DEVRE : 1 CLT : 1 TMA : 1

T. B. M. M.

Gizli Celse Zabtlar

25 Eyll 1336 (1920)

Mnderecat Sayfa

1. ZABTI SABIK HULSASI 132

2. MZAKERE EDLEN MEVAD 132

Sayfa /. Hilafet mevzuu ve stanbul Hkmeti

ile noktai nazar zerinde anlamak zere gelmi olan heyetler hakknda. 132:139

Cilt: 4

72 nci in'ikat - 2 nci celse

t : 72 25 . 9 . 1336 C : 2

YETM KNC NKAT

25 Eyll 1336 Cumartesi

kinci Celse

Alma Saati : 2.2Q (Z. S.)

RES : Reisisni Vehbi Efendi Hazretleri

KTP : Haydar B. (Ktahya)

RES Celsei hafiyeyi ayorum. Zapt sabk hulsas okunacaktr.

1. ZABTI SABIK HULSASI

Altmyedinci n'ikat 18 Eyll 1336 aramba

kinci Celse Vehbi Efendi Hazretlerinin taht riyasetlerinde

in'ikat etti ve mebusan tahsisat ve harcrahlar ile alkal Divan Riyaset teklifinin aynen kabul olunduu tebli edildikten sonra Konya isyanna dair Dahiliye Vekleti Vekili Adnan Beyefendinin izahatnn dinlenmesini mteakip mebus seildikleri halde Meclise iltihak etmeyen baz mebuslarn drlme-

1. Hilfet mevzuu ve stanbul Hkmeti ile noktai nazar zerinde anlamak zere gelmi olan heyetler hakknda.

RES Efendim celsemiz hafidir. Bu meselenin hafi celsede mzakere olunmasn natk bir takrir var.

(Takrir okundu)

VEHB B. (Karesi) Efendim, bu takriri takdim etmekteki maksadmz meselenin drdnc veya beinci maddeye taallku olmas itibariyle deil, Encmeni Mahsus mazbatasnn esnay mzakeresinde buraca tetkik ve mnakaa edilmesi arzusundan mn-baistir. Vak'a Hamdi Beyefendi Hkmetin verdii programn beinci maddesinde hilfet meselesi mev-zubahs oluyordu. Bu, Encmeni Mahsus mazbatasnda zikredilmemi. Binaenaleyh mesele beinci maddeye ait bir meseledir deniliyorsa... Bendenizce mesele Hkmetin verdii beinci maddeye ait olmaktan ziyade Encmeni Mahsus mazbatasnn herhangi bir yerine ait olursa olsun Meclise gerek celsei aleni-yede ve gerek celsei hafiyede mzakere edilmeye deer bir mesele olmadn arzetmektir. Mesele ma-

leri, mazeret beyan edenlerin vaziyetlerinin tetkiki ile Riyasete intikal eden seim mazbatalarnn ubelere havalesi icra klnd ve celseye nihayet verildi.

Reis Ktip Vehbi Yozgat

Feyyaz li

RES Zabt sabk hulsas hakknda mtala var m?.. Zabt sabk kabul edenler... Etmeyenler... Kabul edilmitir.

lmu lileri hilfet meselesidir. Evvelce Hkmetin tanzim ettii programda bunun hakknda sarahat vard. Hakikaten beinci maddede idi. Bu maddenin Encmeni Mahsus mazbatasnda grlmemesi azay muhteremeden bazlar arasnda birtakm szleri mucip oldu. Korktuk ki celsei aleniyede mzakeresi esnasnda hilfet meselesi ne oldu diye bir sual varit olmasn ve harice kar da bir sui tesir icra etmesin. Binaenaleyh celsei hafiye istemekteki maksadmz bundan ibarettir. Eer Heyeti Muhtereme meselenin imdi mzakeresini arzu ederse, ki imdi mzakeresinde bir mahzur yoktur, esas hakkndaki noktai nazarm burada arz ve izah edeceim. Bir kere bu taayyn etmelidir.

TUNALI HLM B. (Bolu) Arkadalar, Vehbi Bey arkadamz gayet derin bir noktaya dokundu. Bendeniz de ayrca cizane nazar dikkatinizi celbededir. Bendenize bir .ey sordular. Galiba, dedim. yle ise galiba ile olmaz dedi. Dnemiyorum de->"i. Bilmem ben kendimce byle biliyorum. Tam bu drdnc madde zerine kafa patlatmakta iken orta yere bir sz kyor. Ya Konya meselesi, ya celsei hafiye meselesi... Bu byle olmaz arkadalar. Bu

2. MZAKERE EDLEN MEVAD

1 3 2 -

: 72 25 . 9 . 1336 C : 2

kanun kck grnmekle nazar dikkate arpmyor. Bilmem bu pirin zerine fatiha yazmaya benzer. Bu, bu kadar mhimdir. Binaenaleyh hatta bendeniz, bir teklifte daha bulunacam. (Usul haricinde sesleri) Dinlemezseniz uurlar olsun... Ceyyit olan kafam neden yoraym. imdi mademki drdnc, beinci maddeler zerinde kafalar ilenmitir. O halde mesele bitmitir. Badehu hilfet ve saltanat meselesi iin katiyen taraftarm, celsei hafiye inikat etsin.

RElS Hafi celse yaplmasn kabul edenler... Etmeyenler... Kabul edilmitir. Mevzu zerinde buyurun Basri Bey.

BASR B. (Karesi) Efendim, makam riyasete takdim ettiimiz bir takrirde mazbatann mnasip bir yerine; Makam hilfet, esaretten" tahlisinden sonra, vaz meruunu ahzeder. tarzndan bir madde ilvesini rica etmi idik. Bittabi bu ricamz mhim ve mahrem olduu iin celsei aleniye mzakeratn-da mevzubahs olmad. Efendiler, evvel emirde unu arz ve temin etmek isterim ki, bendeniz hilfet ve halife meselesini ayn mesele olarak telkki edenlerden deilim. Yani mevkii hilfeti igal edip de hilfetin muktaziyatn ifa etmeyen, bilkis mslman mslmana krdran bir adamn haa halifei meru tannmasna taraftar deilim. Yani meseleyi ahslarla deil mahiyeti ve hakikati itibariyle telkki etmenizi hassaten istirham ederim. Bu husustaki teminatm bakaca, zannederim, teyide hacet yoktur. Eer teyide lzum grlrse ahsan bile delil arzedebili-rim. Mesele ahs hazr veya ahs gaip meselesi deil, bir hakikat meselesidir. Binaenaleyh maruzatm bu noktai nazardan tetkik buyurmanz bilhassa istirham ederim.

Efendiler, malmu lileridir ki hilfet meselesi tarihi islmda en ok kan dklmesine saik olan mesailin birincisini tekil eder. Ta Hazreti Peygamberin vefatndan sonra balayan hilfet meselesi Hazreti Osmann ehadetini mteakip bir ok kanl safhalara girmi, lemi islm zerinde pek elim, pek vahim

I

netayi husulne bais olmutur. Birtakm frkalarn mezheplerin hilfet namna tarihte icra ettikleri roller, memlekette ika ettii tefrikalar hepinizce malm olduu iin, tarihe ait ksm bendeniz burada zikretmekten vazgeiyorum. Esasen tarih sahifelerini tetkike bile hacet yoktur.

Bizim Anadoluda muhik, meru ve mill bir ihtill eklinde toplanmamz ve mill bir ittihat ek linde toplanmamz ekememeleri, yani bu mevkii benimseyen adamlarn evirdikleri entrikalar, nifaku-

cuyne hareketler neticesidir. Efendiler, hilfet var mdr, yok mudur?.. Bendeniz bunu tamikan burada tek rar etmeyi faidesiz addederim. Bazlar vardr, yoktur dediler. Gerek hilfet, gerek imamet herhangi tabir kabul olunursa olunsun, u muhakkaktr ki, cumhuru islm iin bir ba var ve o ba iin bir makam lzmdr. Hilfetin en meruu ve en doru tabiri malmu lileri imamettir, imamet demek ahkm di-niyeyi ikame... (Grltler) Rica ederim, meselenin ehemmiyeti azimesi vardr. Meselenin ehemmiyetiyle mtenasip bir ciddiyetle dinlemenizi rica ederim. Mahiyeti hakikiyesiyle burada izah etmek istiyorum. Korkmayn sizin arzunuza muhalif belki sz sylenmez. Yani nasl arzu ediyorsanz, hakikat ve mahiyet ne ise ilm bir surette izaha allacaktr. Ulmu diniye dersi verilip verilmediini sylemeye hacet yoktur, zannederim. Ahkm diniyeyi ikame, beyzai islm muhafaza umuru din ve dnyada hilfettir, veklettir. Tarifi budur. Efendiler, malmu lileridir ki, hilfet benden sonra otuz sene kalacaktr. Otuz seneyi mteakip gelecek halife meliki adttur, mealinde bir hadisi erif rivayet edilmitir. (Aclt ne manasnadr sesleri) Zlim manasnadr. Bu bir hadisi sahihtir. Fakat muhakkikini islmiyeden Teftazani ile sairlerinin tetkikatna nazaran bu hadiste beyan bu-yurulan hilfetten maksat, kinatn tariki terbiyeye evki ve ehli islmn irad hususunda resulllaha vehi tam zere ahkmn tenfizi hususunda Hazrei Peygambere niyabetten ibaret olan hilfeti sriye deildir. Yani bu, hilfetin mahiyetini selbedici bir hadisi erif deildir. Fakat hilfet bsbtn mnselip, mndefi deildir. Bundan sarfnazar, malmu lileridir ki, nasb imam mmet zerine vaciptir, sz bir kaidei hkmiyei kelmiyedir. Yani halife veya imam dediimiz zat, mmet intihap edecek ve bu intihap mmet zerine vacip olacaktr. Ehli snnet ile mer-hibei ii ve havari frkalar vcubu imame kaildirler. Yalnz merhibeler eklen muhaliftir. Onlar nasb imam mmet zerine vcub akl ile vaciptir derler. Havariten bir frkada... (Esastan bahsediniz sesleri) Msaade ediniz.

Herhangi ekli hkmette olursa olsun bizim iin korkulacak bir cihet olmadn arzetmek ve bunun iin bir kanaat husule getirmektir ve btn aklyla meseleyi arzetmektir. Eer arzu ederseniz bendeniz hulsa olarak zatlilerine arzedeyim. Havariten bir frka efendiler umuru mmenin cumhuriyet usuliyle hal ve idaresi taraftardr. Fakat bu merdut-tur. Hakknda da bir ok delil mevcuttur. (Grltler)

133

: 72 25 . 9 . 1336 C : 2

RAGIP B. (Ktahya) Hilfetin aleyhinde bulunan yoktur.

EMR. P. (Sivas) Laf kesmesinkr efendim.

SLEYMAN SIRRI B. (Yozgat) Bu madde konmazsa mahzuru nedir?..

BASRt ri. (Devamla^ Efendiler, islmiyet ekli Hkmetten, ekli malmei Hkmetten hibiri hakknda bir nass kat' sta etmemitir. Yalnz Hkmetten islmiyetin arad ey adalettir ve yalnz imam tabir edilecek zatn haiz olduu erait meselesidir. Bu erati haiz olduktan ve adalet temin edildikten sonra, yine esasat diniyemiz dairesinde bu hilfet badettahlis vaz' meruunu ahzeder demekle ve kolaydr. Takdim ettiimiz takrirde makam hilfet badettahlis vaz' merunu ahzeder demekle biz asnn icabatna, er'in muktaziyatna muvafk bir hilfet kastediyoruz - ki buna lehtar, aleyhtar olmak zere ikilii gsteren hibir cereyan yoktur. Bu kere efendiler, makam hilfet tabiriyle biz hilafet nam altnda icray saltanat ve tasaltun eden zt kastetmediimiz iin bu maddenin ona matuf olmad anlalyor. Saniyen; vaz' meruunu ahzeder, dediimiz bu maddeyi programa dercetmekten mtevellit btn dedikodular nihayet bulmu olur ve ayn zamanda hukuku esasiye icabatna gre bir tesir icra etmeyecei gibi, lemi islm zerinde de pek iyi bir tesir icra edecei muhakkaktr. Binaenaleyh bu maddeyi biz programa koymakla hem memleket dahilinde ve hem lemi islmiyette vukuu muhtemel dedikodulara nihayet vermi ve bir ucubeden ibaret olan imdiki mkle kar bir darbe vurmu olacaz. Binaenaleyh bu maddenin ilvesi vukuu muhtemel dedikodulara nihayet verecei ve pek iyi Jbir tesir icra edecei iin bunun programa aynen ithalini heyeti umumiyeden rica ederim. Silsile! maruzatm kestiniz. Onun iin maksatlarm lyikiyle arzedemedim. Binaenaleyh maksatlarm bundan ibarettir.

TUNALI HLM B. (Bolu) Arkadalar, bu noktadan Cenab Hak dil, kil, kmil bir padiah bir halife