T. C.

ÇUKUROVA ÜN�VERS�ES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

E��T�M B�L�MLER� ANAB�L�M DALI

Ö�RETMEN VE VEL� GÖRÜ�LER�NE GÖRE FARKLI SOSYOEKONOM�K

DÜZEYDEK� A�LELER�N �LKÖ�RET�M B�R�NC� SINIF Ö�RENC�LER�N�N

OKUMA YAZMA SÜREC�N� ETK�LEME B�Ç�M�N�N DE�ERLEND�R�LMES�

�ule (SALICI) AH�O�LU

YÜKSEK L�SANS TEZ�

ADANA, 2006

T. C.

ÇUKUROVA ÜN�VERS�ES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

E��T�M B�L�MLER� ANAB�L�M DALI

Ö�RETMEN VE VEL� GÖRÜ�LER�NE GÖRE FARKLI SOSYOEKONOM�K

DÜZEYDEK� A�LELER�N �LKÖ�RET�M B�R�NC� SINIF Ö�RENC�LER�N�N

OKUMA YAZMA SÜREC�N� ETK�LEME B�Ç�M�N�N DE�ERLEND�R�LMES�

�ule (SALICI) AH�O�LU

Danı�man: Yrd. Doç. Dr. Ahmet DO�ANAY

YÜKSEK L�SANS TEZ�

ADANA, 2006

II

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü�ü’ne

Bu çalı�ma, jürimiz tarafından E�itim Bilimleri Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi

olarak kabul edilmi�tir.

Ba�kan : Yard. Doç. Dr. Ahmet DO�ANAY

(Danı�man)

Üye : Ö�r. Gör. Dr. Mehmet KARAKU�

(Üye)

Üye : Ö�r. Gör. Dr. Özlem KAF HASIRCI

(Üye)

ONAY

Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö�retim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.

..... /..... /2006

Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA�

Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve ba�ka kaynaktan yapılan bildiri�lerin, çizelge, �ekil

ve foto�rafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.

III

ÖZET

Ö�RETMEN VE VEL� GÖRÜ�LER�NE GÖRE FARKLI SOSYOEKONOM�K

DÜZEYDEK� A�LELER�N �LKÖ�RET�M B�R�NC� SINIF Ö�RENC�LER�N�N

OKUMA YAZMA SÜREC�N� ETK�LEME B�Ç�M�N�N

DE�ERLEND�R�LMES�

�ule (SALICI) AH�O�LU

Yüksek Lisans Tezi, �lkö�retim Anabilim Dalı Danı�man: Yard. Doç. Dr. Ahmet DO�ANAY

Haziran 2006, 104 sayfa

Bu ara�tırmanın amacı, ilkö�retim birinci sınıf ö�rencilerinin ba�arılarının,

sosyoekonomik boyutlarda aile ili�kisini de�erlendirmektir.

Örneklem, alt, orta ve üst sosyoekonomik yapıda ilkö�retim birinci sınıf

düzeyinde 20’�er ö�rencinin velisi ve bu ö�rencilerin ö�retmenlerinden olu�mu�tur.

Ara�tırmanın amacı do�rultusunda veri toplamak için yapılan alan çalı�ması, ö�retmen

ve veli görü�me formunu içermektedir. Ara�tırmada elde edilen bulgular �u �ekilde

özetlenebilir:

Üst ve orta sosyoekonomik düzeydeki aileler çocuklarına daha elveri�li ya�am

ko�ulları sa�lamakta, çocukları ile ileti�imleri daha yo�un ve yapıcı olmakta, çocu�un

özerkli�ine ve geli�imine uygun beklentilerde bulunmakta, çocu�un okuldaki

etkinlikleri ile ilgili olup, ö�retmeni ile daha sık ileti�imde bulunmaktadırlar. Bu düzeye

dahil çocukların okulda ço�unlukla ba�arılı oldukları belirlenmi�tir. Üst sosyoekonomik

grupta, bu bulgular di�er sosyoekonomik grup çocuklarına göre oldukça farklılık

göstermi�tir.

Alt sosyoekonomik sınıf ailelerinin ya�am ko�ulları çocu�un zihinsel geli�imine

elveri�siz bulunmakta, anne-babaların çocukları ile diyalogları yetersiz olup, ö�retim ile

ileti�im istenilen seviyede bulunmamaktadır. Bu aile ortamı ile çocu�un ba�arısızlı�ı

arasında ili�ki belirlenmi�tir.

Alt, orta ve üst sosyoekonomik grup velilerinin çocuklarının e�itim-ö�retim

gördü�ü okullarda görev yapan üç ö�retmenle yapılan görü�meler sonucunda da orta ve

IV

üst sosyoekonomik grup ö�retmenlerinin aileden ve çocu�un ba�arısı ile ilgili konularda

yardımlarından alt sosyoekonomik grup ö�retmeninden daha memnun oldukları

belirlenmi�tir. Özellikle üst grup ö�retmeninin aile ve çocu�a dair beklentilerinin tam

olarak kar�ılandı�ı belirlenmi�tir. Alt grup ö�retmeni; anne-babaların e�itim durumları,

sosyoekonomik düzeyleri, evlerinin uygun bir çalı�ma ortamına sahip olmaması, anne-

babaların okula olan olumsuz yakla�ımları gibi nedenlerden dolayı beklentilerinin en alt

düzeyde gerçekle�ti�ini belirtmi�tir.

Anahtar Sözcükler: �lkö�retim, Sosyoekonomik Düzey, Okuma-Yazma Ö�retimi,

Okul-Aile �li�kileri

V

ABSTRACT

EVALUATION OF THE AFFECTS THAT FAMILIES FROM DIFFERENT

SOCIOECONOMIC GROUPS HAVE ON THE PROCESS OF READING –

WRITING ACHIEVEMENT OF THEIR 1ST GRADE PRIMARY SCHOOL

STUDENTS ACCORDING TO VIEWS OF TEACHERS AND PARENTS

�ule (SALICI) AH�O�LU

MA Thesis Department Of Primary Education Supervisor: Asst. Prof. Dr. Ahmet DO�ANAY

June 2006, 104 pages

The purpose of this study is to review the acievement of the students in primary

school 1st grades, in relation to socioeconomic status of their families.

The sample consists of 20 students’ parents belonging to low, medium and high

socioeconomic status, total of 60 and their respective teachers. The field research

includes in accordance with the purpose of the research the questionnaire and

interviews. The findings of the study can be summarized hereunder:

The families from high and medium socioeconomic status supply better

conditions of living to their children, their communications with their children turn to be

more intensive and constructive and their expectations from their children do not hinder

children’s independence and development. Also they are more interested in their

activities in school and maintain tighter relations with teachers. It is found out that the

children in these groups are more successful in school. These findings are more clear in

children from high socioeconomic status group with respect to children from other

groups.

The living conditions of the families at lower socioeconomic group are not

adequate for the mental development of the children. Parents’ dialogue with their

children is insufficient and the level communication with the teacher is not on expected

levels.As a result, findings have been documented to the show this relation between the

failure of the child and this family setting.

As a result of the interviews made with the teachers of the students from low,

medium and high socioeconomic groups, it has been found that the teachers from

VI

medium and high socioeconomic groups are more satisfied with the participation of the

parents on subjects related with the success of their children. It has been found that

especially the expectations of the teachers from high socioeconomic group are satisfied

fully. The teachers from low socioeconomic group has mentioned that their expectations

have been satisfied to the lowest level because of the educational and socioeconomic

status of the parents, lack of appropriate working conditions for children at home.

Key Words: Primary School Education, Socioeconomic Status, Reading – Writing

Instruction, School – Parents Relationship.

VII

ÖNSÖZ

Aile, içinde bulundu�u toplumun yansımasıdır. Çocuk do�du�u andan itibaren

ailede e�itime ba�lar. Bu e�itimi planlı ve programlı e�itim-ö�retim çalı�malarının

yapıldı�ı okul e�itimi izler. Çocu�un aile içerisinde edindi�i bilgiler, tavır ve

davranı�lar okula ba�ladı�ı zaman devamlılık gösterir. E�er aile içindeki yapı okulda da

devam ederse çocuk tutarlı bir biçimde karma�alar ya�amadan kimlik olu�umuna devam

eder.

Çocuklar do�dukları anda belirli bir sınıf içine girerler. Ailenin sosyoekonomik

durumu, anne-babanın meslekleri, ev ko�ulları bu sınıfın belirleyicileri olarak ortaya

çıkmaktadır.

Ö�rencinin e�itim-ö�retiminde anne ve baba önemli bir role sahiptir. Anne ve

babanın e�itim düzeyi yükseldikçe ö�rencinin de ba�arı düzeyinin yükseldi�i

görülmektedir. Anne ve babaların ö�renim yaptı�ı okul yılları azaldıkça ö�rencinin okul

ba�arısında da ini�ler olmaktadır. Okuma yazma bilme oranı annelerin babalara göre

daha dü�ük oldu�u, hatta hiç okuma yazma bilmeyen annelerin de oldu�u

görülmektedir.

Bu ara�tırmayla veli ve ö�retmen görü�lerine göre farklı sosyoekonomik

düzeydeki ailelerin ilkö�retim birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazmayı ö�renme

sürecine etkileri de�erlendirilmeye çalı�ılmı�tır.

Çalı�manın her a�amasında bana yardım edip, destek olan danı�manım Sayın

Yard. Doç. Dr. Ahmet DO�ANAY’a özellikle te�ekkür ediyorum.

Ara�tırmanın yürütüldü�ü okullardaki ö�retmen ve ö�renci velilerine te�ekkür

ederim.

Ayrıca çalı�manın her a�amasında sonsuz sabırla bana destek veren sevgili e�im

Mehmet AH�O�LU’na sonsuz te�ekkürler.

Son olarak bana her zaman destek olan anneme, a�abeyime ve özellikle hep

yanımda oldu�unu bildi�im babam Mustafa SALICI’ya sonsuz sevgiler ve te�ekkürler.

�ule (SALICI) AH�O�LU

VIII

��NDEK�LER

Sayfa No

ÖZET .............................................................................................................................. III

ABSTRACT..................................................................................................................... V

ÖNSÖZ ..........................................................................................................................VII

TABLOLAR L�STES�...................................................................................................XII

EKLER L�STES� ......................................................................................................... XIV

I. BÖLÜM

G�R�� ................................................................................................................................ 1

1.1. Problem Durumu........................................................................................................ 2

1.2. Ara�tırmanın Amacı................................................................................................... 5

1.3. Ara�tırmanın Önemi .................................................................................................. 5

1.4. Sayıltılar..................................................................................................................... 6

1.5. Sınırlılıklar ................................................................................................................. 7

1.6. Tanımlar..................................................................................................................... 7

II. BÖLÜM

KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE �LG�L� ARA�TIRMALAR.................................. 8

2.1. Çocuk Geli�iminde Sosyo Bili�sel Perspektif ........................................................... 8

2.2. �lkokuma Yazma Sürecinde Ailenin Rolü ........................................................... 12

2.2.1. Aile Rolünün Özellikleri................................................................................. 16

2.2.2. Aile Katılımının Çe�itleri................................................................................ 18

2.3. �lkokuma Yazma Sürecinde Okul Aile �li�kisi ........................................................ 19

2.3.1. Aile Katılımının Önemi .................................................................................. 21

2.4. �lk Okuma Yazma Sürecinde Sosyoekonomik Düzeyin Etkisi ............................... 24

2.5. Konu �le �lgili Ara�tırmalar ..................................................................................... 30

2.5.1. Yurt �çinde Yapılan Ara�tırmalar ................................................................... 30

2.5.2. Yurt Dı�ında Yapılan Ara�tırmalar................................................................. 32

IX

III. BÖLÜM

YÖNTEM ....................................................................................................................... 36

3.1. Ara�tırma Modeli ..................................................................................................... 36

3.2. Çalı�ma Grubu ......................................................................................................... 38

3.3. Veri Toplama Araçları ............................................................................................. 50

3.4. Verilerin Toplanması ............................................................................................... 51

3.5. Verilerin Analizi ...................................................................................................... 51

IV. BÖLÜM

BULGULAR................................................................................................................... 53

4.1. Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre �lk Okuma Yazmayı Ö�renme

Sürecinde Evde Çocuklarına Yaptıkları Katkılara �li�kin Bulgular ......................... 53

4.1.1. Evde Çocukla Geçirilen Zaman..................................................................... 53

4.1.2. Okula Giden Karde� Sayısı............................................................................. 54

4.1.3. Okula Ba�lamadan Önce Malzeme Kullanımı............................................... 55

4.1.4. Evde Çocu�a Kitap Okuma ............................................................................ 56

4.1.5. Çocu�a Ev Çalı�malarında Yardım ................................................................ 57

4.1.6. Çocu�un Ev Çalı�malarında Zorlandı�ı Konular ........................................... 58

4.1.7. Çocukların Defterlerinin Kontrol Edilmesi .................................................... 60

4.2. Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre �lk Okuma Yazmayı Ö�renme

Sürecinde Çocuklarına Yardım Ederken Kar�ıla�tıkları Sorunlara �li�kin Bulgular 61

4.2.1. Ev Çalı�malarının Veli Tarafından Yapılması................................................ 61

4.2.2. Çocu�un Ev Çalı�malarına Kar�ı Tutumu ...................................................... 62

4.2.3. Velilerin Kar�ıla�tıkları Sorunlar.................................................................... 63

4.3. Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre Çocuklarının �lk Okuma Yazmayı

Ö�renme Sürecinde Ö�retmenle �li�kileriyle �lgili Bulgular ................................... 64

4.3.1. Ö�retmenin Verdi�i Bilgiler ........................................................................... 65

4.3.2. Ö�retmenin Ev Çalı�malarına Yönelik Verdi�i Bilgiler ................................ 66

4.3.3. Ö�retmenle Görü�me...................................................................................... 67

4.3.4. Özel Ders Aldırma Ya da Kursa Gönderme ................................................... 68

4.3.5. Veli Toplantılarına Katılım............................................................................. 69

4.3.6. Okuma Yazmaya Geçi� .................................................................................. 69

X

4.4. Ö�retmen Görü�lerine Göre Farklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin �lk Okuma

Yazmayı Ö�renme Sürecinde Çocuklarına Evde Yaptıkları Katkılara �li�kin

Bulgular .................................................................................................................... 71

4.4.1. Ev Çalı�maları................................................................................................. 71

4.4.2. Anne Baba Davranı�ları.................................................................................. 71

4.4.3. Süreci Engelleyen Anne Baba Davranı�ları.................................................... 72

4.4.4. Materyali Eksik Ö�renci................................................................................. 73

4.5. Ö�retmen Görü�lerine Göre Faklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin 1. Sınıftaki

Çocuklarına �lk Okuma Yazma Sürecinde Yardım Ederken Kar�ıla�tıklar Sorunlara

�li�kin Bulgular ......................................................................................................... 74

4.5.1. Kar�ıla�ılan Sorunlar....................................................................................... 74

4.5.2. Okuma Yazmayı Etkileyen Faktörler ............................................................. 75

4.5.3. Okuma Yazma Sürecinde Aileden Beklenilenler ........................................... 76

4.5.4. Okul Öncesi E�itim ........................................................................................ 76

4.6. Ö�retmen Görü�lerine Göre Farklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin 1. Sınıftaki

Çocuklarının �lk Okuma Yazmayı Ö�renme Sürecinde Ö�retmenle �li�kileriyle �lgili

Bulgular .................................................................................................................... 77

4.6.1. Veli Toplantıları.............................................................................................. 77

4.6.2. Toplantılara Gelen Veli Sayısı........................................................................ 78

4.6.3. Toplantı Görü�me Konuları ............................................................................ 78

4.6.4. Kendi �ste�iyle Görü�meye Gelen Veli Sayısı ............................................... 79

4.6.5. Anne Babaların Ö�retmenden Beklentileri..................................................... 80

4.6.6. �lk Okuma Yazma Konusunda Ailenin Bilgilendirilmesi............................... 80

4.6.7. Çocukların �u Anki Düzeyi............................................................................ 81

V. BÖLÜM

TARTI�MA VE YORUM.............................................................................................. 82

VI. BÖLÜM

SONUÇLAR VE ÖNER�LER........................................................................................ 90

6. 1. Sonuçlar .................................................................................................................. 90

6.2. Öneriler .................................................................................................................... 91

XI

KAYNAKLAR ............................................................................................................... 93

EKLER............................................................................................................................ 98

ÖZGEÇM�� .................................................................................................................. 104

XII

TABLOLAR L�STES�

Sayfa No

Tablo 3.2.1. Velilerin Ö�renim Durumu ........................................................................39

Tablo 3.2.2. E�inizin Ö�renim Durumu: ........................................................................40

Tablo 3.2.3. Ailendeki Toplam Birey Sayıları................................................................41

Tablo 3.2.4. Oturulan Ev ................................................................................................41

Tablo 3.2.5. Evdeki Oda Sayısı ......................................................................................42

Tablo 3.2.6. Oturulan Evin Isıtma Düzeni......................................................................43

Tablo 3.2.7. Oturulan Evin So�utma Düzeni..................................................................43

Tablo 3.2.8. Aylık Ortalama Gelir ..................................................................................44

Tablo 3.2.9. Annelerin Mesle�i ......................................................................................45

Tablo 3.2.10. Babanın Mesle�i .......................................................................................46

Tablo 3.2.11. Evde Bulunan E�yalar ..............................................................................47

Tablo 3.2.12. Oturulan Ev Dı�ında Kira Amaçlı Bir Evin Olması .................................48

Tablo 3.2.13. Okul Öncesi E�itim ..................................................................................49

Tablo 3.2.14. Kaç Yıldır Ö�retmen ................................................................................49

Tablo 3.2.15. Bulundu�u Okulda Çalı�tı�ı Yıl ...............................................................50

Tablo 3.2.16. Sınıf Mevcudu ..........................................................................................50

Tablo 4.1.1.1 Evde Çocukla Geçirilen Süreye �li�kin Frekans Da�ılımı .......................54

Tablo 4.1.2.1. Okula Giden Karde� Sayısına �li�kin Frekans Da�ılımı. ........................54

Tablo 4.1.3.1. Çocukların Okul Öncesi Malzeme Kullanım Sıklı�ına �li�kin Frekans

Da�ılımı ..................................................................................................55

Tablo 4.1.4.1. Okul Öncesi Çocu�a Evde Kitap Okuma Sıklı�ına �li�kin Frekans

Da�ılımı ..................................................................................................56

Tablo 4.1.5.1. Çocu�a Ev Çalı�maları �le �lgili Evde Yardıma �li�kin Frekans

Da�ılımı. ................................................................................................57

Tablo 4.1.6.1. Çocu�un Ev Çalı�malarında Zorlandı�ı Konulara �li�kin Frekans

Da�ılımı ..................................................................................................59

Tablo 4.1.7.1. Defterlerin Düzenli Kontrol Edilmesine �li�kin Frekans Da�ılımı. .......60

Tablo 4.2.1.1. Ev Çalı�malarını Velilerin Yapmasına �li�kin Frekans Da�ılımı............61

Tablo 4.2.2.1. Çocu�un Ev Çalı�malarına Kar�ı Tutumuna �li�kin Frekans Da�ılımı...62

Tablo 4.2.3.1. Velilerin Ev Kar�ıla�tıkları Sorunlara �li�kin Frekans Da�ılımı. ...........63

XIII

Tablo 4.3.1.1. Ö�retmenin Okuma Yazma Ö�retimiyle �lgili Verdi�i Bilgilere �li�kin

Frekans Da�ılımı. ...................................................................................65

Tablo 4.3.2.1. Ö�retmenin Ev Çalı�maları �le �lgili Verdi�i Bilgilere �li�kin Frekans

Da�ılımı. ................................................................................................66

Tablo 4.3.3.1. Velilerin Ö�retmenle Görü�mesine �li�kin Frekans Da�ılımı. ...............67

Tablo 4.3.4.1. Çocu�a Özel Ders Aldırma Yada Bir Kursa Göndermeye �li�kin Frekans

Da�ılımı. ................................................................................................68

Tablo 4.3.5.1. Veli Toplantılarına Katılıma �li�kin Frekans Da�ılımı. .........................69

Tablo 4.3.6.1. Çocukların Okuma Yazmaya Geçi�lerine �li�kin Frekans Da�ılımı. .....70

Tablo 4.4.1.1. Ö�retmenin Verdi�i Ev Çalı�malarının Da�ılımı....................................71

Tablo 4.4.2.1. Ö�retmenlerin Bekledi�i Anne Baba Davranı�ları..................................72

Tablo 4.4.3.1. Süreci Engelleyen Anne Baba Davranı�ları ............................................73

Tablo 4.4.4.1. Materyali Eksik Gelen Ö�renci ...............................................................73

Tablo 4.5.1.1. Ö�rencilerin Kar�ıla�tıkları Sorunlar ......................................................74

Tablo 4.5.2.1. Okuma Yazmayı Etkileyen Faktörler ......................................................75

Tablo 4.5.3.1. Okuma Yazma Sürecinde Ö�retmenin Aileden Beklentileri ..................76

Tablo 4.5.4.1. Sınıfta Okul Öncesi E�itim Almı� Olan Ö�renci Sayısı. .......................76

Tablo 4.6.1.1. Sosyoekonomik Düzeye Göre Veli Toplantılarının Da�ılımı .................77

Tablo 4.6.2.1. Yapılan Toplantılara Gelen Veli Sayısı...................................................78

Tablo 4.6.3.1. Toplantılarda Genel Görü�me Konuları ..................................................79

Tablo 4.6.4.1. Kendi �ste�iyle Gelen Veli Sayısı ...........................................................79

Tablo 4.6.5.1. Anne Babaların Ö�retmenden Bekledi�i Davranı�lar .............................80

Tablo 4.6.6.1. Ailenin �lk Okuma Yazma Konusunda Bilgilendirilmesi .......................81

Tablo 4.6.7.1. Çocukların Düzeyi...................................................................................81

XIV

EKLER L�STES�

Sayfa No

Ek 1: Ö�retmen Görü�me Formu................................................................................98

Ek 2: Veli Görü�me Formu .........................................................................................99

Ek 3: Görü�me Yönergesi .........................................................................................103

1

I. BÖLÜM

G�R��

E�itim, bireyin do�umuyla ba�layıp, ölünceye kadar sürer. Bireyin ya�amı

boyunca süren e�itiminin bir kısmı okulda ya da sınıf ortamında, planlı ve programlı bir

biçimde yürütülmektedir. E�itim, ö�renmenin olu�tu�u her ortam için geçerlidir

(Küçükahmet, 1995, 1).

Ça�da� toplumlarda e�itimciler ve anne-babalar sürekli olarak çocukların daha

ba�arılı olmaları için çözümler aramakta, ba�arısızlıklarının nedenlerine yönelik,

önlemler almaya çalı�maktadırlar. Tüm bu çabalar toplumsal ve bilimsel alanda

gerçekle�en geli�me hızına uyum sa�lama amacına yöneliktir ( Oktay, 1983, 20).

Ba�arı kavramı, ö�rencinin öngörülmü� amaçlara ula�ma yönünde göstermi�

oldu�u ilerlemeyi tanımlamaktadır. Ba�arılı olmak, insanın kazanmak istedi�i konuda

sistemli bir çaba harcaması ve belirli ki�ilik özelliklerini kendinde toplayabilmesidir

(Kasatura, 1991, 2).

Okul ba�arısızlı�ını sadece zihinsel faktörlere ba�lı olarak de�erlendirmek

yetersizdir. Zihinsel faktörler yanında aile ve çevresel faktörlerin de etkili oldu�u

bilinmektedir. Çocu�un do�du�u andan itibaren ailesinin içinde bulundu�u

sosyoekonomik ve kültürel yapının da etkisi altında oldu�u söylenebilir.

Okulda ba�arısız olan ö�renciler için ilk akla gelen neden, zekalarının yeterli

olup olmadı�ıdır. Zeka düzeyinin temel bir etmen oldu�u açıktır. Ancak bireyin kalıtım

yoluyla sahip oldu�u zihin gizilgücünün geli�imi, içinde bulundu�u çevresel faktörlere

de ba�lıdır (Oktay, 1983, 21).

Giderek karma�ıkla�an psikolojik yapının olumlu deneyimler üzerine

kurulmasında bir a�ama oldu�undan ilkö�retim ba�arısı çocuklar için önemlidir.

Sonraki ba�arıların ilk ba�arı üzerine kurulması daha olanaklı görünür. �lk ba�arılar

çocu�a yalnızca bir yeterlik ve ba�arı duygusu vermekle kalmaz, aynı zamanda

sürdürmeye çalı�aca�ı, geçmi�ine ili�kin olumlu bir örnek te�kil eder. �lkö�retim

ça�ındaki çocuklar olgunla�mamı� savunma sistemlerine sahiptirler. Kendilerini

benliklerine zarar verecek deneyimlerden korumak için inkar ve yansıtma gibi savunma

mekanizmaları kullanmakta yetersiz olup, daha ziyade basit ve edilgen mekanizmaları

2

kullanmaya e�ilimlidirler. �lerideki ya�larda ki�i, gösterdi�i performans benlik

kavramıyla tutarsız oldu�u sürece, kendini güven yitimine kar�ı savunabilir. Oysa

�lkokul ça�ındaki çocuklar ba�arısızlıklarını telafi etmede yetersizdirler ve söz konusu

deneyimin etkilerine pek az direnç gösterirler. �lkö�retim yılları, çocukların ya ba�arı

deneyimleri sonucu beceri, kendine güven, övünme ya da ba�arısızlık deneyimleri ile

kendinden ku�ku, de�ersizlik duygularının temellerinin atıldı�ı yıllardır (Hamacheck,

1979, 300).

Bu bölümde problem durumu ve problem cümlesi belirtilmi�, ara�tırmanın

amacı, önemi, sayıltılar, sınırlılıklar ve tanımlara yer verilmi�tir.

1.1. Problem Durumu

Do�du�u andan okul hayatının ba�langıcına kadar geçen süre içerisinde çocuk

ailesinin yardımına ve gözetimine ihtiyaç duymaktadır. Çevresinden ve ailesinden

ö�rendikleriyle hem hayata hazırlanmakta hem de toplumsalla�ma yolunda

ilerlemektedir.

Örgün e�itimle ilkö�retim birinci sınıfta tanı�an çocuk, aile ortamından sonra

planlı bir e�itim veren okullara alı�ması sürecinde, yardıma ihtiyaç duymaktadır. Bu

yardım okul ve ailenin i�birli�i ile sa�lanır.

1739 sayılı Türk Milli E�itim Temel Kanunu’nda Türk Milli E�itiminin temel

ilkeleri açıklanırken “E�itim Kurumları, amaçlarının gerçekle�tirilmesine katkıda

bulunmaları amacıyla, okul ile aile arasında i�birli�ini sa�lar” ibaresi yer almaktadır.

Kanun ve yönetmeliklerle net bir biçimde ortaya konan okul ile ailenin i�birli�i

yapması gerekti�i dü�üncesi uygulamada bir takım aksaklıklar ve yanlı� anlamalardan

dolayı istenilen düzeye ula�amamaktadır.

Veliler okul toplantılarının okula yardım toplama aracı olarak kullanıldı�ı

dü�üncesi ile toplantılara katılma konusunda isteksiz davranmaktadırlar. Velilerin bu ve

benzeri �ekildeki dü�ünceleri sonuç olarak ö�retmen ile velinin olu�turması gereken

i�birli�i ortamını zedelemekte ve okul ile aileler kar�ı kar�ıya gelmektedirler.

Çocu�un e�itiminde e�itim kurumlarının yanı sıra aile de önemli bir rol oynadı�ı

için aile ile okulların sürekli bir i�birli�i yapması gerekir. Çocu�un ailede elde etti�i

bilgi ve beceriler onun okuldaki ba�arısını etkiler. Çocu�un aile içinde ö�rendi�i bilgi,

tutum ve beceriler okulda ö�rendiklerini destekler nitelikte ise çocuk okulda daha

3

ba�arılı olur. Okul ile ailenin ö�rettikleri arasında çeli�ki olursa, bu durum çocu�un

ba�arısını olumsuz yönde etkiler (Erden, 1998, 93).

Adana ili merkez ilçelerinde özellikle �ehrin kenar semtlerinde görev yapan

ö�retmenler, aile ile i�birli�i hususuyla ilgili olarak e�itim sürecinde kar�ıla�tıkları en

büyük problemin; ö�rencinin e�itimi ile ilgili olarak devamlı ili�ki içerisinde

bulunabilecekleri bir velinin olmamasını göstermektedirler. Gelir düzeyi dü�ük, kültürel

açıdan kente uyum sa�layamamı� ve e�itimsiz çevrelerden gelen ö�renciler e�itim

veren ö�retmenin öncelikli görevini, esasen ailenin olan bir görevi yerine getirerek

ö�rencinin okul ortamının gerektirdi�i zihinsel ve fiziksel ko�ullara hazırlanması

olu�turmaktadır.

Ço�u zaman yeterince beslenmeden okula gelen ö�rencinin temiz ve korunaklı

giysileri bulunmamakta ve bu nedenler ö�rencinin derse olan ilgisini azaltmaktadır.

Üstelik ö�rencinin derse hazırlıksız ve ders sırasında kullanılacak materyallerden

yoksun bir �ekilde okula gelmesi, ö�retmeni öncelikle bunların tamamlanması

zorunlulu�u ile kar�ı kar�ıya bırakmaktadır.

Ö�rencinin zihinsel ve fiziksel olarak derse hazırlanması ile geçen süre bu

semtlerde görev yapan ö�retmenlerin e�itim programını tamamlamada ve programdaki

hedeflere ula�mada kullanmaları gereken zamanın azalmasına yol açmaktadır.

�lkö�retim süreci ö�retim kurumu ile ö�renci velisinin yakın ili�ki içerisinde

olması gereken bir dönemdir. Aileye bu dönemde dü�en önemli görevler bulunmaktadır.

Ö�rencinin hızlı geli�iminin oldu�u ve ki�ilik özelliklerini yerle�tirdi�i ilk çocukluk

evresinde aile ortamı, e�itim açısından çok önemlidir. Ailenin e�itsel ortamı; ö�rencinin

okulda ö�rendiklerini peki�tirebilir veya köreltebilir. Aile ortamının e�itime elveri�li

olması için ailede bulunması gereken ko�ullar, en azından �unlardır:

1. Ailenin ö�renciyi ö�renmeye ve ba�arılı olmaya güdülemesi,

2. Ailede ö�renciye ödevlerinde kılavuzluk edecek ki�ilerin olması,

3. Ailenin (kitaplık, çalı�ma yeri gibi) e�itime elveri�li yerlerinin olması,

4. Çocu�un oyun, e�lence, televizyon izleme, müzik dinleme gibi etkinlikleriyle

birlikte ödevlerini yapmaya elveri�li bir çalı�ma programı yapmasına ve bu programı

izlemesine yardım edilmesi,

5. Çocu�un ö�renmeyi ö�renmesi, bazı denemeler yapması, yaratıcılı�ını

destekleyici bir ortamın olması,

6. Çocu�un dü�üncelerine saygı gösterilmesi, dü�üncelerini düzgün ve do�ru bir

dille anlatmasına yardım edilmesi (Ba�aran, 1996, 226).

4

Aile ortamında bulunması gereken bu özelliklerin yanında ö�retmenin tam

ö�renim için ihtiyaç duydu�u aile deste�i de ailelerin çalı�ma saatleri, anne-babanın

yetersiz e�itim düzeyinde olmaları , çocuk ile ilgilenme görevinin aile içinde ba�ka

bir bireye bırakılmı� olması gibi nedenlerden dolayı sa�lanamaz.

Gelir düzeyi yüksek ailelerin oturdu�u semtlerdeki ilkö�retim okullarında görev

yapan ö�retmenler yukarıda belirtilen problemlerle yüksek düzeyde

kar�ıla�mamaktadırlar. Veliler çocuklarına özel zaman ayırmakta ve okulda ö�retilenleri

destekler nitelikte çalı�maları evde yapabilmektedirler. Okul ve aile arasında

çatı�mayla kar�ıla�mayan çocuk daha hızlı bir geli�im göstermektedir. Okula, ö�retime

hazır olarak gelen ö�rencilere e�itim veren ö�retmenin i� yükü de oldukça

azalmaktadır. Böylece ö�retmen ö�rencilerine ek çalı�malar yaptırabilmektedir.

Bloom’a göre; ö�renciler arasında okul ö�renmeleri bakımından farklar

bulunması ve bunların kalıcı farklar oldu�unu gösteren kanıtlar olmasına ra�men, bu

farklardan do�an de�i�kenli�in büyük bir kısmının, ev ve okul çevresi ko�ullarına

ba�lanması mümkündür. Bloom’un yaptı�ı analizlere göre okul ba�arısı (çe�itli

alanlardaki ba�arıların ölçülmesinden elde edilen tahminler) çocukların 18 ya�ına kadar

gösterdikleri ba�arının %33’ü okul öncesindeki %42’si ilkö�retim devresindeki %25’i

ise ortaokul ve lisedeki ba�arıları ile açıklanabilmektedir. Bu bilgiler bize ö�rencilerin

orta ö�retim kademesindeki ba�arı farklılıklarının büyük bir kısmının okul öncesi ve

ilkö�retimdeki ö�renmelerle ilgili olabilece�ini göstermektedir. Bu sonuçlar bir

anlamda, ba�arının olu�umunda çevrenin önemini ortaya koymaktadır (Bloom, 1964,

110; aktaran; Fidan, 1996, 213).

Farklı sosyoekonomik ve kültürel gruplara dahil ailelerin çocuklarının ba�arısına

etkisinin en rahat ölçülebilece�i dönem ö�rencinin aileden topluma geçi�inin ilk

a�aması olan ilkö�retim birinci sınıftır. Çünkü henüz bu evrede çocuk bireysel

yeteneklerini ön plana çıkararak, di�er faktörlerden ba�ımsız �ekilde ba�arı ya da

ba�arısızlı�ını belirleyebilme yetene�inden yoksundur. Bu konuda en sa�lıklı veriler

ö�retmen ve ö�renci velilerinden elde edilebilir. Bu nedenle çalı�manın problem

cümlesi; ö�retmen ve veli görü�lerine göre farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin

ilkö�retim birinci sınıf ö�rencilerinin okuma yazma sürecini etkileme biçiminin

de�erlendirilmesi �eklindedir.

5

1.2. Ara�tırmanın Amacı

Bu ara�tırmanın amacı, farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin ilkö�retim

birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazma sürecine etkisini incelemektir.

Bu amaç do�rultusunda �u sorulara yanıt aranmı�tır;

1- Veli ve ö�retmen görü�lerine göre; farklı sosyoekonomik düzeydeki aileler

birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma-yazmayı ö�renme sürecinde evde ne gibi

katkılar yapmaktadır?

2- Veli ve ö�retmen görü�lerine göre; farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin

birinci sınıftaki çocuklarına ilk okuma-yazma sürecinde yardım ederken kar�ıla�tıkları

sorunlar nelerdir?

3- Veli ve ö�retmen görü�lerine göre; farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin

birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma-yazmayı ö�renme sürecinde, ö�retmenle

ili�kileri nasıldır?

1.3. Ara�tırmanın Önemi

Farklı sosyoekonomik düzeylere dahil ailelerden gelen ö�rencilerin ço�unlukta

oldu�u sınıflarda görev yapan ö�retmenlerin, “sosyoekonomik durum iyile�tikçe anne-

babanın çocukla daha fazla ilgilendikleri” �eklinde bir gözlemleri bulunmaktadır. Bu

gözlemin do�al sonucu ise bu tür ailelerden gelen çocukların daha ba�arılı olmalarıdır.

Ailelerin ö�retim sürecine katılmasının zorunlu oldu�u ilkö�retim birinci sınıf

ö�rencileri açısından bakıldı�ında ö�retmenlerin ö�renci ba�arısı ile ilgili bu gözlemleri

önem ta�ımaktadır.

Tabii ki ö�retmenlerin bu gözlemlerinin bilimsel geçerlili�i çok fazla de�ildir.

Ancak e�itimle özellikle de ilkö�retim ile ilgili yapılmı� teorik çalı�malarda aile

ö�retmen i�birli�i ve ailenin e�itime katkısı, ö�renci ba�arısının olu�umunda önemli

etkiye sahip bir de�i�ken olarak kabul edilmektedir.

Türkiye’de var olan e�itim sistemi içerisinde rehberlik faaliyetlerinin çok fazla

oturmamı� olması ve bu faaliyetlerin ilkö�retimde özel ilgi veya e�itim isteyen

ö�rencilerin tespit edilmesiyle sınırlandırılmı� olması nedeniyle; ö�renci ba�arısının

arttırılması yönünde kullanılabilecek aileye rehberlik hizmetini ö�retmenlerin

kendilerinin kar�ılamaları gerekir. Fakat bu rehberlik yukarıdaki türden genellemeler

6

veya zor edinilen tecrübeler ile sınırlı bir temele dayanmak mecburiyetinde oldu�u için

çok kullanılan bir yol de�ildir.

Farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerden gelen çocukların bulundukları

sınıflardaki ö�retmenler aile ile ili�ki kurma ve aileyi ö�retimin amaçları, yöntemleri

konusunda bilgilendirme, yönlendirme ve kendisi ile birlikte hareket etmeye ikna

etmede çok zorlanır.

�lkö�retim birinci sınıf ö�rencilerinin ba�arısını belirleyen etkenlerin di�er

yüzünde ise aileler yer almaktadır. Çocuklarının ba�arısına katkıları; varsa kendi

ilkö�retim deneyimleri ve yine varsa önceki çocuklarında ya�adıkları olaylarla

sınırlandırılmı� olan veliler, çocu�un ö�renimi sürecinde ya çok sınırlı bir rol üstlenirler

ya da fiili olarak hiçbir sorumlulu�u kabul etmezler.

Halbuki ilkö�retimin ilk a�aması çocu�un toplumsalla�ması, aile dı�ındaki

çevreye uyum sa�laması, sosyal ileti�im kurma becerisinin geli�tirilmesi ve temel bazı

bilgilerle donanmasını sa�laması nedeniyle çok önemlidir.

Bu dönemdeki ba�arısızlıklar veya ba�arılar çocu�un sonraki hayatı üzerinde

derin etkiye sahip olmaları nedeniyle incelenmeyi hak etmektedirler.

Ara�tırma sonunda elde edilecek bulgular; e�itim sistemimizce bilinen ancak

geli�tirilmesiyle ilgili köklü atılımların yapılmadı�ı okul-aile i�birli�inin

geli�tirilmesinde kullanılabilecek verilerin sa�lanmasına katkıda bulunabilece�i için

önemli olacaktır.

Ayrıca bu sonuçlar ö�retmenlere de aile ile ileti�im kurarken takınacakları tavır

ve sergileyecekleri davranı�ların ne tür sonuçlara yol açabilece�i hakkında fikir verecek,

böylelikle ö�retmenlerin daha bilinçli davranması sa�lanacaktır.

Ara�tırmanın bu amaçlara ek olarak gelecekte yapılacak ara�tırmalar için de bir

ön çalı�ma niteli�inde katkı sa�layabilece�i dü�ünülmektedir.

1.4. Sayıltılar

1. Ö�retmenlerin ve ö�renci velilerinin görü�me esnasında ara�tırmacıya

içtenlikle ve do�ru olarak cevap verecekleri varsayılmı�tır.

7

1.5. Sınırlılıklar

Ara�tırma;

1. Adana �li merkez ilçelerinde alt, orta ve üst sosyoekonomik gelir seviyesine

dahil ailelerin birinci sınıf çocuklarının devam etti�i ilkö�retim okulları arasından

belirlenen üç ilkö�retim okulu,

2. Bu üç ilkö�retim okulunda görev yapan birinci sınıf ö�retmenlerinden

ara�tırmaya katılmaya gönüllü üç ö�retmen ve bu ö�retmenlerin görü�leri de alınarak

hazırlanan ö�renci listesinden, görü�ülerek ve ara�tırmaya dahil olma oluru alınan

20’�er ö�renci velisi ile sınırlıdır.

1.6. Tanımlar

Sosyoekonomik Düzey: �nsan toplumu, birey-grup etkile�imiyle ilgili;

insanların, toplumun üyeleri olarak refahını ilgilendiren; maddi kaynaklarla ilgili,

ekonomik ve sosyal ihtiyaçlar gözden geçirilir.

8

II. BÖLÜM

KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE �LG�L� ARA�TIRMALAR

2.1. Çocuk Geli�iminde Sosyo Bili�sel Perspektif

Bili� (cognition), insanın algılamasını, uslamlamasını, yorumlamasını,

yargılamasını sa�layan bilgi edinme gücü ve sürecidir. Bu gücü ve süreci inceleyen

psikoloji dalı bili�sel (cognitive) psikolojidir (Anderson, 1980; aktaran; Ba�aran, 1996,

88).

Bireyin yeni özellikler kazanması, etkinlik veya görev bakımından oldu�undan

daha ileri seviyelere yükselmesine geli�me denir. Çocu�un bili�sel geli�iminde, içinde

bulundu�u toplum ve ait oldu�u kültür büyük ölçüde etki etmektedir. Çocuk,

geli�iminin her evresinde ya�adı�ı toplumdan giderek artan parçalar almaktadır.

Vygotsky’e göre tüm temel bili�sel faaliyetler sosyal tarihin matrisi olarak

�ekillenmekte ve sosyo-tarihsel geli�imin sonuçlarını olu�turmaktadır. Yani, bili�sel

yetenekler ve dü�ünme �ekilleri içsel faktörlerden de�il, bireyin içinde ya�adı�ı kültürün

toplumsal kurumlarının sonucu olarak ortaya çıkmaktadırlar. Dolayısı ile çocu�un

yeti�tirildi�i toplumun tarihi ve çocu�un bireysel tarihi, bireyin nasıl dü�ünece�ini

belirleyen önemli faktörlerdir. Bu bili�sel geli�im sürecinde dil, çocu�un dü�ünmeyi

nasıl ö�renece�inde önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü geli�mi� dü�ünce biçimleri

çocu�a kelimeler yolu ile aktarılmaktadır (Vygotsky, 1962, 55).

�nsanların sosyal etkile�imleri dil aracılı�ı ile olmaktadır. Vygotsky dilin kültür

aktarımının etkili yollarından birisi oldu�unu ve dü�ünce süreçlerinin kelimeler

aracılı�ı ile ortaya çıktı�ını savunmaktadır. Vygotsky’e (1978, 39) göre dilsel i�aretler

psikolojik araçların rolünü yerine getirmektedir. Davranı�ın nedeni olan suni

uyarıcıların kullanılması ve yaratılması, üst düzey zihinsel fonksiyonların en göze

çarpan yönünü olu�turmaktadır.

Vygotsky, çocu�un bili�sel geli�iminin; akranlarından, yeti�kinlerden ve içinde

bulundu�u kültürün üyelerinden konu�malar yoluyla etkilenerek ortaya çıktı�ını

belirtmektedir. Dil geli�iminde yeti�kinler ve akranlar önemli bir role sahiptirler.

Vygotsky, çocu�un bili�sel geli�iminin daha yeterli olan yeti�kin ve akranlarından ve

9

içinde bulundu�u kültürün üyelerinden etkile�im ve konu�malar-diyaloglar yolu ile

ortaya çıktı�ını belirtmektedir (Vygotsky, 1962, 109).

Vygotsky’nin (1978, 57) çalı�malarının ana temasını bilincin geli�iminde sosyal

etkile�imin önemli yer tuttu�u dü�üncesi olu�turmaktadır. Vygotsky çocu�un

geli�imindeki her kültürel evrenin iki kere tekrarlandı�ını belirtir: önce sosyal düzeyde

sonra bireysel düzeyde; önce insanlar arasında sonra çocu�un kendi içerisinde. Tüm

yüksek fonksiyonlar öncelikle insanlar arası ili�kilerin bir parçası olarak ortaya

çıkmaktadır. Çocuklar dünyayı yalnız ba�larına de�il, içinde ya�adıkları toplumun

kendilerine sa�ladı�ı dü�ünme ve davranı� �ekilleri ile ö�renmektedirler.

Vygotsky, çocu�un ö�renmesinde yeti�kin rehberli�ini özellikle

vurgulamaktadır. Bu da ö�retmen ve aileleri özellikle ilgilendirmektedir.

Ö�retmenin rolü içeri�i basitle�tirerek çocu�a vermek de�il, çocu�un var olan

geli�im düzeyinin ötesine geçmesine köprü sa�layacak, daha önce a�ina olmadı�ı içerik

ile ilgili ortam olu�turmaktır. Vygotsky’e göre yüksek zihinsel fonksiyonlar, spesifik bir

biçimde geli�mekte ve içinde ya�anılan kültür tarafından belirlenmektedir. Zihinsel

fonksiyonların geli�imi için en uygun sosyal ortamı da okullar olu�turmaktadır.

Vygotsky’e (1978) göre ö�renme, çocuk yalnızca kendi akranları ile i�birli�i ve

çevresindeki insanlarla etkile�im halinde oldu�unda ortaya çıkan bir süreçtir.

Vygotsky’nin yakın geli�im alanı kavramı e�itim çevrelerinde yer alanlar için farklı

anlamlar ta�ımaktadır. Bunlardan birisi, insan ö�renmesinin belirli bir sosyal çevreyi

varsaydı�ı ve ö�renmenin bireyin çevresindekilerin entelektüel hayatına katılımının bir

yolu oldu�udur.

Gagne (2000) ö�renmenin be� ana kategorisini isimlendirmektedir: Sözlü Bilgi,

Entelektüel Yetenekler, Bili�sel Stratejiler, Motor Yetenekler ve Davranı�lar. Her

ö�renme biçimi için farklı içsel ve dı�sal ko�ullara gereksinim vardır. Örne�in bili�sel

stratejilerin ö�renilebilmesi için problemlere yeni çözümler geli�tirilmesine imkanlar

sa�lanmalıdır. Davranı�ların ö�renilmesi için ise ö�renen, güvenilir bir davranı�

modeline sahip olmalı veya ö�renene ikna edici kanıtlar sunulmalıdır (Gagne, 2000, 1).

Gagne, Briggs, Wager (1992), dokuz ö�retim olayını ve bunlara denk gelen

dokuz bili�sel süreci tanımlamaktadırlar.

1. �lginin kazanılması (Kabul)

2. Ö�renenlere hedeflerin bildirilmesi (Beklenilirlilik)

3. Önceki ö�renilenlerin geri ça�rılmasının te�vik edilmesi (Yeniden Edinim)

4. Uyarıcının sunulması (Seçici Algı)

10

5. Ö�renme Rehberli�i (Semantik Kodlama)

6. Performansın ortaya çıkarılması (Tepki Vermek)

7. Geri besleme yapılması (Destekleme)

8. Performansın de�erlendirilmesi (Yeniden Edinim)

9. Transfer ve Benzetmenin Yapılması (Genelleme)

Bu kurallar ö�renmenin genel �artlarını olu�turmakta ve ö�retimin

tasarlanmasının temellerinin belirlenmesine olanak sa�lamaktadır (Aktaran; Gagne,

2000, 1).

Bili�sel yapı kavramı Piaget’in teorisinin merkezinde yer almaktadır. Bili�sel

yapılar, aklın bazı özel davranı�larını belirleyen ve çocuk geli�iminin belirli evrelerine

denk gelen fiziksel ve dü�ünsel hareket �ekilleridir. Piaget’e göre dört ana bili�sel yapı

(geli�im evresi) bulunmaktadır: duyusal-devinimsel, i�lem öncesi, somut i�lemler, soyut

i�lemler. Duyusal-devinimsel dönemde (0-2 ya�lar) akıl motor davranı�lar �eklini alır.

��lem öncesi dönemde (3-7 ya�lar) akıl sezgiseldir. Somut i�lemler döneminde (8-11

ya�lar) bili�sel yapı mantıklıdır, ancak özet verilere dayanmaktadır. En son a�ama olan

soyut i�lemler döneminde (12-15 ya�lar) dü�ünme soyut hale gelir (Kearsley, 2000, 1).

Bili�sel yapılar, asimilasyon ve uyumlu hale gelme olarak adlandırılan uyum

süreçleri sayesinde de�i�irler. Asimilasyon, olayların mevcut bili�sel yapılar aracılı�ı ile

anla�ılması, uyumlu hale gelme ise bili�sel yapıların çevreyi anlamaya uyumlu hale

getirilmesi anlamını ta�ımaktadır. Bili�sel geli�im, asimilasyon ve uyumlu hale gelme

aracılı�ı ile çevremize uyum gösterme süreçlerini içerir. Bu anlamda Piaget’in teorisi

ö�renme ile ilgili di�er olu�turmacı teoriler ile (Örne�in Bruner, Vygotsky) yakınlıklar

ta�ır (Kearsley, 2000, 1).

Lave ö�renmenin normal olarak içinde geli�ti�i hareket, çerçeve veya kültürün

bir fonksiyonu oldu�unu ifade etmektedir. Sosyal ili�kiler, biçimli e�itimin önemli bir

tamamlayıcısını olu�tururlar. Ö�renciler, ö�renilmesi hedeflenen inanç ve tutumların

geçerli oldu�u bir davranı� toplumu içerisinde yer alırlar. Yeni ba�layanlar, bu

toplumun kenarlarından merkezine do�ru ilerledikçe, daha aktif hale gelir, çevrenin

kültürünü daha fazla benimser ve bir uzman veya tecrübeli ki�i rolü edinirler. Ayrıca

biçimli e�itim genellikle bilinçli de�il, kendili�inden geli�ir. Bu fikirler, Lave ve

Wenger’in (1991, aktaran; Kearsley, 2000, 1) “çevrenin me�ru katılımı” olarak

tanımladıkları sürecin parçalarını olu�turmaktadır.

Bandura’nın sosyal ö�renme teorisi di�erlerinin davranı�larının, tutumlarının ve

duygusal tepkilerinin gözlemlenmesi ve model olarak alınmasının önemine vurgu yapar.

11

Sosyal ö�renme teorisi bireyin davranı�larını, bili�sel, davranı�sal ve çevresel

faktörlerin kar�ılıklı etkile�imi çerçevesinde anlamaya çalı�ır.

Bandura’nın çalı�maları, modellemeyi sadece davranı�sal açıdan inceleyen

Miller ve Dollard’ın (1941; aktaran Kearsley, 2000, 1) çalı�malarını ilerletmi�tir. Ayrıca

kendisi gibi teorilerinde, sosyal ö�renmeye merkezi bir konum atfeden Vygotsky ve

Lave’in çalı�maları ile yakından ilgilidir.

Jerome Bruner, Vygotsky’nin geli�imi anlama biçiminin aynı zamanda bir

e�itim teorisi oldu�unu belirtmi�tir (Bruner, 1987, aktaran; Kearsley, 2000, 1 ).

Model, Vygotsky’nin fikirlerinden çıkarılan iki ilkeye dayanmaktadır. �lki; dilin

ana amacının sosyal etkile�im oldu�u (Vygotsky, 1981, aktaran; Kearsley, 2000, 1) aynı

�ekilde basılı materyallerin de anlamın payla�ımı için kullanılan birer araç anlamı

ta�ıdı�ı fikridir. �kinci olarak yakın geli�im alanı (Vygotsky 1962, 1978) okulda okuma-

yazma ö�retiminin sosyal bir etkinlik oldu�u fikrine yol açmaktadır. Ö�retmen

payla�ılan anlamların okuyucu ile metin yazarı arasındaki arabuluculu�unu yapmakta ve

ö�rencilerin hep beraber, sosyal etkile�im aracılı�ı ile farkındalık, tamamlayıcılık, ve

anlam verme köprüleri kurmalarında, onlara destek sa�lamaktadır (Griffin ve Cole,

1984; Vertsch, 1984, aktaran; Dixon-Krauss, 1994, 1).

Arabuluculuk modeli ö�retmenin problem çözümüne yol göstermek üzere

tasarlanmı� dinamik ve genel bir çerçeve anlamı ta�ımaktadır (Calderhead ve Miller,

1985; Lampert ve Clark, 1990 Griffin ve Cole, 1984; Vertsch, 1984 aktaran; Dixon-

Krauss, 1994, 1).

Okur yazarlık ö�retimi ile ilgili arabuluculuk modeli Vygotsky’nin yakın geli�im

alanı içinde e�itim ile ilgili görü�lerini yansıtmaktadır. (Vygotsky, 1962, 1978). Model

ö�retmeni, ö�renciyi, metni ve ihtiyaç duyulan arabuluculu�un �ekli ve miktarını

inceleyerek ö�retim ile ilgili kararlar vermesi konusunda yönlendirmektedir. Model

okur yazarlık geli�imi ile ilgili sürekli bir süreç tanımlamaktadır, çünkü sosyal

etkile�imin her evresi (amaç, strateji, yansıtma) yeni bir bölüme ve yeni yakın geli�im

alanlarına yol açmaktadır (Dixon-Krauss, 1994, 3).

Çocu�un sosyalle�mesi ve geli�imini kültürel çerçeveye uyumlu bir biçimde

tamamlayabilmesi için ailenin e�itim sürecinde tam anlamıyla varolması gerekmektedir.

Vygotsky’nin özellikle vurguladı�ı konu çocu�un geçirdi�i evreler sonucu ula�tı�ı

durumdan çok sürecin önemli oldu�udur.

12

2.2. �lkokuma Yazma Sürecinde Ailenin Rolü

Aile, bütün insan toplumlarında bulunan bir ilk gruptur; insanın en derin ve

köklü, kısmen organik nitelikteki özelliklerine dayanan aile evrensel bir sosyal

kurumdur. Toplumun yapısında ve sosyal sistemin i�leyi�inde, ailenin bir kurum olarak

önemli yeri vardır (Kıncal, 1993, 63).

Aile, temel sosyal kurumdur. Toplumun en küçük sosyal örgütü ve aynı

zamanda e�itim kurumudur. Sosyolojik açıdan yapılacak sınıflandırmada, sosyal

grupları birincil ve ikincil diye ayırdı�ımızda, aile birincil grupların ilki ve en

önemlisidir. Çünkü bireyin ilk duygu, davranı�, dü�ünce ve e�itimini kazandı�ı yer

ailesidir. Bu kazandıkları, onun hayatı boyunca kültürel ve e�itimsel formasyonuna

temel te�kil eder (Kıncal, 1993, 63).

Aile, toplumun ayrılmaz bir parçasıdır ve tabiatı gere�i toplumun sosyal

yapısından, de�erlerinden, kurallarından vb. etkilenir. Farklı sosyal ve kültürel

ortamlarda, aileler büyük ölçüde farklılıklar gösterirler. Bu sebeple, ailenin yapı ve

fonksiyonu toplumlara göre bazı farklı özellikler göstermektedir(Ba�aran, 1996).

Aile, ilk sosyalle�me aracıdır; aile, özellikle ilk çocukluk döneminde bireye,

di�er sosyal kurumların etkisi konusunda aracılık eder. Aile etkisi;aile büyüklü�ü,

çocu�un karde�ler içerisindeki sırası, cinsiyet rolleri ile yetkinin tayini ve

sosyoekonomik statü gibi belirli yapısal karakteristiklere ba�lıdır (Kıncal, 1993, 63).

Ailenin çocu�un e�itimi ile ilgili gücü tartı�ma götürmez bir konudur. Okul

ça�ındaki çocu�un e�itiminin aileden ba�ımsız ve kopuk olması dü�ünülemez.

�lkö�retim, çocu�un örgün e�itim hayatının ba�langıcı kabul edilecek olursa bu

dönemde aileye de büyük görevler dü�mektedir. Ö�rencinin hızlı geli�iminin oldu�u ve

ki�ilik özelliklerini yerle�tirdi�i ilk çocukluk evresinde aile ortamı, e�itim açısından çok

önemlidir. Ailenin e�itsel ortamı; ö�rencinin okulda ö�rendiklerini peki�tirebilir veya

köreltebilir (Ba�aran, 1996, 226).

Okul aile i�birli�inin sa�ladı�ı faydalara ilgi ve bu alandaki çalı�malarla uyumlu

olarak çocu�un evdeki ve okuldaki okuryazarlık e�itimine ailenin katkısı son yıllarda

üzerinde giderek daha çok çalı�ma yapılan bir alandır. Geleneksel ve yeni teorik bakı�

açıları ailenin çocu�un e�itimindeki önemli rolünü desteklemektedir:

- Ailelerin çocu�un ilk e�itmenleri oldu�u görü�ü 1592-1679 yılları arasında

ya�ayan John Amos Comenius tarafından çocuk e�itimi ile ilgili el kitabının

13

yazılmasından bu yana sosyal reform hareketlerini etkilemektedir (Fein, 1980 aktaran;

Akyol, 1999, 3).

- Piaget teorisi çocu�un e�itildi�i ve yeti�ti�i okul ve ev gibi bazı ortamlarda

çocuk geli�iminin desteklenebilece�ini ve engellenebilece�ini öne sürmektedir

(Morrison 1980, aktaran; Akyol, 1999, 3).

- 1960 ve 1970’lerde yapılan ara�tırmalar göstermektedir ki çocu�un akademik

ba�arısını etkileyen faktörler arasında yer alan aile de�i�kenlerinin okul de�i�kenlerine

göre daha önemli oldu�unu ortaya koymaktadır (Coleman ve di�erleri 1966, Jencks ve

di�erleri 1972, aktaran; Akyol, 1999, 3).

- 1980’lerden günümüze kadar olan dönem erken çocuk e�itimi ile ilgili yeni

standartların ortaya çıktı�ı bir dönem olmu�tur.

Ailenin e�itici nitelikteki sosyal çevresi, anne, baba ve çocukları çe�itli hak ve

sorumluluklarla birbirine ba�layan ideal bir e�itim ortamıdır. Bu özelli�iyle aile,

çocu�u sosyalle�tirmeye yarayan bütün unsurlara sahiptir. Aile e�itiminin özelliklerini

�u �ekilde sıralayabiliriz.

1. Aile hayatının temeli sevgiye, güvene, ba�lılı�a ve kar�ılıklı anlayı�a dayanır.

Bu sebeple normal bir aile ortamı, çocuk e�itimi için en elveri�li bir çevredir.

2. Ailede çocuklarını ya�atmak ve onları yeti�tirmek e�ilimi kuvvetlidir.

Dolayısı ile, her ana ve baba çocukları için önemli fedakarlıklarda bulunmaktadır.

3. Çocuk ilk duyum ve algılarını aile çevresinde kazandı�ı gibi, ilk

alı�kanlıklarını ve ruhsal hayatının bütün temellerini de burada kazanır.

4. Ahlaki karakter bakımından da aile e�itiminin de�eri büyüktür.

5. Bir milletin gelece�i açısından da aile e�itimi büyük bir öneme sahiptir

(Aktaran; Kıncal, 1999, 67).

Okul idareleri ö�renci ba�arısını etkileyen faktörlerin en önemlilerini yani aile,

ö�renci, okul birli�ini sa�lamaya çalı�malıdır. Bu konuyla ilgili ABD Florida’daki

Duval Country’de okul yöneticisi olan Shang, okulu ile ilgili bir durumu anlatıyor;”

ailenin deste�i, fiziki çevre, evdeki çalı�ma alı�kanlıkları ve ailenin okula kar�ı tutumu

ö�rencinin okul ba�arısını etkileyen faktörlerdir. ” (Aktaran; Kıncal, 1993, 68).

Ailenin e�itim ve kültür seviyesi önemli bir özellik olarak kendini

göstermektedir. Belirli bir seviyede e�itim görmü� olan anne ve babalar çocuklarına

daha fazla yardımcı olabilme imkanına sahiplerken, yeterli seviyede e�itim görmemi�

olan anne ve babaların ise çocuklarına istenilen ölçüde yardımcı olamadıkları

gözlemlenmektedir (Kıncal, 1993, 68).

14

Çocuklar hayatla ba�a çıkma yollarını öncelikle ana babalarından ö�renirler.

Bütünüyle tüm ara�tırmalar ve gözlemler; çocuk ve gençlerin ruhsal sa�lıkları,

problemleri ile ailenin durum ve tutumu arasında büyük bir ili�kinin söz konusu oldu�u

görü�ünü desteklemektedir (Ek�i, 1990 , 15).

Yapılan pek çok çalı�ma ve ara�tırmada ailelerin çocukluk ve eri�kinlik

döneminde evlatlarının e�itimine katılmalarının ö�renme ve okul ba�arısı üzerinde

olumlu etkisinin oldu�u sonucu ortaya çıkmı�tır (Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1997,

1987, 1992; Eccles ve Harold, 1993; Becher ve Epstein, 1982; Lareau, 1987; Delgado-

Gaitan, 1992; Pena, 2000).

Aile katılımı geni� bir �ekilde kategorize edilmesi gerekirse e�er; bu

tanımlamanın içerisinde; çocu�un okuldaki ö�renimi ile ilgili evde yapılan çalı�malar

(örne�in çocu�un çalı�masının gözden geçirilmesi ve geli�iminin gözlenmesi, ev

ödevlerine yardım edilmesi, okuldaki olayların veya dersler ile ilgili konuların çocuk ile

konu�ulması okuldaki ba�arıyı destekleyecek zenginle�tirici çalı�maların yaptırılması ve

ö�retmen ile ileti�im içinde olunması) girmektedir. Ayrıca aynı amaç do�rultusunda

ailelerin okul merkezli olarak gerçekle�tirebilecekleri etkinlikler de bulunmaktadır

(örne�in planlanmı� toplantılar veya özel görü�meler için okula gelinmesi, okulda

gönüllü yardım çalı�malarında bulunulması, okul aile birliklerinde görev alınması gibi)

(Hoover-Dempsey ve Sandler, 1997, 5).

Pek çok disiplinde cinsiyet rolleri ile ilgili genel inançlar, sosyokültürel yapılar,

toplumdaki cinsiyet temelli güç da�ılımı gibi sebeplerden dolayı ailelerden annenin

çocu�un e�itim süreci ile ilgili daha fazla katılımcı oldu�una inanılmaktadır (Hoover-

Dempsey ve di�erleri, 1997, 6).

Kohn’nun (1963, aktaran; Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1997, 7), sosyal sınıfın,

ailelerin çocukları üzerindeki etkisini belirleyen en güçlü de�i�ken oldu�u �eklindeki

iddiasına dayanan di�er ara�tırmacılar aile statüsü de�i�kenlerinin ailenin çocuk

yeti�tirme ile ilgili görü�lerine, çocuk yeti�tirme yöntemlerine ve çocukların okuldaki

ba�arıları üzerinde pozitif bir etkiye sahip oldu�u sonucuna ula�mı�lardır.

De�i�en statülerin altında bulunan ve kaynakları etkileyen bazı gerçeklerin

(örne�in gelir seviyesi, zaman, enerji ve toplumsal ba�lar) ailelerin katılım kararları

üzerinde etkili oldu�unu iddia etmi�lerdir.

Heath ve Mangiola (1991, aktaran; Anderson ve Gunderson, 1997, 514) bizleri

“her kültürel gurubun arka plan bilgilerini aktarmak için kendine özgü yolları

bulunmaktadır ve kendi çocuklarından bunları tekrar ettirmelerini ister” ifadesi ile

15

uyarmaktadır. Bu; her kültürün ö�retme ve ö�renme için oldu�u gibi ö�renme ve

ö�renmenin ne anlama geldi�i ile ilgili olarak da farklı dü�ünceleri bulundu�u anlamına

gelmektedir.

1) Hem ailelerin dü�üncelerine saygı duymak hem de onların bizim e�itim

sistemimizin dayandı�ı dü�ünceleri anlamalarına yardımcı olmak mümkündür. Ancak

e�itmenler bahsetti�imiz uyumsuzlukların bilincinde olmalı ve bunların ortadan

kaldırılmasına yönelik önlemler almalıdırlar

2) Aileler okulların okuma yazma ö�retiminin do�ası ve bu sistemin beklentileri

ile ilgili olarak düzenli ve sistemik bir �ekilde bilgilendirilmelidirler.

3) Sınıf ortamlarımızı veliler için çekici hale getirmemiz gerekmektedir ki

onlarla hedeflerimizi payla�abilelim ve i�birli�ini geli�tirebilelim (Anderson ve

Gunderson, 1997, 515).

En iyi okuma yazma e�itimi programının geli�tirilmesi için çocukların okul dı�ı

e�itim tecrübelerinin de dikkate alınması gerekmektedir.

Ara�tırmalar göstermektedir ki aile konu�malarına katılan, kendisine düzenli

olarak kitap okunan, evlerinde kitap bulunan çocuklar okula geldiklerinde okuma yazma

e�itimine bir adım önde ba�lamaktadırlar. Her ne kadar ailenin okur yazarlı�a katkısı

genellikle do�al olarak gerçekle�iyorsa da ailelerin bu konuda i�lerini kolayla�tıracak

bazı önerilere ihtiyaçları bulunmaktadır (Loreau , 1987, 80).

Bu kapsamda Uluslararası Okuma Birli�i (International Reading Associotion -

IRA) (2001);

- Ailelerin, çocuklarının okulda ö�rendiklerini takip etmesi gerekti�ini,

- Evde ailecek okuma, ö�renme veya yazma için fırsatlar yaratılması gerekti�ini,

- Kütüphane ve kitapçılara ailecek gidilmesi gerekti�ini,

- Ailenin, çocukları ile ilgilendiklerini çocu�un ö�retmenine göstermesi

gerekti�ini belirtmektedir.

Aile yakınlı�ı içerisinde, çocuk yeti�tirmek ile ilgili aile gelenekleri kapsamında

ve pek çok dini gelenek açısından çocukların e�itimine katkıda bulunmak aileler için bir

görev olarak tanımlanmı�tır.

16

2.2.1. Aile Rolünün Özellikleri

Aile katılımı “aile ve çocukların birbirleri ile evde geçirdikleri zamanın e�itimin

etkinli�inin arttırılmasına yönelik katkısı” (Becker-Epstein, 1982, 85) olarak

tanımlanmı�tır. Ailelerin etkinli�i, program hedefleri ile ilgili tam bir bilgi sahibi

olduklarında ve çocuklarının bu hedeflere ula�malarına yardımcı olabilecek yollar ile

ilgili yeterli deste�i gördüklerinde artmaktadır.

Aile katılımının çocu�un e�itimine etkisini konu alan önemli sayıda ara�tırma

yapılmı�tır. Erken dönem katılım ile ilgili literatürü derinlemesine inceleyen

Bronfenbrenner (1974, 23) “her hangi bir müdahale programının ba�arısını belirleyen en

önemli faktörlerden birisi ailenin aktif bir katılımcı olarak program içerisinde yer

almasıdır” demektedir.

Çocukların e�itimine aile katılımı ile ilgili Tharp’ın (1982, 515) yaptı�ı

ara�tırmada devamlılık ve süreksizlik önemli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu

ara�tırmada okulda verilen e�itimin evde devam ettirilememesi örgün e�itimin

ba�arısızlı�ının özellikle dü�ük gelir grubu ailelerde önemli bir nedeni olarak

gösterilmektedir. Bu bakı� açısı çocu�a verilen e�itimin içinde bulundu�u kültürel

çevreye göre �ekillendirilmesi durumunda daha ba�arılı olaca�ı sonucuna yol açmı�tır.

Ailelerin çocuklarının e�itim sürecinde önemli birer ortak oldukları yönünde

önemli sayıda çalı�ma tarafından sa�lanmı� kanıt bulunmaktadır. Ladouse (1988, 11)’in

çalı�ması çocukların zamanlarının %8’ini ö�retmenleri ile geçirirken geri kalan %92’lik

bölümde ailelerin kontrolünün söz konusu oldu�unu ortaya koymaktadır.

Ailelerin de katılımını içeren e�itim etkinlikleri bazı amaçlar belirlenerek

tasarlanırlar. Bu amaçlardan bir tanesi çocu�un okuldaki bütüncül ba�arısının

arttırılması için aile ve okul i�birli�inin arttırılmasıdır. �kinci bir amaç aile ve okul

�eklindeki farklı ö�renim ortamları arasındaki farklılıkların kapatılmasıdır. Üçüncü ve

en az di�erleri kadar önemli olan bir ba�ka hedef ö�renme zorlu�u ya�ayan çocuklara

akademik ba�arılarını arttırmak için yardım sa�lamaktır (Crawford, 1985, 18).

Hannon ve Cuckle (1984, 8) ö�retmenler, ba� ö�retmenler ve ö�rencilerle

görü�meler yapmı� ve okuldan kitap alıp bunları evde ailelerine okuyan çocukların

erken dönem okur yazarlık ba�arısını incelemi�lerdir. Bu konuda çalı�maya katılan

ö�retmen ve ba� ö�retmenlerin önemli bir bölümü okul kitaplarının ailelere

17

okunmasının ve onların tepkilerinin alınmasının erken dönem okur yazarlı�ın

geli�mesinde önemli katkılarının oldu�unu belirtmi�lerdir.

Neidermayer aile e�itiminin ana sınıfı çocuklarının okuma yazmaya hazırlık

derecelerine etkisi üzerine bir çalı�ma tasarlamı�tır. Aile Destekli E�itim (EDE) olarak

adlandırdı�ı bu çalı�mada Neidermayer; ailelerin çocuklarının e�itimine nasıl katkıda

bulanabilecekleri konusunda e�itilmeleri gerekti�ini belirtmektedir. Bu do�rultuda

tasarlanan program kapsamında, istekli aileler okula giderek evde nasıl e�itim

çalı�maları yapabilecekleri konusunda e�itilmi�lerdir. Bir haftalık çalı�ma sonunda

programa katılmı� ailelerin çocukları, katılmayan ailelerin çocuklarına göre okur

yazarlı�a hazır olma konusunda daha yüksek sonuçlar verdikleri gözlemlenmi�tir. Bu

çalı�ma ailelerin, çocuklarının okuma yazmaya hazırlanması konusunda alacakları

e�itimin verimlili�i konusunda fikir verici özelliktedir (Aktaran; Graue, Weinstein ve

Walberg, 1983, 9).

Bilgi veya alı�ma deste�i �eklinde ailelerin okuma yazma e�itimi konusunda

e�itilmesi ve aktif katılımlarının yüreklendirilmesi amacını ta�ıyan programlar

çocukların okuma yazma ba�arılarında önemli bir artı� sa�lanmasını olanaklı kılmı�tır.

Çocuklarının e�itimine katkıda bulunan aileler çocuklarını e�itim ba�arılarını arttırmak

konusunda daha fazla te�vik etmektedirler. Bu aileler çocuklarına amaçların

belirlenmesi, okuma materyalinin seçilmesi, okudukları kitaplarla ilgili çocukları ile

konu�maları ve ev ödevlerine yardım etmeleri �eklinde çocuklarına yardım

etmektedirler. Bu, çocuklara okuma ile ilgili kendi yeteneklerini kullanmak için bir

imkan daha sunmaktadır. Ev ödevleri okul, aile ve ö�renci arasında bir bilgilenme aracı

olarak da i�lev görmektedir.

Pek çok çalı�ma göstermektedir ki çocuklarına haftada 4 ile 7 defa arasında

okuma yapan ailelerin çocukları okumaya kar�ı daha olumlu bir yakla�ım sergilemekte

ve daha ba�arılı olmaktadırlar (Ramotowski, ve Trepanier, 1977, 12). Çocukları ile

okudukları kitaplar konusunda konu�an ailelerin çocukları daha yüksek okuma

ba�arıları sa�lamakta ve daha geni� bir kavram belle�ine sahip olmaktadırlar (Silvern,

1985, 49). Dahası okuma ba�arısı yüksek ve daha geni� kavram belle�ine sahip çocuklar

genellikle daha fazla okuma materyali bulunan ailelerden gelmektedirler (Sheldon ve

Carillo, 1952 , 265; Teale, 1978, 928). Ailelerin kendileri okuduklarında ve bu konuda

çocuklarına model olduklarında bu ailelerin çocukları da daha yüksek okuma ba�arısı

sa�lamakta ve daha hızlı bir ilerleme göstermektedirler (Hansen, 1969, 21).

18

2.2.2. Aile Katılımının Çe�itleri

Çocu�un ö�renme ve okul faaliyetlerine aile katılımının sonucunda ö�rencinin

tutum ve davranı�ları olumlu yönde etkilenmektedir. Brandt (1992, 320) farklı

materyaller ve yöntemler kullanımını gerektiren ve farklı sonuçlara yol açan birkaç aile

katılımı yöntemi tespit etmi�tir. Birinci çe�it katılım yöntemi ailelik yapmak olarak

adlandırılmaktadır. Bu yöntemde aileler çocuklarının sa�lı�ından, kontrol ve disipline

edilmelerinden ve onlara okul ö�renimine destek olacak olumlu bir ev ortamı

sa�lamaktan sorumludurlar. Di�er bir katılım yöntemi “ileti�im” olarak

adlandırılmaktadır. Okuldan eve do�ru ileti�im çocu�un okuldaki ba�arısı konusunda

aileye bilgi vermek anlamındadır. “Gönüllülük” üçüncü tip katılım yöntemidir. Bu

yöntem dahilinde aileler ö�retmenlere ve yöneticilere yardım etmek için okul

gönüllüleri olarak çalı�ırlar. “Aile Liderlerini Belirle ve E�it” bir di�er aile katılımı

yöntemidir. Bu seviyede aileler okullar ile ilgili karar verme süreçlerinde aktif olarak

yer alırlar. “Evde Ö�renme” bir di�er katılım yöntemidir. Brandt raporunda “evde

ö�renme” aile tarafından yapılan veya çocuk tarafından talep edilen okuma ö�renmeye

destek çalı�maları olarak tanımlanmaktadır. Ö�retmenler ailelere çocuklarının evdeki

ö�renme sürecini gözlemlemeleri veya bu sürece yardım etmeleri amacıyla çe�itli

talimatlar verirler. Bu talimatlar çocu�a verilen sınıf ödevleri ile koordine edilir. Ev

ödevleri ev ile okul arasındaki etkile�imi arttırmasından dolayı önemli olarak kabul

edilir. Çocu�un evde bir ö�renci olarak görülmesi, okul ödevlerinin desteklenmesi ve

çocu�un e�itiminde i�birli�i bu modelin aileler açısından olu�turulması hedeflenen

sonuçları arasındadır. Ö�renciler açısından beklenen sonuçları ise ev ödevlerinin

tamamlanması, birey tanımının daha sa�lıklı olarak yapılabilmesi ve gözlemlenebilir bir

davranı� geli�imidir.

Aile ve çocukların birlikte yapabilecekleri bazı temel ö�renme etkinlikleri �u

�ekildedir:

• Konu�ma ve Okuma: erken ya�larda okuma, daha ileriki dönemlerde tek

ba�ına okuma iste�i uyandıracak �ekilde canlı tartı�malarla yapılmalıdır. Hikaye

anlatımı, giyinme, ve (özellikle süpermarketlerde) alı�veri� 4 ile 9 ya� arası çocuklar

için ideal faaliyetlerdir.

• Dinleme: Okumayı ö�renme aynı zamanda dinlemeyi de ö�renme anlamına

gelmektedir. Çocuklara farklı sesleri dinleme imkanları sunulmalı ve kısa süreli

19

sessizlik oyunları oynanmalıdır. Kafiye oyunları, müzi�e dayalı oyunlar ve kelime

oyunları dil ö�renimi için 3 ile 5 ya� arasındaki çocu�a çok önemli fırsatlar verir.

• Yazma: kelime tamamlama oyunları yazılı kelimelerin tanımlanması ve

anla�ılması için çocu�a pek çok fırsat verir. Aileler bu amaçla pek çok basit uygulama

geli�tirebilirler. Örne�in, aileler birkaç parça ka�ıt üzerine farklı kelimeler yazabilirler

ve bunları çocuklarından anlamlarına göre gruplandırmalarını isteyebilirler. Bunlar aile

ve çocukların birlikte yapabilecekleri ö�renme etkinliklerinden sadece birkaçıdır.

2.3. �lkokuma Yazma Sürecinde Okul Aile �li�kisi

Çocuklara bir e�itim verilmesi yasal bir zorunluluk olmaya devam etti�i sürece

okullar ve aileler birbirleri ile ili�ki içerisinde olacaklardır. Taraflar toplumsal

beklentiler ile sınırlı olmak üzere en tatminkar e�itim programını uygulamak istedikçe,

okul aile ili�kilerinin do�ası, her bir çocuk, aile, okul ve topluluk için farklılık

gösterecektir (Hoover-Dempsey, Bassler ve Brissie, 1987, 417).

Pek çok ara�tırmacı, e�itimci ve aile çocukların aldıkları e�itimden maksimum

ölçüde faydalanmalarının ancak okul ile aile arasında sa�lıklı bir ili�kinin var olması

durumunda mümkün oldu�u hususunda birle�mektedirler. Genel olarak aileler de

okullar ile daha fazla ili�ki içerisinde olmak istemektedirler. Aynı konuda ö�retmen

görü�lerini inceleyen farklı ara�tırmalar da göstermektedir ki, ö�retmenlerin okul aile

ili�kilerine olumlu bir yakla�ımları mevcuttur (Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1987,

418).

Tüm bu olumlu yakla�ım ve dü�üncelere ra�men bu hedefin hiç kolay bir hedef

olmadı�ı konusu ara�tırmalarda yerini bulmu�tur. Örne�in; Cutright’in (1984, aktaran;

Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1987, 418) aileler, ö�retmenler ve okul yöneticileri

üzerinde yaptı�ı çalı�mada, tüm gruplar, ailelerin e�itim sürecine daha fazla katılması

konusunu desteklemekteyken, gerçekte katılım oranının çok dü�ük oldu�u ortaya

çıkmaktadır. Bazı çalı�malarda okul ile ev arasında bir ayrımı gösterdi�i farz edilen

dü�ük seviyeli okul aile ileti�imi tespit edilirken (Örne�in; Powell, 1978, aktaran;

Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1987, 418) ba�ka çalı�malarda ö�retmenler ile aileler

arasında olumsuz ve güvensiz bir ili�kinin mevcut oldu�u gösterilmi�tir (Lightfoot,

1981; Venberg ve Medway, 1981; aktaran; Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1987, 418).

20

1960’larda ailelerin çocuklarının e�itimlerine katılımlarının faydalarını gösteren

çalı�malar ba�ladı�ında ö�retmen aile ili�kilerinin önemine ili�kin çalı�malar da ilgi

görmeye ba�lamı�tır. Örne�in Bronfenbrenner (1974, 556) çocuklar için geli�tirilen

e�itim programlarının ba�arısında ailelerin önemli bir role sahip olduklarını

göstermi�tir. Aile rolünün faydaları arasında; çocukların davranı�larının düzelmesi,

devamsızlıklarının azalması, ö�rencilerin okula kar�ı daha olumlu davranı�lar

geli�tirmeleri ve ev ödevlerinin daha düzenli yapılması gibi hususlar ifade edilmektedir.

Hobbs ve di�erleri tarafından yapılan çalı�mada, okulların, çocuklar için anlamlı e�itim

programları geli�tirebilmeleri için ailelerin sahip oldukları güçler konusunda bilgi sahibi

olmaları gerekti�i gösterilmi�tir (Aktaran; Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1987, 418).

Di�er taraftan, ailelerin bakı� açısına göre, okulda verimli bir �ekilde yer

almanın önünde bazı engeller bulunmaktadır: zamansızlık, katılım için yetersiz

imkanlar veya okul personelinin sergiledi�i isteksiz tavırlar bu engeller kapsamında

gösterilmektedir (Becker ve Epstein 1982; Lightfoot, 1978; Lortie, 1975; aktaran;

Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1987, 419).

Dollard ve Miller (1950, aktaran; Graue, Weinstein, Walberg, 1983, 352)’in

etkileyici davranı�sal ve bili�sel geli�ime ili�kin sosyal-psikolojik yapıları açıklayan

erken dönem teorik çalı�maları e�itim ve aile davranı�ları ile ilgili pek çok ara�tırma

tarafından do�rulanmı�tır. Dolayısı ile etkili çalı�manın temelleri açısından evde ve

okulda ö�retim birbirine yakın iki olgu oldu�u bu ara�tırmalarda belirtilmektedir. Aynı

�ekilde, sınıf içi yapılan ara�tırmaların sonuçlarına göre evdeki psikolojik ortam ile

ö�renim arasındaki ili�kinin tutarlı ve güçlü bir ba� ile ili�kili olması kaçınılmazdır.

Okulların aile katılımını sa�layarak ö�renci ba�arısının artması yönündeki

çalı�malardan önce kendi içinde yapması ve hazırlaması gereken yöntemler

bulunmaktadır. Okulları ve okulculu�u geli�tirmek için kullanılabilecek tüm

yöntemlerin temelinde dikkate alınması gereken bazı ilkeler vardır. Örnek olarak;

- Her sınıftaki e�itim programı, temel bilgi ve becerileri kazandırmaya yönelik

hususlar içermelidir.

- Her sınıf ortamı ö�rencinin motivasyonunu arttırıcı özellik ta�ımalıdır.

- Bazı ö�renciler için iyile�tirici yöntemler kullanılmadır, ancak sadece normal

yöntemlerin tamamı uygulandıktan sonra bu yöntemlerin gündeme getirilmesi gerekir.

- Sınıfın ötesinde okulların ö�renim önündeki engellerin kaldırılmasına

yönelik okul çapında politikaları, öncüllükleri, mekanizmaları olmalıdır (Taylor,

Adelman, 1999, 351).

21

Taylor ve Adelman’a (1999, 353) göre yukarıda sıralanan ilkeler uygulanarak

okul programlarının a) sınıf ortamının ö�renmeyi destekleyecek �ekilde

zenginle�tirilmesi, b) ö�renciler ve aileleri tarafından ya�anılan dönü�üm süreçlerinde

onlara destek olunması, c) evlerin katılımının arttırılması, d) do�abilecek krizlerin

engellenmesi ve krizlere tepki verilmesi, e) ö�rencilere ve ailelerine özel yardımların

sunulması, f) toplum katılımının arttırılması hususlarını içerecek �ekilde dönü�türülmesi

ile gerçekle�tirilebilecektir.

2.3.1. Aile Katılımının Önemi

Ailelerin katılımının düzeyi ne aileleri ne de ö�retmenleri tatmin etmektedir.

Aileler çocuklarının e�itimine daha fazla katılmayı talep etmektedirler ve bu amaca

ula�mak için okullardan daha fazla yardım ve bilgi istemektedirler. Ayrıca ö�retmenler

de aile katılımının günümüzdeki seviyesinden memnun de�illerdir. Dahası çocuklar

ilkö�retimde ilerledikçe durum daha da kötüle�mektedir. Her ne kadar ilkö�retimde aile

katılımı en alt seviyede ise de çocuklar üst sınıflara do�ru büyüdükçe bu katılım miktarı

daha da dü�mektedir (Eccles, Harold, 1993, 569).

Aileler neden okul sürecine daha fazla katılmamaktadırlar? Aile katılımının

eksikli�inin ailelerden kaynaklanan birden fazla nedeni gösterilmi�tir: zaman yoklu�u,

maddi imkanların kısıtlılı�ı, bilgi eksikli�i, ailelerin oynayabilecekleri rolün önemini

kavrayamama ya da okullarla ili�kilerde ya�anan olumsuz tecrübeler; ki bütün bunların

aileleri okul ile ili�kilerinde �üpheci ve olumsuz bir tutum içine sokabilece�i

belirtilmi�tir. Daha da önemlisi aile katılımındaki eksiklikler okul ve ö�retmenlerin bazı

olumsuz davranı�larından da kaynaklanabilmektedir; örne�in; ö�rencilerin durumu ile

ilgili zayıf bilgi verme, ailelere kar�ı dü�manlık, ailelerin etkin katılımının nasıl

sa�lanaca�ı ile ilgili bilgi eksikli�i bu olumsuz davranı�lardan bazıları olarak ifade

edilmi�tir (Eccles, Harold, 1993, 569).

Ailelerin çocuklarının e�itimlerine katılımlarını belirleyen özellikleri

bulunmaktadır. Bu özellikler ailelerin genel anlamda katılım karar ve seviyelerini

belirlemektedir.

Eccles ve Harold (1993, aktaran; Graue, Weinstein, Walberg, 1983, 353) aile

özelliklerinin öneminden bahsetmi� ve aile özelliklerini �u �ekilde sıralamı�lardır:

1) Ailenin sahip oldu�u sosyal ve psikolojik kaynaklar,

22

2) Ailelerin katılımın faydalı olup olmadı�ına ili�kin inançları,

3) Ailelerin çocuklarına bakı� açıları,

4) Ailelerin çocuklarının e�itimlerindeki yerlerine ili�kin ve okuldaki akademik

ba�arıları ile ilgili olarak yapabileceklerini dü�ündükleri �eyler.

5) Ailelerin okula yakla�ımları.

6) Ailelerin genel sosyalizasyon deneyimleri: disiplin ile ilgili sorunları nasıl

çözdükleri ve çocuklarının deneyimlerini nasıl yönettikleri

Okul ile ev arasındaki farkı kapatmak ve aile katılımını arttırmak amacıyla bir

çok deney ve ara�tırmalar yapılmı�tır. Yapılan bu çalı�maların sonucunda önemli

ba�arılar elde edilmi�tir.

Bu ba�arıların ortaya çıkmasında birkaç faktörün rolü olabilir. Bu çalı�malar;

1) Normal akademik e�itim programın kalite ve miktar olarak normal sınıf

gününü uzatmasına yol açmı� olabilir yani evde bir e�itim programının uygulanmasını

mümkün hale getirmi�tir.

2) Çocu�un okulda verilen derslere ilgisinin artmasına yol açmı� ve böylelikle

e�itimin etkinli�ini arttırmı�tır.

3) Çocu�un ö�renmesine engel olan televizyon seyretme saatlerinin azalmasına

yol açmı�tır.

4) Daha yakın ve yapıcı aile ili�kilerinin geli�mesini sa�lamı�tır.

Aileler ve okullar dinamik kurumlardır ve geçti�imiz iki yüzyıl boyunca önemli

oranda de�i�mi�lerdir. Sürpriz olmayan bir �ekilde okul ile aile ili�kileri de aynı

biçimde de�i�mi�tir. Zaman geçtikçe ailenin e�itime katılımında giderek bir artı�

meydana gelmi�tir. Okul aile ili�kileri açısından en azından 3 a�ama sayılabilir. �lk

a�amada kırsal bölgelerde ya�ayan aileler ö�retmenlere yiyecek ve barınak

sa�lamı�lardır. Çocu�un e�itimi ve ailenin hayatı iç içe geçmi� olmakla birlikte aileler

çocu�un bili�sel geli�imi ile ilgili bir bilinç sahibi de�illerdir. Geni� kapsamlı

okulla�manın belirledi�i ikinci dönemde aileler okulların korunmasında ve

kurulmasında aktif olarak görev almı�lardır. Aileler okul faaliyetleri ve okulların i�leyi�i

içerisinde aktif olarak yer almakla birlikte, çocuklarının bili�sel geli�imine tam olarak

katılamamı�lardır. �çinde bulundu�umuz üçüncü evrede ailelerin okullarda e�itim

programları geli�tirme çalı�malarına ve evde yürüttükleri faaliyetlerle çocuklarının

bili�sel geli�ime aktif olarak katıldıkları belirtilmektedir. Ek olarak özellikle özel

e�itime tabi ö�rencilerin aileleri çocuklarının geli�imlerine sınıflarda gönüllü olarak

çalı�arak destek olmaya çalı�maktadırlar (Lareau, 1987, 74).

23

�yi okul aile ili�kilerinin aileler ve ö�retmenler açısından da olumlu sonuçları

bulundu�u gösterilmi�tir. Dolayısı ile aile katılımının çocuklar ve ö�retmenler için

oldu�u kadar ailelerin kendileri için de önemli oldu�u ortaya çıkmaktadır (Eccles ve

Harold, 1993, 569).

Yapılan ara�tırmalara göre yüksek e�itim almı� aileler çocuklarının e�itimleri ile

daha fazla ilgilenmektedirler veya daha az çocu�u olan aileler çocuklarının e�itim

süreçlerine daha fazla katılım sergilememektedirler (Eccles ve Harold, 1993, 572).

Aile katılımı ile ilgili Epstein ve arkada�ları tarafından önerilen bir yapı tanımına

göre katılım:

1) Ailelerin çocuklarının sa�lıklarını ve güvenliklerini sa�lamak ile ilgili temel

görevleri,

2) Okulların ailelere çocuklarının ba�arı durumu ve okul programı ile ilgili bilgi

verme zorunlulu�u,

3) Ailelerin okulda katılımı,

4) Ailelerin evdeki ö�renme etkinliklerine katılımı,

5) Ailelerin okuldaki karar olu�turma süreçlerine katılımı,

6) Topluluk organizasyonları ile i�birli�i ve görev payla�ımı,

�ekillerinde gerçekle�ir ve ailelerin katılımına odaklanmı� tüm okul temelli programlar

bu katılım çe�itlerinden en az birisine programlarında yer verirler (Aktaran; Eccles ve

Harold, 1993, 579).

Ö�rencilerin okul ba�arısı ile ilgili özel bazı aile de�i�kenlerinin incelenmesi,

okul aile ili�kilerinin anla�ılması ve geli�tirilmesi çalı�maları için tamamlayıcı bir yol

sunmaktadır. Baumrind’in (1971, 1973) aile davranı�ları ile çocukların sosyal ve bili�sel

geli�imi arasında açık ba�lar kuran ailelik tipleri üzerine çalı�ması, ailelerin etkinlik

dü�üncelerinin aile davranı�ları ve çocuklardaki sonuçlar açısından önemli olabilece�ini

gösteren kanıtlar içermektedir. Örne�in; Baumrind’in güvenilir tipinin özellikleri;

taleplere açıklamalar getirmek ve farklı bakı� açılarını tartı�mak için tutarlı aile iste�ini

içerir. Ailelerinin dü�ünceleri her zaman bildikleri ve bu aileler çocuklarının

dü�üncelerini her zaman dikkate aldıkları için güvenilir ailelerin çocukları di�er aile

tiplerinin çocuklarına göre daha fazla sosyal ve bili�sel beceri geli�tirirler (Aktaran;

Hoover-Dempsey, Bassler, Brissie, 1982, 287).

24

2.4. �lk Okuma Yazma Sürecinde Sosyoekonomik Düzeyin Etkisi

Farklı disiplinlerde yapılan pek çok ara�tırma göstermektedir ki aile içerisinde

çocukla daha fazla ilgilenme görevi, geleneksel cinsiyet rolleri, sosyo-kültürel

kavrayı�lar ve toplum içerisinde cinsiyete ba�lı güç da�ılımı gibi sebeplerden dolayı

anneye bırakılmı�tır. Ailenin çocu�un e�itimine katılması:

a) Anne babanın çocuk yeti�tirmek ile ilgili rol tanımlarına,

b) Anne babanın katılımlarının çocuklarının ba�arısına yol açtı�ına dair bir

inançlarının olmasına,

c) Hem çocuk hem de çocu�un okulu tarafından aile katılımının talep

edilmesine, bu katılım için imkanlar yaratılmasına ba�lıdır (Hoover-Dempsey, Sandler,

1997, 7-8).

Aynı �ekilde Eccles ve Harold (1993, 585) ailelerin okul ile i�birli�ine

katılımının a�a�ıdaki faktörlerden etkilendi�ini belirtmektedirler;

a) Anne-babanın sahip oldukları sosyal ve psikolojik imkanlar,

b) Anne-babanın katılımın faydası ile ilgili inançları,

c) Anne-babanın çocuklarına bakı� açıları,

d) Anne-babanın çocuklarının e�itiminde kendilerine biçtikleri rol,

e) Anne-baba için çocuklarının okul ba�arısının önemi,

f) Anne-babaların okula yakla�ımları,

Okul ve çocuk, ailenin katılımını talep ederken, ailenin çalı�ma saatlerinin

uygun olmaması ve i�yerinden izin alabilmesinin zor olması gibi nedenlerle aile bu

talebi kar�ılamak istese bile kar�ılayamayabilmektedir. Bu özellikle özel bir bilgi ve

beceri gerektirmeyen dü�ük gelir grubu için geçerli bir durumdur.

Lareau (1987, 1989)’a göre dü�ük gelir grubu aileleri okul ve aile hayatını

birbirinden ayrı iki dünya olarak görmektedirler. Bu nedenle çocuklarının e�itimi ile

ilgili sorumluluklarını, çocukları okula hazırlamak ve götürmek (okula devamını

sa�lamak) ve çocuklarının okulda iyi ki�ilik özellikleri ve davranı�ları sergilemesini

sa�lamak ile sınırlı görmektedirler. Bu temel hazırlıkların yerine getirilmesi dı�ında bir

sorumlulukları oldu�unun bu çevre içinde ya�ayan ailelerin ço�u farkında de�ildirler.

Bu türlü aileler çocuklarının e�itimi ile ilgili okul ve ö�retmenler tarafından alınan

kararları sorgulamadan kabul etmekte çünkü e�itimsel ilerlemenin daha çok okul ve

ö�retmenin sorumluluk alanına girdi�ini dü�ünmektedirler. Di�er taraftan orta ve

25

yüksek gelir düzeyine sahip aileler, okul ve evi birbirine ba�lı iki alan olarak

görmektedirler. Bu aileler kendilerine okul ile birlikte çocuklarının e�itiminde merkezi

bir görev yüklemektedirler. Bu görev tanımı kapsamına çocu�un geli�iminin veya daha

genel anlamda davranı�larının gözetim altında tutulması kadar okul ile ilgili karar alma

süreçlerine katılım da girmektedir.

Dü�ük sosyoekonomik düzeye sahip aileler; dü�ük e�itim, dü�ük gelir düzeyi ve

genellikle daha yüksek çevresel gerilime sahip oldukları için çocuklarının okul sürecine

daha az katılım sergilemektedirler.

Çocuklarının ba�arısına katkıda bulunma imkanlarının sınırlı oldu�unu dü�ünen

ve bu yüzden kendilerine çok fazla güvenmeyen bu aileler okul ve e�itim sürecine

katılım açısından da daha az istekli olmaktadırlar. Çünkü bu aileler okul ve e�itime

katılım süreçlerinde kendi yetersizliklerinin sadece çocukları kar�ısında de�il,

ö�retmenler ve di�er aileler kar�ısında da ortaya çıkaca�ından korkmakta ve küçük

dü�mekten çekinmektedirler (Hoover-Dempsey, Sandler, 1997, 19).

Ancak ailenin tanımlanan türde bir yetersizlik durumunda oldu�unu

dü�ünmemesi katılım kararını kendi ve daha güvenli vermesini sa�lamaktadır. Bu

yetersizli�i kabul etmeyen aileler çocukların okul ba�arıları üzerinde de olumlu etkileri

olaca�ını dü�ünmektedirler.

Ailenin okuldaki e�itim sürecine katılım kararını vermesinde bu sahip oldu�u

e�itim düzeyinin de etkili oldu�u belirtilmektedir (Hoover-Dempsey, Sandler, 1997,

21). Dolayısı ile daha az e�itime sahip aileler, katılım kararı verirken, daha e�itimli

ailelere göre az istekli olmaktadırlar.

Ailenin katılımı ile ilgili talep ve davetler çocuklardan gelebilece�i gibi

okullardan da gelebilir. Çocuklar anne babaları ile duygusal ili�kileri nedeniyle bu

kararda etkili olabilecekleri gibi okullarda çocukların hayatları üzerindeki otoriteleri

nedeniyle yaratacakları davetkar ortamlarla anne baba kararları üzerinde aynı �ekilde

etkili olabilirler (Hoover-Dempsey, Sandler, 1997, 27-28).

Hoover- Dempsey ve Sandler (1997, 29) anne babaların katılım kararlarına etki

eden di�er faktörleri �u �ekilde sıralamaktadırlar;

a) Çocukların okul ba�arısının düzeyi ailenin okul ve e�itim sürecine katılım

karalarını etkimektedir.

b) Çocuklarının genel ki�ilik özellikleri, ö�renme �ekilleri ve tercihleri de anne

babanın katılım kararını etkilemektedir.

26

c) Çocukların ya� durumu ve geli�im seviyesi de bu karar üzerinde etkilidir,

örne�in daha küçük sınıflarda anne baba daha katılımcı olurken, ilerlenen sınıflarda

anne babanın katılıma iste�i azalmaktadır.

Ailenin katılım kararı üzerinde etkin olan davet ve talepler ancak sınırlı bir

etkiye sahiptir çünkü aile kendisini okul ve ö�renim sürecine, karar mekanizmalarına

katılma konusunda yeterli görmekteyse verilen karar bir davet ya da talep almasına

ba�lı olmaksızın katılım yönünde olmaktadır (Hoover-Dempsey, Sandler, 1997, 32).

Yapılan çalı�malar göstermektedir ki, ö�retmenler ve di�er okul görevlileri

genel olarak anne babanın okul ve ö�retim sürecine katılımına olumlu ve destekleyici

tepkiler vermektedirler. Okul idarecilerinin ve ö�retmenlerin i�birli�i tanımına uyum

gösteren anne babalar; çocuklarının ö�renimi açısından bir avantaj olu�turmaktadır.

Di�er taraftan Lareau’nun gösterdi�i gibi dü�ük gelir grubu ve yüksek gelir grubu

ailelerin ö�retmen ve okul yöneticilerinin talep ve i�birli�i ça�rılarına tepkileri arasında

farklılık bulunmaktadır. Yüksek gelir düzeyine sahip aileler okuldan gelen taleplere

daha fazla uygun tepki verirken, dü�ük gelir grubun aileleri bu taleplere kar�ı “duyarsız”

davranabilmektedirler (Lareau, 1987, 76-77). Nitekim yüksek gelir düzeyine sahip

aileler okul etkinliklerine daha fazla katılırlarken, dü�ük gelir düzeyine sahip aileler

okul etkinliklerine katılım açısından isteksiz görünmektedirler. Okul aile ili�kisinin

kalitesi de farklıdır.

a) Dü�ük gelir grubuna dahil aileler okul ile ili�ki kurma konusunda nadiren

kendi inisiyatiflerini kullanmaktadırlar. Okul ile ili�ki kurduklarında, genellikle

akademik olmayan konuları gündeme getirmektedirler.

b) Yüksek gelir grubuna dahil aileler okul ile daha sık ili�ki kurmakta ve bu

ili�kiler daha fazla akademik konularla ilgili olmaktadır ( Lareau, 1987, 79).

Bu kapsamda Lareau, anne babanın katılım kararları üzerinde;

a) Sahip oldukları e�itim düzeyi,

b) Ö�retmenler ile aileler arasında çocu�un e�itimi ile ilgili i�bölümüne bakı�

açıları,

c) Çocuklarının okul süreci ile ilgili sahip oldukları bilgi birikimi

d) Sahip oldukları zaman, para ve di�er maddi ko�ulların etkin oldu�unu ifade

etmektedir (Lareau, 1987, 79).

Hoover- Dempsey ve Sandler (1997, 32) gibi Lareau da (1987, 79-82) farklı

gelir gruplarına dahil ailelerin çocuklarının e�itimi ile ilgili sorumlulu�u okul ile

payla�ma konusunda farklı yakla�ımları oldu�unu belirtmektedir. Dü�ük gelir

27

gruplarına dahil aileler ö�retmenleri e�itimli insanlar olarak görmekte ve sorumlulu�u

ö�retmene bırakmaktadırlar. Di�er taraftan yüksek gelir düzeyine sahip aileler

ö�retmenleri kendilerinin e�itleri olarak görmektedirler. Ayrıca bu aileler e�itim ile

ilgili daha fazla bilgi birikimine sahip oldukları ve di�er anne babalar ile daha fazla

ileti�im kurabildikleri için okul görü�melerine daha hazırlıklı gelmekte ve ö�retmen ve

okul yöneticileri daha verimli ileti�im kurabilmektedirler. Lareau farklı gelir gruplarına

dahil ailelerin bu farklılı�ını yüksek gelir grubu aileler için okul ile ili�kilerinde

kar�ılıklı ba�ımlılık, dü�ük gelir grubu aileler için okuldan ba�ımsızlık �eklinde

adlandırmaktadır.

Ancak dü�ük gelir gruplarından ailelerin okul ile ili�kilerinde yanlı bir tutum ve

davranı� biçimi ile kar�ılandı�ı da iddia edilmektedir. Nitekim Pena (2000, 44) bu tür

ailelere minimum katılım imkanı sa�landı�ını belirtmektedir. Ayrıca anne babalar

“e�itimci dili” ile yabancıla�tırılmakta ve okul ve ö�retmenler ile ileti�im kurmakta

zorlanmaktadırlar. Ek olarak dü�ük gelir gruplarına dahil anne babaların ula�ım, evdeki

çocuklara bakıcı ayarlamanın zorlu�u, ileti�im kurulan dillerin uyu�mazlı�ı, yetersiz

e�itim seviyesi, kültürel ve sosyoekonomik farklılıklar ve anne babanın kendi e�itim

geçmi�leri ile ilgili olumsuz tecrübeleri gibi nedenlerden dolayı okul ve ö�retmen ile

ileti�im kurmakta zorlukları bulunmaktadır.

Dü�ük gelir gruplarına dahil aileler okul ö�retmen ile ileti�im kurarken

ö�retmenlerin otoritesi kar�ısında kendilerini ezilmi� hissetmektedir. Anne babaların

dü�ük e�itim seviyeleri onların ö�retmen ve okul ile ili�ki kurarken kendilerine

güvenlerini kaybetmelerine ve korkmalarına yol açmaktadır (Pena, 2000, 44). Anne

babaların katılımları okul ile aile arasındaki kültürel farklılıklardan da etkilenmektedir.

Anne babanın kültürel geçmi�i onların okul süreçlerine yakla�ımını da belirlemektedir.

Anne babaların dü�ük e�itim seviyesi, ö�retmenlerin okula destek olmak üzere

evde yapılmasını bekledikleri çalı�maları anne babaya anlatmakta zorluk ya�amasına

yol açmaktadır. Hatta kimi durumlarda anne babanın okur yazar olmaması ve okul ile

ö�retmenlerin bu ihtimali göz ardı etmeleri temel ileti�imi bile imkansız hale

getirmektedir (Pena, 2000, 48). Örne�in Pena (2000, 49), inceledi�i Meksika-Amerikalı

ailelerin �ngilizce bilmemeleri ve okur yazar da olmamaları nedenleri ile çocuklarını

okula kayıt ettirirken, okul tarafından asılan listeleri okuyamamaları nedeniyle

kendilerini a�a�ılanmı� hissettiklerini belirtmektedir.

Nitekim bu a�a�ılanmı�lık duygusu ve okul yönetici ve ö�retmenlerinin bu türlü

bir tutumu ortadan kaldırmaya yönelik önlemler almamaları anne-babaların okul ve

28

ö�retmenler ile kurdukları ili�kide çok belirleyici olmaktadır (Pena, 2000, 49). Di�er

taraftan temel ileti�imde ya�anan bu türlü olumsuzlukların giderilmesi ö�retmenlerin ek

çabalarını gerektirmektedir. Ancak ö�retmenler ve okul yönetimleri bu ek çabanın

biçimlendirilmesi için yeterli birikime ve deste�e genellikle sahip de�illerdir. Dolayısı

ile özellikle dü�ük gelir gruplarına dahil ailelerin okul ve ö�retmenler ile ileti�imleri

daha en temel a�amada sorunlarla kar�ıla�maktadır (Pena, 2000, 50). Okul ve

ö�retmenler, anne-babalar ile i�birli�i kurmak için yöntem ve araçlar geli�tirmi� olsalar

bile anne-babalar temel ileti�imde ya�anan sorunlar nedeniyle i�birli�ine kar�ı “isteksiz”

davranmakta hatta bu i�birli�inden korkmaktadırlar.

Ancak dü�ük gelir gruplarına dahil ailelerin okul ve ö�retmenler ile ileti�im

kurarken kar�ıla�tıkları en büyük sorun bu ailelerin çalı�ma saatleridir. Çünkü bu aileler

genellikle vardiyalı i�lerde çalı�makta ve yaptıkları i�in çok az e�itim gerektirmesi

nedeniyle i�e devamsızlıktan dolayı i�lerini kaybetme riski ta�ımaktadırlar. Bazı

durumlarda okullar aileleri okula getirmek için ula�ım imkanı ve çocuk bakımı

sa�lasalar bile ya�adıkları ekonomik sorunlar nedeniyle bu imkanlardan çok fazla

yararlanma �ansları olmamaktadır (Pena, 2000, 52).

Okul yöneticileri, okul aile i�birli�ini destekleseler bile, ö�retmenlere özellikle

bu gibi zor durumlarda kullanabilecekleri tekniklerin kurslar veya e�itimler yolu ile

aktarılmasını organize etme konusunda yetersiz kalmaktadırlar (Pena, 2000, 52). Di�er

taraftan ö�retmenler de mevcut sistemin yükledi�i sorumluluklar ve görevlerin çoklu�u

nedeniyle bu türlü e�itim ve kurslara ilgisiz ve isteksiz davranmaktadırlar. Nitekim

Lazar ve Slostad (1999, 207) ö�retmenlerin profesyonel e�itim süreçlerinde aile ile

i�birli�i geli�tirme konusunda yeterli e�itimi almadıklarını ve ö�retmen e�itimi

literatürünün bu konuda çok eksik oldu�unu belirtmektedirler.

Her ne kadar çocu�unun okul ba�arısı veya okuldaki durumuna kar�ı ilgisiz

kalan aileler hem dü�ük hem de yüksek gelir grubuna dahil aileler arasında da bulunsa

da, genel olarak farklı çalı�malar yüksek risk ortamlarında iyi anne babalık özellikleri

sergilemenin daha zor oldu�unu göstermektedir (Eccles ve Harold, 1993, 574).

Sosyoekonomik gerilik sadece maddi imkanların kısıtlı olmasına de�il aynı

zamanda anne-baba ruh sa�lı�ının bozulmasına ve strese yol açması nedeniyle de

çocukların e�itiminin olumsuz etkilenmesine yol açmaktadır. Maddi imkanların

kısıtlılı�ı, ev içerisinde bireylerin kendilerine ait alanların bulunmaması ve ev halkının

ortakla�a faaliyetlerinin yetersizli�i de çocukların okul ba�arısının olumsuz

etkilenmesine yol açan faktörler arasındadır.

29

Anne-babanın çocuklarının ihtiyaçlarını kar�ılayabilecek imkanlardan yoksun

olmaları gerilim ve çatı�maya yol açabilir ve çatı�malar aile içerisinde ili�kilerin

so�umasına neden olur. Bunun çocuklar açısından sonucu gerginlik ve strese yatkınlık

olarak kendisini göstermektedir. Çocuklar büyüdükçe ev içerisindeki sorunların

özellikle de yetersiz kaynakların daha fazla farkında olmaya ba�larlar (Attree, 2004,

686).

Di�er taraftan anne-babaların katılım kararlarını etkileyen bir di�er önemli

faktör daha önce de belirtildi�i gibi katılımlarının etkinli�ine olan inançlarıdır. Genel

olarak anne-babanın katılımının yüksek oldu�u durumlar katılımlarının etkinli�ine

inançlarının bulunması, ö�retmenin, bu katılımın etkinli�ine dair inanç ta�ıması ve yine

ö�retmenlerin kendi etkinliklerine olan inançlarının kuvvetli oldu�u durumlarda ortaya

çıkmaktadır. Çünkü etkinlik inancı yüksek olan anne-baba ve ö�retmen yeteneklerine

duydukları güvenle birbirleri ile i�birli�i geli�tirmeye daha yatkın olmaktadırlar

(Hoover-Dempsey, Bassler, Brissie, 1992, 288). Anne-babanın katılımlarının etkinli�ine

duydukları inançlarının yüksek olması okulda gönüllü faaliyetlere daha fazla

katılmalarına ve e�itim ile ilgili faaliyetlere daha fazla zaman ayırmalarına yol

açmaktadır.

Hoover-Dempsey ve di�erleri (1992) anne-babaların etkinlik dü�üncelerinin

çalı�ma durumları, aile geliri ve cinsiyet ile do�rudan ili�kisinin olmadı�ını ancak anne-

babanın e�itim durumunun geli�tirilen etkinlik dü�üncesi ile ba�lantılı oldu�unu

belirmektedirler (Hoover-Dempsey, Bassler, Brissie, 1992, 291). �lkö�retim seviyesinde

e�itime sahip anne-babalar etkinlik dü�ünceleri yönünden kar�ıla�tırıldıkları yüksek

e�itime sahip anne-babalara göre daha dü�ük etkinlik dü�üncesine sahiptirler.

Anne-babanın geli�tirdi�i etkinlik dü�üncesi;

a) Okul yöneticileri ve ö�retmenlerle olan ili�kilerine,

b) Çocuklarının ö�renim ba�arısında gözlemlenebilir iyile�me sa�lanmasına,

c) Ö�retmenin, anne baba katılımına verdi�i öneme,

d) Ö�retmen ve okul ile i�birli�i için uygun yöntem ve araçların hazırlanmı�

olmasına ba�lıdır (Hoover-Dempsey, Bassler, Brissie, 1992, 292).

Ancak anne-baba ve ö�retmen kar�ılıklı olarak birbirlerini “e�it” gördükleri

düzeyde dengeli bir ili�ki kurabilmekte ve ancak bu ili�ki sayesinde hem ö�retmenlerin

hem de anne-babaların katılıma dair etkinlik düzeyleri yükselebilmektedir. Anne-baba

ve ö�retmenlerin birbirlerini e�it görebilmeleri öncelikle benzer bir dil

30

konu�abilmelerine, çocukların e�itim durumları ve okuldaki veya evdeki ko�ullar ile

ilgili daha fazla bilgi sahibi olmalarına ba�lıdır.

Dolayısı ile etkinlik dü�üncesi, katılım için yeterli motivasyonun hem

ö�retmenler hem de anne-baba için oldu�u durumlarda bile sınırlayıcı sosyoekonomik

ko�ulların etkisi altında olabilmektedir (Pena, 2000, 52).

2.5. Konu �le �lgili Ara�tırmalar

Bu bölümde konu ile ilgili olarak yurt içinde ve yurt dı�ında yapılan çalı�malar

verilmi�tir.

2.5.1. Yurt �çinde Yapılan Ara�tırmalar

Kızıltan (1984), Hacettepe Üniversitesi Beytepe Kampüsü’ndeki Sosyal ve �dari

Bilimler, Fen ve Mühendislik Fakültelerinin çe�itli bölüm ve sınıflarında okuyan 854

ö�renci üzerinde bireylerin uyum düzeylerini ve ba�arılarını etkileme olasılı�ı olan

çe�itli de�i�kenlerin hangilerinin etkili oldu�unu ortaya koymak amacıyla üniversite

ö�rencilerine ili�kin otuz bir denence test etmi�tir. Ara�tırma sonucunda kısıtlı kültürel

çevrelerde yeti�en gençlerin uyum düzeylerinin daha dü�ük oldu�u gözlenmi�tir. Ana-

babanın sa� veya ölü ve bo�anmı� olu�unun beklenenin aksine gençlerin uyum düzeyini

fazla etkilemedi�i, önemli olanın ailenin veya aile yerine geçen ki�ilerin çocu�a

gösterdi�i anlayı�, tutum ve ev ortamının huzuru oldu�u bulunmu�tur. Ayrıca akademik

ba�arının yüksek olu�u, istedi�i bölümde ve teknik bilimler gibi daha iyi bir gelecek

vadeden bölümde okumak uyum düzeyini yükseltmektedir.

Aslan (1984), Ankara merkez ilçelerinde temel e�itim birinci kademe düzeyinde

okul- aile ili�kileri ile ilgili yaptı�ı ara�tırmanın sonucunda okul-aile ili�kilerinin

rastlantılara ba�lı oldu�u, velilerin ço�unlukla ö�retmen ve yöneticilerle tanı�madı�ı,

ö�retmen ve velilerin okul ve ö�renci sorunları ile ilgilenmediklerini, tarafların

birbirlerinin rollerini farklı algıladıklarını, mevcut ili�kilerin velilere göre yeterli,

yönetici ve ö�retmenlere göre yetersiz görüldü�ünü belirtmi�tir.

31

Koçak (1988), Çankaya �lçesindeki liselerde görevli yönetici, ö�retmen ve bu

okullardaki ö�rencilerin ana-babaları arasındaki ileti�im engellerini ara�tırmı�tır.

Ara�tırma sonucunda ileti�im engelleri �u �ekilde sıralanmı�tır;

- Yönetmen, ö�retmen ve velinin birbirini tanımaları,

- Velinin i�inin yo�unlu�u ve evin okula uzaklı�ı,

- Velilerin yöneticiye göre ö�retmenle daha rahat ili�ki kurması,

- Velilerin okul yönetimini kendilerinden alt düzeyde görmesi,

- Velilerin okuldan gelen yazıları anlamakta güçlük çekmesi,

- Velilerin e�itim ve okul ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmaması,

- Veli ile para söz konusu olunca görü�me,

- Velinin ö�rencisi hakkında olumsuz �eyler ö�renmekten kaçınması,

- Veli toplantılarında yetkeci davranılması,

- Yönetmen ve ö�retmenler arasında görü� ayrılı�ının olması.

Do�an (1995), Ankara Keçiören �lçesi Merkez �lkö�retim okullarındaki

ö�retmenler ile veliler arasındaki ileti�imi engelleyen faktörlerin neler oldu�unu

ara�tırmı�tır. Ara�tırma sonucunda; velilerin okuldan gönderilen yazıları anlamakta

güçlük çekmeleri, yöneticilerin okul- aile ileti�iminde ilgisiz, isteksiz ve yeterli bilgiye

sahip olmamaları. Velilerin okula ve ö�renciye yeterli zamanı ayıramaması, okul ve

ö�renci ile ilgili bilgilerin velilere ö�rencilerle iletilmesi, velilerin ö�rencileri hakkında

olumsuz bilgi almaktan çekinmesi gibi faktörler nedeniyle okul-aile ileti�iminin

engellendi�ini belirtmi�tir.

Yıldız (1999), farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelere dahil ilkö�retim II.

kademe ikinci sınıf ö�rencilerinin okul ba�arıları arasında bir farklılı�ın olup

olmadı�ını, bu farklılı�ın sosyoekonomik nedenlerden kaynaklanıp kaynaklanmadı�ını,

tespit etmek, ba�arısızlıkla ilgili problemin çözümünde okula, ailelere ve topluluklara

dü�ebilecek görevlerin neler oldu�unu ortaya çıkarmak amacıyla �stanbul’da 1997-1998

ö�retim yılında on ayrı ilkö�retim okulunun orta ikinci sınıflarına devam eden

ö�renciler arasından sosyoekonomik durumları dikkate alınarak seçilen 450 ö�renci

üzerinde bir ara�tırma yapmı�tır. Ara�tırma sonucunda okul ba�arısının;

- Anne ve babanın e�itim durumu,

- Anne babanın sahip oldukları i�ler,

- Aile içerisinde ya�ayan birey sayısı,

- Ailenin ortalama aylık geliri,

- Ailenin ikamet etti�i meskenin durumu,

32

- Ö�rencinin devam etti�i okulun türü,

- Ailenin içerisinde ya�adı�ı sosyal çevrenin özellikleri,

- Ö�retmenlerin farklı sosyoekonomik yapıya sahip ailelerin çocuklarına kar�ı

bir tutum içerisine girmelerine ba�lı oldu�u tespit edilmi�tir.

Balcı (1999), Samsun �li Yeti�tirme Yurdu ile liseye devam eden 15-18 ya� arası

toplam 133 ö�renci üzerinde Yeti�tirme Yurdu ö�rencileri ile aile yanında kalan

ö�rencilerin ki�isel ve sosyal uyum düzeylerinin okul ba�arılarına etkisini incelemi�tir.

Ara�tırmanın sonucunda aynı okul düzeylerine sahip yeti�tirme yurdu ile ailesi yanında

kalan ö�rencilerin ki�isel uyum düzeyleri arasındaki farkın anlamlı olmadı�ı

gözlenmi�tir. Yeti�tirme yurdu ile ailesi yanındaki aynı okul ba�arı düzeylerine sahip

ö�rencilerin sosyal uyum düzeyleri arasında da anlamlı bir fark görülmemi�tir.

2.5.2. Yurt Dı�ında Yapılan Ara�tırmalar

Hoover-Dempsey, Bassler ve Brissie (1987), anne baba katılımının

seviyesindeki farklıla�manın okul ortamının kalitesindeki farklıla�ma (okul

sosyoekonomik durumu, ö�retmen seviyesi, sınıf seviyesi, sınıf büyüklü�ü, ö�retmenin

etkinlik dü�üncesi, okul müdürünün ö�retmenlerin etkinlik düzeyi ile ilgili dü�üncesi ve

ö�retimin koordinasyonu) ile ilgili oldu�u savını sınamı�lardır. ABD’nin güneyinde yer

alan bir eyaletteki 66 okulda görev yapan 1003 ö�retmen ve 66 okul müdürünün

katıldı�ı ara�tırma sonucunda;

- Okullar ve aileler arasında geli�tirilecek sorumluluk payla�ımına dayalı bir

i�birli�inin okulda yapılacak ö�retim çalı�malarını olumlu etkileyece�i,

- Ö�retmenlerin etkinlik dü�üncesinin aileler ile kurulacak i�birli�inde

ö�retmenin destekleyici tavrı açısından önemli bir belirleyici oldu�u,

- Ö�retmenler ve anne babaların kendi etkinlik alanları ile ilgili dü�üncelerinin

berraklı�ı ve rollerinin birbirlerini tamamlayıcı oldu�unun farkında olmalarının

i�birli�ini artırıcı bir özellik oldu�u,

- Okul yöneticilerinin aile-ö�retmen ili�kilerinin geli�tirilmesi açısından

ö�retmenlerin etkinli�inin arttırılmasına yönelik çabalarının önemli oldu�u,

sonuçları tespit edilmi�tir.

Delgado-Gaiton (1992), ABD/Kaliforniya’daki 6 Meksika-Amerikalı aile ile

yaptı�ı ara�tırmada; anne-babanın e�itime verdikleri önemin aileden çocu�a aktarılan

33

de�erler yapısı ile ilgili oldu�unu iddia ederek bu altı ailenin günlük ya�amlarında anne-

baba ile çocukların ili�kisini, ev içerisindeki ortamın özelliklerini incelemi�tir.

Ara�tırma kapsamında görü�ülen aileler ortalama 3 çocu�a sahip, hem anne hem de

babanın dü�ük e�itime ve gelir düzeyine sahip oldukları ailelerdir. Ara�tırma

kapsamında ailelerin

- Fiziksel çevreleri,

- Duygusal ve motivasyonel ko�ulları,

- Aile bireylerinin birbirleri ile ili�kileri gözlemlenmi�tir.

Ara�tırma sonucunda,

1. Ailelerin çocu�a okula uyum sa�laması ve ba�arılı olabilmesi için evde

güvenli ve rahat bir ortam sa�lamaya çalı�tıkları, çocuklarını bu amaç için devamlı

motive ettikleri,

2. Ailenin sosyal çevresinin akrabalardan ve benzer sosyoekonomik düzeye

sahip di�er ailelerden olu�tu�u ve bu aileler, akrabalar ile ili�kiler sırasında çocukların

okul ba�arıları, okuldaki uygulamalar konusunda ailelerin kar�ılıklı bilgi alı� veri�inde

bulundukları,

3. E�itimin ve okul ba�arısının bu aileler için çok önemli oldu�u ve e�itimin

sınıf de�i�imi için bir fırsat olarak görüldü�ü

4. Ailelerin çocuklarına e�itimleri ile ilgili yardım etmelerinin kendi e�itim

tecrübeleri ile de ili�kili oldu�u,

5. Ailelerin çocuklarının e�itim süreçleri ile ilgili okul yönetimi ve ö�retmenleri

ile ili�ki kurarken çekingen davrandıkları ve dil-kültür farklılıkları nedenleri ile ço�u

zaman çocu�un e�itim sürecini destekleyici bir ili�kinin kurulamadı�ı tespit edilmi�tir.

Hoover-Dempsey, Bassler ve Brissie (1992), anne-babanın etkinlik dü�ünceleri

ile okul e�itimine katılım arasındaki ili�kiyi incelemek üzere bir metropol ö�retim

bölgesinde 390 okul öncesi e�itim ça�ındaki çocu�un anne-babaları ve aynı çocukların

ö�retmenleri olan 50 ki�i ile bir ara�tırma yapmı�lardır. Ara�tırma kapsamında ailenin

sosyoekonomik durumunu tespit etmek üzere sorular da sorulmu� ayrıca ö�retmenlerin

anne-babanın etkinli�i ile ilgili gözlemleri de tespit edilmi�tir. Ara�tırma sonucunda

anne-babaların etkinlik dü�üncelerinin, okul ve e�itim faaliyetlerine katılımları üzerinde

etken oldu�u tespit edilmi�tir. Yine ara�tırmanın sonucuna göre anne-babanın etkinlik

dü�üncesine etkileyen faktörlerden bazıları;

1. Sınıf içi faaliyetlerde daha fazla yer alma,

2. Çocu�u ile e�itim faaliyetleri konusunda daha çok zaman geçirme ile

34

yüksek düzeyde ilgilidir. Di�er taraftan anne-babanın etkinlik dü�üncesi ile;

1. Anne-babanın çalı�tı�ı i�in niteli�i,

2. Ailenin gelir düzeyi,

3. Çocuk ile ilgilenen ki�inin cinsiyeti arasında güçlü bir ili�ki tespit edilmi�tir.

Ancak anne-babanın e�itim durumu ile etkinlik dü�üncesi arasında kuvvetli bir ili�ki

bulunmaktadır.

Ayrıca ö�retmenlerin kendi etkinlik düzeyleri ve anne-babanın ö�retime

katılımının etkinli�i ile ilgili dü�ünceleri ile anne-babanın ev ödevlerine yaptıkları

yardım ve di�er ö�retime katılım yöntemleri arasında güçlü bir ili�ki bulundu�u tespit

edilmi�tir.

Pena (2000) ABD/Texas’da ço�unlu�u Meksika - Amerikalılar’ın olu�turdu�u

bir ilkö�retim okulunun ö�retmenleri ve ö�renci anne-babaları ile anne-babanın

ö�retime katılımlarını etkileyen nedenleri incelemek üzere bir ara�tırma yapmı�tır.

Ara�tırma kapsamında incelemenin yapıldı�ı okulda toplam 4 yerli Amerikalı, 2 Asya-

Amerikalı, 25 Afrika-Amerikalı, 560 Meksika-Amerikalı ve 27 Kafkas kökenli ö�renci

ö�renim görmektedir. Ara�tırmanın sonucunda;

1. Konu�ulan dilin, anne-babaların ne tür ö�renimi destekleyici katılım

faaliyetleri içerisinde yer aldıklarını belirleyici bir neden oldu�u,

2. Anne-baba gruplarının, kom�uluk ili�kileri dolayısı ile çocukların ö�renim

durumları hakkında esas bilgi kaynaklarından birisi oldu�u,

3. Anne-babanın e�itim durumunun ö�retmenlerle ileti�im kurmada,

çocuklarının e�itim sürecine yardımcı olmalarında ve genel olarak e�itim sürecine

katılmalarında belirleyici oldu�u,

4. Ö�retmen ve okul yöneticilerinin anne-baba katılımını desteklediklerini

belirtmekle birlikte özellikle ileti�im kurmada ya�anan sorunlar, kendileri ile anne-

babalar arasında farklılık oldu�unu dü�ünmeleri nedeniyle, ailenin e�itime katılımı veya

aile ile i�birli�ini destekleyici tutumlar geli�tirmedikleri,

5. Meksika-Amerikalıların kültürel farklılıklardan ve ö�retmenler ile aralarında

bulunan sınıf farkı nedenleri ile çocuklarının ö�retim sürecine katılmaktan korktukları,

6. Ailelerin ö�retim sürecine katılmak için sahip oldukları ula�ım imkanı, di�er

çocuklara bakıcı sa�layabilme gibi imkanlarının yetersiz olması ve aile içerisinde

bakımı gereken birey sayısının fazlalı�ı ile ailenin gelir düzeyinin dü�üklü�ünün

çocu�un ö�renim sürecine ailelerin katılımının dü�ük olmasına yol açtı�ı belirlenmi�tir.

35

Okul aile i�birli�inin sa�ladı�ı faydalar, çocu�un evdeki ve okuldaki e�itimine

ailenin katkısı, çocu�un okula uyumu konularında yeni bir ilgi olu�maya ba�lamı�tır.

Çocu�un e�itimine aile katılımı devamlılık konusunu gündeme getirmi�tir.

Okulda verilen e�itimin evde davam ettirilememesi çocu�un ba�arısızlı�ına sebep

olmaktadır. Bu ara�tırma örgün e�itimin ilk evresinde, ilkö�retim birinci sınıfta

özellikle önemini kanıtlamı� olan ailenin okuma yazmayı ö�renme sürecinde etkilerinin

sosyoekonomik açıdan kar�ıla�tırmalı olarak de�erlendirmesinin yapıldı�ı bir

çalı�madır. Çocu�un okuma yazmayı ö�renme sürecinde ailelerin etkileri

sosyoekonomik farklılıkları da göz önüne alınarak ara�tırılmı�tır.

Bu konuda ülkemizde yapılan çalı�malar sınırlı olmanın ötesinde genellikle aile

ile okul arasındaki ili�kileri sosyoekonomik düzeye dayalı bir kar�ıla�tırma yapmadan

incelemi�lerdir (Yıldız, 1999; Do�an, 1995). Aynı konu ile ilgili ö�retmen görü�lerine

dayalı ara�tırmalar ise çok sınırlıdır (Olçum, 1992). Halbuki ara�tırma sonuçlarının

gösterdi�i gibi okul aile ili�kileri ailenin sosyoekonomik düzeyine ba�lı olarak

de�i�mekte, konunun kar�ıla�tırmalı olarak incelenmesi de�i�imin daha açık

görünmesini sa�lamaktadır. Ayrıca ö�retmenler ile ileti�im ve ili�ki kurma biçimleri de

ailenin sosyoekonomik düzeyine ba�lı olarak de�i�mektedir. Türkiye’de ilkö�retim

birinci sınıflarda tek bir e�itim – ö�retim programı uygulanmasına ra�men,

ö�retmenlerin tutum ve davranı�larındaki bu de�i�imler, farklı sonuçlara yol

açmaktadır.

Aynı �ekilde yurt dı�ında yapılan çalı�malarda ço�unlukla sosyoekonomik

düzeyi aynı olan aileler ve okullarda yapılmı� çalı�malardır (Hoover-Dempsey, Bassier,

Brissie, 1992; Pena, 2000; Lareau, 1989).

36

III. BÖLÜM

YÖNTEM

3.1. Ara�tırma Modeli

Sosyal olgular, sosyal davranı�ı belirleyen genellenebilir yasalar türetmek

yoluyla de�il, bir durumun kendine özgü boyutlarının ayrı�tırılması ile anla�ılabilir

(Yıldırım, �im�ek, 1999, 8).

�lkö�retim düzeyinde ö�retmen-veli ili�kilerinin nasıl olması gerekti�i, ö�renci

ba�arısını belirleyen faktörler içinde ailenin konumu, ailenin ö�retime katkısı ile ilgili

pek çok çalı�ma bulma imkanı mevcuttur. Ancak ilkö�retimin özellikle de birinci

sınıfların konusu olan ö�rencilerin nitelikleri bütüncül bir yakla�ımı gerekli kılar.

Bu dönemde, aile dı�ında bir sosyal kurumla ve toplulukla ilk defa ili�ki kuran

birey toplumsalla�ma sürecinde çok önemli bir a�amaya adım atmı� olur. Ö�renci

olarak bireyin okul dı�ında içinde bulundu�u ortamın okula verece�i tepki ile çok

önemli ba�ıntıları vardır. Eccles ve Harold (1993) çocu�un okula verece�i tepki ve okul

ba�arısı üzerinde a�a�ıdaki aile ve çevre özelliklerinin önemli oldu�unu ifade

etmektedir:

a) Aile bireylerinin e�itim durumu,

b) Ailenin gelir düzeyi ve finansal kaynakları,

c) Aile bireylerinin ya� ve cinsiyet da�ılımı,

d) Aile içerisindeki birey sayısı,

e) Aile reisinin e�inin olup olmaması,

f) Aile bireylerinin çalı�ma durumları,

g) Aile bireylerinin genel zihinsel sa�lık durumları ve psikolojik kaynaklar,

h) Ailenin içerisinde ya�adı�ı çevre (kom�ular) ve sosyal dayanı�ma,

i) Ailenin çevresinde bulunan kurallar yapısı,

j) Ailenin içinde ya�adı�ı çevrede bireylere yönelik tehlikeler,

k) Sosyal kontrol mekanizmaları,

l) Ailenin çevresindeki rol modelleri (Eccles, Harold, 1993, 571).

Bu tepki olumlu ya da olumsuz, uyumlu ya da uyumsuz olabilir. Ancak bir sefer

37

okula adım attıktan sonra ki bu durum ço�u ülkede oldu�u gibi ülkemizde de yasalarla

zorunlu tutulmu�tur, ö�retmenin görevi ö�rencisi olarak bireyi, daha sonra kendisi

tarafından belirlenecek olan gelece�ine hazırlamaktır.

Bu ö�retmen açısından zorlu bir süreçtir. Çünkü mevcut ko�ullarda kalabalık

sınıflarda, yetersiz materyal ve malzeme ile ö�retim yapma görevi ile kar�ı kar�ıya olan

ö�retmen aynı zamanda ö�rencilerin geçmi�lerinden kaynaklanan bireysel farklılıkları

da göz önünde bulundurarak herkesi e�it düzeyde e�itmek zorundadır. Fidan tarafından

ifade edildi�i gibi “ba�arının da�ılımında ba�tan çan e�risi istatistiklerini kabul eden

ö�retmen ba�arısız ö�renciyi ba�tan tespit etmi� demektir” (Fidan, 1996, 209).

Oysa ki ö�retmenin, ö�rencisinin ailesi ile ili�ki kurması ve ö�renim sürecinde

ortaya çıkan sorunlara çözüm bulunması hususunda aile ile i�birli�i yapması gerekir.

Ancak ailenin çocu�unun e�itimi ile ilgili olarak algılamaları ve bu algılamalar

do�rultusunda kendisine ba�tan biçti�i görevler sosyoekonomik yapısı, kültürel

özellikleri, anne-babanın birbirleriyle olan ili�kileri, ailenin nüfus yapısı, ö�retmen ve

okul ile olan geçmi� deneyimi, okulun genel havası, aileye i�birli�i yapması yönünde

okul ve ö�retmenden bir talep gelip gelmemesi, okul ve ö�retmenin tutumları gibi

etkenler tarafından belirlenmektedir (Eccles, Harold, 1993, 571).

Böylesi bir karma�ık yapı içerisindeki ö�retim sürecinde, tüm faktörlerin

birbirleriyle ili�kileri bulunmaktadır. Örne�in kültürel açıdan kente uyum

sa�layamamı�, alt gelir gurubundan, çok çocuklu ve geni� ailelere dahil çocuklar okula

ders öncesinde yapılması zorunlu hazırlıkları tamamlamadan gelmekte, ö�retmenin

böyle bir ö�renci ile ilgili öncelikli tutumu ö�rencinin derse fiziksel ve zihinsel olarak

hazırlanması olmakta, bu süreç teorik olarak e�itim programının i�lenmesine ayrılmı�

süre içinde gündeme geldi�i için ö�renciler e�itim programından geri kalmaktadırlar.

Bu karma�ık ili�kiler yuma�ı içerisinde ö�renci ba�arısı üzerinde etkili olan

faktörlerden birisini belirleyip di�erlerin sabit kaldı�ını varsayarak nicel ara�tırmalar

yapmak faydalı olmayacaktır. Varolan e�itim sorunlarına çözüm önerilerinin

olu�turulabilmesi için öncelikle mevcut durumun do�ru, yansız ve teorik bir betimsel

tasvirinin, analizinin yapılması gerekmektedir.

Bu nedenlerle ara�tırma konumuzun incelenmesinde nitel ara�tırma

yöntemlerinin kullanılmasının daha faydalı sonuçlar verece�i dü�ünülmü�tür. Nitekim,

bu do�rultuda sınıf ö�retmenlerinin ve ailelerin ö�rencinin ba�arısına yönelik olarak

i�birli�ini nasıl algıladıklarının tespit edilmesine ve bu türden bir i�birli�inin

gerçekle�tirilip gerçekle�tirilemedi�inin tespitine çalı�ılmı�tır. Bu i�birli�inin seviyesi

38

ile ailenin sosyoekonomik durumunun ili�ki durumu da bu çalı�ma kapsamında analiz

edilmeye çalı�ılmı�, sonuç olarak sosyoekonomik durum ile ili�kili okul-aile i�birli�inin

çocu�un ilk okuma yazma ba�arısına etkisi incelenmi�tir. Ailelerin ve ö�retmenlerin

i�birli�ine yönelik görü�lerinin ö�renilmesi, ailenin çocu�un ba�arısı için sahip oldu�u

imkanların tespiti ve okul ile i�birli�ine yönelik tutum ve davranı�larının tespit edilmesi

için yarı yapılandırılmı� görü�melerin kullanılması daha uygun olaca�ından

ara�tırmanın yöntem çerçevesi olarak nitel ara�tırma yöntemleri benimsenmi�tir.

3.2. Çalı�ma Grubu

Çalı�ma alanı Adana’dır. Nitel ara�tırma içerisinde yer alan maksimum çe�itlilik

örneklemesi yöntemi ile öncelikle alt, orta ve üst sosyoekonomik gruplara dahil aileler

belirlenmi�tir. Bu amaçla Adana Merkez Yüre�ir ve Seyhan ilçelerinde alt

sosyoekonomik grubu temsilen Karacao�lan �lkö�retim Okulu, orta sosyoekonomik

grubu temsilen ara�tırmacının da görev yaptı�ı Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl

�lkö�retim Okulu, üst sosyoekonomik grubu temsilen Gazi �lkö�retim Okulu uzman

görü�lerinden faydalanılarak seçilmi�tir.

Alt, orta ve üst sosyoekonomik grupları temsilen okulların seçimi yapıldıktan

sonra okul yöneticileri ile görü�ülerek gerekli izin de alınmı�tır. Ara�tırma kapsamında

ba�arı ölçe�i olarak okuma yazmaya geçi� zamanı alınması nedeniyle bu okulların

birinci sınıf ö�retmenleri ile görü�ülerek ara�tırmanın amacı, kapsamı, hedefleri ve olası

sonuçları anlatılmı�tır. Sınıf ö�retmenleri ile yapılan bu ön görü�mede ara�tırmacının

görü�me yaptı�ı ö�renci velileri de tespit edilmi�tir. Ö�renci velilerinin tespitinde

ö�retmen görü�lerine göre ara�tırmaya katılım sa�lama açısından ikna edilebilecek

velilerin tespitine önem verilmi�tir. Alt, orta ve üst sosyoekonomik grupları temsil eden

sınıflardaki toplam ö�renci sayısı farklı olmakla birlikte, her sınıftan 20’�er ö�renci

seçilmi�tir.

Esas görü�meler yapılmadan önce her üç okulda ön görü�meler yapılarak sorular

test edilmi�, alınan cevaplara göre sorulara son hali verilerek esas görü�melere

geçilmi�tir.

Seçilen ö�rencilerin velileri ile ö�retmenler aracılı�ı ile irtibat kurularak okulda

görü�ülmü� ve ara�tırmaya katılmak istemeyen velilerin yerine ba�ka veliler yine

ö�retmen ile birlikte tespit edilmi�tir. Ara�tırmanın planlanması a�amasında özellikle

39

anne ile görü�ülmesi dü�ünülmemi�ken, görü�me yapılanların tamamı çocukların

anneleri olmu�tur. Bu da Hoover-Dempsey ve di�erlerinin (1997, 6) belirttikleri gibi

cinsiyet rolleri ile ilgili genel inançlar, sosyokültürel yapılar, toplumdaki cinsiyet

temelli güç da�ılımı gibi sebeplerden dolayı velilerden annelerin çocu�un e�itim süreci

ile ilgili daha fazla katılımcı olduklarını göstermektedir. Seçilen okulların birbirlerinden

farklı sosyoekonomik düzeye sahip olup olmadıklarını test etmek için veli

görü�melerinde velilere Bacanlı’nın (1997) sosyoekonomik düzey ölçe�i uygulanmı�tır.

Buna göre elde edilen bulgular a�a�ıdaki gibidir:

Sosyoekonomik Düzey Ölçe�i Sonuçları:

Tablo 3.2.1. Velilerin Ö�renim Durumu

Soru 1. Ö�renim durumunuz?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Hiçbir okul mezunu de�il 11 55 1 5 -

�lkö�retim mezunu 9 45 10 50 -

Ortaokul mezunu - 4 20 2 10

Lise mezunu - 5 25 7 35

Yüksekokul mezunu - - 2 10

Üniversite mezunu - - 8 40

�leri e�itim görmü�

(master - doktora)

1 5

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.1 incelendi�inde, örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ö�rencilerinin annelerinin %55’inin hiçbir okul mezunu olmadı�ı, %45’inin ise ancak

ilk okul mezunu oldu�u tespit edilmi�tir. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim

Okulu ö�rencilerinin ailelerinde ise annelerin %5’i hiçbir okul mezunu de�ilken,

%50’sinin ilkö�retim mezunu oldu�u, %45’inin ise ortaokul ve lise mezunu oldukları

belirlenmi�tir. Di�er taraftan Gazi �lkö�retim Okulu ö�rencilerinin annelerinin %45’i

ortaokul ve lise mezunu iken, %10’u yüksekokul, %45’i ise üniversite ve ileri e�itim

görmü� ki�ilerden olu�maktadır. Görüldü�ü gibi farklı gelir gruplarına dahil ailelerde

40

annelerin e�itim durumu açısından belirgin farklılıklar bulunmaktadır. A�a�ıda verilen

e�lerin ö�renim durumuna ili�kin tabloda da�ılım farklıla�maktadır.

Tablo 3.2.2. E�inizin Ö�renim Durumu

Soru 2. E�inizin ö�renim durumu?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Hiçbir okul mezunu de�il 4 20 - -

�lkö�retim mezunu 12 60 3 15 1 5

Ortaokul mezunu 3 15 5 25 3 15

Lise mezunu 1 5 12 60 7 35

Yüksekokul mezunu - - 2 10

Üniversite mezunu - - 6 30

�leri e�itim görmü�

(master - doktora)

1 5

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.2 incelendi�inde örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ö�rencilerinin babalarından %20’sinin hiçbir okul mezunu olmadı�ı, %60’ının

ilkö�retim mezunu oldu�u, %15’inin ortaokul ve sadece %5’inin lise mezunu oldu�u

görülmü�tür. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ö�rencilerinin babalarının

%40’ı ilkö�retim ve ortaokul mezunu iken %60’ı lise mezunudur. Karacao�lan

�lkö�retim Okulu ve Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ö�rencilerinin

babaları arasında hiç kimsenin lisenin üzerinde e�itim almadı�ı tespit edilmi�tir. Gazi

�lkö�retim Okulu babalarının %20’lik bölümü ilkö�retim, ortaokul mezunlarından,

%45’lik bölümü lise ve yüksekokul mezunlarından, %35’lik bölümü ise üniversite ve

ileri e�itim görmü� ki�ilerden olu�maktadır. Görüldü�ü gibi farklı gelir gruplarına dahil

babaların e�itim durumları açısından belirgin farklılıklar bulunmaktadır.

41

Tablo 3.2.3. Ailedeki Toplam Birey Sayıları

Soru 3. Ailenizdeki birey sayısı (siz ve e�iniz dahil)

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

8- daha fazla 3 15 - -

6-7 ki�i 6 30 1 5 1 5

4-5 ki�i 10 50 13 65 10 50

3 ki�i 1 5 6 30 9 45

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.3 incelendi�inde örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ö�rencilerinin ailelerinin %15’inin 8 ve daha fazla ki�iden olu�tu�u, %30’unun 6-7

ki�ilik aileler oldukları, %50’sinin 4-5 ki�ilik aile iken sadece %5’inin 3 ki�iden

olu�tu�u görülmü�tür. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin ise

%5’inin 6-7 ki�ilik, %65’inin 4-5 ki�ilik, %30’unun ise 3 ki�ilik aile oldukları tespit

edilmi�tir. Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin %45’inin 3 ki�ilik, %50’sinin 4-5 ki�ilik

ailelerden sadece %5’inin ise 6-7 ki�ilik ailelerden olu�tu�u görülmü�tür. Görüldü�ü

gibi anne-baba ve çocuklardan olu�tu�u varsayılabilecek 4-5 ki�ilik aile bireyi sayısı

tüm sosyoekonomik gruplarda ço�unlu�a sahip olmasına ra�men ailede bir arada

ya�ayan birey sayısı açısından farklı sosyoekonomik gruplar arasında farklılıklar

bulunmaktadır.

Tablo 3.2.4. Oturulan Ev

Soru 4. Oturdu�unuz ev kime ait?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Kira 9 45 9 45 2 10

Kendine ait 6 30 5 25 13 65

Lojman - - 2 10

Aileme ait 5 25 6 30 3 15

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

42

Tablo 3.2.4 incelendi�inde örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin %45’inin kirada oturdukları, %30’unun kendilerine ait evlerde, %25’inin de

aileleri ile birlikte oturdukları görülmü�tür. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim

Okulu ailelerinin %45’inin kirada oturdukları, %25’inin kendilerine ait evlerde,

%30’unun da aileleri ile birlikte oturdukları tespit edilmi�tir. Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerinde kirada oturanların %10, kendisine ait evde oturanların %65, lojmanda

oturanların %10, ailesine ait evlerde oturanların ise %15’lik bir orana sahip oldukları

belirlenmi�tir. Oturulan evin kime ait oldu�u konusunda Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ve Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu birbirleri ile benze�mekteyken, Gazi

�lkö�retim Okulu ile aralarında belirgin farklılık görülmü�tür.

Tablo 3.2.5. Evdeki Oda Sayısı

Soru 5. Evinizdeki oda sayısı (mutfak hariç)?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Tek oda 1 5 - -

1 oda salon 2 10 2 10 -

2 oda salon 11 55 14 70 3 15

3 oda salon 6 30 4 20 13 65

4-5 oda salon - - 4 20

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.5 incelendi�inde örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin %5’inin evinde mutfak hariç 1 oda 1 salon bulundu�u, %10’unun evinde 2

oda 1 salon bulundu�u, %55’inin 2 oda 1 salondan ibaret evlerde ya�adıkları, %30’unun

ise 3 oda ve 1 salonu olan evlerde ya�adıkları görülmü�tür. Yahya Kemal Beyatlı 100.

Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin ise %10’unun 1 oda ve 1 salondan ibaret evlerde,

%70’inin 2 oda ve 1 salonu olan evlerde, %20’sinin ise 3 oda ve 1 salonu olan evlerde

ya�adıkları belirlenmi�tir. Aynı �ekilde Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin %15’inin 2

oda ve 1 salonu olan evlerde, %65’inin 3 oda ve 1 salonu olan evlerde, %20’sinin de 4-

5 oda ve 1 salonu olan evlerde ya�adıkları tespit edilmi�tir. Görüldü�ü gibi oturulan

evin oda sayısı açısından farklı sosyoekonomik düzeye sahip aileler arasında belirgin

farklılıklar bulunmaktadır.

43

Tablo 3.2.6. Oturulan Evin Isıtma Düzeni

Soru 6. Oturdu�unuz evin ısıtma düzeni?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Soba (her türlü) 20 100 20 100 7 35

Kalorifer - - 2 10

Kat kaloriferi veya

klima

- - 11 55

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3. 2. 6 incelendi�inde örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin tamamının evinde ısıtma düzeni olarak soba kullanıldı�ı aynı �ekilde Yahya

Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin de tamamının evinde soba

kullanıldı�ı, ancak Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin %35’inin evinde soba

kullanılırken, %10’unun evinde kalorifer bulundu�u, %55’inin evinde ise ısıtmanın

klima veya kat kaloriferi aracılı�ı ile yapıldı�ı tespit edilmi�tir. Oturulan evde kullanılan

ısıtma düzeni ile ilgili alt ve orta gelir gruplarına dahil aileler arasında fark

bulunmazken bu iki grupla üst gelir grubuna dahil aileler arasında belirgin fark tespit

edilmi�tir.

Tablo 3.2.7. Oturulan Evin So�utma Düzeni

Soru 7. Oturdu�unuz evin serinletme düzeni?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Hiçbir serinletme

aracı yok.

16 80 5 25 3 15

Vantilatör 4 20 9 45 1 5

Klima(split klima) - 6 30 16 80

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3. 2. 7 incelendi�inde, örneklemde yer alan Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin %80’inin evinde hiçbir serinletme aracı yokken, %20’sinin evinde serinletme

aracı olarak vantilatör bulunmaktadır. Di�er taraftan Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl

44

�lkö�retim Okulu ailelerinin %25’inin evinde hiçbir serinletme aracı yokken, %45’inin

evinde vantilatör bulunmakta, %30’u ise serinletme aracı olarak klima kullanmaktadır.

Aynı soruya Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin %15’i evlerinde hiçbir serinletme cihazı

bulunmadı�ı, %5’i vantilatör kullanıldı�ı, %80’i ise serinletme aracı olarak klima

kullanıldı�ı cevabını vermi�lerdir. Oturulan evde kullanılan serinletme aracı açısından

alt, orta ve üst gelir grubuna dahil aileler arasında farklılıklar bulunmaktadır.

Tablo 3.2.8. Aylık Ortalama Gelir

Soru 8. Ailenizin aylık ortalama geliri ne kadar?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

350 YTL - Daha az 13 65 4 20

351 – 600 YTL 3 15 4 20

601 – 850 YTL 2 10 2 10 3 15

851 – 1. 100 YTL 1 5 4 20 4 20

1. 101 – 1. 350 YTL 1 5 5 25 2 10

1. 351 – 1. 600 YTL - 1 5 1 5

1. 601 – 1. 850 YTL - - 4 20

1. 851 – 2. 000 YTL - - 5 25

Di�er - - 1 5

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.8 incelendi�inde Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin %65’inin

aylık ortalama gelirinin 350 YTL ve daha azı seviyesinde oldu�u, %15’inin gelirinin

351-600 YTL arasında oldu�u, %10’unun gelirinin 601-850 YTL arasında oldu�u,

%5’inin 851-1. 100 YTL arasında oldu�u, %5’inin de 1. 101-1. 350 YTL arasında

gelirinin bulundu�u görülmü�tür. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu

ailelerinin %20’sinin aylık ortalama gelirinin 350 YTL ve daha az oldu�u, %20’sinin

351-600 YTL arasında oldu�u, %10’unun 601-850 YTL arasında bulundu�u, %20’sinin

851-1. 100 YTL arasında oldu�u, %25’inin 1. 101-1. 350 YTL arasında oldu�u,

%5’inin de 1. 351-1. 600 arasında oldu�u tespit edilmi�tir. Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerinde ise görü�ülen ki�ilerin %15’inin 601-850 YTL arasında ortalama gelire sahip

oldukları, %20’sinin 851-1. 100 YTL arasında gelirlerinin oldu�u, %10’unun 1. 101-1.

45

350 YTL arasında gelirlerinin oldu�u, %5’inin 1. 351-1. 600 YTL arasında gelirinin

oldu�u, %20’sinin 1. 601-1. 850 YTL arasında gelirlerinin oldu�u, %25’inin 1. 851-2.

000 YTL ve %5’inin de 2. 001 YTL’den daha fazla gelire sahip oldukları belirlenmi�tir.

Ailenin ortalama aylık gelir düzeyi açısından alt, orta ve üst gelir düzeyine dahil aileler

arasında belirgin farklılıklar tespit edilmi�tir.

Tablo 3.2.9. Annelerin Mesle�i

Soru 9. Mesle�iniz?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Ev kadını 18 90 15 75 7 35

��çi 1 5 - -

Ev i�çisi 1 5 - -

Memur - 3 15 10 50

Serbest meslek - - -

Di�er - 1 Muhasebeci 5

1 Usta Ö�retici 5

1 Bankacı 5

1 Hem�ire 5

1 Mimar 5

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.9 incelendi�inde Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinde kadınların

%90’ının ev kadını oldu�u, %5’inin i�çi, %5’inin ise ev i�çisi oldu�u tespit edilmi�tir.

Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinde ise kadınların %75’i ev

kadını, %5’i muhasebeci, %5’i ise ö�retmenlik yapmaktadır. Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerindeki kadınların %35’i ev kadını, %5’i bankacı, %5’i hem�ire, %5’i mimar,

%50’si ise memurdur. Aile bireylerinden annenin çalı�ma durumuna göre alt, orta ve üst

gelir grupları arasında belirgin farklılıklar bulunmaktadır.

46

Tablo 3.2.10. Babanın Mesle�i

Soru 10. E�inizin mesle�i?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

��çi 14 70 6 30 -

Çiftçi (Kendi

topra�ında)

- 3 15 2 10

Memur - 5 25 8 40

Esnaf – Tüccar - 1 5 3 15

Serbest meslek

Doktor – Avukat

- - 2 10

Di�er 1 Ölü 5

1 Çalı�mıyor 5

2 Tablacı 10

2 Ne i� bulursa 10

1 Hamal 5

2 Satı� Elemanı 10

1 �oför 5

1 �dari Muhasebeci 5

2 Muhasebeci 10

1 Danı�man 5

1 Astsubay 5

1 Subay 5

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.10 incelendi�inde Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin %70’inde

erkek i�çi olarak çalı�makta, %5’i hiçbir i�te çalı�mamakta, %10’u i�ini tablacı olarak

belirtmekte, %10’u ise tamamen vasıfsız i�çi konumunda ne i� bulursa yaptı�ını

belirtmektedir. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinde ise babaların

%30’u i�çi olarak çalı�makta, %15’i kendi topra�ında çiftçilik yapmakta, %25’i memur

olarak çalı�makta, %5’i esnaf-tüccarlık yapmakta, %5’i hamal olarak çalı�tı�ını, %10’u

satı� elemanı, %5’i �oför, %5’i de idari muhasebeci olarak görev yaptı�ını

belirtmektedir. Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinde babaların %10’u kendi topra�ında

çiftçi olarak çalı�makta, %40’ı memurluk yapmakta, %15’i esnaf-tüccarlık yapmakta,

%10’u serbest meslek (avukat-doktor ve benzeri) yürütmekte, %10’u muhasebeci, %5’i

danı�man, %5’i ast subay, %5’i de subay oldu�unu ifade etmektedir. Aile bireylerinden

babanın mesle�ine göre alt, orta ve üst gelir grupları arasında belirgin farklılıklar oldu�u

tespit edilmi�tir.

47

Tablo 3.2.1. Evde Bulunan E�yalar

Soru 11. Evinizde bulunan e�yalar.

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Buzdolabı 17 85 20 100 20 100

Derin dondurucu - 3 15 7 35

Ev telefonu 8 40 14 70 20 100

Cep telefonu 14 70 17 85 20 100

CD’li kumandalı

müzik seti

1 5 5 25 16 80

Uydulu veya kablolu

TV

4 20 1 5 14 70

Özel araba 3 15 8 40 16 80

Bilgisayar 2 10 5 25 13 65

Yazlık ev - 2 10 4 20

Otomatik çama�ır

makinesi

7 35 19 95 20 100

Tablo 3.2.11 incelendi�inde, Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin %85’inin

evinde buzdolabı bulunmaktayken, Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ve

Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin tamamının evinde buzdolabı vardır. Aynı �ekilde

Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin hiç birisinin evinde derin dondurucu yokken,

Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin %15’inin, Gazi �lkö�retim

Okulu ailelerinin ise %35’inin evinde derin dondurucu bulunmaktadır. Karca ailelerinin

%40’ının evinde ev telefonu varken, Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu

ailelerinin %70’inin evinde ev telefonu bulunmaktadır. Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerinin ise tamamının ev telefonu bulunmaktadır. Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin %70’inde cep telefonu kullanılmaktayken Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl

�lkö�retim Okulu ailelerinin %85’i cep telefonu sahibidir. Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerinin ise tamamı cep telefonu kullanmaktadır. Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin sadece %5’inde CD’li kumandalı müzik seti varken, Yahya Kemal Beyatlı

100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin %25’i müzik seti kullanmakta, Gazi �lkö�retim

Okulu ailelerinin ise %80’inde CD’li Kumandalı Müzik seti kullanımı bulunmaktadır.

48

Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin %20’sinde uydulu veya kablolu TV

bulunmaktadır. Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin sadece %5’i,

Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin ise %70’i uydulu veya kablolu TV kullanmaktadır.

Karca ailelerinin %15’inin özel arabası, Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim

Okulu ailelerinin %40’ının özel arabası, Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin %80’inin

özel arabası bulunmaktadır. Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin %10’unun,

Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin %25’inin, Gazi �lkö�retim

Okulu ailelerinin ise %65’inin evinde bilgisayar kullanılmaktadır. Yazlık ev Yahya

Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin %10’u ve Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerinin %20’sinin sahip oldu�u bir varlıkken, Karacao�lan �lkö�retim Okulu

ailelerinin hiç birinin yazlık evi bulunmamaktadır. Karca ailelerinin %35’inin Yahya

Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin %95’inin ve Gazi �lkö�retim Okulu

ailelerinin tamamının otomatik çama�ır makinesi bulunmaktadır. Farklı sosyoekonomik

gruplardaki ailelerin evlerinde kullandıkları e�yalar ve sahip oldukları de�erler

açısından aralarında belirgin farklılıklar tespit edilmi�tir.

Tablo 3.2.12. Oturulan Ev Dı�ında Kira Amaçlı Bir Evin Olması

Soru 12. Oturdu�unuz evin dı�ında kira amaçlı kullandı�ınız eviniz var mı?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Evet - 2 10 2 10

Hayır 20 100 18 90 18 90

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.12’de de görülebilece�i gibi Karacao�lan �lkö�retim Okulu ailelerinin

hiç birinin kira geliri amaçlı kullandı�ı, oturdu�u ev dı�ında bir evi yoktur. Di�er

taraftan Gazi �lkö�retim Okulu ve Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu

ailelerinden %10’unun kira amaçlı oturdu�u ev dı�ında bir evi vardır. Oturdukları ev

dı�ında kira amaçlı kullandıkları ev sahibi olma açısından orta ve üst gelir grubuna dahil

aileler arasında fark bulunmazken, bu iki grupla alt gelir grubu aileler arasında farklılık

tespit edilmi�tir.

49

Tablo 3.2.13. Okul Öncesi E�itim

Soru 13. Çocu�unuz herhangi bir okul öncesi e�itim kurumuna devam etti mi?

ALT

f %

ORTA

f %

ÜST

f %

Evet - 8 40 16 80

Hayır 20 100 12 60 4 20

TOPLAM 20 100 20 100 20 100

Tablo 3.2.13’de görüldü�ü gibi, örneklemde yer alan velilerden Karacao�lan

�lkö�retim Okulu ailelerinin çocuklarının hiç biri okul öncesi e�itim almamı�tır. Yahya

Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu ailelerinin çocuklarının %40’ı okul öncesi

e�itim almı�, %60’ı almamı�tır. Gazi �lkö�retim Okulu ailelerinin çocuklarının %80’i

okul öncesi e�itim almı�, sadece %20’si almamı�tır. Görüldü�ü gibi okul öncesi e�itim

alma durumuna göre alt, orta ve üst gelir grubuna dahil aileler arasında belirgin fark

bulunmaktadır.

Bacanlı’nın (1997) Sosyoekonomik Düzey Ölçe�i uygulamasının sonuçları

de�erlendirildi�inde Karacao�lan �lkö�retim Okulu’nun alt sosyoekonomik grubu,

Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �lkö�retim Okulu’nun orta sosyoekonomik grubu, Gazi

�lkö�retim Okulu’nun da üst sosyoekonomik grubu temsil etmek üzere uygun oldu�u

tespit edilmi�tir.

Ö�retmen görü�melerinde ö�retmenlere yönelik olarak kaç yıldır ö�retmenlik

yaptıkları, �u an çalı�tıkları okulda kaçıncı yılları ve sınıf mevcutları ile ilgili sorular

sorulmu�tur. Bu soruların cevapları analiz edilmi�, kategorilere ayrılmı� ve

tablola�tırılmı�tır. Tablolar a�a�ıda açıklanmı�tır.

Tablo 3.2.14. Kaç Yıldır Ö�retmen

ALT

(Yıl)

ORTA

(Yıl)

ÜST

(Yıl)

Soru 2. Kaç yıldır ö�retmenlik

yapıyorsunuz? 9 15 27

50

Tablo 3.2.14 incelendi�inde görü�ülen ö�retmenlerin sırasıyla alt, orta, üst grubu

temsiline göre yılları görülmektedir. Alt grup ö�retmeni 9 yıllık, orta grup ö�retmeni 15

ve üst grup ö�retmeni de 27 yıllık ö�retmendirler.

Tablo 3.2.15. Bulundu�u Okulda Çalı�tı�ı Yıl

ALT

(Yıl

ORTA

(Yıl)

ÜST

(Yıl)

Soru 3. Hali hazırda çalı�makta

oldu�unuz okulda kaç yıldır görev

yapıyorsunuz?

2 1 6

Tablo 3.2.15 incelendi�inde alt grubu temsil eden ö�retmenin bulundu�u okulda

ikinci yılını, orta grubu temsil eden ö�retmenin birinci yılını ve üst grup ö�retmenin ise

bulundu�u okulda altıncı yılını çalı�maktadır.

Tablo 3.2.16. Sınıf Mevcudu

ALT ORTA ÜST

Soru 4. Sınıfınızda toplam kaç ö�renci

bulunuyor? 50 34 33

Tablo 3.2.16 incelendi�inde alt grubu temsil eden ö�retmenin sınıf mevcudunun

50, orta grubu temsil eden ö�retmenin 34 ve üst grup ö�retmeninin ise 33 ö�rencisi

bulunmaktadır. Bulgulara göre en kalabalık sınıf alt grubu temsil eden ö�retmenindir.

Elde edilen bulgular seçilen örneklemin ara�tırma kapsamına uygunlu�unu

ortaya koymaktadır.

3.3. Veri Toplama Araçları

Verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmı� görü�me yöntemi kullanılmı�tır.

Ara�tırmanın konusu olan birinci sınıf ö�rencilerinin ilk okuma-yazmaya geçi�

süreçlerinde ö�retmen-aile ili�kisini ve ailenin bu sürece katkısını belirleyen faktörler

konusunda ara�tırmanın sınırlandırılmı� olması nedeniyle böyle bir yöntem tercih

51

edilmi�tir.

Ara�tırma sonucunda elde edilen verilerin analizi ve betimlemesi ile ula�ılan

sonuçların ö�retmen-veli ili�kileri açısından yön verici nitelikte olması

dü�ünüldü�ünden ve analizler neticesinde ö�renci ba�arısı ile ailenin sosyoekonomik

durumu hakkında betimleyici bir sonuç elde etmek hedefleniyor olunmasından dolayı

verilerin toplanmasında yarı yapılandırılmı� görü�me yöntemi kullanılmı�tır.

Ara�tırma kapsamında ö�retmenlerle yapılan görü�melerde alt amaçlar

do�rultusunda hazırlanmı� toplam 20 soru sorulmu� olup ilk 4 soru ki�isel bilgilere

yöneliktir. Ö�renci velileri ile yapılan görü�melerde de alt amaçlar do�rultusunda

hazırlanmı� toplam 30 soru sorulmu�tur. Bu soruların 13 tanesi sosyoekonomik düzeyi

belirlemeye yönelik sorulan sorulardır. Di�er sorular alt amaçların gerçekle�me

düzeyini ölçmek için alt amaçlarla aynı do�rultuda hazırlanmı�tır (Ek -1 ve Ek -2).

3.4. Verilerin Toplanması

Belirlenen gruplardaki aile bireyleri ile okullarda ayrılmı� özel odalarda yapılan

görü�melerde ara�tırmacı tarafından görü�menin kaydedilmesi amacıyla görü�ülen

�ahsın bilgisi dahilinde bir kayıt cihazı kullanılmı� olup, ara�tırma kapsamında

de�erlendirilen veriler görü�me dökümlerinin ve görü�me sırasında tutulan notların

incelenmesi neticesinde tespit edilmi�tir. Görü�meler birebir, sessiz bir ortamda, kayıt

cihazı kullanılarak ve not tutularak ara�tırmacı tarafından okul saatleri içerisinde

gerçekle�tirilmi�tir. Her bir görü�me yakla�ık 40 dakika sürmü�tür.

3.5. Verilerin Analizi

Görü�meler sonunda elde edilen veriler doküman haline getirilerek betimsel bir

analiz için çerçeve olu�turulmu�tur. Bu çerçeve içerisinde sunum sırasında

kullanılabilece�i de�erlendirilen temalar kavramsal çerçeve dahilinde i�lenmi�tir.

Kavramsal çerçeve ile uyumlu veriler bulgular halinde tanımlanmı� ve yorumlanmı�tır.

Görü�meler sonunda elde edilen yanıtlar önce sınıflandırılmı�, alt amaçlar

do�rultusunda gruplandırılmı�tır. Yanıtlar sosyoekonomik düzey dikkate alınarak

sınıflandırıldıktan sonra alt amaçlar do�rultusunda yapılan gruplandırmalarla

52

kar�ıla�tırılarak analiz edilmi�tir. analiz sonuçları kategorilere ayrılmı� ve frekansları

belirlenmi�tir. Daha sonra kategoriler ve frekansları tablola�tırılmı�tır.

Verilerin bulgular halinde tanımlanması ve sunumu a�amalarında kolay

anla�ılabilir bir dil kullanılmasına özen gösterilmi� ve gereken yerlerde görü�melerden

do�rudan alıntılar yapılmı�tır.

53

BÖLÜM IV

BULGULAR

Bu bölümde, ara�tırmanın amaçları do�rultusunda velilerle ve ö�retmenlerle

görü�melerden elde edilen bulgular tablola�tırılarak sunulmu� ve açıklanmı�tır.

Verilerin sunumunda, ara�tırmanın amaçları temel alınmı� ve veriler bu sıraya göre

düzenlenmi�tir.

4.1. Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre �lk Okuma Yazmayı Ö�renme

Sürecinde Evde Çocuklarına Yaptıkları Katkılara �li�kin Bulgular

Örnekleme giren farklı sosyoekonomik düzeydeki velilerin görü�lerine göre

birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazmayı ö�renme sürecinde evde ne gibi

katkılar yaptıklarıyla ilgili elde edilen bulgular a�a�ıda açıklanmı�tır. Görü�me

sonuçlarının sunumunda kolaylık olması amacıyla, önce cevaplar analiz edilmi�,

kategoriler olu�turularak frekanslar belirlenmi�tir. Kategoriler ve frekansları önce

tablola�tırılmı� ve daha sonra açıklanmı�tır.

4.1.1. Evde Çocukla Geçirilen Zaman

Örnekleme alınan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 14. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.1.1.1’de verilmi�tir.

54

Tablo 4.1.1.1. Evde Çocukla Geçirilen Süreye �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 14. Çocu�unuzla günde ne kadar zaman geçiriyorsunuz?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

1-2 Saat 9 5 -

4-5 Saat - 6 7

Günün yarısı 11 9 13

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.1.1.1 incelendi�inde, örneklemde yer alan velilerden alt gruba dahil

olanların yakla�ık yarısı çocuklarıyla günün yarısında beraber olduklarını, dokuz veli de

1-2 saat zaman geçirdiklerini belirtirken; orta gruba dahil velilerden yarıya yakını günün

yarısını, dörtte biri 1-2 saat ve altı veli de 4-5 saat zaman geçirdiklerini ifade

etmi�lerdir. Üst gruba dahil velilerin yakla�ık dörtte biri günün yarısı cevabını verirken

yedi veli 4-5 saat zaman geçirdiklerini belirtmi�lerdir. Alt sosyoekonomik gruptaki

velilerden biri, çocuklarıyla daha az ilgilenme nedenini “Ev çok kalabalık. Di�er

i�lerden zaman kalırsa ancak o zaman çocukla ilgilenebiliyorum. ” diyerek belirtmi�tir.

Görüldü�ü gibi, üst gruptaki velilerin çocuklarıyla, alt ve orta gruptakilere göre daha

fazla ilgilendikleri ortaya çıkmı�tır.

4.1.2. Okula Giden Karde� Sayısı

Örnekleme alınan velilerin 15. soruya verdikleri cevapların sosyoekonomik

düzeye göre da�ılımı Tablo 4.1.2.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.1.2.1. Okula Giden Karde� Sayısına �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 15. Çocu�unuzun okula giden kendinden büyük karde�i var mı?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Evet 16 12 4

Hayır 4 8 16

TOPLAM 20 20 20

55

Tablo 4.1.2.1’e bakıldı�ında alt gruba dahil velilerden yakla�ık dörtte üçünün

birinci sınıfta okuyan çocuklarının dı�ında okula giden çocuklarının oldu�u, dördünün

ise olmadı�ı ifade edilmi�tir. Orta gruba dahil velilerden yarısından fazlasının okula

giden büyük çocu�unun oldu�u, sekiz velinin ise olmadı�ı görülmektedir. Üst gruba

dahil velilerden dördünün okula giden büyük çocu�unun oldu�u ancak geriye kalan

velilerin olmadı�ı belirtilmi�tir. Görüldü�ü gibi üst sosyoekonomik grupta yer alan

velilerin ço�unlu�unun birinci sınıfta okuyan çocukları ilk çocuklarıdır.

4.1.3. Okula Ba�lamadan Önce Malzeme Kullanımı

Örnekleme alınan velilerin 16. soruya verdikleri cevapların sosyoekonomik

düzeye göre da�ılımı Tablo 4.1.3.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.1.3.1. Çocukların Okul Öncesi Malzeme Kullanım Sıklı�ına �li�kin Frekans

Da�ılımı

Soru 16. Çocu�unuz okula ba�lamadan önce ka�ıt, kalem, boya kalemi gibi malzemeleri

kullanıyor muydu? Kullanıyorsa ne sıklıkla kullanıyordu?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Hayır kullanmazdı 10 - -

Ara Sıra kullanırdı 7 12 4

Çok sık kullanırdı - 8 -

Her gün kullanırdı 3 - 16

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.1.3.1 incelendi�inde, alt gruba dahil velilerden yarısı çocuklarının okula

ba�lamadan önce ka�ıt, kalem, boya kalemi gibi malzemeleri kullanmadı�ını, yarıya

yakını ara sıra kullandı�ını, üç veli ise sürekli kullandı�ını belirtmi�lerdir. Orta gruba

dahil velilerden yarıdan fazlası ara sıra kullandı�ını, sekiz veli çok sık kullandı�ını ifade

etmi�lerdir. Üst gruba dahil velilerin yakla�ık dörtte üçü her gün, be�te biri ise ara sıra

kullanırdı cevabını vermi�lerdir. Orta sosyoekonomik gruptaki velilerden biri

çocu�unun ka�ıt, kalem, boya kalemi gibi malzemeleri ara sıra kullanım �eklini

56

“Kom�ulardan kitap verdiklerinde alıp boyuyordu.” diyerek açıklamı�tır. Hiç

kullanılmama ifadesi sadece alt grup tarafından belirtilmi�tir. Bulgulardan anla�ılaca�ı

gibi, orta sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocukları, alt sosyoekonomik düzeydeki

ailelerin çocuklarına göre bu tür malzemeleri daha fazla kullanmaktadır. Ancak, üst

sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocukları ise, her iki gruptaki çocuklardan daha

fazla kullanmaktadır.

4.1.4. Evde Çocu�a Kitap Okuma

Örnekleme alınan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 17. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.1.4.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.1.4.1. Okul Öncesi Çocu�a Evde Kitap Okuma Sıklı�ına �li�kin Frekans

Da�ılımı

Soru 17. Okula ba�lamadan önce evde çocu�unuza kitap okur muydunuz? Ne sıklıkla ve

ne süreyle?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Hayır hiç okumadım. 15 8 1

Ara sıra 15-20 dakika okurdum. 5 10 7

Her gece yarım saat okurdum. - 2 12

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.1.4.1 incelendi�inde, alt gruba dahil velilerden dörtte üçü hiç kitap

okumadıklarını, dörtte bir veli ise ara sıra 15-20 dakika okuduklarını belirtmi�lerdir.

Orta gruba dahil velilerden sekizi hiç okumadıklarını, yarısı ara sıra 15-20 dakika

okuduklarını, iki veli ise her gece yatmadan önce yarım saat okuduklarını

söylemi�lerdir. Üst gruba dahil velilerden bir tanesi hiç okumadı�ını, yedisi ara sıra

okuduklarını, yarıdan fazlası da her gece düzenli olarak çocuklarına kitap okuduklarını

ifade etmi�lerdir. Üst sosyoekonomik gruptaki velilerden biri çocu�una kitap okuma

konusunda “Her gece gazetemi okurken çocu�umu da yanıma oturtup gazetede merak

etti�i yerleri ve konuları anlatıyorum, sonrada yatmadan önce mutlaka masal

okuyorum.” ifadesini kullanmı�tır. Aynı konuda alt sosyoekonomik grupta bir veli

57

“Ablasıyla bir �eyler yaparlardı, bilmiyorum. Ben hiç okumadım. ” demi�tir. Görüldü�ü

gibi düzenli olarak evde çocu�a kitap okuma alı�kanlı�ı üst sosyoekonomik gruptaki

velilerde en yüksek düzeyde bulunmaktadır.

4.1.5. Çocu�a Ev Çalı�malarında Yardım

Örnekleme alınan velilerin 18. soruya verdikleri cevapların sosyoekonomik

düzeye göre da�ılımı Tablo 4.1.5.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.1.5.1. Çocu�a Ev Çalı�maları �le �lgili Evde Yardıma �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 18. Çocu�unuza ev çalı�maları ile ilgili evde kim yardım ediyor?Nasıl yardım

ediyor?Ne kadar sürüyor?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Hiç yardım eden yok. 5 - -

Anne yardım ediyor, ö�retmenin yaptırdı�ı

çalı�maları tekrar ettiriyor. Fotokopilerin

talimatları do�rultusunda yaptırıyor. Çalı�ma

bitene kadar sürüyor.

6 10 14

Büyük karde� ya da evin dı�ından insanlar

yardım ediyor. 9 5 -

Anne ya da baba kim müsaitse fotokopiler

do�rultusunda yardım ediyor. 1-2 saat

sürüyor.

- 5 6

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.1.5.1’de görüldü�ü gibi alt gruba dahil velilerden dörtte biri çocu�a ev

çalı�malarında hiç kimsenin yardım etmedi�ini, altı annenin, ö�retmenin yaptırdı�ı

çalı�malar ya da fotokopilerde verilen talimatlar do�rultusunda yardımcı oldu�unu ve

çalı�ma bitinceye kadar çocuklarının yanında bulunduklarını, yarıya yakını ise anne

okur yazar olmadı�ı için (Bakınız Tablo 3.2.1) çocu�a ev çalı�maları ile ilgili büyük

karde� ya da evin dı�ından insanların yardım etti�ini belirtmi�lerdir. Orta gruba dahil

annelerin yarısı, o gün yapılan çalı�maları tekrar ettirip fotokopiler do�rultusunda

58

yardımcı olmaya çalı�tıklarını ve çalı�ma bitimine kadar çocuklarıyla beraber

olduklarını söylemi�lerdir. Dörtte bir veli büyük karde�in çocu�un çalı�malarına yardım

etti�ini, kalan dörtte bir veli ise kendisi ya da baba kim müsaitse, fotokopilerin

do�rultusunda, 1-2 saat yardım ettiklerini belirtmi�lerdir. Üst gruba dahil velilerden

yakla�ık dörtte üçü annenin, çocu�u motive etmeye çalı�arak, ders aralarında dinlenme

molası vererek, sabır ve kararlılıkla çalı�malara yardım ettiklerini belirtmi�, çalı�ma

bitene kadar çocuklarının yanından ayrılmadıklarını söylemi�lerdir. Altı veli ise anne ya

da baba kim müsaitse çalı�maları kontrol edip, rehberlik etmek amacıyla çocuklarına

yardımcı olduklarını ve bu çalı�maların 1-2 saat sürdü�ünü belirtmi�lerdir. Alt

sosyoekonomik gruptaki velilerden biri, çocu�a ev çalı�maları ile ilgili hiç kimsenin

yardımcı olmamasının nedenini “E�im çalı�mak için �ehir dı�ına gitti bir daha geri

dönmedi, evimiz yandı�ı için e�imin ailesiyle oturuyoruz. Bu arada ben felç geçirdim ve

okuma yazmam yok. Ev iki oda, çok kalabalı�ız, kim ilgilensin” diyerek belirtmi�tir. Üst

sosyoekonomik gruptaki bir veli ise çocu�una yardım çalı�malarını “Okuldaki gibi ders

ve teneffüs arası vererek çalı�tırıyorum. Hem kendisi yorulmuyor. Hem ben aralarda

i�lerimle ilgileniyorum.” �eklinde ifade etmi�tir. Görüldü�ü gibi “hiç yardım eden yok”

ifadesine sadece alt sosyoekonomik grupta rastlanmı�tır. Okur yazar olan veli sayısı az

oldu�undan dolayı çocuklar ev çalı�malarında daha az yardım almaktadırlar. Orta ve üst

sosyoekonomik gruptaki veliler çocuklarının ev çalı�malarına daha fazla yardımcı

olmaktadırlar. Ancak üst sosyoekonomik grupta yer alan veliler alt ve orta gruba göre

en fazla yardımcı olmaktadırlar.

4.1.6. Çocu�un Ev Çalı�malarında Zorlandı�ı Konular

Örnekleme alınan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 19. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.1.6.1’de verilmi�tir.

59

Tablo 4.1.6.1. Çocu�un Ev Çalı�malarında Zorlandı�ı Konulara �li�kin Frekans

Da�ılımı

Soru 19. Çocu�unuz ev çalı�malarını yaparken en çok hangi konuda zorlanıyor?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Ödev yapma ve ilgiyi toplamada zorlanıyor. 1 3 4

Uzun el yazısı çalı�malarında. - 4 4

Okuma yaparken zorlanıyor. 13 8 2

Zorlanmıyor. 6 5 10

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.1.6.1 incelendi�inde, alt gruba dahil velilerin yakla�ık dörtte biri

çocuklarının herhangi bir konuda zorlanmadı�ını, yakla�ık dörtte üçü çocuklarının

okuma çalı�malarında, heceleri birle�tiremedi�ini, harfleri tanımadı�ını belirtirken bir

veli ödev yapma ve ilgisini toplama konusunda zorlandı�ını belirtmi�tir. Orta gruba

dahil velilerden üçü çocu�unun ödev yapma ve ilgisini toplamada, be�te biri uzun el

yazısı çalı�malarında zorlandı�ını, sekiz veli okuma çalı�ması yaparken çocuklarının

zorlandı�ını ve velilerin dörtte biri ise çocuklarının hiçbir konuda zorlanmadı�ını

belirtmi�lerdir. Üst gruba dahil velilerin be�te biri ödev yapma ve ilgisini toplamada,

di�er be�te biri uzun el yazısı çalı�malarında, iki veli okuma yaparken çocuklarının ek

okuma çalı�malarından sıkıldıklarını, velilerin yarısı da çocuklarının hiç zorlanmadan

ev çalı�malarını yaptıklarını söylemi�lerdir. Üst sosyoekonomik grupta yer alan

velilerden biri çocu�unun zorlandı�ı konuyu “Aslında hepsini severek yapıyor sadece

fazladan okuma ve yazma çalı�ması yaptırmamıza itiraz ediyor.” �eklinde ifade etmi�tir.

Üst grupta yer alan velilerden bir di�eri ise “Çocu�um el i�i ka�ıtlarını yapı�tırırken ve

örüntü hazırlarken çok zorlanıyor.” �eklinde çocu�unun zorlandı�ı konuları belirtmi�tir.

Zorlanmama ile ilgili alt, orta ve üst sosyoekonomik grubun verdi�i “zorlanmıyor”

cevaplarının içeri�inde farklılık bulunmaktadır. Alt gruba dahil velilerden

“zorlanmıyor” cevabını veren velilerin çocukları aynı zamanda ev çalı�malarında

yardım alamayan çocuklar. Veliler çocuklarının ev çalı�malarına yardımcı olmadıkları

için zorlandıkları konulardan haberdar de�illerdir. Görüldü�ü gibi çocuklarının

zorlandıkları konulara dair sorulan soruya verilen cevaplar orta ve üst sosyoekonomik

gruba dahil velilerin verdikleri cevaplarda daha ayrıntılı olmaktadır. Çocuklarına ev

60

çalı�malarında yardımcı olmaya çalı�an veliler, çocuklarının genel durumlarını ve

zorlandıkları konuları daha ayrıntılı olarak ifade etmektedirler.

4.1.7. Çocukların Defterlerinin Kontrol Edilmesi

Örnekleme alınan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 20. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.1.7.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.1.7.1. Defterlerin Düzenli Kontrol Edilmesine �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 20. Çocu�unuzun defterini düzenli olarak kontrol eder misiniz?

ALT

f

ORTA

F

ÜST

f

Bazen 1 - -

Hayır 3 1 -

Evet 16 19 20

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.1.7.1’de görüldü�ü gibi alt gruba dahil velilerin yakla�ık dörtte üçü

çocuklarının defterlerini düzenli olarak kontrol ettiklerini, üç veli hiç kontrol

etmedi�ini, bir veli de bazen kontrol etti�ini belirtmi�tir. Orta gruba dahil velilerden bir

tanesi hayır cevabını verirken di�er bütün veliler düzenli olarak defter kontrolü

yaptıklarını söylemi�lerdir. Üst gruba dahil velilerin tamamı çocuklarının defterini

düzenli olarak kontrol ettiklerini belirtmi�lerdir. Alt sosyoekonomik gruba dahil

velilerden bir tanesi çocu�unun defter kontrolünü nasıl yaptı�ını “Bütün para deftere,

kaleme gidiyor. Her gün çocu�um okuldan gelince defterini, kalemini, silgisini

sayıyorum.” �eklinde anlatmı�tır. Üst sosyoekonomik gruba dahil velilerden biri ise

“Çocu�um okuldan gelince defterlerini açıp, o gün neler yapmı�lar, hangi konudalar ve

çocu�umun eksi�i var mı kontrol ediyorum.” �eklinde defter kontrolünü nasıl yaptı�ını

ifade etmi�tir. Görüldü�ü gibi orta ve üst sosyoekonomik gruba dahil veliler

çocuklarının defterlerinin düzenli kontrol edilmesi, günlük yapılan çalı�maların takip

edilmesi konularında daha dikkatlidirler.

61

4.2. Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre �lk Okuma Yazmayı Ö�renme

Sürecinde Çocuklarına Yardım Ederken Kar�ıla�tıkları Sorunlara �li�kin

Bulgular

Örnekleme giren farklı sosyoekonomik düzeydeki velilerin görü�lerine 1.

sınıftaki çocuklarına ilk okuma yazmayı ö�renme sürecinde yardım ederken

kar�ıla�tıkları sorunlarıyla ilgili elde edilen bulgular a�a�ıda açıklanmı�tır. Görü�me

sonuçlarının sunumunda kolaylık olması amacıyla, önce cevaplar analiz edilmi�,

kategoriler ve frekansları önce tablola�tırılmı� ve daha sonra açıklanmı�tır.

4.2.1. Ev Çalı�malarının Veli Tarafından Yapılması

Örnekleme alınan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 21. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.2.1.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.2.1.1. Ev Çalı�malarını Velilerin Yapmasına �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 21. Çocu�unuzun ev çalı�malarını sizin yaptı�ınız oluyor mu? Hangilerini ve

hangi durumlarda?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Hayat Bilgisi Dersi’nde soru sorma ve yorum

yapmada yardımcı olurum. - - 2

Maket yapımı ve el i�i çalı�malarında yardımcı

olurum. - - 3

Do�rusunu göstermek için yaparım. - 2 -

Hasta oldu�u zaman yaparım. 3 1 -

Hayır, yapmam. 17 17 15

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.2.1.1 incelendi�inde alt gruba dahil velilerden üçü çocukları hasta

oldu�unda onların yerine ev çalı�malarını kendilerinin yaptıklarını di�er veliler ise hiç

yapmadıklarını söylemi�lerdir. Orta gruba dahil velilerden ikisi do�rusunu göstermek

için yaptıklarını, bir veli çocu�u hasta oldu�unda yaptı�ını belirtmi�tir, di�er veliler

62

çocuklarının yerine ev çalı�malarını kendilerinin yapmadıklarını belirtmi�lerdir. Üst

gruba dahil velilerin dörtte üçü hiç yapmadıklarını, üç tanesi maket yapımı ve el i�i

çalı�malarında yardımcı olduklarını, iki veli ise Hayat Bilgisi Dersi’nde soru sorma ve

yorum yapma konusunda örnekler vererek yardımcı olduklarını ifade etmi�lerdir. Alt

sosyoekonomik grupta yer alan velilerden biri çocu�unun ödevini kendisinin

yapmamasının nedenini “Okurken harfleri zor birle�tiriyorum, el yazısını hiç okuyup

yazamıyorum.”�eklinde açıklamı�tır. Üst sosyoekonomik grupta yer alan velilerden biri

çocu�unun ödevine yardım konusunu “Ö�retmenimiz ö�rendikleri bilgileri hayata

uygulayın demi�ti. Ben de Hayat Bilgisi dersi ile ilgili çocu�uma sorular yöneterek

bilgilerini kullanmasını sa�lamaya çalı�ıyorum.” �eklinde anlatmı�tır. Görüldü�ü gibi

üç sosyoekonomik grupta yer alan velilerin ço�unlu�u çocuklarının ev çalı�malarını

kendilerinin yapmadıklarını ifade etmi�lerdir.

4.2.2. Çocu�un Ev Çalı�malarına Kar�ı Tutumu

Görü�ülen velilerin sosyoekonomik düzeye göre 22. soruya verdikleri cevapların

frekans da�ılımı Tablo 4.2.2.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.2.2.1. Çocu�un Ev Çalı�malarına Kar�ı Tutumuna �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 22. Çocu�unuz ev çalı�malarını yapma konusunda nasıl bir tutum sergiliyor?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Çok istekli. 6 10 18

Bazen sıkılıyor - 4 2

�steksiz, zorla yaptırıyoruz. 14 6 -

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.2.2.1’de görüldü�ü gibi alt gruba dahil velilerden yakla�ık dörtte üçü

çocuklarının ev çalı�malarını yapma konusunda isteksiz oldu�unu, ço�unlukla zorla

yaptırdıklarını, altı veli ise çocuklarının çok istekli olduklarını eve gelir gelmez

önlüklerini bile çıkarmadan ev çalı�malarının ba�ına geçtiklerini ifade etmi�lerdir. Orta

grup velilerinin yarısı çocuklarının çok istekli olduklarını, hatta el yazısı çalı�malarının

bir kısmını okulda teneffüste yapıp eve geldiklerini, be�te biri çocuklarının bazen çok

63

sıkıldıklarını, saatlerce defter önlerinde oturduklarını, özellikle yazı yazmaktan

ho�lanmadıklarını, altı veli ise son derece isteksiz davrandıklarını, kendileri

zorlamadıkça ev çalı�malarına ba�lamadıklarını belirtmi�lerdir. Üst gruba dahil

velilerden tamamına yakını çocuklarının çok istekli davrandıklarını, iki veli ise bazen

çocuklarının sıkıldıklarını bunun nedeninin de okumaya çok erken geçmeleri oldu�unu

ifade etmi�lerdir. Alt sosyoekonomik grupta yer alan velilerden biri çocu�unun ev

çalı�malarına kar�ı tutumunu “Zorla yaptırıyoruz. Bazen çok sinirleniyorum, babası

gelene kadar bitirmezse, babası defterlerini, kitaplarını toplayıp sobaya atıyor.

Babamız sinir hastası, tedavi de olmuyor. O yüzden baba gelmeden ben zorla

yaptırıyorum.” �eklinde anlatmı�tır. Üst sosyoekonomik gruptaki velilerden biri,

çocu�unun ev çalı�malarını çok istekli yapma nedenini “Ev çalı�ması düzenine alı�tı,

çalı�maları bitmeden televizyon izleyemeyece�ini veya oyun oynayamayaca�ını bilir.”

�eklinde ifade etmi�tir. Bulgulara göre üst sosyoekonomik gruba dahil velilerin

çocukları alt ve orta sosyoekonomik gruba dahil velilerin çocuklarına göre ev

çalı�malarını yapmaya kar�ı olumlu bir tutum sergilemektedirler.

4.2.3. Velilerin Kar�ıla�tıkları Sorunlar

Örneklemdeki velilerin sosyoekonomik düzeye göre 23. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.2.3.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.2.3.1. Velilerin Kar�ıla�tıkları Sorunlara �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 23. Çocu�unuzun ev çalı�malarına yönelik yardımcı olurken kar�ıla�tı�ınız sorunlar neler? ALT

f ORTA

f ÜST

f Okuma yazma bilmiyorum. El yazısında harfleri hiç tanıyamıyorum.

11 - -

Ev çok kalabalık, çocu�a sıra gelmiyor, kendisi de isteksiz.

5 - -

Çok yava� yazıyor, çok vaktimi alıyor. 4 - -

Cümle nedir, nasıl kurulur, kelime nedir? Bilmiyorum. - 4 -

Dikkat ve motivasyon problemimiz var, seviyesine inemiyoruz.

- - 6

Zorlanmıyorum. - 16 14

TOPLAM 20 20 20

64

Tablo 4.2.3.1’e bakıldı�ında, alt gruba dahil velilerin yakla�ık yarısı okuma

yazma bilmediklerini, özellikle el yazısında harfleri hiç tanıyamadıklarını, dörtte biri

evlerinin çok kalabalık oldu�unu, çocuklarıyla ilgilenmeye sıra gelmedi�ini üstelik

çocuklarının da çalı�ma konusunda çok isteksiz oldu�unu söylemi�lerdir. Be�te biri ise

çocuklarının çok yava� yazdı�ını ve çok zamanlarını aldı�ını belirtmi�lerdir. Orta

gruptaki velilerden yakla�ık dörtte üçü çocuklarının ev çalı�malarına yönelik yardımcı

olurken herhangi bir sorunla kar�ıla�madıklarını, be�te biri ise ev çalı�malarında

yapılması istenenlerden cümle kurma, kelime olu�turma konularında zorlandıklarını,

cümle nedir, kelime nedir? Bilmediklerini ifade etmi�lerdir. Üst gruba dahil velilerden

yakla�ık dörtte üçü ev çalı�malarına yönelik yardımcı olurken kar�ıla�tıkları sorunlar

olmadı�ını belirtirken, altı veli çocuklarının dikkatini çekip, derse motive etme ve

çocuklarının seviyesine inme konusunda problem ya�adıklarını söylemi�lerdir. Orta

sosyoekonomik grup velilerinden biri çocu�unun ev çalı�malarında yardımcı olurken

kar�ıla�tı�ı sorunları “Ö�retmen cümle kurun, kelime olu�turun diye çalı�ma veriyor.

Ben de kom�uma gidiyorum birlikte oturup cümle ve kelime çalı�ıyoruz. Sonra da

çocukların çalı�malarını yaptırıyoruz.” �eklinde ifade etmi�tir. Görüldü�ü gibi

kar�ıla�ılan sorunlar orta ve üst sosyoekonomik gruplarda, alt sosyoekonomik gruba

göre oldukça farklıla�maktadır. Kar�ıla�ılan sorunlarda “zorlanmıyorum” cevapları

sadece orta ve üst gruplarda yer almı�tır.

4.3. Velilerin Sosyoekonomik Düzeylerine Göre Çocuklarının �lk Okuma Yazmayı

Ö�renme Sürecinde Ö�retmenle �li�kileriyle �lgili Bulgular

Örnekleme giren farklı sosyoekonomik düzeydeki velilerin görü�lerine göre

birinci sınıftaki çocukları ilk okuma yazmayı ö�renme sürecinde, velilerin ö�retmenle

ili�kileriyle ilgili elde edilen bulgular a�a�ıda açıklanmı�tır. Görü�me sonuçları

kategorilere ayrılmı� ve daha sonra frekanslarıyla tablola�tırılmı� ve a�a�ıda

açıklanmı�tır.

65

4.3.1. Ö�retmenin Verdi�i Bilgiler

Çalı�mada yer alan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 24. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.3.1.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.3.1.1. Ö�retmenin Okuma Yazma Ö�retimiyle �lgili Verdi�i Bilgilere �li�kin

Frekans Da�ılımı

Soru 24. Çocu�unuzun ö�retmeni okuma yazma ö�retimi ile ilgili ne gibi bilgiler verdi?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Okuma yaptırın ve çocu�unuzla bol bol ilgilenin

dedi. 4 4 -

Çocu�unuzun çalı�malarını yapmasına yardımcı

olun dedi. 13 - -

Harften ba�lanaca�ını, harflerin seslerinin

çıkarılı�ına dikkat edin, el yazısıyla yazılacak dedi.

Çocuklarınıza ilgiyle yakla�mamızı söyledi.

3 16 -

Taviz vermeden, kararlı ama sevecen olunması

gerekti�ini, harfler ve hecelerle ilgili fotokopileri

takip etmemizi söyledi. Çocu�unuza yardımcı olun

dedi.

- - 20

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.3.1.1’e bakıldı�ında örneklemde bulunan alt grup velilerinin be�te biri

ö�retmenlerinin okuma yaptırın ve çocu�unuzla bol bol ilgilenin dedi�ini, yakla�ık

velilerin dörtte üçü, çocu�unuzun ödevini yapmasına yardımcı olun dedi�ini, üç veli de

ö�retmenlerinin harften ba�lanaca�ını, harflerin seslerinin çıkarılı�ına dikkat edilmesi

gerekti�inden, el yazısıyla yazı yazılaca�ından bahsetti�ini ve çocuklarınıza ilgiyle

yakla�ın dedi�ini belirtmi�lerdir. Orta grup velilerinden yakla�ık dörtte üçü,

ö�retmenlerinin harften ba�lanaca�ını, harflerin seslerinin çıkarılı�ına dikkat edilmesi

gerekti�ini, el yazısıyla yazı yazılaca�ını ve çocuklarla ilgilenilmesi gerekti�inden

bahsetti�ini anlatmı�lardır. Velilerin be�te biri ö�retmenlerinin okuma yaptırın ve

çocuklarınızla bol bol ilgilenin dedi�ini belirtmi�lerdir. Üst grup velilerinin tamamı

66

ö�retmenlerinin taviz vermeden, kararlı ama sevecen olunması gerekti�ini belirtti�ini,

harfler ve hecelerle ilgili fotokopilerin takip edilmesi gerekti�ini ve çocuklara yardımcı

olunmasının gereklili�inden bahsetti�ini belirtmi�lerdir. Üst sosyoekonomik gruptan bir

veli ö�retmenin ilk okuma yazma ö�retimiyle ilgili verdi�i bilgileri “Özellikle çocu�a

yakla�ım tarzı konusunun üzerinde durdu, herhangi bir problemle kar�ıla�ırsak zaten

ö�retmenimize istedi�imiz zaman ula�abiliyoruz. Ba�arı için birlikte hareket etmemiz

gerekti�ini söyledi.” �eklinde açıklamı�tır. Bulgulardan anla�ılaca�ı üzere alt, orta, üst

sosyoekonomik grupların çocuklarının ö�retmenlerinin üçünün de vurguladıkları

noktalar aynıdır. Çocukla ilgilenilmesi gerekti�i, yardımcı olunması gerekti�idir.

4.3.2. Ö�retmenin Ev Çalı�malarına Yönelik Verdi�i Bilgiler

Örnekleme alınan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 25. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.3.2.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.3.2.1. Ö�retmenin Ev Çalı�maları �le �lgili Verdi�i Bilgilere �li�kin Frekans

Da�ılımı

Soru 25. Çocu�unuzun ö�retmeni ev çalı�malarına nasıl yardımcı olaca�ınız ile ilgili ne

gibi bilgiler verdi? Çalı�malara bu do�rultuda yardımcı olabiliyor musunuz?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Okulda yaptıklarını tekrar ettirin, çalı�malarını

kontrol edin, çalı�malarını kendisi yapsın dedi. 15 10 -

Fotokopilerde çalı�maların nasıl yaptırılaca�ı

yazıyor, ona göre yaptırıyoruz. 5 10 -

Sabırlı ve anlayı�lı olarak, karalı davranarak

çocu�a yardımcı olmamızı ve bilgileri günlük

hayata ta�ımamızı söyledi. Günlük gönderdi�i

notlarla daha faydalı ders çalı�tırıyoruz.

- - 20

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.3.2.1’de alt grupta yer alan velilerin dörtte üçü ö�retmenlerinin okulda

yapılanların tekrar edilmesini, çalı�maların kontrol edilmesini ve çalı�maları çocukların

67

kendilerinin yapması gerekti�ini söyledi�ini, dörtte biri ise fotokopilerde çalı�maların

nasıl yaptırılaca�ının yazdı�ını ona göre yaptırdıklarını söylemi�lerdir. Orta grup

velilerinden yarısı ö�retmenlerinin okulda yapılanları tekrar etmelerini, çalı�maları

kontrol etmelerini istedi�ini, di�er yarısı fotokopilerde yer alan talimatlar do�rultusunda

yaptırdıklarını belirtmi�lerdir. Üst grup velilerin tamamı ö�retmenlerinin sabırlı ve

anlayı�lı olarak, kararlı davranarak çocuklarına yardımcı olmaları gerekti�ini ayrıca

bilgileri günlük hayata ta�ımalarını istedi�ini ifade etmi�lerdir. Üst sosyoekonomik

gruptan bir veli ö�retmenlerinin verdi�i bilgileri “Çocu�u zorlamadan, kontrol ederek

ve düzenli bir çalı�ma ortamı hazırlayarak ba�arılı olunabilir.” �eklinde aktarmı�tır. Alt

gruptan bir veli çalı�malara ö�retmenin belirtti�i do�rultuda yardımcı olabilme ile ilgili

“Ben okumayı bilmiyorum. Ablasına söylüyorum, yaptırıyor ben de yanlarında

oturuyorum. Elimden geldi�ince yardımcı olmaya çalı�ıyorum.” ifadesini kullanmı�tır.

Bulgulara göre her üç grup ö�retmeninin ev çalı�malarına yardımcı olma ile ilgili

verdi�i bilgiler ço�unlukla aynıdır. Ancak üst sosyoekonomik grup ö�retmeninin

verdi�i bilgiler farklılık göstermektedir.

4.3.3. Ö�retmenle Görü�me

Velilerin sosyoekonomik düzeye göre 26. soruya verdikleri cevapların frekans

da�ılımı Tablo 4.3.3.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.3.3.1. Velilerin Ö�retmenle Görü�mesine �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 26. Çocu�unuzun ö�retmeni ile dönem ba�ından bu yana kaç defa görü�tünüz?

Görü�me talebi kimden geldi?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Her gün görü�üyoruz. 3 15 6

2-4 defa, biz geldik. 7 - 8

3-6 defa, ö�retmen ça�ırdı. 10 - -

Haftada bir defa görü�üyoruz. - 5 6

TOPLAM 20 20 20

68

Tablo 4.3.3.1’e bakıldı�ında alt grup velilerinden üç veli her gün çocu�unu

okula getirdi�ini ve ö�retmeniyle görü�tü�ünü, velilerin yarısı 3 ile 6 defa ö�retmenin

iste�i üzerine görü�tüklerini, yedi veli ise 2 ile 4 defa kendi istekleriyle gelip

görü�tüklerini belirtmi�lerdir. Orta grup velilerin dörtte üçü her gün çocuklarını okula

getirip geri aldıklarını bu sayede görü�tüklerini söylemi�lerdir. Üst grup velilerinden

altısı her gün geldiklerini, sekiz tanesi 2 ile 4 defa kendilerinin gelip çocuklarının

durumunu ö�rendiklerini, altı tanesi de haftada bir okula geldiklerini ifade etmi�lerdir.

Üst grup velilerinden biri ö�retmenle görü�me sıklı�ını “��lerimizden dolayı okula

gelemiyoruz ama ö�retmenimizle sık sık telefonda görü�üyoruz.” �eklinde açıklamı�tır.

Alt grup velilerinden biri okula sık gelmeme nedenini “Ne zaman gelsem ö�retmen

çocu�un �öyle kötü, böyle kötü diyor. Ben de artık gelmiyorum. Ne yapabilirim çocuk

çalı�mıyor.”�eklinde belirtmi�tir. Bulgulara göre okula ö�retmenin özel ça�rısı üzerine

gelen veliler sadece alt sosyoekonomik grupta yer almaktadır. Görü�me sıklı�ı orta ve

üst grup velilerinde daha fazladır.

4.3.4. Özel Ders Aldırma Ya da Kursa Gönderme

Örneklemde yer alan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 27. soruya verdikleri

cevapların frekans da�ılımı Tablo 4.3.4.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.3.4.1. Çocu�a Özel Ders Aldırma Yada Bir Kursa Göndermeye �li�kin Frekans

Da�ılımı

Soru 27. Çocu�unuza özel ders aldırıyor ya da bir kursa gönderiyor musunuz?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Hayır 20 20 20

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.3.4.1’e bakıldı�ında her üç sosyoekonomik grubun çocuklarına özel ders

aldırmadıkları yada bir kursa göndermedikleri anla�ılmaktadır. Üst ekonomik gruptan

bir veli “Çocu�umu okuldaki sosyal etkinliklere göndermek isterim ama okulumuzda

küçük ya� grupları için özellikle bu tür etkinlikler yeterli de�il.” diyerek kursa

göndermeme nedenini açıklamı�tır. Alt gruptan bir veli ise kursa göndermeme nedenini

69

“Çocu�um ekmek sırasında bekliyor, kursa nasıl gönderebilirim.” �eklinde açıklamı�tır.

Görüldü�ü gibi kurs yada özel derse gerek görülmeme nedenleri üst grupta alt ve ortaya

göre son derece farklıdır.

4.3.5. Veli Toplantılarına Katılım

Örneklemde yer alan velilerin sosyoekonomik düzeye göre 28. soruya verdikleri

cevapların frekansları Tablo 4.3.5.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.3.5.1. Veli Toplantılarına Katılıma �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 28. Ö�retmenin düzenledi�i veli toplantılarına düzenli olarak katılıyor musunuz?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Genellikle katılırım. - 4 -

Hayır katılmam. 4 - -

Evet katılırım. 16 16 20

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.3.5.1’de görüldü�ü gibi alt grup velilerinden dört tanesi toplantılara

katılmadıklarını, yakla�ık dörtte üçü katıldıklarını söylemi�lerdir. Orta grup velilerinden

be�te biri genellikle veli toplantılarına katıldıklarını, geri kalan veliler tüm toplantılara

katıldıklarını belirtmi�lerdir. Üst gruba dahil velilerin tamamı veli toplantılarına

katıldıklarını ifade etmi�lerdir. Alt sosyoekonomik grupta yer alan velilerden biri

toplantılara katılmama nedenini “Okula toplanan aidatları veremiyorum. Her toplantıda

dile getirilmesi beni rahatsız ediyor.” �eklinde açıklamı�tır. Toplantılara katılım

konusunda üst sosyoekonomik grup velileri daha hassas davranmaktadırlar.

4.3.6. Okuma Yazmaya Geçi�

Görü�ülen velilerin sosyoekonomik düzeye göre 29. soruya verdikleri cevapların

frekans da�ılımı Tablo 4.3.6.1’de verilmi�tir.

70

Tablo 4.3.6.1. Çocukların Okuma Yazmaya Geçi�lerine �li�kin Frekans Da�ılımı

Soru 29. Çocu�unuz okuma yazmaya geçti mi? Ne zaman geçti?

ALT

f

ORTA

f

ÜST

f

Bilmiyorum. 5 - -

Evet. Kasım ayı sonu Aralık ba�ı. 8 9 -

Okula ba�lamadan önce biliyordu. - - 2

Evet. Ekim ayında geçti. - - 10

Evet. Kasım ayında geçti. - - 8

Hayır geçmedi. 7 11 -

TOPLAM 20 20 20

Tablo 4.3.6.1’e göre alt sosyoekonomik grupta yer alan velilerin dörtte biri

çocuklarının okuma yazmaya geçip geçmedi�ini bilmediklerini, sekiz veli Kasım ayı

sonu Aralık ayı ba�ı gibi okuma yazmaya geçtiklerini, yedi veli de çocuklarının hala

okuma yazmaya geçemedi�ini belirtmi�lerdir. Orta grup velilerinden dokuzu

çocuklarının Kasım sonu Aralık ba�ında geçtiklerini, geriye kalan veliler hala

çocuklarının okumaya geçmediklerini söylemi�lerdir. Üst gruba dahil velilerden iki

tanesi çocuklarının okula ba�lamadan önce okumayı ö�rendiklerini, el yazısı konusunda

da zorluk çekmediklerini, velilerin yarısı çocuklarının Ekim ayı ortalarında okuma

yazmaya geçti�ini, sekiz veli Kasım ayı ba�ında okuma yazma problemlerinin

çözüldü�ünü ifade etmi�lerdir. Çocu�u Kasım ayı ba�ında okuma yazmaya geçen üst

sosyoekonomik grup velilerinden biri “Çocu�um hiç okumayı ö�renemeyecek

sanıyordum. Çok korkmu�tum.” �eklinde duygularını ifade etmi�tir. Bulgulara göre

görü�me tarihine kadar okuma yazmaya geçi� konusunda üst gruba dahil velilerin

çocukları daha ba�arılı olmu�lardır.

71

4.4. Ö�retmen Görü�lerine Göre Farklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin �lk

Okuma Yazmayı Ö�renme Sürecinde Çocuklarına Evde Yaptıkları Katkılara

�li�kin Bulgular

Örnekleme giren ö�retmen görü�lerine göre farklı sosyoekonomik düzeydeki

ailelerin birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazmayı ö�renme sürecinde evde ne

gibi katkılar yaptıklarıyla ilgili elde edilen bulgular a�a�ıda açıklanmı�tır. Görü�me

sonuçlarının sunumunda kolaylık olması amacıyla, önce cevaplar analiz edilmi�,

kategoriler olu�turulmu�tur. Kategoriler tablola�tırılmı� ve daha sonra açıklanmı�tır.

4.4.1. Ev Çalı�maları

Görü�ülen ö�retmenlerin temsil ettikleri sosyoekonomik gruba göre 6. soruya

verdikleri cevaplar tablo 4.4.1.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.4.1.1. Ö�retmenin Verdi�i Ev Çalı�malarının Da�ılımı

ALT ORTA ÜST

Soru 6. Ö�rencilere

derse evde

hazırlanmaları için

ne tür çalı�malar

hazırlıyorsunuz?

Sınıf içi çalı�maları

tekrar etmeleri için

fotokopiler

hazırlıyorum.

Sınıf içi çalı�maları

tekrar etmeleri için

fotokopiler

hazırlıyorum.

Sınıf içi çalı�maları

tekrar etmeleri için

fotokopiler

hazırlıyorum.

Tablo 4.4.1.1’de ö�retmenlerin derse hazırlık olması amacıyla hazırladıkları ev

çalı�malarıyla ilgili cevapları bulunmaktadır. Görüldü�ü gibi her üç ö�retmen de derse

hazırlık olması açısından sınıf içi çalı�maların tekrar edilebilece�i çalı�ma ka�ıtları

hazırladıklarını belirtmi�lerdir.

4.4.2. Anne Baba Davranı�ları

Örneklemde yer alan velilerin sosyoekonomik düzeye göre ö�retmenlerinin 7.

soruya verdikleri cevaplar Tablo 4.4.2.1’de verilmi�tir.

72

Tablo 4.4.2.1. Ö�retmenlerin Bekledi�i Anne Baba Davranı�ları

ALT ORTA ÜST

Soru 7. Sizce ilk

okuma yazma

ö�retimi sürecinde

anne-baba nasıl

davranmalıdır? Bu

süreci destekleyen

anne-baba

davranı�ları nelerdir?

Siz ö�rencilerinizin

anne-babalarında bu

davranı�ları

gözlemleyebiliyor

musunuz?

Duygusal

davranmamalı.

Kırıcı de�il yapıcı

olmalı, ö�renciyi

te�vik etmeli,

ö�retmenle ileti�im

halinde olmalı. Bu

süreci destekleyen

anne-baba çok fazla

de�il.

Ö�renciden kendi

istedi�i gibi de�il

ö�rencinin

yapabildi�i ölçüde

okulda yapılan

çalı�maları tekrar

ettirmeli. Günlük

ö�renciye 15-20

dakikasını ayırmalı.

Bu süreçte destek

çok fazla de�il.

Sabır. Ö�retmenle

i�birli�i yapan veli

çocu�una daha

sabırlı, anlayı�lı ve

bilinçli yakla�ıyor.

Anne-babalarda bu

davranı�ları

gözlemliyorum ve

onları

yönlendiriyorum.

Tablo 4.4.2.1’e göre alt grubu temsil eden ö�retmen duygusal davranılmaması

gerekti�ini, ö�renciyi çalı�tırmak adına kırıcı olunmamasını ve ö�retmenle i�birli�i

içinde olunmasını vurgulamı�tır. Orta grup ö�retmeni ise çocu�un kapasitesinin göz ardı

edilmemesini, çocu�a zaman ayrılması gerekti�ini ifade etmi�tir. Üst grup ö�retmeni ise

ö�retmenle i�birli�i yapan anne-babaların sabırlı, anlayı�lı ve bilinçli yakla�tı�ından

bahsetmi�tir. Alt grup ö�retmeni anne-babalarla yaptı�ı konu�masında “Her gün

çocu�unuz eve gelince defterini �öyle bir gözden geçirip beni kontrol edin. Belki ben

sınıfta uyuyorum.” dedi�ini ifade etmi�tir. Alt ve orta grup ö�retmenleri anne-babaların

ilk okuma yazma sürecinde yardımcı olamadıklarını belirtmi�lerdir.

4.4.3. Süreci Engelleyen Anne Baba Davranı�ları

Görü�ülen ö�retmenlerin 8. soruya verdikleri cevaplar Tablo 4.4.3.1’de

verilmi�tir.

73

Tablo 4.4.3.1. Süreci Engelleyen Anne Baba Davranı�ları

ALT ORTA ÜST

Soru 8. Sizin �u

anki sınıfınız için

bu süreci

engelleyen anne-

baba davranı�ları

nelerdir?

�lgili de�iller.

�lgilenmemelerine

bahane; el yazısını

tanımamaları, okuma

yazma bilmemeleri.

Kendi ki�isel

durumlarından

dolayı çalı�maları

tekrar ettirmemeleri,

çalı�malara yardım

etmemeleri.

Teneffüslerde

yiyecek getirip

çocukları bebek gibi

beslemeleri dı�ında

�ikayetim yok.

Tablo 4.4.3.1’de süreci engelleyen anne-baba davranı�larına alt grup ö�retmeni

velilerin el yazısını tanımadıkları, okuma yazma bilmedikleri bahaneleriyle ilgisiz

davrandıklarını söylemi�tir. Orta grup ö�retmeni velilerin ki�isel i�lerinden dolayı

çocuklarıyla ilgilenmediklerini, çalı�maları yaptırmadıklarını ifade etmi�tir. Üst grup

ö�retmeni ise teneffüste çocu�unu beslemeye çalı�an veliler dı�ında problemi

olmadı�ını belirtmi�tir. Alt ve orta grup ö�retmenleri velilerin ilgisizli�inin süreci

olumsuz etkileyen davranı�lar oldu�unu belirtmi�lerdir.

4.4.4. Materyali Eksik Ö�renci

Görü�ülen ö�retmenlerin 9. soruya verdikleri cevaplar Tablo 4.4.4.1’de

verilmi�tir.

Tablo 4.4.4.1. Materyali Eksik Gelen Ö�renci

ALT ORTA ÜST

Soru 9. Ö�retim

materyali eksik

gelen ö�renciniz var

mı? Bu eksikliklerin

giderilmesinde nasıl

bir yöntem

izliyorsunuz?

Evet var. Kendi

olanaklarımla

kar�ılamaya

çalı�ıyorum.

Evde unutanlar

dı�ında yok. Onları

da sınıfta temin

ediyoruz.

Evde unutuyorlar

bazen, sınıf

dolabında her �eyleri

var. Oradan

kullanıyorlar.

74

Tablo 4.4.4.1’e bakıldı�ında materyali yani ders araç gereci eksik gelen

ö�rencinin oldu�u cevabı sadece alt grubu temsil eden ö�retmenden gelmi�tir.

Eksiklikleri kendi olanaklarıyla kar�ılamaya çalı�tı�ını söylemi�tir. Orta ve üst grup

ö�retmenleri evde unutulan materyal dı�ında eksi�i olan ö�rencileri olmadı�ını ifade

etmi�lerdir.

4.5. Ö�retmen Görü�lerine Göre Faklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin 1.

Sınıftaki Çocuklarına �lk Okuma Yazma Sürecinde Yardım Ederken

Kar�ıla�tıklar Sorunlara �li�kin Bulgular

Örneklemde yer alan ö�retmenlerin görü�lerine göre farklı sosyoekonomik

düzeydeki ailelerin birinci sınıftaki çocuklarına ilk okuma yazmayı ö�renme sürecinde

yardım ederken kar�ıla�tıkları sorunları ile ilgili elde edilen bulgular a�a�ıda

açıklanmı�tır. Görü�me sonuçlarının sunumunda kolaylık olması amacıyla, önce

cevaplar analiz edilmi�, kategoriler olu�turulmu�tur. Kategoriler tablola�tırılmı� ve

daha sonra açıklanmı�tır.

4.5.1. Kar�ıla�ılan Sorunlar

Görü�ülen ö�retmenlerin temsil ettikleri sosyoekonomik düzeye göre 10. soruya

verdikleri cevaplar Tablo 4.5.1.1’te verilmi�tir.

Tablo 4.5.1.1. Ö�rencilerin Kar�ıla�tıkları Sorunlar

ALT ORTA ÜST

Soru 10. Ö�rencilerin

kendilerine verilen ev

çalı�malarının

yapılması ile ilgili

olarak kar�ıla�tıkları

sorunlar nelerdir?

Özellikle

çalı�maların çocu�a

yardımcı olmak

adına bir büyük

tarafından

yapılması.

Annelerin sürekli

gezmeye gitmesi ve

giderken

çocuklarını da

yanlarında

götürerek

çalı�amamalarına

neden olmaları.

Çalı�malar problem

olarak kar�ımıza

çıkmadı. Sadece

birkaç ö�renci a�ır

yazıyor.

75

Tablo 4 5.1.1’e göre alt grubu temsil eden ö�retmen ev çalı�malarının büyükler

tarafından yapılmasını, orta grup ö�retmeni annelerin gezmelerinin çocukların

çalı�malarını aksatmasını kar�ıla�ılan bir sorun olarak göstermi�lerdir. Üst grup

ö�retmeni ise a�ır yazan birkaç ö�rencisinin dı�ında bir sorun olmadı�ını belirtmi�tir.

4.5.2. Okuma Yazmayı Etkileyen Faktörler

Görü�me yapılan ö�retmenlerin temsil ettikleri sosyoekonomik düzeye göre 11.

soruya verdikleri cevaplar Tablo 4.5.2.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.5.2.1. Okuma Yazmayı Etkileyen Faktörler

ALT ORTA ÜST

Soru 11. Sizce

okuma yazmayı en

fazla etkileyen

faktörler nelerdir?

Hazırbulunu�luk,

Sosyoekonomik

durum,

Anne babanın okur

yazarlık durumu,

Ö�retmen

davranı�ları

Hazırbulunu�luk,

Sınıf ortamı,

Aile ortamı,

Ailenin e�itim

durumu

Yeni sistem. Bu

sistemle çocuk

okumaya kısa

zamanda geçiyor

ama akıcı

okuyamıyor. El

yazısı çalı�maları da

çocu�u çok yoruyor.

Tablo 4.5.2.1’e göre okuma yazmayı etkileyen faktörleri alt grup ö�retmeni

hazırbulunu�luk, sosyoekonomik durum, anne babanın okur yazar olması ve ö�retmen

davranı�ları olarak sıralamı�tır. Orta grup ö�retmeni de benzer bir �ekilde

hazırbulunu�luk, sınıf ortamı, aile ortamı ve ailenin e�itim durumu �eklinde sıralamı�tır.

Üst grup ö�retmeni ise konuya farklı yakla�arak yeni uygulanan programın okuma

akıcılı�ı ve yazma hızı konusunda problem yarattı�ını belirtmi�tir.

76

4.5.3. Okuma Yazma Sürecinde Aileden Beklenilenler

Görü�ülen ö�retmenlerin sosyoekonomik düzeye göre 12. soruya verdikleri

cevaplar Tablo 4.5.3.1’da verilmi�tir.

Tablo 4.5.3.1. Okuma Yazma Sürecinde Ö�retmenin Aileden Beklentileri

ALT ORTA ÜST

Soru 12. �lk

okuma yazma

sürecinde aileden

bekledi�iniz en

önemli katkı

nedir?

Yol gösterici olmaları,

okul ve ö�retmen

hakkında konu�maları,

disiplinli bir çalı�ma

sistemi uygulamaları.

Ö�rencinin kendini

ifade etmesine

yardımcı olmaları ve

gününün nasıl

geçti�iyle ilgili

konu�maları.

Çocuklarına gerekli

ilgi ve sevgiyi

göstermeleri, bir

birey olarak kabul

etmeleri.

Tablo 4.5.3.1’de alt grup ö�retmeni aileden bekledi�i katkıları; yol gösterici

olmaları, disiplinli çalı�ma sistemi uygulamaları ve günlük okul ile ilgili konu�maları

�eklinde belirtmi�tir. Orta grup ö�retmeni ailenin kendini ifade etmesine yardım etmesi,

günlük olaylarla ilgili konu�ması gerekti�inden bahsetmi�tir. Üst grup ö�retmeni ise

ailenin çocu�una gerekli ilgi ve sevgiyi göstermesi gerekti�ini ifade etmi�tir.

4.5.4. Okul Öncesi E�itim

Örneklemde yer alan ö�retmenlerin sırasıyla 13. soruya verdikleri cevaplar

Tablo 4.5.4.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.5.4.1. Sınıfta Okul Öncesi E�itim Almı� Olan Ö�renci Sayısı

ALT ORTA ÜST

Soru 13. Sınıfınızda

okul öncesi e�itim almı�

ö�renciniz var mı? Bu

ö�rencilerin ilk okuma

yazma çalı�malarında

ne tür farklılıklar

gözlemlediniz?

Bir tane ö�rencim

var. �lk okumaya

geçen ö�rencim o

oldu. Düzenli,

disiplinli ve

uyumlu bir ö�renci.

Evet var. Kalem

tutmada ilk okuma

yazma

çalı�malarında

di�er ö�rencilerden

daha iyiler.

Evet var. El becerileri

daha düzgün, okuma

yazma becerileri daha

iyi. Sınıfta okumaya

geçen ilk ö�renciler

onlar.

77

Tablo 4.5.4.1’de alt grup ö�retmeni okul öncesi e�itim almı� bir ö�rencisi

oldu�unu ve okumaya ilk geçenin de bu ö�renci oldu�unu belirtmi�tir. Orta grup

ö�retmeni okul öncesi e�itim almı� olan ö�rencilerinin kalem tutma ve okuma ve yazma

çalı�malarında di�er ö�rencilerinden daha iyi olduklarını ifade etmi�tir. Üst

sosyoekonomik grup ö�retmeni de okul öncesi e�itim almı� olan ö�rencilerinin el ve

okuma becerilerinin daha iyi oldu�unu okumaya ilk geçen ö�renciler olduklarını

söylemi�tir.

4.6. Ö�retmen Görü�lerine Göre Farklı Sosyoekonomik Düzeydeki Ailelerin 1.

Sınıftaki Çocuklarının �lk Okuma Yazmayı Ö�renme Sürecinde Ö�retmenle

�li�kileriyle �lgili Bulgular

Görü�mede yer alan ö�retmenlerin görü�lerine göre farklı sosyoekonomik

düzeydeki ailelerin birinci sınıftaki çocuklarının ilk okuma yazmayı ö�renme sürecinde

ö�retmenle ili�kileriyle ilgili bulgular a�a�ıda açıklanmı�tır. Görü�me sonuçları

sunumunda kolaylık olması amacıyla önce analiz edilmi�, kategorilere ayrılmı� daha

sonra tablola�tırılmı�tır. Daha sonra tablolar açıklanmı�tır.

4.6.1. Veli Toplantıları

Örneklemde yer alan ö�retmenlerin temsil ettikleri sosyoekonomik gruba göre

14. soruya verdikleri cevaplar Tablo 4.6.1.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.6.1.1. Sosyoekonomik Düzeye Göre Veli Toplantılarının Da�ılımı

ALT ORTA ÜST

Soru 14. Ö�renci

velileri ile hangi sıklıkta

toplantı yapıyorsunuz

ve bu toplantılardan

beklentileriniz nelerdir?

Dönem içinde

3-4 kez

yapıyorum.

Genel bilgiler

aktarıyorum.

Ayda bir toplantı

yapıyorum. Okula kar�ı

daha duyarlı olmaları ve

ö�rencilerin kar�ıla�tıkları

sorunların çözümünde

yardımcı olmaları.

Her dönem en az

iki toplantı

yapıyorum. Daha

iyi ve verimli

e�itim ö�retim

için destek.

78

Tablo 4.6.1.1’de çalı�tıkları okulların konumu ve velilerin sosyoekonomik

düzeylerine göre gruplandırılmı� ö�retmenlerin 1. soruya verdikleri cevapları

bulunmaktadır. Buna göre alt grubu temsil eden ö�retmen dönem içinde 3-4 toplantı

yaptı�ını ve genel konuları aktardı�ını ba�ka bir beklentisinin olmadı�ını belirtmi�tir.

Orta grubu temsil eden ö�retmen ise ayda bir toplantı yaptı�ını, velilerin okula ve

ö�renci problemlerine kar�ı daha duyarlı olmalarından ba�ka bir beklentisinin

olmadı�ını söylemi�tir. Üst grup temsilcisi ise her dönem en az iki toplantı yaptı�ını,

daha iyi bir e�itim ö�retim için velilerden destek bekledi�ini ifade etmi�tir.

4.6.2. Toplantılara Gelen Veli Sayısı

Görü�ülen ö�retmenlerin sosyoekonomik düzeye göre 15. soruya verdikleri

cevaplar Tablo 4.6.2.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.6.2.1. Yapılan Toplantılara Gelen Veli Sayısı

ALT ORTA ÜST

Soru 15. Toplantılara ortalama kaç veli

geliyor? 30 20 28

Tablo 4.6.2.1’e göre alt grup ö�retmeni toplantılara 30, orta grup ö�retmeni 20,

üst grup ö�retmeni 28 velinin katıldıklarını belirtmi�lerdir. Bakınız Tablo 3.2.16’da her

üç grubun sınıf mevcutları görülmektedir.

4.6.3. Toplantı Görü�me Konuları

Görü�ülen ö�retmenlerin sosyoekonomik düzeye göre 16. soruya verdikleri

cevaplar Tablo 4.6.3.1’da verilmi�tir.

79

Tablo 4.6.3.1. Toplantılarda Genel Görü�me Konuları

ALT ORTA ÜST

Soru 16. Toplantılara

gelen velilerle genel

görü�me konularınızı

neler olu�turuyor.

Çocu�a yardım

�ekli, okula geli�-

gidi, araç-gereç,

temizlik, ö�renci

ba�arısı.

Temizlik,

beslenme, yapılan

çalı�maların evde

tekrar edilmesi.

Ö�renci ba�arısı,

disiplinli çalı�ma

yöntemleri.

Tablo 4..6.3.1’e bakıldı�ında alt grup ö�retmeni toplantılarında çocu�a nasıl

yardımcı olunaca�ı, okula geli�-gidi�, araç-gereç temini, temizlik ve ö�renci

ba�arısından bahsetti�ini belirtmi�tir. Orta grup ö�retmeni temizlik, beslenme ve

özellikle yapılan çalı�maların evde tekrar edilmesinden bahsetti�ini söylemi�tir. Üst

grup ö�retmeni ise ö�renci ba�arısı ve disiplinli çalı�ma yöntemleri ile ilgili konularda

toplantılar düzenledi�ini ifade etmi�tir.

4.6.4. Kendi �ste�iyle Görü�meye Gelen Veli Sayısı

Görü�ülen ö�retmenlerin sırasıyla 17. soruya verdikleri cevapları Tablo 4. 6. 4.

1’de verilmi�tir.

Tablo 4.6.4.1. Kendi �ste�iyle Gelen Veli Sayısı

ALT ORTA ÜST

Soru 17. Sizinle

ça�rınız dı�ında

görü�meye gelen

ö�renci velisi var

mı? Ortalama kaç

ki�i? Görü�me

talepleri hangi

konularda

yo�unla�ıyor?

Her gün en az iki

veli geliyor. Evde

yapılmasını

istedikleri ama

çocuklarının

yapmadı�ı

konularda benim

çocuklarıyla

konu�mamı

istiyorlar.

Genelde toplantıya

gelemeyen veliler

geliyor. Günlük

olarak çocu�unu

okula getirenler,

durumlarını

soruyorlar.

Her gün en az be�

veli oluyor gelen.

Çocuklarının

durumları ile ilgili

görü�üyoruz.

80

Tablo 4.6.4.1’de alt grup ö�retmeni günde en az iki velinin gelerek çocuklarının

evdeki davranı�larıyla ilgili kendisinden yardım istediklerini, orta grup ö�retmeni ise

toplantıya katılamayan veya her gün çocu�unu okula getiren velilerin çocuklarının

durumunu ö�renmek için geldiklerini , üst grup ö�retmeni ise her gün en az be� velinin

çocuklarının durumlarını ö�renmek için geldiklerini söylemi�lerdir.

4.6.5. Anne Babaların Ö�retmenden Beklentileri

Örneklemde yer alan ö�retmenlerin sırasıyla 18. soruya verdikleri cevaplar

Tablo 4.6.5.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.6.5.1. Anne Babaların Ö�retmenden Bekledi�i Davranı�lar

ALT ORTA ÜST

Soru 18. �lk okuma yazma

sürecinde anne babalar

sizden ne tür davranı�lar

bekliyorlar? Sizce bu

beklentileri do�ru mu?

Bire bir

çocuklarına ilgi

bekliyorlar.

Daha fazla ilgi

bekliyorlar.

Yakın ve özel ilgi

bekliyorlar.

Tablo 4.6.5.1’de görüldü�ü gibi üç sosyoekonomik grubu temsil eden ö�retmen

de aynı cevabı vermi�lerdir. Velilerin çocuklarına kar�ı özel ilgi beklediklerini ve bu

beklentinin do�ru oldu�unu ancak �artlar gere�i her zaman mümkün olamadı�ını

belirttiler.

4.6.6. �lk Okuma Yazma Konusunda Ailenin Bilgilendirilmesi

Görü�ülen ö�retmenlerin sırasıyla 19. soruya verdikleri cevaplar Tablo

4.6.6.1’de verilmi�tir.

81

Tablo 4.6.6.1. Ailenin �lk Okuma Yazma Konusunda Bilgilendirilmesi

ALT ORTA ÜST

Soru 19. Anne

babayı ilk okuma

yazma konusunda

bilgilendirdi�inizde

ailenin bu bilgilerden

yararlandı�ını

hissediyor musunuz?

�lk bilgilendirmeden

sonra bire bir

görü�meler bunu

daha da peki�tirdi.

�lgili veliler bu

bilgilendirmelerden

yararlanıyor, ilgisiz

olanlar

yararlanamıyor.

Evet tüm velilerim

çok güzel

yararlanıyorlar.

Tablo 4.6.6.1’de görüldü�ü gibi görü�ülen her üç ö�retmen de velilerinin

yararlandı�ını dü�ündüklerini belirtmi�lerdir. Alt grup ö�retmeni özellikle bire bir

görü�melerde bunu daha iyi gözlemledi�ini ifade etmi�tir.

4.6.7. Çocukların �u Anki Düzeyi

Görü�ülen ö�retmenlerin sırasıyla 20. soruya verdikleri cevaplar Tablo

4.6.7.1’de verilmi�tir.

Tablo 4.6.7.1. Çocukların Düzeyi

ALT ORTA ÜST

Soru 20. Çocukların

�u anki düzeyi

nedir?

50 ö�renciden 15’i

okuyor, 13’ü

okumak üzere geri

kalanlar iyi de�il

22 ö�renci okumaya

geçti.

Ekim ayının

sonlarında okuma

yazma gerçekle�ti

Tablo 4.6.7.1’e göre alt grupta 15 ö�renci okuma yazmaya geçmi�, 13 ö�renci

de geçmek üzere. Orta grupta 22 ö�renci okuma yazmayı ö�renmi�, üst grupta ise Ekim

ayı sonlarında okuma yazmaya geçi�in tamamlandı�ı ö�retmenlerce belirtilmi�tir.

Görüldü�ü gibi üst grup okuma yazmaya geçi� konusunda daha ilerdedir.

82

BÖLÜM V

TARTI�MA VE YORUM

Bu bölümde, farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelerin ilkö�retim birinci sınıf

ö�rencilerinin okuma yazma sürecini etkileme biçimine yönelik elde edilen bulgular

do�rultusunda veli ve ö�retmen görü�lerine göre tartı�ılmı� ve yorumlanmı�tır.

Michelle Fine (1993), 1990’lı yılların anne-babanın tüm seviyelerde e�itime

katılmasının politikacılar, e�itimciler ve akademisyenler tarafından savunuldu�u yıllar

oldu�unu belirtmektedir. Aynı �ekilde pek çok ara�tırmacı da e�itim-ö�retim sürecinde

ailenin rolü ve ailenin e�itim ö�retim faaliyetleri kapsamında okul yöneticileri ve

ö�retmenler ile geli�tirdikleri ve geli�tirebilecekleri i�birliklerini incelemi�lerdir

(Hoover-Dempsey ve di�erleri, 1997, 1987, 1992; Eccles ve Harold, 1993; Becher ve

Epstein, 1982; Lareau , 1987; Delgado-Gaitan, 1992; Pena, 2000) aile ile ö�retmen ve

okul yönetiminin i�birli�inin okul e�itim-ö�retim sürecine katkılarının teorik temelleri

ise Bandura’nın (1977, 1986) çalı�malarına dayandırılmaktadır. Okul aile ili�kilerinin

çocukların e�itim sürecini destekleyici konumu ülkemizde de oldukça ara�tırılmı� bir

konudur (Kasatura, 1991; Oktay, 1983; Ek�i, 1985; Aslan, 1984; Yıldız, 1999; Do�an,

1995; Koçak, 1988) bu çalı�malarda okul-aile ili�kileri;

a) Okulun fiziksel durumu,

b) Okul yöneticilerinin tutumları,

c) Ö�retmenlerin akademik birikimleri ve tutumları,

d) Ö�rencilerin ba�arı düzeyi ve psikolojik sa�lık durumları,

e) E�itim-ö�retim programlarının yapıları ve hedefleri,

f) Ailenin sosyoekonomik durumu ve yapısı,

g) Aile ve Çocu�un içerisinde ya�adıkları sosyal çevre ve bu çevre ile ili�kileri,

h) Ailenin sahip oldu�u fiziksel imkanlar,

i) Ailenin e�itim-ö�retime yakla�ım

Biçimi gibi pek çok ko�ul ve durumdan etkilenen karma�ık bir yapı olarak

tanımlanmı�tır. Bu karma�ık yapı ve yapı parçalarının birbirleri ile ili�kileri yeni yeni

incelenmeye ba�layan bir konudur.

83

Bu çalı�mada yapılması hedeflenen; ifade edilen karma�ık yapının bir

bölümünün; ailenin sosyoekonomik durumunun, çocu�un belirli bir e�itim-ö�retim

evresindeki; ilkö�retim birinci sınıf ba�arısına etkilerini incelemek ile sınırlıdır.

Çalı�ma Adana ili merkez ilçelerinde (Seyhan ve Yüre�ir) belirlenen ve farklı

sosyoekonomik düzeyleri temsil etti�i dü�ünülen 3 okulda, ilkö�retim birinci sınıf

ö�rencilerinin ailelerinden 60 ki�ilik bir grupla yapılan yarı yapılandırılmı� görü�meler

ve aynı ö�rencilerin ö�retmenleri ile yapılan görü�meler aracılı�ı ile yürütülmü�tür.

Ara�tırma sonucunda, uzman görü�lerine ba�vurularak tespit edilen okulların;

alt, orta ve üst sosyoekonomik grupları temsil ettikleri görülmü�tür. Görü�me yapılan

ki�ilerin bu yönde özel bir tercih olmamasına ra�men tamamen annelerden olu�ması,

toplumsal cinsiyet rolleri ve cinsiyet rollerine ba�lı aile içi görev payla�ımı dolayısı ile

çocu�un e�itiminin yürütülmesi ile annenin sorumlu oldu�u yönündeki görü�leri

desteklemektedir (Hoover-Dempsey, Sandler, 1997).

Alt sosyoekonomik grupta yer alan aileler birey sayısının fazla olması, kendi

e�itim birikimleri ve tecrübelerinin sınırlılı�ı, oturulan evin imkanlarının kısıtlı olması,

çocu�un okul öncesi e�itim tecrübesinin bulunmamasına ra�men, çocukları ile birlikte

zaman geçirebildiklerini ifade etmi�ler, ancak bu zamanın çocuklarına kitap okuma,

çocu�un okuldan getirdi�i ev çalı�malarına yardım etme gibi okuldaki e�itim-ö�retim

faaliyetlerini destekleyici özellikte olmadı�ı görülmü�tür. Üstelik bu aileler okul öncesi

dönemde çocu�un okula hazırlanması amacıyla çocuklarına ka�ıt, kalem, boya gibi

malzemeleri kullanma imkanı da sa�layamamaktadırlar. Ayrıca çocuklarının defterlerini

düzenli olarak kontrol ettiklerini belirtmelerine ra�men, bu kontrolün genellikle e�itim-

ö�retim çalı�malarının takip edilmesine yönelik olmadı�ı dü�ünülmektedir

Di�er taraftan orta sosyoekonomik grupta yer alan ailelerin görece daha iyi

e�itime sahip olmaları, oturulan evin imkanlarının daha fazla olması, maddi imkanların

daha iyi olması dolayısı ile ev dı�ında çalı�ma oranı daha fazla olması ve bu nedenle

çocukları ile daha az zaman geçirebilmelerine ra�men çocuklarına ev çalı�malarında

daha fazla yardım ettikleri, çocu�a yardım eden ki�inin hem anne hem baba olabildi�i

ve bu anne babalar çocuklarına daha fazla kitap okumaktadırlar. Ayrıca bu ailelerin okul

öncesi dönemde çocu�un okula hazırlanması amacıyla çocuklarına ka�ıt, kalem, boya

gibi malzemeleri kullanma imkanı da sa�layabildikleri görülmü�tür.

Orta sosyoekonomik gruba göre daha iyi e�itime sahip olmaları, aile içerisindeki

birey sayısının daha az olması, oturulan evin imkanlarının evde e�itim-ö�retim

çalı�malarını destekleyici imkanlar sunması nedenleri ile üst sosyoekonomik gruptaki

84

ailelerde hem anne, hem de babanın ev dı�ında çalı�malarına ra�men evde oldukları

sürede çocukları ile daha fazla zaman geçirdikleri söylenebilir. Ayrıca bu ailelerin

çocukları ile birlikte geçirdikleri zaman içerisinde çocuklarının okuldaki e�itim-ö�retim

çalı�malarını destekleyici faaliyetler yaptıkları; bu kapsamda çocuklarına okula

ba�lamadan önce evde daha fazla kitap okudukları; boya, ka�ıt, kalem gibi malzemeleri

daha fazla sa�ladıkları ve çocukları okula ba�ladıktan sonra ö�retmen tarafından verilen

ev çalı�malarına daha fazla yardım ettikleri görülmü�tür.

Her üç grupta da ö�retmenler evde yapılmak üzere ö�rencilere benzer çalı�malar

vermektedirler. E�itim programının, e�itim sistemi çerçevesinde, tüm okullarda aynı

�ekilde uygulanması nedeniyle evde yapılması istenilen çalı�malarda bir farklıla�ma

olmadı�ı görülmü�tür. Di�er taraftan ailenin sosyoekonomik düzeyinin ö�retmenin

bekledi�i anne-baba davranı�larını da etkiledi�i dü�ünülmektedir. Alt sosyoekonomik

grupta ö�retmen öncelikle bir ili�ki olmamasından yakınırken, orta sosyoekonomik grup

ö�retmeni çocu�un ba�arısına yönelik olarak aileden çocuklarını kontrol altında

bulundurmalarını ve ev çalı�malarının okul ile uyum içerisinde yapılmalarını talep

etmektedir. Üst sosyoekonomik grupta ise ailelerin ö�retmenin i�birli�i dü�üncelerine

uyum gösterdikleri tespit edilmi�tir. Alt sosyoekonomik gruptaki aileler kendi e�itim

birikimlerinin yetersiz olması nedeniyle ö�retmenler tarafından ilgisiz olarak

tanımlanmaktadırlar. Orta sosyoekonomik grupta yer alan ailelerin ise ö�retmen ile

ileti�im kurmaları ve bir i�birli�i geli�tirmelerine ra�men yetersiz kaynaklara sahip

olmaları nedeniyle beklenilen davranı�ları sergileyemedikleri ifade edilebilir. Üst

sosyoekonomik grupta ise ö�retmenler, anne-babaların çocuklarına kar�ı a�ırı ilgili

olmasından ve zaman zaman kendi etkinlik alanlarına girmelerinden �ikayet

etmektedirler. Üst sosyoekonomik gruptaki ailelerin çocuklarını okulda ihtiyaç

duydukları malzemeler yönünden tam olarak destekledikleri ve ö�retmenlerin çocu�un

eksik malzeme dolayısı ile çalı�malardan geri kalması gibi bir durumla

kar�ıla�madıkları belirtilebilir. Orta sosyoekonomik grupta ise e�itim-ö�retim

materyalinin eksikli�inin e�itim çalı�malarını engelleyici düzeye ula�madı�ı

belirlenmi�tir. Bu anne-babanın e�itim-ö�retim faaliyetlerine verdi�i önemin bir

göstergesi olarak da yorumlanabilir. Di�er taraftan alt sosyoekonomik grupta

ö�retmenler malzeme eksikli�ini bir sorun olarak ya�amakta ve bu sorunu kendi

imkanları ile çözmeye çalı�maktadırlar.

Hoover-Dempsey ve di�erleri (2001, 201-203) anne-babanın çocu�un evde ders

yapmasına üç nedenden dolayı katkı yaptıklarını belirtmektedir;

85

1) Katılım yapmaları gerekti�ini dü�ünmeleri,

2) Katılımlarının olumlu bir etkisi olaca�ına inanmaları,

3) Katılımları yönünde talep oldu�unu dü�ünmeleri

Di�er taraftan bir kez katılım yönünde bir karar verildikten sonra bu katılım

a�a�ıdaki biçimlerde gerçekle�mektedir:

1) Çocu�un ev çalı�masını yapabilmesi için evde fiziksel ko�ulların

hazırlanması,

2) Ev çalı�maları ile ilgili ö�retmen ve okul ile ili�ki kurulması,

3) Ev çalı�malarının genel olarak kontrol edilmesi,

4) Çocu�un ev çalı�malarındaki performansının takip edilmesi,

5) Çocu�un ev çalı�malarına yardım edilmesi/katılınması,

6) Çocu�un ev çalı�malarını yapması ile ilgili tutumunun desteklenmesi.

Ancak Delgado-Gaiton (1992, 495) anne-babanın ev çalı�malarına katılıma ve

yardım etme yönünde bir karar vermeleri halinde bile bu karara;

1) Çocu�un genel okul ba�arısı (Ba�arılı çocukların aileleri, katılımlarının etkili

oldu�unu dü�ündüklerinden çocuklarına yardım etmektedirler)

2) Anne-babaların kendi e�itim durumları,

3) Ev çalı�malarının önemi konusunda anne-babanın dü�ünceleri,

4) Anne-babanın okuldaki çalı�malara katılım düzeyi,

5) Anne-babanın çocuklarının ö�retmeni ile ili�ki düzeyi ve kurdukları ili�kinin

i�leyi� biçimi, etki etti�ini belirtmektedir.

Bu do�rultuda çalı�maya katılan alt sosyoekonomik gruba dahil ailelerin kendi

e�itim durumları, ailenin nüfus yapısı ve çocu�un ba�arı düzeyi gibi nedenlerle çocu�un

ev çalı�malarına yardımcı olurken zorluk çektikleri, dolayısı ile yapılan yardımın etkili

olmadı�ı dü�ünülmektedir. Aynı �ekilde bu grupta yer alan aileler çocu�un ö�retmeni

ve okul ile de sa�lıklı bir ili�ki kuramamakta, ili�kinin yeterli olmaması nedeniyle de

ö�retmen tarafından tek taraflı olarak yapılması gerekenler bildirilmektedir. Ö�retmen

tarafından özellikle alt gelir grubu ailelere evde yapılması gerekenler ile ilgili verilen

talimatlar incelendi�inde çocu�un denetlenmesi ve ev çalı�masına ayırdı�ı zamanının

kontrol edilmesine yönelik oldu�u görülmektedir.

Di�er taraftan orta sosyoekonomik düzeye dahil ailelerin, çocuklarının okul

ba�arısının iyi olması, çocu�un ev çalı�masını anne-babanın zorlaması ve kontrolüne

gerek olmaksızın kendi ba�ına yapmaya istekli olması gibi nedenlerle ev çalı�malarına

çok fazla katılmadıkları ve bu çalı�maları çocu�un kendisine bıraktıkları

86

dü�ünülmektedir. Nitekim çocu�un ev çalı�malarına yardım edilmesi gerekti�inde veya

özellikle anne-baba katılımı ile yapılması gereken bir çalı�ma oldu�unda bu gruba dahil

anne-babalar çocuklarına zorlanmadan yardım etmektedirler. Aynı �ekilde ö�retmenler

de bu grup anne-babalar ile daha rahat ileti�im ve ili�ki kurabildiklerinden ev

çalı�malarında anne-babaya ba�arının arttırılmasına yönelik önerilerde bulunmakta ve

e�itim-ö�retim yöntemleri hakkında bilgi vermektedirler.

Üst sosyoekonomik grupta yer alan anne-babaların, ö�retmen ile i�birli�ine

yönelik bir ili�ki kurmada daha ba�arılı olduklarından ve e�itim durumları, maddi

olanakları, ev içerisindeki birey sayısı ile evde çalı�mayı destekleyecek imkanlarının

daha fazla olmasından dolayı çocuklarının ev çalı�malarına ö�retmenin de talebi

do�rultusunda belirli konularda katıldıkları söylenebilir. Çocu�un, okul ba�arısının

yüksek olması, iyi motive edilmi� olması ve hem aile içerisinde hem de okulda ba�arı

için destekleniyor olmasından dolayı ev çalı�malarına kar�ı istekli davrandı�ı,

ö�retmenin de i�birli�i ve ev çalı�ması taleplerine olumlu kar�ılık bulması nedeniyle

aileyi yapılması gerekenler konusunda yönlendirdi�i dü�ünülmektedir.

Aynı �ekilde ö�retmen görü�lerine göre alt sosyoekonomik gruptaki ailelerin

kar�ıla�tıkları sorunların kendi e�itim düzeylerinin yetersiz olmasından dolayı

çocuklarının e�itim çalı�malarına yanlı� �ekilde etki etmelerinden kaynaklandı�ı

söylenebilir. Di�er taraftan ko�ulların yetersiz olmasından dolayı alt ve orta

sosyoekonomik gruptaki ailelerin çocuklarını okula fiziki olarak yeteri derecede

hazırlayamadıkları belirtilebilir. Ayrıca ailenin okul ve ö�retmen ile ilgili görü�lerinin

sosyoekonomik düzeye ba�lı olarak de�i�ti�i, sosyoekonomik düzey arttıkça ö�retmen

ve genel olarak e�itime verilen önemin daha fazla arttı�ı dü�ünülebilir. E�itime verilen

öneme ve bu amaçla kullanılabilecek kaynaklarının bulunma durumuna ba�lı olarak

çocuklarının okul öncesi e�itim almasına olanak sa�layan ailelerin çocukları, okulda

di�er gruplara göre daha ba�arılı olabilmektedirler.

Anne-babanın ö�retmenle olan ili�kisini belirleyen ve �ekillendiren pek çok

etken bulunmaktadır. Bunlar Hoover-Dempsey ve di�erlerine göre �u �ekilde

sıralanabilir:

1) Okul ortamının özellikleri,

2) Özellikle okulun sosyoekonomik seviyesi,

3) Ö�retmenin birikim ve akademik durumu,

4) Çocu�un ya�ı,

5) Sınıfın büyüklü�ü,

87

6) Ö�retmenin kendi etkinli�i ile ilgili dü�ünceleri,

7) Okul yönetiminin ö�retmen etkinli�i ile ilgili de�erlendirmeleri,

8) Organizasyonel katılık

9) Program koordinasyonu (Hoover-Dempsey, Bassler, Brissie, 1987, 417)

Yine aynı yazarlara göre okullar ile ailenin i�birli�inin aile katılımına katkıları

da a�a�ıdaki gibi özetlenebilir:

1) Yüksek ö�renci ba�arısı,

2) Ö�renci davranı�larında düzelme,

3) Ö�renci devamsızlı�ında azalma,

4) Ö�rencinin okula kar�ı daha olumlu tutumlar geli�tirmesi,

5) Ev çalı�maları alı�kanlıklarında düzelme, (Hoover-Dempsey, Bassler, Brissie,

1987, 418).

Bu do�rultuda bu çalı�maya katılan alt sosyoekonomik gruba dahil anne-

babaların ö�retmen ile olan ili�kilerinin bir ast-üst ili�kisi �eklinde biçimlendi�i

söylenebilir. Ö�retmen, çocu�un e�itim-ö�retim süreci ile ilgili esas sorumluluk

yüklenen ki�i durumundadır. Dolayısı ile ö�retmenin aile ile bir i�birli�i ya da kar�ılıklı

ileti�im geli�tiremedi�i, aileye çocuklarının okul e�itimine destek olmaları için

yapmaları gerekenler konusunda direktifler verdi�i belirtilebilir. �li�kinin niteli�i

ö�retmen ile yapılan görü�melerin sıklı�ı, görü�me talebinin kimden geldi�i, görü�me

sırasında neler konu�uldu�u gibi de�erlendirmelere bakılarak tek taraflı olarak

nitelendirilebilir. Üstelik ö�retmenin bu gruptaki velilere e�iti gibi davranmamasından

dolayı anne-babaların resmi veli toplantılarına bile katılma iste�inin geli�medi�i

dü�ünülmektedir.

Di�er taraftan orta sosyoekonomik gruba dahil ailelerin, çocuklarının e�itim-

ö�retim sürecine katılma konusunda daha istekli oldukları görülmektedir. Ailelerden

gelen bu talep do�rultusunda ö�retmenler de i�birli�inin kurulması ve ileti�imin

güçlendirilmesi yönünde daha fazla çaba sarf etmektedirler. Ancak bu i�birli�i ve

ileti�imin hem ailenin hem de okulun sahip oldu�u olanaklar ile sınırlandı�ı

söylenebilir.

Üst sosyoekonomik gruba dahil ailelerde ise e�itim-ö�retim sürecine katılım ve

i�birli�inin, aileler ve ö�retmenin kar�ılıklı talep ve uyarıları do�rultusunda geli�ti�i

belirtilebilir. Bu gruba dahil olan anne-babaların kimi durumlarda kendilerini

ö�retmenden daha yetkin görmeleri ve e�itim-ö�retim programına çok fazla müdahale

etmek istemeleri ili�kinin ö�retmen tarafından sınırlandırılmak istenmesinin bir nedeni

88

olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak her �ekilde bu gruptaki anne-babaların ileti�im kurma

konusunda kendilerine daha fazla güvenmeleri ve bu ileti�imi kurabilecekleri daha fazla

araca sahip olmaları, ili�kinin niteli�ini ve düzeyini belirleyen önemli bir özellik olarak

belirmektedir.

Sonuç olarak çocukların okuma yazmaya geçi� zamanları ölçülen ba�arı düzeyi

göstermektedir ki alt ve orta sosyoekonomik gruplara dahil ailelerin çocuklarının

ba�arıları arasında belirgin bir fark bulunmamaktadır. Buna ra�men alt sosyoekonomik

gruptaki 5 annenin görü�me yapılan dönemde çocu�unun okuma yazmaya geçip

geçmedi�ini bilmemesi, ailenin çocu�un e�itimi içerisinde ne kadar yer aldı�ını gösterir

niteliktedir. Di�er taraftan üst sosyoekonomik gruptaki ailelerin çocukları daha ba�arılı

olarak görülmektedirler.

Alt amaçlar do�rultusunda elde edilen bulgulardan sosyoekonomik düzeyin

ö�renci ba�arısına etki etti�i sonucuna ula�ıldı�ı söylenebilir. �lkö�retim birinci sınıf

düzeyinde çocu�un ba�arısına etki eden nedenler;

- Ailenin ko�ulları,

- Ö�retmenin yakla�ımı,

- Okulun ve okul yönetiminin sa�ladı�ı imkanlar,

- Çocu�un yetenek ve imkanları

- Çocu�un içerisinde ya�adı�ı çevrenin ko�ulları ve sa�ladı�ı imkanlar olarak

sıralanabilir. Bu ara�tırmada bahse konu ko�ullardan ailenin ko�ulları incelenmeye

çalı�ılmı�tır.

Çocu�un ba�arısının sa�lanması amacıyla okul ve ailelerin i�birli�i yapmaları

gerekti�i e�itim bilimciler, ö�retmenler ve okul yöneticileri ile politikacılar tarafından

farklı nedenlerle de olsa kabul edilmi� bir durumdur. Ancak ailelerin çocu�un

ba�arısının arttırılmasına yönelik olarak okul ile kuracakları ili�kiler ve i�birli�ine etki

eden pek çok faktör bulunmaktadır. Eccles ve Harold (1993, 585) bu faktörleri �u

�ekilde sıralamaktadırlar:

1) Anne – babanın sahip oldukları sosyal ve psikolojik imkanlar,

2) Anne – babanın katılımın faydası ile ilgili inançları,

3) Anne – babanın çocuklarına bakı� açıları,

4) Anne – babanın çocuklarının e�itiminde kendilerine biçtikleri rol,

5) Anne – baba için çocuklarının okul ba�arısının önemi,

6) Anne babaların okula yakla�ımları

89

Ara�tırmanın sonuçları Eccles ve Harold tarafından belirtilen faktörlerin de

ailenin sahip oldu�u sosyoekonomik düzeyden etkilendi�ini göstermektedir. Her ne

kadar anne-baba ile çocuk arasındaki ili�ki sosyoekonomik düzeye ba�lı olmayan do�al

bir çerçeve içerisinde biçimlense de aile dı�ında toplumsalla�manın ilk a�aması olan

okullar, ailelerin sahip oldukları sosyoekonomik imkanların etkisinin görüldü�ü yerler

olarak ortaya çıkmaktadır. Çocu�a e�itim ö�retim ile ilgili sa�lanan materyal deste�i,

evde yaratılan çalı�ma ortamları, çocu�a ev çalı�malarında verilen destek, okul ve

ö�retmen ile çocu�un ba�arısına yönelik ili�kiler ve i�birlikleri ailenin sahip oldu�u

imkanlara göre farklılık göstermektedir.

90

VI. BÖLÜM

SONUÇLAR VE ÖNER�LER

Ara�tırmanın bu bölümünde elde edilen bulgu ve yorumlara dayalı olarak

ula�ılan sonuçlara ve bu sonuçlar do�rultusunda olu�turulan önerilere yer verilmi�tir.

6. 1. Sonuçlar

Anne-babaların okulda yürütülen e�itim-ö�retim çalı�malarına katılmaları,

özellikle 1990’lı yılların ba�ından bu yana farklı nedenlerden dolayı üzerinde çalı�ılan

bir konu olmu�tur. Okullar ile ailelerin çocukların e�itimi için beraber yapacakları

çalı�malar ve i�birlikleri e�itimciler, politikacılar ve akademisyenler tarafından

tartı�ılmı�tır. Hedeflenen amaca ba�lı olmaksızın anne-babanın okulda verilen e�itim-

ö�retim sürecine katılması, çocukların e�itim ba�arılarının artması açısından olumlu bir

durum olarak kabul edilmektedir.

Ancak e�itim-ö�retim faaliyetlerine anne-babanın katılması aile, okul, okul yönetimi,

ö�retmenler, e�itim-ö�retim programları ve ö�renci açılarından incelenmesi gereken

çok kapsamlı bir konudur. Bu çalı�mada Adana ili merkez Seyhan ve Yüre�ir

ilçelerinde belirlenen ve birbirinden farklı sosyoekonomik düzeyde bulunan okullarda

sosyoekonomik düzeyin ilkö�retim birinci sınıf seviyesinde okul aile ili�kilerine ve

çocu�un ba�arı düzeyine etkisi incelenmeye çalı�ılmı�tır. Alt amaçların

de�erlendirilmesi için belirlenen okullarda 20’�er birinci sınıf ö�rencisinin aileleri ve bu

sınıfların ö�retmenleri ile görü�meler yapılmı�tır.

Sonuç itibariyle alt amaçlara yönelik olarak;

Sosyoekonomik düzeyin evde çocu�un ilk okuma yazma sürecinde yapılan

katkıların düzeyine ve biçimine etki etti�i görülmü�tür. Çocuklarla evde ne kadar

beraber zaman geçirildi�i, çocu�un kendisinden büyük okula giden karde�inin olup

olmadı�ı, ailenin çocu�a okula ba�lamadan önce e�itim-ö�retime hazırlık olabilecek

malzeme sa�layıp sa�layamadı�ı, evde çocu�a kitap okuma alı�kanlı�ı olup olmadı�ı,

çocu�a ev çalı�malarında yardım edilip edilmedi�i, çocukların defter kontrolünün

91

yapılıp yapılmadı�ının ailenin sosyoekonomik düzeyine göre de�i�ti�i tespit edilmi�tir.

Ailenin sosyoekonomik düzeyi yükseldikçe evde çocu�un ilk okuma yazma

çalı�malarına katkılar da artmaktadır. Ö�retmen görü�meleri de bu sonucu do�rular

yönde olmu�tur. Bu sonuç konu ile ilgili önceki çalı�malar ile de uyumludur.

Sosyoekonomik düzeyin çocu�un ilk okuma yazma sürecinde kar�ıla�ılan

sorunlara etki etti�i belirlenmi�tir. Ev çalı�malarının anne-baba tarafından yapılması,

çocu�un ev çalı�malarına kar�ı tutumu, anne-babaların ev çalı�malarına yardımcı

olurken kar�ıla�tıkları sorunlar ailenin sosyoekonomik düzeyine göre farklıla�maktadır.

Anne-babanın e�itim düzeyi, ailenin gelir seviyesi ve ya�anılan evin fiziksel imkanları

arttıkça çocuk okula, ö�retmene ve ö�renim sürecine kar�ı daha olumlu bir tavır

geli�tirmekte ve kar�ıla�ılan sorunlar azalmaktadır. Ö�retmenler ev çalı�malarını

yönlendirme gayretlerini ailenin sosyoekonomik düzeyine göre belirlemekte,

sosyoekonomik düzey arttıkça ö�retmenin yönlendirmeleri i�birli�ine dayalı

olmaktadır. Nitekim ailelerin kar�ıla�ılan sorunların çözümünde ö�retmenin i�birli�ine

ba�vurmaları sosyoekonomik düzeyle birlikte artmaktadır. Bu sonuç, konu ile ilgili

önceki çalı�malar ile de uyumludur.

Sosyoekonomik düzeyin anne-babanın ö�retmen ile ili�kilerine etki etti�i

belirlenmi�tir. Ö�retmenin okuma yazma ö�retimi ve ev çalı�maları ile ilgili verdi�ini

bilgiler, velilerin ö�retmenle kendi istekleri do�rultusunda görü�me sıklıkları ve

okuldaki veli toplantılarına katılım ailenin sosyoekonomik düzeyine ba�lı olarak

de�i�mektedir. Ailenin e�itim düzeyi arttıkça ve aile içerisinde ya�ayan birey sayısı

azaldıkça aileler ö�retmen ile daha etkili bir ili�ki kurmakta, anne-babanın mesle�ine

ba�lı olarak ö�retmenler kar�ılarındaki veliler ile daha rahat ileti�im geli�tirdikleri için

çocu�un e�itim-ö�retimi amaçlı çalı�malar, i�birli�i kapsamında geli�mektedir. Bu

sonuç, konu ile ilgili önceki çalı�malar ile de uyumludur.

6.2. Öneriler

E�itim sisteminin amacı en genel anlamda çocuklara e�itim süreci sonunda

belirli yeteneklerin kazandırılması, bilgilerin verilmesi, davranı� de�i�ikliklerinin

olu�turulması �eklinde özetlenebilir. Mevcut e�itim sistemi bu amaçların

gerçekle�tirilmesi için tek bir yöntemin kullanılmasını öngörmektedir. Ancak çalı�mada

da belirtildi�i gibi aynı e�itim sistemi farklı ko�ullarda farklı sonuçların ortaya

92

çıkmasına neden olmaktadır. Dolayısı ile e�itim programları hazırlanırken farklı

sosyoekonomik düzeydeki ailelerin dikkate alınmasının olumlu sonuçlar verece�i

dü�ünülmektedir.

Anne babalara kendilerini e�itmeleri ve özgüvenlerini arttırabilmeleri için

olanak sa�lanmalıdır. �yi düzenlenmi� programlar e�itmenlerin oldu�u kadar anne

babaların da e�itimine yer verir. Bu programlar ders yılı ba�ından itibaren evde

çocuklarının e�itimine nasıl katkıda bulunacaklarını ve çocuklarını nasıl e�iteceklerini

gösterecek �ekilde düzenlenebilir.

�lkö�retim birinci sınıfa yönelik ile e�itimi programları düzenlenebilir. Bu

programların sözlü e�itime a�ırlık veren materyali kullanması okuma yazma zorlu�u

çeken ailelere ula�ılması açısından yararlı olabilir.

Okullar ile yerel yönetimlerin i�birli�i yaparak çocukları ilkö�retim birinci sınıfa

ba�layacak aileleri tespit etmeleri sa�lanabilir. Tespit edilen ailelere yönelik olarak

çocu�un okula hazırlanması amacıyla çalı�malar yapılabilir.

Okul öncesi e�itim alan ö�rencilerin daha ba�arılı oldukları belirlenmi� olan

ara�tırma do�rultusunda, okul öncesi e�itimi zorunlu hale getirme çalı�maları

hızlandırılabilir.

Okul aile ili�kilerinin çok boyutlu olmasından dolayı, çalı�mada bu alanın sınırlı

bir bölümü incelenebilmi�tir. Konunun di�er alanlarının incelenmesi amacıyla;

Okul yöneticileri ve e�itim sisteminin sosyoekonomik düzeye ba�lı olarak okul

aile i�birli�ine etkileri incelenebilir.

Ö�retmenler ile aileler arasındaki ili�kinin çocu�un ba�arı düzeyi dikkate

alınmaksızın sosyoekonomik düzeyden nasıl etkilendi�i incelenebilir.

Sosyoekonomik düzeyle çocu�un ba�arısına etki eden okul aile ili�kilerinin

niteliklerinin tespiti için özel okullarda inceleme yapılabilir.

Ö�retmenlerin etkinlik düzeyine ba�lı olarak okul aile ili�kilerinin nasıl

biçimlendi�ini tespit etmek amacıyla ö�retmen görü�melerine dayalı bir inceleme

yapılabilir.

93

KAYNAKLAR

Akyol, H. (1999), “Çocukların Okuma ve Yazma Ö�renmesine Ailenin Katkıları”,

E�itim ve Bilim, 23(111), s.3-9

Anderson, J., Gunderson L. (1997), “Literacy Learning from a Multicultural

Perspective,” Reading Teacher, 50(6), s.514-517

Aslan, B. (1984), “Ankara Merkez �lçelerinde Temel E�itimin I. Kademe Düzeyinde

Okul-Aile �li�kileri.” Yayınlanmamı� Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Attree, P. (2004), “Growing up In Disadvantage: A Systematic Review of the

Qualitative Evidence”, Child-Care, Health & Development, 30(6), s.679-

689

Bacanlı, H. (1997), Sosyal �li�kilerde Benlik: Kendini Ayarlamanın Psikolojisi, �stanbul:

MEB Yayınları.

Balcı, T. (1999), “Yeti�tirme Yurdu �le Ailesi Yanında Kalan Ö�rencilerin Ki�isel ve

Sosyal Uyum Düzeylerinin Okul Ba�arılarına Etkisi.” Yayınlanmamı�

Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü

Bandura, A. (1977), “Self-Efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change. ”

Psychological Review, 84, s.191-215

Bandura, A. (1986), “The Explanatory and Predictive Scape of Self-Efficacy Theory. ”

Journal of Social and Clinical Psychology 4, s.359-373

Ba�aran, �.E. (1996), E�itim Psikolojisi, Ankara: Gül Yayınevi.

Becker, H.J., ve Epstein, J. L. (1982), “Parent Involvement: A Survey of Teacher

Practices”, The Elementary School Journal, 83(2), s.85-102

Bloom, B.S. (1995), �nsan Nitelikleri ve Okulda Ö�renme, Çeviren: Durmu� Ali

Özçelik. �stanbul: M.E.B. Basımevi.

Brandt, D. (1992), “The Cognitive as the Social: An Ethnomethodological Approach to

Writing Process Research”, Written Communication, 9(3), s.315-355.

94

Bronfenbrenner, U. (1974), “Is Early Intervention Effective? A Report on Longitudinal

Evaluation of Preschool Programs”, Washington DC: Department of

Health, Education and Welfare, Office of Child Development, No:55

Crawford, A. (1985), “Parental Involvement and Reading Attainment”, Educational and

Child Psychology, 2(1), s.17-25

Delgado - Gaiton, C. (1992), “School Matters in The Mexican - American Home:

Sociolizing Children to Education” American Educational Recearch

Journal, 29(3), s.459-513

Do�an, E. (1995), “Ankara Merkez �lçelerindeki �lkö�retim Okullarında Okul-Aile

�leti�iminin Engelleri. ” Yayınlanmamı� Yüksek Lisans Tezi. Ankara:

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dixon-Krauss, L. (1994), A Mediation Model For Dynamic Literacy Instruction

http://psych. hanover. edu/vygotsky/krauss.html, 25.10.05

Eccles, J.S., Harold, R. D. , (1993), “Parent-School Involvement During the Early

Adolescent Years”, Theachers College Record, 94(3), s.568-587.

Ek�i, A., Çocuk, Genç, Ana-Babalar, Ankara: Bilgi Yayınevi

Erden, M. (1998), Ö�retmenlik Mesle�ine Giri�, �stanbul: Alkım Yayınları.

Fidan, N. (1996), Okulda Ö�renme ve Ö�retme, Ankara: Alkım Yayınevi.

Fidan, N.; Erden, M. (1998), E�itime Giri�, Ankara: Alkım Yayınevi.

Gagne, R. (2000), Conditions of Learning, http://web. archive.

org/web/20000817030935/www. gwu. edu/~tip/gagne. html, 30. 10. 05

Graue, M.E., Weinstein, T., ve Walberg, H.J. (1983), “School Based Home Instruction

and Learning: A Quantitative Synthesis”, Journal of Educational

Research, 76(6), s.351-360

Hamacheck, D.E. (1979), Psychology in Teaching, Learning and Growth. Boston:

Allyn and Bacon.

Hannon, P.W., Cuckle, P. (1984), “Involving Parents in the Teaching of Reading: A

Study of Current School Practice”, Educational Research, 26(1), s.7-13

95

Hansen, H. S.(1969), “The Impact of Home Literary Envirenment on Reading

Attitude”, Elementary English, 46(1), s.17-24

Hoover-Dempsey, K.V., Bassler, O.C., Brissie, J.S. (1992), “Explorations in Parent-

School Relations” Journal of Educational Research, 85(5), s.287-294

Hoover-Dempsey K.V., Sandler H.M. (1997), “Why Do Parents Become Involved in

Their Children’s Education?”, Review of Educational Research, 67(1), s.3-

42

Hoover-Dempsey, K.V., Bassler, O.C., Brissie, J.S. (1987), “Parent Involvement:

Contributions of Teacher Efficacy, School Socioeconomic Status, and

Other School Characteristics”, American Educational Research Journal,

24(3), s.417-435.

Hoover-Dempsey, K.V., Battiato, A.C., Walker, J.M.T., Reed, R.P., DeJong, J.M.,

Jones, K.P., (2001), “Parental Involvement in Homework. ” Educational

Psychologist, 36(3), s.195-209.

International Reading Association (IRA) (2001), Literacy: A Family Affair, Reading

Today, 18(5), s.28-29

Karasar, N. (1998), Bilimsel Ara�tırma Yöntemi (8. Basım), Ankara: Nobel Yayın

Da�ıtım.

Karasar, N. (1998), Ara�tırmalarda Rapor Hazırlama (9. Basım), Ankara: Nobel Yayın

Da�ıtım.

Kasatura, �. (1991), Okul Ba�arısından Hayat Ba�arısına, �stanbul: Altın Kitaplar

Basımevi.

Kearsley, G. (2000), Genetic Epistomology (J. Piaget),

http://web. archive. org/web/20000815201159/www. gwu. edu/~tip/index.

html, 01. 11. 05

Kearsley, G. (2000), Situated Learning (J. Lave),

http://web.archive.org/web/20000817031134/www.gwu.edu/~tip/lave.html

01.11.05

Kearsley, G. (2000), Social Learning Theory (A. Bandura),

96

http://web.archive.org/web/20000817031148/www.gwu.edu/~tip/bandura.

html, 03.11.05

Kearsley, G. (2000), Constructivist Theory (J. Bruner),

http://web. archive. org/web/20000817030940/www. gwu. edu/~tip/bruner.

html, 01.11.05

Kıncal, R.Y. (1993), “Aile ve E�itim” E�itim Dergisi, s.5, s.63-69

Kızıltan, G. (1984), “Üniversite Ö�rencilerinin Ki�isel ve Sosyal Uyum Düzeylerini

Etkileyen Etmenler.” Yayınlanmamı� Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Kocaoluk, M.�; Kocaoluk, F. (2000), �lkö�retim Okulu Programı, �stanbul: Kocaoluk

Yayınevi.

Koçak, Y. (1988), “Okul-Aile �leti�iminin Engelleri.” Yayınlanmamı� Yüksek Lisans

Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Küçükahmet, L. (1995), Ö�retim �lke ve Yöntemleri, 7. Baskı. Ankara: Gazi Büro

Kitapevi.

Ladouse, K.R. (1988), “Enhancing Parental Involvement in Fourth Grade Reading,

Research Project”, Wilconsin, ERIC NO: ED 302815

Lareau, A. (1987), “Social Class Differences in Family-School Relationships: The

Importance of Cultural Capital”, Sociology of Education, 60, s.73-85

Lareau, A. (1989), Home Advantage: Social Class and Parental Intervention in

Elementary Education, New York: Falmer Press.

Oktay, A. (1983), Okul Olgunlu�u. �stanbul: �stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Yayınları

Olçum, Y. (1992), “�lk Okuma Yazma Ö�retiminde Kar�ıla�ılan Güçlükler Konusunda

Ö�retmenlerin Görü�leri.” Yayınlanmamı� Yüksek Lisans Tezi. Ankara:

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Pena, D.C. (2000), “Parent Involvement: Influencing Factors and Implications.” Journal

of Educational Research, 94(1), s.42-54

Ramotowski, J.A., ve Trepanier, M.L. (1977), “Examining and Influcing the Home

Reading Behaviours of Young Children” ERIC No: ED 195 938

97

Tharp, R.G. (1982), “The Effective Instruction of Comprehension: Results and

Descriptions of the Kamakemeha Early Education Program” Reading

Research Quarterly, 17, s.503-527

Sheldon, W.D.; Carillo, R. (1952), “Relation of Parent, Home and Certain

Developmental Characteristics to Children’s Reading Ability” Elemantary

School Journal, 52, s.262-270

Silvern, S. (1985), “Parent Involvement and Reading Achievement: A Review of

Research and Implications for Practice” Chilhood Education, 62, s.44-50.

Sönmez, V. (1994), Program Geli�tirmede Ö�retmen El Kitabı, Ankara: PEGEM

Yayınları.

Taylor, L.; Adelman, H. S. (1999), “Personalizing Classroom Instruction to Account for

Motivational and Developmental Differences”, Reading & Writing

Quarterly, 15(4), s.255-277.

Vygotsky, L.S. (1962), Thought and Language, Cambridge, MA: MIT Press.

Vygotsky, L.S. (1978), Mind in Society, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Yıldırım, A.; �im�ek, H. (1999), Sosyal Bilimlerde Nitel Ara�tırma Yöntemleri, Ankara:

Seçkin Yayınevi.

Yıldız, N. (1999), “Çocukların Okul Ba�arısında Aile ve Çevresel Faktörlerin Rolü:

Orta �kinci Sınıf Ö�rencileri �le �lgili Bir Ara�tırma.” Yayınlanmamı�

Yüksek Lisans Tezi. �stanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü.

98

EKLER

Ek 1: Ö�retmen Görü�me Formu

1. Adınız Soyadınız

2. Kaç yıldır ö�retmenlik yapıyorsunuz?

3. Hali hazırda çalı�makta oldu�unuz okulda kaç yıldır görev yapıyorsunuz?

4. Sınıfınızda toplam kaç ö�renci bulunuyor?

5. Ö�rencilere derse evde hazırlanmaları için ne tür çalı�malar hazırlıyorsunuz?

6. Sizce ilk okuma yazma ö�retimi sürecinde anne-baba nasıl davranmalıdır? Bu süreci

destekleyen anne-baba davranı�ları nelerdir? Siz ö�rencilerinizin anne-babalarında

bu davranı�ları gözlemleyebiliyor musunuz?

7. Sizin �u anki sınıfınız için bu süreci engelleyen anne-baba davranı�ları nelerdir?

8. Ö�retim materyali eksik gelen ö�renciniz var mı? Bu eksikliklerin giderilmesinde

nasıl bir yöntem izliyorsunuz?

9. Ö�rencilerin kendilerine verilen ev ödevlerinin yapılması ile ilgili olarak

kar�ıla�tıkları sorunlar nelerdir?

10. Sınıfınızda okul öncesi e�itim almı� ö�renciniz var mı? Bu ö�rencilerin ilk okuma

yazma çalı�malarında ne tür farklılıklar gözlemlediniz?

11. Sizce okuma yazmayı en fazla etkileyen faktörler nelerdir?

12. �lk okuma-yazma sürecinde aileden bekledi�iniz en önemli katkı nedir?

13. Ö�renci velileri ile hangi sıklıkta toplantı yapıyorsunuz ve bu toplantılardan

beklentileriniz nelerdir?

14. Toplantılara ortalama kaç veli geliyor?

15. Toplantılara gelen velilerle genel olarak görü�me konularınızı neler olu�turuyor?

16. Sizinle ça�rınız dı�ında görü�meye gelen ö�renci velisi var mı? Ortalama kaç ki�i?

Görü�me talepleri hangi konularda yo�unla�ıyor?

17. �lk okuma-yazma sürecinde anne-babalar sizden ne tür davranı�lar bekliyorlar?

Sizce bu beklentileri do�ru mu?

18. Anne-babayı ilk okuma yazma konusunda bilgilendirdi�inizde ailenin bu bilgilerden

yararlandı�ını hissediyor musunuz?

19. Çocukların �u anki düzeyleri nedir?

20. Bunların dı�ında belirtmek istedi�iniz bir �ey, varsa lütfen belirtiniz.

99

Ek 2: Veli Görü�me Formu Okulu: Görü�me Tarihi:

Adınız Soyadınız: Kadın ( ) Erkek ( )

1. Ö�renim Durumunuz?

( ) a. Hiçbir okul mezunu de�il. ( ) e. Yüksekokul mezunu

( ) b. �lkö�retim mezunu ( ) f. Üniversite mezunu

( ) c. Ortaokul mezunu ( ) g. �leri e�itim görmü� (Master – Doktora)

( ) d. Lise mezunu

2. E�inizin ö�renim durumu ?

( ) a. Hiçbir okul mezunu de�il. ( ) e. Yüksekokul mezunu

( ) b. �lkö�retim mezunu ( ) f. Üniversite mezunu

( ) c. Ortaokul mezunu ( ) g. �leri e�itim görmü� (Master – Doktora)

( ) d. Lise mezunu

3. Ailenizdeki birey sayısı (siz ve e�iniz dahil) ?

( ) a. 8-daha fazla ki�i ( ) c. 4-5 ki�i

( ) b. 6-7 ki�i ( ) d. 3 ki�i

4. Oturdu�unuz ev kime ait?

( ) a. Kira ( ) c. Lojman

( ) b. Kendine ait ( ) d. Aileme ait

5. Evinizdeki oda sayısı (mutfak hariç)

( ) a. Tek oda ( ) d. 3 oda ve salon

( ) b. 1 Oda ve salon ( ) e. 4-5 Oda ve Salon

( ) c. 2 oda ve salon

6. Oturdu�unuz evin ısıtma düzeni

( ) a. Soba (Her Türlü) ( ) c. Kat kaloriferi veya klima

( ) b. Kalorifer

100

7. Oturdu�unuz evin serinletme düzeni

( ) a. Hiçbir serinletme aracı yok ( ) c. Klima (Split Kalima)

( ) b. Vantilatör

8. Ailenizin aylık ortalama geliri ne kadar

( ) a. 350 YTL – Daha Az ( ) e. 1.101 YTL – 1.350 YTL

( ) b. 351 YTL – 600 YTL ( ) f. 1.351 YTL – 1.600 YTL

( ) c. 601 YTL – 850 YTL ( ) g. 1.601 YTL – 1.850 YTL

( ) d. 851 YTL – 1.100 YTL ( ) h. 1.851 YTL – 2.000 YTL

( ) ı. Di�er (..........................)

9. Mesle�iniz

( ) a. Ev Kadını ( ) d. Ev ��çisi (Bakıcı, Temzilikçi v.b.)

( ) b. ��çi ( ) e. Memur

( ) c. Di�er (..........................) ( ) f. Serbest Meslek (Doktor – Avukat)

10. E�inizin Mesle�i

( ) a. ��çi ( ) d. Esnaf – Tüccar

( ) b. Çiftçi (Kendi Topra�ında) ( ) e. Serbest Meslek (Doktor – Avukat)

( ) c. Memur ( ) f. Di�er ..........................)

11. Evinizde bulunan e�yalar

( ) a. Buzdolabı ( ) f. CD’li kumandalı müzik seti

( ) b. Derin dondurucu ( ) g. Uydulu veya kablolu TV

( ) c. Ev telefonu ( ) h. Özel araba

( ) d. Cep telefonu ( ) ı. Bilgisayar

( ) e. Ev-Daire ( ) j. Yazlık ev

( ) h. Otomatik çama�ır makinesi

12. Oturdu�unuz evin dı�ında kira amaçlı kullandı�ınız eviniz var mı?

( ) a. Evet ( ) b. Hayır

101

13. Çocu�unuz her hangi bir okul öncesi e�itim kurumuna devam etti mi? Devam

ettiyse kaç yıl ?

14. Çocu�unuzla beraber günde ne kadar zaman geçiriyorsunuz?

15. Çocu�unuzun okula giden kendinden büyük karde�i var mı?

16. Çocu�unuz okula ba�lamadan önce ka�ıt, kalem, boya kalemi gibi malzemeleri

kullanıyor muydu? Ne sıklıkla kullanıyordu?

17. Okula ba�lamadan önce evde çocu�unuza kitap okur muydunuz? Ne kadar sıklıkla

ve ne süreyle?

18. Çocu�unuza ev çalı�maları ile ilgili evde kim yardım ediyor? Nasıl yardım

ediyorsunuz? Ne kadar sürüyor?

19. Çocu�unuz ev çalı�malarını yaparken en çok hangi konuda zorlanıyor?

20. Çocu�unuzun defterini düzenli olarak kontrol eder misiniz?

21. Çocu�unuzun ev çalı�malarını sizin yaptı�ınız oluyor mu? Hangilerini ve hangi

durumlarda?

22. Çocu�unuz ev çalı�malarını yapma konusunda nasıl bir tutum sergiliyor?

102

23. Çocu�unuzun ev çalı�malarına yönelik yardımcı olurken kar�ıla�tı�ınız sorunlar

neler?

24. Çocu�unuzun ö�retmeni okuma yazma ö�retimi ile ilgili ne gibi bilgiler verdi?

25. Çocu�unuzun ö�retmeni ev çalı�malarına nasıl yardımcı olaca�ınız ile ilgili ne gibi

bilgiler verdi? Çalı�malara bu do�rultuda yardımcı olabiliyor musunuz?

26. Çocu�unuzun ö�retmeni ile dönem ba�ından bu yana kaç defa görü�tünüz?

Görü�me talebi kimden geldi?

27. Çocu�unuza özel ders aldırıyor yada bir kursa gönderiyor musunuz?

28. Ö�retmenin düzenledi�i veli toplantılarına düzenli olarak katılıyor musunuz?

29. Çocu�unuz okuma-yazmaya geçti mi? Çocu�unuz okuma yazmaya ne zaman geçti?

30. Bunların dı�ında belirtmek istedi�iniz bir �ey varsa lütfen belirtiniz.

103

Ek 3: Görü�me Yönergesi

Açıklama:

Okulunuzda �u anda ilkö�retim birinci sınıf ö�rencilerinin okuma-yazma

ba�arısına ailenin etkisi üzerine bir ara�tırma yapıyorum.

Farklı sosyoekonomik düzeydeki ailelere dahil ö�rencilerin ilk okuma yazma

ba�arısına ailelerinin etkisinin ne düzeyde oldu�unu ortaya çıkarmaya ve bu konuda

öneriler ortaya koymayı amaçlayan bu çalı�manın farklı sosyoekonomik düzeydeki

ailelere dahil çocukların aynı düzeyde e�itim almasını sa�layacak yöntemlerin

geli�tirilmesinde faydalı olaca�ını umuyorum.

Bu ara�tırma kapsamında ilkö�retim birinci sınıf ö�retmenlerinden 1 ö�retmen

ve bu ö�retmenin görev yaptı�ı sınıfta ö�renim gören 20 ö�rencinin velisi ile görü�me

yapmayı planlıyorum. Yapaca�ım bu görü�melerde toplayaca�ım bilgiler, sadece bu

ara�tırma kapsamında kullanılacak ve kesinlikle gizli tutulacaktır.

Görü�menin yakla�ık 1 saat sürece�ini tahmin ediyorum.

�zin verirseniz görü�meyi kaydedece�im. Bu �ekilde hem zamanı daha iyi

kullanabiliriz, hem de sorulara verece�iniz yanıtların kaydını daha ayrıntılı tutma fırsatı

elde ederim.

Bu ara�tırmaya katılmayı kabul etti�iniz için �imdiden te�ekkür ederim. E�er

sizin bana sormak istedi�iniz bir soru varsa, öncelikle bunu yanıtlamak isterim.

104

ÖZGEÇM��

K���SEL B�LG�LER

Adı – Soyadı : �ule (SALICI) AH�O�LU

Do�um Tarihi : 07.10.1976

Do�um Yeri : Antakya

Bildi�i Yabancı Diller : �ngilizce

E-mail : suleahioglu@yahoo.com.tr

Ö�REN�M DURUMU

2005- Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

E�itim Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans

1993 – 1997 Gazi Üniversitesi, Kır�ehir E�itim Fakültesi

Sınıf Ö�retmenli�i Bölümü

1990 – 1993 Mu�la – Yata�an Lisesi

1987 – 1990 Eski�ehir-Sivrihisar Ortaokulu

1982 – 1987 Eski�ehir- Sivrihisar Atatürk �lkokulu

�� DENEY�M�

1997- Yahya Kemal Beyatlı 100. Yıl �. Ö. O Sınıf Ö�retmeni