố“ValuewillWin”(Giátrịsẽápđảo).Tấtcảcácchiếnlượcđềucómộtvàiđiểmxuấtsắc,chiếnlượcnàycóthểtốthơnchiếnlượckia,songkhôngmộtchiếnlượcnàocóthểluônvượtquasựkhôngthểdựđoánbaotrùmthịtrường.

Xuhướnglàbạn(haycòngọilàSứcđẩyngắnhạn)

Nhữngcôngviệcthuầntúydựavàokinhnghiệmđãcủngcốkháiniệmngẫunhiêntronggiácổphiếuvàủnghộquanđiểmchorằngthịtrườngcổphiếukhôngcóbộnhớ–hướngvậnđộngtronggiácổphiếuởquákhứkhôngcóýnghĩagìtrongviệcxácđịnhhướnghoạtđộngtrongtươnglai.Mộtcổphiếuđangtănggiákhôngcónghĩasẽtiếptụctăng.Vàinghiêncứugầnđâymâuthuẫnvớimôhìnhbướcđingẫunhiênthuầntúy.Chúngchỉrathịtrườngcổphiếucómộtmứcđộlựcđẩynhấtđịnh,vàthườngduytrìnhữngthayđổigiátronggiaiđoạnngắn.Chẳnghạn, cácnhànghiêncứuLovàMacKinlaypháthiện thấy tronghai thậpniên,hàng tuầnvàhàng tháng cáckhoản lợinhuận từdanhmụcđầu tư cổphiếuđadạng thểhiệnmột chuỗitươngquanchặtchẽ.Nóicáchkhác,nếutrongtuầnnàycólãithìrấtcókhảnăngtuầntiếptheocũngcólãi.Ngoàira,Lovàcácchuyêngiakháccũnggợiýmộtvàimôhìnhđịnhgiácổphiếuđượcnhiềunhàphântíchkỹthuậtsửdụng,thậtsựcókhảnăngdựđoánởmứcđộnhấtđịnh.

Nhiềunhàkinhtếvàtâmlýtronglĩnhvựctàichínhhànhvinhậnthấysứcđẩyngắnhạnnàyliênquantớicơchếphảnứngtâmlý.Cáccánhâncoiviệccổphiếutănggiávàđượcđưavàothịtrườnglàmộtdạng“hiệuứngphongtrào”.Nhưđãnhắcđếntrongchương4vàchương10,RobertShillermiêutảviệctănggiácủathịtrườngchứngkhoánHoaKỳtrongsuốtnhữngnămcuốithậpniên1990làkếtquảcủasựlâylanvềmặttâmlýdẫnđếnhàngloạthànhđộngphilý.Khitàichínhhànhvitrởnênnổibậthơn,sứcđẩy−tráingượcvớitínhngẫunhiên−đượcrấtnhiềunhàđiềutracoilàhoàntoànhợplý.

Theotôi,cóhaiyếutốngănchúngtaxemcáckếtquảdựavàokinhnghiệmtrênđâylàdấuhiệuđểchứngtỏthịtrườngkhônghiệuquả.Mặcdùthịtrườngchứngkhoáncóthểkhôngphảilàmộtbướcđingẫunhiênhoànhảo,tuynhiêncầnphảiphânbiệttầmquantrọngcủasốliệuthốngkêvớitầmquantrọngkinhtế.Trênthựctế,việcphụthuộcvàosốliệuthốngkêítlàmtănglựcđẩyvàkhôngthểkhiếncácnhàđầutưnhậnđượccáckhoảnlãivượttrội.Khôngmộtngườinàotrảphígiaodịchlạitìmđượcchiếnlượckinhdoanhdựatrênsứcđẩynàocóthểđánhbạichiếnlượcmuavànắmgiữ.Kếtquảnghiêncứucủamộtnhàkinhtếhànhvikhác,TeranceOdean,đãchỉrarằngcácnhàđầutưtheolựcđẩythịtrườngkhônghềthuđượclợinhuậnvượttrội.Mộtvídụnữavềcácnhàđầutưnàyđãchỉrarằnghọhoạtđộngkémhơnnhiềusovớicácnhàđầutưmuavànắmgiữngaycảtronggiaiđoạncócácbằngchứngthốngkêrõràngvềlựcđẩytíchcực.

Chúngtacũngcầnđặtcâuhỏixemliệunhữngmôhìnhtươngquanchuỗicónhấtquánkhông.Chiếnlượclựcđẩy(muacáccổphiếucóvẻđangtăngvà/hoặckhámạnh)thườngtạoracáckhoảnlãithựcdươngtrongmộtvàigiaiđoạnnhưnglạigâythualỗtrongcácgiaiđoạnkhác.Khôngphảibấtcứmôhìnhgiácổphiếunàocũnghữuíchchoviệchìnhthànhmộtchiếnlượcđầutưcóthểchắcchắnmangvềkhoảnlợinhuậnlớn.

WilliamSchwertđặtramộtvấnđềthúvị:Nhiềumôhìnhcókhảnăngdựđoándườngnhưbiếnmấtsaukhiđượcphổbiếntrêncáctàiliệutàichính,chúngchỉđơngiảnphảnánhxuhướng

trongcácmẫudữliệuđượcchọnvàxuhướngthôngthườngcủacácnhànghiêncứunhằmtậptrungvàocáckếtquảcó thể thách thứccácbộócsiêuphàm.Có lẽ, cácnhàđầu tưđãhọcnhữngphươngphápdựđoánquánhanhvàkhaithácđếnmứcchúngkhôngthểmanglạilợinhuậnchohọnữa.

Phươngphápthắnglớnnhờcổtức

Kỹnăngdựđoánthịtrườngdựatrêngiảđịnhlogicrằngnếucổphiếunóichungmanglạicổtứctrênmứctrungbình,thìtổngcáckhoảnlãitrongtươnglaimànhàđầutưnhậnđượccũngsẽ lớn tươngđương.Hai nghiên cứu thiên về lý thuyết,một củaEugeneFamavàKennethFrench,mộtcủaJohnCampbellvàRobertShiller–đãkếtluậnrằngmộtngườicóthểthắnglớnvớiphươngphápnày,vàdovậyphủđịnhtínhngẫunhiêncủathịtrường.Tùythuộcvàophạmvi,khoảng40%khảnăngthayđổicủacáckhoảnlãitươnglaicóthểdựđoánđượcdựavàolợitứcbanđầu.

Biểuđồdướiđâysẽtrìnhbàymộtcáchthúvịcáckếtquả.NóđượctạorabằngcáchtínhsốcổtứctrênthịtrườngchứngkhoánHoaKỳ(trongtrườnghợpnàylàchỉsốS&P500)theotừngquýkểtừnăm1926vàsauđóướclượngtổnglợinhuậnmườinăm/lầntínhđếnnăm2005.Sauđó,kếtquảquansátđượcchiathànhthậpphânvịtùythuộcvàomứcđộcổtứcđượcchiabanđầu.Nóichung,nhữngconsốđóchứngtỏrằngcácnhàđầutưcóđượckhoảnlãilớnhơntừthị trườngchứngkhoánkhimứcchiacổ tứcbanđầucủadanhmụcthị trườngcũngcaotươngứng,vàtỷlệnguồnthutươnglaisẽkhôngcaokhichứngkhoánđượcbánvớimứccổtứcthấp.

Biểuđồ11.1:Tỷlệlợinhuậnmườinămtrongtươnglaikhicổphiếuđượcbánởmứccổtứcbanđầukhác(D/P)

Nhữngpháthiệnnàykhôngnhấtthiếtmâuthuẫnvớitínhhiệuquảcủathịtrường.Thunhậptừcổtứcthườngcaokhilãisuấtcao,vàthấpkhilãithấp.Dođó,khảnăngdựđoánlợinhuậndựavàomứccổtứcbanđầuchỉđơngiảnphảnánhsựđiềuchỉnhcủathịtrườngchứngkhoántrướccácđiềukiệnkinhtế.Hơnnữa,việcchiacổtứctrongcáccôngtycủaMỹluônthayđổitheothờigian.CáccôngtytrongthếkỷXXIthườngcókhảnăngtiếnhànhchươngtrìnhmualạicổphiếuthayvìtăngcổtức.Dovậy,khoảnthutừcổphiếukhôngcònmangnhiềuýnghĩanhưtrước.Đángchúýlàởchỗ,vàođầunăm1995khikhoảnthutừcổtứcthấpkhácthường,thìthịtrườngchứngkhoánlạicóvẻsôiđộngphilývớichỉsốDowJonesởmức5.000.ChỉsốDowđãlênđếnđỉnhgần11.000,vàthậmchísaukhigiácổphiếugiảmtrongsuốtgiaiđoạnđầunhữngnăm2000thìkhoảnlãitừdanhmụcthịtrườngvẫnrấtlớn.Thựctếlà,kểtừthờiđiểmgiámđốcCụcdựtrữLiênbangAlanGreenspanđọcbàidiễnvănnổitiếng“Sựdồidàophilý”vàotháng12/1996,khoảnlãitừdanhmụcthịtrườngvẫnđạtkhoảng8%trongsuốtthậpniêntiếptheo.

Cuốicùng,lưuýrằnghiệntượngnàykhôngápdụngvớicáccổphiếuriênglẻ.Nhữngnhàđầutưchỉđơngiảnmuamộtdanhmụccổphiếuriênglẻvớimứccổtứccaonhấttrênthịtrườngsẽkhôngnhậnđượctỷlệlợinhuậncaotươngđương.

NhàdựđoántỷlệP/Ebanđầu

ĐểdựđoántỷlệP/Ecủathịtrườngnóichung,ngườitasửdụngcùngmộtphươngphápdựđoán đã được dùng để chứngminh với cổ tức. Các dữ liệu dưới đây được trình bày theophươngphápphântíchthậpphânvịtươngtựnhưcổtứcởtrên.CácnhàđầutưthườngkiếmđượcnhữngkhoảnlãilớntrongtươnglaikhimuabáncổphiếuvớitỷlệP/Etươngđốithấp.CampbellvàShillerchobiết,hơn40%nhữngthayđổicủacáckhoảnlãitrongtươnglaicóthểdựađoántrướcdựatrênchỉsốP/Ebanđầu.Họkếtluậnrằngtrongquákhứ,lãitừcổphiếucóthểdựđoánởmộtmứcđộđángkể.Nhưchúngtathấyởbiểuđồ11.4,mộtsốbằngchứngchothấycáccổphiếuriênglẻvớichỉsốP/Ethấpsovớithịtrườngcóthểmanglạimứclợinhuậncaohơn.

Từpháthiệnnàycóthểrútrahailuậnđiểmliênquanchặtchẽvớikhảnăngdựđoángiácổphiếu.Thứnhất,nhữngpháthiệnnàyhoàntoànphùhợpvớiquanđiểmthịtrườnghiệuquảtrongviệcđịnhgiáchứngkhoán.Chẳnghạn,giácổphiếuthấpliênquantớithunhậpkhitỷlệlãisuấtcao,vàdovậyyêucầulãitừcáctàisảntàichínhcũngphảicao.Đầuthậpniên1980,chỉsốP/Erấtthấpkhitráiphiếuchínhphủcólợitứclêntới2consố.Hơnnữa,việcphụthuộcmùquángvàonhữngmôhìnhsẽdẫnđếnnhữngsailầmlớntrongđầutư.Năm1992,chỉsốP/Ecủathịthườngcaobấtthường(trên20).Nhưbạnthấytrongbiểuđồ11.2,tỷlệlợinhuậntrungbìnhmườinăm/lầnđượcdựđoánchỉvàokhoảng5%.Nhưngthựctế, tỷ lệ lợinhuậnmườinămcủacổphiếuS&P500từnăm1992đến2001đãtănggấpđôi.Mộtđồngnghiệpcủatôiđã

dồntoànbộsốtiềnđểdànhnghỉhưuvàotráiphiếutrongnhữngnămđầu1990vìchỉsốP/Erấtcao.Trongmườinămtiếptheo,anhtađãrấthốitiếcvớiquyếtđịnhnàyvàkhôngcòndámchorằngviệcdựđoánlợinhuậntừcổphiếulàdễdàng.

Biểuđồ11.2:Tỷlệlợinhuậnmườinămtrongtươnglaikhicổphiếuđượcbánvớimứcgiátrênlợinhuận(P/E)banđầukhác

Chiếnlượcđảongượclãidàihạn

Muacáccổphiếuhoạtđộngkémhiệuquảtrongbanămtrướccókhảnăngmanglạichobạnkhoảnlợinhuậnlớntrongbanămtiếptheo.ĐâylàpháthiệncủanghiêncứumàEugeneFama,KennethFrench,JamesPoterba,LawrenceSummers,vàWernerDeBondtcùngRichardThalertiếnhành.Thuậtngữnghiêncứuphátbiểurằngmặcdùlợinhuậnchứngkhoántrongtươnglaigần,chẳnghạnnhưtheotuầnhoặctháng,tồntạimốitươngquanchặtchẽ,nhưnglợinhuậncổphiếutrongtươnglaixa,chẳnghạnnhưhainăm,lạithểhiệntươngquanchuỗilỏng.Dovậy,ngườitadựđoánchiếnlượcđầutưngược,nghĩalàmuacổphiếuhoạtđộngkémtrongthờigiangần–sẽmanglạihiệuquảnhiềuhơnsovớinhữngcổphiếucólợinhuậncaogầnđây.Lờikhuyênngầmdànhchocácnhàđầu tư là thị trường thườngphảnứng tháiquá– theonhưnhững gì các nhànghiên cứuhành vi tranh luận, và do vậy, nênphớt lờ các cổ phiếu thờithượngvàtậptrungvàonhữngloạikhôngđượcyêuthích.

Trongtấtcảcácmôhìnhcókhảnăngdựđoánđãđượckhámpháhoặccôngbố,đốivớitôichiếnlượcnàykhôngchỉlàmộttrongnhữngchiếnlượcđángtincậynhấtmàcònmanglạikhảnăngthulợinhuậnnhiềunhấtchonhàđầutư.Chắcchắn,nhữngchứngcứtrongphầnIcủacuốnsáchđãchỉrarằngsựưathíchnhấtthờivàtínhđồngbóngđóngvaitrònhấtđịnhtrong

việcđịnhgiácổphiếu.Tạimộtsốthờiđiểm,cổphiếublue-chipvớisốvốnlớnlàcơnsốt;lúckhác,cổphiếuInternethoặcchứngkhoáncôngnghệsinhhọclạilàmmêmẩngiớiđầutư.Dùmốtthờithượnglàgì,tấtcảđềukhiếngiácổphiếutăngmạnhvàlàmnhàđầutưnàomuaởđỉnhcũngvẫnchịutổnthấtnặngnề.Nếunhàđầutưtránhmuavàotạiđỉnhcủathờikỳbongbóngthiếucơsởthìsẽkhôngmắcphảinhữngsailầmnghiêmtrọngkhiđầutư.Tươngtự,nếucổphiếukhôngcònđượcưachuộngvàtrởthànhkhoảnđầutưkémhiệuquả,cóthểvừabịcácnhàđầutưloạibỏ–convịtxấuxítrongthếgiớiđầutư–cuốicùngsẽbộc lộ.Đặcbiệtkhiphươngphápđảochiềuhàihòavớiphươngphápgiátrịcơbản(đểtránhviệcmuacổphiếuđơngiảnchỉvìchúngkhôngcònphổbiếnnữa),cácnhàđầutưsẽđượchưởnglợirấtnhiềutừchiếnlượcnày.

Giảithíchhànhvicủasựtráingượcnàytronglợinhuậncổphiếuthựcđãchứngminhưuthếcủanhữngngười“xâylâuđàitrêncát”trongsốnhữngngườiđưaraquyếtđịnhđầutư.Nếugiácổphiếuluônbịảnhhưởngbởimốtthờithượngvàtínhđồngbóngcóxuhướngtăngvàsauđólạisụpđổtheothờigian,ngườitasẽkỳvọngvàosựđảochiềutronglợinhuậnchứngkhoán.Dovậy,rấtnhiềunhàđiềutrađãkếtluậnrằngchứngcứvềsựđảochiềucủalợinhuậnmâuthuẫnvớigiảthiếtthịtrườnghiệuquả.Điềunàycóthểđúng,nhưngcũngcóthểsai.Vìvẫncónhữngbằngchứnglogicvàthốngkêtiếptụccủngcốhọcthuyếtthịtrườnghiệuquả.

Sựđảochiềucủalợinhuậntrongcáckhoảngthờigiankhácnhauthườngbắtnguồntừtìnhhìnhkinhtếthựctếchứkhônghẳnlàhiệntượngtâmlý.Tínhthiếuổnđịnhtronglãisuấttạoraảnhhưởngkinhtếlớnlêngiácổphiếu.Bởilẽtráiphiếu–yếutốphảnánhđầutiênđốivớixuhướnglãisuất–cạnhtranhvớicổphiếuvềvốnđầutư,nêncóthểdựđoántheologicvềmốiliênhệcóhệthốnggiữalãisuấtvàgiácổphiếu.Đặcbiệt,khilãisuấttăng,giácổphiếusẽgiảm,nhữngthứkhácvẫngiữnguyênđểmanglạilợinhuậnkỳvọnglớnhơntừcổphiếutrongtươnglai.Chỉkhiđiềunàyxảyrathìcổphiếumớicóthểcạnhtranhvớitráiphiếuhạngcao.Tươngtự,khilãisuấtgiảm,cổphiếuthườngcóxuhướngtăngdochúnghứahẹnmộtkhoảnlợinhuậnvàcókhảnăngcạnhtranhvớitráiphiếu.

Rấtdễthấynhữngthayđổitronglãisuấtcóthểtạorakhoảnlợinhuậnđảochiềucủacổphiếurasao.Giảsửlãisuấttăngsẽkhiếngiácủatráiphiếuvàcổphiếucùnggiảmxuốngvàthườngtạoramứclợinhuậnthấphoặcbịâmtrongkhoảngthờigianlãisuấttăng.Giảsửsauđólãisuấttrởlạimứcbanđầu,khiếngiácổphiếuvàtráiphiếutăng,cóxuhướngmanglạilợinhuậncaochongườisởhữu.Dovậy,trongvòngdaođộnglãisuất,chúngtacóthểtìmthấykhoảnlợinhuậntươngđốilớnđằngsaukhoảnlợinhuậnthấp,đólàlợinhuậnđảochiều.Vấnđềlàởchỗhiệntượngnàykhôngphụthuộcvàomốtthờithượngcóthểbịsuyyếutheothờigianmàlàkếtquảtừphảnứnglogicvàhiệuquảcủanhữngngườithamgiathịtrườngchứngkhoánđốivớisựdaođộngcủalãisuất.

Rõràng, trongbấtcứthờiđiểmnhấtđịnhnào,ngoài lãisuấtcòncónhiềuyếutốkhácảnhhưởngđếngiácổphiếu,vìvậyngườitakhôngnênhyvọngtìmrasựtươngquanhoànhảogiữanhữngthayđổitronglãisuấtvàgiácổphiếu.Tuynhiên,xuhướnglãisuấtảnhhưởngđếngiácổphiếucóthểgiảithíchnguyênnhâncủalãisuấtđảochiều,vàmốiquanhệnàyhoàntoànphùhợpvớisựtồntạicủathịtrườnghiệuquả.

Theo thốngkê, vẫn có lýdođểnghingờ “sức thuyếtphục” củapháthiện liênquan tới lợi

nhuậnđảochiềunày.MốitươngquancủalợinhuậntheothờigianthấphơnnhiềutrongnửađầuthếkỷXXnếusovớinửacuối.Dovậy,việcsửdụngchiến lượcđầutưngượcđơngiảnkhôngđảmbảothànhcông.Vàthậmchínếumốtthờithượngthậtsựlànguyênnhâncủamộtsốhiệntượnglợinhuậnđảochiều(nhưkhimộtnhómcổphiếucụthểnàođóđượcyêuthíchhoặckhôngcònđượcyêuthíchnữa),thìkhôngphảilúcnàonócũngxuấthiện.

Cuốicùng,xuhướngđókhôngảnhhưởngtớicáccổphiếuriênglẻnênchúngkhônghềmanglạilợinhuậnđảochiều.Mặcdùvềmặtthốngkêsựđảochiềunàykháquantrọng,nhưngnóchỉthểhiệnsựđảongượcvềýnghĩachứkhôngdựđoáncáccơhộiđemlạiđượclợinhuậncao.ZsuzsannaFluck,RichardQuandt,vàtôiđãtáitạomộtchiếnlượcđầutưmuacổphiếuvừatrảiquagiaiđoạnhoạtđộngkémtrong2hoặc3năm.Chúngtôinhậnthấynhữngcổphiếunàythậtsựcảithiệnđượclợinhuậntronggiaiđoạntiếptheo,nhưngchỉởmứctrungbìnhcủathịtrường.Dovậy,đólàmộtmôhìnhnếuxétvềmặtthốngkêlợinhuậnđảochiềunhưngbạnkhôngthểhưởnglợitừđó.Vàthậmchínếucổphiếu“thấtbại”từngđemlạikhoảnlợinhuậnkếchxùthìđiềuđókhôngcónghĩarằnggiácổphiếusẽ“vượtquá”mứchợplýmộtcáchhệthống.Nhữngcổphiếusụtgiảmmạnhsaukhikinhdoanhđảochiềukhôngmongđợi,chothấysựthiếuchắcchắnvàbấtổnlàrấtmạohiểmđốivớicácnhàđầutư.Docácnhàđầutưđòihỏilợinhuận caohơnkhiphải gánh chịunhiềumạohiểmhơn,người tapháthiện ra rằng lợinhuậntươnglaicủacáccổphiếukiểunàysẽcao,phùhợpvớitínhhiệuquảcủathịtrường.Tuynhiên,tôitinrằnggiácảkhôngphảnứngquámạnhtheohệthốnglàdođượccủngcốbởithựctếkhôngghinhậnsựđảochiềuvềgiáđángkểsauxuhướngtăngmạnh.

Vậynhàđầutưphảilàmgì?Tôitinrằngthịtrườngchứngkhoánhoạtđộnglogicvềcơbản.Tôicũngnhậnrarằngthịtrườngđôikhibịmốtthờithượnglôicuốnvàlạmdụngsựbiquan.Dovậy,nhàđầutư“giátrị”sửdụngcáchọcthuyếtvữngchắcsẽluônnhậnrarằngcổphiếuhiệnmanglạiítlợinhuậncóthểsẽdồidàohơntrongtươnglai.Việcnhậnthứcđượcrằngchííttrênmộtphạmvinhấtđịnh,sốliệuthốngkêcũnghỗtrợxuhướngnày,sẽmanglạichonhàđầutưmộtbiệnphápbổsungthuậntiệnđểthựchiệnchiếnlượcđầutưđảochiềucùngvớiphươngphápchắcchắn.Nhưnghãynhớrằngmốiliênhệthốngkêcònlỏnglẻovàmộtsốcổphiếukhôngphổbiến,vềmặtnàođó,rõrànglà,mạohiểmhơn.Hiểnnhiên,mộtsốcôngtyđangtrênđàsuyyếucóthểtiếptụcđixuống,nhưtrảinghiệmbiđátmàcácnhàđầutưvàoEnronvàWorldComhọcđượcnăm2002.Mốiliênhệhoàntoànlỏnglẻovàkhôngđảmbảo,vìthếnhàđầutưnêncảnhgiáckhikỳvọngmộtthànhcôngchắcchắntừbấtcứchiếnlượcđảochiềuđơngiảnnào.

Hiệuứng“nhỏhơnthìtốthơn”

Cólẽmộttrongnhữngmôhìnhnổibậtnhấtmànhiềunhànghiêncứutìmthấyởlợinhuậncổphiếulàxuhướngcáccôngtynhỏtạoralợinhuậnlớnhơncáccôngtylớnsaumộtthờigiandài.Từnăm1926,cổphiếucủacáccôngtynhỏthườngmanglạitỷlệlợinhuậncaohơn1,5điểmphầntrămsovớicáccôngtylớn.

Biểuđồ11.3biểudiễnkếtquảnghiêncứucủaFamavàFrench.Họđãchiacổtứcthànhcácthậpphânvịdựavàoquymôcủachúng.Vànhậnthấyởthậpphânvị1,có10%cổphiếucủacáccôngtyvớisốvốnnhỏtạoralợinhuậnlớnnhất.Trongkhiđó,ởthậpphânvị10,nhữngcổphiếulớnnhấttínhtheomứcvốnthịtrườnglạitạorakhoảnlợinhuậnnhỏnhất.Hơnnữa,các

hãngnhỏthườngcóxuhướnghoạtđộngtốthơncáchãnglớnvớihệsốBetanhưnhau.

Tuynhiên,chúngtaphảinhớrằngcáccổphiếunhỏcóthểrủirohơnvàdovậysẽđemlạichonhàđầu tư lợinhuậncaohơn.Thậmchínếu “Hiệuứngcông tynhỏ” tiếp tục tồn tại trongtươnglai,thìnhữngpháthiệnnàycũngkhôngảnhhưởngđếnhiệuquảthịtrường.Pháthiệncáchãngnhỏcócổphiếuhoạtđộngtốthơncủacáchãnglớndựatrênnềntảngđiềuchỉnhrủirophụthuộcvàocáchtínhrủiro.ChúngtađãthấyhệsốBeta,thướcđorủirođượcsửdụngphổbiếntrongcácnghiêncứutìmralợinhuận“vượttrội”ởcáccôngtynhỏ,cóthểkhônghoànthiện.Dovậykhôngthểphânbiệtkhoảnlợinhuậnbấtthườngcóthựclàdohoạtđộngthịtrườngkémhiệuquảhaylàdokhuyếtđiểmcủathướcđorủiro.Lợinhuậnvượttrộicủacáccôngtynhỏhơncóthểchỉđơngiảnlàphầnthưởngtấtyếuchocácnhàđầutưvìđãchấpnhậnrủirothấtvọnglớnhơntrongkhoảnlãiđầutưkỳvọng.Hơnnữa,hiệuứngcôngtynhỏđượcpháthiệntrongmộtvàinghiêncứuchỉđượctiếnhànhkhảosátvớicáccôngtynhỏcòntồntại–chứkhôngphảicáchãngnhỏđãphásản.

Cuốicùng,câuhỏiquantrọngđượcmởrahaykhôngcòntùythuộcvàosựtiếpdiễnhiệuứngcôngtynhỏ.Mặcdùcổphiếucủacáccôngtynhỏhơnhoạtđộngrấttốttrongsuốtsáunămđầukểtừnăm2000,nhưngchúngkhôngmanglạinhiềulợinhuậntrongthậpniên1990.Rõràng,muadanhmụcđầutưgồmnhiềucôngtynhỏhiếmkhilàmộtcáchchắcchắnđểđảmbảonhàđầutưkiếmđượclợinhuậncaobấtthườngvớirủirođượcđiềuchỉnh.

Biểuđồ11.3:Lợinhuậntrungbìnhhàngtháng&quymô:1963–1990

Danhmụcđầutưcủacáccôngtynhỏcóxuhướngtạoralợinhuậncaohơncáchãnglớn.

“Giátrịsẽthắng”

Năm1934,DavidL.DoddvàBenjaminGrahamđãđưaramộttuyênngôndànhchocácnhàđầutưvàtừđóđếnnaythuhútđượcnhiềungườiủnghộ,trongsốđócócảhuyềnthoạiWarrenBuffet.Vềcơbảnhọchorằng“Giátrị”luônluônthắngthế.Đểtìmgiátrị,nhàđầutưphảitìmkiếmnhữngcổphiếucóchỉsốP/Ethấpcógiáthấphơnsovớigiátrịghisổ.Theoquanđiểmnày,giátrịdựatrêntìnhhìnhthựctạihơnlàdựđoánsựtăngtrưởngtrongtươnglai.Lýthuyếtnàyphùhợpvớiquanđiểmcủacácnhànghiêncứuhànhvi(nhưKahnemanvàThaler):cácnhàđầutưquátựtinvàokhảnăngdựđoánmứctăngtrưởngtrongthunhậpcủahọthườngcóxuhướngtrảgiácaoquámứcchonhữngcổphiếu“tăngtrưởng”.

CổphiếucóchỉsốP/EthấphoạtđộngtốthơncổphiếucóchỉsốP/Ecao

Tôirấttánthànhquytắcnày.Mộttrongnhữngquytắcchọnlựacổphiếuchủyếucủatôilàtìmkiếmcáccôngtycótriểnvọngtăngtrưởngtốt,chưabịthịtrườngchứngkhoánpháthiệnvàdovậyđượcbánvớitỷsuấtlợinhuậntươngđốithấp.PhươngphápnàythườngđượcmôtảlàGARP,tăngtrưởngtạimứcgiáhợplý.Tôithườngxuyêncảnhbáocácnhàđầutưvềsựnguyhiểmcủanhữngcổphiếuđangđượcưathíchcótỷsuấtlợinhuậncao.Đặcbiệtdotăngtrưởnglợinhuậnrấtkhódựđoánnêncáccổphiếucótỷsuấtthấptốthơnnhiều;nếutăngtrưởngđượchiệnthựchóa,cảlợinhuậnvàchỉsốP/Eđềutăng,manglạichonhàđầutưlợinhuậngấpđôi.MuacáccổphiếucóchỉsốP/Ecaonhưnglợinhuậnkhôngtăngsẽkhiếnnhàđầutưchịuthiệthạigấpđôi.CảtiềnlãivàchỉsốP/Eđềugiảm.

MộtsốbằngchứngchothấydanhmụccổphiếuvớichỉsốP/Etươngđốithấp(hoặcchỉsốdòngtiềnvàdoanhthuthấp)tạoratỷlệlợinhuậntrêntrungbìnhkểcảkhiđãđiềuchỉnhrủiro.Vàocuốithậpniên1970,chiếnlượcnàyđượcSanjoyBasukiểmnghiệmvàđượcmộtsốnhànghiêncứukhẳngđịnh.Chẳnghạn,biểuđồdướiđâythểhiệnlợinhuậncủamườinhómchứngkhoánvớisốlượngbằngnhau,đượcxếptheochỉsốP/E.Nhóm1cóchỉsốP/Ethấpnhất,nhóm2xếpthứ2….BiểuđồchỉrakhichỉsốP/Ecủanhómcổphiếutăng,lợinhuậnsẽgiảmxuống.

Tuynhiên,“HiệuứngP/E”thayđổitheothờigian–khôngthểdựavàohiệuứngnàytrongmọithờiđiểmđầutư.Vàthậmchínếuhiệntượngtồntạilâudài,cũngkhôngaichắcchắnđượcliệu lợinhuậnvượt trội làdomạohiểmhaysựbất thườngcủa thị trường.CácnghiêncứuchứngminhnhữngkhoảnlãibấtthườngđượcghinhậnđãsửdụnghệsốBetađểđomạohiểm.Ởmộtkhíacạnhnàođó,hệsốBetakhôngphảilàthướcđomứcđộmạohiểmhoànhảonênngườitakhôngthểtuyênbốrằngchỉsốP/Ethấpthểhiệnsựkémhiệuquảcủathịtrường.VàđừngquênrằngchỉsốP/Ethấpluônphảiđượcđánhgiá.Cáccôngtyđangnằmtrênbờvựcthảmhọatàichínhsẽluônbáncổphiếutạichỉsốlợinhuậnthôngbáothấp.Chỉsốthấpcóthểkhôngphảnánhgiátrịmàphảnánhmốilongạisâusắcvềkhảnăngtồntạicủacôngty.Vàchỉsốthấpcũngcóthểphảnánhmốilongạicủanhàđầutưvềviệctínhtoán“chấtlượng”củacáckhoảnlợinhuậnlặplại.

Cổphiếuđượcbánvớichỉsốthấpsovớigiátrịghisổthườngmanglạilợinhuậncaohơn

Mộtmôhìnhdựđoánkhácvềlợinhuậnlàmốiliênhệgiữatỷlệgiáthựctế/giátrịghisổ(giátrịtàisảncủacôngtyđượcghitronggiấytờ)vàlợinhuậntươnglai.Cáccổphiếuđượcbánvớitỷlệgiáthựctế/giátrịghisổthấp(P/BV)thườngtạorakhoảnlợinhuậncaohơntrongtươnglai.

Biểuđồ11.4:Lợinhuậntrungbìnhhàngquýtrongthậpniên1980sovớichỉsốP/E.

CácnhànghiêncứuhànhvilýluậnrằngkếtquảnàylàmdấylênnhữngcâuhỏivềtínhhiệuquảcủathịtrườngnếuchấpnhậnhệsốBetalàthướcđohợplýđểtínhtoánrủiro.Nhưngcácpháthiệnnàykhôngnhấtthiếtámchỉtínhkhônghiệuquả.TỷlệP/BVcóthểphảnánhcácyếutốrủirokhácđượcđịnhgiátrênthịtrường.Cáccôngtyđanggặpkhókhănvềtàichínhcóthểbánvớimứcgiátươngđốithấpsovớigiátrịghisổ.FamavàFrenchchorằngmôhìnhmạohiểmbayếutố(baogồmP/BV,quymô,vàhệsốBetađềudùngđểtínhtoánrủiro)làphươngphápchuẩnđểtínhtoánbấtcứtrườnghợpnàobịcholàthiếuhiệuquả.

Nhưngliệu“giátrị”cóluônluônvượttrộisovớităngtrưởng?

Nênnhớrằngkếtquảcủacácnghiêncứuđãđượcxuấtbản–chodùchúngđượctiếnhànhquanhiềuthậpniên–vẫncóthểphụthuộcvàothờigian,vậythìliệunhữngmôhìnhlợinhuậntrongcácnghiêncứuhọcthuậtcóthểthậtsựtạoratiềnhaykhông.Biểuđồ11.5biểudiễnlợinhuậnthựctrungbìnhdoquỹđầutưđượcphânloạidựatrênmụcđích“tăngtrưởng”hoặc“giátrị”củachúng.Các“quỹgiátrị”cũngđượcphânbiệtnhưvậynếuhọmuacổphiếuvớichỉsốP/EthấpvàtỷlệP/BVthấp.Trởlạithậpniên1930,cácnhàđầutưrõràngkhônghềnhậnthấytỷlệlợinhuậncaotừcácquỹđầutưlàđặctrưngcủacổphiếugiátrị.Biểuđồchothấy,tronggiaiđoạnđượcFamavàFrenchnghiêncứu,thậpniên1960-1990cólẽlàthờikỳđặcbiệtmàcổphiếugiátrịliêntụctạoratỷlệlợinhuậncao.

WilliamSchwertchobiếthãngđầutưcủaDimensionalFundAdvisorđãthậtsựgâydựnglênmộtquỹđầutưchọnlựacổphiếugiátrịđịnhlượngtheotiêuchícủaFamavàFrench.Khoảnlợinhuậnđiềuchỉnhrủirovượttrộicủadanhmụcnàyâm0,2%/mộtthángtrongthậpniên1990(sửdụnghệsốBetađểtínhmạohiểm).Điềunàythốngnhấtvớikếtquảcủacácquỹđầutưgiátrị“đượcquảnlýtíchcực”trongbiểuđồsauđây.Tuynhiên,đểcôngbằng,cầnphảichúýrằngcácquỹgiátrịđãhoạtđộngrấttốttrongsuốtsáunămđầuthếkỷXXI.

Biểuđồ11.5:Quaytrởvềsốtrungbình[32]Quỹ“Tăngtrưởng”&Quỹ“Giátrị”,1937–05/2006

Tạisaongaycảnhữngphátđạngầnhơnnữacũngvẫntrượt

“Cănbệnhthịtrường”thườngđượccácnhànghiêncứuhànhvidùngđểtríchdẫnkhiminhhọavềviệcthịtrườnghoạtđộngkhônghiệuquả–miêutảbongbóngInternet“bướcngoặtcủathếkỷ”đượckiểmtratrongchương4.Hiểnnhiên,giátrịthịtrườngđángkểcủaInternetvàcáccôngtyliênquantronglĩnhvựcnàydườngnhưhoàntoànsailệchvớigiátrịhợplý.Tôinhất trí với các nhà nghiên cứu hành vi về vấn đề này, và khi đọc tác phẩm IrrationalExuberancecủaRobertShiller,tôiđồngýrằngluậnđiểmnàyđượcủnghộnhiệtliệttrongthịtrườngcôngnghệ cao.Nhưngngay cảởđó, chúng ta cũng chỉbiết (saukhinhững sai lầmnghiêmtrọngđãxảyra),chứkhôngthểdựtínhcơhộikinhdoanhdựatrênchênhlệch(trongkhinóđangdiễnra)chocácnhàđầutưduylý.Tôiđãbịthuyếtphụcrằngquảbóngđangđượcbơmhơi,tôikhôngchấpnhậnrủirotrongviệcbángấpcáccổphiếuInternet,bởilẽkhôngaicóthểbiếtcóbaonhiêukẻngốckhácsẽvâyquanhvàđẩygiálênthậmchícòncaohơnnữa.

Giátrịvốncổphầndựatrêncơsởcủanhữngdựđoántươnglaikhôngchắcchắn.Ngaycảkhitấtcảnhữngngườithamgiathịtrườngđịnhgiáhợplýcáccổphiếuthườngthôngquagiátrịhiệntạicủadòngtiềnmặtkỳvọngtrongtươnglai,thìnóvẫncóthểvượtquágiátrịthực.Giờđâychúngtanhậnthấyrằngdựđoántỷlệtăngtrưởng,sựổnđịnh,thờigiantồntạitỷlệtăngtrưởngcủacáccôngtyNềnkinhtếmớilàkhôngbềnvững.Tuynhiên,chínhcácnhàđầutưchuyênnghiệpđãchorằnggiátrịcủacáccôngtycôngnghệcaolàhợplý.ChínhnhàphântíchchứngkhoánhàngđầucủahãngMorganStanleycóuytíntrênPhốWallđãtrởthànhngườicổsúychoInternetbằngcáchđềxuấtcổphiếumạngchokháchhàng.Chínhcácnhàquảnlýquỹhưutrívàquỹđầutưchuyênnghiệpđãlàmdanhmụcđầutưbịquátảibởicáccổphiếucôngnghệcao.

Khixemxétlại,chúngtathấyrõràngnhữngchuyêngianàyđãmắcsailầmnghiêmtrọng,vàhiểnnhiênkhôngcócơhộikinhdoanhchứngkhoándựatrênchênhlệchgiánào.Ngườitacóthểkhôngtánthànhcáctỷlệtăngtrưởngdựđoáncủacácnhàphântíchchứngkhoán.NhưngaicóthểchắcchắnhoàntoànrằngtỷlệtăngtrưởngphithườngcóthểđiềuchỉnhgiátrịcổphiếunàysẽkhôngxảyrakhimàviệcsửdụngInternettănggấpđôichỉsauvàitháng?ThậmchíAlanGreenspan,cựugiámđốcCụcdựtrữliênbang,cũngđãcangợiNềnkinhtếmới.

Kểcảkhicáccơhộikinhdoanhcổphiếudựatrênchênhlệchdođịnhgiásaivẫntồntại,nhưngkhông có cách nào để khai thác chúng. Nhắc lại trường hợp 3Com bán 5% cổ phần củaPalmPilot,đồngthờithôngbáodựđịnhbánnốt95%cònlạisauđó.SựdồidàobấtthườngđãđẩygiácổphiếucủaPalmcaođếnmứcnếubạnmuacổphiếucủa3Comhiệnvẫnsởhữu95%cổphầncủaPalmthìbạncóthểmuacổphiếuPalmvớigiáthấphơngiáthịtrường.95%cổphầncủaPalmđang thuộcquyềnsởhữucủa3Comtrịgiá25 tỷ,nhiềuhơnsovớivốncủa3Comtínhtheogiáthịtrường.Đâylàmộtvídụsángtỏvềviệcđịnhgiásaivàlàmộtcơhộirõràngđểkinhdoanhthulợinhuậndựatrênchênhlệchgiá.Kinhdoanhdựatrênchênhlệchgiá(vaycổphiếuPalmPilotvàbánngay,sauđómuacổphiếu3Com)đãkhôngthểthựchiệnđược.KhôngđủcổphiếuPalmưuviệtđểcóthểchovay.Sự“bấtthường”biếnmấtkhi3Combánranhiềucổphiếuhơn.Hơnnữa,lợinhuậntiềmnăngtừtêntuổihoặcsựmậpmờcủabăngđiệnbáođượcmiêutả trongchương4khôngđángkểsovớiphígiaodịchđểkhai thác.Dovậy,khôngmộtdẫnchứngnàotrênđâycóthểlàmlunglayniềmtincủachúngtavàosựhiệuquảcủathịtrườngvềlâudài.Cólẽngàynaysựbấtthườngngàycàngtrởnênquantrọngđãkhiếnrấtnhiềunhàđầutưmuacácquỹđầutưđượctíchcựcquảnlývớichiphícaothayvìcácquỹchỉsốvớichiphíthấp.

Vàngườichiếnthắnglà…Đãđếnlúcxemxétnhữngpháthiệnđượcthảoluậntrênđâythểhiệnrasaotrongthựctế.Nếucácmôhìnhdựđoánxuấthiệncùngvớisựtồntạicủaviệcđịnhgiásai,thìcácnhàquảnlýđầutưchuyênnghiệprõràngcóthểsửdụngchúngđểđánhbạimộtquỹchỉsốriênglẻ.Vậyhãyquansátthậtkỹcáckếtquảhoạtđộngcủacácdanhmụcđượcquảnlýchuyênnghiệp.

Kếtquảhoạtđộngcủacácnhàđầutưchuyênnghiệp

Vớitôi,bàikiểmtrathuyếtphụcnhấtcủahiệuquảthịtrườnglàkiểmtratrựctiếphoạtđộngvượttrộicủacácnhàquảnlýquỹchuyênnghiệpsovớithịtrườngnóichung.Hiểnnhiên,nếugiáthịtrườngđượcxácđịnhbởicácnhàđầutưphilývàxarờimộtcáchcóhệthốngsovớicácdựtínhhợplývềgiátrịhiệntạicủacáccôngty,vànếudễdàngpháthiệnmôhìnhdựđoánlợi nhuận chứng khoán hoặc giá chứng khoán bất thường thì các nhà quản lý quỹ chuyênnghiệpcóthểđánhbạithịtrường.Kiểmtratrựctiếphoạtđộngthựctếcủanhữngchuyêngiavốnluônđượcthúcđẩyvượtlênthịtrường,sẽđưarabằngchứngthuyếtphụcnhấtvềhiệuquảthịtrường.

Mộtphầnquantrọngcủabằngchứngchỉrarằngcácnhàquảnlýđầutưchuyênnghiệpkhôngthểvượtquacácquỹchỉsố-muavànắmgiữdanhmụcthịtrườngcổphiếuđadạng.Chúngtađãđềcậpviệcnàyởchương8.Trongsuốthaimươinămtínhđếnngày31/12/2005,quỹđầutưcóvốnđầutưlớnđượcquảnlýtíchcựctrungbìnhhoạtđộngkémhơnchỉsốStandard&Poorkhoảng1,5%/năm.Quacácthậpniên,khôngphảinămnàochỉsốcũnggiànhchiếnthắng,tuynhiên,haiphầnbasốquỹhoặchơnthếđượcquảnlýchuyênnghiệpđãbịcácquỹchỉsốđánhbại.

Chắcchắnrằngluôncónhữngquỹnóngđánhbạithịtrườngtrongmộtsốthờiđiểmđặcbiệt.Mộtsốnghiêncứuhọc thuậtđã tuyênbốrằng lợinhuậntừcácquỹđầutưcó thểdựđoánđược.Họchorằngcóthểdựđoáncácquỹhoạtđộngtốthơn(hoặckémhơn)trongmộtgiaiđoạnthìcũngsẽhoạtđộngtốthơn(hoặckémhơn)tronggiaiđoạntiếptheo,ítnhấtlàtrongngắnhạn.Dovậy,cácnhàđầutưcóthểkiếmđượckhoảnlợinhuậncaohơnnhiềubằngcáchmuacácquỹhoạtđộngtốttrongthờigiangầnđó,mộtđiềucóvẻmâuthuẫnvớilýthuyếtthịtrườnghiệuquả.

Tấtnhiên,tôiđặcbiệthàohứngtheođuổinghiêncứunày.Tôitinrằngrấtnhiềunghiêncứuđãsailầmdohiệntượng“xuhướngngườisốngsót”,bởivìchúngchỉđềcậptớicácquỹthànhcôngvẫncòntồntạiquamộtthờigiandài,trongkhikhôngnhắcđếnviệcphântíchcácquỹđãthấtbạivàbịbỏlạiphíasau.Nhữngdữliệuđượcsửdụngphổbiếncủacácquỹđầutư,chẳnghạnnhưcácdữliệutrênMorningstarService,chủyếuchứađựngcácghichépcũvềtấtcảcácquỹhiệnvẫntồntại.Rõràng,cácnhàđầutưkhônghàohứngvớicácghichépvềnhữngquỹkhôngcòntồntạinữa.Điềunàydẫntớixuhướngtínhtoánlợinhuậnhầuhếtdựatrêncácdữliệusẵncó.

Cácquỹđầu tưkhông thành công thì không thể tồn tại.Bạnkhôngphải làngườiduynhấtkhôngmuốnmuacácquỹđầutưcóthànhtíchkém.Tổhợpcácquỹđầutưthườngmanglạicáichếtkhôngđauđớnchocácquỹnhưvậybằngcáchsápnhậpnóvàomộtquỹthànhcônghơntrongtổhợp,sauđóvùilấphồsơcủacácquỹkém.Dovậy,chỉcácquỹthànhcôngmớicóthể

tồntại,vàviệctínhtoánlợinhuậncủacácquỹnàythườngcườngđiệuhóathànhcôngtrongviệcquảnlýquỹđầutư.Hơnnữa,cóvẻnhưlợinhuậncaovẫntiếptụctồntại.Vấnđềcủacácnhàđầutưlàtạithờiđiểmđầucủabấtcứgiaiđoạnnàohọđềukhôngthểchắcchắnquỹnàosẽthànhcôngvàtồntại.

Mộtnhântốítđượcbiếtđếntronghànhvicủacáccôngtyquảnlýquỹđầutưcũngrútrarằng“xuhướngngười sống sót” thật sự khắcnghiệt.Nhiều tổ hợpquản lý quỹđầu tư sửdụngphươngphápxâydựngcácquỹ“lòấptrứng”.Mộttổhợpcóthểthànhlậpmườiquỹvốncổphầnmớivớicácnhàquảnlýkhácnhauvàchờxemquỹnàosẽthànhcông.Giảsửsauvàinăm,chỉcó3quỹmanglạitổnglợinhuậncaohơnmứctrungbìnhcủathịtrường,tổhợpsẽbắtđầuđưarathịtrườngcácquỹthànhcông,loạibỏbảyquỹcònlạivàchônvùicáchồsơ.Hồsơđầyđủtừkhimớibắtđầucủacủacácquỹthànhcônglàthứduynhấtxuấthiệntrêncáctàiliệuvềlợinhuậncủacácquỹđầutư.

Đểnghiêncứutầmquantrọngcủaxuhướngnày,tôibắtđầutừLipperAnalyticServices,mộtcôngtycungcấpthôngtinvềlợinhuậncủacácquỹđầutư,côngchúngcóthểtìmdữliệutronghơn20nămvềtấtcảcácquỹđầutưdùchúngcótồntạihaykhông.Tôinhậnthấyhàngnămcácquỹđangtồntạikiếmđượclợinhuậncaohơn1,5%sovớitấtcảcácquỹtươnghỗđãtồntại.VanguardGroupofInvestmentCompaniesđãlậpbiểuđồdữliệutronggiaiđoạnkéodài35năm.Kếtquảđượctrìnhbàytrongbiểuđồtiếptheo.Khiđọccácbàibáovềhoạtđộngtốtcủacácquỹđầutư,cóthểbạnchỉnhìnthấyhồsơcủacácquỹcònsốngsót.Vàkhôngaibiếttrướcquỹnàosẽsốngsót.

Khixemxéttấtcảcácquỹđượcniêmyếtthịtrường,giảthiếtbanđầuđượcđềxuấtvàonăm1973trongấnbảnđầutiêncủaBướcđingẫunhiêntrênPhốWallvẫnđứngvững.Trongsuốtgiaiđoạnkéodài35nămkểtừlầnxuấtbảnđầutiêncủacuốnsáchnày,khoảng2/3cácquỹđượcchứngminhlàhoạtđộngkémhơnthịtrườngnóichung.Kếtquảtươngtựcũngthuđượctừcácnhàquảnlýquỹhưutríchuyênnghiệp,vàbaogồmcảcácnhàquảnlýquỹđầucơ.Hầuhếtcácnhàquảnlýđầutưcókhảnăngthườngxuyêncảithiệnhoạtđộngbằngcáchchămsóccổphiếucủahọnhờthuyếthiệuquảthịtrườngvàkhôngcốgắngdựđoánthịtrường.Thậtsự,nếuchỉsốS&Plàmộtvậnđộngviên,chắcchúngtaphảibắtnóđithửdoping.

Chúngtathấyrằngcácquỹđượcquảnlýthườngkhôngưuviệtbằngcácquỹchỉsốlớnvớiđộrủirotươngđương.Tuynhiên,nhưđãchỉratrongchương8,nhữngquỹnàycóvẻtạoralợinhuậnlớnhơntrongmộtgiaiđoạn,nhưngkhôngthểkéodàitronggiaiđoạntiếptheo.Chưacómộthoạtđộngnàotồntạibềnvữngkhixemxéttấtcảcácquỹđầutư,khôngtínhriêngcácquỹcònsốngsót.Chínhcácquỹnóngvàocuốithậpniên1990đãthấtbạithảmhạivàođầunhữngnăm2000.Saumộtthờigiandài,kếtquảcủacácnhàquảnlýtíchcựcthậmchícòntồitệ.Cóthểđếmtrênđầungóntaysốlượngnhàquảnlýdanhmụcchuyênnghiệptừngxoaysởđểđánhbạithịtrườngvớibấtcứmộtconsốđángkểnào,nhưđượctrìnhbàytrongbiểuđồsau.Vàbạncóthểchắnchắnrằngcácquỹkhôngcòntồntạisẽhoạtđộngkémhơnnhiều.Ghinhậncủacácchuyêngiakhôngchỉrarằngkhảnăngdựđoánđầyđủtồntạitrênthịtrườngchứngkhoánhaycóđủsựphilýđểtạoracáccơhộicóthểkhaithácđểkiếmlợinhuậnvượttrộisovớimứctrungbìnhcủathịtrường.

Biểuđồ11.6:Hiệuứngxuhướngngườisốngsót

Biểuđồ11.7:Tỷlệthànhcông:Lợinhuậncủacácquỹđầutưcòntồntại–giaiđoạn1970-2005

TổngkếtTôinhấnmạnhrằnggiátrịthịtrườngdựatrêncảcácyếutốlogiclẫntâmlý.Thuyếtgiátrịdựatrêndựđoánxuhướngdàihạncủacổtức,trongkhitỷlệtăngtrưởngcủacổtứcluônrấtkhódựđoán.Dovậy,giátrịcơbảnkhôngbaogiờlàmộtconsốxácđịnh.Luôncómộtdãylộnxộnbaogồmcácgiátrịcóthểcóvàgiácảsẽthayđổinhiềutrongdãynàymộtkhisựthiếuchắcchắnvàbốirốingàycàngtăng.Hơnnữa,khoảnthưởngrủirothíchhợpdànhchocáccổphiếuthườngcóthểthayđổivàkhôngbaogiờrõràngtrongmắtcácnhàđầutưcũngnhưcácnhàkinhtếtàichính.Dovậy,luôncóchỗđểhyvọng,sợhãi,vàmốtyêuthíchcủanhữngngườithamgiathịtrườngđóngmộtvaitrònhấtđịnhtrongquátrìnhđịnhgiá.Thựctếlà,ngaytừnhữngtrangđầutiêntôiđãnhấnmạnhrằngvấnđềtâmlýcóvẻnhưthốngtrịquátrìnhđịnhgiánhưtrongcơnsốtcủhoatulipvàothếkỷXVIIởHàLanvàthờikỳbongbóngInternetđầuthếkỷXXI.Bởivậy,tôivẫncònđôichútnghingờvềviệcchúngtanênxemxétýkiếnchorằngchuỗigiáthịtrườnghiệntạiluônthểhiệnsựướclượngtốtnhấtđểchiếtkhấugiátrịphùhợp.

Tuynhiên,ngườitaluônbịấntượngvớibằngchứngchothấygiácổphiếuthểhiệnmứcđộhiệuquảđángkể.Thôngtinvềgiácũhoặcbấtcứthôngtincơbảnđượcphổbiếnnàođềunhanhchóngđượcsosánhvớigiáthịtrường.Giácảđượcđiềuchỉnhphùhợpvớicácthôngtinquantrọngtốtđếnmứcmàcácdanhmụcđượclựachọnngẫunhiênvàđượcquảnlýmộtcáchthụđộngđềucókhảnănghoạtđộngtốtbằnghoặcthậmchíhơncácdanhmụcđượcchuyêngialựachọn.Nếucóđịnhgiásaiởmứcđộnàođóthìnócũngkhôngkéodài.Trongthịtrườngchứngkhoán“Giátrịthựcsẽluônbịđẩyrangoài”.DiễngiảilờicủaBenjaminGraham,cuốicùngthịtrườnglàmộtcơchếcânđochứkhôngphảicơchếbỏphiếu.Hơnnữa,dùcóđịnhgiásaithếnào,ngườitachỉcóthểnhậnrasaukhisựviệcđãdiễnra.

Cácbằngchứngđượcxemxéttrongchươngnàychứngtỏcáckhoảnlãitươnglaicóthểdựđoánởmộtmứcđộnàođó,vàcầnphảithựchiệnmộtluậnđiểm.Thứnhất,cáccâuhỏilớnxungquanhtínhđángtincậycủacáchiệuứngtrên.Rấtnhiềucâuhỏicóthểlàkếtquảcủa“cácdữliệungoàilề”,chophépmáytínhtìmkiếmhàngloạtdữliệuvềgiácảchứngkhoántrước

đâyvớihyvọngpháthiệnramốiquanhệnàođó.Nhờsựphổbiếnrộngrãicủamáytínhvàviệcdễdàngtruycậpvàocácdữliệuvềthịtrườngchứngkhoán,khôngcógìđángngạcnhiênkhitìmranhiềumốitươngquanđángkểvềmặtthốngkê,đặcbiệtlàdocáctàiliệuđãxuấtbảnluônthíchđăngcáckếtquảbáocáobấtthườngthayvìnhữngkhẳngđịnhnhàmchánvềsựngẫunhiên.Dovậy,rấtnhiềumôhìnhdựđoántừngđượckhámphácóthểchỉđơngiảnlàkếtquảcủaviệckhaithác–đánhbạidữliệubằngmọicáchchođếnkhicuốicùngdữliệucũngphảiđiềuchỉnhtheoýhọ.

Thứhai,thậmchínếutồntạinhữngmốiquanhệcóthểdựđoánvàđángtincậy,thìcácnhàđầutưchưachắcđãkhaithácđược.Chẳnghạn,chiphígiaodịchkhicốgắngđầutưvàoHiệuứngthángGiêngquálớnđếnnỗimànhữngmôhìnhcóthểdựđoánhầunhưkhôngcònýnghĩavềmặtkinhtế.Thứba,cácmôhìnhcóthểdựđoán,chẳnghạnnhưhiệuứngcổtức,cóthểchỉđơngiảnphảnánhnhữngthayđổichungcủanềnkinhtếvềmặtlãisuất,hoặclợinhuậnđikèmvớirủirotrongtrườnghợphiệuứngcủacáccôngtynhỏ.Cuốicùng,nếumôhìnhđóthậtsựbấtthường,nósẽtựtiêubiếnkhicácnhàđầutưtốiđahóalợinhuậntìmcáchkhaithác.Thựctế,bấtcứkhảnăngdựđoánlợinhuậnnàocàngcóvẻmanglạilợinhuậncaothìcàngítkhảnăngtồntại.

Trongthậpniên1990,xuấthiệncuộctranhcãigiữaRobertShiller,mộtngườihoàinghivềhiệuquảthịtrườngvàRichardRoll,mộtnhàkinhtếhọchànlâm,đồngthờilàmộtdoanhnhânđiềuhànhcácquỹđầutưtrịgiáhàngtỷđô-la.SaukhiShillernhấnmạnhtầmquantrọngcủamốtthờithượngvàsựthiếuhiệuquảtrongviệcđịnhgiácổphiếu,Rollđãđáptrảnhưsau:

Cánhântôiđãcốgắngđầutưtiền,tiềncủacáckháchhàngvàcủachínhmình,vàomọicôngcụdựđoánvàsựbất thườngmàcáchọcgiả tưởngtượngra…Tôiđãcốgắngkhai thácsựbấtthườngxảyravàocuốinămvàmọichiếnlượccăncứvàocácnghiêncứuhọcthuật.TôiđồngývớiBobrằngcácnhàtâmlýđầutưđóngmộtvai tròquantrọng.Nhưng, tôi luôngiữquanđiểmbanđầucủamìnhrằngsựthiếuhiệuquảthậtsựcủathịtrườngphảilàmộtcơhộicóthểkhaithác.Nếunhàđầutưkhôngthểkhaithácđượcgìmộtcáchcóhệthống,lúcnàyhaylúckhác,thìrõrànglàdocácthôngtinkếthợpchặtchẽvớigiácổphiếu…Cácchiếnlượcđầutưthựctếkhôngđemlạikếtquảmàcácsáchvởhọcthuậtchorằngchúngcóthểtạora.

TôiđãnhấnmạnhquanđiểmcuốicùngcủaRolltrongcuộctranhluậngầnđâyvớimộtnhàquảnlýdanhmục.Anhnàyđãsửdụngcácphươngphápđịnhlượnghiệnđạinhấtđểquảnlýdanhmụcđầutưvàsửdụnghầuhếtcácdữliệuthốngkêdogiớihọcthuậtvànhữngngườiđầutưtìmra.Phươngphápcủaanhtakếthợptấtcảcáckhảnăngdựđoántheothốngkêmàtôiđãtrìnhbàytrênđây.Anhta“đánhgiálại”cáckỹnăngcủamìnhbằngcácdữliệutrongvòng20nămtrướcvànhậnthấynóvượtquachỉsốS&P500khoảng3điểmphầntrăm.Nhưngkếtquảkiếmtiềnthựctếcủaanhtathìkháchẳn.Tronggiaiđoạn20nămtiếptheo,anhtahiếmkhiđạtđượclợinhuậnbằngchỉsốS&Psaukhitrừđicácchiphí.Nhưngđâylàmộtkếtquảtuyệtvờivàanhtađượcxếpvàonhóm10%cácnhàquảnlýtiềnhàngđầu.Đồngthờicáckếtquảchỉrõrằngcáckỹnănghiệuquảtrêngiấytờkhôngnhấtthiếtsẽhiệuquảkhiđầutưtiềnvàchịucáckhoảnphígiaodịchcótrongthếgiớiđầutưthựctế.

Chừngnàocònthịtrườngchứngkhoánthìnhữngđánhgiátậpthểcủacácnhàđầutưvẫncóthểsailầm.Rõrànglà,mộtsốngườithamgiathịtrườngthườngkhôngthậtsựduylýlắm.Kết

quảlà,nhữnghiệntượngbấtthườngtrongviệcđịnhgiávànhữngmôhìnhcóthểdựđoánliênquantớilợinhuậncổphiếucóthểxuấthiệnmọilúcvàthậmchítồntạitrongmộtsốgiaiđoạnngắn.Trênđàđó,theothờigianvớisựphứctạpngàycàngtăngcủacácdữliệuvàkỹnăngkinhnghiệm,chúng tasẽchứngminhđượcsự trệchhướngrõràngcủachúngkhỏihiệuquảdongàycàngthêmnhiềumôhìnhgiúpgiatănglợinhuậncổphiếu.Nhưngtôitinrằngkếtquảcuốicùngsẽlàmmấtđiniềmtincủacácchuyêngiavềhiệuquảcủathịtrườngtrongviệctậndụngtốtthôngtin,vàtôicũngcholàbấtcứmôhìnhhoặcsựphilýnàotrongtươnglaiđềukhôngthểtiếptụcduytrìvàsẽkhôngmanglạichonhàđầutưmộtphươngphápcóthểthuđượclợinhuậnbấtthường.Nếubấtcứtờ100đônàobịrơithìnósẽkhôngởđólâuđâu.

Phần IV.Hướngdẫn thựchànhchonhữngngườibộhànhngẫunhiên và cácnhàđầutưkhác12.Hướngdẫnphùhợpchongườibộhànhngẫunhiên

Khiđầutưtiền,lợinhuậnkỳvọngcòntùythuộcvàoviệcbạnmuốnănngonhayngủngon.

―J.KenfieldMorley,SomeThingsIBelieve

PhầnIVhướngdẫnchobạncáchthựchànhbướcđingẫunhiêntrênPhốWall.Trongchươngnày,tôiđưaramộtsốlờikhuyênchungvềđầutưcóthểhữuíchchotấtcảcácnhàđầutư,chậmchínếuhọkhôngtinvàohiệuquảcủathịtrườngchứngkhoán.Trongchương13,tôisẽgiảithíchsựthayđổidiễnragầnđâytronglợinhuậncủacổphiếuvàtráiphiếu,đồngthờichỉracáchđểbạnđánhgiátươnglai.Tôicũngchỉracáchđểbạntínhtoánkhoảnlợinhuậndàihạncóthểthuđượctừcácchươngtrìnhđầutưkhácnhauvớiítsaisótnhất.Trongchương14,tôigiớithiệumộthướngdẫnđầutưtrọnđời,chỉracácgiaiđoạntrongcuộcđờiđóngvaitròquantrọngnhưthếnàokhixácđịnhkhoảnđầutưnàocóthểgiúpbạnđạtđượcmụctiêutàichínhcủamình.

Trongchươngcuối,tôisẽgiớithiệubachiếnlượccụthểchocácnhàđầutưcổphiếuítnhấtcũngtinmộtphầnvàothuyếtthịtrườnghiệuquảhoặcnhữngaitinrằngthậmchínếuýkiếncủagiớichuyênmôncótồntại,thìhọcũngkhôngthểtìmđượcnó.Nhưngnếucóócxétđoán,bạnsẽchỉdạobướcngẫunhiênsaukhiđãchuẩnbịkỹlưỡngvàchitiết.Thậmchínếugiácốphiếucóthayđổingẫunhiên,bạncũngkhôngnênlàmvậy.Suynghĩvềlờikhuyêngiốngcácđộngtácthểdụckhởiđộngcóthểgiúpbạnđưaracácquyếtđịnhtàichínhnhạybénvàlàmtănglợinhuậnđầutưsauthuế.

Bàitập1:TậptrungcácnguồncungcấpcầnthiếtRấtnhiềungườitinrằngcáchướngdẫnvềcáchphânbổtàisảnvàcáchmualoạicổphiếuriênglẻhoặcquỹđầutưchínhlànhữngchiếcvémanglạithờigiannghỉhưuthoảimáivàmộtdanhmụcđầu tưphongphú.Thậtkhôngmay,nhữngchiếcvéđó thậmchíkhôngđánggiábằngtờgiấyinrachúng.Thựctế,yếutốđiềukhiểnsựtăngtrưởngtàisảnquantrọngnhấtchính là bạn tiết kiệm được bao nhiêu, tiết kiệm yêu cầu tính kỷ luật. Nếu không cómộtchươngtrìnhtiếtkiệmthườngxuyên,thìviệcbạnkiếmđược5%,10%haythậmchí15%từcácquỹđầutưcủamìnhcũngchẳngcóýnghĩagì.Điềuquantrọngnhấtbạncóthểlàmđểđảmbảotàichính làbắtđầumộtchươngtrìnhtiếtkiệmthườngxuyên,càngsớmcàngtốt.Conđườngtincậyduynhấtđểcóthờigiannghỉhưuthoảimáilàtừtừtạoramộtkhoảndựtrữchắcchắn.Nhưngrấtítngườiđitheoconđườngcơbảnnày,vàkhoảntiếtkiệmcủamộtgiađìnhMỹtiêubiểuthườngbấthợplý.

Bắtđầutiếtkiệmngaytừbâygiờ làđiềutốiquantrọng.Hàngnămbạnđổtiềnvàođầutư

khiếnnhữngmụcđíchcuốicùngđểnghỉhưuthoảimáikhóđạtđược.Tintưởngđúnglúcthayvìtínhtoánthờigian.Dầndầnbạncóthểtíchtrữmộtkhoảntiếtkiệmlớn,chứkhôngphảingaykhimớibắtđầu.

Bíquyếtcủaviệclàmgiàuchậm(nhưngchắc)làphépmàucủalãisuấtkép.AlbertEinsteinđãmiêutảlãisuấtképlà“khámphátoánhọcvĩđạinhấtcủamọithờiđại”.Nghecóvẻphứctạp,nhưngnóchỉđơngiảnbaogồmthuđượclợinhuậnkhôngchỉtừkhoảnđầutưbanđầumàcòntừkhoảntáiđầutưcủabạn.

JeremySiegel,tácgiảcủacuốnsáchđầutưtuyệtvờicótiêuđềStocksfortheLongRun (Cổphiếudàihạn),đãtínhtoánlợinhuậntừnhữngtàisảntàichínhtronggiaiđoạn1800-2005.Tácphẩmcủaôngchứngtỏsứcmạnhđángkinhngạccủalãikép.Mộtđô-lađầutưvàocuốinăm1802sẽtănglênthành11triệuđô-lavàocuốinăm2005.Consốnàyvượtxatỷlệlạmphátđượctínhtheochỉsốgiátiêudùng(CPI).BiểuđồdướiđâyđồngthờichỉranhữngkhoảnlợinhuậnthuđượckhiêmtốnhơnthếnhiềukhiđầutưvàovàngvàhốiphiếuBộTàichínhMỹ.

Biểuđồ12.1:Tổngchỉsốlợinhuận

Nếubạnmuốncómộtchiếnlượcđầutưlàmgiàunhanhthìđâykhôngphảilàcuốnsáchdànhchobạn.Tôiđểlạiđiềuđóchonhữngkẻbánhàngbịpbợm.Đểlàmgiàu,bạnsẽphảitiếnhànhtừtừvàphảibắtđầungay.

Chuyệngìsẽxảyranếubạnkhôngtiếtkiệmkhicòntrẻvàkhiởtuổi50khôngcóchúttiềntiếtkiệmnào,khôngmộtkếhoạchnghỉhưuvàngậpchìmtrongnợnầnthẻtíndụng.Việclênkếhoạchđểnghỉhưuthoảimáisẽtrởnênvấtvảhơnnhiều.Nhưngkhôngbaogiờlàquámuộnđểthựchiệnkếhoạchđó.Khôngcócáchnàokhácđểchuẩnbịchothờigianbịmấtngoàicáchsốngcăncơvàbắtđầuchươngtrìnhtiếtkiệmnghiêmngặtngaybâygiờ.Maymắnthay,rấtdễđểchơitròđuổibắtvớicáckếhoạchnghỉhưucólợivềthuếđượcmiêutảdướiđây.

Hãycoitrọngvấnđềthờigian.Bắtđầutiếtkiệmsớmvàthườngxuyên.Sốnggiảndịvàkhôngdùngđếnsốtiềnđãđểriêngmộtchỗ.Nếubạncầnthêmquytắc,hãynhớrằngđiềutồitệhơncảcáichếtlàtiêuhếtsốtiềndànhđểnghỉhưu.Vànếubạntinvàocácdựđoán,thìkhoảngmộttriệutrẻsơsinhngàynaysẽsốngítnhất100tuổi.

Bài tập2:Đừngđểbị trắng tay:bảovệbản thânbằngcácnguồntiềnmặtvàbảohiểmCuộcsốngchứađầyrủiro,vàcácnhucầutàichínhngoàidựđoánluônxảyravớimọingười.Điều tồi tệ thườngxảyđếnvào lúcgiađìnhbạnphải chịucác chiphíy tế cao.Bạnbị thấtnghiệpngaysaukhicậucontrailàmhỏngchiếcxecủagiađình.Vìvậymọigiađìnhđềucần

khoảntiếtkiệmtiềnmặtcũngnhưkhoảnbảohiểmhợplýđểsửdụngkhixảyrataihọa.

Tiếtkiệmtiềnmặt

Tôibiếtrấtnhiềunhàmôigiớichứngkhoánnóirằngbạnsẽđểlỡcơhộiđầutưnếucứkhưkhưgiữlấytiềnmặt.“Tiềnmặtlàthứvôgiátrị”làcâuthầnchúcủanhữngngườimôigiới.Tuynhiên,mọingườiđềucầnphảidànhmộtkhoảndựtrữtrongnhữngkhoảnđầutưantoànvàchắcchắnđểchitrảcáchóađơnytếphátsinhngoàidựkiếnhoặcđểchidùngkhithấtnghiệp.Giảsửbạncóbảohiểmytếvàbệnhtật,khoảndựtrữnàycóthểđủđểthanhtoáncácchiphísinhhoạttrongvòngbatháng.Hơnnữa,bấtcứkhoảnchitiêulớnnàotrongtươnglai(chẳnghạnnhưhọcphícủaconbạn)phảiđượcthanhtoánbằngcáckhoảnđầutưngắnhạn(chẳnghạnnhưkhoảntiềngửingânhàng)cóthờigianđáohạnvàođúnglúcchúngtacầnđến.

Bảohiểm

Aicũngcầnbảohiểm.Sẽlàvôtráchnhiệmnếunhữngngườitrụcộttronggiađìnhkhôngmuabảohiểm.Chúngtaluônphảiđốimặtvớinguycơtửvongmỗikhiláixehoặcbăngquanhữngconđườngđôngđúc.Mộtcơnbãohoặchỏahoạncóthểpháhủynhàcửavàtàisảncủabạn.Mọingườicầnphảitựbảovệbảnthânkhỏicáctìnhhuốngbấtngờ.

Đốivớicánhân,bảohiểmnhàvàxelàđiềubắtbuộc.Bảohiểmsứckhỏevàbệnhtậtthườngđượccôngtythanhtoán.Bảohiểmnhânthọđểbảovệgiađìnhtrongtrườnghợpmấtđingườitrụcộtcũngrấtcầnthiết.Bạnkhôngcầnđếnbảohiểmnhânthọnếuđộcthânhoặckhôngcóngườiphụthuộc.Nhưngnếugiađìnhvàconcáiphụthuộcvàothunhậpcủabạnthìbạnthậtsựcầnđếnbảohiểmnhânthọ.

Cóhailoạisảnphẩmbảohiểmnhânthọ:hợpđồngbảohiểmcaocấpbaogồmbảohiểmvớicáctàikhoảnđầutư;vàhợpđồngbảohiểmthườngchitrảtrongtrườnghợptửvong,vàkhôngcógiátrịtiềnmặt.

Hợpđồngbảohiểmcaocấpcónhiềuưuđiểmvàthườngđượcquảngcáovềlợiíchtiếtkiệmthuế.Thunhậptừphầntiềnlãibảohiểmsẽđượcđưavàokếhoạchtiếtkiệmmiễnthuế,điềunàyrấtcó lợichocáccánhântốiđahóacáckếhoạchtiếtkiệmtrả thuếsaukhinghỉhưu.Ngoàira,nhữngngườikhôngtiếtkiệmthườngxuyênsẽnhậnthấycácphíbảohiểmđịnhkỳsẽtạonênkỷluậtcầnthiếtnhằmđảmbảogiađìnhsẽcómộtkhoảntiềnnếuhọquađờivàgiátrịtiềnmặtsẽtăngtrongkhoảnđầutưtheokếhoạch.Nhưngkiểubảohiểmnàyđemlạiưuđãichocácđạilýbánbảohiểmvànhữngngườithuphíbánhàngcao.Phíbảohiểmbanđầusẽđượcdànhchủyếuđểtrảtiềnhoahồngbánhàngvàcáckhoảnchiphíchungthayvìlàmtănggiátrịtiềnmặt.Dovậy,khôngphảitấtcảsốtiềncủabạnđềuđượcsửdụnghiệuquả.TôiủnghộphươngphápTựthựchiệncủahầuhếtmọingườihơn.Muabảohiểmđịnhkỳđểbảovệvàtựđầutưđadạngvàomộtkếhoạchnghỉhưuhoãntrảthuế.Nhữnglờigợiýsauđâysẽcungcấpmộtkếhoạchđầutưtốthơnnhiềusovớicáchợpđồngbảohiểmnhânthọ“Trọnđời”hay“Khảbiến”.

Lờikhuyêncủatôilàmuabảohiểmđịnhkỳcóthểgiahạnđược;bạncóthểthayđổichínhsáchbảohiểmmàkhôngcầnphảikiểmtrasứckhỏe.Bảohiểmnhânthọđịnhkỳgiảmdầnvớimứcgiahạnthấpdần,phùhợpnhấtvớinhiềugiađình,vìquathờigian(vàconcáicùngcác

khoảnthucủagiađìnhlớnlên),nhucầubảovệthườnggiảmbớt.Tuynhiên,bạnnênbiếtrằnglợinhuậntừbảohiểmnhânthọđịnhkỳtănglênrấtnhiềukhibạn60,70hoặchơnthếnữa.Nếubạnvẫn cầnđếnbảohiểm, thì lúcnày, bạn sẽ thấybảohiểmđịnhkỳvô cùngđắtđỏ.Nhưngrủirolớnnhấtlúcnàykhôngphảilàđộttử;màvấnđềlàbạnsẽsốngquálâuvàtiêusạchtàisảncủamình.Bạncóthểlàmtăngtàisảnlênmộtcáchhiệuquảnhờmuabảohiểmđịnhkỳvàđầutưkhoảntiềnđãtiếtkiệm.

Hãydànhthờigianđểxemxétcẩnthậnvàtìmrathỏathuậntốtnhất.Córấtnhiềuloạicôngtybảohiểm.SẽrấtsángsuốtnếusửdụngdịchvụbáogiáquađiệnthoạihoặcInternetnhằmđảmbảorằngbạnđangthựchiệngiaokèotốtnhất.Cácchươngtrìnhbảohiểmthôngquacácđạilýthườngđắthơnvìcònphảitrảphíhoahồng.Tạisaophảitrảphíhoahồngkhibạncóthểtựmìnhtìmkiếmgiaokèotốthơn?

Niênkimkhảbiếntrảsau

Mộtsảnphẩmbảohiểmđượcgọilàniênkimkhảbiếntrảsaugầnđâyrấtđượcbáochíquantâm.Tôisẽtránhkhôngmuacácsảnphẩmniênkimkhảbiến,đặcbiệtlàcácsảnphẩmgiácaodonhữngngườibánhànggiớithiệu.Mộtniênkimkhảbiếnchắcchắnlàmộtkhoảnđầutưcóđặcđiểmbảohiểm.Đặcđiểmnàythểhiệnởchỗnếubạnquađờivàgiátrịcủakhoảnđầutưthấphơnsốtiềnbạnđóng,côngtysẽhoànlạitoànbộkhoảnđầutưbanđầu.Hợpđồngbảohiểmnàyrấtđắtvìbạnphảitrảphíhoahồngvàphíbảohiểmcao.Trừkhiquỹđầutưcủabạngiảmsútnghiêmtrọngcùngvớisựsụtgiácủathịtrườngchứngkhoánvàbạnhếtsạchtiềnngaysaukhimuaniênkimkhảbiến,cònkhôngthìgiátrịhợpđồngbảohiểmnàycóthểsẽrấtnhỏ.Nhớrằngquytắccănbảnđểđảmbảotàichínhlà:đơngiảnhóa.Tránhbấtcứsảnphẩmtàichínhphứctạpnàocũngnhưnhữngnhânviênnàokhátkhaobánhàngchobạn.Lýdoduynhấtmàbạnnêncânnhắcmộtniênkimkhảbiếnlàbạnsiêugiàuvàđãtốiđahóatấtcảcáckhoảntiếtkiệmhoãnthuếkhác.Khiđó,bạnnênmuacáckhoảnbảohiểmnàytừcácnhàcungcấpcómứcphíthấpchẳnghạnnhưTIAA-CREFhoặcTheVanguardGroup.

Bàitập3:Hãyđuatranh–Đểlợinhuậntrongkhoảntiềnmặtdựtrữcủabạnđủtheokịplạmphát.Nhưtôiđãchỉrõ,cầncómộtsốkhoảnsẵnsàngchocácchiphísắptới,vídụnhư,họcphíđạihọc,cáctìnhhuốngkhẩncấpcóthểxảyra,hoặcthậmchílàhỗtrợvềtâmlý.Dovậy,bạnthậtsựlâmvàothếtiếnthoáilưỡngnan.Bạnbiếtrằngnếugiữtiềntrongngânhàngvớimứclãisuấtgiảsửlà2%,trongkhitỷlệlạmphátluônvượtquá2%,bạnsẽmấtđikhảnăngmuathực.Tìnhtrạngthậtsựsẽcòntệhơnbởivì lãisuấtbạnnhậnsẽbịđánhthuếthunhậpthườngxuyên.Vậynhữngkhoảntiếtkiệmnhỏphảilàmgì?Cómộtvàikhoảnđầutưngắnhạncóthểmanglạitỷlệlợinhuậnbảovệbạnkhỏitìnhtrạnglạmphát.

Quỹđầutưthịtrườngvốn

Tôitinrằngcácquỹđầutưthịtrườngvốn(cácquỹtiền)manglạichocácnhàđầutưcôngcụtốtnhấtđểgiữlạikhoảndựtrữtiềnmặt.Nóbaogồmcácyếutốnhưtínhantoàn,lợinhuậntươngđốilớn,vàcóthểviếtnhữngtấmséclớndựatrênsốdưquỹcủabạn,ítnhấtcũngvàokhoảng250đô-la.Bạnsẽtiếptụcnhậnđượclãichođếnkhitàikhoảnhếtsạchtiền.Trongsuốt

thậpniênđầutiêncủathếkỷXXI,lãisuấtcủacácquỹnàykhoảng2-5%.Khôngphảitấtcảcácquỹđầutưthịtrườngvốnđềunhưnhau,nhưngmộtsốquỹcótỷlệchiphícaohơnhẳn(chiphíđiềuhànhvàquản lý)sovớicácquỹkhác.Nóichung,chiphí thấphơnsẽmang lại lợinhuậncaohơn.

Kỳphiếungânhàng(CDs)

Khoảndựtrữchobấtcứchiphínàotrongtươnglainênđượcđầutưvàonhữngcôngcụantoàncóthờiđiểmđáohạntrùngvớingàycầnđếnkhoảntiềnđó.Giảsử,bạnđểriêngkhoảntiềnđểtrảhọcphícaođẳngvàocuốimột,haihoặcbanăm.Trongtrườnghợpnày,kếhoạchđầutưthíchhợplàmuabakỳphiếungânhàngcóthờigianđáohạnlàmột,hai,hoặcbanăm.Kỳphiếungânhàngthậmchícònantoànhơnsovớiquỹtiền,vàthườngmanglạilợinhuậncaohơn,làphươngtiệntrunggiantuyệtvờichocácnhàđầutưcóthểgiữlạitiềnmặttrongquỹítnhất6tháng.Mặcdùkỳphiếuthườngđượcquảngbárộngrãivớisựbảohiểmcủachínhphủ(Mỹ)lênđến100.000đô-la/1ngườimua,nhưngconsốđókhôngbaogồmbấtcứkhoảnthunàolàmchotổngsốcaohơn100.000đô-la.Đểđượcantoànhơn,bạnsẽkhôngmuốnđặthơn90.000đô-lavàokỳphiếungânhàngcủabấtcứngânhàngriênglẻnào.

Kỳphiếungânhàngcũngcómộtsốbấtlợi.Khôngdễchuyểnthànhtiềnmặt.Thườngbịphạtkhirútkhoảntiềngửisớm.Hơnnữa,lợinhuậntừkỳphiếusẽbịđánhthuếthunhậpcủađịaphương.TráiphiếuBộtàichính(tráiphiếungắnhạn)đượctrìnhbàysauđâykhôngbịtínhthuếcủađịaphương.

Tỷlệlãicủakỳphiếungânhàngkhácnhaukhánhiều.Ngàynay,vớinguồnthôngtindồidàotừInternet,rấtdễđểtìmkhoảnlợinhuậnhấpdẫnnhất.

CácngânhàngInternet

CácnhàđầutưthấythoảimáivớithếgiớirộnglớncủaWebcóthểmuốntậndụngưuđiểmcủahiệntượngmới:Cácngânhàngkhôngcóvănphòng.Đâylàcácthểchếtàichínhtrựctuyếngiảmchiphínhờkhôngcócácchinhánhcũngnhưnhânviênthungânbằngcáchthựchiệnkinhdoanhdựatrêncáccôngcụđiệntử.Dochiphíchungthấp,họcótỷlệlãisuấtcaohơnđángkểsovớitàikhoảntiếtkiệmthôngthườngvàcácquỹthịtrườngvốn.Và,khôngnhưcácquỹthịtrườngvốn,cácngânhàngInternetlàthànhviêncủatheFederalDepositInsuranceCorporation(Côngtybảohiểmtiềngửiliênbang)cóthểđảmbảoantoànchosốtiềncủabạn.BạncóthểtìmmộtngânhàngInternetbằngcáchnào?VàoGoogleđểtìmkiếmvàgõ“ngânhàng Internet”. Bạn sẽ thấy tên của rất nhiều ngân hàng bất ngờ khi tìm tỷ lệ trên trangwww.bankrate.comđểtìmđượcngânhàngcótỷlệlãicaonhất.CácngânhàngInternetthườngniêmyếttỷlệkỳphiếungânhàngcaonhấttrênthịtrường.

Tráiphiếuchínhphủ

Đâylàcôngcụtàichínhantoànnhấtchobạnvàthườngđượccoitươngđươngvớitiềnmặt.Chínhphủpháthànhvàđảmbảotráiphiếuchínhphủdocónhucầutàichínhngắnhạn,tráiphiếuđượcđấugiácócáckỳhạn4tuần,3tháng,6tháng,và1năm.Tráiphiếuchínhphủcóưuđãihơnhẳnquỹthịtrườngvốnvàkỳphiếungânhàngdođượcmiễnthuếthunhậpbangvàđịaphương.Ngoài ra, thunhập từ tráiphiếuchínhphủ thườngcaohơnsovới cácquỹ thị

trườngvốn.

Quỹthịtrườngvốnđượcmiễnthuế

NếubạnthấymìnhthậtmaymắnkhinằmtrongnhómchịuthuếcaonhấtliênbangMỹ,bạnsẽthấycácquỹthịtrườngvốnđượcmiễnthuếlàphươngtiệntốtnhấtđểdựtrữtiền.Cácquỹnàyđầutưvàonhiềudanhmụcchứngkhoánngắnhạnhạngcaocủacácbangvàcơquancủachínhquyềnđịaphương,đồngthờitạorakhoảnthunhậpmiễnthuếliênbangnếunhưquỹđógiớihạnviệcđầutưvàonhữngchứngkhoándocáccơquantrongbangpháthành.Cũnggiốngnhưcácquỹthịtrườngvốnthôngthường,cácquỹnàycũngmiễnkiểmtrasốtiền250đô-lahoặchơn.Lợinhuận từcácquỹnày thấphơnsovớicácquỹchịu thuế.Tuynhiên,nhữngngườithuộcnhómphảichịuthuếcaonhấtsẽthấythunhậptừcácquỹnàyhấpdẫnhơnhẳnsovớikhoảnthubịđánhthuếtừcácquỹthịtrườngvốnthôngthường.Hầuhếtcáctổhợpquỹđầutưđềucungcấpquỹmiễnthuếnắmgiữchứngkhoánbangbạnởvìvậymọikhoảnthuđềuđượcmiễnthuếcủabangvàliênbang.Nếubạnsốngởbangchịuthuếthunhậpcao,cácquỹnàysẽrấthấpdẫnnếutínhsauthuế.

Bàitập4:HọccáchvượtquangườithuthuếTrênInternetcómộtcâuchuyệncườinhưsau:

Môtđôitìnhnhânởtuổi78đếngặpbácsỹchuyênkhoavềtìnhdục.Bácsỹhỏi:"Tôicóthểgiúpgìhaibác?"Ngườiđànôngnói,"Ôngcóthểnhìnchúngtôilàmchuyệnấyđượckhông?"Ôngbácsỹtỏvẻngạcnhiênnhưngcũngđồngý.Saukhihaingườikếtthúc,ôngbácsỹnói,"Haingườikhôngcóvấnđềgìtrongchuyệnấycả",vàthuphícủahọ50đô-la.Cặpđôiđóhẹnmộtcuộcgặpkhácvàcứmỗituầnlạiđếnmộtlần,liêntụctrongvàituần.Họlàmchuyệnấy,vàtrảtiềnchoôngbácsỹrồivề.Cuốicùng,ôngbácsỹhỏi,"Vậythựcrahaingườimuốntìmhiểuchuyệngì?"Ônggiàtrảlời,"Chúngtôichẳngmuốntìmhiểuchuyệngìcả.Bàấyđãcógiađìnhvàchúngtôikhôngthểvềnhàbàấy.Tôicũngcógiađìnhvàchúngtôikhôngthểvềnhàtôi.ĐikháchsạnHolidayInntốn93đô-la,vàokháchsạnHiltonthìmất108đô-la.Nhưngnếuđếnđây thì chỉmất có50đô-lavà tôi sẽnhận lại43đô-la từchương trìnhchămsócsứckhỏengườigià."

Khikểlạicâuchuyệnnày,tôikhôngcóýkhuyênbạncốgắnglừadốichínhphủ.Màchỉmuốngợiýrằngbạnnêntậndụngmọicơhộiđểgiảmthuếđánhvàokhoảntiếtkiệmvàtăngcườngmiễnthuếđốivớicáckhoảntiếtkiệmvàđầutưcủamình.Vớihầuhếtmọingười,khôngcólýdogìđểđóngthuếchokhoảnlãibạnđầutưnhằmđảmbảotuổigià.Vớihầuhếtcácnhàđầutư,trừnhữngngườiquágiàucó,đềucóthểtạonêngiátrịròngổnđịnhnhằmđảmbảorằngnướcMỹsẽkhônglấyđượcgì.Bàitậpnàysẽchỉbạncáchtránhđượcngườithuthuếmộtcáchhợppháp.

Tàikhoảnhưutrícánhân

Hãybắtđầuvớidạngđơngiảnnhấtcủakếhoạchnghỉhưu−mộtTàikhoảnhưutrícánhân(IRA).Năm2007,bạnnhận4.000đô-la/mộtnămvàđầutưvàođâuđó,chẳnghạnnhưmộtquỹđầutưvà,vớinhữngngườicókhoảnthunhậpkhiêmtốn,4.000đô-lanàysẽđượchoàntoànkhấutrừcáckhoảnthuế.(Nhữngngườicóthunhậptươngđốicaokhôngđượckhấutrừ

thuếlầnđầu,nhưngvẫncóthểđượchưởngcácưuđãivềthuếdướiđây).Nếubạnthuộcnhómchịuthuế28%,cáckhoảnđónggóplàmbạntiêutốn2.880đô-lanhưngkhoảngiảmthuếgiúpbạntiếtkiệm1.120đô-la.Bạncóthểcoinhưthểchínhphủtrợcấptàikhoảntiếtkiệmchobạn.Bâygiờgiảsửkhoảnđầutưmanglạichobạn8%lợinhuận/năm,vàbạntiếptụcbỏ4.000đô-lamỗinămvàotàikhoảnđầutưtrongsuốt45năm.Khôngphảichitrảbấtcứloạithuếnàođánhvàothunhậptừcácquỹtàikhoảnhưutrícánhân.Nhàđầutưtiếtkiệmthôngquatàisảnhưutrícánhâncuốicùngsẽnhậnđượckhoảng1,7triệuđô-la, trongkhiđó,vớicáckhoảnđónggóptươngtựnhưngkhôngcólợithếcủaIRA(khitấtcảcáckhoảnthubịđánhthuế28%mỗi năm) sẽ chỉmang lại hơn600.000đô-la. Thậm chí sau khi đóng thuếởmức28% lợinhuậntừIRA(vàkhinghỉhưubạnsẽhưởngmứcthuếthấphơn),bạnvẫncònlạihơn1,2triệuđô-la.Bảngsauđâysẽchỉraưuthếtuyệtvờicủaviệcđầutưthôngquamộtkếhoạchcólợivềthuế.

Biểuđồ12.2:LợithếđầutưthôngquaIRAKhoảnđầutư4.000/nămđượchoãnthuế&bịđánhthuế

Biểuđồnàysosánhgiátrịcuốicùngcủahaitàikhoảngiảđịnh,mộtđượcmiễnthuếvàmộtbịđánhthuế,trongcảhaitrườnghợpnhàđầutưđóng4.000đô-la/nămtrongsuốt45nămvàthulợinhuận8%/nămsaukhitrừchiphí.

IRAcũngđược lậpkếhoạchđể tăngmứcđónggóptheo thờigian.Vàonăm2008,giớihạn

đónggópsẽtănglên5.000đô-la.Hơnnữa,vớinhữngngườikhôngtiếtkiệmkhicòntrẻvànhữngaigiờmớibắtđầukếhoạchhưutrí,thìgiớihạntrênthậmchícònđượcmởrộnghơn,nhưđượctrìnhbàytrongbảngsauđây.

Bảng12.1:GiớihạnđónggóphàngnămvàoIRA

Thuếnăm Dướituổi50Từ50tuổitrởlên

2007 4.000đô-la 5.000đô-la

Từnăm2008trởđi5.000đô-la 6.000đô-la

RothIRA

Vàocuốithậpniên1990,cóthêmmộtdạngtàikhoảnhưutrícánhâncótênRothIRAdànhchocácnhàđầutưcóthunhậpdướimộtsốmứcnhấtđịnhnàođó.IRAtrướcđâyđưara“mónmứtngàyhômnay”dướidạngkhấutrừthuếngaylậptức(vớiđiềukiệnthunhậpcủabạnthấp).Mộtkhiđãnằmtrongtàikhoản,sốtiềnvàlợinhuậntừđóchỉbịđánhthuếkhibạnrúttiền.Roth IRAmang lại “mónmứt cho ngàymai” – Bạn không được giảm thuế ban đầu, nhưngkhoảntiềnrútra(baogồmcảlợinhuậnđầutư)hoàntoànđượcmiễnthuế.Hơnthếnữa,bạncòncóthểchuyểnIRAthôngthườngsangRothIRA.Bạnsẽphảitrảthuếchotấtcảcáckhoảnđượcchuyểnđổi,nhưngsauđócảthunhậpđầutưtươnglaivàtiềnrútratừtàikhoảnhưutríđềuđượcmiễnthuế.Ngoàira,RothIRAkhôngyêucầukhoảnđónggóptốithiểusuốtđời,vàbạncóthểtiếptụcđóngsau75tuổi.Dovậy,cóthểtíchlũynhiềukhoảnmiễnthuếđángkểchothếhệsau.

ViệcquyếtđịnhIRAnàohợpvớibạnnhấtvàcóthểchuyểnhaykhônglàmộtyêucầukhókhăn.Maymắnthay,ngànhdịchvụtàichínhcungcấpphầnmềmmiễnphígiúpbạnphântíchxemviệcchuyểnđổicóthậtsựtốtchobạnkhông.RấtnhiềucôngtyvànhânviênmôigiớiquỹđầutưcócácmáyphântíchRothdễsửdụng.Nếubạnsắpnghỉhưuvàmứcđóngthuếbạnđangđóngcóthểthấphơncảlúcnghỉhưu,thìkhôngnênchuyểnđổi,nhấtlàkhiviệcchuyểnđổisẽđặtbạnvàonhómchịuthuếcaohơn.Mặtkhác,nếubạncònlâumớitớituổinghỉhưuvàđangởnhómchịuthuếthấphơn,bạnrấtnêntiếptụcvớiRothIRA.NếuthunhậpcủabạnquácaođểđượcgiảmthuếđốivớiIRAthôngthườngnhưngđủđểđápứngRoth,vậythìrõràngRothrấtphùhợpvớibạn,vìkhoảnđónggópđượcthựchiệnsauthuếtrongmọitrườnghợp,NhưngrấtnhiềungườiđangtrongnhữngnămđỉnhcaocủalợinhuậnsẽcóthunhậpquácaokhiếnRothkhôngthểchấpnhận.

Kếhoạchhưutrí

Córấtnhiềukếhoạchhưutríđượcôngchủcủabạnđưara.Hơnnữa,nhữngngườilàmviệcđộclậpcũngcóthểlậpcáckếhoạchchobảnthân.

Kếhoạchhưutrí401(k)và403(b).Kiểmtraxemliệuôngchủcủabạncókếhoạchchiasẻ

lợinhuậnhưutríchẳnghạnnhư401(k),thườngcósẵntrongcáccôngty,hoặc403(b)trongcáctổchứcgiáodục.Đâylàcôngcụhoànhảođểtiếtkiệmvàđầutưvìtiềnsẽđượctríchratừlươngcủabạntrướckhibạnnhìnthấy.Hơnnữa,rấtnhiềuôngchủchiphầntrămchophầnđónggópcủanhânviênnhờvậymọikhoảntiếtkiệmsẽđượcnhânlên.Chẳnghạnnhưnăm2007,mộtcánhânchikhoảng15.000đô-la/nămchocáckếhoạchnày,vàkhoảnđónggópđókhôngbịtínhthuếthunhập.Đốivớinhữngngườitrên50tuổicầnchơitròđuổibắt,giớihạnđónggópchonăm2007là20.000đô-la/năm.

Kếhoạchtựlàmchủ.Vớinhữngngườilàmviệcđộclập,QuốchộiđãđưarakếhoạchKeogh.Tấtcảnhữngngườilàmviệcđộclập–từcácnhânviênkếtoánchotớinhânviênbánhàngtạinhàcủaAvon,từthợcắttócchotớinhàmôigiớibấtđộngsản,từbácsỹchotớichuyêngiatrangtrínhàcửa–đềuđượcphéplậpmộtkếhoạch,màtheođóhọcóthểđóng25%thunhậplênđến42.000đô-lamỗinăm.Nếulàmthêmgiờsaucôngviệchàngngày,bạncóthểlậpmộtkếhoạchKeoghchokhoảnthunhậpngoàigiờnày.TiềnđónggópvàokếhoạchKeoghđượckhấutrừthuếthunhập,vàlợinhuậntừkhoảnnàykhôngbịđánhthuếchođếnkhirútra.Kếhoạchnàytựđịnhhướng,nghĩalàquyềnquyếtđịnhđầutưbaonhiêutùythuộcvàochínhbạn.

Hàngtriệungườiđóngthuếhiệnđangbỏlỡnhữngvụđầutưhiệuquả.Lờikhuyêncủatôilàhãytiếtkiệmcàngnhiềucàngtốtthôngquacáccôngcụtránhthuế.Tậndụngbấtcứkhoảntiếtkiệmnàokhácdànhchocácchiphísinhhoạthiệntại,nếubạnphảilàm,sauđóbạncóthểđónggóptốiđakhoảnchophép.

Tiếtkiệmchođạihọc:Dễnhư529

Tàikhoảntiếtkiệmchođạihọc“529”giúpôngbàvàchamẹtặngchoconcháumìnhnhữngmónquàcóthểđượcsửdụngsaukhivàođạihọc.Đượcđặttêntheođiềukhoảncủamãsốthuếquyđịnhtàikhoản529,mónquànàycóthểđượcđầutưvàocổphiếuvàtráiphiếu,vàsẽkhôngphảichịubấtcứkhoảnthuếthunhậpđầutưnàomiễnlàkhoảntiềnrútrađượcsửdụngchomụcđíchgiáodục.Ngoàira,vàonăm2006,cáckếhoạchchophépnhàtàitrợcánhânđượcphépđóng60.000đô-lavàomộtkếhoạch529đượcmiễnthuếquàtặngvàkhônglàmgiảmtíndụngthuếthừakế.Vớimộtđôivợchồng,consốnàysẽgấpđôi,120.000đô-la.Nếubạncóconhoặccháusắpvàođạihọcvàcóthểlậpmộtkếhoạch529,quyếtđịnhtạomộtkếhoạchnhưvậylàrấtsángsuốt.

Tuynhiênbạncầnlưuýlàhầuhếtcácnhânviênbánhàngđềuđẩycaomứcphícủakếhoạchnàykhiếnlợinhuậnđầutưbịthâmhụt.Hãylàmộtkháchhàngsángsuốtvàtìmnhữngcôngtycómứcphíphảitrảthấp.Mặcdùviệctránhđượcđánhthuếlànênlàm,tuynhiênđôikhicáckếhoạch529chiphícaocuốicùnglạiđánhlừabạn.Hãychúýrằngcáckếhoạch529nàyđượcphêduyệttùytheotừngbang,vàmộtsốbangchophépbạnkhấutrừthuếđánhvàolợinhuận,ítnhấtlàmộtphần,nếukhôngphảilàtấtcả,củasốtiềnđóng.Dovậy,nếusốngởbangNewYork(chophépkhấutrừthuếtạimức5.000đô-la/cánhân),bạnsẽmuốnlậpkếhoạchởNewYork.Nếubangbạnđangsốngkhôngkhấutrừthuế,hãychọnmộtkếhoạchtừmộtbangcóchiphíthấpnhưUtah.Ngoàira,nếubạnkhôngtiếnhànhkếhoạch529đểchichomụcđíchgiáodục(baogồmnângcaotaynghềhoặc thậmchí làhọcsaukhinghỉhưu),khoảntiềnrútrakhôngnhữngbịđánhthuếthunhậpmàcònphảichịuphạt10%.

Hãynhớrằngcáctrườngđạihọcsẽxemxéttàisản529khiquyếtđịnhhỗtrợtàichínhcần

thiết.Dovậy,nếubạntinmìnhđủtưcáchhỗtrợtàichínhkhiconhọcđạihọc,thìkhôngnênđứngtêntrêntàisảnhoặc,tốthơnhếtnênđứngtêncủaôngbà.Hiểnnhiên,trongtrườnghợpbạnkhôngđủtiêuchuẩnnhậnhỗtrợdựatrênnhucầucơbản,bằngmọicáchhãylậpmộtkếhoạch529chiphíthấp.

Bài tập 5: Đảm bảo đầu tư phù hợp: Hiểu rõ mục tiêu đầu tưcủabạnXácđịnhrõmụctiêulàmộtphầncủaquátrìnhđầutưnhưngrấtnhiềungườilạibỏquavàgặpphảinhữngkếtcụctaihại.Ngaytừđầu,phảixácđịnhmứcđộmạohiểmbạnsẵnsàngchấpnhậnvàloạihìnhđầutưnàophùhợpnhấtvớimứcchịuthuếthunhậpcủabạn.Cácthịtrườngchứngkhoángiốngnhưmộtnhàhàngvớithựcđơnđadạngthíchhợpvớinhiềukhẩuvịvànhucầukhácnhau.Khôngcómónănnàolàmtấtcảmọingườivừalòngvàcũngkhôngcókhoảnđầutưnàothíchhợpvớimọinhàđầutư.

Tấtcảchúngtađềumuốnnhanhchóngtănggấpđôisốvốn.Nhưngmấyaicóthểchịuđượckhithấymộtnửasốvốncủamìnhbiếnmấtnhanhnhưvậy?J.P.Morgancómộtngườibạnlolắngvềsốcổphiếuanhtanắmgiữđếnmứcmấtngủnhiềuđêm.Ngườibạnhỏi:“Tôinênlàmgìvớichỗcổphiếunàyđây”?Morgantrảlời:“Bánởđiểmangiấc[33]đi”.Ôngkhônghềđùa.Mọinhàđầutưphảiđưaraquyếtđịnhbánmàhọsẵnsàngthựchiệngiữaviệcănngonvàngủyên.Quyếtđịnhlàởbạn.Phầnthưởnglớntrongviệcđầutưchỉcóthểđạtđượcbằngcáigiácủaviệcchấpnhậnrủiro.Vậyđiểmangiấccủabạnlàgì?Tìmcâutrảlờichocâuhỏitrênlàmộttrongnhữngbướcđầutưquantrọngphảilàm.

Đểgiúpbạntăngcườngsựtỉnhtáokhiđầutư,tôiđãchuẩnbịmộtkhungantoàndựatrênmạohiểmđầutưvàtỷlệlợinhuậnkỳvọngtrongnhữngnămđầuthếkỷXXI.Ởphầncuốicónhiềukhoảnđầutưngắnhạnnhưtàikhoảnngânhàngvàquỹthịtrườngvốn.Nếuđâylàđiểmangiấccủabạn,bạnsẽthíchthúvớithôngtinvềloạihìnhđầutưnàytrongBàitập3.

Bảng12.2:Phạmviangiấccủacáckhoảnđầutưlớn

Tỷ lệ lợinhuận

Khoảng

Điểmangiấc

Loạitàisản

kỳ vọngvàonăm2006trướcthuế thunhập(%)

thời gianđầu tưcần thiếtđể đạtmức lợinhuậnkỳvọng.

Mứcđộrủiro

Tìnhtrạnglơmơ

Tàikhoảnngânhàng

1-3

Khôngyêu cầuthời gianđầutưcụthể.Nhiều tổchức tiếtkiệmtính lãitừ ngàygửi vàocho đếnngày rútra.

Không chịu rủi ro bịmất mát. 100.000 đô-la tiền gửi được đảmbảo bởi một cơ quancủa chính phủ liênbang. Tuy nhiên chắcchắnthualỗtrongkhilạmphátcao.

Ngủtrưadài vàngủngonvềđêm

Tàikhoảntiềngửi thịtrườngvốn

1-4

Khôngyêu cầuthời gianđầutưcụthể, chỉgiới hạnrúttiền3lần/tháng.

Không có nguy cơ bịmất. Được đảm bảonhư trên. Tỷ lệ khớpvới lạm phát dự kiếnvà thay đổi theo thờigian.

Quỹthịtrườngvốn

3-5

Khôngyêu cầuthời gianđầutưcụthể. Hầuhết cácquỹ ưutiên rúttiềnbằngséc.

Rấtítrủirovìhầuhếtcácquỹđềuđầutưvàochứng khoán chínhphủ và kỳ phiếu ngânhàng. Không thườngxuyên được bảo đảm.Tỷlệthayđổitheolạmphátdựkiến.

Giấcngủngonvềđêm

Kỳphiếu6thángđặcbiệt

3½-5

Phải gửitiềntrongđúng 6tháng đểcó thểtận dụnglãi suấtcao.

Rútsớmsẽbịphạt.Tỷlệ khớp với lạm phátdựkiếnvàsẽthayđổi

ChứngkhoánBộ tàichínhngănchặnlạmphát

2½+tỷlệ lạmphát

Thờigian đáohạnchứngkhoán làtối thiểu5 nămhoặc dàihơn.

Giácóthểthayđổinếurúttrướckhiđáohạn

Mộthoặchaigiấcngủbấtthường– cóthểkhôngdễchịu

Tráiphiếudoanhnghiệphạngcao (íchlợi côngcộnghàngđầu)

6

Khoảnđầutưđượcgiữcho đến khi đáo hạn(20-30 năm) để đượcđảmbảo tỷ lệ lãi suấtthông báo hàng năm.(Trái phiếu cũng cầnđượcbảovệđểkhôngbị cầm cố) Trái phiếucó thểbánvàobất cứthời điểm nào, nhưnggiáthịtrườngthayđổitùytheolãisuất.

Rấtítrủironếugiữđếnkhi đáo hạn. Lợi nhuậnthựctếcókhảnăngdaođộngtừmứctrungbìnhtới trọng yếu nếu tráiphiếu bị bán trước khiđáohạn.Tỷ lệkhớpvớimứclạmphátdàihạndựkiến. “Trái phiếu có rủiro cực cao” hứa hẹn lợinhuận cao hơn nhưngrủirocũnglớnhơn

Danhmụcđầutư đadạngvớicác cổphiếublue –chiptrong 7-8

Không yêu cầu thờigian đầu tư cụ thể vàcó thể bán cổ phiếubất cứ thời điểm nào.Lợi nhuận kỳ vọngtrung bình cho khoảnđầu tư dài hạn chỉ có

Rủirotừmứctrungbìnhtớitrọngyếu.Trongbấtcứ năm nào, lợi nhuậnthực tế có thể bị âm.Danh mục đầu tư đadạng có khi mất 25 %hoặchơngiátrịthựctế.

Trằntrọc vàxoayngườitrướckhingủchậpchờnvà mơtrướckhidậy

nướchoặc cổphiếuthườngngoàinước

thể được xem là bảnhướng dẫn phác thảodựa trên tình hìnhhiệntại.

Tráingượcvớimộtvàiýkiếm,hàngràolạmpháttíchcựccóthểkéodài.

Bấtđộngsản

Tươngđươngvới cổphiếuthường

Giống như cổ phiếuthườngnói chungnếumuathôngquaREITs.

Tương tự như trênnhưng các quỹ REITs lànhững nhà đầu tư đadạngvàlàhàngràolạmpháttíchcực

Đôi khigặp ácmộngtrongthờigiandài,nghỉngơitốt

Danhmục đầutư đadạng vớicác cổphiếukhá mạohiểmcủacác côngty tăngtrưởngnhỏhơn

8-9

Như trên. Lợi nhuận kỳvọngtrungbìnhkhiđầutư dài hạn chỉ có thểđượcxem làbảnhướngdẫn phác thảo dựa trêntìnhhìnhhiệntại.

Rủi ro trọngyếu. Bất cứnăm nàocũng có thểâm. Danhmục đa dạngcủa các cổphiếu rủi rocao có lúcmấthơn50%giá trị. Mộthàng rào lạmpháttíchcực

Giấc mơsốngđộng vàácmộngbấtthường

Danhmục cổphiếu đadạng vớicác cổphiếuđang nổitrên thịtrường

8-11

Dựđịnhgiữítnhấttrong10 năm, lợi nhuận kỳvọngkhôngthểxácđịnhchínhxác

Daođộng lênhoặc xuống50 – 75%/nămphổbiếnnhưng có lợiíchnhờsựđadạng

Bệnhmấtngủ Vàng Khôngthểdựđoán

Có thể kiếm được lợinhuận cao trong bất cứmốtđầucơnàomiễn làvẫncònnhữngkẻngốc

Rủi ro trọngyếu.Đượccoilà ràng ràolạmphát

Chứngkhoánchínhphủngănchặnlạmphátxuấthiệntiếptrongphạmviangiấc.Nhữngtráiphiếunàyhứahẹnmứcđảmbảothấpnhưngsẽtănglênhàngnămtheotỷlệtăngcủachỉsốgiátiêudùng(CPI).Vìlàtráiphiếudàihạnnêngiácủachúngcóthểdaođộngtheonhữngthayđổicủalãisuấtthực(tỷlệlãisuấtthôngbáogiảmdotỷlệlạmphát).Nhưngnếugiữđếnkhiđáohạn,thìvẫnđảmbảođượcsứcmua.TrongBàitập7,tôisẽthảoluậnvềcácưuđãicủanhữngtráiphiếunàykhichiếmphầnnhỏtrongdanhmụcđầutư.

Tráiphiếucôngtycóphầnmạohiểmhơn,vàmộtvàigiấcmơsẽbắtđầuxâmnhậpvàogiấcngủcủabạnnếuchọnloạihìnhđầutưnày.Năm2006,thunhậptừcáctráiphiếuhạngcao,dàihạnvàokhoảng6%nếugiữđếnkhiđáohạn.Nếubạnbántrướcđó,lợinhuậnsẽphụthuộcvàomứclãisuấtvàothờiđiểmbán.Nếulãisuấttăng,tráiphiếucủabạnsẽgiảmtớimứcgiákhiếnlợitứcchỉcókhảnăngcạnhtranhvớicáctráiphiếumớithôngbáotỷlệlãisuấtcaohơn.Dovậy,cóthểbịthualỗ.Sốvốnbịmấtcóthểđủđểxóasạchtoànbộlãisuấtcủanăm–hoặchơnnữa.Mặtkhác,nếulãisuấtgiảm,giátráiphiếusẽtăng,vàbạnkhôngchỉnhậnphầntrămlãisuấtđầyhứahẹnmàcảsốvốnnữa.Thếnên,nếubántrướckhiđáohạn,lợinhuậnthựctếcóthểthayđổiđángkể,vìvậymàtráiphiếumạohiểmhơncáccôngcụngắnhạnkhác,khôngphảichịurủirokhidaođộnglớn.Tómlại,thờigianđáohạncàngdài,càngnhiềurủirovàlợinhuậnthuvềcànglớn.[34]BạnsẽtìmđượccácthôngtinhữuíchtrongcáchmuatráiphiếuởBàitập7.

Khôngaicóthểchắcchắnlợinhuậncủacốphiếuthườngsẽrasao.Nhưngthịtrườngchứngkhoán,nhưOskarMorgensterntừngquansát,giốngnhưmộtsòngbạcmàưuđãikhôngthuộcvềngườichơi.Mặcdùgiácổphiếutụtxuốngnhưtừngxảyratrongthảmhọatháng10/1987vàlặplạivàonăm2000,nhưngtổnglợinhuậntrongsuốtthếkỷ20vẫnđạt9%/năm,baogồmcảvốnvàcổtức.Tôitinrằngmộtdanhmụccổphiếuthườngtrongnướcnhưtrêntạonênmột

quỹđầutưđiểnhìnhsẽcólợinhuận7–8%,phùhợpvớitỷlệlợinhuậntrongthếkỷXX.Lợinhuậntươngđươngcóthểthuđượctừcáccôngtylớntrongthịtrườngcácnướcpháttriểnkhác.Lợinhuận thựchàngnămtrong tương lai có thểsẽ trệchhướngkhỏimục tiêunày–trongnhữngnămthấtbátbạncóthểmấtkhoảng25%hoặchơn.Bạncóthểchịuđượcnhiềuđêmmấtngủtrongnhữngnămtồitệkhông?

Vậycònnhữnggiấcmơđầymàusắcâmthanhthìsao?Bạncóthểmuốnchọnmộtdanhmụcnàođócóphầnmạohiểmhơn(dễthayđổihơn),giốngnhưcácquỹđầutưđịnhhướngtăngtrưởngmạnhmẽ.Đólàcáccổphiếuthuộccáccôngtynontrẻởcácngànhcôngnghệmới,hứahẹnmứctăngtrưởngcao.Cáccôngtynhưvậycóthểhoạtđộngkhôngổnđịnhvàdanhmụcđầutưnhữngcổphiếuloạinàysẽmấtmộtnửagiátrịtrongnămthịtrườngsụtgiảm.Nhưngtỷlệlợinhuậntrungbìnhtrongtươnglaicóthểlênđến8-9%vàothếkỷXXI.Cácdanhmụccủanhữngcổphiếunhỏhơnthườnghoạtđộnghiệuquảhơnsovớithịtrườngtrungbìnhmộtlượngnhỏ.Nếukhôngbịkhóngủkhithịtrườngxuốnggiá,vàđủkhảnănggiữnguyênnhữngkhoảnđầutưcủamình,thìdanhmụccổphiếuthườngmạohiểmsẽthíchhợpvớibạn.Thậmchícáckhoảnlợinhuậncaohơnvànhữngthịtrườnglớnhơn,cóthểxuấthiệntrongdanhmụccổphiếucủanhiều thị trườngmớinổinhưTrungQuốc,ẤnĐộvàBrazilcó tiềmnăngtăngtrưởngmạnhmẽtrongthếkỷXXI.

Bấtđộngsảnthươngmạiđãtừnglàmộtkhoảnđầutưbấtkhảthivớirấtnhiềungười.Tuynhiên,lợinhuậntừbấtđộngsảnrấtlớn,tươngtựnhưcủacổphiếuthường.TôisẽlýgiảitạisaonhữngngườicóthểmuanhàcũngnênlàmvậytrongBàitập6.Vàchỉrarằngngàynayđầutưvàobấtđộngsảnthươngmạidễdànghơnnhiều.Tôitinrằngcácquỹtínthácđầutưbấtđộngsản(REITs)xứngđángcómộtvịtrítrongdanhmụcđầutưđadạng.

Tôinhậnthấybảngđầutưxemnhẹvàngvàloạicáctácphẩmnghệthuật,vốnrủiro,quỹđầucơ,hànghóavàkhảnăngđầutưngoàinước.Rấtnhiềukhoảnđầutưvàocácyếutốtrênhoạtđộngtốt,vàcóthểđóngmộtvaitròhữuíchtrongviệccânbằngdanhmụcđadạngcủacáctàisảntrêngiấy.Dorủirolớn,vàkhảnăngthayđổikhônlường,nênkhôngthểdựđoánlợinhuậncủachúng;Bàitập8sẽxemxétchitiếtcácyếutốnày.

Trongtấtcảcáckhảnăng,điểmangiấccủabạnsẽbịảnhhưởnglớntùythuộcvàokhoảnlỗtácđộngđếnkhảnăngsốngsóttàichínhcủabạn.Vìvậymà“bàgóabịốm”trongcácvănbảnđầutưthườngđượccoilàkhôngthểchịuđựngnhiềurủiro.Bàgóachẳngcònnhiềuthờigian,vàcũngkhôngcókhảnăngkiếmtiềnngoàidanhmụcđầutư,thunhậpbàtacầnđểbùvàokhoảnlỗ.Bấtcứkhoảnlỗvốnvàthunhậpnàocũngsẽảnhhưởngngaylậptứcđếnchấtlượngsốngcủabàta.Ởđầukialà“nữdoanhnhântrẻgandạ”.Côtacóthờigianvàkhảnăngthunhậpđểduytrìchấtlượngsốngkhiđốimặtvớibấtcứtổnthấttàichínhnào.Việcbạnđangởgiaiđoạnnàotrong“vòngđời”rấtquantrọngvàtôiđãdànhriêngChương14đểxácđịnhmứcrủirophùhợpvớibạn.

Thêmvàođó,yếutốtâmlýcũngảnhhưởngđếnmứcđộrủirobạnsẵnsàngđảmnhận.Mộtnhàtưvấnđầutưkhuyênbạnnêncânnhắcxemmìnhđãtừnglà(hoặcvẫnlà)loạingườichơiđộc quyềnnào. Bạn làmột kẻ đầu cơ?Bạn từng xâydựng khách sạnởBoardwalk vàParkPlace?Thậtsự,nhữngtaychơikháchiếmkhilấnsânsangtàisảncủabạn,nhưngkhihọlàmvậy,bạnsẽthắngtoànbộsaumộttrậnđộtkích.Haybạnthíchmộtkhoảnthunhậpổnđịnhvà

khiêmtốnhơntừviệcđộcquyềncamởSt.JamesPlace,ĐạilộTennesse,vàĐạilộNewYork?Câutrảlờichonhữngcâuhỏitrênsẽgiúpbạnhiểurõtâmlýđầutưcủamình.Bạnphảihiểurõbảnthântrướckhichọnchứngkhoáncụthểđểđầutư.Cólẽcâuhỏiquantrọngnhấtđểtựvấnđólà:bạncảmthấynhưthếnàotrongsuốtgiaiđoạnthịtrườngchứngkhoánsụtgiảm.Nếubạnphátốmlênvàthậmchíbánhếtcổphiếuthayvìgiữnguyênchươngtrìnhđầutưđadạng,thìbạnkhôngphùhợpđểđónnhậnnhữngkhókhăncủacổphiếuthường.

Bướcquan trọng thứhai: tính toánxembaonhiêu lợinhuậnđầu tưphảinộp thuếvàbạnmuốnthunhậphiệntạilàbaonhiêu.Kiểmtramẫuthuếthunhậpnămngoái(1040)vàthunhậpchịuthuếmàbạnđãbáocáotrongnăm.Vớinhữngngườithuộcnhómchịumứcthuếcao(tỷlệthuếđánhcảvàođồngđô-lacuốicùngtrongthunhập)sẽcóưuđãilớnkhimuatráiphiếuđôthị(đượcmiễnthuế).Nếuthuộcnhómnày,vàkhôngcónhiềunhucầuvềthunhậphiệntại,bạnsẽthấythíchthúhơnvớitráiphiếuđượcmiễnthuếvàcổphiếucócổtứcthấpnhưnghứahẹnlợinhuậncaotrongdàihạn(khôngphảiđóngthuếchođếnkhikhoảnthuđượcđượcghinhận–cóthểlàkhôngbaogiờ,nếunhưcổphiếuthuộcphầnđểlại).Mặtkhác,nếubạnthuộcnhómchịuthuếthấpvàcầnthunhậphiệntạicao,bạnsẽhàilòngvớitráiphiếubịđánhthuếvàcổphiếuthườngđượctrảcổtứccao,vìnhưvậybạnkhôngphảitrảphígiaodịchkhibáncổphiếuđịnhkỳđểđápứngnhucầuthunhập.

HaibướctrongBàitậpnày–tìmhiểumứcđộrủirovàxácđịnhnhómchịuthuếvànhucầuthunhậpcủabạn–cóvẻrất rõràng.Nhưng thậtđángngạcnhiên lànhiềungườiđi chệchhướngvìkhôngkhớpđượcloạichứngkhoánhọmuavớimứcđộchịuđựngrủirovàcũngnhưnhucầuvềthuếvàthunhập.CácnhàđầutưthườngbốirốikhilựachọnưutiêngiốngnhưtrongcâuchuyệnvềngườiphụnữtrênmộttờbáoLondon:

Đỏmặttrongcôngviên

London,ngày30/10

Mộtcặptìnhnhânvụngtrộmđangquanhệvớinhaugiữađêmkhimọichuyệnxảyra.

Bịlènchặttrongchiếcxethểthaohaichỗnhỏ,ngườiđànônggầnnhưkhỏathânđộtnhiênbấtđộngdobịtrậtđĩađệm,theonhưbáocáoyhọccủamộtbácsỹ.

Bịmắckẹtbêndướianhtalàmộtngườiphụnữđangtuyệtvọngcốgắngkêucứubằngcáchlấychânbấmvàocòiô tô.Mộtbácsỹ,mộtnhânviêncấpcứu,mộtnhânviêncứuhỏavàmộtnhómngườihiếukỳđãvâyquanhchiếcxecủacặpđôitrongCôngviênRegents.

BácsỹBrianRichardsởquậnKentnói:Ngườiphụnữthấymìnhbịkẹtdướimộtngườiđànôngbấtđộng,đauđớnvànặnggầnmộttạ.

"Đểgiảicứucặpđôinày,ngườilínhcứuhỏaphảicắtkhungôtô",ônggiảithíchthêm.

Côgáiđiêncuồng, chạyrakhỏixevới cáiáokhoác,gào lên: "Tôi sẽgiải thích thếnàovớichồngtôivềchuyệnxảyravớichiếcxecủaanhấyđây?"

Reuters.

Cácnhàđầutưthườngbịgiằngxébởisựchồngchéocủacácưutiên.Bạnkhôngthểtìmkiếm

sựantoàntiềnvốnvàsauđólạilaovàođầutưcáccổphiếuthườngmạohiểmnhất.Bạnkhôngthểbảovệthunhậptránhkhỏitỷ lệsuấtthuếbiêncaovàsauđóthu lợinhuận6%từtráiphiếudoanhnghiệpbịđánhthuế,dùchúngcóhấpdẫnthếnàođinữa.Tuynhiên,trongghichépcủacốvấnđầutưthìchứađầynhữngcâuchuyệnvềcácnhàđầutưcósởhữuchứngkhoánkhôngphùhợpvớimụcđíchđầutưcủahọ.

Bàitập6:Bắtđầuhànhtrìnhtạichínhngôinhàcủabạn–Thuênhàsẽkhiếncơbắpđầutưtrởnênyếuớt.BạnnhớnhânvậtScarlettO’HaratrongcuốntiểuthuyếtkinhđiểnCuốntheochiềugióchứ?Côấyđãkhánhkiệtkhicuộcnộichiếnkếtthúc,nhưngvẫncótrangtrạiTarayêudấu.Mộtngôinhàtốtsẽgiữgiátrịcủanódùcóchuyệngìxảyravớitiềnbạc.Miễnlàdânsốthếgiớitiếptụctănglên,nhucầubấtđộngsảnsẽluônlàràochắnđángtincậychốnglạilạmphát.

Mặcdù rấtkhó tính toán,nhưng lợinhuậndàihạn từbấtđộngsảnnhàở thường lớn.Tuynhiên,thịtrườngbấtđộngsảnkhônghiệuquảbằngthịtrườngchứngkhoán.Cóhàngtrămnhàđầutưsángsuốtnghiêncứugiátrịcủamọicổphiếuthường.Cólẽchỉmộtsốítkháchhàngtiềmnăngxácđịnhđượcgiátrịcủabấtđộngsảncụthể.Dovậy,phầntàisảncánhânkhôngphải luônđượcđịnh giá đúng. Cuối cùng, lợi nhuậnbất động sản có vẻ caohơn lợi nhuậnchứngkhoántrongsuốtgiaiđoạnlạmpháttăng,nhưnglạiíthơnkhikhôngcólạmphát.Nóichung,bấtđộngsảntỏralàmộtkhoảnđầutưtốtmanglạilợinhuậncaovớikhảnăngchốnglạmpháttuyệtvời.

Vớihầuhếtmọingười,khoảnđầutưbấtđộngsảnvềmặtbảnchấtlànhàriêngchogiađìnhhoặcnhàchungcư.Bạnphảicóchỗđểsinhsống,vàmuanhàsẽmanglạimộtsốưuthếvềthuếsovớiviệcđithuê.Bởivìquốchộikhuyếnkhíchngườidânsởhữunhàvàgiátrịkèmtheo,nênchủsởhữunhàcó2ưuđãivềthuế:(1)Mặcdùthuênhàkhôngđượctrừđithuếthunhập,haichiphíchínhkèmtheosởhữunhà–lãisuấtphảitrảchokhoảnthếchấpvàthuếtàisản–lạiđượcgiảm;(2)lợinhuậnthuđượctừgiátrịngôinhàđượcmiễnthuế.Thêmvàođó,sởhữunhàlàmộtcáchtốtđểbuộcbảnthânphảitiếtkiệm,vàngôinhàsẽmanglạichobạncảmgiáchàilòng.Lờikhuyêncủatôilà:Sởhữungôinhàcủachínhbạnnếucóthể.

Bạncóthểsẽmuốncânnhắcviệcsởhữubấtđộngsảnthươngmạithôngquacácquỹtínthácđầutưbấtđộngsản(REITs).Cáctàisản,từcănhộđếncaoốcvănphòngvàtrungtâmmuasắmđềuđượcghitrongdanhmụcREITsvàđượcquảnlýbởinhữngnhàđiềuhànhbấtđộngsảnchuyênnghiệp.BảnthânREITscũnggiốngnhưcáccổphiếuthườngvàđượcgiaodịchtrênsàngiaodịchchứngkhoán lớn.Điềunàymang lạimộtcơhội tuyệtvờichonhữngcánhânmuốnbổsungbấtđộngsảnvàodanhmụcđầutưcủahọ.

Nếubạnmuốnchuyểndanhmụccủamìnhthànhbấtđộngsản,tôithựclòngkhuyênbạnđầutưmộtphầnvàoREITs.CórấtnhiềulýdođểREITscómặttrongchươngtrìnhđầutưcủabạn.Thứnhất,việcsởhữubấtđộngsảnmanglạitỷlệlợinhuậntươngđươngvớicổphiếuthườngtrong30nămqua.Tươngtự,bấtđộngsảnlàphươngtiệntuyệtvờicónhữngưuđiểmvềsựđadạngđãđượcmôtảtrongchương8.Bởivì,lợinhuậntừbấtđộngsảncómốiliênhệnhỏvớicáctàisảnkhácnênnếubấtđộngsảnchiếmmộtphầnnhỏtrongdanhmụcthìcóthểgiảmtổngmứcrủirocủachươngtrìnhđầutư.Hơnnữa,nóichung,bấtđộngsảncóthểlàcôngcụ

đángtincậyhơnđểchốnglạilạmphátsovớicổphiếuthường.

Khôngmaymắnlà,côngviệcsànglọchàngtrămREITsnổibậtrấtkhókhăn.Hơnnữa,mỗicổphầnREITkhôngthểmanglạisựđadạngcầnthiếtchocácloạitàisảnvàkhuvực.CáccánhâncóthểsẽthấtbạivìmuasaiREIT.Tuynhiên,hiệnnay,mộtnhómquỹđầutưbấtđộngsảnđang tăngnhanhchóngvàsẵnsàng làmcôngviệcđóchocácnhàđầu tư.CácquỹxemxétnhữngchàohàngsẵncóvàđặtcùngvớidanhmụcđadạngcủaREIT,đảmbảothểhiệnđượcnhiềuloạitàisảnvàkhuvực.Hơnnữa,cácnhàđầutưcóthểthanhlýphầnnắmgiữcủahọtrongquỹbấtcứkhinào.CũngcónhữngquỹchỉsốREITchiphíthấpvàtôitinrằngcácquỹnàysẽtiếptụcmanglạilợinhuậnròngcaonhấtchonhàđầutư.

Trướckhichấmdứtvấnđềbấtđộngsản,tôiđặcbiệtcảnhbáovềchuyêngiatưvấnbấtđộngsảntrêntruyềnhìnhcáplúcđêmkhuya,luônhứahẹnmangđếnsựgiàucóvôhạnkhimuabấtđộngsảnmà“khôngmấtgì”.Đừngmuasáchvàhướngdẫncủahọ,vàbằngmọicáchtránhcáckếhoạch làmgiàunhanhchóngcóthểkhiếnbạnphásản.NgườiphụtráchchuyênmụctàichínhxuấtsắcJaneBryantQuinnđãnghiêncứuvídụtrongcáccuốnsáchhướngdẫncủahọvàđiđếnkếtluậnsau:

Tôithấychúngthiếuđịnhhướng,kỳquặc,sailầm,vàtrongmộtsốtrườnghợp,hoàntoànphipháp.Nhữnggiấcmơhọbán–rằngbạncóthểmuatàisảnmanglạilợinhuậnmàkhôngcầntíndụng,nghềnghiệp,kinhnghiệm,kểcảkhisựphásảnởngaysaulưng–khôngthểvượtquavòngkiểmtraBSđầutiêncủabấtcứai.CácchuyêngiamuađượcnhữngchiếcxeRoll-Roycesvàkimcươngkhôngphảibằngtiềntừbấtđộngsảnmàchínhbằngtiềncủabạn.

Bàitập7:KhámphámộtbướcđidạoquatráiphiếuHãyđốidiệnvớiđiềunày,từchiếntranhthếgiớithứ2đếntậnđầuthậpniên1980,tráiphiếulàkhoảnđầutưtồi.Lạmphátxóasạchgiátrịthựcvớitốcđộnhanhchóng.Chẳnghạn,nhữngngườimuatráiphiếutiếtkiệmvớigiá18,75đô-lađầuthậpniên1970và5nămsaubánvớigiá25đô-la,vàcácnhàđầutưnàythiếutinhthầndođãmấtđisứcmuathựctế.Vấnđềlà,mặcdù18,75đô-lađượcđầutưvàomộttráiphiếucáchđó5nămcóthểgiúphọđổxănghailần,nhưng25đô-larútrakhiđáohạnlạikhôngđủđểđổxăngmộtlần.Rõràng,lợinhuậnthựctếcủanhàđầutư làâm,vì lạmphátđãpháhủysứcmuanhanhhơn lãisuất thuvề.Tôingạcnhiênđôichútvìrấtnhiềunhàđầutưcoitráiphiếulàmộttừkhôngnênnhắcđến.

Tráiphiếulàkhoảnđầutưkémchođếnđầuthậpniên1980vìlãisuấtcủachúngkhôngđủđểchốngđỡlạmphát.NhưnghãyghinhớPhầnII.Thịtrườnghoạtđộnghiệuquảmộtcáchhợplývàgiờđâynhàđầutưsẽtừchốimuatráiphiếutrừkhilợinhuậnđủđểbùchosứcmuabịgiảmcủađồngđô-la.TrongthậpniênđầutiêncủathếkỷXXI,cáctráiphiếuhạngcaodàihạnđemlạilãisuất6%trênthịtrườngmở.Khoảnthunàyđủsứcchốnglạitỷlệlạmphátdàihạnởmức2%(TỷlệlạmphátthựctếcủanhữngnămđầuthếkỷXXI)vàmanglạitỷlệlợinhuậnthựctếcaohơnmứclạmphát4%.Tấtnhiên,trongdàihạn,tỷlệlạmphátcóthểcaohơnmức2%,nhưng4% lợinhuậnhứahẹngiúpđảmbảomộtbiênđộan toàn.Tôi sẽ lýgiảiđiềunàyởchươngtiếptheo.

Theoquanđiểmcủatôi,cóbốnloạitráiphiếumàbạnnênđặcbiệtxemxét:(1)Tráiphiếukhôngtrảlãi(chophépbạnnhậnđượcthunhậpcaotrongkhoảngthờigianđịnhtrước);(2)

chứngkhoánkhôngtrừphíhoahồng(chophépbạnmuacổphầntrongdanhmụctráiphiếu);(3)tráiphiếumiễnthuếvàquỹtráiphiếu(chonhữngngườithuộcnhómđóngthuếcao);và(4)ChứngkhoánchốnglạmphátcủachínhphủHoaKỳ(TIPS)

Tráiphiếukhôngtrảlãicóthểtạoralợinhuậncaotrongtươnglai

Giảsửngườitanóirằngbạncóthểđầutư10.000đô-la,vàchínhphủbảođảmbạnsẽnhậnđượcgấpđôitrongvòng12năm.Cóthểthựchiệnđiềunàynhờsửdụngtráiphiếukhôngtrảlãi.

Chứngkhoánloạinàyđượcgọilàkhôngcólãisuấtvìngườisởhữukhôngnhậnđượclãisuấtchitrảđịnhkỳ,nhưvớitráiphiếutrảlãisuấtthôngthường.Thayvàođó,chúngđượcmuavớimứcgiáthấphơnnhiềusovớigiátrịdanhnghĩasẽtăngđềuđặnquatừngnăm.Nếugiữđếnkhiđáohạn,ngườinắmgiữsẽnhậnđượcđầyđủgiátrịcủatráiphiếu.Chứngkhoánloạinàycónhiềukhoảngthờigianđáohạn,từvàithángchotớihơn20năm.Đâylàcôngcụtuyệtvờiđểtiếtkiệmtiềnchonhữngkhoảnchicầnthiếtvàomộtngàyxácđịnhtrongtươnglai.

Sựhấpdẫnchủyếucủatráiphiếukhôngtrảlãiđólàngườimuakhôngphảiđốimặtvớibấtcứrủirotáiđầutưnào.Tráiphiếukhôngtrảlãiđảmbảovớinhàđầutưrằngtiềncủahọsẽliêntụcđượctáiđầutưvớitỷlệlợitứckhiđáohạn.

Cóhaicảnhbáo.Thôngthường,ngườimôigiớisẽtínhphímôigiớikhácaođốivớicácnhàđầutưnhỏkhimuacáctráiphiếukhôngtrảlãivớimệnhgiáthấp.NhưtôisẽtrìnhbàytrongBàitập9sauđây,tỷlệphíhoahồngkhôngngẫunhiên,vànếuchịukhósosánhbạnsẽtăngđượclợinhuậnròngcủamình.Thêmvàođó,bạnnênbiếtrằngviệcmualạiởgiádanhnghĩachỉđượcđảmbảonếubạngiữtráiphiếuđếnkhiđáohạn,trongkhichờđợi,giácóthểdaođộngnhiềutùythuộcvàosựthayđổicủalãisuất.

Chứngkhoánkhôngtrừphíhoahồnglàphươngtiệnthíchhợpchocácnhàđầutưcánhân.

Cácquỹ(đầutư)tráiphiếungỏcũngmanglạimộtsốưuđãilâudàicủatráiphiếukhôngtrảlãinhưngdễmuabánvàítchiphíhơnkhimuahoặcbán.Mặcdùkhôngcógìđảmbảorằngbạncóthểtáiđầutưvớilãisuấtkhôngđổi,nhưngcácquỹnàymanglạisựổnđịnhlâudàitrongthunhậpvàthậtsựthíchhợpvớicácnhàđầutưdựđịnhsửdụnghếtnguồnthutừlãisuất.

Bởivìthịtrườngtráiphiếuítnhấtcũnghiệuquảnhưthịtrườngcổphiếu,tôivẫnđềxuấtvớibạncácquỹchỉsốtráiphiếuchiphíthấp.Cácquỹchỉsốtráiphiếuchỉmuahoặcbánsốlượnglớncác tráiphiếu, thườnghoạtđộngtíchcực tốthơncácquỹ tráiphiếuđượcquản lý.Bạnkhôngnênmuamộtquỹcótínhphí.Khôngcólýgìphảitrảchothứmàbạncóthểđượcmiễnphí.

Tráiphiếumiễnthuếrấthữuíchvớinhữngnhàđầutưchịumứcthuếcao

Nếubạnthuộcnhómchịumứcthuếcao,cácquỹtiềnbịđánhthuế,cácquỹtráiphiếuchịuthuếvàtráiphiếukhôngtrảlãichỉphùhợpvớikếhoạchnghỉhưucủabạn.Nếukhông,bạncầncáctráiphiếumiễnthuếdochínhquyềnđịaphươngvàbangpháthành,hoặccáccơquancầm

quyền,chẳnghạnnhư,nhàchứctráchquảnlýcảnghoặcđườngthulệphí.Lãisuấttừcáctráiphiếuloạinàykhôngbịcoilàthunhậpchịuthuếliênbang,vàtráiphiếuthuộcbangbạnsốngthườngđượcmiễnmọikhoảnthuếthunhậpcủabang.

Trong suốt năm 2006, các trái phiếu doanh nghiệp hạng cao dài hạn thườngmang lại lợinhuận6%,vàcáctráiphiếumiễnthuếcólợinhuận4,25%.Giảsửbạnthuộcnhómđóngthuế(ởmứcthunhậpcuốicùngcũngphảichịuthuếchứkhôngphảitỷlệtrungbình)khoảng36%,baogồmcảthuếcủabangvàliênbang.Bảngdướiđâychỉrarằngthunhậpsauthuếcaohơn66đô-lanhờvào chứngkhoánmiễn thuế, rõ ràngđây là khoảnđầu tư tốt hơn chonhữngngườichịumứcthuếcaonhưbạn.Thậmchínếubạnthuộcnhómhưởngmứcthuếthấp,cáctráiphiếuđượcmiễnthuếvẫnchitrả,phụthuộcvàolợinhuậnchínhxáctrênthịtrườngkhibạnmuavào.

Nếumuatráiphiếutrựctiếp(thayvìmuagiántiếpthôngquaquỹđầutư),tôikhuyênbạnnênmuacáctráiphiếumớipháthànhthayvìcácchứngkhoánhiệnđangnổibật.Thunhậptừtráiphiếumớipháthànhthườngcaohơnmộtchútsovớithunhậptừcáctráiphiếunổibậttheomùa,vàtránhđượcchiphígiaodịchcáctráiphiếumới.TôicũngnghĩbạnnênduytrìmứcđộrủirotrongkhoảnghợplýbằngcáchtheođuổicáctráiphiếuđãđượcđịnhgiábởidịchvụxếphạngMoody’shayStandardandPoor.Vớinhữngngườimắcchứngmấtngủbanđêm,hãycânnhắccác tráiphiếumiễn thuếđượcđảmbảomàkhôngcócác công-xoóc-xiumngânhàng,côngtybảohiểmvàhãngchứngkhoán.ThunhậpcủachúngchỉthấphơnmộtchútvàthườngxếphạngAAA.Đồngthời,bạncũngnêncânnhắctráiphiếuATM.Cáctráiphiếunàythườngchịuthuế(thunhập)tốithiểuthaythế,dovậy,khôngthuhútcáccánhânđãbảovệmộtphầnđángkểthunhậpcủahọtrướcthuế.Nhưngnếukhôngchịuthuếtốithiểuthaythế,bạncóthểnhậnthêmmộtsốlợinhuậnnhờgiữcáctráiphiếuATM.

Bảng12.3:Tráiphiếumiễnthuế&tráiphiếuchịuthuế(mệnhgiá10.000đô-la)

LoạitráiphiếuLãisuấtđượctrả

(đô-la)

Thuếcóthểápdụng(tỷlệ36%)

(đô-la)

Thunhậpsauthuế

(đô-la)

Miễnthuế4,25%

Chịuthuế6%

450

600

0

216

450

384

Cómộtđiểmbấtcậpcủatráiphiếu:“Tôithắng,anhthua”.Nếulãisuấttăng,giátráiphiếusẽgiảm.Nhưngnếulãisuấtgiảm,ngườipháthànhcóthểlấylạicáctráiphiếucủabạn(trảsớmcáckhoảnnợ)vàsauđópháthànhtráiphiếumớiởmứcthấphơn.Đểtựbảovệ,hãychắcchắnrằngcáctráiphiếudàihạncủabạncóđiềukhoảnquyđịnhthờigianđáohạnlàmườinămđểngườipháthànhkhôngthểlấylạisớmvàpháthànhtráiphiếumới.

Nếubạnđãcócácquỹchắcchắnđểđầutưmiễnthuế(25.000đô-lahoặchơn),tôithấyrấtítlýdođểbạnmuacáctráiphiếumiễnthuếthôngquaquỹhayphảitrảcácphíquảnlý.Nếubạn

muacáctráiphiếuđượcđảmbảo,bạnhầunhưkhôngcầnphảiđadạnghóavàsẽkiếmđượcnhiềulợinhuận.Nếubạnchỉcóvàinghìnđô-lađểđầutư,bạnsẽthấyrấttốnkémkhimuavàbáncác lôtráiphiếunhỏ,vàmộtquỹsẽmang lạikhảnăngthanhtoánthuậntiệnvàsựđadạng.

TIPS:Tráiphiếuchỉsốlạmphát

Chúngtabiếtrằnglạmphátkhôngthểdựđoánsẽgâytáchạichongườigiữtráiphiếu.Lạmphátthườngnânglãisuất,vàkhihaiyếutốnàytăng,giátráiphiếusẽgiảm.Ngoàira,vẫncònnhữngtinxấukhác:Lạmphátcũngsẽlàmgiảmgiátrịthựccủalãisuấttráiphiếuvàviệcchitrảvốn.NhưngđãcómộttấmkhiênbảovệnhàđầutưdướidạngTráiphiếuchỉsốlạmphát(TIPS).Nhữngcổphiếunàysẽchốnglạisựănmòncủalạmphátnếuđượcgiữđếnkhiđáohạnvàđảmbảodanhmụccủanhàđầutưduytrìđượcsứcmua.Tráiphiếutrảlãisuấtcơbảnvàokhoảng1,5%.NhưngngượcvớiBộtàichínhlạchậu,việcchitrảlãisuấtdựatrênkhoảnvốntăngcùngvớichỉsốgiátiêudùng(CPI).Nếunhưmứcgiásẽtăng3%vàonămtới,mệnhgiá1.000đô-lacủatráiphiếusẽtănglên1.030đô-la,đồngthờiviệcchitrảlãisuấtnửanăm/lầncũngsẽtăng.KhiTIPSđáohạn,nhàđầutưnhậnđượcsốvốntươngđươngvớigiátrịdanhnghĩađượcđiềuchỉnhtheolạmphátvàolúcđó.Dovậy,TIPSmanglạitỷlệlợinhuậnthựctếđượcđảmbảovàbảotoànsứcmuathực.

Khôngcómộtcôngcụtàichínhnàohiệncóngàynaymanglạichonhàđầutưmộtràochắnlạmphátantoàn.TIPSlàcácdanhmụcđầutưđadạng.Khilạmpháttăng,TIPScungcấplợinhuậndanhnghĩacaohơn,trongkhigiácổphiếuvàtráiphiếucóthểgiảm.Dovậy,TIPSítcómốitươngquanvớicácdanhmụctàisảnkhác,chúnglànguồnđầutưđadạnghiệuquảduynhất,vàmanglạichínhsáchbảohiểmhiệuquảchonhómcácnhàđầutưtaytrắng.

TIPScũngcómộtbấtlợivềthuế,vàđiểmnàyhạnchếsựhữuíchcủanó.ThuếđánhvàolợinhuậntừTIPSphụthuộcvàoviệctrảlãivàsốvốntăngphảnánhlạmphát.VấnđềlàBộtàichínhkhôngtrảkhoảnvốntăngchođếnkhiđáohạn.Nếulạmphátđủcao,sốlãinhỏsẽkhôngđủđểđóngthuếvàsựmấtcânđốisẽtồitệhơnkhitỷlệlạmphátcaohơn.Dovậy,TIPSkhônghềlýtưởngchonhữngnhàđầutưbịđánhthuếvàchỉhữudụngnhấtvớicáckếhoạchnghỉhưuđượcưuđãithuế.

Bạncónênsaymêthịtrườngtráiphiếukhông?

Liệuthịtrườngtráiphiếucómiễndịchvớicâuchâmngônchorằngrủiroliênquantớiphầnthưởngtrongđầutư?Khôngphảivậy!Tronghầuhếtcácgiaiđoạn,nhữngtráiphiếu“bấpbênh”,(cóchấtlượngtíndụngthấpvàthunhậpcao)đãmanglạichocácnhàđầutưtỷlệlợinhuậnròngvới2phầntrămđiểm,caohơntỷlệcủatráiphiếu“antoàn”cótỷlệtíndụngchấtlượngcao.TrongnhữngnămđầuthếkỷXXI,tráiphiếu“antoàn”manglại6%,trongkhitráiphiếubấpbênhmanglại8%.Dovậy,thậmchínếu2%tráiphiếubấpbênhhơnkhôngtrảđượclãisuấtvàvốn,đồngthờigâytổnthất,thìdanhmụcđadạngcáctráiphiếuhạngthấpvẫnsẽtạoralợinhuậnrònglớnhơnsovớicácdanhmụctráiphiếuhạngcao.Vìvậy,rấtnhiềunhàtưvấncoicácdanhmụcđượcđadạnghóavớinhữngtráiphiếucólợinhuậncaolàmộtkhoảnđầutưnhạycảm.

Tuynhiên,vẫncónhữngtrườngpháikhuyêncácnhàđầutư“hãynóikhông”vớitráiphiếu

bấpbênh.Hầuhếtcáctráiphiếubấpbênhđượcpháthànhtừgiữathậpniên1980làkếtquảtừlànsóngmạnhmẽcủaviệcsápnhậpdoanhnghiệp, thôn tínhvàmua lại.Nhữngngườichỉtríchtráiphiếubấpbênhchorằngtráiphiếutíndụngthấphơnchỉhoạtđộnghiệuquảhoàntoànkhinềnkinhtếđangtronggiaiđoạnthuậnlợi.Nhưnghãyđềphòngnếunềnkinhtếsụpđổ.

Vậycácnhàđầutưhaysuynghĩphảilàmgì?Khôngcógiảiphápnàolàdễdàngcả.Mộtlầnnữa,câutrảlờiphụthuộcvàoviệcbạnngủngonnhưthếnàokhirủirođầutưlớn.Rõràng,cácdanhmụctráiphiếubấpbênhvớilợinhuậncaokhôngdànhchonhữngngườimắcchứngmấtngủ.Kểcảkhicósựđadạng,vẫntồntạinhữngrủirochắcchắntrongđầutư.Ngoàira,chúngkhôngdànhchocácnhàđầutưchỉphụthuộcvàokhoảnchitrảtừtráiphiếucólợinhuậncao,vàcoiđónhưnguồnthunhậpchính.Chắcchắn,cũngkhôngdànhchocácnhàđầutưkhôngđadạngtàisảncủamìnhmộtcáchthíchhợp.Tuynhiên,ítnhấtvềmặtlịchsử,tổngthunhậptừtráiphiếubấpbênhđủsứcbùchonhữnglầnkhôngthểchitrả.

Bài tập 8: Nhón chân qua Vàng, các bộ sưu tập và khoản đầutưkhác.Trongmỗiấnbảntrướccủacuốnsáchnày,tôiđãxếpvàngvàocácvịtríkhácnhautrongmộtdanhmụcđầutưđadạng.Đầuthậpniên1980,khivàngtănggiáhơn800đô-la/ounce,tôiđãcóquanđiểmtiêucựcvềvàng.Haimươinămsau,đầuthiênniênkỷmới,vàngđượcbánvới200đô-la,tôiđãsuynghĩtíchcựchơn.Hiệntại,khivàngđượcbánvớimứcgiácaonhấttừtrướcđếnnay,tôithấyrấtkhóđểnhiệttình.Nhưngvẫncóthểdànhchovàngvịtríkhiêmtốnnhấttrongdanhmụccủabạn.Lợinhuậntừvàngthườngítliênquantớicáctàisảntrêngiấytờ.Dovậy,thậmchíviệcgiữmộttỷlệkhiêmtốnnhất(giảsử5%)trongdanhmụccóthểgiúpnhàđầutưgiảmđisựbiếnthiêntrongtổngdanhmục.Vànếulạmpháttrởlại,vàngsẽcóthểtạoramứclợinhuậnchấpnhậnđược.Việcnắmgiữmộtítvàngcóthểdễdàngthựchiệnbằngcáchmuacổphiếucủaquỹchuyênđầutưtậptrungvàovàng.

Những thayđổibất thường tronggiávàngnhắc tôinhớđếncâuchuyệnvềngười láibuônTrungQuốcrấtthànhcôngtrongviệcbuônbáncámòi.Côngviệccủaôngtathànhcôngđếnmứcôngta thuêmộtsinhviên thôngminhmới tốtnghiệpđạihọc làmtrợ lý.Mộtngày,vìmuốnlàmhàilòngbốmẹvợtrongbữatối,chàngthanhniênquyếtđịnhlấyhaihộpcámòilàmmónkhaivị.Khimởhộpđầutiên,anhtarấtthấtvọngkhithấytronghộpđầynhữngcát.Anhtaliềnmởhộpthứhai,vàvẫnvậy,hộpđầycát.Ngàyhômsau,anhtabáovớingườithươnggiaTrungQuốcvà,ôngthươnggiamưumẹochỉđơngiảnmỉmcười:“À,nhữngcáihộpđóđểbánchứkhôngphảiđểăn.”

Vềkhíacạnhnàođó,câuchuyệnnàyrấtgiốngvớinhữnggìdiễnrakhimuabánvàng.Thựctế,tấtcảnhữnglầnmuabánvànglànhằmmụcđíchtíchtrữhoặcđầucơđểsauđóbánđượcvớigiácaohơn.Hầuhếtsốvàngkhôngđượcđưavàosửdụng.Vớiloạithịtrườngnày,khôngaicóthểnóitrướcgiávàngsẽrasao.Sựthậntrọngkhuyênbạnrằngvàngchỉđóngmộtvaitrògiớihạnnhưcôngcụđểdanhmụcđầutưđadạnghơn.

Vậycòncácbộsưutậpthìsao?Kimcươngchẳnghạn,thườngđượcmiêutảlàngườibạntốtnhấtcủaconngười.Nhưnglạirấtmạohiểmvàbấtlợichocácnhàđầutưcánhân.Hãynhớ

rằngmuakimcươngtốnrấtnhiềuchiphí,đồngthờicũngrấtkhóđểđánhgiáchấtlượng,vàtôicóthểđảmbảorằngsốlượngcuộcgọiđểbánkimcươngsẽnhiềuhơnhẳncáccuộcgọiđểmua.

Mộtchiếnlượcphổbiếnhiệnnaylàđầutưvàocácbộsưutập.HàngnghìnthươngnhânchàomờiđủthứtừtranhcủaRenoirchotớithảm,đèncủaTiffanychotớinhữngcontemhiếm,nghệthuậtDecochotớinhữngtúichốngsaytrênmáybay.VàeBayđãkhiếnviệcmuavàbáncácbộsưutậpthêmhiệuquả.Tôinghĩkhôngcógìsaitráikhimuanhữngmónđồbạnthích,nhưngtôikhuyênbạnnênmuanhữngthứbạnthíchchứkhôngphảivìbạnchorằngchúngsẽcógiátrị.Đừngquênrằngđồgiảvàhàngnháirấtsẵn.Mộtdanhmụcbộsưutậpcũngthườngcóphíbảohiểmcaovàphíbảodưỡngthườngxuyên.Đểkiếmtiềntừbộsưutập,bạncầncótínhsángtạovàthịhiếutốt.Theoquanđiểmcủatôi,hầuhếtnhữngngườinghĩrằnghọđangthuđượclợinhuậnthìthựcralạimangvềtoànrắcrối.

“Tôiđổtiềnvàođủmọithứtrênđời”

Ngàynay,cómộtcôngcụphổbiếnkháclàhợpđồnghànghóakỳhạn.Bạncóthểmuađượckhôngchỉvàngmàcảcáchợpđồngphânpháthàngloạtmặthàng,từlúamìchotớingoạitệ.Đâylàmộtthịtrườngnhanh,nơicácchuyêngiacóthểthuđượcrấtnhiềukhoảnlợi,nhưngcáccánhânkhônghiểurõnhữnggìmìnhlàmcóthểdễdàngthấtbạihoàntoàn.Lờikhuyêncủatôidànhchocácnhàđầutưkhôngchuyênlà:Đừngchốnglạixuhướng.Tôicũngsẽtránhxacácquỹđầucơ,kiếmrarấtnhiềutiềnchocácnhàquảnlýquỹđầucơ,hưởngphíquảnlýrấtlớnvà20%lợinhuận,nhưngchẳngđemlạimấylợiíchchocácnhàđầutưcánhân.

Bàitập9:Nhớrằngphíhoahồngkhôngngẫunhiên;mộtsốkhoảnphíthấphơnsovớisốcònlạiHiệnnay,cónhiềunhânviênmôigiớisẽthựchiệnlệnhcủabạnvớiphíhoahồngthấphơn90%sovớimứcphítiêuchuẩncủacácnhàmôigiớihàngđầu.Cácnhânviênđưaramứcphíthấpthườngcungcấprấtítdịchvụ.Nếubạnmuốnđượchỗtrợhaymuốncóthêmýkiếnvềcáccổphiếuriênglẻ,vềdanhmụcchung,cácgợiýđầutư,thìnhữngnhânviênmôigiớinàykhôngphùhợpvớibạn.Tuynhiên,nếubạnbiếtchínhxácmìnhmuốnmuagì,cácnhânviênmôigiớinàysẽthựchiệnchobạnvớimứcphíthấphơnsovớicácnhàmôigiớicungcấpđầyđủdịchvụtiêuchuẩn.

Nếusẵnsàngtựđưaraquyếtđịnh,bạncóthểthựchiệncácgiaodịchđiệntửtrênmáytínhcánhân.Giaodịchđiệntửchophépbạnmuavàbánhàngtrămcốphiếuvớimứcphíthấphơn10

đô-la/lầngiaodịch.Cáccổphiếugiaodịchtrựctuyếnrấtrẻvàdễdàng.Nhưngtôimuốncảnhbảorằng,hầunhưchẳngcónhàđầutưnàocốgắngmuavàohoặcbánrahàngngàymàthuđượclợinhuận.Đừngđểphíhoahồngthấpkhiếnbạnrơivàođámđôngnhữngkẻthấtbại.

Đềcậptớiphíhoahồng,bạnnêntìmhiểuvềsựđổimớicủaPhốWallcótên“Tàikhoảntrọngói”.Chỉvớimộtmứcphí,nhânviênmôigiớicủabạnsẽcóđượcdịchvụcủanhàquảnlýtiềnchuyênnghiệp,ngườinàysẽchọnchobạnmộtdanhmụccổphiếu,tráiphiếuvàcóthểcảbấtđộng sản.Phí tưvấnvàhoahồng chongườimôi giớiđược tính trọngói.Chiphí trong tàikhoảntrọngóithườngrấtcao.Phíhàngnămcóthểlêntới3%,vàvẫncóthểtínhthêmphíhoạtđộngbổsungvàphíquỹnếunhưnhàquảnlýsửdụngquỹđầutưhoặcREIT.Vớicácloạichiphínày,rõràngbạnkhôngthểchiếnthắngđượcthịtrường.Lờikhuyêncủatôilà:Tránhxaphítrọngói.

Hãynhớchiphílàvấnđềkhimuacácquỹđầutư.Cácquỹnàycóxuhướngmạnhmẽtínhmứcphíthấpnhấtchocácnhàđầutưtạoralợinhuậnròngcaonhất.Ngànhquỹđầutưlànơimàbạncóthểlấyđượcthứmàkhôngphảitrảtiền.

Bàitập10:Tránhcáchốsụtvàvấpngã:ĐadạngcácbướcđầutưTrongbàitậpkhởiđộng,chúngtađãthảoluậnmộtsốcôngcụđầutư.PhầnquantrọngnhấttrongbướcđitrênPhốWallsẽđưachúngtađếnviệccânnhắccácchiếnlượcđầutưnhạycảmliênquantớicổphiếuthường.Hướngdẫnchophầnnàynằmtrongbachươngcuối,vìtôitinrằngcáccổphiếuthườngsẽtạonênnềntảngchohầuhếtcácdanhmục.Tuynhiên,trongbàitậpkhởiđộngcuốicùng,chúngtanhắclạibàihọcquantrọngvềlýthuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại–ưuđiểmcủasựđadạng.

Cómộtcâudanhngônnóirằng:“Trongđámđôngcácnhàcốvấncósựantoàn”.Đầutưcũngvậy.Sựđadạnggiảmrủirovàgiúpbạncóthểnhậnđượclợinhuậntrungbìnhtươngđốitrongdàihạnđápứngcácmụctiêuđầutư.Dovậy,trongmỗinhómđầutư,bạnnêngiữnhiềucổphiếuriênglẻ,vàmặcdùcổphiếuthườnglàphầnchínhtrongdanhmụcthìđókhôngnênlàcôngcụđầutưduynhất.HãynhớđếncácnhânviênkhốnkhổcủaEnron,nhữngngườichỉgiữmỗicổphiếucủaEnronchokếhoạchnghỉhưucủahọ.KhiEnronsụpđổ,họkhôngchỉmấtviệcmàcònmấttấtcảkhoảntiếtkiệmcủamình.Dùmụctiêuđầutưlàgì,nhữngnhàđầutưthôngminhluôntheohướngđadạng.

Đồngthờinhớlạicáchốsụtvàcáccúngãtrongchương10cótên“Bàihọcrútrachocácnhàđầutưtừlýthuyếttàichínhhànhvi?”Chúngtalàkẻthùcủachínhmìnhkhiđầutư.Hiểurõchúng tadễbị tổn thươngra saocó thểgiúp tránhđượccáchầmbẫy thông thườngkhiếnchúngtavấpngãkhiđitrênPhốWall.

KiểmtralầncuốiGiờbạnđãthựchiệnxongbàitậpkhởiđộng,hãykiểmtralạilầncuối.Lýthuyếtđịnhgiáđượccácnhàkinhtếđưaravàcáchoạtđộngđượccácchuyêngiaghilạidẫntớimộtkếtluậnduynhất:Khôngcómộtconđườngnàochắcchắnvàđơngiảnđểlàmgiàu.Lợinhuậncaocóthểđạtđượcbằngcáchchấpnhậnrủirolớn(vàcólẽthôngquachấpnhậnkhảnăngchuyểnthànhtiềnmặtíthơn).

Lượng rủi ro bạn có thể chấp nhận được quyết địnhmột phần bởi điểm an giấc của bạn.Chươngtiếptheosẽtrìnhbàyvềrủirovàcácphầnthưởngtừcổphiếuvàtráiphiếuđầutư,đồngthờigiúpbạnxácđịnhloại lợinhuậnmongmuốntừcáccôngcụtàichínhkhácnhau.Nhưngrủirobạncóthểchịucũngchịunhiềutácđộngcủatuổitác,cácnguồnlựcvàcăncứvàocácthunhậpkhôngphảitừđầutưcủabạn.Chương14–Hướngdẫnđầutưtheovòngđời–sẽmanglạichobạnkháiniệmrõràngvềcáchxácđịnhnênđặtbaonhiêuphầnvốnvàocổphiếuthường,tráiphiếu,bấtđộngsảnvàcáckhoảnđầutưngắnhạn.Chươngcuốicùngtrìnhbàycácchiếnlượcthịtrườngchứngkhoánđặcbiệtgiúpcácnhàđầutưnghiệpdưđạtđượccáckếtquảtốtđẹpbằnghoặchơnsovớinhữngchuyêngiahàngđầu.

13. Hướng dẫn cách hiểu và dự đoán lợinhuậntừcổphiếuvàtráiphiếu

Khôngaiđượccungcấpthôngtinchínhxácvềquákhứmàlạicócáinhìnchánnảnhaythấtvọngvềhiệntại.

―ThomasB.Macaulay,HistoryofEngland(LịchsửnướcAnh)

Chươngnàygiúpbạnhọccáchtrởthànhmộttaycácượctàichính.Saukhiđọcchươngnày,bạnvẫnkhôngthểdựđoándiễnbiếncủathịtrườngtrongthángsauhoặcnămsau–khôngaicóthểlàmvậy–nhưngbạncóthểxâydựngmộtdanhmụcđầutưhấpdẫnvớinhiềucơhộihơn.Mặcdùmứcgiácổphiếuvàtráiphiếu–haiyếutốquantrọngnhấttạonêngiátrịròng–sẽthayđổivượtkhỏitầmkiểmsoátcủabạn,songphươngpháptổngquátmàtôigiớithiệusauđâysẽgiúpbạndựđoánlợinhuậndàihạnmangtínhthựctếvàđiềuchỉnhchươngtrìnhđầutưtheonhucầutàichínhcủabạn.

Điềugìquyếtđịnhlợinhuậntừcổphiếuvàtráiphiếu?Lợinhuậndàihạntừloạicổphiếuthườngbịchiphốibởihaiyếutốquantrọng:lãicổtứctạithờiđiểmmuavàtỷlệtăngtrưởngtươnglaicủathunhậpvàcổtức.Vềnguyêntắc,vớinhữngngườinắmgiữcổphiếucủahọmãimãi,sốphầncổphiếuthườngsẽcógiátrị“hiệntại”hoặcgiátrị“đượcchiếtkhấu”theodòngcổtứctươnglai.Cầnghinhớviệc“chiếtkhấu”nàyphảnánhthựctếrằngđồngđô-lanhậnđượcvàongàymaiítgiátrịhơnđồngđô-latrongtayhômnay.Ngườimuacổphiếumualợinhuậntừquyềnsởhữutrongmộtdoanhnghiệpvàhyvọngsẽnhậnđượcdòngcổtứclớnhơn.Thậmchínếudoanhnghiệptrảmộtkhoảncổtứcrấtnhỏtronghômnayvàgiữlạihầuhết(hoặctấtcả)lợinhuậnđểtáiđầutưvàodoanhnghiệp,nhàđầutưvẫntinrằngviệctáiđầutưnàysẽlàmgiatăngnhanhchóngdòngcổtứctrongtươnglaihoặctạorakhoảnthunhậplớnhơnmàcóthểđượcsửdụngđểmualạicổphiếu.

Giátrịđượcchiếtkhấucủadòngcổtứcnày(hoặccácquỹđầutưtrảlạicổđôngthôngquaviệcmualạicổphiếu)cóthểđượcchỉrađểtạomộtcôngthứcđơngiảnchotổnglợinhuậndàihạnđốivớimộtcổphiếuriênglẻhaythịtrườngnóichung:

Lợinhuậnvốncổphầndàihạn=Lãicổtứcbanđầu+Tỷlệtăngtrưởng

Chẳnghạn,từnăm1926đến2006,cáccổphiếuthườngmanglạitỷsuấtlợinhuậnhàngnămtrungbìnhvàokhoảng10,4%.Lãicổtứcđốivớithịtrườngnóichungvàotháng1/1926caohơn5%mộtchút.Tỷlệtăngtrưởngdàihạncủathunhậpvàcổtứccũnglớnhơn5%.Dovậy,việcbổsunglãicổtứcbanđầuvàotỷlệtăngtrưởngtạoramộtconsốxấpxỉtỷsuấtlợinhuậnthựctế.

Vớicácgiaiđoạnngắnhơn,chẳnghạnmộtnămhoặcthậmchívàinăm,yếutốthứbađóngvaitròrấtquantrọngtrongviệcxácđịnhlợinhuậnlàsựthayđổicácmốiquanhệgiátrị–đặcbiệtlàsựthayđổitrongtỷlệgiá/cổtức(P/D)hoặcchỉsốgiá/thunhập(P/E).(SựtănghoặcgiảmP/DthườngtheohướngcủaP/E–vốnphổbiếnhơn).

P/DvàP/Ethayđổinhiềuquacácnăm.Chẳnghạn,trongnhữnggiaiđoạnlạcquannhất,nhưtháng3/2000,P/Elàtrên30,P/Dlàtrên80.Vàonhữngthờiđiểmbiquannhất,chẳnghạnnăm1982,cổphiếuđượcbánvớichỉsốP/Elà8vàP/Dlà17.Cácchỉsốnàycũngchịuảnhhưởngcủatỷlệlãisuất.Khitỷlệlãisuấtthấp,cổphiếu–vốncạnhtranhvớitráiphiếutrongkhoảntiềntiếtkiệmcủanhàđầutư–thườngđượcbánravớimứclãicổtứcthấpvàchỉsốP/Ecao. Khi tỷ lệ lãi suất cao, lợi tức cổ phiếu tăng sẽmang tính cạnh tranh hơn và cổ phiếuthườngđượcbánvớichỉsốP/Ethấp.Mộttrongnhữnggiaiđoạntồitệnhấtxảyragầnđâycủacổphiếu thường làgiaiđoạnnăm1968-1982,khi lợinhuậnchỉvàokhoảng5,5%/năm.Cổphiếuđượcbánravớimứclãicổtức3%khibắtđầugiaiđoạn,vàtỷlệtăngtrưởngthunhậpvàcổtứclà6%/năm,caohơntỷlệtrungbìnhdàihạnmộtchút.NếuchỉsốP/E(vàlãicổtức)duytrì không đổi, cổ phiếu sẽ tạo ra khoản lợi nhuận hàng năm vào khoảng 9%, với 6% tăngtrưởngcổ tứcđượcchuyển thành6%tăng trịgiávốnmỗinăm.Nhưngnếu lãi cổ tức tăngmạnh(chỉsốP/Egiảmmạnh)sẽ làmgiảmlợinhuậntrungbìnhnămvàokhoảng3,5điểmphầntrămmỗinăm.

Nhiềunhàphântíchđặtcâuhỏiliệucổtứchiệntạicógiốngnhưtrongquákhứhaykhông.Họtranhluậnrằngcácdoanhnghiệpngàycàngthíchchiasốlợinhuậntăngthêmchocổđôngthôngquaviệcmualạicổphiếuthayvìtăngcổtức.Cóhailýdogiảithíchchohànhđộngnày–mộtlàvìcáccổđông,cònmộtlàdobanquảntrị.Lợinhuậncủacổđôngđượctạorabởiluậtthuế.Thôngthường,tỷlệthuếtrênlãivốnchỉlàmộtphầnnhỏcủatỷlệthuếthunhậptốiđatrêncổtức.Cáchãngmualạicổphiếuthườnggiảmsốcổphầnpháthànhvàdovậylàmtănglợinhuậntrênmỗicổphần,khiếngiácổphầntăng.Nhưvậy,thôngthườngthìviệcmualạicổphiếusẽlàmgiatănglãivốn.Hơnnữa,cóthểhoãnthuếlãivốnchođếnkhicổphiếuđượcbán,hoặcthậmchítránhđượchoàntoànnếucáccổphiếuđượcdichúclại.Dovậy,đốivớivấnđềlợinhuậncủacổđông,thayvìtăngcổtức,cácnhàquảnlýsẽthíchviệcmualạihơn.

Mặtkhônghaycủaviệcmua lạicổphiếu là tínhtựphụcvụ.Mộtphầnđángkểtrong lươngthưởngcủabanquảnlýđượctríchtừcácquyềnchọncổphiếu,vốnchỉcógiátrịnếulợinhuậnvàgiácổphiếutăng.Mualạicổphiếulàcáchđơngiảnđểbiếnđiềunàythànhsựthật.Nếunânggiátrịcácquyềnchọncổphiếucủamìnhlêncaohơn,cácnhàquảnlýcóthểthuđượcnhiềulợiíchhơn,trongkhikhoảncổtứclớnhơnlạivàotúicáccổđônghiệntại.Từnăm1940đến1970,thunhậpvàcổtứctăngởmứcngangnhau.Tuynhiên,trongsuốtthậpkỷcuốicùngcủathếkỷXX,thunhậptăngnhanhhơncổtức.Quamộtgiaiđoạndài,thunhậpvàcổtứccóthểtăngởmứcngangnhau.Đểdễhiểuhơn,tôisẽphântíchvềmứctăngtrưởngthunhập.

Lợinhuậndàihạntừtráiphiếudễtínhtoánhơnsovớicổphiếu.Quathờigiandài,lợinhuậnmàmộtnhàđầutưtráiphiếunhậnđượcxấpxỉkhoảnlợinhuậnkhiđáohạncủatráiphiếutạithờiđiểmnóđượcmua.Vớitráiphiếukhôngtrảlãi(tráiphiếukhôngtrảlãiđịnhkỳmàchỉtrảmộtkhoảnnhấtđịnhkhiđáohạn), lợinhuậnkhimuachính là lợinhuậnmànhàđầutưsẽnhận,nếukhôngbịtrìhoãnvàđượcnắmgiữđếnkhiđáohạn.Vớitráiphiếutrảlãi(tráiphiếucótrảlãiđịnhkỳ),cóđôichútkhácbiệttronglợinhuậnthuđược,phụthuộcvàoviệclãicuốngphiếuđượctáiđầutưởmứclãisuấtnàovàliệulãisuấttănghaygiảm,lãivốnhaylỗvốn.Tuynhiên,lợinhuậnbanđầutừtráiphiếumanglạicungcấpmộtsựướctínhkháchínhxácvềlợinhuậnmàcácnhàđầutưnắmgiữtráiphiếuđếnkhiđáohạncóthểnhậnđược.

Việcướctínhlợinhuậntráiphiếutrởnênkhókhănkhitráiphiếukhôngđượcnắmgiữđếnkhi

đáohạn.Nhữngthayđổitrongtỷlệlãisuất(lợinhuậntráiphiếu)trởthànhyếutốchínhtrongviệcxácđịnhlợinhuậnròngtrongthờigiannắmgiữtráiphiếu.Khilãisuấttăng,giátráiphiếugiảmlàmchotráiphiếuhiệncócạnhtranhvớicáctráiphiếumớipháthànhcómứclãisuấtcaohơn.Khilãigiảm,giátráiphiếutăng.Cầnghinhớquytắcrằngcácnhàđầutưtráiphiếukhôngnắmgiữchođếnlúcđáohạnsẽthualỗkhilãisuấttăngvàthulợikhilãigiảm.

Lạmphátlàyếutốcảntrởlợinhuậntàichínhítđượcbiếtđến.Trongthịtrườngtráiphiếu,tỷlệlạmpháttăngrõrànglàmộttinxấu.Đểthấyđiềunày,hãygiảsửrằngkhôngcólạmphátvàtráiphiếuđượcbánvớimứclợinhuậncơbản5%,manglạichocácnhàđầutưmứclợinhuậnthựctế5%(saulạmphát).Bâygiờgiảsửtỷlệlạmpháttăngtừ0%lên5%mỗinăm.Nếucácnhàđầutưvẫnyêucầumứclợinhuậnthựctế5%thìtỷsuấtlợinhuậntráiphiếuphảitănglên10%.Chỉkhiđócácnhàđầutưmớinhậnđượcmứclợinhuận5%saulạmphát.Nhưngđiềunàycónghĩalàgiátráiphiếugiảmvànhữngngườitrướcđóđãmuatráiphiếudàihạnởmức5%sẽbịlỗvốn.TrừnhữngngườinắmgiữcáctráiphiếuđượcbảovệkhỏilạmphátđãnhắcđếntrongChương12,cònlạiđốivớihầuhếtcácnhàđầutưtráiphiếu,lạmphátchínhlàkẻthùkhôngđộitrờichung.

Vềnguyêntắc,cáccổphiếuthườnglàràochắnlạmphátvàđượccholàkhôngphảichịutổnthấtkhitỷlệlạmpháttăng.Ítnhấtvềlýthuyết,nếutỷlệlạmpháttăng1điểmphầntrăm,giásẽtăng1điểmphầntrăm,gồmcảgiátrịcủacáccôngty,thiếtbị,hànghóatồnkho.Kếtquảlà,tỷsuấtlợinhuậnvàcổtứcsẽtăngcùngvớitỷlệlạmphát.Dovậy,thậmchímứclợinhuậnyêucầusẽtăngcùngvớitỷlệlạmphát,lãicổtức(hoặcchỉsốP/E)khôngcóthayđổinào.Điềunàylàdotỷlệtăngtrưởngdựđoáncũngsẽtăngcùngvớitỷlệlạmphátdựđoán.Liệuđiềunàycóthậtsựxảyrahaykhông?Sauđâychúngtasẽcùngxemxétvấnđềnày.

BagiaiđoạntronglợinhuậnthịtrườngtàichínhHãynghiêncứubagiaiđoạngầnđâycủalịchsửthịtrườngcổphiếuvàtráiphiếu,xemxétliệuchúngtacóthểhiểutìnhtrạngcủanhàđầutưtheocácyếutốquyếtđịnhlợinhuậnđãđượctrìnhbàyởtrên.Bagiaiđoạnxảyrađồngthờivớibakhuynhhướnglớntronglợinhuậnthịtrườngchứngkhoántừnăm1946đến2000.Bảngdướiđâychỉrabagiaiđoạnđóvàlợinhuậntrungbìnhnămmàcácnhàđầutưcổphiếuvàtráiphiếuthuđược:

Bảng13.1:XemxétmộtgiaiđoạntronglợinhuậncủacổphiếuvàtráiphiếuMỹ(Lợinhuậntrungbìnhnăm)

Nhómtàisản

GiaiđoạnI

Tháng1/1946–tháng12/1968

Giaiđoạnsungtúc

GiaiđoạnII

Tháng1/1969–tháng12/1981

Giaiđoạnloâu

GiaiđoạnIII

Tháng 1/1982 –tháng3/2000

Giaiđoạndồidào

Cổ phiếu thường (S&P500) 14,0% 5,6% 18,3%

Tráiphiếu(hạngcao,dàihạn) 1,8 3,8 13,5

Tỷlệlạmpháttrungbìnhhàngnăm 2,3 7,8 3,3

GiaiđoạnI–giaiđoạnsungtúc–nhưcáchtôigọi,baogồmcácnămtăngtrưởngtừsauChiếntranhthếgiớithứhai.Cáccổđônghoạtđộngrấttốtsaulạmphát,mặcdùlợinhuậncủanhữngngườinắmgiữtráiphiếucònít,thườngthấphơntỷlệlạmphát.CòngiaiđoạnIIlàgiaiđoạnloâu:cuộcnổiloạnlanrộngcủahàngtriệuthiếuniênđượcsinhratrongcuộcbùngnổdânsố,sựbấtổnvềkinhtếvàchínhtrịbắtnguồntừcuộcchiếntranhViệtNam,tìnhtrạnglạmphátdầu,cáccơnsốtvềthựcphẩm–tấtcảkếthợptạoramộtmôitrườngkhôngthânthiệnđốivớicácnhàđầutư.Khôngaiđượcmiễn;cảcổphiếulẫntráiphiếuđềukhônghoạtđộngtốt.TrongsuốtgiaiđoạnIII–giaiđoạndồidào–lớpthiếuniênđóđãtrưởngthành,hòabìnhvàsựgiàucókhônglạmphátđượcthiếtlập.Đâylàgiaiđoạnvàngsonđốivớicáccổđôngvàngườinắmgiữtráiphiếu.Chưabaogiờhọkiếmđượckhoảnlợinhuậndồidàonhưvậy.

Vớicáckhoảngthờigianrõràngnhưvậy,giờhãyxemxétcácyếutốquyếtđịnhlợinhuậnđượcphát triểntrongsuốtcácgiaiđoạnđó,đặcbiệtchúýđếnyếutốchịutráchnhiệmvềnhữngthayđổitrongcácmốiquanhệgiátrịvàtronglãisuất.Cầnnhớrằnglợinhuậncổphiếuđượcquyết địnhbởi (1) lãi cổ tức banđầu tạimứcmà cổphiếuđượcmua, (2) tỷ lệ tăngtrưởngcủathunhập,và(3)nhữngthayđổitronggiátrịxéttheochỉsốP/E(hoặcP/D).Cònlợinhuậntráiphiếuđượcquyếtđịnhbởi(1)lợinhuậnbanđầuđếnkhiđáohạntạimứcmàtráiphiếuđượcmuavà(2)nhữngthayđổitrongtỷ lệ lãisuất(lợinhuận)vàtronggiátráiphiếuchocácnhàđầutưtráiphiếu–nhữngngườikhôngnắmgiữđếnkhiđáohạn.

GiaiđoạnI:GiaiđoạnsungtúcNgườitiêudùngcoigiaiđoạncuốiChiếntranhthếgiớithứhailàthờiđiểmtiêuxàiphungphí.Họđãtrảiquanhữngnămthángkhôngxehơi,khôngtủlạnhvàthiếuthốnrấtnhiềuhànghóatrongsuốtcuộcchiến,rồinayhọlạichitiêuxả lángcáckhoảntiếtkiệm,tạonênmộtcuộcbùngnổnhỏvớimộtchútlạmphát.Tuynhiên,rấtkhóđểquêncuộcĐạisuythoáitrongthậpniên1930.Cácnhàkinhtế(cácnhàkhoahọcbuồnphiền)lolắngkhicầubắtđầugiảmvàtinrằngmộtcuộcsuy thoái sâu,hoặccó lẽ làđại suy thoái, sắpsửaxảyra.Tổng thốngHarryTruman[35]phảichịutráchnhiệmvềhaivấnđềkhácbiệtnhau:“Mộtcuộcsuythoáilàkhibạnmấtviệc.Mộtcuộcđạisuythoáilàkhitôimấtviệc.”Cácnhàđầutưtrênthịtrườngchứngkhoánđãchúýđếnnỗiphiềnmuộncủacácnhàkinhtếvàrõrànglàrấtlolắng.Đầunăm1947,lãicổtứccaomộtcáchbấtthường–ởmức5%–vàchỉsốP/Elênkhoảng12,thấphơnsovớimứctrungbìnhdàihạn.

Hóaranềnkinhtếkhôngrơivàocuộcđạisuythoáinhưmốilolắngcủanhiềungười.Mặcdùcónhữnggiaiđoạnsuythoáinhẹ,nềnkinhtếvẫntăngtrưởngvớitốcđộhợplýtừthậpniên1950đếnthậpniên1960.TổngthốngKennedy[36]đãđềxuấtchínhsáchcắtgiảmthuếlớnvàođầuthậpniên1960.Chínhsáchnàyđượcbanhànhnăm1964,saukhiôngchết.Vớisự

thúcđẩytừviệccắtgiảmthuếvàgiatăngchitiêuchínhphủchocuộcchiếntranhởViệtNam,nềnkinhtếpháttriểnmạnhmẽ,tỷlệngườidâncóviệclàmtăngcao.Nhìnchung,tínhđếnthờiđiểmcuốigiaiđoạnnày,lạmphátkhôngphảilàmộtvấnđề.Cácnhàđầutưvôcùngtựtin.Đếnnăm1968,chỉsốP/Evượtmứctrên18vàlợinhuậntừchỉsốchứngkhoánS&Pgiảm3%.Điềunàytạođiềukiệnvôcùngthuậnlợichocácnhàđầutưcổphiếuthường:cổtứcbanđầucủahọrấtcao;thunhậpvàcổtứcđềutăngmạnhvớitỷlệhợplý,vàokhoảng6,5-7%;cácgiátrịtrởnênlớnhơn;thuđượcnhiềulãivốnhơn.Bảngdướiđâysẽthểhiệncácthànhphầnkhácnhaucủalợinhuậntừcổphiếuvàtráiphiếutronggiaiđoạn1947-1968.

Bảng13.2:Hướngpháttriểnlợinhuậncủacổphiếuvàtráiphiếu(tháng1/1947-12/1968)

Cổphiếu

Lãicổtứcbanđầu

Tăngtrưởngthunhập

Thayđổigiátrị(tăngchỉsốP/E)

Lợinhuậntrungbìnhnăm

5,0

6,6

2,4

14

Tráiphiếu

Lợinhuậnbanđầu

Hiệuứngcủaviệctănglãisuất

Lợinhuậntrungbìnhnăm

2,7

-0,9

1,8[L6]

Thậtkhôngmay,cácnhàđầutưtráiphiếukhônghoạtđộngtốtnhưvậy.Vớinhữngngườikhởiđầu,lợitứctráiphiếubanđầuvàonăm1947làthấp.Dovậy,lợinhuậntráiphiếucũngthấpngaycảvớicácnhàđầutưnắmgiữđếnkhiđáohạn.TrongsuốtChiếntranhthếgiớithứhai,Mỹghìmlãisuấttráiphiếuchínhphủdàihạnởmứcdưới2,5%.Chínhsáchđãđượcthihànhchophépchínhphủtàitrợchocuộcchiếnvớimứclãisuấtchovaythấp,điềunàytiếpdiễnmãiđếngiaiđoạnsauchiếntranh–năm1951,khilãisuấtđượcphéptăng.Dovậy,cácnhàđầutưtráiphiếuphảitrảiquahaikhókhăntronggiaiđoạnnày.Khôngchỉlãisuấtcóvẻthấptạithờiđiểmbắtđầugiaiđoạnmànhữngngườinắmgiữtráiphiếucònbịlỗvốnkhilãisuấtđượcphéptăng.Kếtquảlà,họnhậnđượcmứclợinhuậnthấpđếnbấtthường–dưới2%–vàlợinhuậnthựctế(saulạmphát)làâm.

GiaiđoạnII:GiaiđoạnloâuTừcuốithậpniên1960đếnđầuthậpniên1980,lạmpháttăngcaohơndựđoánvàtrởthànhyếutốtácđộngchínhlênthịtrườngchứngkhoán.Giữathậpniên1960,lạmphátkhôngđángkể,chỉdưới1%.KhilúnsâuhơnvàocuộcchiếntranhViệtNamcuốithậpniên1960,Mỹđãmắcphảitìnhtrạnglạmphátdocầukéo,lạmphátcổđiển–quánhiềutiềnnhưngquáíthànghóa–vàtỷlệlạmpháttănglên4hoặc4,5%.

Sauđó,nềnkinh tếbịbaovâybởi cơn sốtdầuvà thựcphẩmgiaiđoạn1973-1974.Đây làtrườnghợpđiểnhìnhcủaLuậtMurphy–bấtcứthứgìcũngcóthểsailầm.OPECdựtínhcắtgiảmdầu,cònBàmẹThiênnhiênmanglạinguồnthựcphẩmthiếuthốndomùamàngởBắcMỹthấtbátvàbịpháhoạinặngnềởLiênXô,khuvựchạSaharathuộcchâuPhi.KhingaycảcátrốngởPerubiếnmấtmộtcáchbíẩn(cátrốnglànguồnproteinchính),cóvẻnhưbàibìnhluận của O’Toole đã trở thành sự thật. (O’Toole từng phát biểu rằng “Murphy đã quá lạcquan”).Mộtlầnnữa,tỷlệlạmpháttănglêntới6,5%.Sauđó,vàonăm1978và1979,nhữngsailầmtrongchínhsách–dẫntớicầutăngđángkểtạimộtsốkhuvực–vàgiádầutăng125%đãkhiếntỷlệlạmphátvàtiềnlươngtiếptụctăng.Đếnđầuthậpniên1980,tỷlệlạmpháttrên10%vàdấylênnỗilongạirằngnềnkinhtếsẽvượtquátầmkiểmsoát.

Cuốicùng,CụcDựtrữLiênbang(FED)–dướisự lãnhđạocủavịchủtịch lúcđó,ngàiPaulVolcker–đãđưaracáchànhđộngmangtínhquyếtđịnh.FEDđãđềxướngmộtchínhsáchthắtchặttiềntệđể“ghìmcương”nềnkinhtếvàtiêudiệt“virus”lạmphát.Lạmphátlắngxuốngkịpthời,nhưngnềnkinhtếcũngđãthoithóp.NướcMỹphảihứngchịusựsụtgiảmkinhtếtồitệnhấtkểtừthậpniên1930,tỷlệthấtnghiệptăngmạnh.Đếncuốinăm1981,nềnkinhtếMỹphảigánhchịulạmphátlẫntỷlệthấpnghiệpcaogấpđôi.

Bảngdướiđâychỉrasựsụtgiảmtrongcácthịtrườngtàichính,bắtnguồntừlạmphátvàsựbấtổncủanềnkinhtế.Mặcdùmứclợinhuậndànhchocáccổđônglẫnngườinắmgiữtráiphiếuđềuthấpmộtcáchbấtthường,songlợinhuậnthựctế–saukhitrừ7,8%tỷlệlạmphát–bịâm.Mặtkhác,cáctàisảnnhưvàng,cácbộsưutậpvàbấtđộngsảnmanglạimứclợinhuậntănggấpđôi.

Bảng13.3:Hướngpháttriểnlợinhuậncủacổphiếuvàtráiphiếu(tháng1/1969−12/1981)

Cổphiếu

Lãicổtứcbanđầu

Mứctăngthunhập

Thayđổigiátrị

Lợinhuậntrungbìnhnăm

3,1

8,0

-5,5

5,6

Tráiphiếu

Lợinhuậnbanđầu

Hiệuứngcủaviệcgiatănglãisuất

Lợinhuậntrungbìnhnăm

5,9

-2,1

3,8

Do lạmphát nằmngoài dựđoán và tiền chiết khấu cho lạmphát không được tính vào lợinhuận,cácnhàđầutưtráiphiếuphảigánhchịunhữngkếtquảtệhại.Chẳnghạn,năm1968,cáctráiphiếudàihạn30nămcólợinhuậnkhiđáohạnvàokhoảng6%.Điềunàygiúpchúngđượcbảovệtrướctỷlệlạmphátvàokhoảng3%vàlợinhuậnthựctếsaulạmphátđượcước

tínhvàokhoảng3%.Thậtkhôngmay,tỷlệlạmphátthựctếtronggiaiđoạn1969-1981vàokhoảng8%đãxóasạchmọi lợinhuận thực tế.Aimuốnmua tráiphiếumang lạikhoản lợinhuận6%vàocuốithậpniên1970khitỷlệlạmphátcaogấpđôi?Chẳngaicả!Nếuphảibántráiphiếu,bạnphảichịulỗđểngườimuacóthểthuđượclợinhuậnphùhợpvớitỷlệlạmphátởmứccaohơn.Lợinhuậntănghơnkhiphírủirochotráiphiếutăng–nếutínhđếnsựbấtổnngàycànggiatăng.Đểlàmmọichuyệntồitệhơn,hệthốngthuếcònthổibaykhôngthươngtiếctấtcảnhữnggìmàcácnhàđầutưđãđổvàotráiphiếu.Mặcdùthựctếlợinhuậntrướcthuếmàhọthườngkiếmđượclàâm,lãitráiphiếucủahọvẫnphảichịumứcthuếnhưvớithuếthunhậpthôngthường.

Việctráiphiếuthấtbạitrongvấnđềbảovệcácnhàđầutưkhỏigiaiđoạnlạmphátbấtngờdườngnhưkhônggâyngạcnhiêngì.Việccổphiếuthườngthấtbại lạikhác.Vìcổphiếuđạidiệnchoquyềnhạntrướccáctàisảnthựctếmàcólẽtănglênvềgiátrịcũngnhưgiácả,giácổphiếu–tuântheologicnày–cũngphảităng.Nónghegiốngnhưcâuchuyệnvềmộtcậubélầnđầuđếnviệnbảotàngnghệthuật.Khinghenóimộtbứctranhtrừutượngnổitiếngđượccholàvẽmộtconngựa,cậubéláulỉnhhỏilại:“Vậynếunóđượccoilàngựa,thìtạisaonókhôngphảilàconngựa?”Nếucổphiếuthườngđượccholàphươngtiệnchốnglạmphát,thìsaonólạikhôngđúngnhưvậy?

Cónhiềulờigiảithíchkhácnhaugắnvớiviệccổtứcvàmứctăngtrưởngthunhậpsútkém.Mộtlờigiảithíchphổbiếnchorằnglạmphátđãkhiếnlợinhuậndoanhnghiệpgiảmđángkể,đặcbiệtkhicácconsốbáocáođượcđiềuchỉnhvìlạmphát.Lạmphátđượcmôtảnhưmộtloạibomnơ-trontàichính,vẫngiữnguyêncấutrúcdoanhnghiệpnhưnglạipháhủynguồnhuyếtmạchlợinhuận.Nhiềungườicoiđộnglựccủachủnghĩatưbảnđãvượttầmkiểmsoát,dẫnđếnviệcđixuốngPhốWall–dùngẫunhiênhaykhông–cũngcóthểchứngminhsựmạohiểmcựcđộ.

Tuynhiên,thựctếlàkhôngcóbằngchứngnàochothấylợinhuận“trượtdốckhôngphanhbởisựlạmpháttànkhốc,khôngkhoannhượng”nhưmộtsốngườitronggiớitàichínhtintưởngvàođầuthậpniên1980.Nhưbảngtrênđãthểhiện,mứctăngtrưởnglợinhuậntăngtốctronggiaiđoạn1969-1981vớitỷlệ8%,vượtxalạmphát.Thậmchícổtứccũngtănggầntớimứctỷlệlạmphát.

NhữngngườihâmmộđiệnảnhhẳncònnhớcảnhcuốicùngtrongbộphimCasablanca.RickBlaineđứngcạnhxáccủaviênthiếutáStrasservớikhẩusúngcònbốckhóitrêntay.ĐạiúyLouisRenault,độitrưởngđộicảnhsát,nhìnRick,khẩusúng,xácchếtvàcuốicùngnhìntrợlýcủamình,rồinói:“ThiếutáStrasserđãbịbắn.Hãybắttấtcảnhữngkẻkhảnghi.”Chúngtacũngvậy,vâybắt tấtcảnhững“kẻkhảnghi”,nhưngphải tập trungxácđịnhai làngườiđã“bắn”vàothịtrườngchứngkhoán.

Lýdochínhdẫnđếnlợinhuậnvốncổphầnnghèonàntrongsuốtthậpniên1970làsựđịnhgiácủacácnhàđầutưvềcổtứcvàthunhập–sốtiềnhọsẵnsàngtrảchomộtđô-lacổtứcvàthunhập–giảmmạnh.Cổphiếukhôngthểbảovệcácnhàđầutưtrướclạmphát,khôngphảivìthunhậpvàcổtứckhôngtăngcùnglạmphát,màvìchỉsốP/Eđãgầnnhưsụpđổtronggiaiđoạnnày.

P/EcủachỉsốS&Pbịcắtgiảmgần2/3trongsuốtgiaiđoạn1969-1981.Chínhsựsụtgiảmcủa

chỉsốnàyđã tạoramức lợinhuậnnghèonànnhưvậychocácnhàđầutưtrongthậpniên1970,cảntrởgiácổphiếuphảnánhquátrìnhcơbảnthựctếmàhầuhếtcáccôngtyđãthựchiệntrongviệctăngtrưởngthunhậpvàcổtức.Mộtsốnhàkinhtếtàichínhkếtluậnrằngthịtrườngchỉđơngiảnlàbấtthườngtrongsuốtthậpniên1970vàđầuthậpniên1980–rằngcácchỉsốđãsụpđổquánặng.

Tấtnhiên,rấtcóthểcácnhàđầutưcổphiếutrởnênbiquanđếnmứcphilývàođầuthậpniên1980, cũngnhưkhihọ lạcquanđếnmứcphi lý vào giữa thậpniên1960.Dùkhông tin thịtrườngluônhợplýmộtcáchhoànhảo,nhưngnếubuộcphảilựachọngiữathịtrườngchứngkhoánvàgiớikinhtếhọc,tôisẽluônđầutưvàothịtrườngchứngkhoán.TôinghingờrằngcácnhàđầutưcổphiếukhônghềphilýkhigặpphảisựgiảmsútmạnhtrongP/DvàP/E–họchỉsợhãimàthôi.Vàogiữathậpniên1960,lạmpháthạnchếđếnmứckhócóthểnhậnra,vàcácnhàđầutưbịthuyếtphụcrằngcácnhàkinhtếđãtìmralốithoátchocơnsuythoáinghiêmtrọng–thậmchísựsụtgiảmnhẹlạitạorahiệuquảtốt.Khôngaicóthểtưởngtượngđượcvàonăm1960,nềnkinhtếcóthểtrảiquagiaiđoạnmàthấtnghiệphoặclạmpháttăngcaogấpđôi,huốnghồcảhailạixảyrađồngthời.Rõràng,chúngtathấyrằngcácđiềukiệnkinhtếthiếuổnđịnhhơnnhiềusovớitừngđượcdựđoán.Dovậy,chứngkhoángópvốncổphần(tôigọilàchứngkhoánbấpbênh)đượccoilàmạohiểmhơnvàđángđượcđềnbùrủirocaohơn[37].

Thịtrườngđưaraphírủirocaohơnthôngquaviệcgiảmgiáliênquanđếnthunhậpvàcổtức;điềunàytạoramứclợinhuậnlớnhơntrongtuơnglai,phùhợpvớimôitrườngmớimạohiểmhơn.Tuynhiên,nghịchlýlànhữngđiềuchỉnhtươngtự–vốntạoramứclợinhuậnnghèonànvàocuốithậpniên1960vàsuốtthậpniên1970– lại tạoramứcgiárấthấpdẫntronggiaiđoạnđầuthậpniên1980.Songkinhnghiệmđãchỉrarằngnếungườitamuốngiảithíchviệctạoralợinhuậntrongmộtthậpkỷ,thìmộtthayđổitrongcácmốiquanhệgiátrịcũngđóngvaitròquantrọng.Tỷlệtăngtrưởngthunhậpđãbùđắpcholạmpháttronggiaiđoạn1969-1981,nhưngchỉsốP/EvàP/Dlạigiảm–điềumàtôicholàphảnánhrủirotăng–chínhlàđiềuđãgiếtchếtthịtrườngchứngkhoán.

GiaiđoạnIII:GiaiđoạndồidàoTiếptheolàgiaiđoạnIII–giaiđoạnhoàngkimcủalợinhuậntàichính,kéodàitừnăm1982đếnđầunăm2000.Tạithờiđiểmđầugiaiđoạnnày,cảcổphiếuvàtráiphiếuđãđượcđiềuchỉnh–cólẽlàđượcđiềuchỉnhquátay–theomôitrườngkinhtếvốnđãthayđổi.Cổphiếuvàtráiphiếuđượcđịnhgiákhôngchỉnhằmmanglạisựbảovệhợplýtrướctỷlệlạmphátcóthểxảyra,màcònmanglạitỷsuấtlợinhuậnthựctếcao.

Thựctế,cuốinăm1981,thịtrườngtráiphiếuđãbịruồngbỏ.TạpchíBawlStreetJournalđãviếthàihước:“Tráiphiếulàmộtcôngcụcốđịnhtỷlệđượctạorađểgiảmgiá.”Lúcđó,lợinhuậntừcáctráiphiếuhạngcaovàokhoảng13%.Tỷlệlạmphátthấphơn,ởmứckhoảng8%.Dovậy,cáctráiphiếumanglạitỷsuấtlợinhuậnthựctếtiềmnăngvớikhoảng5%,mộttỷlệcaođếnbấtthườngxéttheotiêuchuẩntrướcđây.(Tỷsuấtlợinhuậnthựctếdàihạncủatráiphiếuchỉchiếm2%).Đểchắcchắn,giátráiphiếuđãtrởnênbấtổnđịnhvà,dovậy,rấthợplýkhigiảsửrằngtráiphiếuphảicómứcphírủirocaohơntrước.Nhưngcácnhàđầutưtrongcơnhoảngloạncólẽđãquáthổiphồngmứcđộrủirotrongcáckhoảnđầutưtráiphiếu.Cácnhà đầu tưmiễn cưỡng dính dáng đến trái phiếu vì kinh nghiệm 15 năm qua đã quá đau

thương.Dovậy,điềukiệnbanđầulàcácnhàđầutưnàycóthểhyvọngvàokhoảnlợinhuậncaotrongnhữngnămtiếptheo.

Vậycòncổphiếuthìsao?Nhưtôiđãnóitrênđây,cóthểtínhtoánlợinhuậncổphiếudàihạndựđoánbằngcáchthêmlợitứctrungbìnhvàomứctăngtrưởngthunhậpdựđoántrênmỗicổphiếu.Nhữngphéptínhmàtôithựchiệntrongsuốtnăm1981đềxuấttổngtỷsuấtlợinhuậndựđoántừcổphiếuthườnglàhơn13%–caohơntỷlệlạmphátthựcvàrấtlớnsovớicáctiêuchuẩnlịchsử.

Cổphiếuthườngđượcbánvớimứclợinhuậnbịgiảmđịnhkỳthấpmộtcáchbấtthường,vớichỉsốP/Dthấpdướimứctrungbình,vàvớimứcgiáchỉlàmộtphầncủagiátrịthaythếtàisảnmàchúngđạidiện.Quảthựcchúngtađôichútngạcnhiênkhithấycóquánhiềuvụtiếpquảncôngtytrongthậpniên1980.Bấtcứkhinàocóthểmuatàisảntrênthịtrườngchứngkhoánvớimứcchiphíthấphơnchiphígiànhđượcchúngmộtcáchtrựctiếp,khiđósẽxuấthiệnxuhướngcáchãngmuacổphầncủacáchãngkhác,cũngnhưmualạicổphiếucủachínhhọ.Vìvậy,tôichorằngvàođầuthậpniên1980,chúngtađượcgiớithiệumộttìnhhuốngthịtrườngvớicáctàisảntrêngiấytờđãbịđiềuchỉnh,thậmchílàbịđiềuchỉnhquámứcvớilạmphátvàkèmtheođólàsựbấttrắclớnhơn.Bảngsauđâythểhiệnhướngpháttriểncủalợinhuậntrongsuốtgiaiđoạn1982-2000.

Bảng13.4:Hướngpháttriểnlợinhuậncủacổphiếuvàtráiphiếu(tháng1/1982-3/2000)

Cổphiếu

Lợinhuậncổtứcbanđầu

Mứctăngthunhập

Thayđổigiátrị(tăngchỉsốP/E)

Lợinhuậntrungbìnhnăm

5,8

6,8

5,7

18,3

Tráiphiếu

Lợinhuậnbanđầu

Hiệuứngcủaviệcgiảmlãisuất

Lợinhuậntrungbìnhnăm

13,0

0,6

13,6

Đâythậtsựlàgiaiđoạndồidàocủanhàđầutư,vớitỷsuất lợinhuậncủacổphiếulẫntráiphiếuđềucao.Mặcdùsựtăngtrưởngbấtthườngtrongthunhậpvàcổtứckhônglớnhơnsovớigiaiđoạnkhôngmấytốtđẹpvàothậpniên1970,songcóhaiyếutốgópphầntạoramứclợinhuậncaotrênthịtrườngchứngkhoán.Thứnhất,lợitứcbanđầugần6%làcaomộtcáchbấtthường.Thứhai,thịtrườngchuyểntừtrạngtháichánnảnsangphởnphơ.ChỉsốP/Etrênthị trườngtănggấpba, từ8 lêngần30,và lợi tứcgiảmxuốngchỉhơn1%.Nhữngthayđổitronggiátrịđãbiếnlợinhuậncổphiếutừtốtbấtthườngsangtuyệtvời.

Tươngtự,lợinhuậnbanđầuởmức13%trênthịtrườngtráiphiếuđãđảmbảorằngnhữngngườinắmgiữdàihạnsẽnhậnđược lợinhuận tăng lênvớihai consố.Như tôiđãnói, lợinhuậnmànhữngngườinắmgiữlâudàithấylàthứhọnhậnđược.Thêmvàođó,dotỷlệlạmphátđượckiềmchếởmức3%,lợinhuậnthựctế(lợinhuậnsaulạmphát)caotrênmứctrungbình.Giaiđoạntừnăm1982đếnđầunăm2000manglạicơhộihiếmcóđểđầutưvàocáctàisảntàichính.Trongkhiđó,cáctàisảncứngnhưvàngvàdầulạibịâmlợinhuận.

GiaiđoạnthiênniênkỷmớiVậytiếptheolàgì?Làmsaobạncóthểđánhgiálợinhuậntừcáctàisảntàichínhchonhữngnămtới?Mặcdùtinrằngkhôngaidựđoánđượcnhữngbiếnđộngngắnhạntrênthịtrườngchứngkhoán,tôivẫnchorằngcóthểđánhgiáphạmvicủatỷsuấtlợinhuậndàihạnmàcácnhàđầutưdựđoántừcáctàisảntàichính.VàcóvẻnhưphithựctếkhidựđoánnhữngthậpniênđầuthếkỷXXIcóthểthuđượclợinhuậngồmhaiconsốnhưcácnhàđầutưcổphiếuvàtráiphiếuđãthuđượctrongsuốtthậpniên1980và1990.

Chúngtabiếtrằngtiếptheogiaiđoạndồidàolàthịtrườnggiáxuống,khiếncácchỉsốbìnhquânchínhnhưS&P500giảm40%vàomùathunăm2002.ChỉsốNASDAQ,vốnchịugánhnặngcổphiếucôngnghệ,còntồitệhơn,giảm75%–từtrên5.000xuống1.100.Hơnnữa,cuộctấn công khủng bố ngày 11/9/2001 và các vụ bê bối kế toán của các hãng như Enron vàWorldComđãtạoracơnkhủnghoảnglòngtintrongcácnhàđầutư.Thịtrườngchứngkhoáncủathiênniênkỷmớicóvẻnhiềurủirohơnsovớiđầunăm2000,cácnhàđầutưcũngyêucầumứcphírủirolớnhơnđểcóthểnắmgiữcáccổphiếuthường.Theođó,cácmốiquanhệgiátrịcũngthayđổi.ChỉsốP/Egiảmvàlợitứctăng.Thịtrườngphụchồitrongsuốtbốnnămtiếptheo,nhưngcácmứcđịnhgiátrởnênhấpdẫnhơnkhinềnkinhtếMỹtrảiquagiaiđoạnphụchồiổnđịnhvớimứclợinhuậndoanhnghiệpngàycànggiatăng.

Vậy,đâulànhữngkỳvọngdàihạnhợplývềlợinhuận?Chúngtacóthểápdụngphươngphápmàtôitừngsửdụng.Tôisẽđưaracácdựđoándàihạnnhưcuốinăm2006.Ngườiđọccóthểthựchiệnphéptínhtươngtựbằngcáchsửdụngthôngtinthíchhợpvớithờiđiểmthựchiệndựđoán.

Trướctiên,hãynhìnvàothịtrườngtráiphiếutạithờiđiểmcuốinăm2006,chúngtacóthểthấymột tin tốtvề lợinhuậnmànhữngngườinắmgiữcổphiếudàihạn thuđược.Nhữngngườinắmgiữtráiphiếuhạngcaosẽthuđượckhoảng6%nếutráiphiếuđượcgiữđếnkhiđáohạn.Nhữngngườinắmgiữtráiphiếukhôngtrảlãiđếnkhiđáohạnthuđược5%.NhữngngườimuavànắmgiữTIPSdàihạnsẽthuđượcmứclợinhuậnthựctếvàokhoảng2,5%.Giảsửtỷlệlạmphátvàokhoảng2%/năm,cảtráiphiếucủachínhphủvàdoanhnghiệpsẽtạoratỷsuấtlợinhuậntíchcựcchocácnhàđầutư.Dovậy,tráiphiếusẽlàvụđầutưgiátrịkhởiđầuthiênniênkỷmới.

Chúng ta có thểđưaradựđoán lợinhuậnnhư thếnàochocổphiếu thườngvàocuốinăm2006?Chúngtacóthểdựđoánhợplýítnhấthaiyếutốquyếtđịnhlợinhuậnvốncổphần.Năm2006,lợinhuậncổtứcchochỉsốS&P500vàokhoảng2%.Rấtcócơsởđểtinrằnglợinhuậncóthểtăngvàokhoảng5,5%tronggiaiđoạndài,mộttỷlệphùhợpvớitỷlệtrongsuốtgiaiđoạnlạmphátbịkiềmchếvàtươngtựvớiđánhgiámàcáchãngchứngkhoántrênPhốWall

thựchiệnvàocuốinăm2006.Cùngvớimứclợinhuậnbanđầuvàtỷlệtăngtrưởng,chúngtacóđượcdựđoántổnglợinhuậnchochỉsốS&P500vàokhoảng7,5%–caohơnmộtchútsovới lợi nhuận trái phiếu, nhưng thấp hơn mức trung bình dài hạn từ năm 1926 (khoảng10,5%).Tỷsuấtlợinhuậndựđoánvàokhoảng7,5%làthấphơntỷsuấtlợinhuậnmàcáccổđôngkiếmđượctrongsuốtgiaiđoạndồidàovàocuốithếkỷtrước(18%).

Tấtnhiên,yếutốquyếtđịnhchínhđốivớilợinhuậncổphiếutronggiaiđoạnngắnhạnsẽthayđổitheocáchvốncổphầnđượcđịnhgiátrênthịtrường,đólànhữngthayđổitrongchỉsốP/E.ỞđâytôimuốnnhắclạikếtluậnởChương11,khitôichorằngkhôngcóphươngphápdựđoánnhữngthayđổigiátrịnàođángtincậy.TôinghingờrằngthậmchíChúatoànnăngcũngkhôngbiếtchỉsốP/E“chínhxác”củathịtrườngvàcảnhữngthayđổitươnglaicủachỉsố.Vềcơbản,nhữngthayđổivềgiátrịlàkhôngthểdựđoán.Dovậy,tấtcảnhữnggìchúngtacóthểlàmlàđánhgiálợinhuậncóthểcủathịtrườngnếunhưcácmốiquanhệgiátrịkhôngthayđổi.Vàconsốđócóthểrấtgầnvớitỷlệ7,5%màtôiđưaraởtrên.

Tuynhiên,cácnhàđầutưphảitựhỏibảnthânrằngliệucácmứcgiátrịtrênthịtrườngtronggiaiđoạncuốinăm2006cóđượcduytrìkhông.ChỉsốP/Evàocuốinăm2006caohơn10,chỉcaohơnmộtchútsovớimứctrungbìnhdàihạn.Nhưnglợitứcởmức2%làthấphơnsovớimứctrungbìnhtronglịchsử(4,5%).

Đúnglànhưvậy,tỷlệlãisuấtvàlạmphátcũngtươngđốithấptrongsuốtnăm2006.Khilãisuất(vàlạmphát)thấp,chỉsốP/Ecaohơnvàlợitứcthấphơnlàdođượcđiềuchỉnh.Songchúngtacũngkhôngthểchorằngcáctỷlệsẽluônthấpnhưvậyvàrằnglạmphátsẽluônđượckiềmchế.

Nênnhớrằngvàogiữathậpniên1960,cácnhàkinhtếsángsuốtnhấtcủachúngtađãtuyênbốrằngkhôngcólạmphátvànhữngbiếnđộngnhỏtronghoạtđộngkinhtếcóthểđượccânđốidễdàng.Cầnghinhớrằngđầuthậpniên1990,báochítàichínhđầyrẫynhữngcâuchuyệnngợicasựkỳdiệucủahệthốngkinhtếNhậtBảnvàcáckỹnăngquảnlý,đồngthờikhẳngđịnhcácchỉsốđặcbiệttrongthịtrườngchứngkhoánNhậtBảnđãđượcđiềuchỉnh.Vàsựkiệnkinhhoàng ngày 11/9/2001 nhắc nhở rằng chúng ta đang sống trongmột thế giới bất ổn, nókhuyêncácnhàđầutưnêndựđoánhợplýđểnhậnđượccácmứcphírủirocóýnghĩanếuhọchấpnhậncácrủirotrongviệcsởhữuvốncổphần.Thếgiớiluônthườngtrựcnhữngsựkiệnbấtngờ.

Vấnđềlà,đừngđầutưvớichiếc“gươngchiếuhậu”.Đừngchỉdựđoánlợinhuậntrongquákhứvàápdụngvàothiênniênkỷmới.Khôngnghingờgìlàlợinhuậntừcổphiếuvàtráiphiếusẽthấphơnmứclợinhuậnđượcghinhậntrongthậpniên1980và1990.Nhữngđánhgiákhảthinhấtmàchúngtađưarađốivớithịtrườngchứngkhoánkhilợinhuậncổtứcgầnmức2%làtổngtỷsuấtlợinhuậntronggiaiđoạndàisẽvượthơnmộtconsố.

Liệukỳvọngcủatôivềtỷsuấtlợinhuậndàihạnvớimộtconsốcóbaohàmdựđoánvềnhữnggìthịtrườngsẽlàmtrongsuốtbấtkỳgiaiđoạnđặcbiệtnàokhông?Khônghề!Cầnghinhớrằngchúngtađãtrảiquacácgiaiđoạnkhádài(chẳnghạntừcuốithậpniên1960đếnđầuthậpniên1980)khiloạicổphiếuthườngmanglạitỷsuấtlợinhuậnthườngniênchỉlà5,5%,thấphơntỷlệlạmphát.Nếubạndựđoángiaiđoạnđầutưchỉtrongmộtthậpkỷhoặcíthơn,khôngaicóthểdựđoánmứclợinhuậnbạnsẽnhậnđượcvớibấtcứđộchínhxácnào.

LàmộtngườibộhànhngẫunhiêntrênPhốWall,tôinghingờviệcaiđócóthểdựđoánđượcnhữngbiếnđộngvềgiácổphiếungắnhạn,vàcólẽchúngtanêndựphòngtìnhhuốngnày.TôinhớcómộttìnhtiếtrấthaytrongsêrichươngtrìnhphátthanhILoveaMystery(Tôiyêusựbíẩn).Mộtnhàđầutưchứngkhoánthamlamluônaoướcđượcđọccáctờbáođưatinvềnhữngthayđổigiácổphiếutrướckhipháthành24giờ.Thậtkỳlạ,điềuướctrởthànhsựthậtvàngaybuổitốihômđó,ôngtanhậnđượctờbáomớinhấtcủasốrangàyhômsau.Ôngtacuốngquýtlàmviệcthâuđêmđểlênkếhoạchmuavàosángsớmhômsauvàbánvàochiềumuộnđểđảmbảosẽđánhbạithịtrường.Sauđó,trướckhisựphấnchấnchưakịpgiảmxuống,ôngtađọcnốttờbáovànhìnthấycáophócủamình.Sánghômsau,ngườigiúpviệcthấyôngtađãchết.

Thậtmaymắnlàtôikhôngthểđọcđượccácsốbáocủangàyhômsau,tôikhôngthểnóivớihọgiácổphiếuvàtráiphiếusẽrasaotrongbấtkỳgiaiđoạncụthểnào.TôitinrằngnhữngđánhgiádàihạnhợplývềlợinhuậncổphiếuvàtráiphiếuđượctrìnhbàyởđâylànhữngđánhgiáhợplýnhấtmàchúngtacóthểthựchiệnđểlậpkếhoạchđầutưchocácthậpkỷtrongthếkỷXXI.

14.HướngdẫnđầutưtheovòngđờiCóhaigiaiđoạntrongcuộcđờimàconngườikhôngnênđầutư:khikhôngthểvàkhicóthể.

―MarkTwain,―FollowingtheEquator(Theođườngxíchđạo)

Chiếnlượcđầutưphảiphùhợpvớivòngđời.Ngườitathườngnóiviệctiếtkiệmchovềhưuởtuổi34và64phảisửdụngcáccôngcụtàichínhkhácnhaunhằmđạtđượcmụctiêucủamình.Ởtuổi34–chớmbướcvàogiaiđoạnmứclươngthunhậpđạttớiđỉnhcao–họcóthểsửdụngkhoảnlươngđểbùđắpchobấtcứkhoảnlỗnàokhirủirotănglên.Ngượclại,ởđộtuổi64,họkhôngthểsốngdưdảmộtthờigiandàinếuchỉdựavàokhoảnthunhậptừlươngvàkhôngthểđểmấtkhoảntiềnsẽcầnđếntrongtươnglaigần.

Vềcơbản,nhữngcânnhắcmangtínhchiếnlượcnàyphảiđượcthựchiệnvớikhảnăngchịuđựngrủirocủamỗingười.Chođếnnay,hầuhếtnhữngtranhluậnvềvấnđềrủirotrongcuốnsáchnàyđềuđềcậpđếntháiđộcủaconngườiđốivớirủiro.Mặcdùnhữngngườiởtuổi34và64đềucóthểđầutưvàomộtchứngchỉkýthác,nhưngngườitrẻhơnsẽlàmvậyvìghétrủiro,cònngườigiàhơnlàmvậylàvìkhảnăngchấpnhậnrủirođãsuygiảm.Trongtrườnghợpđầutiên,ngườiđócónhiềulựachọnhơnvềmứcđộrủirochấpnhậnđược;còntrườnghợpthứhai,họkhôngcóđượcmaymắnnày.

Quyếtđịnhđầutưquantrọngnhấtmàbạncóthểđưaraliênquanđếnviệccânđốicácnhómtàisản(cổphiếu, tráiphiếu,bấtđộngsản,chứngkhoánthị trườngtiềntệ,v.v…)ởcácgiaiđoạnkhácnhautrongcuộcđờimình.TheoRogerIbbotson,ngườiđãdànhphầnlớnthờigianđểtínhtoánlợinhuậntừcácdanhmụcđầutưkhácnhau,thìhơn90%tổnglợinhuậncủamộtnhàđầutưđượcquyếtđịnhbởicácnhómtàisảnđượclựachọn–sựthểhiệncủatổngdanhmụcđầutư.Gần10%cònlạiđượcquyếtđịnhbởicáccổphiếunhấtđịnhhoặccácquỹtươnghỗmàmộtcánhânlựachọn.Trongchươngnày,tôisẽchứngminhrằngdùbạnkhôngthíchrủiro,dùvịtrícủabạntrênthướcđoĂnngon–Ngủngonlàgìthìđộtuổi,thunhậptừcôngviệcvànhữngtráchnhiệmcụthểtrongcuộcsốngsẽcùnggiúpbạnquyếtđịnhcácnhómtàisảntrongdanhmụcđầutư.

CácquytắcphânbổnămnhómtàisảnTrướckhicóthểquyếtđịnhnềntảnghợplýđểđưaracácquyếtđịnhphânbổtàisản,chúngtaphảigiữvữngmột sốquy tắcnhấtđịnh.Chúngđãđượcnhắcđến trongcác chương trước,nhưngviệcthựchiệnđầyđủởđâysẽrấtcóích.Cácquytắcmấuchốtlà:

1.Lịchsửchứngminhrằngrủirovàlợinhuậnliênquanvớinhau.

2.Rủirotronghoạtđộngđầutưcổphiếuthườngvàtráiphiếuphụthuộcvàokhoảngthờigiantiếnhànhđầutư.Thờigiannắmgiữcổphiếucàngdàithìrủirocàngít.

3.Khoảnchiphítrungbình,mặcdùgâytranhcãi,cóthểlàmộtphươngpháphữuíchđểgiảmrủirotrongđầutưcổphiếuvàtráiphiếu.

4.Việctáicânbằngcóthểlàmgiảmrủirovà,trongmộtsốtrườnghợp,làmtănglợinhuậnđầutư.

5.Phảiphânbiệtgiữatháiđộtrướcrủirovàkhảnăngchấpnhậnrủiro.

Nhữngrủiromàbạncóthểchấpnhậnphụthuộcvàotìnhhìnhtàichínhchungcủabạn,baogồmcácloạivàcácnguồnthunhập,đặcbiệtlàthunhậpđầutư.

1.Mốiquanhệgiữarủirovàlợinhuận

Mặcdùbạncóthểmệtmỏikhiphảingherằnglợinhuậnđầutưchỉtănglênkhichấpnhậnrủirolớnhơn,songkhôngcóbàihọcvềquảnlýđầutưnàoquantrọnghơnthế.Địnhluậttàichínhcơ bản này đã được chứngminh qua hàng thế kỷ nay. Bảng sau đây tóm tắt dữ liệu củaIbbotson,chúngđãchứngminhchoquanđiểmtrên.

Bảng14.1:Tổnglợinhuậnhàngnămchocácnhómtàisảncơbản,1926-2005

Lợi nhuận trungbìnhnăm

Chỉsốrủi ro (tínhbấtổnđịnhcủa lợinhuậntrongcácnăm)

Cổ phiếu thường của cáccôngtynhỏ

Cổ phiếu thường của cáccôngtylớn

Trái phiếu chính phủ dàihạn

TráiphiếuBộTàichínhMỹ

12,6%

10,4%

5,5%

3,7%

32,9%

20,2%

9,2%

3,1%

Cổphiếuthườngmanglạitỷsuấtlợinhuậndàihạnrấtcao.NgườitaướctínhrằngnếuGeorgeWashingtonđểriêng1đô-latrongsốtiềnlươngtổngthốngcủaôngvàđầutưvớitỷsuấtlợinhuậncủacổphiếuthườngthìngườithừakếcủaôngsẽtrởthànhtriệuphúvàonăm2006.RogerIbbotsonướctínhcáccổphiếumanglạitỷsuấtlợinhuậnhơn8%/nămkểtừnăm1790.(Theonhưbảngtrên, lợinhuậnthậmchícònlớnhơnkểtừnăm1926,khicổphiếuthườngmanglạilợinhuậngần10,5%).Tuynhiên,mứclợinhuậnnàyluônđiliềnvớimộtmứcrủirolớn.Tổnglợinhuậnđãâmtrongkhoảng3trên10năm.Vậynếubạnmuốnkiếmđượcmứclợinhuậncaohơn,chớquêncâu:“Khôngbaogiờcóbữaănmiễnphí.”Rủirolớnhơnlàcáigiángườitaphảitrảđểcómứclợinhuậncaohơn.

2.Rủirothựctếtronghoạtđộngđầutưcổphiếuvàtráiphiếuphụthuộcvàothờigiannắmgiữkhoảnđầutư

“Sứcmạnhduytrì”–khoảngthờigianmàbạnnắmgiữkhoảnđầutư–đóngvaitròquantrọngđốivớivấnđềrủirothựctếmàbạnchấpnhậntừbấtcứquyếtđịnhđầutưnào.Dovậy,giaiđoạnđầutưtrongvòngđờilàyếutốquantrọnggiúpbạnphânbổcáctàisản.Hãyxemxéttạisaokhoảngthờigianbạnnắmgiữlạiquantrọngđếnvậytrongviệcquyếtđịnhkhảnăngchấpnhậnrủiro.

Nhưchúngtađãthấyởbảngtrên,tráiphiếuchínhphủdàihạnmanglạimứclợinhuậntrungbìnhnăm5,5%trongsuốt72năm.Tuynhiên,chỉsốrủirolạichỉrarằngtrongmỗinăm,tỷlệnàycóthểchệchkhỏimứctrungbình.Thựctếlàtrongrấtnhiềunăm,lợinhuậnđãbịâm.Nếutôinóivớibạnrằngtrongnăm2006,bạncóthểđầutưởmức5,25%,tráiphiếu20nămvànếunắmgiữtrongvòng20nămthìbạnsẽnhậnchínhxác5,25%lợinhuận.Nếuvậybạnsẽphátbiểuthếnào?Chẳngcógì!NếumuatráiphiếuchínhphủHoaKỳvàogiữanăm2006vànắmgiữnóđếnkhiđáohạn,bạnsẽnhậnđượcchínhxác5,25%–khônghơnkhôngkém–tấtcảđềuđượcBộTàichínhMỹđảmbảo.Tấtnhiên,vấnđềởchỗnếubạnthấycầnbánnótrongnămtới,tỷsuấtlợinhuậnsẽlà20%hoặc0%,hoặcthậmchísẽbịlỗnếutỷlệlãisuấttăngmạnhvàgiátráiphiếuhiệnthờiphảigiảmxuốngđểđiềuchỉnhphùhợpvớitỷlệlãisuấtcaohơn.Tôinghĩbạncóthểthấytạisaođộtuổivàkhảnăngduytrìchươngtrìnhđầutưkhôngchỉảnhhưởngđếnmứcđộrủirobạncóthểchấpnhận,màcònquyếtđịnhtớilượngrủirotrongbấtkỳchươngtrìnhđầutưcụthểnào.

Vậycònhoạtđộngđầutưcổphiếuthườngthìsao?Liệurủirotronghoạtđộngđầutưcổphiếucógiảmxuốngtheokhoảngthờigianmàbạnnắmgiữ?Câutrảlờilàcó.Mộtlượnglớn(khôngphảitấtcả)rủirotrongđầutưcổphiếuthườngcóthểđượcloạibỏbằngcáchchấpnhậnmộtchươngtrìnhsởhữudàihạnvàgắnliềnvớinótrụvữngquamọihoàncảnh(chiếnlượcmuavànắmgiữđãđượcthảoluậnởcácchươngtrước).

Sựđốilậpcủaconsốđánggiácảnghìnlờinói,vìvậytôicóthểgiảithíchngắngọnnhưsau.Giảsửbạngiữmộtdanhmụccổphiếuđadạng(nhưchỉsốS&P500)trongsuốtgiaiđoạntừ1926-2005,bạnsẽkiếmđượcmộtkhoảnlợinhuậntrungbình10,5%.Nhưngphạmvitácđộnglạiquálớn.Trongmộtnăm,tỷsuấtlợinhuậntừmộtdanhmụccổphiếuđặctrưnglớnhơn52%,trongkhiđó,cácnămkháclạiâmhơn26%.Rõràngkhôngcócăncứvềtỷsuấtlợinhuậntươngxứngtrongtừngnămriênglẻ.Nếubạncótiềnđểđầutưtrongmộtnămvàmuốnchắcchắnrằngsẽkiếmđượclãi, thìchứngkhoánBộTàichínhMỹhoặcchứngchỉtiềngửiđượcchínhphủbảođảmtrongmộtnămsẽlànhữnghìnhthứcphùhợpvớibạn.

Biểuđồ14.1:Tỷsuấtlợinhuậnhàngnămcủacổphiếuthườngtrong

cácgiaiđoạnkhácnhau,1950-2005

Thểhiệntỷlệtrungbìnhcủathunhậphàngnămtrongnhiềugiaiđoạn.

Nhưnghãynhớbứctranhsẽthayđổinhưthếnàonếubạnnắmgiữcáckhoảnđầutưcổphiếuthườngtrong25năm.Mặcdùlợinhuậnđạtđượccókhảnăngthayđổi,songviệcphụthuộcvàokhoảng thời gian chính xác25nămcókhảnăng thayđổi là không lớn.Nói chung, cáckhoảnđầutưtrongkhoảngthờigian25nămthườngtạoratỷsuấtlợinhuậngần10,5%.Tỷsuấtlợinhuậndàihạnướctínhnàysẽgiảmkhoảng3điểmphầntrămnếubạnđầutưtrongsuốtgiaiđoạn25nămtồitệtínhtừnăm1950.Thựctếcơbảnnàykhiếnquanđiểmđầutưtheovòngđờitrởnênquantrọng.Khoảngthờigianmàbạnnắmgiữcáckhoảnđầutưcàngdài,cổphầncủacổphiếuthườngtrongdanhmụcđầutưcủabạncànglớn.Nóichung,bạnchắcchắn sẽ thu được lợi nhuận lớn từ các cổ phiếu thường chỉ khi nắm giữ chúng trongmộtkhoảngthờigiandài,chẳnghạn20nămhoặchơn.Hơnnữa,khoảnlợinhuậnnàyđượcthutừchiếnlượcổnđịnhvềviệcmuavànắmgiữmộtdanhmụcđầutưđadạng.Việcchuyểnhướngcáckhoảnđầutưvớinhữngnỗlựcvôíchkhilựachọnthờiđiểmthịtrườngsẽchỉlàmtăngthêmphíchongườimôigiớichứngkhoán,thêmthuếchochínhphủvàlàmhoạtđộngkémhiệusuấthơn.[38]

Hơnnữa,khoảngthờigianđầutưcủamộtcánhâncàngdài,cổphiếucàngcókhảnănghoạtđộngtốthơntráiphiếu.Trongbấtkỳgiaiđoạnmộtnămnào,cácquỹthịtrườngtiềntệhoặctráiphiếuđềucó1/3cơhộihoạtđộngtốthơncổphiếu.Nhưngnếungườitanhìnvàokhoảngthờigiannắmgiữtrong20hoặc25nămthìcổphiếuluônlàkẻchiếnthắng.Thôngtinnàygópphầncủngcốlờikhuyênrằngnhữngngườitrẻhơnnêncódanhmụcđầutưvềtàisảncổphiếulớnhơnnhữngngườicaotuổi.

Cuốicùng,cólẽlýdoquantrọngnhấtđểcácnhàđầutưnênthậntrọnghơnvớivấnđềtuổitáclàhọcósốnămnhậnđượcthunhậplaođộngíthơn.Dovậy,họkhôngthểtínhđếnkhoảnthunhậplươngđểbảođảmkhithịtrườngchứngkhoánrơivàogiaiđoạnảmđạm.Việcđảochiềutrongthịtrườngchứngkhoáncóthểtrựctiếpảnhhưởngđếnchấtlượngcuộcsốngcủahọ,vàlợinhuậnổnđịnhhơn–thậmchínhỏhơn–từtráiphiếumanglạicơhộiđầutưtincậyhơn.Dovậy,cổphiếunênđóngmộtvaitrònhỏtrongdanhmụcđầutưtàisảncủahọ.

3.Phươngphápbìnhquângiáchiphíđô-lacóthểgiảmthiểurủirođầutưđốivớicổphiếuvàtráiphiếu

Nếugiốngnhưhầuhếtmọingười,bạnxâydựngdanhmụcđầutưchậmrãitheothờigianvới

khoảntiếtkiệmlớndầnlên,bạnsẽtậndụngđượcviệcbìnhquângiáchiphíđô-la.Phươngphápnàyđãgâyrấtnhiềutranhcãi,songnócóthểgiúpbạntránhđượcrủirokhiđặttoànbộtiềnvốnvàothịtrườngcổphiếuhoặctráiphiếusaithờiđiểm.

Đừnglolắngvìtêngọinghecóvẻtrừutượngnày.Bìnhquângiáchiphíđô-lathựcrachỉđơngiảnlàviệcđầutưcùngmộtkhoảntiểncốđịnhvào,chẳnghạn,cổphầncủamộtsốquỹtươnghỗtheođịnhkỳ–cóthểmộtthánghoặcmộtquý–trongmộtgiaiđoạndài.Cáckhoảnđầutưđịnhkỳvớilượngtiềnbằngnhauđượcrótvàocổphiếuthườngcóthểlàmgiảm(chứkhôngphảitránh)cácrủirovềđầutưvốncổphầnbằngcáchđảmbảorằngtoànbộdanhmụcđầutưcổphiếusẽkhôngbịmuavớigiálạmpháttạmthời.Nhàđầutưthựchiệncáckhoảnđầutưvớilượngvốnbằngnhausẽmuaítcổphầnhơnkhigiácaovàmuanhiềuhơnkhigiáthấp.Theobảngdướiđây,chiphíbìnhquântrêncổphầnthấphơnsovớichiphíbìnhquâncủagiácổphầntrongsuốtgiaiđoạnđầutư.

Trongvídụnày,tôigiảsửmỗigiaiđoạnbạnđóng150đô-lavàomộtquỹtươnghỗcógiádaođộngtrongkhoảngtừ25-75đô-la.Vớiquátrìnhbìnhquângiáchiphíđô-la,bạnmuađược11cổphầnvớigiá50đô-la/cổphầnvàcótổnggiátrịthịtrườnglà550đô-la.Bạnchỉđầutư450đô-latrongtấtcảcácgiaiđoạn.Nóicáchkhác,chiphíbìnhquâncổphầncủabạn(450đô-la/11=40,91đô-la)thấphơngiáthịtrườngtrungbình(50đô-la)trongsuốtgiaiđoạnchúngđượctíchlũy.Nhưvậy,bạnsẽkiếmđượctiềnbấtchấpmứcgiátrungbìnhmàbạnmuagiốngvớimứcgiáhiệntại.Sởdĩđượcnhưvậylàvìbạnmuanhiềucổphầnhơnkhigiárẻvàíthơnkhigiáđắt.

Bảng14.2:Vídụvềphươngphápbìnhquângiáchiphítínhbằngđô-la

Giaiđoạn Đầutư GiácổphầnquỹđầutưSốcổphầnđượcmua

1

2

3

Tổngchiphí

Giátrungbình

Tổngcổphầnsởhữu

Chiphíbìnhquân:khoảng41đô-la

150đô-la

150

150

450đô-la

75đô-la

25

50

50đô-la

2

6

3

11

Đừngnghĩrằngphươngphápbìnhquângiáchiphíđô-lasẽgiảiquyếtmọivấnđềđầutưcủabạn.Khôngkếhoạchnàocóthểbảovệbạnthoátkhỏinhữngtổnthấtvềgiátrị thị trườngtrongsuốtgiaiđoạnthịtrườngchứngkhoánsuygiảm.Vàmộtđặcđiểmquantrọngcủakếhoạchlàbạncócảtiềnmặtvàđộnglựcđểtiếptụcđầutưvàothịtrườnggiáxuốngđềuđặn

cũngnhưkhithịtrườnghoạtđộngtốt.Sausựsụtgiảmmạnhmẽcủathịtrường,nếubạnmuamộtsốcổphần,thìdùbạncóbiquannhưthếnào(nhưtấtcảmọingườicũngvậy),dùtintứctàichínhvàtintứcthếgiớicótệrasao,bạncũngkhôngđượcngắtquãngtínhtựđộngcủakếhoạch,nếukhôngbạnsẽđánhmấtkhoảnlờiquantrọng.

Mặthạnchếcủaphươngphápbìnhquângiáchiphíđô-lalànếubạnmuaítthìphíhoahồngmôigiớitươngđốicao,thậmchíngaycảkhibạncóngườimôigiớichiếtkhấu.Vìvậy,bạnnênmuasốlượnglớncổphiếutrongkhoảngthờigiandài.Chẳnghạn,sẽrẻhơnkhimua150đô-lacổphiếumỗiquý,hoặc300đô-lanửanămmộtthayvìđầutư50đô-lamỗitháng.Dĩnhiên,nếubạnđầutưvàomộtquỹtươnghỗkhôngthuphí(nhưtôiđãđưaratrongvídụ)thìđókhôngcònlàvấnđề.Bạncóthểđầutưmộtkhoảnít,chẳnghạn50đô-la/tháng,vàohầuhếtcácquỹkhôngthuphímàkhôngmấtkhoảnphímôigiớinào.Mộtcáchkhácđểtậndụngcácưuthếcủaphươngphápbìnhquângiáchiphíđô-lalàkếthợpcácchươngtrìnhtáiđầutưcổtứccủamộtsốcôngty.Bạncóthểmuacổphầnvớiphímôigiớibằngkhônghoặcrấtnhỏ,vàmộtsốcôngtythậmchícònđịnhgiácổphầnvớimứcchiếtkhấudànhchocổđông–nhữngngườitáiđầutưcổtứccủamình.

Điểmbấtlợicủaphươngphápbìnhquângiáchiphíđô-la,nhưcácchuyêngiakinhtếđãnhấnmạnh,lànókhôngthểmanglạimứclợinhuậncaonhấtchonhàđầutưnàochỉnhậnđượcsốtiềntrảtrọnmộtlần.Thựctế,việcđặttấtcảtiềnvàothịtrườngchứngkhoánmanglạirủirosẽkhiếncácquỹtiếnhànhđầutưngaytrướckhicósựđiềuchỉnhlớntrongthịtrường,vànhàđầutưsẽphảihốitiếc.Nhàđầutưkhôngchỉmấttiềnmàcòncảmthấymìnhtrởthànhkẻngốc.Cácnhànghiêncứuhànhviđãnhấnmạnhrằngkinhnghiệmnàysẽkhiếnhọtránhxathịtrường chứngkhoán suốtđời.Nếunhàđầu tư cókếhoạchđầu tưmộtkhoản tiềnvào cáckhoảngthờigianđịnhkỳ,họsẽkhôngcảmthấyquátệkhilầnđầutưđầutiênkhôngmanglạilợinhuận.Nhưngvìthịtrườngchứngkhoánđitheoxuhướnggiálêndàihạn,nêncóthểviệcđầutưcáckhoảntiềnbằngnhaumỗithángtrongkhoảngthờigian24tháng,thìcáckhoảnđầutưsẽcómứcgiátrungbìnhcaohơnsovớikhiđầutưtrọngóitrongmộtlần.Tấtnhiên,vớihầuhếtnhữngngườitíchlũychươngtrìnhđầutưthôngquakếhoạchnghỉhưuhoặcthôngquatiếtkiệmđịnhkỳvớiIRA,phươngphápbìnhquângiáchiphíđô-lasẽđượctựđộngthựchiện.Vớihầuhếtmọingười,vấnđềthựctếlàliệuhọcósẵnsàngtiếptụcchươngtrìnhđầutưcổphiếuthườngtrongsuốtgiaiđoạnthịtrườngsuygiảmhaykhông,khimàtâmlýbiquantrànngậpkhắpnơi.Tấtnhiênchươngtrìnhsẽkhôngmanglạilợiíchnếucácnhàđầutưkhôngthểtiếptụckhithịtrườngsuygiảm.

Đểchỉrõnhữnglợiíchcủaphươngphápbìnhquângiáchiphíđô-la,chúngtahãychuyểntừlýthuyếtsangthựctế.Bảngsauđâysẽđưaracáckếtquả(khôngtínhđếnthuế)củamộtkhoảnđầu tư ban đầu là 500 đô-la, được thực hiện trong ngày 1/1/1978, và sau đó là 100 đô-la/tháng,vàocáccổphầncủaquỹtươnghỗVanguard500Index.

Bảng14.3:Minhhọaphươngphápbìnhquângiáchiphíđô-lavớiquỹVanguard500Index

Hếtnăm

Ngày31/12Tổngchiphícủacáckhoảnđầutưtíchlũy(đô-la)

Tổnggiátrịcủacáccổphầnthuđược(đô-la)

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

1.600

2.800

4.000

5.200

6.400

7.600

8.800

10.000

11.200

12.400

13.600

14.800

16.000

17.200

18.400

19.600

20.800

22.000

23.200

24.400

25.600

26.800

28.000

29.200

30.400

31.600

32.800

1.657

3.241

5.680

6.564

9.386

12.639

14.705

20.665

25.634

27.901

33.691

45.584

45.283

60.301

66.049

73.833

75.914

105.718

131.238

176.147

227.928

277.285

253.298

224.018

175.498

226.918

252.583

2005

2006*

34.000

34.300

265.894

277.315

500đô-lađầutưbanđầuvàotháng1/1978,sauđólà100đô-lađầutưhàngtháng.Tấtcảcổtứcvàlãivốnđềuđượctáiđầutư.

*Ngày31/3/2006.

Tấtnhiênkhôngaicóthểđảmbảorằng30nămtiếptheosẽmanglạimứclợinhuậnnhưcácgiaiđoạntrước.Songbảngtrênđâyđãchỉrarằngnếukiêntrìthựchiệnchươngtrìnhbìnhquângiáchiphíđô-lathìlợinhuậntiềmnănglàrấtlớn.Nhưnghãynhớ,doxuhướnggiálêndàihạntronggiácổphiếuthườngnênphươngphápnàychưahẳnthíchhợpnếubạnphảiđầutưmộtkhoảntiềntrọngóinhiềunhưtàisảnthừakế.

Nếucóthể,hãygiữmộtkhoảndựtrữnhỏ(trongmộtquỹtiềntệ)đểtậndụngthờiđiểmthịtrườngsuygiảmvàmuathêmmộtsốcổphầnnếuthịtrườnggiảmmạnh.Tôikhôngkhuyênbạncốgắngdựđoánthịtrường.Tuynhiên,thờiđiểmmualýtưởnglàsaukhithịtrườngsụtgiảmđếnmứcđáyvàkhôngainghĩrằngnósẽtăngtrởlại.Giốngnhưsựmongđợivàlòngthamkhilớndầnlêntạoracácbongbóngđầucơ,tâmlýbiquanvàthấtvọngcũnggópphầngieorắccáccơnhoảngloạntrênthịtrường.Cáccơnhoảngloạnlớnnhấttrênthịtrườngcũngchỉvôcăncứnhưcácvụbùngnổđầucơvôlýnhất.Dùảmđạmnhưthếnào,mọichuyệnđềusẽdầntốtlên.Đốivớithịtrườngchứngkhoánnóichung,địnhluậtcủaNewtonluônđitheochiềuhướngngượclại:Nhữngthứđixuốngchắcchắnsẽđilên.Nhưngđiềunàykhôngnhấtthiếtđúngvớicáccổphiếuriênglẻ,màchỉđúngvớithịtrườngnóichung.

4.Táicânbằngcóthểgiảmrủirođầutưvàtănglợinhuận

Mộtphươngphápđầutưrấtđơngiảnđượcgọilàtáicânbằngcóthểgiảmrủirođầutưvà,trongmộtsốtrườnghợp,thậmchítănglợinhuậnđầutư.Phươngphápnàyđơngiảnlàchuyểndanhmụcđầutưtàisảnvớinhiềunhómtàisảnkhácnhau(nhưcổphiếuvàtráiphiếu)sangdanhmụcđầutưphùhợpvớiđộtuổivàtháiđộ,khảnăngchịuđựngrủirocủabạn.Giảsửbạnquyếtđịnhdanhmụcđầutưcủamìnhphảigồm60%cổphiếuvà40%tráiphiếu;khimớibắtđầuchươngtrìnhđầutư,bạnchianguồnvốnchohainhómnàytheotỷlệtrên.Nhưngsaumộtnăm,bạnthấygiácổphiếugiảmmạnhtrongkhitráiphiếutăng,vậynêndanhmụchiệngiờlà70%cổphiếuvà30%tráiphiếu.Tỷlệ70-30tỏramạohiểmhơnsovớikhảnăngchịuđựngrủirocủabạn.Phươngpháptáicânbằngsẽchàobánmộtsốcổphiếu(hoặccổphiếucácquỹtươnghỗ)vàmuatráiphiếuđểquaylạitỷlệ60-40.

Bảngdướiđâychothấykếtquảcủachiếnlượctáicânbằngtrong10năm,kếtthúcvàotháng12/2005.Giảsửnhàđầutưchọntỷlệ60%cổphiếu,40%tráiphiếu.Hàngnăm(khôngquámộtlần),tỷlệsẽtrởlạivịtrí60-40.Cáckhoảnđầutưvàocácquỹđầutưchỉsốchiphíthấp.Bảngchỉrarằngkhảnăngbiếnđộngcủagiátrịthịtrườngtrongdanhmụcđầutưđượcgiảmđángkểbởichiến lượctáicânbằng.Hơnnữa, táicânbằnggiúpcải thiệntỷsuất lợinhuậntrungbìnhnămcủadanhmụcđầutư.Nếukhôngtáicânbằng,lợinhuậncủadanhmụcđầutưsẽlà8,08%trongsuốtcảthậpkỷ.Táicânbằngcảithiệntỷsuấtlợinhuậnhàngnămlêntới

8,46%.

Bảng14.4:Tầmquantrọngcủachiếnlượctáicânbằng,1/1996-12/2005

Trongsuốtthậpkỷnày,mộtdanhmụcđầutưđượctáicânbằnghàngnămmanglạimứclợinhuậncaohơnvàítbiếnđộnghơn.

Lợinhuậntrungbìnhnăm

Rủiro(biếnđộng)*

60%Russell3000/40%tráiphiếuLBtáicânbằnghàngnăm 8,46% 9,28

60%Russell3000/40%tráiphiếuLBkhôngtáicânbằng 8,08 10,05

*Độlệchchuẩncủalợinhuận.

Thuậtgiảkimnàokhiếnnhàđầutưtheochiếnlượctáicânbằngđượctăngtỷsuấtlợinhuậncuốimỗinăm?Hãyxemxétlạinhữnggìxảyravớithịtrườngchứngkhoántrong10nămqua.Cuốinăm1999,thịtrườngchứngkhoánchứngkiếnmộtbongbóngchưatừngcótronglịchsửvàgiátrịvốncổphầntăngvọt.Nhàđầutưthựchiệntáicânbằngkhôngcókháiniệmrằngmứcđỉnhcủathịtrườngđãđếngần,nhưnghọthấytỷlệvốncổphầntrongdanhmụcđầutưtănglênquámức60%.Dovậy,họđãbánđủsốvốncổphần(vàmuađủsốtráiphiếu)đểquaytrởlạimứcbanđầu.Sauđó,vàonăm2002,ởmứcđáycủathịtrườnggiáxuốngđốivớicổphiếu(vàsaukhithịtrườngtráiphiếutăngmạnh),họthấyrằngtỷlệcổphiếudướimức60%vàtráiphiếutrênmức40%.Nhờthựchiệnchiếnlượctáicânbằng,họđãbántráiphiếuvàmuacổphiếu.Chúngtađềumongcóđượcmộtvịthầnlinhbáomộngđể“muarẻ,bánđắt”.Táicânbằnglạimộtcáchcóhệthốnglàphươngphápgiúpchúngtatiếpcậngầnnhấtvớivịthầnnày.Trongmộtthậpkỷ,từ1996-2005,cácnhàđầutưđitheochiếnlượcnàyvừagiảmđượcrủiro,vừagiatănglợinhuậntrungbìnhcủadanhmụcđầutư.

5.Phânbiệtgiữatháiđộvàkhảnăngchịuđựngrủiro

Nhưtôiđãnóiởđầuchương,hìnhthứcđầutưthíchhợpphụthuộcphầnlớnvàonguồnthunhậpnằmngoàiđầutư.Khảnăngkiếmtiềnnằmngoàicáckhoảnđầutưcủabạn,dođókhảnăngchịuđựngrủiroluôngắnliềnvớiđộtuổi.Bavídụsausẽlàmrõvấnđềnày.

MildredG. làmộtgóaphụ64tuổi.Bàbuộclòngphảitừbỏcôngviệcytávìcănbệnhviêmkhớpcủabàngàycàngtrầmtrọng.NgôinhàkhiêmtốncủabàởHomewood,Illinoisvừabịcầmcố.Mặcdùtỷ lệ thếchấpnhàđượcthựchiệntrướcđâykháthấp,bàvẫnphải trảmộtkhoảnđángkểhàngtháng.Ngoàisốtiềnbảohiểmxãhộiđượctrảhàngtháng,Mildredsốngdựavàonguồnlợinhuậntừhợpđồngbảohiểmtrịgiá250nghìnđô-lamàbàđượchưởngvàdanhmụcđầutưgồmcáccổphiếutăngtrưởngthấptrịgiá50nghìnđô-lađãđượctíchlũytrongnhiềunămmàchồngbàđểlại.

RõràngkhảnăngchịuđựngrủirocủaMildredbịhạnchếvìtìnhhìnhtàichính.Bàkhôngcònnhiềuthờigianvàlẫnsứckhỏeđểgiatăngthunhậpnằmngoàidanhmụcđầutư.Hơnnữa,bàcònphảigánhchiphícốđịnhtừkhoảnthếchấp.MộtdanhmụcđầutưantoàncóthểtạoranguồnthunhậpổnđịnhlàthứphùhợpnhấtvớiMildred.Tráiphiếuvàcổphiếutrảcổtứccao,từquỹđầutưchỉsốcủacáccôngtyủythácđầutưbấtđộngsản,làphươngánđầutưthíchhợp.Cáccổphiếurủiro(khôngtrảcổtứcthườngxuyên)củacáccôngtycómứctăngtrưởngthấp–dùcómứcgiáhấpdẫnđếnđâu–đềukhôngphùhợpvớidanhmụcđầutưcủaMildred.

TiffanyB.làmộtngườiđộcthân,đầythamvọngvàmới26tuổi.CôvừahoànthànhkhóahọcMBAtạitrườngkinhdoanhthuộcĐạihọcStanfordvàbướcvàokhóahuấnluyệntạiNgânhàngMỹ.Côvừanhậnđượckhoảnthừakế50nghìnđô-latừbànội.Mụcđíchcủacôlàxâydựngmộtdanhmụcđầutưhợplýđểsaunàycóthểmuamộtcănnhàvàđểdànhtiềndựtrữlúcvềhưu.

ĐốivớiTiffany,côcóthểthựchiệnmộtdanhmụcđầutư“củanữdoanhnhântrẻđầythamvọng”.Côcóthờigianlẫnkhảnăngthunhậpđểduytrìchấtlượngcuộcsốngtrongtrườnghợpphảiđốimặtvớibấtkỳtổnthấttàichínhnào.MặcdùtínhcáchcủaTiffanysẽquyếtđịnhkhảnăngmạohiểmmàcôcóthểchấpnhận,songrõràngdanhmụcđầutưcủaTiffanythuộcvềcáccổphiểumangtínhrủiro–lợinhuận.DanhmụcđầutưvớicáccổphiếutăngtrưởngthấpsẽthíchhợpvớiTiffanyhơnlàmộtngườiđã64tuổivàkhôngcònkhảnănglaođộng.

CarlP.–quảnđốc43tuổicủanhàmáysảnxuấtGeneralMotorstạiPontiac,Michigan–kiếmđượchơn70nghìnđô-lamộtnăm.Vợcủaanh,Joan,cóthunhập12.500đô-latừcôngviệcbánmỹphẩmAvon.Họcó4ngườicon,tuổitừ6-15.CarlvàJoanmuốncácconđềuđượchọcđạihọc.Họthấycáctrườngđạihọctưvượtquákhảnăngcủamình,nhưnglạihyvọngchươngtrìnhđàotạoởĐạihọcMichigandanhtiếngsẽphùhợp.Thậtmaymắn,CarlcókhoảntiếtkiệmthườngxuyênthôngquakếhoạchtiếtkiệmtiềnlươngcủaGMvàđãchọncổphiếuGMchokếhoạchnày.AnhhiệncósốcổphiếuGMtrịgiá219nghìnđô-la.Anhkhôngcótàisảnnàokhácnhưngđãtrảgầnhếttiềnthếchấpchongôinhàkhiêmtốncủamình.

CarlavàJoancóthểđápứngcácnhucầutàichínhcủamình.Tuynhiên,danhmụcđầutưcủahọlạibấthợplýnhất,đặcbiệtnếuxétđếnnguồnthunhậpchính.Thứnhất,danhmụcđầutưkhôngđadạng.MộtthayđổibấtlợilàmmấtgiátrịcổphiếuthườngcủaGMsẽảnhhưởngtrựctiếpđếngiátrịcủadanhmụcđầutư.Họkhôngthểdựavàocáccổphiếuthườnghoặccácloạichứngkhoánkhác.Hơnnữa,mộtthayđổitiêucựcnghiêmtrọngcủaGMcũngsẽảnhhưởngđếncuộcsốngcủaCarl.Khôngphải“nếuGeneralMotorssụpđổthìđấtnướccũngsụpđổ”nhưcựugiámđốcđiềuhànhcủahãngtừngphátbiểu,nhưngrõràngnếuGMsụpđổthìkhốitàisảncủaCarlvàJoansẽtantành.MộtcơnsuythoáinghiêmtrọngtrongngànhcôngnghiệpôtôMỹcũngcóthểkhiếnCarlphảigánhchịuhaitaihọa–Carlsẽmấtviệcvàmấtcảdanhmụcđầutư.DanhmụcđầutưcủaCarlvà Joanphảiđượcđadạnghóahơn,đồngthờikhôngchứađựngnhữngrủirogắnliềnvớinguồnthunhậpchínhcủaCarl.HãyghinhớbàihọctừngxảyravớirấtnhiềunhânviêncủaEnron.HọkhôngchỉmấtviệcmàcònmấtcảkhoảntiếtkiệmbằngcổphiếuEnronkhihãngsụpđổ.

BahướngdẫnđểlậpmộtkếhoạchđầutưtheovòngđờiTiếptheosẽlànhữnghướngdẫnđểđầutưtheovòngđời.Chúngtasẽthấymộtsốquytắchữu

íchđốivớihầuhếtmọingườiởcácgiaiđoạnkhácnhautrongcuộcđời.Ởphầntiếptheo,tôisẽtổngkếtchúngthànhmộthướngdẫnđầutư.Tấtnhiên,khônghướngdẫnnàocóthểápdụngtrongmọitrườnghợp,cũngnhưkhôngcómộtmônthểthaonàophùhợpvớitấtcảcácđộichơi.Bấtkỳtròchơinàocũngcómộtsốthayđổiđểphùhợpvớicáctìnhhuốngkhácnhau.Phầnnàysẽxemxétbahướngdẫntổngquangiúpbạnlậpmộtkếhoạchphùhợp.

1.Cácnhucầunhấtđịnhđòihỏicáctàisảnnhấtđịnh

Hãyluônghinhớ:Mộtnhucầunhấtđịnhphảiđượcđápứngbởicáctàisảnnhấtđịnh.Giảsửchúngta lậpkếhoạchđầutưchođôivợchồngtrẻởđộtuổi20đangcốgắngđểdànhmộtkhoảntiếtkiệmkhinghỉhưu.Lờikhuyênhướngdẫnđầutưtheovòngđờisauđâychắcchắnphùhợpvớicácmụctiêudàihạncủahọ.Nhưnghãygiảsửcặpđôinàycần30nghìnđô-latiềnmặtđểmuanhàtrongmộtnăm.Đểcóđượckhoảntiềnnày,họsẽphảiđầutưvàomộtchứngkhoánantoàn,đáohạntạithờiđiểmcầnđếnkhoảntiềnnày,chẳnghạnnhưchứngchỉtiềngửimộtnăm.Tươngtự,nếucáckhoảnhọcphíđạihọccầnđếntrong3,4,5và6năm,khoảntiềnsẽphảiđượcđầutưvàochứngkhoánkhôngcóphiếulãi,đáohạnkhicầnđếnhoặcmộtchứngchỉtiềngửikhác.

2.Xácđịnhkhảnăngchịuđựngrủiro

Đếnnay,việcđiềuchỉnhcánhânlớnnhấttheocáchướngdẫnđềcậpđếntháiđộcủabạnvớirủiro.Vìlýdonày,việclậpmộtkếhoạchtàichínhthànhcônglànghệthuật,chứkhônghẳnlàmộtmônkhoahọc.Cáchướngdẫnchungcóthểthậtsựhữuíchkhixácđịnhthànhphầntrongquỹđầutưcủamộtngườinêngồmnhữnggìtrongsốcácloạitàisảnkhácnhau.Nhưngchìakhóađểxácđịnhloạitàisảnnàophùhợpvớibạnlàliệubạncóthểngủangiấckhông.Khảnăngchịuđựngrủirolàmộtkhíacạnhquantrọngcủabấtkỳkếhoạchtàichínhnào,dođóbạnphảiđánhgiátháiđộcủamìnhđốivớirủiro.Bạncóthểthấyđượcanủikhithựctếlàrủirotrongđầutưcổphiếuthườngvàtráiphiếudàihạnsẽgiảmđinếuthờigianbạntíchlũyvànắmgiữcáckhoảnđầutưcàngdài.Nhưngbạnphảisẵnsàngchấpnhậnnhữngbiếnđộngbấtthườngtạmthờikhálớntronggiátrịdanhmụcđầutưcủamình.Bạnsẽcảmthấythếnàonếuthịtrườnggiảmgần600điểmkhiđượcmởcửalạisaungày11/9/2001?Nếubạnhoảngloạnvàphátốmvìphầnlớndanhmụcđầutưcủabạnlàđổvàocổphiếuthường,rõràngbạnnêngiảmtỷlệđầutưcổphiếutrongchươngtrìnhđầutưcủamình.Dovậy,nhữngcânnhắcvềcảmxúccánhâncũngđóngvaitròquantrọngtrongviệcphânbổtàisảnmàbạncóthểchấpnhậnvàbạnsẽkhôngdínhvàonhữngtrườnghợpđềcậptrênđâykhixétđếntháiđộcămghétrủiro.

3.Kiêntrìtiếtkiệmmộtkhoảnnhấtđịnh,dùkhoảntiềnđượctrảnhỏthếnào

Đâylàđiềukiệncuốicùngtrướckhitrìnhbàyhướngdẫnphânbổtàisản.Bạnsẽlàmgìnếungaylúcnàykhôngcócáctàisảnđểphânbổ?Rấtnhiềungườicóđiềukiệngiớihạntinrằngkhôngthểtạodựngđượcmộtkhoảntiếtkiệmđủlớn.Cáckhoảntíchlũycóýnghĩađốivớikếhoạchtiếtkiệmnghỉhưu,chẳnghạn50nghìnđô-lahoặc100nghìnđô-la,dườngnhưhoàntoànngoàitầmvới.Đừngtuyệtvọng!Mộtchươngtrìnhtiếtkiệmthườngxuyênmỗituần–kiêntrìthựchiện,nhưthôngquakếhoạchtiếtkiệmtiềnlương–cóthểtạorakhoảntiềnlớnđúnglúc.Bạncóthểtiếtkiệm23đô-lamỗituần?Hoặc11,5đô-lamộttuần?Nếucóthể,khảnăngnhậnđượcmộtkhoảntiềnlớnvàophútcuốihoàntoàncóthểtrởthànhhiệnthựcnếu

bạncònlàmviệcnhiềunămnữa.

Bảngsauđâytrìnhbàykếtquảtừmộtchươngtrìnhtiếtkiệmthườngxuyênvới100đô-lamộttháng.Lãisuấtởmức8%đượccoilàtỷlệđầutư.Cộtcuốicùnglàtổnggiátrịcóthểnhậnđượcsautừngkhoảngthờigian.[39]Rõràng,nếuthườngxuyêntiếtkiệmmộtkhoảndùnhỏthìnócóthểmanglạitổngsốtiềnlớn,ngaycảvớinhữngngườibắtđầumàkhôngcókhoảntiếtkiệmnào.Nếubạncóthểdànhvàinghìnđô-lavàomộtquỹtiếtkiệmđểbắtđầu,khoảntiềncuốicùngsẽđượctăngđángkể.

Bảng14.5:Cáchthứcxâydựngcácquỹhưutrí

Chuyệngìxảyravớikhoảnđầutư100đô-lamỗitháng,kiếmđược8%tổnglợinhuậnhàngtháng

NămKhoảnđầutưtíchlũy(đô-la)Thunhậphàngnăm(đô-la)

Thunhậptíchlũy(đô-la)

Tổng giá trị (đô-la)

1

2

3

4

5

10

20

30

1.200

2.400

3.600

4.800

6.000

12.000

24.000

36.000

53

157

270

392

524

1.368

4.501

11.422

53

210

480

872

1.396

6.414

35.284

113.594

1.253

2.610

4.080

5.672

7.396

18.414

59.284

149.594

Nếubạnchỉcóthểtiếtkiệm50đô-lamỗitháng–nhiềuhơnmộtchútsovới11,5đô-lamộttuần,hãychiacácconsốtrongbảngtrênlàmđôi;nếucóthểtiếtkiệm200đô-lamỗithángthìnhânđôilên.Bạnsẽcầnphảicócácquỹtươnghỗkhôngthuphíđểtíchlũytiềntiếtkiệmvìđầutưtrựctiếpcáckhoảntiềnnhỏsẽrấttốnkém.Đồngthời,cácquỹtươnghỗchophéptáiđầutưlãisuất,hoặccổtứcvàkhoảnlãivốnnhưđượctrìnhbàyởbảngtrên.Cuốicùng,hãyđảmbảobạnđãkiểmtraxemôngchủcómộtkếhoạchtiếtkiệmphùhợpkhông.Rõràng,nếutiếtkiệmthôngquakếhoạchtiếtkiệmtiềnlươngđượccôngtyhỗtrợthìbạncóthểthựchiệnviệctiếtkiệmvớisựđónggóptừphíacôngtyvàđượcgiảmthuế,nhưvậykhoảntiếtkiệmcủabạnsẽtăngnhanhhơnnhiều.

HướngdẫnđầutưtheovòngđờiCácbiểuđồ14.2trìnhbàytổngquanvềhướngdẫnđầutưtheovòngđời.TrongKinhTalmud

củangườiDoThái,RabbiIsaccđãnóirằngmộtngườinênchiacủacảicủamìnhlàmbaphần:mộtphầnởđấtđai,mộtphầnởcôngviệckinhdoanhvàmộtphầnnằmtrongtay(dướimộthìnhthứcchắcchắn).Việcphânbổtàisảnnhưvậygầnnhưchínhxác,nhưngchúngtacóthểcảithiệnlờikhuyêncổxưanàybởingàynaycócáccôngcụkháctốthơnvàsựđánhgiácânnhắctốthơnđểviệcphânbổtàisảnphùhợpvớitừngngười.Tưtưởngchungẩnsaunhữnglờigợiýđượcđưarachitiếttrênđây.Vớinhữngngườiởđộtuổi20,mộtdanhmụcđầutưlinhhoạtlàđiềunênlàm.Ởđộtuổinày,họcórấtnhiềuthờigianđểvượtquanhữngthànhcôngvàthấtbạitrongvòngđầutư,vàbạncóthểkiếmđượcthunhậptừnhữngcôngviệctrongtươnglai.Danhmụcđầutưkhôngchỉnặngvớicáccổphiếuthườngmàcònphảichứamộtphầnlớncáccổphiếuquốctế,baogồmcácthịtrườngmớinổinhiềurủiro.NhưđãđềcậpởChương8,ưuthếquantrọngcủaviệcđadạnghóatheohướngquốctếlàbiệnphápgiảmrủiro.Vìcácchukỳcủahoạtđộngkinhtếgiữacácquốcgiakhônghoàntoànliênquanđếnnhau,mộtdanhmụcđầutưđượcđadạnghóatheohướngquốctếsẽtạoranguồnlợinhuậnổnđịnhtừnămnàysangnămkháchơnlàchỉđầutưvàocáccổphiếutrongnước.Thêmvàođó,việcđadạnghóanàychophépnhàđầutưtiếpcậnvớicáckhuvựcpháttriểntrênthếgiới.

Khinhàđầutưnhiềutuổihơn,họnênbắtđầugiảmbớtcáckhoảnđầutưmạohiểmvàtăngsốlượngdanhmụcđầutưvớicáccổphiếuvàtráiphiếumanglạikhoảncổtứchậuhĩnhnhưcácquỹđầutưtínthácbấtđộngsản(REIT).Ởđộtuổi55,nhàđầutưnênbắtđầunghĩđếnviệcchuyểntiếpsanggiaiđoạnnghỉhưuvàchuyểndanhmụcđầutưtheohướngtạothunhập.Tỷlệtráiphiếutăngvàdanhmụcđầutưcổphiếuvừaphảihơn,tạothunhậpvàítđịnhhướngpháttriểnhơn.Khinghỉhưu,mộtdanhmụcđầutưvớinhiềutráiphiếusẽlàphùhợp.Quytắcchungthườnglàtỷlệtráiphiếutrongdanhmụcđầutưnêncânxứngvớiđộtuổi.Tuynhiên,thậmchíởđộtuổigần70,tôinghĩ35%danhmụcđầutưgắnvớicổphiếuthường,15%gắnvớichứngkhoánbấtđộngsản(thuộcREIT)nhằmtăngthunhậpđểđươngđầuvớilạmphát.Thựctế,vìtuổithọtrungbìnhđãtăngđángkểtừkhitôimớitrìnhbàyviệcphânbổtàisảntừthậpniên1980,tôiđãphảităngtỷlệcổphiếutheođó.

Vớihầuhếtmọingười,tôiđềnghịsửdụngcácquỹchỉsốchứngkhoántrêndiệnrộng,thayvìcáccổphiếuriênglẻtrongdanhmụcđầutư.Đólàvìhailýdo.Thứnhất,hầuhếtmọingườikhôngcóđủvốnđểđadạnghóahợplý.Rõràng,nếuđủtiềnđểtựmuadanhmụccổphiếu,thìbạnnênlàmvậy.Thứhai,tôithấyhầuhếtnhữngngườitrẻtuổikhôngcónhiềutàisảnvàphảitíchlũydanhmụcđầutưbằngcáckhoảnđầutưhàngtháng.Điềunàykhiếncácquỹtươnghỗtrởnêncầnthiết.Bạnkhôngcầnphảisửdụngcácquỹchỉsốnhưtôiđềnghị,nhưnghãyđảmbảobấtkỳquỹtươnghỗnàobạnmuađềukhôngthuphívàphảiantoàn,tạoracáckhoảnthunhậpvềsau.

Bạncũngsẽthấyrằngtronglờikhuyêncủatôibaogồmcảbấtđộngsản.Tôitừngnóirằngmọingườinêncốgắngsởhữumộtngôinhàcủariêngmình.Tôitinrằngmọingườinênsởhữunhiềubấtđộngsảnvà,dovậy,mộtvàiphầntrongsốtàisảnhọsởhữunênthuộcREIT,nhưđượcmôtảtrongChương12.Đốivớivấnđềnắmgiữtráiphiếu,hướngdẫnkhuyếnkhíchcáctráiphiếuchịuthuế.Tuynhiên,nếubạnthuộcnhómchịuthuếcaonhấtvàsốngởbangcómứcthuếcaonhưNewYork,đồngthờitráiphiếukhôngcómặttrongkếhoạchnghỉhưu,thìtôiđềnghịbạnsửdụngcácquỹtiềntệmiễnthuếvàcácquỹtráiphiếucủabang,nhưvậybạnsẽkhôngphảichịuthuếcủabangvàliênbang.

Biểuđồ14.2:HướngdẫnđầutưtheovòngđờiCáctàisảnđượcđềnghịhoặcviệcphânbổcáckhoảntiếtkiệm

Biểuđồ14.2a:Độtuổi20-30

Phongcáchsống:Nhanh,quyếtliệt.Cónguồnthunhậpổnđịnh,khảnăngchịuđựngrủirocao.Cầncókỷluậttrongviệctiếtkiệmtiềnlương.

Tiềnmặt(5%):quỹthịtrườngtiềntệhoặcquỹtráiphiếungắnhạn(thờigianđáohạntrungbìnhtừ1-1,5năm).

Tráiphiếu(20%):tráiphiếuBộTàichínhkhôngcóphiếulãi,quỹtráiphiếucấpcaokhôngthuphí,mộtsốchứngkhoánchốnglạmphátcủaBộTàichính(5%trongdanhmục).*

Cổphiếu(65%):2/3đầutưvàocổphiếuMỹvớinhiềucôngtynhỏhơn,1/3cổphiếuquốctế,

baogồmcácthịtrườngmớinổi.

Bấtđộngsản(10%):danhmụcđầutưvớicácREIT.

Biểuđồ14.2b:Độtuổi:cuối30-đầu40[A7]

Phongcáchsống:Khủnghoảngtuổitrungniên.Vớinhữnggiađìnhkhôngcócon,khảnăngchịu rủi rovẫncao.Đốivớinhữngngườiphải chịucáckhoảnchiphíđạihọc thìkhôngcó

quyềnlựachọnrủiro.

Tiềnmặt(5%):quỹthịtrườngtiềntệhoặcquỹtráiphiếungắnhạn(thờigianđáohạntrungbìnhtừ1-1,5năm).

Tráiphiếu(25%):tráiphiếuBộtàichínhkhôngcóphiếulãi,quỹtráiphiếucấpcaokhôngthuphí,mộtsốchứngkhoánchốnglạmphátcủaBộTàichính(5%trongdanhmụcđầutư).*

Cổphiếu(60%):2/3đầutưvàocổphiếutrongnướcvớinhiềucôngtynhỏhơn,1/3cổphiếuquốctế,baogồmcácthịtrườngmớinổi.

Bấtđộngsản(10%):danhmụcđầutưvớicácREIT.

Biểuđồ14.2c:Độtuổi40-50

Phongcáchsống:Cóthểvẫnchịuảnhhưởngvềhọcphíđạihọc.Dùlốisốngthếnào,độtuổinàyphảibắtđầunghĩđếnviệcnghỉhưuvàbảovệnguồnthunhập.

Tiềnmặt(5%):quỹthịtrườngtiềntệhoặctráiphiếungắnhạn(thờigianđáohạntrungbìnhtừ1-1,5năm).

Trái phiếu (37,5%): trái phiếuBộ tài chính không có phiếu ghi lãi, quỹ trái phiếu cấp caokhôngthuphí,mộtsốchứngkhoánchốnglạmphátcủaBộTàichính(5%trongdanhmụcđầutư).*

Cổphiếu(50%):2/3đầutưvàocổphiếutrongnướcvớinhiềucôngtynhỏhơn,1/3cổphiếuquốctế,baogồmcácthịtrườngmớinổi.

Bấtđộngsản(12,5%):danhmụcđầutưvớicácREIT.

Biểuđồ14.2d:Độtuổitừcuốiđộtuổi60trởlên

Phongcáchsống:Hưởngthụcuộcsốngnghỉngơinhưngcũngphảiđảmbảochiphíđểbảovệsứckhỏe.Chịuđựngíthoặckhôngchịuđượcrủiro.

Tiềnmặt(10%):quỹthịtrườngtiềntệhoặctráiphiếungắnhạn(thờigianđáohạntrungbìnhtừ1-1,5năm).

Tráiphiếu(40%):tráiphiếuBộTàichínhkhôngcóphiếughilãi,quỹtráiphiếucấpcaokhôngthuphí,mộtsốchứngkhoánchốnglạmphátcủaBộTàichính(5%trongdanhmụcđầutư).*

Cổphiếu(35%):2/3đầutưvàocổphiếuMỹvớinhiềucôngtynhỏhơn,1/3cổphiếuquốctế,baogồmcácthịtrườngmớinổi.

Bấtđộngsản(15%):danhmụcđầutưvớicácREIT.

*Nếutráiphiếukhôngcómặttrongcáckếhoạchnghỉhưuđượcưutiênthuế,thìnênsửdụngtráiphiếumiễnthuế.

CácquỹđầutưtheovòngđờiKhiđãcótuổi,bạnmuốntránhnhữngrắcrốitrongviệcđiềuchỉnhvàtáicânbằngdanhmụcđầutưhàngnămkhitỷlệtàisảnthuộccácnhómtàisảnkhácnhauthayđổitheosựlênxuốngcủathịtrường?Mộtloạisảnphẩmmớiđượcpháttriểntrongthậpniên2000dànhchocácnhàđầutưlà“Quỹđầutưtheovòngđời”.Quỹnàysẽtựđộngtáicânbằngvàchuyểnsangcáctỷlệtàisảnkháckhibạnđãcótuổi.CácquỹđầutưtheovòngđờirấthữuíchđốivớiIRA,quỹhưu401(k)vàcáckếhoạchnghỉhưukhác.

Bạnlựachọnmộtquỹđầutưtheovòngđờiđặcbiệtphùhợpbằngcáchxácđịnhngàydựđịnhnghỉhưu.Chẳnghạn,giảsửhiệnnaylànăm2010,bạn35tuổivàdựđịnhnghỉhưuởtuổi70.Trongtrườnghợpnày,bạnnênmuamộtquỹđầutưtheovòngđờivới“thờigianđáohạnvàonăm2045”.Cáckhoảnđónggóptiếptheocũngnênchuyểnvàoquỹtươngtự.Quỹsẽtáicânbằnghàngnămvàtỷlệvốnchủsởhữusẽdèdặthơntheothờigian.Hầuhếtcácquỹđầutưtheovòngđờicótỷlệtàisảntươngtựvớitỷlệđượcđưaratrongbiểuđồ14.2.CácnhómquỹtươnghỗlớnnhưVanguard,Fidelity,AmericanCenturyvàT.RowePriceđềuđưaracácquỹđầutưtheovòngđời.Vớinhữngngườitìmcáchđơngiảnnhấtđểquảnlýtiềnnghỉhưucủahọ,khảnăngtựđịnhhướngcủacácquỹđầutưtheovòngđờirấtthânthiệnvớingườimua.Nhưngtrướckhiký,đừngquênkiểmtracáckhoảnphí.Mứcphíthấpnghĩalàbạnsẽcónhiềutiềnhơnđểhưởngthụgiaiđoạnnghỉhưuthoảimáihơn.

QuảnlýđầutưkhiđãnghỉhưuNhữngthànhviênlớntuổinhấttrongcơnbùngnổdânsốcuốithậpniên1940đãđếntuổinghỉhưu.TheodựđoáncủaCụcĐiềutraDânsốHoaKỳ,hơnmộttriệungườiđượcsinhratrongcơnbùngnổnàysẽsốngquátuổi100.Mộtngườiởtuổi65sẽsốngthêmđược20nămnữa.Vànhớrằng,mộtnửasốngườinghỉhưusẽsốnglâuhơntuổithọtrungbìnhcủahọ.Nhưnghầuhếtđềukhôngchúýđếnlờikhuyêntrongcuốnsáchnàyvàkhôngtiếtkiệmđủtiềnchogiaiđoạnnghỉhưu.Vớitìnhhìnhcủangânsáchnhànước,họkhôngthểdựavàochínhphủđểđốiphóvớinhữngtìnhhuốngkhẩncấp.

Chuẩnbịkhôngđầyđủchogiaiđoạnnghỉhưu

TheomộtnghiêncứuvềtìnhhìnhtàichínhtiêudùngdoCụcDựtrữLiênbangtiếnhànhnăm2006,mộtgiađìnhMỹthườngcóchưađến4nghìnđô-latrongngânhàng.ChưađếnmộtnửatổngsốcácgiađìnhMỹcótàikhoảnhưutrí,nhữngngườicònlạicókhoảng35nghìnđô-latrongtàikhoản.TrongkhinhữngngườiMỹlớntuổihơn(ởđộtuổi55-64)trungbìnhcólượngtiềngấpđôiconsốnày,nhưngvẫnkhôngđủđểthaythếhơn15%thunhậpcủagiađìnhhọkhinghỉhưu.MộtngườiMỹtrungbìnhsởhữumộtngôinhàtrịgiá160nghìnđô-lanhưngnợngânhàngđến100nghìnđô-lachongôinhànày.Ngườitrụcộttronggiađìnhkiếmđược43nghìnđô-lamộtnămnhưngkhôngtrảđượctàikhoảntíndụngtrịgiá2.200đô-la.Đâykhôngphảilàmộtbức tranhđẹpđẽ.VớinhiềungườiMỹ,nhữngnămthángvàngsoncóvẻnhưrấtkhắcnghiệt.

Khiđếntuổinghỉhưuvàmongmuốnkhôngphảisốngtrongkhókhăn,nhữngngườisinhratrongcơnbùngnổchỉcóhailựachọn:họcóthểbắtđầutiếtkiệmmộtcáchnghiêmtúc;hoặclà,họcóthểtiêuhếttiềnvàchếtsớm.NhưdiễnviênhàiHennyYoungmanvẫnnói:“Tôicótấtcảsốtiềntôicầnnếutôichếtvàolúc4giờ.”

Vớinhữngđộcgiảnhậnthấymìnhđangởtrongtìnhhuốngmàtôimiêutả,tôikhôngcócâutrảlờinàonhẹnhàng.Bạnkhôngcólựachọnnàokhácngoàicáchlàmviệctrongsuốtnhữngnămnghỉhưuvàkiểmsoátchiphícàngchặtchẽcàngtốt.Nhưngvẫncóhyvọngchobạn.CórấtnhiềucôngviệcbánthờigianmàbạncóthểlàmởnhàthôngquaInternet.Ngoàira,làmviệcởtuổinghỉhưucóthểmanglạimộtsốlợiíchvềcảsứckhỏelẫntâmlý.Thậtsựbạnnêntrìhoãnthờigiannghỉhưucànglâucàngtốtđểtốiđahóalợinhuậnhàngnăm.Vớinhữngngườiốmyếuvàkhôngcònnhiềuthờigian,hãybắtđầurútkhoảnlãivềởtuổi62–độtuổisớmnhấtđểthựchiệnviệcnày.

ĐầutưtiềntiếtkiệmnghỉhưuChiếnlượcnàogiúpbạncóthểtiếtkiệmchogiaiđoạnnghỉhưu?Chiếnlượcnàosẽđảmbảogiúpbạnluôncóđủtiềnsuốtđời?Cóhailựachọncơbảnđểcânnhắc.Thứnhất,ngườitacóthểtíchlũytừngphầnhoặcđóngtoànbộsốtiềnnghỉhưu.Thứhai,ngườinghỉhưucóthểtiếptụcnắmgiữdanhmụcđầutưcủamìnhvàtạonênmộttỷlệtiềnrútcóthểđảmbảochohọmộtcuộcsốngthoảimáikhinghỉhưu,đồngthờigiảmthiểurủirothiếutiền.Làmthếnàoquyếtđịnhgiữahaichọnlựanày?

Niênkim[40]

NhàvănkhoahọcviễntưởngTheodoreSturgeonđãphátbiểuhọcthuyếtSturgeon,chorằng“95%nhữngthứbạnnghehoặcđọclàchuyệntàolao”.Điềunàychínhxáctrongthếgiớiđầutư,nhưngtôitinnhữnggìbạnđọcởđâythuộcvềnhóm5%cònlại.Liênquantớilờikhuyênvềniênkim,tôinghingờkhảnăngtintứcsailênđếngần99%.Ngườibánsảnphẩmniênkimsẽnóivớibạnrằngniênkimlàbiệnpháphợplýduynhấtđểgiảiquyếtvấnđềđầutưkhinghỉhưu.Nhưngrấtnhiềunhàtưvấntàichínhcóthểkhuyên:“Đừngmuasảnphẩmniênkim,nếukhôngbạnsẽmấtsạchtiền.”Nhàđầutưphảilàmgìvớihailờikhuyêntráingượcnày?

Trướctiên,hãytìmhiểuniênkimlàgìvàhainhómcơbảncủanó.Mộtloạiniênkimthườngđượcgọilà“bảohiểmnhânthọ”.Niênkimnàyđượcthựchiệntheohợpđồngvớimộtcôngtybảohiểmmànhàđầutưtrảmộtkhoảntiềnđểđảmbảomộtloạtkhoảnchitrảtheođịnhkỳkéodàichođếnkhingườimuacònsống.Chẳnghạn,tronggiaiđoạncuốinăm2006,khoảnphíbảohiểmtrịgiá1triệuđô-lachomộtsảnphẩmbảohiểmtrọnđờisẽmanglạithunhậphàngnămtrungbìnhkhoảng80nghìnđô-lachomộtngười65tuổi.Nếumộtđôivợchồngởđộtuổi65nghỉhưu,muốncóquyềnchungvàđểlạichongườicònsống(cungcấpcáckhoảnchitrảchongườicònsống),1triệuđô-lasẽmanglạimộtkhoảncốđịnhkhoảng70nghìnđô-la.

Tấtnhiên,cùngvới lạmphát,sứcmuacácsảnphẩmnàysẽgiảmtheothờigian,vìvậy,rấtnhiềungườimuốnmua“niênkimbiếnđổi”.Niênkimbiếnđổicókhảnănggiatăngcáckhoảnchitrảtheothờigian,phụthuộcvàoloạitàisảnđầutư(thườnglàcácquỹtươnghỗ)màngườimuaniênkimlựachọn.Nếungườimuaniênkimchọncổphiếuthường,cáckhoảnchitrảsẽtăngnếuthịtrườngchứngkhoánhoạtđộngtốt;nhưngnếuthịtrườngsụpđổ,họsẽbịthiệthại.Niênkimcóthểđượcmuavớikhoảngthờigianchitrảđượcđảmbảo.Mộtgiaiđoạnđượcđảmbảo20nămnghĩalàthậmchínếubạnquađờingaysaukhimuasảnphẩm,ngườithừakếvẫnsẽđượcnhậncáckhoảnchitrảtrongsuốt20nămđó.Tấtnhiên,ngườimuasẽtrảchosựđảmbảonàybằngcáchchấpnhậnsốtiềnchitrảhàngnămbịgiảm.Tỷlệgiảmđốivớimộtngườiđànông70tuổicóthểhơn20%.Dovậy,nếubạnthậtsựlorằngsẽrađisớmvàkhôngđểlạiđượcgì,hãydànhmộtphầntrongsốtiềntiếtkiệmhưutríđểmuaniênkim.

Niênkimbiếnđổicungcấpmộtphươngphápđểgiảiquyếtvấnđềrủirolạmphát.Mộtkhảnăngkháclàniênkimcóyếutốđiềuchỉnhlạmphát.Chẳnghạn,VanguardGroupđưaramộtniênkimvớikhảnăngđiềuchỉnhlạmpháttrựctiếp(chỉsốgiátiêudùng)lênđến10%/năm.Sựđảmbảonhưvậysẽtựnhiênlàmgiảmđángkểviệcchitrảbanđầu.

Niênkimcómộtlợithếđángkểsovớichiếnlượcđầutưtiềntiếtkiệmnghỉhưu.Nóđảmbảorằngbạnsẽkhôngbịthiếutiền.Nếubạnmongđượcsốngkhỏemạnhđến90tuổi,chínhcôngtybảohiểmsẽgánhchịurủirorằnghọđãtrảsốtiềnlớnhơnsốtiềnbạnđóng.Cácnhàđầutưkhôngthíchrủironêncânnhắcviệcđặtmộtsố,hoặcthậmchí tấtcảkhoảntiềntiếtkiệmđượctíchlũyvàomộthợpđồngniênkimkhinghỉhưu.

Vậy,nhượcđiểmcủaniênkimlàgì?Nócóbốnnhượcyếu.Niênkimkhôngphùhợplàmtàisảnđểlạitrongdichúc,nókhiếnngườimuakhônglinhhoạttrongviệcsửdụngniênkim,cóthểchịuphígiaodịchcaovàkhônghiệuquảvềthuế.

1.Mongmuốnđểlạitàisản(dichúc).Giảsửngườinghỉhưuđãđểdànhđượcmộtkhoảntiếtkiệmđủlớnvàcóthểsốngthoảimáimàkhôngcầnđếncổtứcvàlãisuấtđầutư.Mặcdùniênkimcóthểmanglạimộtkhoảnthunhậphàngnămthậmchílớnhơn,nhưngsaukhiquađờihọ

vẫnkhôngđểlạiđượcgìchongườithừakế.Rấtnhiềungườimongmuốnđểlạitàisảnchoconcái,họhànghoặccáctổchứctừthiện.Niênkimhoàntoànkhôngphùhợpvớimongmuốnnày.

2.Độlinhhoạttrongsửdụng.Giảsửmộtđôivợchồngnghỉhưuởđộtuổi65,cósứckhỏetốtvàmuamộtniênkimsẽmanglạichohọmộtkhoảntiềncốđịnhhàngnăm,miễnlàmộttronghaingườicònsống.Loạiniênkim“chungthânchohaingười”nhưvậylàmộtcáchphổbiếnđốivớituổihưutrícủahọ.Nhưngngaysaukhikýhợpđồngvớicôngtybảohiểm,cảhaivợchồngpháthiệnhọđangmắcbệnhhiểmnghèovàkhôngcònsốngđượcbaolâunữa.Haivợchồngmuốnthựchiệnmộtchuyếndulịchvòngquanhthếgiớimàhọluônaoước.Trongcáctrườnghợpnhưvậy,họkhôngthểsửdụngniênkimlinhhoạtkhitìnhhìnhthayđổi.

3.Niênkimcóthểchịumứcphícao.Nhiềuniênkim,đặcbiệtcácniênkimdonhânviênbảohiểmbán,cóthểchịumứcphícao.Ngườimuakhôngchỉphảitrảkhoảnphíquảnlýđầutưvàcácchiphíchocôngtybảohiểmmàcònphảitrảcảphímôigiớichongườibán.Dovậy,mộtsốniênkimcóthểlàcáckhoảnđầutưnghèonàn.

4.Niênkimcóthểkhônghiệuquảvềthuế.Trongkhimộtsốniênkimcốđịnhliênquanđếntráiphiếucómộtsốưuđiểmvềmặtưuđãithuế,thìniênkimbiếnđổicóthểchuyểnlãivốnđượcưuđãithuếthànhthunhậpđơnthuầnphảichịumứcthuếcaohơn.Đồngthời,niênkimtừngphầncủatàisảnthuộctàikhoảnhưutríkhôngbùlạicáckhoảntiềnphânphốitốithiểubắtbuộc(RMD)màbạnphảiđóng.Nếubạn lấyra50%từquỹIRAcủamình,bạnvẫnphảiđóng50%RMDcònlại.Khôngvấnđềgìnếubạnsửdụngởmứctốithiểuconsốnày,nhưngsẽkhôngcólợivềthuếnếubạnkhônglàmvậy.

Vậynhàđầutưthôngminhnênlàmgì?Đâylàquytắccủatôi:Ítnhấtniênkimtừngphầncũngcóýnghĩa.Đólàphươngphápantoànduynhấtđảmbảobạnsẽkhôngbịthiếutiềnlúccuốiđời.CáchãngdanhtiếngnhưVanguardcungcấpcácniênkimvớichiphíthấpvàkhôngcóphímôigiới.

PhươngpháptựthựchiệnRấtnhiềungườinghỉhưumuốngiữquyềnkiểmsoátítnhấtlàmộtphầntrongsốcáctàisảnmàhọtiếtkiệmchogiaiđoạnnghỉhưu.Giảsửsốtàisảnđượcđầutưtheobiểuđồ14.2c,đólàmộtnửacổphiếuvàsốcònlạilàcáckhoảnđầutưvớithunhậpcốđịnh.Giờbạnđãsẵnsàngsửdụngkhoảntiềntiếtkiệmchocácchiphítronggiaiđoạnnghỉhưu,bạncóthểdùngbaonhiêu nếu bạnmuốn đảm bảo có đủ tiền để sống đến cuối đời? Tôi khuyên bạn sử dụng“phươngpháp4,5%”.

Theophươngpháp4,5%,bạnnênsửdụngkhôngquá4,5%trongtổnggiátrịsốtiềnkiếtkiệmhàngnăm.Vớitỷlệnày,bạnsẽkhôngthểcạntiềndùcósốngđến100tuổi.Bêncạnhđó,rấtcóthểbạnsẽđểlạiđượcchongườithừakếmộtsốtiềnkhakhá.Theoquytắc4,5%,bạnsẽcần400nghìnđô-latiếtkiệmđểtạorakhoảnthunhậpkhinghỉhưuvàokhoảng1.500đô-lamộtthánghoặc18nghìnđô-lamộtnăm.

Tạisaolạichỉ4,5%?Rấtcókhảnănglợinhuậntừcổphiếuvàtráiphiếusẽnhiềuhơn4,5%vàocácnămtiếptheo.Nhưngcóhailýdogiớihạntỷlệrútra.Thứnhất,bạnmuốnduytrìkhảnăngchophépcáckhoảnchitrảhàngthángcủamìnhtănglêntheothờigiancùngvớitỷlệlạm

phát.Thứhai, bạn cầnphảiđảmbảo rằngbạn có thể chống chọiquamộtvàinămcủa thịtrườnggiáxuống.

Hãyxemtrướchếtconsố4,5%bắtnguồntừđâu.ỞcuốiChương13,cổphiếuđượcdựđoánsẽmang lại tỷsuất lợinhuậndàihạnvàokhoảng7,5%mỗinăm.Mộtdanhmụctráiphiếuđadạngcóthểmanglạilợinhuận5,5%.Dovậy,chúngtacóthểdựđoánmộtdanhmụcđầutưđượccânđốivớimộtnửacổphiếu,mộtnửatráiphiếusẽtạoramứclợinhuậnxấpxỉ6,5%mộtnăm.Bâygiờ,giảsửsaugiaiđoạnkéodài,tỷlệlạmphátlà2%.Nghĩalàsốtiềnđầutưphảităng2%đểduytrìsứcmua.Dovậy,trongmộtnăm,nhàđầutưsẽsửdụng4,5%quỹ,vàkhoảntiềntiếtkiệmsẽtăng2%.Tiếptụctrongcácnămtiếptheosẽcóthểlạitănglên2%,nhờvậyngườinghỉhưuvẫncóthểmuarổhànghóatiêubiểutrênthịtrườnggiốngnhau.Bằngcáchtiêuíthơntổnglợinhuậntừdanhmụcđầutư,ngườinghỉhưucóthểduytrìsứcmuacủacảquỹđầutưlẫnsứcmuahàngnămcủanó.Quytắccơbảnlà:Trướctiênphảiđánhgiálợinhuậncủaquỹđầutư,sauđótrừtỷlệlạmphátđểxácđịnhtỷlệtiêudùngổnđịnh.

Còncómộtlýdonữađểđặttỷlệtiêudùngdướitỷsuấtlợinhuậndựđoán.Lợinhuậnthựctếtừcổphiếuvàtráiphiếuthayđổiđángkểquacácnăm.Lợinhuậncổphiếucóthểđạttrungbình7,5%trongmộtgiaiđoạndài,nhưngcómộtsốnămsẽcaohơnvàmộtsốnămlạiâm.Giảsửbạnnghỉhưuởtuổi65vàsauđóđộtngộtvấpphảithịtrườnggiáxuốngnghiêmtrọngnhưnăm1973và1974,khicổphiếugiảm50%.Nếubạnrút9%mộtnăm,khoảntiếtkiệmcủabạnsẽbịrútsạchtrong10năm.Nhưngnếubạnchỉrút4%,bạnsẽkhônglolắnghếttiềndùsốngđến100tuổi.Tỷlệtiêudùngvừaphảisẽtốiđahóakhảnăngbạncóđủtiền.Vậynếubạnchưađếntuổinghỉhưu,hãysuynghĩkỹlưỡngvềvấnđềtiếtkiệmcàngnhiềucàngtốt,nhờvậybạncóthểsốngthoảimái,thậmchívớitỷlệrútranhỏ.

Baghichúcầnphảiđưavàocácquytắcnghỉhưucủachúngta.Thứnhất,đểcókhoảntiềnrútvừaphải,đừngbaogiờsửdụngquá4,5%giátrịcủabấtcứquỹđầutưnàovàođầunăm.Vìthịtrườngdaođộng,việcchitiêucủabạnsẽthayđổivàkhôngđángtincậytừnămnàysangnămkhác.Lờikhuyêncủatôilàhãybắtđầusửdụng4,5%quỹhưutrí,sauđólàmkhoảntiềnrútratănglên2%mỗinăm.Điềunàysẽđảmbảokhoảnthunhậpmàbạncókhinghỉhưu.

Thứhai,bạnsẽthấythunhậplợitứctừtráiphiếuvàcổtứcrấtcókhảnăngíthơn4,5%màbạnmongnhậnđược.Vậybạnsẽphảiquyếtđịnhnênrúttàisảnnàotrước.Bạnnênbánđiphầnvượtquámụctiêubanđầutrongdanhmụcđầutư.Giảsửthịtrườngchứngkhoántăngmạnhvàtỷlệ50-50banđầuchuyểnthành60%cổphiếuvà40%tráiphiếu.Bạncóthểthấyhàilòngkhicổphiếuhoạtđộngtốt,vậycũngnênquantâmđếnviệcdanhmụcđầutưđãtrởnênrủirohơn.Hãyrútrabấtcứkhoảntiềndưnàobạncầnởmụccổphiếutrongdanhmụcđầutư.Dovậy,bạnnênđiềuchỉnhsựphânphốitàisảnvàtạorathunhậpcầnthiết.Thậmchínếukhôngcầnrútdanhmụcđầutưđểphụcvụchitiêu,tôikhuyênbạnhãytáicânbằngdanhmụcđầutưhàngnămđểduytrìtỷlệrủirotrongdanhmụcđầutưphùhợpvớikhảnăngchịuđựngrủirocủamình.

Thứba,bạnsẽphảixâydựngmộtchiếnlượcrúttàisảnđểtrìhoãnthờigianđóngthuếthunhậpcànglâucàngtốt.KhibắtđầunhậnkhoảntiềnphânphốitốithiểubắtbuộctheoliênbangtừIRAvà401(k),bạnsẽphảisửdụngcáckhoảnnàytrướckhirútcáctàikhoảnkhác.Vớicáctàikhoảnbịđánhthuế,bạnđãtrảthuếthunhậpcổtức,lợinhuậnvàkhoảnlãivốnmàcác

khoảnđầutưmanglại.Dovậy,rõràngbạnnênsửdụngcáckhoảntiềnnàytiếptheo(hoặcđầutiên,nếubạnchưađến75tuổikhicầntiềnrút).Sauđó,hãysửdụngcáctàisảnđượchoãnthuếbổsung.Nếubạnđểlạicáctàikhoảnchongườithừakế,hãysửdụngtàikhoảnRothIRAsaucùng.Khôngcókhoảnrútyêucầuvớicáctàikhoảnnày,vàbạncóthểchuyểntàisảnchongườithừakếvàđượcmiễnthuếthunhập.

Khôngaicóthểđảmbảocácquytắcmàtôiđưarasẽngănbạntiêuhếtsốtiềncủamình.Bạncóthểthayđổicácquytắctheohướngnàyhayhướngkhác,phụthuộcvàosứckhỏecũngnhưthunhậpvàtàisản.Nếubạnthấymìnhđãởtuổi80,hãyrút4,5%mỗinămvàdanhmụcđầutưđangtăngdần,hoặcbạntinrằngnềnyhọcđãkhámphárathuốctrườngsinh,hoặcbạnnêncânnhắcviệcnớilỏnghầubao.

15.BabướcquantrọngđểđầutưcổphiếuThunhậphàngnăm20bảng,chiphíhàngnăm19bảng,đólàhạnhphúc.Thunhậphàngnăm

20bảng,chiphíhàngnăm20bảngvà6xu,thựclàbấthạnh.

―CharlesDickens,DavidCopperfield

ChươngnàysẽđưaracácquytắcmuacổphiếuvànhữnglờikhuyênđặcbiệtdànhchocáccôngcụmàbạncóthểsửdụngđểlàmtheocáchướngdẫnphânphốitàisảnđãđượctrìnhbàyởChương14.Lúcnàybạnđãcócácquyếtđịnhsángsuốtvềthuế,nhàở,bảohiểmvànhậnđượcnhiềuthứngoàikhoảntiếtkiệm.Bạnđãxemxétcácmụctiêu,cácgiaiđoạntrongcuộcđờivàtháiđộđốivớirủiro,đồngthờiđãxácđịnhnênđưabaonhiêutàisảnvàothịtrườngchứngkhoán.Giờđãđếnlúccầunguyệnthậtnhanhởnhàthờvàdũngcảmtiếnbước,đặcbiệtchúýđểtránhcácnghĩađịa.Cácquytắccủatôicóthểgiúpbạntránhnhữngsailầmnghiêmtrọngvànhữngthayđổikhôngcầnthiết,đồngthờilàmtăngthunhậpcủabạnlênmộtchútmàkhôngphảigánhchịurủiro.Tôikhôngthểđưarabấtcứđiềukỳdiệunào,nhưngtôibiếtrằngviệctăng1-2%thunhậptừtàisảncủabạncóthểtạonênsựkhácbiệtgiữahạnhphúcvàthảmhọa.

Bạnphảimuacổphiếunhưthếnào?Vềcơbản,cóbacách,tôigọilàbướcKhôngsuynghĩ,bướcTựthựchiệnvàbướcNgườichơithaythế.

Trongtrườnghợpđầutiên,bạnchỉđơngiảnmuacổphầncủanhiềuquỹchỉsốđadạng,vớicácnhómcổphiếukhácnhauvốntạonêndanhmụcđầutưcủabạn.Phươngphápnàycũnghoàntoànđơngiản.Thậmchínếubạngặptíchútrắcrốitrongkhibướcđingẫunhiên,bạncũngcóthểkiểmsoátnó.Vàbạnđượcđảmbảotỷsuấtlợinhuậnhàngnămbằngvớicácnhómtàisảnnóichung.Vềmặthiệuquả,thịtrườngkéobạnđicùng.Vớinhiềunhàđầutư,đặcbiệtlànhữngaithíchgiảiphápđầutưdễdàngvàítrủiro,tôikhuyênhọnêncúiđầutrướcnhữngtrítuệsiêuphàmcủathịtrườngvàsửdụngcácquỹchỉsốchotoànbộdanhmụcđầutư.Tuynhiên,vớitấtcảcácnhàđầutư,tôikhuyênnênđầutưítnhấtmộtphầndanhmụcđầutư,đặcbiệtlàphầndànhchogiaiđoạnnghỉhưu–vàocácquỹchỉsố.

Theophươngphápthứhai,bạnxuốngPhốWall,lựachọnloạicổphiếucủamìnhvànhậnvềtỷsuấtlợinhuậncaohơnhoặcthấphơnsovớicácquỹchỉsố.Điềunàynghecóvẻkháthúvị,songtôikhôngkhuyếnkhíchcácnhàđầutưsửdụngphươngphápnày.Tuynhiên,nếubạnmuốnđầutưtheocáchnày,tôicómộtsốquytắclựachọncổphiếuđểđạtđượcmộtsốthànhcông.

Thứba,bạncóthểngồixuốngvàchọnmộtnhàquảnlýđầutưchuyênnghiệpthựchiệnchobạn.Cáchduynhấtmàcácnhàđầutưvớicácphươngtiệnkhiêmtốncóthểthựchiệnđượcđiềunàylàmuacácquỹđầutưđượcquảnlý.Tôikhôngthíchcácquỹđượcquảnlýtíchcực,nhưngởphầnsaucủachươngnày,tôisẽtrìnhbàymộtsốgợiýhữuíchgiúpbạnlựachọnquỹđúngđắnhơn.

Trongnhữnglầnxuấtbảntrước,cuốnsáchnàyđãmôtảmộtchiếnlượcmàtôigọilàbướcMalkiel:muacổphầncủacôngtycócổphầncốđịnhvớimứcchiếtkhấutừgiátrịcủacáccổ

phầnmàquỹđầutưnắmgiữ.Tronglầnxuấtbảnđầutiêncủacuốnsách,cổphiếuMỹcómứcchiếtkhấu40%.Hiệnnaymứcchiếtkhấugiảmhơnnhiều,vìcácquỹđầutưngàycàngđịnhgiáhiệuquả.Thếgiớiđầutưngàycàngrộnglớn,songkhiphạmvingàycàngrộnglớnhơn,ngườitathấyrằngvớimộtsốloạiquỹđầutưnhấtđịnh,mứcchiếtkhấuhấpdẫncóthểtăngvàđôikhicácnhàđầutưhiểubiếtcóthểtậndụng.

BướcKhôngsuynghĩ:ĐầutưvàocácquỹchỉsốChỉsốS&P500,mộtchỉsốđạidiệncho3/4giátrịcủatấtcảcáccổphiếuthườngđượcgiaodịchcủaMỹ,đãđánhbạihầuhếtcácchuyêngiaquahầuhếtcácgiaiđoạn.Muamộtdanhmụcđầutưcủatấtcảcáccôngtytrongchỉsốnàylàcáchdễnhất.Đốivớithờiđiểmnăm1973(lầnxuấtbảnđầutiên),phươngphápnàyrấtcầnthiếtđốivớicácnhàđầutưnhỏ:

Cáichúngtacầnlàmộtquỹtươnghỗkhôngthuphímôigiới,vớiphíquảnlýtốithiểu.Quỹnàychỉđơngiảnmuahàngtrămcổphiếu,tạonênmộtdanhmụcthịtrườngrộnglớnvàkhônggiaodịchtừcổphiếunàysangcổphiếukhácnhằmchọnđượccổphiếuthànhcông.Bấtcứkhinàohoạtđộngdướimứctrungbìnhcủabấtkỳquỹtươnghỗnàođượcchúý,ngườiphátngôncủaquỹnhanhchóngchỉrarằng”bạnkhôngthểmuađượcnhữngthứtrungbình”.Đólàlúcmàcôngchúngcóthể.

Khônglâusaukhicuốnsáchnàyđượcxuấtbản,ýtưởngvề“quỹchỉsố”đãtrởnênnổitiếng.Banđầu,chỉcócáckháchhàngnghỉhưulớnmớiđượcmờichàocơhộiđầutưnày.Đếnnăm1976,mộtquỹđượcthiếtlậpchophépcôngchúngthamgia.Vanguard500IndexTrustlàquỹtươnghỗmua500loạicổphiếucủaS&P500vớitỷlệbằngnhautheochỉsố.Mỗinhàđầutưchiasẻthunhậpròngvàkhoảnlãigộpcũngnhưnhữngtổnthấttrongdanhmụcđầutưcủaquỹtheotỷlệ.Ngàynay,cácquỹchỉsốS&P500cótrongmộtsốnhómquỹtươnghỗvớitỷlệchiphíthấphơn1/10của1%tàisản,íthơncácchiphícủahầuhếtcácquỹtươnghỗđượcquảnlýtíchcựchoặccácphòngtínthácngânhàng.Giờđâybạncóthểmuathuậnlợivàkhôngtốnkém.BạncũngcóthểmuacácquỹchỉsốS&P500từngânhàngStateStreetBank(đượcgọilàSPDRshoặc“ngườinhện”)vàtừBarclaysGlobalInvestors(đượcgọilàcổphiếui).

Logicđằngsauchiếnlượcnàylàlogiccủalýthuyếtthịtrườnghiệuquả.Nhưngthậmchínếucácthịtrườngkhônghiệuquả,việclậpchỉsốsẽvẫnlàmộtchiếnlượcđầutưhữuích.Vìtấtcảcáccổphiếutrênthịtrườngphảithuộcsởhữucủaaiđó,dẫnđếntấtcảcácnhàđầutưtrênthịtrườngcóthểkiếmlãithịtrường.Quỹchỉsốthuđượclãithịtrườngvớimứcchiphítốithiểu.Vậynênquỹđượcquảnlýtíchcựcởmứcvừaphảicótỷlệchiphíkhoảng1,5%mộtnăm.Dovậy,quỹnàyhoạtđộngkémhơnthịtrườngnóichungdolượngchiphíbịtrừđitừtổngthunhập.

Nhiềunghiêncứutrongcácchươngtrướcđãchỉrarằngsovớihoạtđộngcủacácnhàđầutưtổchứclớn,hoạtđộngdàihạncủaS&P500rấttốt.Tronggiaiđoạn1974-2006,S&P500hoạtđộngtốthơn3/4cácquỹtươnghỗ–tổnglợinhuậnhàngnămtrungbìnhcủaS&P500hơn1,5điểmphầntrămsovớiquỹtrungbình.

Cácnghiêncứutươngtựđốivớicácquỹhưutrí,ngânhàngvàcôngtybảohiểmgópvốnvàocácquỹtươnghỗcũngcókếtquảtươngtự.S&Pvượtkhoảng2/3cácdanhmụcđầutưđượcquảnlýchuyênnghiệptừ1980-1990.Hơnnữa,bạncóthểđếmtrênđầungóntaysốlượngquỹ

tươnghỗđãvượtquabấtkỳquỹchỉsốnào.

Tổngquanvềgiảiphápquỹchỉsố

Giờchúngtahãytổngkếtnhữngưuđiểmcủaviệcsửdụngcácquỹchỉsốnhưphươngtiệnđầutưhàngđầuđểđạtđượcmụctiêuđầutư.Cácquỹchỉsốđãtạoratỷsuấtlợinhuậnvượtcácquỹcủacácnhàquảnlýtíchcựckhoảng1,5điểmphầntrăm.Cóhailýdocơbảnchokếtquảnày:phíquảnlývàphígiaodịch.Cácquỹchỉsốcôngcóthểcómứcphíthấphơn1/10của1%.Cácquỹtươnghỗđượcquảnlýtíchcựcthuphíquảnlýhàngnămvàcácchiphíthịtrường,trungbìnhkhoảng150điểm(1,5%điểmphầntrăm)mộtnăm.Hơnnữa,cácquỹchỉsốchỉgiaodịchkhicầnthiết,trongkhicácquỹtíchcựccótỷlệdoanhthugần100%,vàthậmchícònhơn.Sửdụngbiệnphápướclượngkhiêmtốnvềchiphígiaodịch,cóthểthấymứcdoanhthunhưvậylàmộttrởngạitronghoạtđộng.Thậmchínếuthịtrườngchứngkhoánkhônghoàntoànhiệuquả,sựquảnlýtíchcựcnóichungcóthểkhôngđạtđượctổngthunhậpvượttrộisovớithịtrường.Dovậy,ởmứctrungbình,cácnhàquảnlýtíchcựchoạtđộngkémhơncácchỉsốdonhượcđiểmvềchiphívàphígiaodịch.Thậtkhôngmay,cácnhàquảnlýtíchcựctheonhómkhôngthểgiốngnhưcácnhânvậtcủaGarrisonKeillorl,nhữngđứatrẻởthịtrấnhưcấuLakeWobegonluônđượccoilà“trênmứctrungbình”.[41]

Cácquỹchỉsốcũngđượcưuđãithuế.Cácquỹnàychophépcácnhàđầutưtrìhoãnhoặctránhhoàntoànbịđánhthuếvàolãivốnnếucáccổphầnsaunàyđượcđểlạitrongdichúc.Khixuhướnggiácổphiếu tăngdàihạnvẫn tiếp tục,việcchuyển từchứngkhoánnàysangchứngkhoánkhácbaogồmviệcthựchiệnlãivốnphảichịuthuế.Thuếlàvấnđềtàichínhquantrọngnhấtcầnphảicânnhắcvìviệcthựchiệnlãivốnsớmhơnsẽlàmgiảmlợitứcròng.Cácquỹchỉsốkhôngmuabántừchứngkhoánnàysangchứngkhoánkhác,dovậychúngthườngtránhđượcthuếlãivốn.

Cácquỹchỉsốcũngcóthểđượcdựđoántươngtự.Khibạnmuamộtquỹđượcquảnlýtíchcực,bạnkhôngbaogiờcóthểchắcchắnnósẽliênquanđếncácquỹđồnghạngnhưthếnào.Khimuamộtquỹchỉsố,bạncóthểchắcchắnrằngquỹsẽđitheochỉsốcủanóvàcóthểvượtquácácnhàquảnlýtrungbình.Hơnnữa,cácquỹchỉsốluônđượcđầutưđầyđủ.Bạnkhôngnêntincácnhàquảnlýtíchcực–nhữngngườiphátbiểurằngquỹcủahọsẽchuyểnthànhtiềnmặtvàothờiđiểmthíchhợp.Chúngtađãthấyviệcxácđịnhthờiđiểmđúngcủathịtrườngkhôngmanglạihiệuquả.Cuốicùng,rấtdễđánhgiácácquỹchỉsố.Trongnăm2006,cóhơn5.000quỹtươnghỗcổphiếu,vàkhôngcócáchnàođángtincậyđểdựđoánquỹnàosẽhoạtđộngtốttrongtươnglai.Vớicácquỹchỉsố,bạnbiếtchínhxácmìnhcógì,cácquátrìnhđầutưcũngcựckỳđơngiản.

“Nhảyquamộttòanhàcaotầngthìcũngđángnểđấy,nhưngliệuanhcóthểvượtquachỉsốS&Pkhông?”

Bấtchấptấtcảcácbằngchứngđốingược,giảsửnhàđầutưvẫntinrằngsựquảnlýđầutưcaocấpthậtsựtồntại.Cóhaivấnđề:Thứnhất,rõràngkỹnăngnàyrấthiếm;vàthứhai,cóvẻnhưkhônghiệuquảđểtìmkiếmkỹnăngnàytrướckhinóđượcchứngminhquathờigian.NhưChương7đãchỉrõ,cácquỹhoạtđộngtốtnhất trongmộtgiaiđoạnkhônghẳn làquỹhoạtđộngtốtnhấttronggiaiđoạntiếptheo.

Hoạtđộnggiaodịchcổphiếugiữacácnhàđầutưtổchứcgiốngnhưloạivậnđộngtĩnhluyện:rấtnhiềunănglượngđượcsửdụng,nhưnggiữacácnhàquảnlýđầutưđềubằngnhau,vàphígiaodịchmànhàquảnlýgánhchịutríchtừhiệusuất.Giốngnhưconchósănthỏ,cácnhàquảnlýtàichínhchuyênnghiệpcóvẻnhưđãđượcdựđoánthuatrongcuộcđuavớinhữngconthỏmáy.Hơichútngạcnhiênkhinhiềunhàđầutưtổchức,baogồmIntel,Exxon,Ford,AmericanTelephoneandTelegraph,HarvardUniversity,quỹCollegeRetirementEquityFundvàtổchứcNewYorkStateTeachersAssociationđãđặtphầnlớntàisảnvàocácquỹchỉsố.Năm1977,1tỷđô-latàisảnđượcđầutưvàocácquỹchỉsố.Đếnnăm2006,khoảng3nghìntỷvốnđầutưthuộcvềcácquỹchỉsố.

Cònbạnthìsao?Khimuamộtquỹchỉsố,bạntừbỏcơhộikhoekhoangởcâulạcbộgolfvềkhoảnlợinhuậnđángkinhngạcmàbạnkiếmđượcbằngcáchchọnnhữngchứngkhoánchiếnthắngthịtrường.Sựđadạnghóatrêndiệnrộngloạitrừnhữngtổnthấtlớnliênquanđếntoànbộthịtrường;đồngthời,nócũngloạitrừcảnhữngkhoảnlãikhổnglồ.Dovậy,nhiềunhàchỉtríchởPhốWallcoihoạtđộngđầutưquỹchỉsốlà“sựxoàngxĩnhđượcđảmbảo”.Nhưngkinhnghiệmchothấyrõràngnhữngngườimuaquỹchỉsốcóthểthuđượckếtquảvượtquákếtquảcủacácnhàquảnlýquỹtiêubiểu,màphítưvấncaovàkhoảndoanhthudanhmụcđầutưđángkểsẽlàmgiảmlợinhuậnđầutư.Nhiềungườisẽtìmthấysựđảmbảokhichơitròchơicủathịtrườngchứngkhoántheogiádanhnghĩahấpdẫn.Tấtnhiên,chiếnlượcnàykhôngloạitrừrủiro.Nếuthịtrườngđixuống,danhmụcđầutưcủabạnchắcchắnsẽxuốngtheo.

Phươngphápđầutưtheochỉsốcónhữnghấpdẫnkhácnữađốivớinhàđầutưnhỏ.Nóchophépbạncóđượcmộtdanhmụcđầutưđadạngmàchỉcầnđầutưít.Nócũngchophépbạngiảmphímôigiới.Khimộtnhàđầutưcánhânmuacổphiếu,họtrảphímôigiớirấtcaochonhữnglầngiaodịchnhỏ(thậmchíkhicóngườimôigiớichiếtkhấu).Vớisựgópchungvốncủanhiềunhàđầutư,quỹchỉsốmuakhốilượnglớnvàcóthểthươngthảophímôigiớitớitừngxutrênmỗicổphầngiaodịch.Quỹchỉsốlàmtấtcảcáccôngviệcthuthậpcổtứctừmọicổphiếunósởhữuvàgửitheotừngquýchobạn(lợinhuậncóthểđượctáiđầutưtheoyêucầu).Nóingắngọn,quỹchỉsố làphươngphápsángsuốt,cóthểsửdụngđểđạtđượctỷsuất lợinhuậnmàthậtsựkhôngcầncốgắng,vàchỉcầnchiphítốithiểu.

Địnhnghĩarộnghơnvềviệclậpchỉsố

Tronglầnxuấtbảnđầutiêncủacuốnsáchnàynăm1973,tôiđãđưarachiếnlượclậpchỉsố–thậmchítrướckhicácquỹchỉsốxuấthiện.Rõràngđólàmộtýtưởngkịpthời.Chođếnnay,chỉsốphổbiếnnhấtđượcsửdụnglàS&P500.Nhưnggiờđây,làmộttrongnhữngngườiủnghộchỉsố500,tôimuốnthayđổilờikhuyêncủamình,dùvẫnkhuyếnkhíchlậpchỉsố.Mộtsốngườirằngđịnhnghĩavềviệclậpchỉsốquáhẹp.Nhiềungườiđãnhầmlẫnhoạtđộngnàyvới

chiếnlượcmuachỉsốS&P500.Đókhôngcònlàtròchơiduynhấtnữa.HiệusuấtvượttrộicủacáccổphiếuMỹvốnhóalớnvàothậpniên1990từngthốngtrịS&P500khôngcòntiếpdiễnvàođầuthiênniênkỷmới,vàsựlớnmạnhcủacáccổphiếuvốnhóanhỏđãxácđịnhvịtrícủamình.S&P500đãbỏsóthàngnghìncôngtynhỏtrongsốcáccôngtynăngđộngnhấtcủanềnkinhtế.Dovậy,tôitinrằngnếumộtnhàđầutưchỉmuamộtquỹchỉsốcủaMỹ,chỉsốchungnhấtđểcạnhtranhlàmộttrongnhữngchỉsốrộnghơnnhưRussel3.000,Dow/Wilshire5.000-StockIndexhoặcchỉsốMSCI,chứkhôngphảiS&P500.

Cóhailýdochonhậnđịnhmàtôiđưara.Thứnhất,chiếnlượclậpchỉsốS&P500đãtrởnênquáphổbiếnđếnmứccóthểảnhhưởngđếnviệcđịnhgiácáccổphiếutrongchỉsố.Cóthểthấyđiềunàyrõràngkhinhữngthayđổiđượcthựchiệntrongthànhphầncủachỉsố,nhưvẫnthườngxuyênxảyra.Trongsuốtcơnbùngnổhoạtđộngsápnhậpvàmualạigiaiđoạncuốithậpniên1980-1990,nhiềucôngtyS&P500đãbiếnmấtvàrútrakhỏichỉsốnày.Sauđó,cáccôngtynàyđãđượcthaythếbằngcáccôngtykhácvốntrướcđóchưacómặttrongchỉsố.Nhưvậy,cáccôngtymớiđượcgianhậpthườngtănggiá(ítnhấtlàtạmthời)khoảnghơn5%–chỉđơngiảnvìgiờđâyhọlàmộtthànhviêncủachỉsốS&P.Cácnhàquảnlýdanhmụcđầutư–nhữngngườiđiềuhànhcácquỹchỉsố–phảigánhchịuphígiaodịchđượcyêucầuđểmuacổphiếucủacáccôngtymới(tỷlệphùhợpvớiquymô,vàdovậyphùhợpvớikhốilượngtrongchỉsố)đểhoạtđộngcủadanhmụcđầutưtiếptụcphùhợp.Dovậy,sựphổbiếncủachỉsốS&P500cóthểkhiếngiácổphiếutrongchỉsốcaohơnmộtchútsovớigiácổphiếukhôngthuộcchỉsố,ítnhấtlàtrongmộtgiaiđoạnnhấtđịnh.Bấtcứýtưởngđầutưnàotrởnênnổitiếngcũngcóthểđượcđịnhgiácao.

Lýdothứhaiđểyêuthíchmộtchỉsốrộnghơn,toàndiệnhơnlà80nămlịchsửthịtrườngđãkhẳngđịnh rằngnhìn chung các cổphiếunhỏ thườnghoạtđộng tốt hơn các cổphiếu lớn.Chẳnghạn,từnăm1926-2006,mộtdanhmụcđầutưgồmcáccổphiếunhỏmanglạitỷsuấtlợinhuậnhơn12%/năm, trongkhivớicáccổphiếu lớnhơn(chẳnghạnS&P500)chỉkhoảng10,5%/năm.Mặcdùcáccổphiếunhỏhơnthườngrủirohơncáccổphiếublue-chip,songmộtdanhmụcđầutưđượcđadạnghóavớicáccôngtynhỏcóthểmanglạikhoảnlợinhuậnchắcchắn.Vìcảhailýdonày,tôirấthứngthúvớimộtchỉsốhộitụnhiềucôngtycủaMỹhơn,baogồmmộtlượnglớncáccôngtynhỏnăngđộngcóthểnằmtrongchukỳtăngtrưởngtrongthờigiangần.

Tronglầnxuấtbảnthứtưcủacuốnsáchnày,tôiđãgợiýrằngchỉsốS&Plàđạidiệnhoànhảocủathịtrường.Tôiđãviết:“Thậtmaymắnkhicómộtquỹmuamộtchỉsốbaogồmhàngnghìncôngtynhỏhơntrongsốcáccôngtynăngđộngnhấtcủanềnkinhtế.”ThậtmaymắnchocácnhàđầutưkhiVanguardGroup–mộttrongcáctổhợpquỹtươnghỗ,đãlắngngheđiềunày.

Phảinhắc lại rằngchỉ sốS&P500chiếm75-80%giá trị thị trườngcủa tất cảcáccổphiếuthườngnổibậtcủaMỹ.Trongkhiđó,hàngnghìncôngtychỉchiếm20-25%cònlạicủatổnggiátrịthịtrường.Trongnhiềutrườnghợp,cáccôngtymớinổiđemlạinguồnlợinhuậnđầutưcaohơn(cũngnhưrủironhiềuhơn).Dow/Wilshire5.000gồmcáccổphiếuthườngcủaMỹđượcgiaodịchrộngrãitrêncácsàngiaodịchchứngkhoánNewYorkvàMỹlẫnthịtrườngNASDAQ.Russell3.000vàMSCIIndexcótấtcả,ngoạitrừcáccổphiếunhỏnhất(vàítthayđổinhất)trênthịtrường.MộtsốquỹtươnghỗhiệndựatrênviệclậpchỉsốcủaDow/WilshirevàRussell.Cácquỹchỉsốnàythườngđiliềnvớicáitên“TotalStockMarketPortfolio”(danhmục

đầutưthịtrườngcổphiếutoàndiện).Mặcdùhoạtđộngtrongquákhứkhôngthểđảmbảokếtquảtrongtươnglai,cácbằngchứngrõràngchứngtỏrằngcácquỹchỉsốthuộcthịtrườngcổphiếutoàndiệnmanglạimứclợinhuậncaohơnsovớicácnhàquảnlýquỹtươnghỗtrungbình.

Hơnnữa,khônggiốngnhưhộitừthiện,việclậpchỉsốkhôngbắtđầu(vàkếtthúc)tạinhà.NhưtôiđãtrìnhbàyởChương8,cácnhàđầutưcóthểgiảmrủirobằngcáchđadạnghóatheohướngquốctế,khithêmcácnhómtàisảnnhưbấtđộngsảnvàodanhmụcđầutưvàgiữmộtvịtrínhấtđịnhtrongdanhmụcchotráiphiếu,baogồmtráiphiếuchốnglạmphátcủaBộTàichính.Đâylàbàihọccơbảncủathuyếtdanhmụcđầutưhiệnđại.Dovậy,tôikhôngbaogiờkhuyêncácnhàđầutưchỉmuamộtquỹchỉsốtrênthịtrườngchứngkhoánMỹvàkhôngnắmgiữbấtkỳchứngkhoánnàokhác.Nhưngđókhôngphảilàýkiếnđingượclạiviệclậpchỉsố,vìcácquỹchỉsốhiệncócáchoạtđộngbắtchướcmộtsốchỉsốquốc tếnhưMorganStanleyCapitalInternational(MSCI)củachâuÂu,AustraliavàchứngkhoánFarEastern(EAFE),chỉsốsápnhậpthịtrườngMSCI.Thêmvàođó,cócácquỹchỉsốnắmgiữcácquỹđầutưtínthácbấtđộngsản(REIT).Hơnnữa,cácquỹchỉsốnàycũngthườnghoạtđộngtốthơncácquỹđượcquảnlýtíchcựckhiđầutưvàochứngkhoángiốngnhau.Cuốicùng,cácquỹchỉsốthịtrườngtráiphiếuđitheochỉsốtráiphiếutậptrungLehman.Cácquỹnàycũnghoạtđộngtốthơncácquỹtráiphiếuđượcquảnlý.

Mộtdanhmụcđầutưquỹchỉsốđặcbiệt

Bảngdướiđâytrìnhbàycácnhómquỹchỉsốđặcbiệtmànhàđầutưcóthểsửdụngđểxâydựngdanhmụcđầutưcủamình.Bảngthểhiệntỷlệphầntrămđềnghịchonhữngngườiởđộtuổi40-50.Nhữngngườikhôngởtrongđộtuổinàycũngcóthểsửdụng,chỉcầnthayđổitỷlệchophùhợpvớiđộtuổicủamình.Hãyghinhớrằngviệcthayđổitỷlệcầnphụthuộcvàokhảnăngchịuđựngvàtháiđộđốivớirủiro.Nhữngngườisẵnsàngchấpnhậnrủirolớnhơnvớihyvọngthuđượckhoảnlợinhuậncaohơncóthểgiảmbớttỷlệtráiphiếutrongdanhmụcđầutư.Nhữngngườimuốncóthunhậpổnđịnhđểtrangtrảicuộcsốngcóthểtăngthêmcổphiếubấtđộngsản,bởivìchúngmanglạimứcthunhậpthườngxuyênlớnhơn.

Bảng15.1:DanhmụcđầutưquỹchỉsốđặcbiệtdànhchothếhệBabyBoomers[42]

Tiềnmặt(5%)*

QuỹthịtrườngtiềntệFidelitySpartanhoặcTIAA-CREFMoney

QuỹtrịtrườnghoặcquỹthịtrườngchứngkhoánVanguardPrime

Tráiphiếu(32,5%)

QuỹchỉsốthịtrườngtráiphiếuVanguard

Cổphiếubấtđộngsản(12,5%)

QuỹchỉsốVanguardREIT

Cổphiếu(50%)

CổphiếuMỹ(34%)

FidelitySpartan,T.RowePrice,hoặccổphiếuVanguard

Quỹchỉsốthịtrường

Cácthịtrườngquốctếpháttriển(8,5%)

FidelitySpartanhoặcquỹchỉsốVanguardInternational

Cácthịtrườngquốctếmớinổi(7,5%)

QuỹchỉsốthịtrườngmớinổiVanguard

*Mộtquỹtráiphiếungắnhạncóthểthaythếchomộttrongcácquỹthịtrườngtiềntệđượcliệtkêởtrên.

Nênnhớrằng tôigiảsửbạnnắmgiữhầuhết,nếukhôngphải tấtcả,chứngkhoáncủabạntrongkếhoạchnghỉhưuđượcưuđãithuế.Chắcchắntấtcảcáctráiphiếucủabạnnênnằmtrongtàikhoảnnhưvậy.Nếutráiphiếuđượcđặtngoàicáctàikhoảnhưutrí,bạnnênmuacáctráiphiếumiễnthuếhơnlàcácchứngkhoánđánhthuếthunhậpcốđịnh.Hơnnữa,nếucổphiếuthườngcủabạnnằmtrongcáctàikhoảnchịuthuế,bạncóthểmuốncânnhắccácquỹchỉsốhạnchếđánhthuế[43]trongmụcsau.Cuốicùng,hãychúýrằngtôiđãđưarachobạnsựlựachọnvềcácquỹchỉsốtừnhiềutổhợpquỹtươnghỗkhácnhau.VìcósựhợptáclâudàivớiVanguardGroup,tôimuốnđảmbảobạncómộtvàiquỹkhôngthuộcVanguardđểlựachọn.Tấtcảcácquỹliệtkêtrongbảngcótỷlệchiphínhỏvàkhôngthuphí.

CácquỹETFvàquỹchỉsốhạnchếđánhthuế

Mộttrongnhữngưuđiểmcủaviệcquảnlýdanhmụcđầutưthụđộng(chỉđơngiảnmuavànắmgiữmộtquỹchỉsố)làchiếnlượcnàygiảmthiểuchiphígiaodịchvàthuế.NhưhainhàkinhtếthuộcĐạihọcStanfordlàJoelDicksonvàJohnShovenđãchỉra,thuếlàyếutốchínhcầnphảicânnhắc.Vớiviệcsửdụngvídụvềmộtquỹtươnghỗxuấthiệntừnăm1962,họthấyrằng1đô-lađượcđầu tư, trước thuếnăm1962đã tăng lên tới21,89đô-lanăm1992.Tuynhiên,saukhiđóngthuếcổtứcthunhậpvàphânchialãivốn,1đô-lanàyđượcđầutưvàomộtquỹtươnghỗsẽchỉtănglên9,87đô-la.

Xétvềmộtkhíacạnhquantrọng,cácquỹtươnghỗchỉsốgiúpgiảiquyếtvấnđềthuế.Vìhọkhôngmuabántừcổphiếunàysangcổphiếukhácnênthườngtránhđượcthuếlãivốn.Tuynhiên,thậmchícácquỹchỉsốcũngnhậnthấymộtsốkhoảnlãivốnbịđánhthuếđốivớingườinắmgiữ.Cáckhoảnlãinàythườngtăngngoàichủý,cóthểdohoạtđộngmualạicủamộtcôngtytrongchỉsốhoặcdoquỹtươnghỗbuộcmualại.Trườnghợpsauxảyrakhicáccổđông

thuộcquỹtươnghỗquyếtđịnhmualạicổphầncủahọvàquỹphảibánchứngkhoánđểtăngthêmlượngtiềnmặt.Dovậy,thậmchícácquỹchỉsốthôngthườngcũngkhôngphảilàgiảipháphoànhảochoviệcgiảmthiểunghĩavụthuế.

Cácquỹchỉsốgiaodịchtraođổi(EFT)như“ngườinhện”(mộtquỹS&P500)và“kẻtráotrở”(mộtquỹchứngkhoán)thườngmanglạihiệuquảvềthuếcaohơnsovớicácquỹchỉsốthôngthườngvìhọcóthểtậndụngviệcmualạibằnghiệnvật.Quátrìnhmualạibằnghiệnvậtđượcthựchiệnbằngcáchphânphốicáccổphầnchiphíthấpdựavàoyêucầumualại.Giaodịchnàykhôngphảibịđánhthuế,vìvậykhôngphảichialợinhuậnchocáccổđôngkháctrongquỹ.Hơnnữa,cổđôngmualạiETFđóngthuếdựatrênchiphíbanđầucủacổphiếu–chứkhôngphụthuộcvàonhómcổphiếuđượcphânphối.ETFcũngcóchiphíthấpnhất.CórấtnhiềuquỹETFvớicáccổphiếuMỹvàquốctế.ETFlàphươngtiệnhoànhảođểđầutưlớnvàocácquỹchỉsố.

Tuynhiên,cácquỹETFyêucầuchitrảphígiaodịch,baogồmphímôigiớivàchênhlệchgiámua/giábán.Dovậy,nókhôngphùhợpvớicácnhàđầutưtíchlũycổphầnvớisốlượngnhỏ.Cácquỹchỉsốkhôngthuphíphùhợphơnvớinhómnhàđầutưnày.TôicũngđềnghịbạntránhxasựcámdỗmuahoặcbáncácquỹETFvàobấtcứgiờnàotrongngàyvàmuatheobảochứng.TôiđồngývớiýkiếncủaJohnBogle,nhàsánglậpVanguardGroup:“Nhàđầutưtựhạimìnhkhihọgiaodịch.”Nếubạnbịlôicuốn,bạnnênđitheoLittleMissMuffetvàtránhxacác“ngườinhện”vàanhchịemruộtcủanó.

MộtlựachọnkhácdànhchonhàđầutưquantâmđếnthuếlàquỹhạnchếđánhthuếVanguard:“Danhmụcđầutưtăngtrưởngvàthunhập”.Bấtchấptêngọidanhmụcđầutư,đâylàmộtquỹchỉsốS&P500tốithiểuhóacácloạithuếbằngcáchtrìhoãntrảlãivốn.Đâylàmộtvídụvềphươngthứchoạtđộngcủaquỹ.

Quỹcóthểtrìhoãnlãivốnbằngcácphươngphápsau.Thứnhất,danhmụcđầutưđượclậpchỉsốtheoS&P500,dovậykhôngcóbanquảntrịtíchcựcnàothuđượclãi.Thứhai,khichứngkhoánphảibán(chẳnghạnđểmualại),cácquỹsẽbáncácchứngkhoáncóphícaonhấttrước.Việcbánbắtbuộcnàysẽđượcgiảmthiểu,tuynhiên,dophímualại2%nếunhưcổphiếuđượcnắmgiữíthơn1nămvà1%nếuđượcnắmgiữkhoảngtừ1-5năm.Thứba,quỹthuđượclãibằngcáchbáncáccổphiếuthualỗ.Dovậy,quỹcóthểkhôngphảilàchỉsốchuẩn,nhưngcũngtiếngầnđếnchỉsốnày.

Vanguardcóhaiquỹquảnlýthuếbổsung.MộtlàCapitalAppreciationPortfolio(danhmụcđầutưtăngtrịgiávốn),giốnghệtnhưdanhmụcđầutưthunhậpvàtăngtrưởng(S&P500),ngoạitrừviệcchỉsốđượcsửdụnglàRussell1.000–baogồmnhiềucôngtynhỏvớilợinhuậncổtứcthấphơn.Mặcdùlinhhoạthơn,danhmụcđầutưnàythậmchíhiệuquảhơntrongviệcgiảmthiểuthuếvìchiaítthunhậpcổtứchơn.DanhmụcthứbađượcgọilàBalancedPortfolio(danhmụcđượccânđối),baogồmcácphầnbằngnhaucủadanhmụcđầutưtăngtrịgiávốn(Russell1.000)vàmộtnhómcáctráiphiếumiễnthuếtrunghạn.Cácquỹtheođịnhhướngchỉsốchiphíthấpnàymanglạirấtnhiềuưuđiểmchonhữngngườichịuthuếcaovớithờigianđầutưdàihạnvàcáccổphiếuđượcnắmgiữnằmngoàikếhoạchnghỉhưuưuđãithuế.Chúngđặcbiệthữuíchđốivớicácquỹchongườithừakế.

BướcTựthựchiện:Cácquytắclựachọncổphiếuhữuích

Lậpchỉsốlàmộtchiếnlượcmàtôirấtkhuyếnkhíchcáccánhânvàtổchứcthựchiện.Ítnhất,tôitinrằngcốtlõicủamọidanhmụcđầutưnênđượclậpchỉsố.Tuynhiên,việclậpchỉsốtoànbộdanhmụcđầutưphảiđượccânnhắc.Nhữngngườithíchđầucơchắcchắnsẽthíchsửdụngcácbước(vàkhảnăng)củariênghọđểlựachọnđượccổphiếuthắng,ítnhấtlàmộttỷlệtrongcácquỹđầutưcủahọ.Vớinhữngngườikiênquyếttựmìnhchơithìbước“Tựthựchiện”cóthểsẽhấpdẫnhơn.

Đãbịthửtháchvớitròđánhbạc,tôicóthểhiểurõtạisaonhiềunhàđầutưkhôngchỉbịbắtbuộcphảichọnvụthắng lớn,màcònthiếuhàohứngđốivớihệ thốnghứahẹnkếtquảchỉngangbằngnhữngngườikháctrênthịtrường.Vấnđềlàđểtựmìnhlàmphảimấtrấtnhiềucôngsức,cũngnhưnhữngngườiluônthắngrấthiếm.Vớinhữngngườicoiđầutưnhưmộttròchơi,phầnnàychỉracáchthứcmàmộtchiếnlượcthôngminhcóthểtạoralợinhuậnlớn,vàítnhất,giảmthiểurủirotrongtròchơilựachọncổphiếu.

Tuynhiên,trướckhiđưachiếnlượcđóvàohànhđộng,bạncầnphảibiếtcácnguồnthôngtinđầutưvàcáchthứclựachọnngườimôigiớiphùhợp.Hầuhếtcácnguồnthôngtincóthểlấyđượctừcácthưviệncôngcộng.BạnnênlàđộcgiảtrungthànhcủacácnhậtbáotàichínhnhưNewYorkTimesvàWallStreetJournal,hoặctuầnbáonhưBarron’s.CáctạpchíkinhdoanhnhưBusinessWeek,FortunevàForbescũngrấthữuíchtrongviệctiếpcậncácýtưởngđầutư.Cácdịchvụtưvấnđầutưlớncũngrấthấpdẫn.Chẳnghạn,bạnnêncốgắngtiếpcậnOutlookcủaStandard&Poor’svàValueLineInvestmentSurvey(cơquangiámđịnhđốitượngđầutưValueLine).Tờđầutiênđượcxuấtbảntheotuầncócácdanhsáchđềnghị;tờthứhaibaogồmcácghichéplịchsử,quanđiểmhiệntạivàrủiro(hệsốBeta)củachứngkhoánlớn,cũngnhưcácđềnghịhàngtuần.Cuốicùng,rấtnhiềuthôngtin,baogồmlờikhuyêncủacácnhàphântíchchứngkhoán,cũngđượcđăngtảirấtnhiềutrênInternet.

Tronglầnxuấtbảnđầutiêncủacuốnsáchnàyvàođầuthậpniên1970,tôiđãđưarabốnquytắclựachọncổphiếuthànhcông.Tôithấychúngvẫncònhữuíchchođếntậnngàynay.Chúngbaogồm:

Quytắc1:Muacổphiếucủacáccôngtyduytrìmứctăngtrưởnglợinhuậntrêntrungbìnhtrongítnhất5năm.Việcnàyrấtkhó,lựachọncổphiếucólợinhuậntănglàtêncủamộttròchơi.Sựtăngtrưởngổnđịnhkhôngchỉlàmtănglợinhuậnvàcổtứccủacôngty,nócòntănghệsốmàthịtrườngsẵnsàngtrảchokhoảnlợinhuậnđó.Nósẽgiúpbạntăngthunhập.Dovậy,nhữngngườimuacổphiếucólợinhuậnbắtđầutăngnhanhsẽcókhoảnlợitiềmnănggấpđôi–cảlợinhuậnvàhệsốđềutăng.

Quytắc2:Khôngbaogiờtrảcaohơnmứchợplýchomộtcổphiếu.Mặcdùtôitinbạnkhôngbaogiờcóthểđánhgiáchínhxácgiátrịthựctếcủamộtcổphiếu,songtôivẫnnghĩbạncóthểxácđịnhđượckhimộtcổphiếucóvẻđượcđịnhgiáhợplý.ChỉsốP/Ethịtrườnglàmộtkhởiđầutốt:Bạnnênmuacổphiếuđượcbánvớihệsốbằng,hoặckhôngquácao,sovớihệsốnày.Chiếnlượccủatôi làtìmkiếmcáctìnhhuốngtăngtrưởngmàthịtrườngchưanhậnrabằngcáchchọncácchỉsốcổphiếucólợinhuậnlớn.Nhưđãnóitrongquytắc1,nếusựtăngtrưởngthậtsựdiễnra,bạnsẽđượcthưởngđếnhailần–cảlợinhuậnvàchỉsốP/Ecóthểtăng,manglạikhoảnlờilớn.Đồngthời,hãycẩnthậnvớicổphiếucóchỉsốcaovàsaunhiềunămtăngtrưởngđãbịgiảmgiá.Nếulợinhuậngiảmthayvìtăng,bạnsẽmấtđếnhailần–chỉsốsẽ

đixuốngcùngvớilợinhuận,vàkếtquảlàtổnthấtnặngnề.TuântheoquytắcnàysẽgiúpnhàđầutưtránhđượcnhữngtổnthấtvớicáccổphiếutăngtrưởngcôngnghệcaođượcbánởmứcchỉsốP/Erấtlớntronggiaiđoạnđầunăm2000.

Cầnghinhớrằng,mặcdùtươngtự,nhưngđiềunàykhôngchỉđơngiảnlàmộtsựxácnhậnkháccủachiếnlược“muacổphiếuP/Ethấp”.Theoquytắccủatôi,việcmuacáccổphiếucóchỉsốP/Etrênmứctrungbìnhlàhoàntoànổn–miễnlàkhảnăngtăngtrưởngcủacôngtytrênmứctrungbình.BạncóthểgọiđólàmộtchiếnlượcP/Ethấpđượcđiềuchỉnh.MộtsốngườigọinólàGARP(tăngtrưởngvớimứcgiáhợplý).MuacổphiếuvớichỉsốP/Ethấpliênquanđếntriểnvọngpháttriểncủanó.Nếubạncóthểlựachọnchínhxáccáccôngtycótốcđộtăngtrưởngtrênmứctrungbình,bạnsẽnhậnđượclợinhuậntrênmứctrungbình.

Quytắc3:Muacổphiếucócáccâuchuyệnvềtriểnvọngtăngtrưởngmànhàđầutưcóthểdựavàođóđểxâylâuđàitrêncát.TrongChương2,tôiđãnhấnmạnhtầmquantrọngcủayếutốtâmlýtrongviệcxácđịnhgiácổphiếu.CácnhàđầutưcánhânvànhàđầutưtổchứckhôngphảilàcáimáytínhtínhtoánchỉsốP/Erồisauđóinracácquyếtđịnhmuavàbán.Họlàconngườicócảmxúc–bịtácđộngbởilòngtham,bảntínhliềulĩnh,niềmhyvọngvànỗisợhãikhiđưaracácquyếtđịnhtrênthịtrườngchứngkhoán.Vìvậy,việcđầutưthànhcôngđòihỏisựnhạybéntrongtưduylẫntâmlý.Tấtnhiên,thịtrườngkhôngchỉhoàntoàndựtrênchủquan;nếutỷlệtăngtrưởngtíchcựcđượcthiếtlập,cổphiếuchắcchắnsẽpháttriển.Songcổphiếucũngnhưconngười–mộtsốhấpdẫnhơnsovớimộtsốkhác,đồngthờiviệccảithiệnchỉsốcổphiếucóthểlànhỏhơnvàchậmhơnnếucâuchuyệncủanókhôngbaogiờtrởnênnổitiếng.Vậylờikhuyêncủatôilàhãytựhỏixemliệucâuchuyệnvềcổphiếucủabạncólôicuốnđámđônghaykhông?Liệuđócóphảilàcâuchuyệncóthểtạoranhữnggiấcmơcósứclantruyền?Đócóphảilàgiấcmơmàdựavàođó,nhàđầutưcóthểxâylâuđàitrêncát–nhưngvớimộtnềntảngvữngchắc?

Quytắc4:Giaodịchchứngkhoánítnhấtcóthể.Thườngxuyênchuyểnđổikhôngmanglạiđiềugìkhácngoàisốtiềnphảitrảchongườimôigiớivàgiatănggánhnặngthuế.Tôikhôngnói:“Đừngbaogiờbáncổphiếumàbạnthuđượclợi.”Cáctìnhhuốngkhiếnbạnmuacổphiếucóthểthayđổi,vàđặcbiệtkhiđếnthờiđiểmhoatulipxuấthiệntrênthị trường,nhiềucổphiếutăngtrưởngthànhcôngcủabạncóthểđượcđịnhgiáquácaovàquánhiềutrongdanhmụcđầutư,nhưđãxảyratrongcơncuồngNiftyFiftyvàothậpniên1970hoặcbongbóngInternetgiaiđoạn1999-2000.Nhưngrấtkhóđểnhậnthấythờiđiểmchínhxácđểbán,vàcóthểbaogồmchiphíthuếcao.Tôirấtghétcáccổphiếuthấtbại.Ngoạitrừmộtsốtrườnghợp,tôithườngbánbấtkỳcổphiếunàogâytổnthấttrướckhikếtthúcmộtnăm.Lýdomàtôichọnthờiđiểmnàylàtổnthấtcóthểgiảm(tùytheosốlượngnhấtđịnh)xétvềphươngdiệnthuế,hoặccóthểmanglạikhoảnlãilẽrabạnđãcó.Dovậy,việcchấpnhậntổnthấtcóthểgiúpgiảmtổnthấtbằngcáchgiảmchiphíthuế.Khôngphảilúcnàotôicũngchấpnhậntổnthất.Nếusựtăngtrưởngmàtôidựđoánbắtđầutrởthànhsựthậtvàtôitinrằngcổphiếucủamìnhsẽhoạtđộngtốthơn,tôicóthểnắmgiữlâuhơnmộtchút.Tuynhiên,tôikhôngkhuyếnkhíchbạnkiêntrìhếtmứctrongcáctìnhhuốngnày,đặcbiệtlàkhiphảnứngnhanhcóthểtạoraưuđãithuếngaylậptức.

Lýthuyếtthịtrườnghiệuquảcảnhbáorằngcácquytắcsángsuốtsauđâykhôngthểdẫnđếnhoạtđộngtốthơn.Vàcácnhàđầutưnghiệpdưphảichịurấtnhiềucảntrở.Cácbáocáolợi

nhuậnkhôngphảilúcnàocũngđángtin,nhưbàihọcmàcácnhàđầutưnhậnđượctừEnronvàWorldComđầuthậpniên2000.Khimộtcâuchuyệnxuấthiệntrênbáochí,cóthểthịtrườngsẽphảnứngtrướcthôngtinđó.Việclựachọncáccổphiếuriênglẻgiốngnhưchămnuôimộtconnhímthuầnchủngvậy.Bạnnghiêncứurồilạinghiêncứuvàquyếtđịnh,rồisauđótiếnhànhcẩnthận.Trongphépphântíchcuốicùng,nhiềunhàđầutưđãđạtđượcthànhcôngkhiđitheolờikhuyêncủatôi,tôithấyrằngngườichiếnthắngtrongtròchơilựachọncổphiếuchủyếuđượchưởnglợitừ“Vịthầnmaymắn”.

Vìtấtcảnhữngmayrủicủanó,việclựachọncổphiếuriênglẻlàmộttròchơihấpdẫn.Hãynhớrằngrấtnhiềunhàđầutưkhác,kểcảnhữngngườichuyênnghiệp–cũngđangcốgắngcùngchơi.Khảnăngmộtngười luônđánhbại thị trường làrấtmongmanh.Tuynhiên,vớinhiềungườitrongsốchúngta,việccốgắngdựđoánthịtrườnglàmộttròchơihứngthúmàkhócóthểtừbỏ.Thậmchínếubạntinmìnhkhôngthểkiếmđượchơnmứctrungbình,tôichắcrằnghầuhếtvẫntiếptụcmuốntheođuổitròchơilựachọncổphiếu.Quytắccủatôichophépbạnthựchiệntheohướnghạnchếđángkểkhảnănggặprủiro.

Nếuthậtsựmuốntựlựachọncổphiếu,tôithànhthậtkhuyênbạnthựchiệntheomộtchiếnlượctổnghợp:Lậpchỉsốphầncốtlõicủadanhmụcđầutưvàcốgắngchơitròchơilựachọncổphiếuvớisốtiềnmàbạncóthểchấpnhậnmộtmứcđộrủirohơnnàođó.Nếuphầnlớncácquỹhưutrícủabạnđượclậpchỉsốtrêndiệnrộngvàcáccổphiếuđượcđadạnghóavớitráiphiếuvàbấtđộngsản,bạncóthểđầucơantoànvớimộtsốcổphiếuriênglẻ,đồngthờibiếtchắcrằngkhoảntiếtkiệmchínhcủamìnhvẫnantoàn.

BướcNgườichơithaythế:ThuêmộtngườibộhànhchuyênnghiệpcủaPhốWallCómộtcáchđơngiảnhơnđểđánhliềuvớicúnhảyđầutư:Thayvìcốgắngchọnmộtcổphiếuthànhcông,hãychọncáchuấn luyệnviêngiỏinhất(ngườiquản lýđầutư).Cáchuấn luyệnviênnàylàcácnhàquảnlýquỹtươnghỗtíchcực,vàcóhàngnghìnngườiđểbạnlựachọn.

Đểbổsungbiệnphápgiảmthiểurủirothôngquađadạnghóa,cácquỹtươnghỗmanglạikhảnăngtựdolựachọncổphiếuvàgiảmbớtgiấytờkếtoáncũngnhưviệclưugiữhồsơsổsáchvìmụcđíchthuế.Hầuhếtcácquỹcũngcungcấpmộtsốdịchvụđặcbiệt,chẳnghạnnhưtựđộngtáiđầutưcổtứcvàcáckếhoạchrúttiềnmặtthườngxuyên.Mộtquỹtươnghỗlàphươngtiệnđầutưhấpdẫnchocáctàikhoảnhưutrí.

Trongnhữnglầnxuấtbảntrướccủacuốnsáchnày,tôiđãcungcấptênmộtsốnhàquảnlýđầutưcũngnhưtiểusửtómtắtgiảithíchphongcáchđầutưcủahọ.Cácnhàquảnlýnàylàmộttrongsốítnhữngngườicókhảnăngđánhbạithịtrườngtrongmộtthờigiandài.Tôiđãbỏphầnnàytronglầnxuấtbảnnàyvìhailýdo.

Thứnhất,ngoạitrừWarrenBuffett,cácnhàquảnlýnàyhiệnđãrútkhỏiviệcquảnlýdanhmụcđầutưtíchcực,bảnthânBuffettcũngđãđếntuổinghỉhưuvàođầunăm2000.Thứhai,tôingàycàngtinrằngnhữngghichéptrướcđâyvềcácnhàquảnlýquỹtươnghỗgầnnhưvôgiátrịtrongviệcdựđoánthànhcôngtươnglai.Mộtvàivídụvềhoạtđộngnổitrộithườngítdiễnrahơnsovớidựđoán.

Giảsửbạnmuốnđầutưvàomộtquỹtươnghỗđượcquảnlýtíchcực,liệucókhảnănglựachọnđượcmộtquỹsẽđứngđầuhaykhông?Mộtphươngphápđángtincậyrấtđượcnhiềunhàlậpkếhoạchtàichínhvàchủbútưathíchlàlựachọncácquỹcóbáocáohoạtđộngtốtnhất.Cáctrangtàichínhtrênbáovàtạpchíđầyắpquảngcáocủacácquỹ,đưaratuyênbốrằngmộtquỹnàođólàhàngđầu.Ítnhấtcóhaivấnđềvớiphươngphápnày.Thứnhất,nhiềuquảngcáosailệchsovớithựctế.Quỹhàngđầuchủyếulàtrongmộtgiaiđoạntựchọnnhấtđịnhvàđượcsosánhvớimộtnhóm(thườngnhỏ)cácquỹcổphiếuthường.Chẳnghạn,mộtquỹđãtựquảngcáorằng“Hiệnđứngđầuvềhoạtđộng.*Quỹđãvượtquacáccơnbùngnổvà11đợtbầucửtổngthống.”Nhưvậycónghĩalàquỹnàyđãtrảiqua44nămhoạtđộngđỉnhcao.Sựthậtcủavấnđềchỉđượchélộtrongmộtghichúnhỏbằngdấuhoathị,quỹxếpthứnhấtchỉtrongmộtgiaiđoạnkéodàibathángvàđượcsosánhvớimộtnhómquỹcógiátrịtàisảnvàokhoảng250-500triệuđô-la.

Lýdoquantrọnghơnđểnghingờcácbáocáohoạtđộngtrướcđâylàkhôngcómốiliênhệlâudàinàogiữacáchoạtđộngtrongmộtgiaiđoạnvớikếtquảđầutưtronggiaiđoạntiếptheo.Tôiđãkiêntrìnghiêncứuhoạtđộngcủacácquỹtươnghỗtronghơn40nămvàđưarakếtluậnrằngcácnhàđầutưkhôngthểđảmbảolợinhuậncủahọtrênmứctrungbìnhchỉvớicáchmuacácquỹđầutưcóbáocáohoạtđộngtốtnhất.Mặcdùcómộtvàivídụvềcáckếtquảtuyệtvờidiễnratrongmộtthờigiandài,songnhìnchungkhôngcósựtồntạilâudàiđángtincậynào.Bạnkhôngthểđảmbảocóđượchoạtđộngtốtbằngcáchmuacácquỹtươnghỗtừngđánhbạithịtrườngtrongmộtgiaiđoạnnàođó.Mộtlầnnữa,quákhứkhônggiúpdựđoántươnglai.

Tôiđãkiểmnghiệmmộtchiếnlượcmàđầumỗinăm,cácnhàđầutưsẽxếphạngtấtcảcácquỹđầutưdựatrêncácbáocáotrongvòng12tháng.Trongcácchiếnlượckhác,tôithấynhàđầutưmuacácquỹđầutưthuộcnhóm10hoặc20quỹhàngđầu,v.v...Bạnkhôngthểluônđánhbạithịtrườngbằngcáchmuacácquỹtươnghỗhoạtđộngtốtnhấttrongquákhứ.

Tôicũngđãkiểmnghiệmmộtchiếnlượcmuacácquỹđầutư“tốtnhất”đượccáctạpchítàichínhxếphàngđầu.Cáccuộckiểmnghiệmnàyđãchỉrarằngbạnkhôngthểdựavàomộtbáocáohoànhảosẽtiếpdiễntrongtươnglai.Thựctế,thôngthườngcácquỹhoạtđộngtốttrongmộtgiaiđoạnsẽkémhẳntronggiaiđoạnsau.

MorningstarMutual-Fund InformationService (Dịchvụ thông tinquỹtươnghỗMorningstar)[L8]Nếuthànhtíchhoạtđộngtrongthờigiangầnnhấtkhôngphải làchỉsốđángtincậyđểlựachọnmộtquỹtươnghỗ,vậyđâumớichínhxác?TôiluônchorằnghaiđiềutuyệtvờinhấtcủanềncôngnghiệpquỹtươnghỗlàsựxuấthiệncủaJackBogle–ngườikhởixướngVanguardGroupcóchiphíthấpvàthânthiệnvớingườimuatrongsuốtgiữathậpniên1970,vàDonPhillips–ngườiđãgâydựngMorningstarServiceđầuthậpniên1990,dịchvụcungcấpthôngtinvềcácquỹtươnghỗ.

Vềcơbản,Morningstarlàmộttrongnhữngnguồnthôngtintoàndiệnnhấtvềcácquỹtươnghỗmànhàđầutưcóthểtìmkiếm.Vớimỗiquỹtươnghỗ,nóđưaramộtbáocáođầyđủvềcácthông tin liênquan.Báocáonàycungcấp thông tinvề lợinhuậnquákhứ, tỷ lệmạohiểm,thànhphầntrongdanhmụcđầutưvàphongcáchđầutưcủaquỹđầutư(chẳnghạn,quỹđầu

tưvàocáccôngtynhỏhaylớn,ưathíchcáccổphiếugiátrịvớitỷlệP/Ethấp,muacổphiếutrongnướchaynướcngoài,hoặccảhai,v.v…).Cácbáocáochỉrarằngliệuquỹđầutưcóbấtcứkhoảnphínào(phígiaodịch),cũngnhưtỷlệchiphíhàngnămchoquỹvàtỷlệgiátrịtàisảnđượcthểhiệnbằnggiátrịchưaghinhận.Nếumuacácquỹđượcquảnlýtíchcực,bạnnêntìmcácquỹđầutưkhôngthuphí,doanhthuthấp,chiphíthấpvớităngtrịchưa thựchiện ítđểgiảmthiểuchiphí thuế.Vớicácquỹ tráiphiếu,Morningstarcungcấpthôngtinvềlợinhuận,thờigianđáohạnhiệuquả,chấtlượngtráiphiếuvàthôngtinvềphímôigiớivàchiphí.

MorningstarServicecũngsửdụnghệthốngđánhgiánămsao.Nóđánhgiáhoạtđộngtrongquákhứ,xemxétlợinhuậntrênthịtrườngrộng,chiphícũngnhưrủirođikèmvớilợinhuận.Cácquỹhàngđầuđượcxếphạngnămsao–nhiềuhơnhaisaosovớiMichelin[44]từngxếphạngcácnhàhànghàngđầuthếgiới.Cácngôisaonàyrấthữuíchtrongviệcphânloạihoạtđộngtrướcđây.Tuynhiên,khônggiốngnhưcácngôisaocủaMichelin–đảmbảochochấtlượngbữaănởmứcnhấtđịnh–đánhgiácủaMorningstarkhôngđảmbảonhàđầutưsẽtiếptụcđượchưởnghoạtđộngtốt.Trongquákhứ,cácquỹnămsaokhônghoạtđộngtốthơnsovớicácquỹbasaohoặcthậmchílàmộtsao.Nhàđầutưthôngminhsẽkhôngchỉdựavàosốlượngsaođểđưaraquyếtđịnhđầutưchínhxác.

BàihọcvỡlòngvềchiphíquỹtươnghỗChúngtađãnóivềsựkỳdiệucủalãikép–thậmchítỷlệlãisuấtkhiêmtốnnhấtcũngcóthểtạorakếtquảđầutưbấtngờsaumộtvàinăm.Sauvàinăm,thậmchínhữngkhácbiệtnhỏtronglãisuấtbạnthuđượcsẽdẫnđếnnhữngkhácbiệtlớntrongsốtiềnbạntíchlũyđượcchogiaiđoạnnghỉhưuhoặccácnhucầutiếtkiệmkhác.Vìvậy,điềuquantrọnglàmọinhàđầutưphảihiểurõlàmthếnàotínhtoáncácyếutốrõràngtrongphíđầutưvàphíquảnlýquỹ.Vìnhiềunhàđầutưsẽsửdụngcácquỹnhưphươngtiệnưutiênđểmuacổphiếuvàtráiphiếu,họphảihiểuđượccácvấnđềvàyếutốliênquanđếnchiphíquỹtươnghỗ.Vìvậy,cácnhàđầutưcầnchúýđếncácyếutốquantrọngsau.

Phímôigiới

1.Phítrunggian.Phítrunggianlàkhoảnphíhoahồngphảitrảkhibạnmuacổphầnquỹ.Phítrunggiancóthểlênđến5,75%.Nghĩalànếubạnđặt1.000đô-lavàomộtquỹtươnghỗcóphícao,bạnsẽchỉđầutư942,50đô-la.Bạnphảikiếmđược6,1%lợinhuậnđểcóthểcólại1nghìnđô-la.Lờikhuyêncủatôilàhãytránhxacácquỹđầutưcóphítrunggiancao.

2.Phírútvốnvàphítraođổi.Phírútvốnlàkhoảnphíphảichịukhibạnrútlạicổphầnquỹ.Khoảnphícóthểlà1%giátrịcủacổphầnđượcrútranếubạnbánvàođầunăm,trongnămtiếptheotỷlệsẽgiảmđi.Phítraođổilàkhoảnphícótỷlệbằngnhaukhibạntraođổicổphầnquỹcủamìnhvớicácquỹkháctrongcùngmộttậphợpquỹgiốngnhau.Phínàykhôngkhuyếnkhíchviệcmuabántronggiaiđoạnngắnvàkhôngphảilàvấnđềđốivớicácnhàđầutưdàihạn.

Chiphí

1.Phíđiềuhànhvàquảnlýđầutư.Tỷlệchiphícủamộtquỹbaogồmcáckhoảnphíđiều

hànhvàtưvấnđầutưmàquỹphảichịutínhtheotỷlệtàisảnròngtrungbình.Cáctỷlệchiphínàynằmtừkhoảng1/10của1%mỗinăm(đốivớicácquỹchỉsố)lêntới2%mỗinăm.(Ghichúrằngchỉsốsaucaohơnchỉsốtrướcđến20lần–vàsẽtạorasựkhácbiệtlớnsaunày).Mộtsốquỹđầutưmới(đặcbiệtlàcácquỹtiềntệ)tạmthờikhôngthumọiloạiphíđểcủngcốlợisuấthiệnhànhđượcbáotrước.Cácnhàđầutưcầncảnhgiácvớivấnđềlàhọsẽphảisốcvớitổngchiphíngaykhigiaiđoạnquảngbákếtthúc.

2.Phí12b-1:làchiphíxâydựngquỹ,khôngphảilàchiphítrunggianmàlàphíhàngnămdựatrêntàisảnquỹ.12b-1nhắcđếnquytắcSECchophépthucácphínày.Hơnmộtnửacácquỹtươnghỗcóphí12b-1.

Điểmquantrọngcầnhiểulàtàisảncủaquỹtươnghỗkhôngcómốiliênhệnàovớichiphí.Mặcdùvớimộtsốtàisảnthì“tiềnnàocủanấy”,nhưngbạnkhông“mua”đượcbấtkỳsựquảnlýnàotốthơnbằngviệctrảphícao.Màngượclạihoàntoàn–phícaodẫnđếnhoạtđộngđầutưkémhiệuquả.Vớicácquỹtươnghỗ,bạnnhậnđượcthứbạnkhôngmua.Cáchchắcchắnnhấtđểcóđượchoạtđộngtốttừquỹtươnghỗđượcquảnlýtíchcựclàmuacácquỹvớichiphíthấpnhất.

Chiphídoanhthu

Mộtloạiphíkháckhôngthểhiệntrongchiphíđượccôngbốcủaquỹlàkhoảnphíphảigánhkhimuavàbánchứngkhoánquaquỹ.Cáckhoảnphínàybaogồmphímôigiớivàxuhướngcácnhàđầutưlớnchịuphí“ảnhhưởngthịtrường”.Khimộtquỹmuốnmuahàngtrămtriệuđô-lamộtloạicổphiếunhấtđịnh,lầnmuabanđầusẽkhiếngiácổphiếutăng.Điềutươngtựcũngxảyratheohướngngượclạinếuquỹmuốnbán.Dovậy,rấtnhiềulầnmuavàbánthườnglàmgiảmlợinhuậncủacáccổđông.Hơnnữa,cácquỹcódoanhthucaothườngtạoralãivốnlớn,rấtnhiềutrongsốđólàngắnhạnvàdovậy,cácquỹnàyrấtkhônghiệuquảvềmặtthuế.Nếubạnmuacácquỹđượcquảnlýtíchcực,hãytránhcácquỹcódoanhthucao.

Quytắc50-50

Tôiđãthựchiệnrấtnhiềunghiêncứuvềlợinhuậnquỹtươnghỗtrongnhiềunăm,nhằmlýgiảitạisaomộtsốquỹlạihoạtđộngtốthơncácquỹkhác.Nhưđãtrìnhbàyởtrước,hoạtđộngtrongquákhứkhônggiúpgìtrongviệcdựđoánlợinhuậntươnglai.Haiyếutốhữuíchnhấtđểdựđoánhoạtđộngtươnglailàcáctỷlệchiphívàdoanhthu.Chiphívàdoanhthucaosẽlàmgiảmlợinhuận–đặcbiệtlàlợinhuậnsauthuếnếucácquỹđượcnắmgiữtrongtàikhoảnbịđánh thuế.Cácquỹđượcquản lý tích cựchoạtđộng tốtnhất có tỷ lệ chiphíkhiêm tốnvàdoanhthuthấp.Tôikhuyếnkhíchcácnhàđầutưchỉmuacácquỹcótỷlệchiphíthấphơn50điểm(1/2của1%)vàdoanhthuthấphơn50%.TỷlệchiphívàsốliệuthốngkêvềdoanhthucóthểtìmthấytrongtrangwebcủacácquỹvàcácnguồnthôngtinđầutưnhưMorningstar.

PhươngphápMalkielTrongnhữnglầnxuấtbảntrước,tôiđãđềcậprằngtôimuốnmuacổphầncủaquỹtươnghỗđặcbiệtđượcgọilàquỹđóng(chínhthứclàcôngtycócổphầncốđịnh).Cácquỹđóngkhácvớicácquỹtươnghỗdạngmở(nhómquỹđãđượcthảoluậnởphầntrước)làchúngkhôngpháthànhhoặcmualạicổphầnsaulầnchàobánđầutiên.Đểmuahoặcbáncổphần,bạnphải

bướcvàothịtrường–thườnglàSởGiaodịchChứngkhoánNewYork.

Giácổphầnphụthuộcvàogiámàcácnhàđầutưsẵnsàngtrả;tuynhiên,khônggiốngnhưcổphầncủaquỹđầutưdạngmở,mứcgiánàykhôngnhấtthiếtliênquanđếngiátrịtàisảnròng.Dovậy,mộtquỹđóngcóthểbánvớilợinhuậncaohơnhoặcgiảmsovớigiátrịtàisảnròngcủanó.Trongsuốtthậpniên1970vàđầuthậpniên1980,cácquỹnàybánvớichiếtkhấulớnsovớigiátrịtàisảnròngcủachúng.Cácquỹđóngthuêcácnhàquảnlýchuyênnghiệp,chiphícủahọcũngkhôngcaohơnsovớicácquỹtươnghỗthôngthường.Vậynênvớinhữngngườitinvàohoạtđộngquảnlýđầutưchuyênnghiệp,đâylàcáchđểmuavớitỷlệchiếtkhấu.

Mộtphầnnhỏkhoảnchiếtkhấucủacácquỹđóngcóthểđượcgiảithíchbởinhữngcânnhắchợplý.Mộtsốquỹcólượnglãivốnđángkểchưathuđượctrongdanhmụcđầutưcóthểảnhhưởngđếnthờigianthựchiệnnghĩavụthuếcủamộtcánhân.Cácquỹđầutưkhácnắmgiữmộtlượnglớn“cổphầnkhôngđăngký”,việcbáncổphiếubịgiớihạnvàgiáthịtrườngcóthểkhôngphảnánhchínhxácgiátrịthực.Nhưngnhữngcânnhắcnàycóthểchỉgiảithíchmộtphầnnhỏvềviệcchiếtkhấutănglênđến40%tronggiaiđoạncuốithậpniên1970.Theocánhântôi,đólàdotínhkhônghiệuquảchưađượckhaiphácủathịtrường,vàtôihyvọngcácnhàđầutưtậndụngtriệtđểcơhộinàykhinóđến.

Cáihaycủaviệcmuacácquỹđóngđượcchiếtkhấucaolàthậmchínếutỷlệchiếtkhấuđượcgiữởmứccao,cácnhàđầutưvẫncóthểthuvềkhoảnlợinhuậnlớn.Nếumuamộtcổphiếuđượcchiếtkhấu25%,bạnsẽcó4đô-lagiátrịtàisảnmàdựavàođó,cứ3đô-lamàbạnđầutưcóthểnhậnđượccổtức.Vậynênnếucácquỹđầutưthuđượclãithịtrườngởmứchòa,nhưnhữngngườitinvàobướcđingẫunhiêndựđoán,bạnvẫnvượttrênmứctrungbình.

Nócũnggiốngnhưmộttàikhoảntiếtkiệmtrảlãi5%.Bạngửingânhàng100đô-lavàlãi5đô-lamỗinăm.Chỉtàikhoảntiếtkiệmnàymớicóthểđượcmuavớitỷlệchiếtkhấu25%–nóicáchkháclàvới75đô-la.Bạnvẫncó5đô-latiềnlãi(5%của100đô-la);nhưngvìbạnchỉđóng75đô-lachotàikhoản,lợinhuậncủabạnlà6,67%(5÷75).Nênnhớrằngsựgiatănglợinhuậnnàylàkhôngthểdựđoán.Thậmchínếubạnchỉnhậnlại75đô-lakhigửitiềnởngânhàng,bạnvẫnnhậnđượckhoảnlợinhuậnthêmlớnkhinắmgiữtàikhoản.Khoảnchiếtkhấuchocácquỹđóngmanglạilợinhuậntươngtự.Bạncócổtứctừ1đô-lagiátrịcủatàisản,thậmchínếubạnchỉđóng75đô-la.

Chiếnlượcđócótácdụngcònhơncảmongđợi.MứcchiếtkhấuđãbịthuhẹpđángkểtrongcácquỹđóngcủaMỹ.Tôinghĩlýdocơbảnđểthuhẹplàthịtrườngvốncủachúngtahoàntoànhiệuquả.Thịtrườngcóthểđịnhgiásaivềtàisảnbấtcứlúcnào,tạoratínhkhônghiệuquảnhấtthời.Tuynhiên,nếuthậtsựcókhuvựcđịnhgiákhônghiệuquảmàthịtrườngcóthểpháthiệnvàkhaithác,cácnhàđầutưtìmkiếmgiátrịsẽtậndụngnhữngcơhộinàyvàdođókhiếnchúngbiếnmất.Địnhgiásaicóthểtồntạivàthậmchídiễnra trongmộtgiaiđoạn,nhưng luậthấpdẫntàichínhsẽ“nắmđượcgáy”vàgiátrịthựcsẽquayvề.

Trongnhữnglầnxuấtbảntrướccủacuốnsáchnày,tôitừngđềcậpcâuchuyệnrằngtôiđãchocontraitôi,Jonathan,tiềnbảnquyềnlầnxuấtbảnđầutiên.Dovậy,tôiđãđầutưtiềnvàomộtdanhmụcđầutưcủaquỹđịnhhạncótỷlệchiếtkhấukhálớn.Hoạtđộngđầutưđượcthựchiệnchủyếuvàocuốinăm1973(gầnmứcđỉnhcủathịtrường,dovậyđâylàthờiđiểmđầutư

tồitệ)vàgầncuốinăm1974(saukhithịtrườngtrảiquagiaiđoạnsuygiảmmạnh).Chiếnlượcnàyđãvượttrộiđángkểsovớithịtrường.Việcgiớihạnkhoảnchiếtkhấuđãgiúptạoralợinhuậnrấtlớn.Songchiếnlượcnàycũngđòihỏisựcanđảm.Cáckhoảnđầutưnăm1973,đượctiếnhànhkhithịtrườngởmứccao,đãchìmxuốngnướcvàocuốinăm1974[45].Thậtmaymắn,khoảntiềnbảnquyềnđếnkịplúc,tôimuađượcnhiềucổphiếuhơnchoJonathan,vàkếtquảcuốicùngcònhơncảmứcmongđợi.

Bảng15.2: Các quỹđóng thị trườngmới nổi bán chiết khấudựa vào giá trị tài sản (tháng5/2006)[L9]

TênquỹđầutưGiá trị tàisảnròng

(đô-la)

Giá

(đô-la)

Khoảnchiếtkhấu

(%)

Môtả

Templeton Dragon(TDF) 23,58 22,50-4,6% HồngKông,TrungQuốc,ĐàiLoan

Morgan Stanley Asia-Pacific(APF) 19,38 16,83-13,2 ThịtrườngchâuÁ

LatinAmericanEquity(LAQ) 41,02 35,46-13,6 ThịtrườngmớinổichâuMỹLatinh

KoreaFund(KF) 41,39 38,67-6,6 ChứngkhoánHànQuốc

MalaysiaFund(MF) 6,24 6,07 -2,7 ChứngkhoángópvốncổphầncủacáccôngtyMalaysia

SingaporeFund(SGF) 13,45 12,09-10,5 ChứngkhoánSingapore(ítnhất65%)vàcácquốcgiathuộckhuvựcTháiBìnhDương

Morgan StanleyEmerging Market(EMF)

28,14 25,39-9,8 Tấtcảcácthịtrườngmớinổi

Taiwan(TWN) 19,14 17,58-8,2 ChứngkhoánĐàiLoan

Tạithờiđiểmấnbảnnàyđượcxuấtbản,khoảnchiếtkhấucủachúngđãgầnkếtthúc,dođóhầuhếtcácquỹđóngMỹkhôngcònlàcơhộiđầutưhấpdẫnnữa[46].Nhưngkhoảnchiếtkhấuvẫntồntạitrongmộtsốquỹđầutưnướcngoàivàquỹđầutưvàothịtrườngmớinổi.Cácdanhmụcđầutưđadạngcủacácquỹđóngthịtrườngmớinổibánởmứcchiếtkhấulàbiệnphápthaythếthíchhợpchomộtquỹchỉsốthịtrườngmớinổi.Khitỷlệchiếtkhấulà10%hoặchơn,đólàlúcmởhầubaođểđầutưvàomộtquỹđóng.Bảngsauđâyliệtkêmộtsốquỹđầutưthị trườngmớinổivớikhoảnchiếtkhấugiaiđoạngiữanăm2006.Hãykiểmtramứcchiếtkhấukhibạnsẵnsàngđầutưđểxácđịnhliệunócólớnhơn10%haykhông.Tỷlệchiếtkhấuthayđổitheotừngtuần.

NghịchlýMặcdùmộtsốquỹđóngthuộcthịtrườngmớinổitỏrarấthấpdẫntrongsuốtthậpniên2000,cácquỹđầutưtrongnướcnắmgiữvốncổphầnMỹkhôngcònbánởmứcgiáưuđãinhưtrongcácgiaiđoạntrướcnữa.Điềunàychỉramộtnghịchlýquantrọngvềtưvấnđầutư,cũngnhưcâuchâmngônrằnggiátrịthựccuốicùngsẽgiànhđượclợithếtrênthịtrường.Cómộtnghịchlýcơbảnvềtínhhữuíchcủacáctưvấnđầutưliênquanđếncácchứngkhoánnhấtđịnh.Nếunhiềungườilàmtheosựtưvấn,chínhvốnhiểubiếtmànóđưarasẽpháhủytínhhiệuquảcủanó.Nếumọingườiđềubiếtvềmột“mónhời”vàvộivàngmuavào,giácủamónhàngnàysẽtănglênchođếnkhinókhôngcònhấpdẫnnữa.Thựctế,áplựcgiátăngsẽdiễnrachođếnkhinóvẫncònlàmộtmónhời.

Lýthuyếtthịtrườnghiệuquảđãdựavàomộtnềnmóngquantrọng.Nếutintứclantruyềnkhôngbịkhốngchế,giásẽphảnứngrấtnhanh.Tronglầnxuấtbảnấnphẩmnàynăm1981,tôiđãchorằngkhoảnchiếtkhấuhợplýsẽkhôngphổbiến:“Tôisẽrấtngạcnhiênnếuthấytỷlệchiếtkhấuđầuthậpniên1980duytrìmãimãi.”Cũngvìvậy,tôinghingờcácquytắccơbảnnhư“muacổphiếucóchỉsốP/Ethấp”hoặc“muacổphiếucáccôngtynhỏ”sẽluôntạoranguồnlợinhuậnđượcđiềuchỉnhtheorủiroởmứccaođặcbiệt.Vàtôicũngnghingờviệccáckhoảnchiếtkhấulớncủacácquỹđầutưthịtrườngmớinổisẽtồntạilâu.

Tôixinnhắclạicâuchuyệnvềvịgiáosưtàichínhvàsinhviêncủaôngta.Khicậusinhviênpháthiệnthấycótờgiấybạc100đô-lanằmtrênmặtđường,vịgiáosưđãsuyluận:“Nếuđóthậtsựlàtờgiấybạc100đô-la,aiđóđãphảinhặtnórồichứ!”Thậtmaymắn,cậusinhviênđãnghingờ,khôngchỉcácchuyêngiaPhốWallmàcảnhữnggiáosưhiểubiết,vàvậylàanhtađãnhặtđượctiền.

Rõràng,cómộtlogicđángxemxétđốivớivịtrícủavịgiáosư.Trongthịtrường,nơinhữngngườithôngtháitìmkiếmgiátrị,thìkhôngthểnàoxảyratrườnghợpluôncóngườiđánhrơitờbạc100đô-lađểngườikhácnhặt.Nhưnglịchsửđãchứngminhrằngnhữngcơhộichưađượckhaithácluôntồntại,chẳnghạnnhưcácgiaiđoạngiáđầucơtăng.ChúngtabiếtrằngngườiHàLanđãtrảnhữngmứcgiákhổnglồchocủhoatulip,ngườiAnhphungphívàocácbongbóngvônghĩanhất,còncácnhàquảnlýquỹhiệnđạitựthuyếtphụcbảnthânrằngmộtsốcổphiếuInternetkhôngnhưcáccổphiếukháccógiáhợplý.Vàkhicácnhàđầutưkiệtsức,biquanthìnhữngcơhộiđầutưchủyếu,nhưcácquỹđịnhhạn,đãtrôiqua.Cuốicùng,sựđịnhgiáquámứcđãđúngvàcácnhàđầutưnắmđượccácquỹđóngtốt.Cólẽvịgiáosưtàichínhnênđưaralờikhuyênrằng:“Cậunênnhặttờbạc100đô-lađócàngnhanhcàngtốtbởivìnếu

nóthậtsựnằmởđó,chắcchắnngườitasẽnhặtnó.”Vềmặtnàytôicoimìnhlàmộtkẻbộhànhngẫunhiên.Tôitinrằnggiátrịthựcsẽnằmởngoài,nhưngtheothờigiantôikhônghềngạcnhiênlàsựbấtthườngvẫntồntại.Cóthểcómộtvàitờbạc100đô-laởđâuđó,vàchắcchắntôisẽdừngbướcđingẫunhiêncủamìnhđểnhặtchúnglên.

MộtsốnhậnxétcuốicùngtrongchuyếnbộhànhGiờlàlúcchúngtađãởcuốichuyếnbộhành.Hãynhìnlạimộtlúcvàxemchúngtađangởđâu.Rõràngkhảnăngluônđánhbạimứctrungbìnhlàrấthiếm.Ngaycảcácphântíchcơbảncủahãngcổphiếuvềgiátrịhaycácphântíchkỹthuậtvềxuhướngthịtrườngđểxâylâuđàitrêncátđềukhôngthểtạoracáckếtquảtolớnvàđángtincậy.Thậmchícácchuyêngiacũngphảicúiđầuxấuhổkhihọsosánhcáckếtquảcủamìnhvớiphươngpháplựachọncổphiếuđầymayrủi.

Cácphươngphápđầutưtinhtếdànhchomỗicánhânphảiđượcxâydựngtheohaibước.Thứnhất,điềuquantrọnglàphảihiểurõviệccânbằngcácyếutốrủiro–lợinhuậnvàquyếtđịnhlựachọnchứngkhoántheotínhcáchvànhucầucủabạn.PhầnIVđãcungcấpmộtbảnhướngdẫncẩnthậnvềmụcnày,baogồmmộtsốbàitậpkhởiđộngliênquanđếnviệclậpkếhoạchthuếđểquảnlýcácquỹdựtrữvàhướngdẫnvòngđờiđểphânbổdanhmụcđầutư.ChươngnàytổngkếtphầnquantrọngcủachuyếnbộhànhxuốngPhốWall–babướcquantrọngđểmuacổphiếuthường.Tôiđãbắtđầubằngcáchgợiýcácchiếnlượcnhạybénphùhợpvớisựtồntạicủacácthịtrườnghiệuquảhợplý.Chiếnlượclậpchỉsốlàchiếnlượcmàtôiquantâmnhất.Ítnhấtthìcốtlõicủamọidanhmụcđầutưđềuphảiđượclậpchỉsố.Tuynhiên,tôinhậnthấyviệcnóivớihầuhếtcácnhàđầutưrằngkhôngcóhyvọngvượtlênmứctrungbìnhcũnggiốngnhưviệcnóivớiđứatrẻlênsáurằngônggiàNoelkhôngcóthật.

Đốivớinhữngngườisaymêtròđầucơ,kiênquyếtchọncáccổphiếuriênglẻvớinỗlựcđánhbạithịtrường,tôiđãđưarabốnquytắc.Ưuthếchưahẳnthuộcvềbạnnhưngbạncóthểmaymắnvàthắnglớn.Tôicũngnghingờviệcbạncóthểtìmthấycácnhàquảnlýđầutưcótàitìmramộtvàitờbạc100đô-lahiếmhoinằmđâuđókhắpthịtrường.Đừngbaogiờquênrằngcácbáocáotrongquákhứkhôngthểlànhữnghướngdẫnđángtinchohoạtđộngtrongtươnglai.

Hoạtđộngđầutưcũnggiốngtròtántỉnhyêuđươngvậy.NóthậtsựlàmộtmônnghệthuậtđòihỏitàinăngnhấtđịnhvàsựhiệndiệncủamộtsứcmạnhkỳbícótênlàMaymắn.Thựctế,sựmaymắnchiếmđến99%bíquyếtthànhcôngcủarấtítngườivượtlênđượcmứctrungbình.

Xétởmộtkhíacạnhkhác,tròchơiđầutưcũnggiốngnhưchuyệnyêuđương.Bạnkhócóthểtừbỏtròchơithúvịnày.Nếubạncótàinhậndiệnđượccáccổphiếucógiátrịtốt,đồngthờicóthểpháthiệnmộtcâuchuyệnthuhútmọingười,thìsẽthậttuyệtvờikhibạnđượcthịtrườngcôngnhậnmìnhđúng.Thậmchínếubạnkhôngmaymắnnhưvậy,cácquytắccủatôisẽgiúpbạnhạnchếrủirovàtránhnhữngthươngtổnmàđôikhibạngặpphảitrongtròchơinày.Nếubạnbiếtmìnhsẽthắnghoặcítnhấtkhôngmấtquánhiều,vànếubạnlậpchỉsốchophầncốtlõitrongdanhmụcđầutư,bạncóthểhàilòngkhichơitròchơinày.Cuốicùng,tôihyvọngcuốnsáchnàysẽgiúptròchơithêmphầnthúvị.

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach