TΕΥΧΟΣ 68 • 2015

π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α35 Σχολικός εκφοβισμός

Γιάννης Πατσώνης

39 «Ο ιατρός Τεχνοκράτης θα σας δεχθεί αφού πρώτα…»Αντώνης Παπαγιάννης

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΝΑ ΣΑΣ42 Οι ταλαιπωρίες ενός Έλληνα ασθενή

από το 1940 μέχρι το 1952Φίλιππος Γραμματικός

46 Τα καθίκια (δοκίμιον χρηστικού είδους)Δημ. Καραμήτσος

49 ΨυχογραφήματαΔέσποινα Χίντζογλου-Αμασλίδου 

52 Μια βραδιά με την Αφροδίτη, μια ζωή με τον υδράργυρο.

Mια ματιά στη χρήση του υδραργύρου για τη θεραπεία της σύφιληςΝικολέττα Γιαννούτσου

56 Ένας πόνος στη μέσηΑντώνης Παπαγιάννης

ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ59 Οι αποχωρήσαντες

61 ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Αποστέλλεται ταχυδρομικά στα ταμειακώς τακτοποιημένα μέλη. Διατίθεται ηλεκτρονικά (pdf) στην ιστοσελίδα του Ιατρικού Συλλόγου(www.isth.gr/?page=2693).

Φιλοσοφία του περιοδικούΤα Ιατρικά Θέματα είναι το τριμηνιαίο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου Θεσ-σαλονίκης. Εκτός από την επιστήμη και την ενημέρωση, στόχο έχει να προ-βάλλει την τέχνη, την ιστορία, τη δεοντολογία και φιλοσοφία της ιατρικής,την εκπαίδευση και την πρακτική της. Η οπτική γωνία με την οποία εξετάζο-νται τα θέματα αυτά (σοβαρή, ανάλαφρη, ακόμη και σκωπτική) αφήνεταιστην κρίση και το γούστο του κάθε συνεργάτη (εξαιρείται η εξύβριση και ησυκοφαντία). Ελπίδα και φιλοδοξία του περιοδικού είναι να έχει, κατά το δυ-νατόν, όχι εφήμερο, αλλά διαχρονικό χαρακτήρα.

Η ποιότητα του περιοδικού καθορίζεται από το σύνολο των συνεργασιώνπου το απαρτίζουν. Η συντακτική επιτροπή καλεί τους αναγνώστες να γί-νουν «ποιηταί λόγου» και να προσφέρουν τα κείμενά τους για δημοσίευση,που πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες (βλ. Πρόσκληση προς τους ανα-γνώστες). Οι παρεμβάσεις των συντακτών περιορίζονται στο ελάχιστο,όπως την ταξινόμηση των κειμένων κατά ενότητες και τη διάταξη της ύληςστο κάθε τεύχος. Ελπίζουμε, με τη βοήθεια όλων, η μέχρι τώρα ανοδική πο-ρεία του περιοδικού να συνεχισθεί και στο μέλλον.

Αν και το ιδανικό θα ήταν να κυκλοφορεί το περιοδικό σε καθορισμένες καιτακτικές ημερομηνίες, αυτό συχνά δεν είναι δυνατό για τεχνικούς λόγους.Αν κάποιο δημοσίευμα (π.χ. αναγγελία συνεδρίου) έχει χρονικό περιθώριοπου δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί από μια τριμηνιαία έκδοση, είναι καλύτερονα αποστέλλεται για ανάρτηση στην ιστοσελίδα του Συλλόγου και όχι γιαδημοσίευση. Τα τεύχη θα κυκλοφορούν κατά εποχή, ενώ στη δημοσίευσητης ύλης θα τηρείται, κατά το δυνατόν, η χρονολογική σειρά υποβολής τωνκειμένων. Αν κάτι πρέπει να δημοσιευθεί κατά προτεραιότητα, παρακα-λούμε να επικοινωνείτε με τη διεύθυνση σύνταξης στην ηλεκ τρονική διεύ-θυνση antpap56@otenet.gr. Η συντακτική επιτροπή δια τηρεί το δικαίωμακατανομής της ύλης κατά την κρίση της, εφόσον υπάρχει πλεόνασμα προ-σφοράς.

Οι κανόνες συγγραφής είναι απλοί. Θέλουμε κείμενα δακτυλογραφημέναστη μια όψη του χαρτιού, μήκους 500-2.000 λέξεων (μέχρι 4 σελίδες Α4 μεμονό διάστημα και με στοιχεία Times μέγεθος 12), που μπορούν να απο-στέλλονται με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ως προσαρτημένα αρχεία Word(attached files) στην παραπάνω διεύθυνση, ή να κατατίθενται προσωπικά ήταχυδρομικά στα γραφεία του ΙΣΘ, Πλ. Αριστοτέλους 4. Ανώνυμα άρθρα δενμπορούν να δημοσιευθούν. Οι συγγραφείς κειμένων πάνω σε επιστημονικάθέματα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το γενικό αναγνωστικό κοινό και ναπροσφέρουν γνώσεις προσιτές σε όλους τους γιατρούς, αποφεύγοντας τιςπολύ εξειδικευμένες πληροφορίες και τη μακροσκελή βιβλιογραφία.

Το γράμμα του ΠροέδρουΔρ Αθανάσιος Α. Εξαδάκτυλος

Πρόεδρος ΙΣΘ

Yγεία: Ο χρόνιος ασθενήςΜε δεδομένη την επιδείνωση των παροχώνπρος τους ασθενείς τα τελευταία χρόνια, πολ -λοί συνάνθρωποί μας έχουν την εντύπωσηότι ο χώρος της υγείας στη χώρα μας πάσχειλόγω του μνημονίου και των εφαρμοστικώνπολιτικών του.

Στην πραγματικότητα η Ελλάδα ποτέ δενείχε ένα σωστό κι αποτελεσματικό σύστημαυγείας ανάλογο των υπολοίπων ευρωπαϊκώνκρατών. Πάντοτε υπήρχε υστέρηση στην αξιο-ποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, στην ορ-θολογική και αποτελεσματική χρήση των οι-κονομικών πόρων, στη δημιουργία απλών,φιλικών και μη γραφειοκρατικών δομών γιατους ασθενείς.

Η υπερπληθώρα του ιατρικού δυναμικούτης χώρας σε συνδυασμό με τα προβλήματατης προπτυχιακής και μεταπτυχιακής εκπαί-δευσης, η διογκούμενη γραφειοκρατία τουσυ στήματος και η ανερμάτιστη διαχείρισή τουαπό τους κατά εποχές πολιτικούς προϊσταμέ-νους, οδήγησαν στο να μην έχουμε πο τέ ένασωστό σύστημα υγείας παρά τις θριαμβολογίεςτου παρελθόντος για το ΕΣΥ. Η μοναδική ολο-κληρωμένη και φέρελπις πρόταση ήταν αυτή

του καθηγητή Δοξιάδη προ 40 ετών που εγκα-ταλείφθηκε από την τότε κυβέρνηση μετ’επαίνων. Όταν τα χρόνια της ευδαιμονίας στοδομικά προβληματικό σύστημα υγείας προ-στέθηκε η ιδιοτελής και αλόγιστη σπατάλητων πολιτικών και επιστημονικών διαχειριστώντου, τότε φτάσαμε σε υπέρογκες δαπάνες το2010, χωρίς ανάλογα αποτελέσματα στηνπράξη.

Με την εφαρμογή του μνημονίου από το2011, το ζητούμενο ήταν η βελτίωση των πα-ρεχομένων υπηρεσιών διά του εξορθολογι-σμού του συστήματος και παράλληλα η οικο-νομία στους πόρους που δεν ήταν πλέον δια-θέσιμοι. Η πολυπλοκότητα του εγχειρήματοςαπαιτούσε τη συνεργασία όλων των φορέωνκαι κυρίως την εφαρμογή επιστημονικών κα-νόνων για να μην πληγεί η ποιότητα των ια-τρικών υπηρεσιών.

Αντ’ αυτού επελέγη η κομπογιαννίτικη θε-ραπεία του «πονάει κεφάλι, κόβω κεφάλι»,από ένα πολιτικό σύστημα το οποίο αδυνα-τούσε να οργανώσει το σύστημα υγείας ότανυπήρχε αφθονία πόρων. Με αντιεπιστημονικάμέτρα επετεύχθη να μειωθεί το κόστος γιατον κρατικό προϋπολογισμό και τα ασφαλι-στικά ταμεία, μεταφέροντας απλά τη δαπάνη

στους πολίτες, στους παρόχους με τη μορφήζημίας και σε πολλές περιπτώσεις καταργώνταςαπλώς αναγκαίες θεραπείες και νοσηλείες.

Παράλληλα, η διαπλοκή του πολιτικού συ-στήματος με συμφέροντα στον χώρο τηςυγείας, δημιούργησε ένα νομικό περιβάλλονεν πολλοίς ανεξέλεγκτης και αχαλίνωτης δρα-στηριοποίησης εις βάρος του προϋπολογισμούκαι των συμφερόντων των ασθενών. Οι πολι-τικοί προϊστάμενοι την ώρα που θα έπρεπενα αναζητήσουν τη συμβουλή των γιατρώνγια το πώς θα μειωθεί η συνολική δαπάνη στονχώρο της υγείας με ασφάλεια και το πώς θαβελτιωθεί ένα σύστημα που ποτέ δεν ήτανκαλό, επέλεξαν όπως πάντα να εμπιστευτούνκαι πάλι τη γραφειοκρατία που ως λερναίαύδρα επεκτείνεται στον χώρο της υγείας, συχνάμε υπέρογκες αμοιβές. Στρατιές συμβούλων,μελετητών, ειδικών για τα διοικητικά της οι-κονομίας, με απλά λόγια, ανεύθυνων ουσιαστικάγια την υγεία των ασθενών σε εξατομικευμένηβάση και άσχετων με την πραγματικότηταεκλήθησαν να λύσουν το πρόβλημα που οιίδιοι διαχρονικά είχαν δημιουργήσει.

Παρ’ όλα αυτά το σύστημα σήμερα βρί-σκεται στο χειρότερο σημείο του, οι πολιτικοίυπεύθυνοι αντί να καταργήσουν γραφειοκρα-τικές δομές περιττές και αναποτελεσματικέςτις στελεχώνουν με τους εκλεκτούς τους καιο λογαριασμός έχει μονίμως παραλήπτη τονασθενή και τον γιατρό. Τον γιατρό που συμ-βάλλεται με τον ΕΟΠΥΥ για να πληρώνεταιόποτε βολέψει, τον γιατρό που εργάζεται στονοσοκομείο κακοπληρωμένος και συχνά απλή-

ρωτος, την ίδια ώρα που κάνουν χρυσές δου-λειές τα φρούτα των ιδιωτικών ελεγκτικώνεταιρειών, οι πιστοποιητές κατά ISO και οιδιάφοροι μελετητές.

Το απλό ερώτημα που προκύπτει είναιγιατί κατευθύνουμε τους λιγοστούς πόρουςπρος τη γραφειοκρατία του συστήματος πουδιογκώνεται, ενώ υπάρχουν τραγικές ελλείψειςστο επιχειρησιακό κομμάτι της υγείας (γιατροί,νοσηλευτές, υλικά κ.λπ.).

Γιατί το πολιτικό σύστημα δεκαετίες τώραπαρακάμπτει τις προτάσεις του ιατρικού κό-σμου, ο οποίος διά των ιατρικών συλλόγωνπου είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου,έχει από τον νόμο την αρμοδιότητα να συμ-βουλεύει την πολιτεία και μάλιστα χωρίς κό-στος. Η απάντηση είναι δυστυχώς απλή αλλάκαι δυσάρεστη. Γιατί η διαχείριση της εξουσίαςκαι των πόρων που αυτή συνεπάγεται, ασκείπάντα μια ακατανίκητη «γοητεία» στην οποίαείναι αδύνατον να αντισταθούν. Γιατί τα τε-λευταία χρόνια πίστεψαν πως θα μπορούσαννα σχεδιάσουν το σύστημα της υγείας σύμ-βουλοι ξένοι προς την ελληνική πραγματικό-τητα, γιατί παράλληλα έπρεπε να ικανοποιη-θούν και υψηλά ρουσφέτια και γιατί, τέλος,στο Υπουργείο Υγείας επελέγησαν και τοπο-θετήθηκαν κατ’ ακολουθία απολύτως ακα-τάλληλοι άνθρωποι από πλευράς γνώσεων,φιλοσοφίας και χαρακτήρα. Με απλά λόγια οχρόνιος ασθενής που λέγεται Υγεία στην Ελ-λάδα, μπορεί να θεραπευτεί μόνο από τουςγιατρούς. Το αντίθετο το δοκιμάζουν εδώ καιδεκαετίες με τα γνωστά αποτελέσματα.

Ιατρικά θέματα 68

«Δεῖ δὲ κειμένων»Δρ Αντώνης Παπαγιάννης

Πνευμονολόγος

Εντός έδρας

Οι αναγνώστες κρατούν στα χέρια τους έναακόμη τεύχος των Ιατρικών Θεμάτων. Κάποιοιίσως να απόρησαν με την αργοπορία, μπορείκαι να αναρωτήθηκαν αν σταμάτησε η έκδοσητου περιοδικού. Χρειάζονται λοιπόν μερικέςεξηγήσεις.

Για να κυκλοφορεί το περιοδικό υπάρχουνορισμένες προϋποθέσεις. Η πρώτη και βασική(η βούληση και η ενεργός υποστήριξη απότο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιατρικού Συλ-λόγου) είναι δεδομένη. Η επόμενη, εξίσουβασική, είναι να υπάρχει η ‘πρώτη ύλη’, τα κεί-μενα. Κι εδώ το μπαλάκι περνάει στους ανα-γνώστες-μέλη του Συλλόγου.

Ένα τεύχος του περιοδικού χρειάζεται πε-ρίπου 15-20 άρθρα (ανάλογα με την έκτασήτους), χωρίς να υπολογίσουμε τις σταθερέςσελίδες. Όταν υπάρχει επαρκής προσφορά,έχουμε και την πολυτέλεια της επιλογής (μεσύγχρονη γλώσσα θα μιλούσαμε για ‘πρωτο-γενές πλεόνασμα’). Δυστυχώς όμως τον τε-λευταίο χρόνο η προσφορά ύλης ακολουθείτην γενική πορεία των δημοσιονομικών τηςχώρας, με ελλείμματα, δανεικά και… επαιτείαγια την εξεύρεση των αναγκαίων πνευματικώνπόρων. Ακόμη και η προσφυγή στον ‘έκτακτομηχανισμό στήριξης’ (παλαιά κείμενα γνωστώνκαι συνήθων ‘υπόπτων’) έχει τα όριά της: δεν

είναι δυνατόν κάθε τόσο να εμφανίζονται ταίδια ονόματα.

Το περιοδικό κατά καιρούς έχει φιλοξενήσειεργασίες πολλών ανθρώπων που για κάποιολόγο δείχνουν να σταμάτησαν να γράφουν.Ωστόσο, κατά την προσωπική μας γνώμη τογράψιμο είναι αρρώστια που δεν περνάει εύ-κολα. Με την πεποίθηση αυτή απευθύνουμετην πρόσκληση σε παλαιούς και νέους συ-νεργάτες να καταθέσουν τη γραπτή παραγωγήτους (ποιητική, λογοτεχνική, φιλοσοφική, ιστο-ρική, ενημερωτική), τηρώντας τους κανόνεςτης αρθρογραφίας του περιοδικού (τις δικέςμας ‘κόκκινες γραμμές’). Παραφράζοντας τονΔημοσθένη θα λέγαμε: «Δεῖ δὲ κειμένων,ὢ ἰατροί! » . Εκτός από τα κείμενα βέβαια θαζητούσαμε και φωτογραφίες (κατάλληλες γιαασπρόμαυρη αναπαραγωγή) καθώς και απο-φθέγματα και ρητά, απαραίτητο υλικό για ‘γε-μίσματα’ στα αναπόφευκτα κενά των σελίδων.Ευπρόσδεκτα όλα.

Τα ‘δανεικά’ βέβαια έχουν και τη θετικήτους πλευρά. Έτσι στο τεύχος αυτό φιλοξε-νούμε ένα άρθρο του Ν. Σαραντάκου για τηγλώσσα του χρήματος, το οποίο πάντα κατα-φέρνει να είναι επίκαιρο και πάντα ‘εν ανε-παρκεία’. Τελικά κι ο Δημοσθένης κάποιοδίκαιο είχε.

Πρόσκληση προς τους αναγνώστες

Τα Ιατρικά Θέματα δέχονται για δημοσίευση, πάντα μετά από έγκρισητης συντακτικής επιτροπής, κείμενα που να ενδιαφέρουν το ευρύ ια-τρικό κοινό, και που μπορεί να είναι:

Βραχείες παρουσιάσεις ιατρικών θεμάτων γενικού ενδιαφέροντος.Δεν θα πρέπει να είναι ούτε εξαντλητικές από βιβλιογραφική πλευρά,ούτε πολύ εξειδικευμένες. Η απλή γραφή και η ευχάριστη ανάγνωσηεί ναι κριτήρια πιο σημαντικά από την «τελευταία λέξη» της ερευνητικήςδραστηριότητας πάνω στα θέματα αυτά. Οπωσδήποτε όμως οι πα-ρεχόμενες πληροφορίες θα πρέπει να είναι επιστημονικά ορθές.

Προσωπικές εμπειρίες είτε από τον επαγγελματικό χώρο της ιατρικής(δημόσιο και ιδιωτικό), είτε από βιώματα ιατρών ως ασθενών (για ναγνωρίζουμε και την «άλλη πλευρά του νομίσματος»). Ακόμη και πα-ράπονα ή κριτικές είναι αποδεκτά, αρκεί να µην έχουν χαρακτήραονομαστικής προσβολής ή εξύβρισης προσώπων ή ιδρυμάτων. Τέτοιακείμενα μπορούν να γραφούν και από µη ιατρούς. Θα πρέπει πάντοτενα υποβάλλονται επώνυμα, ωστόσο μπορεί να δημοσιεύονται καιανώ νυμα, εφόσον ο συντάκτης τους το επιθυμεί.

Σκέψεις και προβληματισμοί πάνω στη φύση, την τέχνη, την απο -στολή, την εκπαίδευση και την άσκηση της ιατρικής.

Ιστορικά και λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στον ιατρικόχώρο, την υγεία και την αρρώστια.

Όλα τα κείμενα πρέπει να είναι πρωτότυπα και να μην παραβιάζουνπνευματικά δικαιώματα άλλων συγγραφέων ή εκδοτών (copyright).

Τα Ιατρικά Θέματα δεν δημοσιεύουν παρουσιάσεις περιστατικών,πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες ή πρακτικά συνεδρίων, ούτε κείμεναπου να έχουν διαφημιστικό χαρακτήρα. Σκοπός του περιοδικού είναινα απο τελεί ένα βήμα έκφρασης και διαλόγου των γιατρών πάνωστα θέματα που τους απασχολούν στην καθημερινή τους εργασία.Για την προβολή του αμιγώς επιστημονικού έργου υπάρχουν πολλάκαι πιο κατάλληλα έντυπα. Ελπίζουμε στην κατανόηση των συναδέλφων,ώστε να µην βρισκόμαστε στη δυσάρεστη θέση να απορρίπτουμεκείμενα που μπορεί να έχουν επιστημονική αξία, δεν ανήκουν όμωςστα πλαίσια της φιλοσοφίας των Ιατρικών Θεμάτων.

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 7-9

Οι πραγματικές ανάγκες των ασθενών σε φάρμακα και

η κάλυψή τους σε περίοδο οικονομικής κρίσης*

Δρ Χρήστος Ντέλλος

Διευθυντής Καρδιολογικού Τμήματος Τζάνειου Νοσοκομείου Πειραιά

Η συζήτηση για τα γενόσημα, πρωτότυπα,υψηλού κόστους και καινοτόμα φάρμακα,έρχεται και πάλι στο προσκήνιο, καθώς η ηγε -σία του υπουργείου Υγείας χαράζει μια νέαπολιτική για τη φαρμακευτική κάλυψη τουπληθυσμού. Μια απίστευτη σπατάλη στο πα-ρελθόν σε φάρμακα, αλλά και σε διαγνωστικέςεξετάσεις και επεμβατικές πράξεις και υλικά,αποτέλεσμα της διαφθοράς στο χώρο της υγεί-ας, συνέβαλε αποφασιστικά στην οικονομικήκρίση της χώρας. Μετά το 2009, η δημόσιαφαρμακευτική δαπάνη μειώθηκε σταδιακάσημαντικά. Η μείωση της δημόσιας εξωνο-σοκομειακής φαρμακευτικής  δαπάνηςπραγματοποιήθηκε με τη μείωση της τι μής

των φαρμάκων, την αύξηση της συμμετοχήςτων ασφαλισμένων και τη μεγάλη αύξησητης ιδιωτικής δαπάνης από ασθενείς  χωρίςασφαλιστική κάλυψη, λόγω της ραγδαίας αύ-ξησης της ανεργίας. Το βάρος δηλαδή μετα-τοπίστηκε κυρίως στον οικονομικά αδύνατοασθενή, χωρίς να επηρεασθεί η πολυφαρ-μακία και η σπάταλη συνταγογράφηση,που μαστίζουν τις τελευταίες δεκαετίες τηχώρα, καθώς συντηρούνται από τη «συνεχι-ζόμενη ιατρική εκπαίδευση» των γιατρών απόαμέτρητες ιατρικές εταιρείες – ταξιδιωτικάγραφεία ιατρικού συνεδριακού τουρισμού,με κύριο σκοπό το φαρμακευτικό marketingκαι τα προσωπικά οφέλη των διοργανωτών!

* Αναδημοσιεύεται από την προσωπική ιστοσελίδα του συγγραφέως [www.ntellos.gr] με την άδειά του.

8

Ιατρικά θέματα 68

Τα εισαγόμενα φάρμακα είχαν 80% μερίδιοαγοράς την τελευταία 15ετία. Αυτό το ποσοστό,σε συνδυασμό με την απίστευτη υπερσυντα-γογράφηση, οδήγησαν σε έξοδο από τη χώραπολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, χωρίς αντα-ποδοτικότητα στην υγεία του πληθυσμού. Ηδιάθεση του υπουργείου Υγείας για ενίσχυσητων γενοσήμων φαρμάκων που παράγονταιστη χώρα από ελληνικές, αλλά και ξένες εται-ρείες, είναι μια καλή αρχή. Πρέπει όμως νασυνδυασθεί με μείωση της υψηλής τιμής τουςκαι με την προστασία παλαιών φθηνών καικαταξιωμένων πρωτοτύπων φαρμάκων, πολ-λά από τα οποία επίσης παράγονται στην Ελ-λάδα. Να σημειώσουμε πως σήμερα κατανα-λώνουμε γενόσημα σε ποσοστό περίπου 25%,όταν το αντίστοιχο ποσοστό γενοσήμων στιςπλούσιες χώρες των δανειστών μας είναι 80%και στις ΗΠΑ ακόμα περισσότερο! Ένα μέροςτους μάλιστα προέρχεται από την ελληνικήφαρμακοβιομηχανία, που  θεωρείται ιδιαίτεραποιοτική και αξιόπιστη.

Ιδιαίτερη σημασία έχει και ο περιορισμόςτης κατανάλωσης των ακριβών «καινοτόμων»φαρμάκων, που στην πλειονότητά τους δενέχουν αποδείξει σημαντικό  όφελος από τουψηλό τους κόστος και δυστυχώς καταναλώ-νονται στην Ελλάδα της κρίσης σε μεγαλύτερηαναλογία από όσο στις πλούσιες χώρες της Ευ-ρώπης! Καταφέραμε μέσα στην κρίση να δι-πλασιάσουμε την κατανάλωση των πανάκριβων«νέων καινοτόμων», αλλά αμφίβολης υπεροχήςέναντι των δοκιμασμένων παλαιών και φθηνώνφαρμάκων! Σε αυτό συνέβαλε και η προηγού-μενη πολιτική με την έμφαση στο «φθηνότερογενόσημο», με την αιτιολογία «να παραμείνειχώρος για τα νέα καινοτόμα φάρμακα, που δενπρέπει να στερηθούν οι Έλληνες ασθενείς».Έτσι όμως και αμφίβολης ποιότητας γενόσημακαταναλώνουμε, και την εγχώρια βιομηχανίαβλάπτουμε προς όφελος των πολυεθνικών.

Υπολογίζεται πως το 2009 η Ελλάδα είχεκατανάλωση φαρμάκων ανάλογη με προηγ-

μένες χώρες με 3πλάσιο ή 4πλάσιο πληθυσμό.Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα! Η μείωση σε«όγκο» φαρμάκων, δηλαδή σε κουτιά, χάπιακ.λπ., είναι μόνο 5%!

Η πολυφαρμακία και η αδικαιολόγητη συ-νταγογράφηση ακριβών φαρμάκων, που συχνάοι ασθενείς διακόπτουν λόγω οικονομικής αδυ-ναμίας να τα προμηθευτούν, με τραγικές συ-νέπειες,  πρέπει να χτυπηθεί από τη νέα ηγεσίατου ΕΟΦ στη ρίζα της: Την έγκριση χρηματο-δότησης από τις φαρμακευτικές εταιρείες τωνχιλιάδων ιατρικών συνεδρίων, που με λίγεςεξαιρέσεις συνεχίζουν να βλάπτουν σοβαράτην ιατρική συνείδηση και σκέψη των γιατρών,μετατρέποντας πολλούς σε πρόθυμους συ-νταγογράφους και ευθυνόφοβους συντάκτεςπαραπεμπτικών εργαστηριακών εξετάσεων.

Εδώ η ευθύνη της ιατρικής ελίτ είναι τε-ράστια! Κλεισμένη στον πολυτελή μικρόκοσμότης, χωρίς ενοχές και κοινωνική ευαισθησία,ζει και συμπεριφέρεται όπως και στα χρόνιατης λεηλασίας των οικονομικών πόρων τηςΥγείας, για την οποία φέρει καίρια ευθύνη.Πιέζει αφόρητα ακόμα και τις φαρμακευτικέςεταιρείες για περισσότερα συνέδρια στις «νέεςεξελίξεις», που στην Ελλάδα φαίνεται πωςέχουμε κάθε εβδομάδα, δηλαδή για συνέδριαπροώθησης των πανάκριβων αβέβαιης απο-τελεσματικότητας και ασφάλειας φαρμάκων.Εκείνο που δεν έκανε ποτέ και δεν κάνει ούτεκαι τώρα, σε περίοδο βαθιάς οικονομικής κρί-σης, είναι να παρέχει  πραγματική εκπαίδευσηστην ορθολογική φαρμακευτική κάλυψη τωνασθενών, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος-όφε-λος. Εκείνο που επίσης η ιατρική ελίτ της χώ -ρας  δεν έκανε ποτέ και δεν κάνει και τώρα, εί -ναι η ενημέρωση των γιατρών και του κοινούγια την αξία των παλαιών φθηνών πρωτο-τύπων φαρμάκων και των γενοσήμων, πουτόσο συκοφαντήθηκαν στη χώρα μας. Απο-τέλεσμα αυτού του είδους «συνεχιζόμενης ια-τρικής εκπαίδευσης» στη σπατάλη και τη δια-φθορά  είναι η «πλύση εγκεφάλου» και η δη-

9

Αρθρογραφία

μιουργία σύγχυσης στους μαχόμενους γιατρούςτου δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, που αντι-μετωπίζουν και οι ίδιοι, ιδιαίτερα οι νέοι,σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Περισσότερα φάρμακα, διαγνωστικέςεξετάσεις και επεμβάσεις δεν σημαίνουνκαλύτερη υγεία! Αυτό έχει δείξει η διεθνής,αλλά και η πρόσφατη ελληνική εμπειρία. Οιασθενείς συχνά στερούνται στοιχειώδεις ανά-γκες, που επηρεάζουν καίρια και την υγείατους, όπως κατάλληλη τροφή και θέρμανση,για να καλύψουν έξοδα από θεραπείες, πουείτε δεν χρειάζονται, είτε μπορούν να καλυ-φθούν πολύ φθηνότερα. Σε όλα τα χρόνιανο σήματα, όπως υπέρταση, σακχαρώδης δια-βήτης, στεφανιαία νόσος, κολπική μαρμαρυγή,αλλά και νοσήματα όλων των ειδικοτήτων,τα παλιά φθηνά και δοκιμασμένα φάρμακα,πρωτότυπα και γενόσημα, είναι ιδιαίτερα απο-τελεσματικά και ασφαλή, ενώ έχουν το πλεο-νέκτημα της καλύτερης «συμμόρφωσης τουασθενούς», δηλαδή του μειωμένου κινδύνουνα τα σταματήσει για οικονομικούς λόγους.Ο καταχρεωμένος και με άδεια ταμεία ΕΟ-ΠΥΥ δεν υποχρεούται να καλύπτει νέα ακριβάφάρμακα, όταν υπάρχουν ισοδύναμα παλαιά.Τα ιδιαίτερα υψηλού κόστους ορφανά φάρ-μακα των σπάνιων παθήσεων, όπου έγινετόση κατάχρηση τα προηγούμενα χρόνια, θαπρέπει να χορηγούνται αυστηρά μόνο στουςελάχιστους ασθενείς που έχουν ένδειξη. Ιδι-αίτερα τα αντικαρκινικά φάρμακα θα πρέπεινα δίδονται με αυστηρά ιατρικά και ηθικάκριτήρια πραγματικού οφέλους του αρρώστουκαι όχι με στόχο το οικονομικό όφελος όσωνεμπλέκονται στη διακίνηση και χορήγησήτους, όπως συχνά συνέβαινε στο αμαρτωλόπαρελθόν και ίσως συμβαίνει και σήμερα.

Τα θεραπευτικά πρωτόκολλα μπορούννα προσφέρουν πολύ περισσότερα από ισο-πεδωτικά μέτρα, όπως το πλαφόν και οι ορι-ζόντιες περικοπές, με την προϋπόθεση πωςδεν θα συνταχθούν από πανεπιστημιακούς

και γιατρούς του ΕΣΥ με στενούς οικονομικούςδεσμούς με τη φαρμακοβιομηχανία. Το ίδιοισχύει και για τους οικονομολόγους υγείαςκαι συλλόγους ασθενών, που θα μπορούσαννα βοηθήσουν, χωρίς όμως τον ασφυκτικόεναγκαλισμό, που υπάρχει σήμερα, με οικο-νομικά συμφέροντα. Για όλες τις ακριβές θε-ραπείες είναι απαραίτητο να δημιουργηθούναρχεία καταγραφής των ασθενών (regi -stries), που πραγματικά τις έχουν ανάγκη.Πρέπει επίσης να γίνεται διάκριση αν ένα νέοφάρμακο είναι πραγματικά καινοτόμο, ανδηλαδή προσφέρει μια  ουσιαστική βοήθειασε μια νόσο, που δεν μπορεί να δοθεί από ταήδη χρησιμοποιούμενα φάρμακα, και πουμπορεί να δικαιολογήσει το υψηλό του κόστος.Ιδιαίτερα τώρα, σε περίοδο βαθιάς οικονομικήςκρίσης, οι γιατροί, αλλά και οι φαρμακοποιοί,πρέπει να ενημερωθούν για την ύπαρξη ισο-δύναμων οικονομικών επιλογών από εκείνεςπου προτείνει το φαρμακευτικό marketing γιακάθε νόσο και να ενημερώνουν τους ασθενείςαντικειμενικά. Οι ασθενείς επίσης πρέπει ναρωτούν το γιατρό τους για το κόστος της κάθεθεραπείας και για τις οικονομικότερες θερα-πευτικές επιλογές, που κατά κανόνα είναι τοίδιο αποτελεσματικές και ασφαλείς!

Οι πραγματικές ανάγκες όλων των ασθε-νών σε φάρμακα μπορούν να καλυφθούν σεπερίοδο οικονομικής κρίσης, ακόμα και μεσυμπιεσμένους οικονομικούς προϋπολογισμούς,αρκεί να αντιμετωπισθεί η προκλητή ζήτησηκαι η αναίτια και επιζήμια για τον άρρωστο συ-νταγογράφηση φαρμάκων υψηλού κόστους. Ηεξυγίανση στο φάρμακο είναι άμεση προτε-ραιότητα για τη χώρα και μπορεί να γίνει μετέτοιο τρόπο, που θα ωφελήσει τους ασθενείς,το κράτος, την ελληνική φαρμακοβιομηχανία,αλλά και τους γιατρούς και φαρμακοποιούς,που θα διεκδικήσουν αμοιβές με αξιοπρέπεια,από την οικονομία που θα προκύψει.

Δήλωση οικονομικών συμφερόντων:κανένα.

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ.­10-14

Εκατό­χρόνια­θυροξίνηςΔρ Γεράσιμος Κρασσάς MD, PhD, FRCP (Lond)

Ενδοκρινολόγος,Άμισθος­Καθηγητής­Ιατρικής­Σχολής­ΕΚΠΑ,­

Εκπρόσωπος­των­Ελλήνων­Ενδοκρινολόγων­στην­UEMS­

­Η­αρχή­του­20ού­αιώνα­βρήκε­τη­Mayo Clinicστο­Rochester της­Minnesota των­Η.Π.Α.­ναείναι­το­κέντρο­του­κόσμου­για­τη­χειρουργικήτου­θυρεοειδούς.­Οι­Charles H.­Mayo και­Hen­-ry S.­Plummer ανέπτυξαν­μεθόδους­που­είχανστόχο­την­ασφαλή­θυρεοειδεκτομή,­ιδιαίτεραόταν­υπήρχε­και­θυρεοειδική­οφθαλμοπάθεια.Η­θνητότητα­από­30%­που­ήταν­στα­περισ-σότερα­νοσοκομεία­έπεσε­στο­3%.­Αυτό­απο-τέλεσε­ και­ την­ αιτία­ για­ να­ συρρέουν­ στηMayo Clinic χιλιάδες­ασθενείς­με­θυρεοειδικάνοσήματα­και­να­αποτελέσει­την­Μέκκα­τηςχειρουργικής­του­θυρεοειδούς.­Το­1908­δη-μοσίευσαν­οι­δυο­τους­την­εμπειρία­τους­σε1.000­ασθενείς,­ενώ­τρία­χρόνια­αργότερα­σε5.000­ ασθενείς.­ Το­ 1911­ η­ θυρεοειδεκτομήήταν­η­πλέον­συνήθης­επέμβαση­στην­MayoClinic.

Λόγω­αυτής­της­μεγάλης­συρροής­αρρώ-στων,­οι­δύο­αυτοί­χειρουργοί­μαζί­με­1-2­άλ-λους­συναδέλφους­τους­αποφάσισαν­να­δη-μιουργήσουν­ ένα­ πειραματικό­ εργαστήριο

στο­οποίο­θα­μπορούσαν­να­ερευνήσουν­σεβάθος­τον­μεταβολισμό­του­ιωδίου­και­άλλωνιωδιούχων­πεπτιδίων­που­είχαν­άμεση­σχέσημε­τη­φυσιολογία­της­θυρεοειδικής­λειτουρ-γίας.

Η­ευκαιρία­ήλθε­όταν­ένας­νέος­χημικόςέστειλε­ένα­γράμμα­και­τους­ζητούσε­να­τουδοθούν­ οι­ δυνατότητες­ για­ να­ απομονώσειτη­δραστική­ουσία­ του­θυρεοειδούς­αδένα.Αυτός­ήταν­ο­Edward Kendall,­απόφοιτος­τουΠανεπιστημίου­Columbia.­Το­ενδιαφέρον­τουτελευταίου­για­τα­θυρεοειδικά­νοσήματα­ξε-κίνησε­όταν­στην­προφορική­δοκιμασία­γιατη­στήριξη­της­διατριβής­του­ρωτήθηκε­γιατον­ μεταβολισμό­ του­ ιωδίου,­ τον­ οποίο­ καιδεν­ γνώριζε.­Αυτός­ήταν­και­ ένας­από­ τουςβασικούς­λόγους­που­θέλησε­να­αφιερώσειμετέπειτα­ το­ επιστημονικό­ του­ ενδιαφέρονστον­μεταβολισμό­ιωδίου­και­γενικότερα­στονθυρεοειδή.

Ήταν­τότε­γνωστό­ότι­μετά­από­θυρεοει-δεκτομή­εκδηλωνόταν­κλινικά­μετεγχειρητικό

11

Αρθρογραφία

μυξοίδημα,­ ενώ­ η­ χορήγηση­ εκχυλίσματοςθυρεοειδούς­ μπορούσε­ να­ αντιστρέψει­ τασυμπτώματα.­ Όμως­ η­ δραστική­ ουσία­ τουεκχυλίσματος­ήταν­άγνωστη.­Ο­Kendall θέλησετότε­να­ερευνήσει­το­όλο­θέμα­και­επειδή­οιοικονομικές­του­δυνατότητες­ήταν­πενιχρές,ζήτησε­να­πραγματοποιήσει­την­έρευνά­τουαυτή­στην­Mayo Clinic όπου­μόλις­είχαν­ξεκι-νήσει­έρευνες­επάνω­στο­ίδιο­αντικείμενο.­

Έφτασε­στο­Rochester έχοντας­στην­τσέπητου­ένα­μικρό­φιαλίδιο­με­εκχύλισμα­θυρεο-ειδούς­ αδένα­ και­ με­ την­ αποφασιστικότητατου­νέου­επιστήμονα­να­βρει­την­απάντηση.Άρχισε­ να­ εργάζεται­ στο­Rochester τον­Φε-βρουάριο­του­1914.­Τον­Δεκέμβριο­του­1914είχε­κάνει­αρκετή­πρόοδο­και­είχε­φτιάξει­μιασκόνη­που­είχε­40%­σε­βάρος­ιώδιο,­αλλά­οόγκος­της­ήταν­μικρός.­

Προχώρησε­αποκρυσταλλώνοντας­με­εκ-χύλισμα­ αλκοόλης­ την­ καθαρή­ αυτή­ ουσίακαι­μετά­από­πολλούς­γύρους­εργασιών­δια-πίστωσε­ότι­το­60%­της­ουσίας­σε­βάρος­ήτανιώδιο.­Τέλος,­διέλυσε­το­εκχύλισμα­σε­αιθανόληκαι­προσέθεσε­οξύ,­και­τότε­παρατήρησε­κρυ-στάλλους­καθαρής­θυρεοειδικής­ορμόνης­ναβγαίνουν­από­το­διάλυμα.­Ονόμασε­την­ουσίαπου­έβγαινε­από­το­εκχύλισμα­θυροξίνη­(Τ4).Ήταν­ανήμερα­τα­Χριστούγεννα­του­1914.

Ο­Kendall συνέχισε­να­εργάζεται­για­μερικάακόμα­ χρόνια­ επάνω­ στα­ προβλήματα­ τωννοσημάτων­του­θυρεοειδούς­και­μετά­το­εν-διαφέρον­του­στράφηκε­στα­επινεφρίδια­καιστις­άγνωστες­τότε­ορμόνες­τους.­Γι’­αυτή­τηδουλειά­του­και­συγκεκριμένα­για­τη­σύνθεσηκαι­την­κλινική­χρήση­της­κορτιζόνης­έλαβετο­βραβείο­Nobel το­1950.

Το­ 1927­ έγινε­ η­ σύνθεση­ της­ αριστερό-στροφης­θυροξίνης­(λεβοθυροξίνης,­LT4)­στοεργαστήριο­από­τους­Βρετανούς­επιστήμονεςHarington και­Barger,­οι­οποίοι­εργαζόντουσανστο­Εθνικό­Ινστιτούτο­Μεταβολικών­Ερευνώντου­Λονδίνου­ (NIMR).­ Οι­ ίδιοι­ ερευνητές­ ταεπόμενα­ χρόνια­ δημοσίευσαν­ πρωτοπόρες

εργασίες­ (Harington 1933)­ που­ αφορούσαντη­ βιοχημεία­ διαφόρων­ θυρεοειδικών­ καιεξωθυρεοειδικών­ ιωδιούχων­πρωτεϊνών­καιπεπτιδίων.­

Σ’­αυτό­το­διάσημο­εργαστήριο­ήλθε­ναεργασθεί­ ως­ μεταπτυχιακή­ υπότροφος­ ηRosalind Venetia Pitt-Rivers με­ αντικείμενοτη­βιοσύνθεση­της­Τ4­και­άλλων­ ιωδιούχωνπεπτιδίων.­ Αυτή­ η­ συνεργασία­ κατέληξε­ σεπολλές­ ανακαλύψεις­ και­ συγκεκριμένα­ στοότι­το­D-ισομερές­της­Τ4­στερείται­βιολογικήςδραστηριότητας,­όπως­επίσης­και­στην­ανα-κάλυψη­της­μονοϊωδιοτυροσίνης­(MIT)­στονθυρεοειδή­αδένα.­

Η­ανακάλυψη­των­ραδιοϊσοτόπων­και­τηςχρωματογραφίας­ επί­ χάρτου­ στη­ δεκαετία’40-’50­επέτρεψε­στους­ερευνητές­να­ανακα-λύψουν­τη­ΜΙΤ­στη­θυρεοσφαιρίνη.­

Την­ ίδια­εποχή­η­ομάδα­του­Jean Rocheστο­Κολλέγιο­της­Γαλλίας­στο­Παρίσι­πειρα-ματιζόταν­επάνω­στο­ίδιο­αντικείμενο­και­συ-γκεκριμένα­ στα­ φυσικά­ ανάλογα­ της­ Τ4­ μεεπακόλουθο­έναν­γόνιμο­συναγωνισμό­μεταξύτων­δύο­ομάδων.­

Τον­ χειμώνα­ του­ ’50­ ένας­Καναδός­ανα-τόμος­και­ενδοκρινολόγος,­ο­Jack Gross,­ήλθεστο­ Mill Hill στα­ περίχωρα­ του­ Λονδίνου,όπου­ είχε­ ήδη­ μετακομίσει­ το­ εργαστήριοτου­Harington και­στο­οποίο­πρωταγωνιστικόρόλο­έπαιζε­η­Pitt-Rivers,­για­να­συνεργασθείμε­την­τελευταία.­Ο­Gross είχε­προηγουμένωςσυνεργασθεί­με­τον­καθηγητή­Charles Leblondο­οποίος­σε­συνεργασία­με­τον­Frederic Joliot-Curie είχε­πρωταγωνιστικό­ρόλο­στο­Κολλέγιοτης­Γαλλίας,­ιδιαίτερα­στη­χρήση­του­ιωδίουΙ-131­στην­έρευνα­της­φυσιολογίας­των­θυ-ρεοειδικών­ορμονών.­Δεν­μπορούσε­να­βρεικαλύτερο­κέντρο­στον­κόσμο­για­να­ολοκλη-ρώσει­ τις­ πρωτοπόρες­ έρευνες­ επάνω­ στιςθυρεοειδικές­ορμόνες­γιατί­το­National Institutefor Medical Research (NIMR)­στο­Mill Hill εθε-ωρείτο­ως­το­πρώτο­κέντρο­στον­κόσμο­γιατη­ χρήση­ της­ χρωματογραφίας­ επί­ χάρτου

12

Ιατρικά θέματα 68

και­σε­agar,­μια­που­ο­A.J.­Martin,­ο­ερευνητήςο­οποίος­είχε­μόλις­τιμηθεί­με­βραβείο­Nobelγι’­αυτή­τη­δουλειά,­εργαζόταν­εκεί.­

Το­1951­οι­Gross και­Leblond είχαν­περι-γράψει­ μια­ ουσία­ στο­ πλάσμα­ ποντικών­ ηοποία­μετά­από­χορήγηση­Ι-131­εκινείτο­πα-ραπλήσια­με­τη­θυροξίνη­και­την­ονόμασαν“unknown 1”.­ Ο­ Gross επέμεινε­ όταν­ ήλθεστο­εργαστήριο­της­Rose Pitt-Rivers να­εξα-κολουθήσει­ το­ ερευνητικό­ του­ έργο­ και­ νασυνεχίσουν­το­ίδιο­πρωτόκολλο­έρευνας­σεανθρώπους,­με­μεγαλύτερη­όμως­ταχύτηταγια­να­προλάβουν­αντίστοιχες­δημοσιεύσειςαπό­άλλα­εργαστήρια.­Έτσι,­μετά­από­βραχύχρονικό­διάστημα­από­την­έναρξη­των­πει-ραμάτων­τους­επιβεβαίωσαν­στο­ανθρώπινοπλάσμα­ την­ ύπαρξη­ της­ ουσίας­ “unknown1”,­ όπως­ επίσης­ περιέγραψαν­ μία­ δεύτερηουσία,­άγνωστη­μέχρι­τότε,­η­οποία­είχε­προ-σλάβει­I-131­από­έναν­υπερθυρεοειδικό­και4­ ευθυρεοειδικούς­ αρρώστους,­ οι­ οποίοιείχαν­πάρει­στο­παρελθόν­ραδιενεργό­ιώδιο.Τέλος,­έκαναν­την­πολύ­σοβαρή­διαπίστωσηότι­η­κινητική­της­ουσίας­“unknown 1”­ήτανόμοια­μ’­αυτή­της­Τ4­του­πλάσματος.­Το­ίδιοπερίπου­χρονικό­διάστημα­η­ομάδα­του­Rocheστο­Παρίσι­ περιέγραψε­μία­ουσία­στον­θυ-ρεοειδή­αδένα­προβάτου,­η­οποία­είχε­αποϊ-ωδιωμένη­ δραστηριότητα­ και­ έτσι­ έθεσαντην­υποψία­ότι­η­ουσία­“unknown 1”­θα­μπο-ρούσε­ να­ είναι­ ένα­ανάλογο­ της­θυροξίνηςμε­λιγότερα­μόρια­ ιωδίου,­πιθανώς­η­τριιω-διοθυρονίνη­(Τ3).­Επακολούθησαν­τρεις­δη-μοσιεύσεις­από­τους­Gross και­Pitt-Rivers στοLancet στους­επόμενους­3-6­μήνες.­Η­πρώτηείχε­ τίτλο­ “The­ identification­ of­ 3:3΄:5-L-Triiodothyronine in Human Plasma”.­Αυτό­τοάρθρο­είναι­σήμερα­ιστορικό­διότι­περιγράφειτην­ανακάλυψη­της­δεύτερης­θυρεοειδικήςορμόνης,­ της­Τ3,­ τον­ χειμώνα­ του­1951.­Ταδύο­άλλα­άρθρα­επιβεβαίωσαν­την­ύπαρξηκαι­την­κινητική­της­Τ3.­

Θα­πρέπει­να­σημειώσει­κανείς­εδώ­ότι

τα­ εργαστηριακά­ ευρήματα­ που­ περιγρά-φονται­στην­ιστορική­αυτή­δημοσίευση­τουLancet είναι­ πολύ­ λίγα­ και­ είναι­ να­ απορείκανείς­ πώς­ δημοσιεύθηκε­ το­ άρθρο­ αυτόσε­ένα­τόσο­έγκυρο­περιοδικό­με­τόσα­λίγαευρήματα.­Όμως­τα­συμπεράσματα­του­άρ-θρου­ αποδείχθηκαν­ απολύτως­ σωστά­ καιεπιβεβαιώθηκαν­ πλήρως­ από­ μελλοντικέςεργασίες.­

Σε­δύο­επόμενα­άρθρα­τους­στο­Bio­che­-mical Journal,­παρ’­όλο­που­δεν­είχαν­άμεσεςή­έμμεσες­αποδείξεις­γι’­αυτό,­κατέληξαν­στοσυμπέρασμα­ότι­η­Τ3­είναι­η­περιφερική­δρα-στική­ορμόνη­του­θυρεοειδούς­και­ότι­η­Τ4θα­μπορούσε­να­θεωρηθεί­πρόδρομος­ορμόνη.­

Το­1958­το­πρώτο­ιδιοσκεύασμα­LT4­εμ-φανίστηκε­στην­αγορά­των­Η.Π.Α.­Η­LT4­είναιτο­αριστερόστροφο­ισομερές­της­Τ4.­Το­1992τα­σκευάσματα­της­LT4­κυκλοφορούσαν­χωρίςποτέ­ να­ έχουν­ υποστεί­ δοκιμασίες­ για­ τηνασφάλεια,­βιοδιαθεσιμότητα,­απορροφητικό-τητα­κ.λπ.­Ωστόσο,­μία­δημοσίευση­το­1992έδειξε­ την­προβληματική­συμπεριφορά­τουμορίου­της­LT4­σε­συνθήκες­αυξημένης­θερ-μοκρασίας,­υγρασίας,­αυξημένου­γαστρικούpH,­όπως­επίσης­και­σε­διάφορες­άλλες­πα-ραμέτρους.­

Το­1997­ο­Οργανισμός­Τροφίμων­και­Φαρ-μάκων­(FDA)­των­Η.Π.Α.­αποφάσισε­να­εντάξειτην­LT4­στα­νέα­φάρμακα­(new drug).­Μέχριτότε­ η­ τελευταία­ ανήκε­ στα­ φάρμακα‘Grandfather’,­ δηλαδή­ με­ βεβαιωμένη­ στηνπράξη­ την­ασφάλεια­ και­ την­αποτελεσματι-κότητα,­χωρίς­επίσημη­έγκριση.­Αυτό­σήμαινεότι­όλες­οι­εταιρείες­θα­έπρεπε­να­υποβάλουνπλέον­πλήρη­φάκελο­με­εκτεταμένες­κλινικέςκαι­ άλλες­ μελέτες­ μέχρι­ τον­ Αύγουστο­ του2000.

Το­2003,­μετά­την­παράταση­που­δόθηκε,όσες­εταιρείες­δεν­παρουσίασαν­φάκελο­δενσυνέχισαν­να­πωλούν­LT4,­ενώ­από­το­2007­οFDAαπαιτεί­κάθε­προϊόν­της­LT4­να­έχει­εύροςπεριεκτικότητας­ σε­ δραστική­ ουσία­ μεταξύ

13

Αρθρογραφία

95-105%­ της­ αναγραφόμενης­ τιμής­ σε­ όλητη­διάρκεια­της­ζωής­του.­

Θα­πρέπει­ να­σημειωθεί­ εδώ­ότι­όλα­ ταστερεά­ σκευάσματα­ T4­ που­ κυκλοφορούνμέχρι­τώρα­είναι­προσδεδεμένα­σε­κάποιονυδατάνθρακα­που­καλείται­ουσία-έκδοχο­γιατην­πρόσφυση­των­ελαχιστοτάτων­ποσοτήτωνT4­που­πρέπει­ να­περιέχει­ το­δισκίο.­Πολλάπροβλήματα­που­παρουσιάζουν­οι­άρρωστοιπου­ λαμβάνουν­ αντίστοιχα­ σκευάσματα­ θαμπορούσαν­να­αποδοθούν­στον­υδατάνθρα-κα-έκδοχο,­χωρίς­όμως­να­υπάρχουν­σοβαρέςμελέτες­ που­ να­ το­ επιβεβαιώνουν­ ή­ να­ τοαπορρίπτουν.­

Το­2009­ο­FDA ενέκρινε­το­πρώτο­διάλυμαLT4­ σε­ μορφή­ μαλακής­ κάψουλας.­ Αμέσως

μετά­ το­ σκεύασμα­ αυτό­ κυκλοφόρησε­ στιςαγορές­των­Η.Π.Α.­και­Ευρώπης.­Μερικά­απότα­πλεονεκτήματα­αυτού­του­φαρμάκου­είναιότι­δεν­είναι­συνδεδεμένο­με­έκδοχο­και­δενυποβάλλεται­σε­μηχανικό­και­θερμικό­στρεςμετά­την­παρασκευή­του.­Επίσης,­τα­επίπεδάτου­στο­αίμα­δεν­επηρεάζονται­από­διάφοραάλλα­συγχορηγούμενα­φάρμακα.­

Στα­ τέλη­ του­2014,­ 100­ακριβώς­ χρόνιαμετά­την­ανακάλυψη­της­θυροξίνης,­το­σκεύ-ασμα­αυτό­κυκλοφόρησε­και­στην­Ελλάδα.­Ηχορήγηση­ενός­σκευάσματος­μη­συνδεδεμένουμε­έκδοχο,­όπως­επίσης­και­η­σταθερή­σύνθεσηαπό­παρτίδα­σε­παρτίδα­και­η­σταθερότητατου­προϊόντος­καθ’­όλη­τη­διάρκεια­της­ζωήςτου­ είναι­ μερικά­από­ τα­σημαντικά­πλεονε-

Μοριακή­σύνθεση­της­θυροξίνης,­της­τριιωδιοθυρονίνης­και­μερικών­άλλωνπαραπλήσιων­πεπτιδίων

HO CH2 – CHNH2 NH2

COOH COOH

I

I

HO O

I

I

I

I

HO CH2 – CHNH2

COOH

CH2 – CHNH2

COOH

NH2

COOH

I

3,5-Diiodo-L-tyrosine(DIT)

L-thyroxine (T4)

HO O

I I

I

CH2 – CHNH2

COOH

HO O

I I

I

CH2 – COOH

3,3’, 5-Triiodo-L-thyronine (T3)

3,3’, 5-Triiodothyroacetic acid (Triac)

3,5-Monoiodo-L-tyrosine(MIT)

14

Ιατρικά θέματα 68

κτήματα­της­υγρής­μορφής­της­LT4.­Επιπρό-σθετα,­το­διάλυμα­LT4­σε­μορφή­μαλακής­κά-ψουλας­συμπεριφέρεται,­από­φαρμακοκινη-τικής­απόψεως,­πολύ­καλύτερα­από­τα­παρα-δοσιακά­δισκία,­όσον­αφορά,­π.χ.,­τη­διαλυ-τότητα­σε­διάφορες­τιμές­pH του­στομάχου.Αυτό­ σημαίνει­ ότι­ στους­ ασθενείς­ που­ βρί-σκονται­ σε­ θεραπεία­ με­ αναστολείς­ της­ έκ-κρισης­γαστρικού­οξέος­ή­με­αντιόξινα­ή­με

αναστολείς­των­Η2­υποδοχέων­της­ισταμίνης,η­χορήγηση­της­υγρής­μορφής­υπερέχει.­

Κλείνοντας,­θα­πρέπει­να­επισημανθεί­ότι,εκατό­χρόνια­μετά­την­πρώτη­ανακάλυψή­της,βάσει­του­IMS Health Survey η­φαρμακευτικήουσία­που­ονομάζεται­L-θυροξίνη­είναι­το­πιοσυχνά­ συνταγογραφούμενο­ φάρμακο­ στιςΗ.Π.Α.­με­περισσότερες­από­23­εκατομμύριασυνταγές­να­γράφονται­κάθε­χρόνο.

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 15-16

Λοίμωξη από τον ιό EbolaΔρ Ιωάννης Θ. Καβαλιώτης

Παιδίατρος-Λοιμωξιολόγος

Οφείλεται στον ιό Ebola της οικογένειαςfilovirus.

Υπάρχουν 5 είδη του ιού, τέσσερα από ταοποία προκαλούν νόσηση στον άνθρωπο:Zaire ebolavirus (EBOV), Sudan ebolavirus(SUDV), Tai Forest (TAFV), Bundibugyoebolavirus (BDBV).

Το πέμπτο είδος, Reston ebolavirus (RESTV),δεν προσβάλλει τους ανθρώπους.

Η νόσος εμφανίσθηκε το 1976 με σχεδόνταυτόχρονες επιδημίες στο Κονγκό καιστο Σουδάν. Στη συνέχεια υφέθηκε καιεπανεμφανίσθηκε το 1994 με μικροεπι-δημίες έκτοτε.

Η επιδημία του 2014 είναι από τις μεγα-λύτερες στην ιστορία του ιού και η πρώτηστη Δυτική Αφρική όπου προσέβαλε τιςχώρες: Γουινέα, Λιβερία, Νιγηρία, ΣιέραΛεόνε.

Ζωονόσος με άγνωστη φυσική δεξαμενή. Βαριά νόσος. Δεν είναι επακριβώς γνωστό πώς μολύνεται

ο άνθρωπος από τον ιό. Πιθανολογείταιότι αυτό γίνεται μέσω άμεσης επαφής μεπάσχοντα ζώα. Όταν ο άνθρωπος μολυνθεί,τότε μπορεί να μεταδοθεί ο ιός από άν-

θρωπο-σε-άνθρωπο. Η μετάδοση άτομο-σε-άτομο σχετίζεται

με άμεση επαφή με το αίμα ή σωματικάυγρά.

Ο ιός μπορεί να εξαπλωθεί μέσω– επαφής με ζώα– επαφής με αίμα ή υγρά σώματος- επαφής με ιατρικά εργαλεία μη απο-

στειρωμένα– επαφής ιατρικού προσωπικού χωρίς

κατάλληλη προστατευτική ενδυμασία,με αρρώστους

Επαφή με τους νεκρούς κατά τη διαδικασίαταφής αναφέρεται ως τρόπος μετάδοσης.

Δυνητικά μπορεί να μεταδοθεί και με τησεξουαλική επαφή μια και ο ιός υπάρχειστο σπέρμα έως και 7 εβδομάδες μετάτην ανάρρωση.

Ο χρόνος επώασης είναι 8-10 ημ. (2-21ημ.).

Κύρια συμπτώματα: πυρετός, ρίγη, μυαλ-γίες, κεφαλαλγίες.

Πρόσθετη συμπτωματολογία: επιπεφυκί-τιδα, φαρυγγίτιδα, άλγη θώρακος, οσφύος,στομάχου, ναυτία, έμετοι, διάρροια, ίκτερος,εξάνθημα, απώλεια βάρους, ηπατική και

16

Ιατρικά θέματα 68

νεφρική ανεπάρκεια, διαταραχές συνεί-δησης, σημεία κυκλοφορικής κατέρρειψης,μαζικές αιμορραγίες.

Η κλινική διάγνωση στα πρώτα στάδιαείναι δύσκολη.

Ο εργαστηριακός έλεγχος δείχνει λευκο-πενία, θρομβοπενία και αύξηση ηπατικώνενζύμων.

Η διάγνωση τεκμηριώνεται με την ανί-χνευση του DNA του ιού και την παρουσίααντισωμάτων κατά του ιού.

Η διάγνωση επιβοηθείται από το ιστορικόταξιδιού σε επιδημική περιοχή και τη συμ -πτωματολογία.

Βέβαιο θεωρείται κρούσμα εργαστηριακάεπιβεβαιωμένο.

Πιθανό θεωρείται κρούσμα με κλινικές εν-δείξεις λοίμωξης και ιστορικό εντός 3εβδομάδων πριν την έναρξη του πυρετούενός από τα παρακάτω: – Ταξίδι σε επιδημική περιοχή – Επαφή με ύποπτο ή πιθανό ή βεβαιω-

μένο κρούσμα– Άμεση επαφή με αίμα ή σωματικά

υγρά ατόμου ή ζώου– Εργασία σε εργαστήριο όπου διαχει-

ρίζονται σχετικούς ιούς. Η θνητότητα κυμαίνεται από 50-90%. Έως

14 Σεπτεμβρίου 2014, 5.335 συνολικάασθενείς και 2.622 θάνατοι.

Δεν υπάρχει εμβόλιο ή ειδική θεραπεία:

– δοκιμάζεται εμβόλιο αλλά είναι στααρχικά ακόμη στάδια

– θεραπεία με ειδικό ορό (Zmapp) είναιακόμη σε πειραματικό στάδιο αν καιχορηγήθηκε ήδη και σε ανθρώπους

– ο ΠΟΥ προτείνει τη χορήγηση ορού ήτη μετάγγιση αίματος από επιβιώσαντεςσε νοσούντες (ειδική συνεδρίαση ΠΟΥ,αρ χές Σεπτεμβρίου 2014)

Μέτρα προφύλαξης:– απαιτούνται αυστηρά μέτρα προσω-

πικής προφύλαξης– αποφυγή άμεσης επαφής με μολυσμέ-

να υγρά ή αντικείμενα– αποφυγή επαφής με σώματα θανό-

ντων– αποφυγή επαφής με ζώα

Υποστηρικτική θεραπεία σε μονάδα εντα-τικής νοσηλείας.

Διαχείριση υγρών και ηλεκτρολυτών. Διαχείριση οξυγόνωσης και αρτηριακής

πίεσης. Αναπλήρωση απωλειών αίματος παραγό-

ντων πήξεως. Αυστηρή απομόνωση πάσχοντος.

ΒιβλιογραφίαACS Chem. Biol., 2014, 9 (10), pp 2176 / 2177 Ann Intern Med. 2014; 161(10): 742 / 749 / 829The Lancet, Vol. 384, No. 9944, p 637 / 649CDC, 2014WHO, 2014

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 17-19

Έμπολα – με τα μάτια μιας13χρονης από τη Σιέρα Λεόνε

Μετάφραση: Α. Παπαγιάννης

Πνευμονολόγος

Το όνομα Έμπολα δεν μου είναι ευχάριστο.Μισώ ακόμη και τον ήχο της λέξης: έχει κατα-στρέψει την οικογένεια και τη μόρφωσή μου.Η ζωή προηγουμένως ήταν σκληρή αλλά εντά-ξει: ζω με τη θεία μου και με πολλά μέλη τηςοικογένειάς μου σ’ ένα μεγάλο συγκρότημα.Πάντα ήμασταν φτωχοί, αλλά υπήρχε ευτυχία.Τώρα όμως είμαστε τρομοκρατημένοι. Πάραπολλοί άνθρωποι, φίλοι και συγγενείς, έχουνπεθάνει και πεθαίνουν ακόμη. Κι ο αριθμόςτων ορφανών αυξάνεται καθημερινά.

Όταν ο Έμπολα πρωτοέφτασε στη χώραμου, δεν ανησυχήσαμε πολύ. Έπειτα ήρθε η«ευαισθητοποίηση»: όλες οι ομάδες της κοι-νότητας και οι μη κυβερνητικές οργανώσειςγυρνούσαν εδώ κι εκεί και μιλούσαν για τονΈμπολα. Όμως πολλοί αρνήθηκαν να πιστέ-ψουν τον κίνδυνο, και προσπάθησαν ακόμη

και να πολιτικοποιήσουν το ζήτημα. Στην Κε-νέμα (Σ.τ.Μ.: στον τόπο που ζει) έγινε μια δια-δήλωση με το σύνθημα «Ο Έμπολα δεν είναιπραγματικός». Μερικοί είπαν ότι η κυβέρνησηαδιαφορεί για τον Έμπολα διότι η κυβέρνησηείναι από τον βορρά και ο ιός είναι στην ανα-τολή (την έδρα της αντιπολίτευσης). Άλλοιείπαν ότι οι γιατροί ήθελαν το αίμα μας. Ακού-γονταν τόσες ιστορίες και κανένας δεν έπαιρνετον Έμπολα στα σοβαρά.

Έπειτα, στις αρχές του Αυγούστου, η κα-τάσταση άλλαξε. Η κυβέρνηση απαγόρευσεκάθε είσοδο και έξοδο από τις περιοχές Κενέμακαι Καϊλαχούν. Αυτό έβλαψε τους πάντες, όχιμόνο εκείνους που είχαν Έμπολα, διότι σχεδόνόλα παρέλυσαν. Ήμασταν παγιδευμένοι – κιακόμη είμαστε. Η θεία μου, που πήγαινε στοπαζάρι για να αγοράζει τοπικά αγαθά σε χα-

Σ.τ.Μ.:  Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην αγγλική εφημερίδα: The Observer στις 11/10/2014, στην αιχμή της επιδημίαςτου ιού Έμπολα. Σ’ αυτό η 13χρονη μαθήτρια Bintu Sannoh περιγράφει την καταστροφική επίδραση της επιδημίας στην κοι -νότητά της.

18

Ιατρικά θέματα 68

μηλές τιμές, δεν μπορούσε πλέον να ταξιδεύει.Είχαμε λιγότερα χρήματα στο σπίτι, όπως όλοιεκτός από τους πλούσιους που η θεία έλεγεότι έβγαζαν λεφτά από τις υψηλές τιμές.

Τα πράγματα έγιναν πολύ χειρότερα ότανο Έμπολα ήρθε στην κοινότητά μας. Ήτανένας φαρμακοποιός που αρρώστησε αλλάέλεγε ότι έπασχε από ένα σηπτικό έλκος, κιέτσι ποτέ δεν πήγε στο νοσοκομείο. Τον πι-στέψαμε γιατί ήταν άνθρωπος της ιατρικήςκαι ίσως γιατί δεν ξέραμε τίποτε περισσότερο.Πολλοί άνθρωποι ήρθαν σε επαφή μαζί τουστη διάρκεια της αρρώστιας. Όταν πέθανε,το πτώμα του το έπλυναν και το ετοίμασανγια ταφή άνθρωποι της κοινότητας, σύμφωναμε το έθιμό μας.

Όταν όμως ο θάνατός του δηλώθηκε στονοσοκομείο, βρέθηκε ότι είχε πεθάνει απόΈμπολα. Μετά από δυο εβδομάδες, αρκετοίάνθρωποι που είχαν έρθει σε επαφή μαζί τουκαι εκείνοι που είχαν πλύνει το πτώμα τουαρρώστησαν. Φοβισμένος, ο αρχηγός της κοι-νότητας κάλεσε το ασθενοφόρο που ήρθεκαι πήρε τρεις ανθρώπους στο νοσοκομείο.Ο ήχος του ασθενοφόρου μας τρόμαξε, ιδίωςεμάς τα παιδιά, και όλη την κοινότητα την κα-τέλαβε πανικός: οι άνθρωποι πιστεύουν ότιόποιοι πηγαίνουν με ασθενοφόρο στο νοσο-κομείο θα πεθάνουν – πολύ συχνά δεν τουςξαναβλέπεις.

Έπειτα 16 άνθρωποι, μαζί και η αγαπημένημου θεία, αρρώστησαν και όταν εξετάσθηκανόλοι βρέθηκαν θετικοί στον Έμπολα. Από αυ-τούς μόνο η Μαρί, ένα κορίτσι 14 ετών πουζει μαζί μας, και η θεία μου ευτυχώς επέζησαν –αλλιώς θα ήμουν κι εγώ μία από τα ορφανάτου Έμπολα. Υποθέτω ότι είμαι τυχερή, αλλάείναι δύσκολο να το δω έτσι.

Σε λιγότερο από δυο εβδομάδες, 17 άν-θρωποι πέθαναν σε πέντε σπιτικά, και άλλοιεννιά μπήκαν στο νοσοκομείο. Έπειτα είδαμεμια ομάδα ανθρώπων από το νοσοκομείο μεφοβερές στολές. Μπήκαν στο σπίτι μας κι

έβγαλαν τα στρώματα και τα στρωσίδια καιτα έβαλαν φωτιά, και ψέκασαν όλα τα υπνο-δωμάτια και τη σάλα. Έβλεπα με δάκρυα σταμάτια να κάνουν το ίδιο σε κάθε σπίτι όπουείχε κάποιος πεθάνει ή είχε κολλήσει τον ιό.Το θέαμα εκείνο ήταν τρομακτικό, και όλοικλαίγαμε.

Η κοινότητά μας μπήκε σε καραντίνα,αποκλείσθηκε από την υπόλοιπη πόλη, καιμας είπαν ότι κανένας δεν έπρεπε να μπει ήνα βγει για 21 μέρες. Ήμασταν περικυκλωμένοιαπό αστυνομία και στρατό: ήταν τρομακτικό,διότι κανένας δεν μπορούσε να αγοράσει ήνα πουλήσει μέσα από την «απομόνωση»,ούτε μπορούσαν έμποροι να έρθουν και ναπουλήσουν σε μας. Όσοι προσπαθούσαν ναβγουν έξω, αναζητώντας τροφή, αναγκάζονταναπό τους φρουρούς να γυρίσουν πίσω.

Παρ’ όλο που η θεία μου είχε πάρει εξιτήριοαπό το νοσοκομείο, ήταν πολύ αδύναμη καιδεν μπορούσε να πάει να ψάξει για τροφή ήνα μαγειρέψει για την οικογένεια, κι έτσι πραγ-ματικά υποφέραμε από την πείνα. Κανέναςδεν μας έφερε φαγητό ή νερό τις πρώτες δυοεβδομάδες της απομόνωσης. Την τρίτη εβδο-μάδα, μια φιλανθρωπική οργάνωση έφερεπλιγούρι, λάδι και φασόλια.

Δεν θελήσαμε να φάμε το πλιγούρι, διότισου φέρνει διάρροια, κι αν έχεις διάρροια καιβρίσκεσαι σε ζώνη απομόνωσης σίγουρα θαπουν ότι έχεις Έμπολα και θα σε πάρουν απόεκεί. Έτσι αγοράζαμε gari (αλεσμένο αλεύρι)στη διάρκεια των τριών εβδομάδων διότιμόνο αυτό μπορούσε να πάρει η φτωχή θείαμου – κοστίζει μόνο 500 Le (15 πένες) ένα κύ-πελλο που μπορεί να κάνει ένα γεύμα γιατρεις ανθρώπους.

Ακόμη και τώρα, με όλα αυτά, υπάρχειπρόβλημα με την ενημέρωση των ανθρώπωνγια τον Έμπολα. Μόλις συνάντησα δυο φίλεςμου που μου είπαν για την αρρώστια τουθείου τους και πώς τον φροντίζουν στο σπίτι,κάτι που δεν πρέπει να κάνουν διότι ο θείος

19

Αρθρογραφία

τους μπορεί να έχει τον ιό Έμπολα.Πάνω από 100 παιδιά έχουν ορφανέψει

μόνο στην κοινότητά μου. Ποιος θα τα φρο-ντίσει; Πώς θα επιβιώσουν και πώς θα ξαναπάνεστο σχολείο; Πάντα με πιάνει φόβος ότανφίλες που ξέρω ότι δεν πλένουν τακτικά ταχέρια τους με χλωριωμένο νερό θέλουν ναπαίξουν μαζί μου.

Για να σκεφτώ λίγο και το μέλλον, πώς θαγυρίσω στο σχολείο; Πού θα βρει η θεία μουλεφτά για να στηρίξει ξανά τη μόρφωσή μας;Είναι δύσκολο να εξαρτάσαι από άλλους. Θέ-λουμε να βασιζόμαστε στους εαυτούς μας,όπως μαθαίναμε. Εξαιτίας της αδυναμίας τηςθείας μου και της δυσκολίας στο εμπόριοέχουμε φάει τα χρήματα που υπήρχαν για τηδουλειά αυτή. Υποφέρουμε. Αν δεν μας σκο-τώσει ο Έμπολα, ίσως οι κακουχίες και η πείναθα μας αποτελειώσουν αν δεν μας βοηθήσεικανείς πριν από τα Χριστούγεννα.

Τρεις από τις φίλες μου που ήταν να δώ-σουν τις εθνικές εξετάσεις έχουν ήδη μείνειέγκυες, κι εγώ δέχομαι πιέσεις να πάω μεάντρες για να μπορέσω να επιβιώσω και να

αγοράσω ένα φόρεμα για τα Χριστούγεννα.Αυτό αναγκάζονται να κάνουν τα κορίτσιαστη Σιέρα Λεόνε όταν δεν υπάρχουν χρήματα.Δεν είναι σωστό, αλλά είναι συνηθισμένο. Αναυτός ο Έμπολα δεν τελειώσει σύντομα, πολύπερισσότερες κοπέλες θα μείνουν έγκυες πρινξανανοίξουν τα σχολεία κι αυτό θα είναι πολύκακό για το μέλλον των παιδιών στη χώρααυτή.

Τώρα θα έπρεπε να είμαι στο σχολείο,αλλά όλα τα σχολεία είναι κλειστά επ’ αόριστον.Ανησυχώ γιατί όταν ξανανοίξουν τα σχολεία,πολλά παιδιά θα σταματήσουν από τη φτώχειακαι τις νεανικές εγκυμοσύνες.

Βέβαια, εκείνοι που παθαίνουν Έμπολακαι οι οικογένειές τους υποφέρουν χειρότερα.Τους στιγματίζουν, και το στίγμα τους ανησυχείκαι τους απομονώνει, χωρίς βοήθεια. Δεν έχουννα φάνε, και ακόμη και οι περιουσίες που καί-γονται δεν αντικαθίστανται. Όμως στη ΣιέραΛεόνε όλοι υποφέρουν απ’ όλες τις άλλεςαιτίες. Δεν υπάρχει δουλειά, χρήματα, τρόφιμα,σχολεία. Ποιος θα μας βοηθήσει να βγούμεαπό το βάσανο αυτό;

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 20-27

Εμβόλια και δημόσια υγεία. Είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός;

Η θέση του νομικού*Ανέστης Μηλιόπουλος

Πρόεδρος Εφετών Θεσσαλονίκης

Ι. Από τότε που έγινα Δικαστής, εν έτεισωτηρίω 1978, έχουν περάσει ήδη 37 σχεδόνχρόνια. Από τότε, μαθητεύοντας κοντά στουςπαλαιότερους συναδέλφους, προσπαθούσαμεοι νεότεροι να μάθουμε τον τρόπο, με τονοποίο, πέραν των θεωρητικών γνώσεών μαςστη νομική επιστήμη, θα έπρεπε να κινούμαστεόταν δικάζουμε και πώς θα έπρεπε να λει-τουργούμε ως εφαρμοστές του δικαίου, γιανα είμαστε δίκαιοι, ουσιαστικοί αλλά και απο-τελεσματικοί και πρακτικοί. Από το στόμαλοιπόν των παλαιοτέρων συναδέλφων, σταπολλά σχετικά ερωτήματά μας, συχνά ως απά-ντηση ακούγαμε το εξής, εν είδει ευφυολο-γήματος, που είχε όμως ουσιαστική πρακτική

σημασία: «Εν τω νόμω τι γέγραπται;». Πρόκειταιασφαλώς για τη γνωστή φράση του Κυρίου,που απηύθυνε σε κάποιο νομικό της εποχής,όταν αυτός, για να Τον πειράξει, Τον ρώτησετι πρέπει να κάνει, για να κληρονομήσει τηναιώνια ζωή («Ο δε είπε προς αυτόν: Εν τω νόμωτι γέγραπται; πώς αναγιγνώσκεις;», Κατά ΛουκάνΕυαγγέλιο 10:26).

ΙΙ. Το θέμα μας σήμερα είναι οι εμβολιασμοί,και από μένα ζητήθηκε να πω λίγα λόγια γιατο αν, κατά τη γνώμη μου, κατά το ισχύον νο-μοθετικό καθεστώς, είναι υποχρεωτικοί οι εμ-βολιασμοί εν σχέσει με τη δημόσια υγεία, ανδηλαδή, για να προαγάγουμε, να εξασφαλί-σουμε και να διατηρήσουμε τη δημόσια υγεία

* Εισήγηση σε στρογγύλη τράπεζα με θέμα: «Εμβόλια 2015», που έγινε στην αίθουσα τελετών του ΑΠΘ, στις 14-2-2015,στα πλαίσια Σεμιναρίου για τις Παιδιατρικές Λοιμώξεις, που οργάνωσε η Ελληνική Εταιρεία Παιδιατρικών Λοιμώξεων καιη Γ΄ Παιδιατρική Κλινική του ΑΠΘ.

21

Αρθρογραφία

σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο (εν προκει-μένω στη χώρα μας σήμερα) πρέπει να θεω-ρείται δεδομένος ο υποχρεωτικός εμβολιασμόςτου πληθυσμού, με περαιτέρω ασφαλώς ερω-τήματα (αν η απάντηση στο άνω βασικό ερώ-τημα είναι καταφατική), για το πώς και πότεπρέπει να γίνεται ο εμβολιασμός αυτός, ποιοιπρέπει να περιληφθούν στα σχετικά προγράμ-ματα και ποια θα είναι τα προγράμματα αυτά.Κρατήστε το βασικό ερώτημα, που προανα-φέρθηκε. Θα προσπαθήσω να θέσω στη συ-νέχεια κάπως ευκρινέστερα τα επιμέρους ζη-τήματα και θα επανέλθω μετά ταύτα στο πιοπάνω ερώτημα.

ΙΙΙ. Βλέποντας, έτσι, ειδικώτερα το θέμα,τα βασικά ζητήματα που ανακύπτουν και απο-τέλεσαν αντικείμενο συζητήσεων και αντιπα-ραθέσεων, είναι: α) γιατί γίνονται τα εμβόλια,ποιον σκοπό δηλαδή εξυπηρετούν και αν συ-νεπάγονται κινδύνους για την υγεία ή και γιατη ζωή ακόμη των εμβολιαζομένων, β) ποιαείναι η χρησιμότητά τους και η αξία τους ειδι-κώτερα στην περίπτωση μιας επιδημίας ήπανδημίας; γ) αν είναι δικαίωμα απλώς καιόχι υποχρέωση του πολίτη να εμβολιασθεί,και επομένως αν αυτός έχει δικαίωμα να αρ-νηθεί τον εμβολιασμό που δεν επιθυμεί ή αναντιθέτως έχει υποχρέωση εμβολιασμού, δ)σε περίπτωση που ο πολίτης μπορεί να τοναρνηθεί, πώς ασκείται το δικαίωμα αυτό, προ-κειμένου μάλιστα ειδικώτερα για ανηλίκουςαπό ποιον και με ποιες προϋποθέσεις; ε) οισχετικές απαντήσεις στα προαναφερόμεναερωτήματα αφορούν σε όλες τις ασθένειεςπου μπορεί να μεταδοθούν, αυτό που απλου-στευτικά ονομάζουμε να «κολλήσουν», ή σεορισμένες μόνο, που μπορεί να θεωρηθούνπιο επικίνδυνες, και πώς και από ποιον τίθενταιτα κριτήρια του επικίνδυνου, άρα και του ανα-γκαίου ενδεχομένως του εμβολιασμού; στ)ποιο είναι το όριο του κινδύνου, που καθιστάενδεχομένως υποχρεωτικό τον εμβολιασμό;ζ) ποιος καθορίζει το όριο αυτό για κάθε επι-

κίνδυνη για τη δημόσια υγεία ασθένεια καιμε βάση ποια δεδομένα, ειδικώτερα δε, ωςπρος το ερώτημα αυτό, πώς επηρεάζουν τηλήψη των αποφάσεων οι ενδιαφερόμενοι,δηλ. το Υπουργείο Υγείας, οι ιατρικοί σύλλογοι,οι ιατρικές εταιρείες κάθε ειδικότητος, οι απαι-τήσεις των πολιτών και πώς τα αρμόδια εντέλειδικαιοδοτικά όργανα, δηλαδή τα δικαστήρια,κρίνουν όταν προσφύγουν σ’ αυτά κάποιοιαπό τους ενδιαφερόμενους; η) όταν τελικάτεθούν οι κανόνες, ποιος επιτρέπεται ίσως ναεξαιρεθεί, με ποιους όρους (π.χ., σε περίπτωσηπαρενεργειών) και με ποιες συνέπειες, για ναεξασφαλισθεί η υγεία του γενικού πληθυ-σμού;

ΙV. Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά,πρέπει να επανέλθουμε τώρα πάλι στο βασικόερώτημα, που ανέφερα στην αρχή. «Εν τωνόμω τι γέγραπται;» Επειδή γνωρίζω ότι υπάρ-χουν φωνές και επιχειρήματα κατά του υπο-χρεωτικού εμβολιασμού, πρέπει, αφού πρώταορίσουμε το νομοθετικό πλαίσιο, κάνονταςενδεχομένως μιαν ερμηνεία και αναζητώνταςτην αιτία της νομοθετικής ρύθμισης (αυτόπου στα νομικά ονομάζουμε λογική και συ-στηματική ερμηνεία και που οι Λατίνοι τοέλεγαν ratio legis), αλλά αναζητώντας επίσηςτον σκοπό του νομοθέτη (αυτό που στα νομικάονομάζουμε τελολογική ερμηνεία), μετά ναερευνήσουμε αν, κατά το ισχύον νομοθετικόκαθεστώς, υπάρχει ή όχι υποχρεωτικός εμβο-λιασμός στην Ελλάδα σήμερα και υπό ποιεςπροϋποθέσεις.

V. Ξεκινούμε λοιπόν από το νομοθετικόπλαίσιο. Ο νομοθέτης ρυθμίζει το θέμα, στη-ριζόμενος εκ των πραγμάτων στα δεδομένατης ιατρικής επιστήμης με δύο προφανείςστόχους: α) την υγεία των εμβολιαζομένωνκαι β) την υγεία του γενικού πληθυσμού σεεπίπεδο πρόληψης (την αποφυγή δηλ. μετά-δοσης ασθενειών και εξάπλωσης των μετα-δοτικών λοιμώξεων, ήτοι την αποφυγή επι-δημιών). Για τον λόγο αυτό συντάσσεται, όπως

22

Ιατρικά θέματα 68

γνωρίζετε, το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών,το οποίο περιλαμβάνει τα γνωστά εμβόλιαδιφθερίτιδας-κοκκύτη-τετάνου, φυματίωσης,πολιομυελίτιδος, πνευμονιόκοκκου, αιμοφίλουινφλουέντζας, μηνιγγιτιδόκοκκου, ιλαράς-πα-ρωτίτιδος-ερυθράς, ηπατίτιδας Α (επιλεκτικά)και Β, και τέλος ανεμευλογιάς. Στην απόφασητου Υπ. Υγείας Υ1/ΓΠ 161682/2008 ορίζεταιότι η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, ως αρ-μόδιος κατά τον νόμο φορέας του ΥπουργείουΥγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, γνωμο-δοτεί για τα υποχρεωτικά εμβόλια και η πολι-τική ηγεσία του Υπουργείου αποδέχεται ή μητη γνωμοδότηση και καθορίζει το εθνικό πρό-γραμμα εμβολιασμών, μετά την έκδοση κοινήςυπουργικής απόφασης του υπουργού Οικο-νομικών, του υπουργού Εργασίας και Κοινω-νικής Ασφάλισης και του υπουργού Υγείαςκαι Πρόνοιας. Με το άρθρο 33 του Ν.2676/1999, που δημοσιεύθηκε στις 5-1-1999 στο1ο τεύχος του ΦΕΚ και συνυπογράφεται απότους υπουργούς Εσωτερικών, Εθνικής Οικο-νομίας, Ανάπτυξης, Εργασίας, Υγείας-Πρόνοιαςκαι Δικαιοσύνης, στα πλαίσια της ιατρικής πε-ρίθαλψης που παρέχουν οι ασφαλιστικοί Ορ-γανισμοί και το Δημόσιο στους ασφαλισμένουςκαι τα μέλη των οικογενειών τους, καθιερώνεταιη υποχρεωτική προληπτική ιατρική με σκοπότην έγκαιρη διάγνωση και τη λήψη μέτρωνγια την πρόληψη της εκδήλωσης ή την απο-τροπή της εμφάνισης νοσηρών καταστάσεων,και η προληπτική αυτή ιατρική, κατά το ίδιοάρθρο του άνω νόμου, περιλαμβάνει και τονεμβολιασμό παιδιών και ενηλίκων, σύμφωναμε το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών στηνΕλλάδα. Εφόσον ο νόμος ομιλεί για υποχρεω-τική προληπτική ιατρική, η οποία περιλαμβάνεικαι τα εμβόλια, είναι προφανές και συνάγεταισαφώς και ανενδοίαστα από το κείμενο τουνόμου αυτού ότι ο νομοθέτης θέλησε η διε-νέργεια των εμβολιασμών, που προβλέπονταιστα πλαίσια του Εθνικού Προγράμματος Εμ-βολιασμών, να μην εξαρτάται από την προαί-

ρεση και την ευχέρεια των προσώπων, σταοποία αφορούν, αλλά αυτά είναι καταρχήνυποχρεωμένα να τηρήσουν τον νόμο και ναεμβολιασθούν. Το ότι ο εν λόγω νόμος δενπροβλέπει άμεση συνέπεια, δηλαδή ποινή,για τις περιπτώσεις που δεν θα εφαρμοσθεί ηδιάταξη, δεν αναιρεί τη δεσμευτικότητά του,που είναι δεδομένη, κατά τη γνώμη μου, γιατίπροφανώς ο νομοθέτης, είτε από αβλεψία,είτε ίσως για άλλους λόγους, που σχετίζονταιμε τον ήπιο τρόπο, με τον οποίο θέλησε ναπροσεγγίσει το θέμα, δεν συμπεριέλαβε στιςδιατάξεις του άνω νόμου και πρόβλεψη γιατιμωρία όσων δεν τον εφαρμόζουν, στοχεύο-ντας ενδεχομένως στο να πείσει τους υπο-χρέους εξ ενδιαφέροντος να τηρήσουν τιςδιατάξεις του, ενόψει και του αναμενόμενουβλαπτικού αποτελέσματος από τη μη τήρησητου υποχρεωτικού εμβολιασμού, δηλαδή τονκίνδυνο προσβολής από τη συγκεκριμένηνόσο. Εξάλλου η διερεύνηση των περιπτώσεωνπου δεν έγινε εμβολιασμός παρά το υποχρε-ωτικό της εφαρμογής του και ο περαιτέρωέλεγχος, η καταγραφή των μη εμβολιασθέντων,η ανεύρεση και η κίνηση διαδικασίας, δικα-στικής ή άλλης, για τη συμμόρφωση ή την τι-μωρία των υπευθύνων δεν είναι καθόλου εύ-κολο να γίνει, προϋποθέτει πολύ καλή οργά-νωση των υπηρεσιών, ενασχόληση και μεγάληδαπάνη χρόνου και χρήματος, προϋποθέσειςπου δυστυχώς δεν υφίστανται στην ελληνικήπραγματικότητα. Οι δυσχέρειες αυτές δεναναιρούν ωστόσο τη δεσμευτικότητα, δηλαδήτην υποχρεωτικότητα των σχετικών διατάξεων,απλώς καθιστούν από πολύ δύσκολο έωςαδύνατο τον έλεγχο της τήρησής τους. Αυτόόμως δεν συνεπάγεται, πρέπει να το ξαναπώ,ότι η τήρηση είναι προαιρετική. Εξάλλου καιανεξαρτήτως αυτών η μη τήρηση των συγκε-κριμένων διατάξεων και η μη συμμόρφωσημ’ αυτές μπορεί να ελεγχθεί και να τιμωρηθείμε τις γενικές, υγειονομικού ή άλλου χαρα-κτήρος, διατάξεις, που αφορούν την παρα-

23

Αρθρογραφία

βίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών ήτη διάδοση μεταδοτικής ή λοιμώδους νόσου,όπως θ’ αναφερθεί παρακάτω. Δύο ανάλογαπαραδείγματα θα κάνουν σαφέστερο αυτόπου θέλω να πω: Στο δικαστικό μέγαρο Θεσ-σαλονίκης απαγορεύεται γενικά το κάπνισμα,όχι μόνο στις αίθουσες συνεδριάσεων, αλλάκαι στους κοινόχρηστους χώρους εν γένει.Στα αίθρια λοιπόν που βρίσκονται έξω απότα ποινικά ακροατήρια στον 2ο και 3ο όροφο,κάτω από τις πινακίδες που αναγράφουν«ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΑΥΣΤΗΡΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ»καπνίζουν διάδικοι, μάρτυρες και δικηγόροι,κάποιες φορές και αστυνομικοί, ανελέγκτως,κι αυτό γιατί δεν υπάρχει προσωπικό για ναελέγχει και να επιτηρεί την εφαρμογή της διά-ταξης. Η υποχρεωτικότητα όμως της αγορα-νομικής διατάξεως, που απαγορεύει το κά-πνισμα, δεν αίρεται εξ αυτού, επειδή δηλαδή,λόγω αδυναμίας του συστήματος, δεν εξανα-γκάζονται οι καπνίζοντες να την εφαρμόσουν.Το ίδιο συνέβαινε μέχρι πρότινος και στιςεκλογές, όταν οι εφορευτικές επιτροπές συ-νέτασσαν καταστάσεις μη ψηφισάντων, γιανα προωθηθούν στον αρμόδιο εισαγγελέακαι να τιμωρηθούν οι μη ψηφίσαντες, αλλάκαμία περαιτέρω ενέργεια για την τιμωρίααυτών δεν γινόταν, χωρίς αυτό να σημαίνειότι δεν ίσχυε η σχετική διάταξη για την υπο-χρέωση του ψηφοφόρου να ψηφίσει. Το ίδιο,λοιπόν, συμβαίνει κατά την άποψή μου καιστην περίπτωση των εμβολίων.

Μπορεί να υπάρχουν ιατρικές απόψειςδιαφορετικές, μπορεί δηλαδή, όπως πληρο-φορούμαι ότι συμβαίνει, μερίδα του ιατρικούκόσμου, με τα δικά της επιχειρήματα, ναθεωρεί ότι ο εμβολιασμός δεν είναι υποχρε-ωτικός ή ότι, πολύ περισσότερο, βλάπτει τηνυγεία των εμβολιαζομένων ή έτι περαιτέρωότι εξυπηρετεί συμφέροντα (των εταιρειώνπου κατασκευάζουν τα εμβόλια, των φαρμα-κοποιών κ.λπ.). Εφόσον όμως αρμοδίως κατάτον νόμο έχει θεσπισθεί η υποχρεωτική διε-

νέργεια κάποιων εμβολίων, κατά τα προανα-φερθέντα, δεν εναπόκειται στη διακριτική ευ-χέρεια αυτών που υποχρεούνται να εμβολια-σθούν να αρνηθούν τον εμβολιασμό. Εκείνοπου μπορεί να κάνει οποιοσδήποτε έχει αντί-θετη άποψη είναι να παρέμβει στα κέντραλήψης των αποφάσεων (εν προκειμένω στοΥπουργείο Υγείας) και, εκθέτοντας την αντίθετηαυτή ιατρική του άποψη, να πείσει με τα επι-χειρήματά του ότι η ρύθμιση θα έπρεπε ναείναι διαφορετική. Ο νομοθέτης τεκμαίρεταικαλόπιστος, ανεξαρτήτως των ενδεχόμενωνλανθασμένων εκτιμήσεων, που μπορεί να εμ-φιλοχωρήσουν στις ρυθμίσεις του, όπως είναιπιθανό και αναμενόμενο σε κάθε ανθρώπινηενέργεια. Έτσι, στηριζόμενος ο νομοθέτηςστην αποδεκτή και κρατούσα ιατρική γνώσηκαι άποψη, νομοθετεί με βάση τον επιδιωκό-μενο στόχο, δηλαδή την υγεία των εμβολια-ζομένων και την υγεία του γενικού πληθυσμού,σε επίπεδο πρόληψης, όπως προλέχθηκε.Είναι καθήκον, μετά ταύτα, όσων έχουν αντί-θετη άποψη, μέσω των προβλεπόμενων δια-δικασιών, συζητώντας με τους υπεύθυνουςνα πείσουν για την άποψή τους, ώστε να αλ-λάξει ενδεχομένως το νομικό πλαίσιο. Αυτόόμως δεν επιτρέπεται να γίνει αυθαίρετα. Δενμπορεί δηλαδή να γίνει με απαίτηση, απαίτησηπου στηρίζεται απλώς στη διαφορετική προ-σέγγιση κάποιων γιατρών ή ομάδων ή άλλωνσχετιζόμενων με το θέμα (πολλές φορές καιμη σχετιζόμενων, δηλαδή αναρμόδιων) προ-σώπων, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε πολλούςτομείς του εθνικού μας βίου σήμερα. Το ποιαεμβόλια θα συμπεριληφθούν κάθε φορά στουποχρεωτικό πρόγραμμα εμβολιασμού ή αναυτό το πρόγραμμα, αναλόγως με τη διάδοσητων μεταδοτικών ασθενειών και τις εξελίξειςστην παραγωγή των εμβολίων, θα αλλάζει,πότε θα γίνεται αυτό και με ποιες προϋποθέσεις,είναι ασφαλώς παράμετροι, που λαμβάνονταιυπ’ όψιν μετά από διάλογο των αρμοδίων φο-ρέων, Υπουργείου, ιατρικών ενώσεων, ιατρικών

24

Ιατρικά θέματα 68

συλλόγων και όλων όσων ενδιαφέρονται. Τοαποτέλεσμα όμως δεν το ορίζουν, δεν μπορείνα το ορίζουν και δεν επιτρέπεται, κατά τηνισχύουσα έννομη τάξη, να το ορίζουν κάποιοιπου αντιλέγουν, έχουν διαφορετική επιστη-μονική άποψη (θυμηθείτε το «εν τω νόμω τιγέγραπται») ή ίσως κάποιοι που διαμαρτύρο-νται για λόγους πραγματικούς ή λιγώτεροπραγματικούς, συνδεόμενους ενδεχομένωςκαι με οικονομικά ή άλλα συμφέροντα. Το ότιενδεχομένως δεν ελέγχεται ή δεν ελέγχεταιαποτελεσματικά η διενέργεια του υποχρεω-τικού εμβολιασμού δεν αναιρεί την υποχρε-ωτικότητά του, όπως αμέσως παραπάνω ανα-φέρθηκε.

VI. Ένα βασικό επιχείρημα του αντιεμβο-λιαστικού κινήματος, απ’ όσο γνωρίζω, είναιότι δημιουργούνται από τα εμβόλια παρε-νέργειες, ίσως μάλιστα ισχυρές παρενέργειες.Μου έκανε εντύπωση το εξής απλό επιχείρημα,που αφορά τις παρενέργειες αυτές: Πώς είναιδυνατό να δημιουργεί παρενέργειες ο εξα-σθενημένος ιός του εμβολίου και όχι ο «άγριος»της ασθένειας; Ανεξαρτήτως της βασιμότηταςτου ερωτήματος αυτού, για τους νομικούς,στην περίπτωση παρενεργειών, τις οποίες οιαντιλέγοντες με έμφαση επικαλούνται, υπάρχειη, εμφανιζόμενη σε πολλές περιοχές της νο-μικής επιστήμης και πράξης, σύγκρουση καιστάθμιση εννόμων αγαθών ήτοι στάθμισησυμφερόντων. Πρέπει δηλαδή ανάμεσα σεδύο αγαθά να επιλέξουμε εκείνο που έχει με-γαλύτερη αξία και να θυσιάσουμε το ήσσον.Δεν απαγορεύουμε τις εγχειρήσεις, επειδήκάποιες φορές εμφανίζονται παρενέργειες,μέχρι και θάνατος, δεν καταργούμε τα φάρ-μακα, επειδή έχουν παρενέργειες, αλλά προ-σπαθούμε να ελαττώσουμε ή να εξαλείψουμετις παρενέργειες και συνεχίζουμε τη χορήγησήτους. Αλλιώς το κακό που θα προκληθεί μπορείνα είναι μεγαλύτερο και το προστατευόμενοέννομο αγαθό να πληγεί άμεσα ή και ανεπα-νόρθωτα. Με την έννοια αυτή ακόμη και μία

απλή ένεση προκαλεί σωματική βλάβη. Δενκαταργούμε όμως τις ενέσεις εξαιτίας αυτού,δεν τις καταργούμε επειδή κάποιες φορέςεξαιτίας μιας ένεσης δημιουργήθηκε απόστη-μα, που μετά επιδεινώθηκε και ο ασθενήςέπαθε μόλυνση και κατέληξε. Όταν εξάλλουη βλάβη που μπορεί να προκύψει από μίαασθένεια, ας πούμε μολυσματική, δεν είναιαπολύτως βέβαιη, αλλά ωστόσο αναμένεταιμε μεγάλη πιθανότητα και κατά τη συνήθηπορεία των πραγμάτων (όπως στην περίπτωσηεπιδημίας μιας μολυσματικής νόσου), η έλλειψηπροσπάθειας αποφυγής της συνιστά αμέλεια,που δεν μπορεί να συγχωρεθεί επειδή είναιδυνατό να εμφανισθούν κάποιες παρενέργειες,εκτός εάν με βεβαιότητα οι παρενέργειεςαυτές θα επιφέρουν μεγαλύτερο κακό. Έτσιείναι υποχρεωμένος ο γιατρός να χορηγήσειεμβόλιο για την αποτροπή προσβολής απόεπιδημική νόσο, έστω κι αν υπάρχει, όπωςπρολέχθηκε, η πιθανότητα παρενεργειών, όχιόμως όταν αναμένεται με μεγάλη πιθανότητα,που εγγίζει ίσως τη βεβαιότητα να προκληθείο θάνατος, π.χ., του εμβολιαζομένου. Μιανιδέα για το πώς σκέπτεται ο νομοθέτης σεπαρόμοιες περιπτώσεις μας δίνουν και οι ακό-λουθες ρυθμίσεις: Στη διάταξη του άρθρου285 του Αστ. Κώδικα αναφέρεται ότι «δεναποτελεί παράνομη πράξη η καταστροφή ξέ-νου πράγματος, εφ’ όσον είναι αναγκαία γιανα αποτραπεί επικείμενος κίνδυνος, που απειλείδυσανάλογα μεγαλύτερη ζημία αυτού πουεπιχειρεί την καταστροφή ή άλλου», ενώ στηδιάταξη του άρθρου 20 του Ποινικού Κώδικααναφέρεται ότι «…ο άδικος χαρακτήρας τηςπράξης αποκλείεται και όταν η πράξη αυτήαποτελεί ενάσκηση δικαιώματος ή εκπλήρωσηκαθήκοντος που επιβάλλεται από το νόμο».Κατά τη διάταξη, εξάλλου, του άρθρου 25παρ. 1 του Π.Κ. «δεν είναι άδικη η πράξη πουτελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα καιαναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίοςαπειλεί το πρόσωπό του ή κάποιου άλλου,

25

Αρθρογραφία

χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη πουπροκλήθηκε στον άλλο είναι σημαντικά κα-τώτερη κατά το είδος και τη σπουδαιότητααπό τη βλάβη που απειλήθηκε». Κατά τοάρθρο 32 παρ. 1, τέλος, του Ποινικού Κώδικα«δεν καταλογίζεται στο δράστη η πράξη πουτελεί για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρε -πτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλείχωρίς δική του υπαιτιότητα το πρόσωπο ήτην περιουσία του ίδιου ή συγγενούς του […],αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλον απότην πράξη αυτή είναι κατά το είδος και τησπουδαιότητα ανάλογη με τη βλάβη που απει-λήθηκε». Όπως φαίνεται από τις παραπάνωδιατάξεις γίνεται σε κάποιες περιπτώσεις στάθ-μιση των εννόμων αγαθών και επιτρέπεται ηθυσία κάποιου, για να σωθεί κάποιο άλλο.

VII. Αυτά δίνουν, νομίζω, μια γενική απά-ντηση στο αρχικό ερώτημα «Εν τω νόμω τιγέγραπται;». Ακόμη όμως κι αν υποθέσουμεότι δεν υπήρχε νομοθετική ρύθμιση, ειδικώ-τερα σχετικά με την υποχρέωση εμβολιασμούτων ανηλίκων, θα αρκούσε, νομίζω, για τουποχρεωτικό του εμβολιασμού μόνη η επι-μέλεια την οποία έχει υποχρέωση να επιδείξεικάθε γονέας ή κηδεμόνας για τη ζωή και τηνυγεία του ανηλίκου τον οποίο φροντίζει, καθώςκαι η σχετική γνώση, που μπορεί ο γονέαςαυτός και οφείλει να έχει από τη γενική κοι-νωνική του εμπειρία (δηλαδή ότι υπάρχουνμεταδοτικές ασθένειες, ότι υπάρχουν κατάλ-ληλα εμβόλια για την αντιμετώπισή τους καιότι αυτά χορηγούνται επί σειρά ετών με επι-τυχία από τους αρμόδιους κρατικούς φορείςκαι σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία).Τούτο δε εφόσον δεν υπάρχει σαφής και συ-γκεκριμένος λόγος για το συγκεκριμένο παιδίνα αποφύγει κάποιο εμβόλιο. Αν δεν υπάρχειπερίπτωση, για το συγκεκριμένο επαναλαμ-βάνω παιδί, τέτοιας συγκεκριμένης και απο-δεδειγμένης εξαίρεσης, ο γονέας είναι υπο-χρεωμένος, με βάση την εμπειρία του και μεβάση τις γενικές διατάξεις του Νόμου, να προ-

βεί στον εμβολιασμό. Αλλιώς πράττει αμελώς(αμέλεια υπάρχει όταν δεν καταβάλλεται ηεπιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές,κατά το άρθρο 330 του Αστ. Κώδικα), άραμπορεί ο γονέας να έχει ευθύνη και να ελεγχθείαπό το Δικαστήριο για κακή άσκηση της γο-νικής μέριμνας, να υποστεί δε τις συνέπειεςπου καταγράφει το άρθρο 1532 του Αστ. Κώ-δικα (αφαίρεση γονικής μέριμνας, ανάθεσήτης σε τρίτο, διορισμός επιτρόπου κ.λπ.) ή ναβρεθεί κατηγορούμενος για παραβίαση τωνμέτρων για την πρόληψη ασθενειών, όπωςορίζεται στο άρθρο 284 του Ποινικού Κώδικα,που ορίζει ότι «όποιος παραβιάζει τα μέτραπου έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή,για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιαςμεταδοτικής ασθένειας τιμωρείται με φυλάκισηκαι, αν η παραβίαση είχε ως συνέπεια να με-ταδοθεί η ασθένεια σε άνθρωπο, επιβάλλεταικάθειρξη μέχρι δέκα ετών, ενώ, αν η πράξητελέσθηκε από αμέλεια επιβάλλεται φυλάκισημέχρι ενός έτους ή χρηματική ποινή». Σημει-ώστε ότι ο Ποιν. Κώδικας τιμωρεί την παρα-βίαση όχι μόνο των μέτρων που έχει διατάξειο νόμος για την εισβολή ή διάδοση μεταδοτι-κής ασθένειας, αλλά και όσων έχει διατάξει ηαρμόδια Αρχή, τουτέστιν το αρμόδιο υπουρ-γείο, οι αρμόδιες υγειονομικές υπηρεσίες κ.λπ.Μπορεί επίσης, υπό προϋποθέσεις, η μη δι-δόμενη συναίνεση των γονέων ανηλίκου ασθε-νή να παρακαμφθεί σε περίπτωση επιδημίαςθανατηφόρου ασθένειας, κατά τη διάταξητου άρθρου 12 παρ. 3γ του Κώδικα ΙατρικήςΔεοντολογίας (το ίδιο και η συναίνεση τωνσυγγενών ασθενούς που δεν μπορεί να συ-ναινέσει ή άλλων τρίτων που έχουν την εξουσίασυναίνεσης για τον ασθενή), όταν υπάρχειανάγκη άμεσης παρέμβασης, προκειμένου ν’αποτραπεί κίνδυνος για τη ζωή ή κίνδυνοςσοβαρής βλάβης της υγείας του ασθενούς. Ηδιάταξη αυτή, ως μεταγενέστερη της διάταξηςτου άρθ. 1534 του ΑΚ, την καταργεί σιωπηρά,ώστε σε περίπτωση επικίνδυνης επιδημίας

26

Ιατρικά θέματα 68

να μην απαιτείται για την ενέργεια του γιατρούούτε καν άδεια του αρμόδιου εισαγγελέα,όπως προβλέπει το άνω άρθρο του ΑΚ. Έτσιο γιατρός μπορεί τότε, εκτιμώντας την κατά-σταση, σε κατεπείγουσες ιδίως περιπτώσειςσοβαρού κινδύνου, να ενεργήσει αυτοβούλωςκαι χωρίς συναίνεση των γονέων ή συγγενώνενός ανηλίκου και να διενεργήσει εμβολιασμό,προκειμένου ν’ αποτραπεί, όπως προλέχθηκε,ο κίνδυνος για τη ζωή του ή για σοβαρή βλά -βη της υγείας του, ενώ οι σχετικές αποφάσεις(η άρνηση δηλαδή) του αρμοδίου να συναι-νέσει προσώπου μπορεί να θεωρηθούν ωςκακή άσκηση των εξουσιών που του παρα-χωρούνται από τον νόμο, με όλες τις προ-βλεπόμενες συνέπειες. Τούτο δε αν ληφθείυπ’ όψιν ότι ο γιατρός ευθύνεται και κατά τηνΥγειονομική Διάταξη ΓΥ 39α/2012 του υπουρ-γού Υγείας, που αφορά τον περιορισμό τηςδιάδοσης λοιμωδών νοσημάτων, η οποία προ-βλέπει την τιμωρία των υπευθύνων με τις ποι-νές του άρθρου 43 παρ. 8 και 9 του Ν.4025 /2011, ήτοι με φυλάκιση ή πρόστιμο.

Αν, παρά ταύτα, ο υπεύθυνος γιατρός ήνοσοκόμος ή νοσηλευτής έχει σχετικές βάσιμεςκαι τεκμηριωμένες πληροφορίες, που δικαιο-λογούν ή πολύ περισσότερο επιβάλλουν τονμη εμβολιασμό σε συγκεκριμένο άτομο (π.χ.,σε μια έγκυο, της οποίας το κυοφορούμενοέμβρυο θα κινδυνεύσει να υποστεί ανεπα-νόρθωτες βλάβες από τον εμβολιασμό), πρέπει,σταθμίζοντας τα πράγματα, αφού πρώτα τεκ-μηριώσει απολύτως τις πληροφορίες για τονκίνδυνο, να κρίνει αν πρέπει να αποφύγει τονεμβολιασμό. Αν τελικά αποφασίσει να τοναποφύγει, πρέπει να λάβει συγχρόνως όλα ταμέτρα που θα αποτρέψουν τη διάδοση και σεάλλους της απειλούμενης να εκδηλωθεί ασθέ-νειας, επιβάλλοντας ενδεχομένως συγκεκρι-μένους περιορισμούς στην επαφή και επικοι-νωνία του μη εμβολιασθέντος με άλλους,αλλά και ενημερώνοντας αμέσως τις καθ’ ύληναρμόδιες υγειονομικές αρχές, ώστε να λάβουν

κι αυτές τα ενδεδειγμένα μέτρα, περαιτέρωνα λάβει και ο ίδιος, αν υπάρχουν, άλλα μέτραπου θα προστατεύσουν τον συγκεκριμένο μηεμβολιαζόμενο από την ασθένεια, από τηνοποία θα τον προφύλαγε το εμβόλιο που δενέγινε, ώστε και αυτόν να προφυλάξει, στονμέγιστο δυνατό βαθμό, και τον γενικό πλη-θυσμό να προφυλάξει από τον κίνδυνο διά-δοσης της συγκεκριμένης ασθένειας. Αν ωστό-σο εντέλει οι προϊστάμενες αρχές (Υπουργείο,Υγειονομική περιφέρεια ή όποιος άλλος είναικατά τον νόμο ιεραρχικά ανώτερος και αρ-μόδιος) δώσουν εντολή στον γιατρό να χο-ρηγήσει το εμβόλιο, είμαι της γνώμης ότιπρέπει να το κάνει, εκθέτοντας εγγράφως τιςαπόψεις του, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσειπιθανές εις βάρος του μελλοντικές αιτιάσειςή κατηγορίες, που μπορεί να προέλθουν είτεαπό το περιβάλλον του εμβολιαζομένου, είτεαπό τρίτους και αποτελεσματικά να αμυνθεί,αν τυχόν του ζητηθούν ευθύνες. Σ’ όλες τιςπεριπτώσεις η συνεπής και λεπτομερής κα-ταγραφή των πραγματικών περιστατικών,όπως λέμε στα νομικά, και των ενεργειών τουγιατρού ή του νοσηλευτικού προσωπικού σεκάποιο επίσημο έγγραφο (ημερολόγιο κλινικής,βιβλιάριο ασθενούς κ.λπ.) μπορεί ν’ αποδειχθείσωτήρια, αν τα πράγματα εξελιχθούν άσχημαγια οιονδήποτε λόγο.

VIII. Να δώσω στη συνέχεια δυο-τρεις ακό-μη, σχετικές με όσα προλέχθηκαν, χρήσιμεςπληροφορίες πριν τελειώσω. Πρώτη πληρο-φορία: Το Ανώτατο Δικαστήριο της Κροατίαςέκρινε σχετικά με τους εμβολιασμούς ότι τοδικαίωμα των παιδιών στην Υγεία είναι ανώτεροαπό το δικαίωμα των γονέων τους στη (λαν-θασμένη) επιλογή να μην τα εμβολιάσουν.Δεύτερη πληροφορία: Από τα στοιχεία τουΠαγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προκύπτειότι από το 1977 ο εμβολιασμός έχει εξαλείψειτην ευλογιά απ’ όλο τον κόσμο, η οποία εκτι-μάται ότι είχε προκαλέσει τον θάνατο 300 έως500 εκατομμυρίων ανθρώπων εντός του 20ού

27

Αρθρογραφία

αιώνα, προκαλώντας ειδικώτερα τον θάνατοσε ποσοστό 20-60% των ενηλίκων και άνωτου 80% των παιδιών που προσέβαλε. Τρίτηπληροφορία: Η Γενική Γραμματεύς ΔημόσιαςΥγείας στην Ελλάδα, Χρ. Παπανικολάου, πρό-σφατα, στις 7-11-2014, με κατεπείγουσα εγκύ-κλιό της ζητά τον αντιφυματικό εμβολιασμότων μαθητών του Δημοτικού Σχολείου, γιατίη φυματίωση αποδεικνύεται πάλι, σύμφωναμε τα πρόσφατα στοιχεία του Παγκόσμιου Ορ-γανισμού Υγείας, η 2η συχνότερη αιτία θανάτουαπό κοινή μολυσματική νόσο, μετά το σύν-δρομο ανοσιακής ανεπάρκειας (AIDS).

Ως κατακλείδα, θέλω να καταθέσω εν τάχει

μία προσωπική εμπειρία. Εν έτει 1952, ότανήμουν περίπου 1,5 ετών, προσβλήθηκα απόφυματιώδη μηνιγγίτιδα και αναγκάστηκα νανοσηλευθώ επί πολλούς μήνες στην τότε «Μέ-ριμνα του Παιδιού», υπό πολύ δύσκολες (περίπουτριτοκοσμικές) συνθήκες, με κίνδυνο της ζωήςμου, τον οποίο τελικά, χάρις στις προσπάθειεςτων γιατρών, απέφυγα. Αν είχα εμβολιασθείεγκαίρως για τη φυματίωση, θα είχα πιθανότατααποφύγει όλη εκείνη τη μακρά ταλαιπωρία τωνπρώιμων παιδικών μου χρόνων. Η χρησιμότητατων εμβολίων και η αναγκαιότητα του εμβο-λιασμού δεν μπορεί παρά να φαντάζει μετάταύτα σε μένα αυτονόητη.

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 28-30

Οι οικογενειακοί γιατροί πρέπει να αναζητούν τα «αόρατα παιδιά»*

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Β. Αναστασιάδης

Ειδικός γενικός ιατρός, Θέρμη Θεσσαλονίκης

Τα παιδιά βαριά ασθενών δικαιούνται σύμφωναμε τον νόμο ενημέρωση και παρακολούθηση.Οι γενικοί-οικογενειακοί γιατροί μπορούν νασυμβάλλουν περισσότερο, ώστε τα συγκεκρι -μένα παιδιά να μην λησμονούνται, σύμφωναμε τα αποτελέσματα νέας έρευνας.

Οι ερευνητές του τμήματος Γενικής Ιατρικήςτου ερευνητικού κέντρου Uni Helse του Μπέρ-γκεν ασχολήθηκαν με τον ρόλο των γενικών-οικογενειακών γιατρών στην παρακολούθησηπαιδιών ατόμων, που πάσχουν από σοβαρέςασθένειες. 27 γενικοί γιατροί μοιράστηκαντην εμπειρία τους με τους ερευνητές. Στιςομάδες αυτές έγινε επίσης συζήτηση σχετικάμε τον ρόλο των γενικών γιατρών στη φροντίδατων συγκεκριμένων παιδιών.

Είναι σημαντικός ο ρόλος των γενικώνγιατρών στη φροντίδα αυτών των παιδιών.

Οι γενικοί γιατροί είναι εκείνοι που μπορούννα αναγνωρίσουν τα παιδιά, τα οποία χρειά-ζονται περαιτέρω παρακολούθηση, όπως επί-σης είναι εκείνοι που μπορούν να συμβου-λεύσουν τους γονείς σχετικά με το πώς θαδιαχειριστούν την επιμέλειά τους, σύμφωναμε την ερευνήτρια Frøydis Gullbrå στο UniHelse.

Δικαίωμα, που κατοχυρώνεται με νέο νόμο Από το 2010, βάσει νόμου στη Νορβηγία, ταπαιδιά ατόμων που πάσχουν από σοβαρέςσωματικές ή ψυχικές ασθένειες ή ατόμων μεπροβλήματα εθισμού, έχουν σύμφωνα με θε-σμοθετημένο νόμο δικαίωμα σε πληροφόρησηκαι σε παρακολούθηση από το υγειονομικόπροσωπικό. Ο παραπάνω νόμος συμπεριλαμ-

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στη νορβηγική ιατρική εφημερίδα Dagens Medisin (14/8/2014, σελ. 18) με τον πρωτότυποτίτλο: Ber fastlegene om å finne “de usynlige barna”. Μεταφράσθηκε από τα νορβηγικά με την άδεια της ερευνήτριαςκ. Frøydis Gullbrå.

29

Αρθρογραφία

βάνεται στη σχετική νομοθεσία για το υγειο-νομικό προσωπικό.

Η έρευνα δείχνει ότι παιδιά που μεγαλώ-νουν με γονείς που πάσχουν από σοβαρέςασθένειες παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνογια εκδήλωση ασθενειών και ψυχοσωματικώνδυσχερειών. Είναι σημαντικό στην πρόληψηνα ανακαλύπτονται παιδιά που ανήκουν σ’αυτή τη ζώνη κινδύνου, καθώς και να υπάρχειφροντίδα για επιμελή παρακολούθησή τους.Ο ρόλος του γενικού γιατρού σ’ αυτές τις πε-ριπτώσεις είναι σημαντικός, επειδή ο γενικόςγιατρός είναι συνήθως η πόρτα εισόδου στιςυγειονομικές υπηρεσίες, σύμφωνα με την κ.Gullbrå.

Υπολογίζεται ότι περίπου 135.000 παιδιάστη Νορβηγία ζουν με γονείς που πάσχουναπό σοβαρές ψυχικές ασθένειες ή που είναιεξαρτημένοι από αλκοόλ, σύμφωνα με μία ανα-φορά του 2011 από τη Διεύθυνση ΔημόσιαςΥγείας (ΔΔΥ). Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΔΥδιαπιστώθηκε ότι 25% των παιδιών που πάσχουναπό ψυχικές ασθένειες και 10% των περιπτώ-σεων πρόωρου θανάτου παιδιών σχετίζονταιμε γονείς που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες.Ωστόσο, δεν είναι γνωστό το ποσοστό των παι-διών που ζουν με γονείς, οι οποίοι πάσχουναπό σοβαρές σωματικές νόσους.

H έρευνα του τμήματος Γενικής Ιατρικήςτου Uni Helse επικεντρώνεται στη στενή συ-νεργασία του γενικού γιατρού με άλλους επαγ-γελματίες του συστήματος υγείας, όσο αφοράτα παιδιά ατόμων που πάσχουν από σοβαρέςνόσους. Φαίνεται ότι ο πιο σημαντικός συνερ -γάτης είναι η νοσηλεύτρια του κέντρου υγείας(ΣτΜ: ή/και του ιατρείου / της κλινικής). Η νο-σηλεύτρια έχει σημαντικές δυνατότητες γιατην παρακολούθηση των παιδιών, σύμφωναμε την κ. Gullbrå.

Τα «αόρατα παιδιά»Η έρευνα δείχνει συγχρόνως ότι αποτελεί μίαπρόκληση για τους γενικούς γιατρούς η εν-

θύμηση αυτών των παιδιών: Συνήθως η ενα-σχόληση και μόνο με τον/την ασθενή αποτελείήδη αρκετή φροντίδα.

«Διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ο κίνδυνοςτα παιδιά αυτά να παραμένουν κρυμμένα καιλησμονημένα. Μερικοί από τους γενικούς για-τρούς δειλιάζουν να αναλάβουν τέτοια ευθύνη.Αποτελεί μία ευαίσθητη παράμετρο το πώς ηνόσος επηρεάζει τον γονεϊκό ρόλο και το πώςδέχονται τα παιδιά κάτι τέτοιο. Κάποιοι απότους γενικούς γιατρούς φοβούνται ότι, απότη στιγμή που κάποιος ξεκινήσει να θίγει τοθέμα, αυτό θα επηρεάσει τη σχέση εμπιστο-σύνης του με τον/την ασθενή».

Η κ. Gullbrå, που είναι και η ίδια γενικήγιατρός, έχει βρεθεί αντιμέτωπη με περιπτώ-σεις, στις οποίες ήταν παρακινδυνευμένο τονα ρωτήσει τα παιδιά ασθενών με σοβαρέςνόσους. «Έχω συναντήσει τέτοιες καταστάσεις.Αποτελεί ένα ρίσκο το να θίξω το συγκεκριμένοθέμα. Ο ασθενής βρίσκεται μπροστά σου γιακάποια συγκεκριμένη ιατρική εξέταση και οδιαθέσιμος χρόνος είναι περιορισμένος». Σύμ-φωνα με την κ.Gullbrå, «ορισμένοι διστάζουννα κάνουν ερωτήσεις σχετικά με τα παιδιά,γιατί φοβούνται ότι δεν μπορούν να προσφέ-ρουν κάποια βοήθεια».

Ο ρόλος του γενικού γιατρούΜε ποιο τρόπο θα μπορέσουν οι γενικοίγιατροί να αυξήσουν την ικανότητά τους στο«να βρίσκουν» αυτά τα παιδιά;

«Χρειάζεται να ρωτάμε τους ασθενείς πουπάσχουν από σοβαρά νοσήματα αν έχουνπαιδιά. Δεν χρειάζεται να είμαστε υπερβολικοίσ’ αυτό ως γενικοί γιατροί, απλώς να το θυμό-μαστε. Δεν είναι απαραίτητο να αναλαμβάνουνοι γενικοί γιατροί μόνοι τους ολόκληρη τηνπαρακολούθηση τέτοιων παιδιών, αλλά να ταανακαλύπτουν και να μαθαίνουν πώς τα παιδιάαντιμετωπίζουν την όλη κατάσταση. Όσο αφο-ρά την παρακολούθηση εκείνων των παιδιώνπου χρειάζονται βοήθεια, μπορούν βεβαίως

30

Ιατρικά θέματα 68

να συνδράμουν οι νοσηλεύτριες, οι ψυχολόγοικαθώς και οι παιδιατρικές και παιδοψυχιατρικέςκλινικές».

Επειδή η αλλαγή του νόμου έγινε μόλιςτο 2010, ίσως είναι άγνωστο σε κάποιους απότους γενικούς γιατρούς ότι έχουν αυτήν τηνευθύνη, τονίζει η κ. Gullbrå.

Νέες κατευθυντήριες οδηγίεςΗ ερευνητική ομάδα συνεχίζει το έργο της μεσυνεντεύξεις των παιδιών ασθενών, που πά-σχουν από σοβαρές νόσους και σύντομα θααρχίσει να παίρνει συνέντευξη από ενήλικες,

που πάσχουν από σοβαρά νοσήματα. Όλο αυ -τό το υλικό υπολογιζόταν ότι θα είναι έτοιμομέσα στο 2014 και μέσα στο 2015 οι ερευνητέςμε βά ση αυτό το υλικό, θα επεξεργαστούνκατευθυντήριες οδηγίες, που θα απευθύνονταιστους γενικούς γιατρούς.

«Ο λόγος, για τον οποίο επικεντρωνόμαστεσ’ αυτό, είναι η σπουδαιότητα της πρόληψης,της καταγραφής και της παροχής βοήθειαςστα παιδιά, ώστε να εμποδίσουμε τη νόσησήτους», σύμφωνα με την κ. Gullbrå. «Είναι ση-μαντικό να εμποδίσουμε τη νόσηση αυτώντων παιδιών».

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 31-34

Οι λέξεις του χρήματος και των νομισμάτων*

Νίκος Σαραντάκος

Γραμμένο καθώς είναι σε καιρούς οικονομικήςκρίσης, το σημερινό μας σημείωμα θα ασχο-ληθεί με τον κόσμο του χρήματος και των νο-μισμάτων. Εννοείται ότι θα κάνουμε διερεύνησηγλωσσική, αν και πρέπει να προειδοποιήσωότι το θέμα είναι απέραντο, τόσο εκτενές πουεύκολα θα μπορούσε να γραφτεί σχετικό βι-βλίο.

Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη χρήμα σήμαινεαρχικά κάτι που χρησιμοποιεί ή χρειάζεταικάποιος, και προέρχεται από το απρόσωπορήμα «χρη». Κι επειδή τα χρειαζούμενα πουέχει κάποιος απαρτίζουν την κινητή περιουσίατου, γρήγορα η λέξη «χρήματα» πήρε τη ση-μασία τη σημερινή· όμως, είχε επίσης και τησημασία «πράγματα». Έτσι, όταν ο Πλάτωναςλέει «πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος»εννοεί ότι ο άνθρωπος είναι κριτήριο των πά-ντων, όταν όμως ο Δημοσθένης φώναζε στην

εκκλησία του δήμου: «δει δε χρημάτων καιάνευ τούτων ουδέν έστι γενέσθαι των δεόντων»δεν εννοούσε βέβαια τα πράγματα, ούτε ταχρειώδη, αλλά ειδικώς εννοούσε τα χρήματα:τα λεφτά, τα νομίσματα, τη μονέδα, τα όβολα,τους παράδες, τα γρόσια, τα άσπρα, τα πε-κούνια· τα τάλιρα, τα φράγκα, τα μπικικίνια,τα ψιλά, το μαρούλι, το χαρτί, το μαλλί, τομπαγιόκο· τα καπίκια, τα μπακίρια, το καύσιμο,το μπερντέ, τα γκαφρά, για να κάνουμε μιακάθε άλλο παρά εξαντλητική καταγραφή διά-φορων ονομασιών – και ελπίζω να μη με θεω -ρήσετε ασεβή που κόλλησα πλάι στους αρ-χαίους μας προγόνους τις αργκοτικές ονομα-σίες της τρέχουσας επικαιρότητας, που ασφα-λώς μερικές θα αποδειχτούν εφήμερες καιθα ξεχαστούν σε μερικές δεκαετίες, όπως έχεισχεδόν ξεχαστεί σήμερα ο «μπαμπακόσπορος»τον οποίο απαιτούσαν οι ήρωες των Χαλασο-

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου και στη συνέχεια στο βιβλίο του Οι λέξεις έχουντη δική τους ιστορία (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2009). Αναδημοσιεύεται εδώ με την άδεια του συγγραφέα.

32

Ιατρικά θέματα 68

χώρηδων του Παπαδιαμάντη για να πουλή-σουν την ψήφο τους. 

Μια από τις επίκαιρες λέξεις του χρήματοςεδώ και αρκετούς μήνες είναι αναμφίβολα ητράπεζα αφού σε όλο τον κόσμο οι τραπεζίτεςζήτησαν και πήραν απίστευτα ποσά, που ψη-λώνει ο νους σαν κάθεσαι να τα λογαριάσεις.Ας δούμε λοιπόν την ιστορία της λέξης. Ηλέξη τράπεζα ήταν στα αρχαία τετράπεζα, απότα τέσσερα πόδια που έχει το τραπέζι, αλλά ηπρώτη συλλαβή σίγησε κι έπεσε· αυτό το φαι-νόμενο λέγεται «απλολογία», κι όταν έχεισυμβεί πριν από καμιά τριανταριά αιώνες τοθεωρούμε ιερό και μεγαλειώδες, αλλά ότανγίνεται μπροστά στα μάτια μας και ακούμεκάποιον πιτσιρικά να λέει «περιβαντολόγος»μας φαίνεται ένδειξη έσχατης γλωσσικής πα-ρακμής.

Τέλος πάντων, τράπεζα ήταν το τραπέζι,και από την ειδική σημασία του τραπεζιούτου αργυραμοιβού, του σαράφη, η λέξη τρά-πεζα πήρε τη σημασία του πιστωτικού ιδρύ-ματος, ήδη από τα αρχαία. Ωστόσο, η λέξηδεν πέρασε στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες:όταν ο εγγλέζος λέει trapezist δεν εννοεί τοντραπεζίτη αλλά ένα είδος ακροβάτη. Είδοςακροβάτη είναι και ο σαλτιμπάγκος και κατάσύμπτωση, η λέξη που χρησιμοποιούν οι πε-ρισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες για την τρά-πεζα, bank δηλαδή στα αγγλικά, ετυμολογείταιόπως κι ο σαλτιμπάγκος από την παλιά ιταλικήbanca, που ήταν επίσης το τραπέζι του αργυ-ραμοιβού, και είναι απώτερης γερμανικής αρ-χής. Αυτή η μπάνκα ήρθε και στα μέρη μας,κι έναν καιρό τα χαρτονομίσματα (τραπεζο-γραμμάτια) τα λέγαμε μπανκανότες και τοντραπεζίτη μπανκέρη, αλλά τώρα οι δάνειεςλέξεις υποχώρησαν, όπως συμβαίνει πάντασε όρους με θεσμική, ας πούμε, χρήση, κιέτσι η μπάνκα σήμερα διατηρείται μόνο στηχαρτοπαιξία.

Από την άλλη, το χρήμα κυκλοφορεί σενομίσματα, και νόμισμα στα αρχαία, από τη

λέξη «νόμος», ήταν αρχικά ο καθιερωμένοςθεσμός, και στη συνέχεια η χρηματική μονάδαπου είχε καθιερωθεί ως μέσο συναλλαγής.Πολλά νομίσματα πήραν το όνομά τους απόμονάδες μέτρησης βάρους, όπως η λίρα (απότο λατινικό libra), το μάρκο, το αγγλικό poundή το αρχαίο τάλαντο. Παρόμοια ίσως, η δραχμήετυμολογείται από το ρήμα δράττω (αρπάζω),εξέφραζε δηλαδή αυτό που μπορούσε κάποιοςνα κρατήσει στο χέρι του. Από την άλλη, τοφράγκο ονομάστηκε έτσι από τα μεσαιωνικάνομίσματα που έγραφαν επάνω Rex Francorum(ρήγας των φράγκων). Για το δολάριο έχω ξα-ναγράψει στο Φαινόμενο· πήρε το όνομά τουαπό τη γερμανική λέξη Tal (= κοιλάδα) καιπιο συγκεκριμένα από τη Joachimstal, τηνκοιλάδα της Βοημίας που είχε πλούσια ορυχείααργύρου από τα οποία κόπηκαν ασημένιανομίσματα που ονομάστηκαν Joachimstaler,και σε σύντμηση Taler. Από εκεί το dollar,από εκεί και το δικό μας τάλιρο. Από το άνθοςπου είχαν πάνω τους τα νομίσματα της Φλο-ρεντίας πήρε το όνομά του το φιορίνι, απόεκεί και το δικό μας φλουρί.

Βέβαια, μόνο για τα ονόματα νομισμάτωνθα μπορούσε κανείς να γράψει βιβλίο, οπότεδεν θα επεκταθώ. Να πω μόνο ότι η δραχμήδεν ήταν το πρώτο νόμισμα του νεοελληνικούκράτους· ο Καποδίστριας είχε κόψει «φοίνικες»,αλλά το νόμισμα αυτό δεν έπιασε. Η δραχμήεμφανίστηκε επί Όθωνα. Βέβαια, εκείνη τηνεποχή κυκλοφορούσαν ένα σωρό νομίσματα,οθωμανικά ή δυτικά, και στη λογοτεχνία του19ου αιώνα, π.χ. στον Παπαδιαμάντη, βρίσκεικανείς ονόματα παλιών νομισμάτων που δύ-σκολα μαντεύει την ετυμολογία τους. Αν στοσφάντζικο αναγνωρίζουμε έστω και με δυ-σκολία το γερμανικό zwanzig, στη σιχνάτσαελάχιστοι θα διακρίνουν το γαλλικό assignat,όπως ονομάστηκαν τα ομόλογα που κυκλο-φόρησε η επαναστατική Γαλλία στο τέλοςτου 18ου αιώνα με υποθήκευση των εθνικώνκτημάτων.

33

Αρθρογραφία

Παλιότερα, τα χρήματα λέγονταν «άσπρα».Έχεις άσπρα, έχεις άστρα, λέει μια παλιά πα-ροιμία. Όχι, δεν ονομάστηκαν «άσπρα» τα νο-μίσματα επειδή ήταν ασημένια, άρα λευκά·το λευκό χρώμα ονομάστηκε έτσι επειδή έμοι-αζε με τα νομίσματα. Εξηγούμαι: στα λατινικάasper σημαίνει «τραχύς» (τη λέξη τη βρίσκουμεκαι στο γαλλικό âpre). Το νιόκοπο ασημένιονόμισμα, τραχύ και λαμπερό πριν λειανθείαπό τη χρήση, ονομαζόταν nummus asper,τραχύ νόμισμα. Σιγά-σιγά έμεινε μόνο το επί-θετο, asper, και πήρε θέση ουσιαστικού, καιπέρασε στα βυζαντινά ελληνικά (από τον πλη-θυντικό: aspera, aspra) όπου άσπρα ονομά-στηκαν τα ασημένια νομίσματα μικρής αξίας.Και επειδή το ασήμι είναι λευκό, η λέξηάσπρο έφτασε να εκφράζει τη λευκότητα, κιέγινε συνώνυμο της λέξης «λευκός» και μάλιστατην υποκατέστησε στη λαϊκή γλώσσα.

Η καθιέρωση του ευρώ, το οποίο πρό-σφατα γιόρτασε τα δέκα του χρόνια, θεωρείταιεπισήμως ευεργετική για τις οικονομίες τωνκρατών της ευρωζώνης, αν και οι νοικοκυρές,σε όλες τις χώρες, ισχυρίζονται ότι ανέβασετις τιμές – μάλιστα οι γερμανοί κόλλησαν έναΤ στην ονομασία του Euro και το είπανε κο-ροϊδευτικά Teuro, δηλαδή ακριβό. Από γλωσ-σικής ωστόσο πλευράς, το ευρώ μάλλον κα-ταστροφικά λειτούργησε αφού τα παλιά νο-μίσματα που καταργήθηκαν σε κάθε χώρα εί-χαν συσσωρεύσει τεράστιο γλωσσικό και λα-ογραφικό πλούτο. Βέβαια, αν το δούμε απόμια άλλη οπτική γωνία, τα παλιά νομίσματαεξακολουθούν να ζουν και να κυκλοφορούνμέσα από τη γλώσσα.

Άλλωστε, αν η γλώσσα είναι συντηρητική,αυτό ίσως ισχύει ακόμα περισσότερο σε σχέσημε τα χρήματα και τα νομίσματα. Ο καθέναςμας έχει μέσα στο γλωσσικό του ταμείο καιχρησιμοποιεί καθημερινά λέξεις που ανακα-λούν νομίσματα παλιότερων εποχών, όχι μόνοτα πρόσφατα παλιά, αλλά και του απώτερουπαρελθόντος.

Μας ζητούν τον οβολό μας για κάποιονκαλό σκοπό, αλλά βέβαια ο οβολός, υποδιαί-ρεση της δραχμής, πάνε αιώνες και χιλιετίεςπου έχει γίνει μουσειακό είδος. Λέμε για κά-ποιον ότι είναι παραδόπιστος, ή ότι έχει πα-ραδάκι (εδώ το υποκοριστικό λειτουργεί επαυ-ξητικά!) κι όμως ο παράς, νόμισμα της Οθω-μανικής αυτοκρατορίας, έχει πάψει να ισχύειακόμα και στην Τουρκία (ήταν η κατώτατηυποδιαίρεση της τούρκικης λίρας· η λίρα είχεεκατό γρόσια και κάθε γρόσι είχε σαράνταπαράδες). Όταν αδιαφορούμε για κάτι, λέμεότι δεν δίνουμε πεντάρα ή δεκάρα (συχνά:τσακιστή) γι’ αυτό – μα, και να θέλαμε, δεν θαμπορούσαμε να δώσουμε, αφού οι δεκάρεςκαι οι πεντάρες με την τρύπα είχαν αποσυρθείαπό την κυκλοφορία αρκετές δεκαετίες πρινέρθει το ευρώ. Όπως επίσης είχαν εκλείψει ταδίδραχμα, αλλά διατηρούνταν στη φράσητέρμα τα δίφραγκα, που γεννήθηκε από τουςεισπράκτορες των λεωφορείων όταν ακόμαη τιμή του εισιτηρίου κλιμακωνόταν ανάλογαμε το μήκος της διαδρομής, και μετά πήρεμεταφορική σημασία. Οπότε, και η καθιέρωσητου ευρώ δεν πρόκειται να διώξει από τηγλωσσική χρήση τα παλιότερα ονόματα, του-λάχιστον όχι για μερικές δεκαετίες. Προς τοπαρόν, κανείς δεν είπε «τέρμα τα δίευρα»,παρά μόνο στ’ αστεία.

Αυτή η επιμονή των παλιών ονομασιώνδεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της ελληνικήςγλώσσας. Οι γαλλομαθείς θα ξέρουν ότι ηλέξη sou, που κάποτε σήμαινε ένα υπαρκτόνόμισμα (τα σόλδια που βρίσκουμε στις με-ταφράσεις των Αθλίων), το οποίο ανάγεταιστο solidus του Μεγάλου Κωνσταντίνου καιδιατηρήθηκε σαν το εικοστό της λίρας μέχριτη μεταρρύθμιση του 1795 που γέννησε τοφράγκο, είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στη γλώσ-σα που έχει δώσει δεκάδες εκφράσεις – άλ-λωστε sous λέγονται στα γαλλικά και γενικώςτα χρήματα, δηλαδή τα λεφτά. Τα οποία λεφτάονομάστηκαν βεβαίως έτσι από τα λεπτά, δη-

34

Ιατρικά θέματα 68

λαδή από τη νομισματική μονάδα λεπτό, πουανάγεται στο ελληνιστικό «λεπτόν νόμισμα».Λεπτά είχαμε σαν υποδιαίρεση της δραχμής,σιγά-σιγά περιέπεσαν σε αχρηστία λόγω τουπληθωρισμού, αλλά αναστήθηκαν πάλι στηνκοινή χρήση με τον ερχομό του ευρώ.

Το οποίο ευρώ είναι γλωσσικός πονοκέ-φαλος και από μιαν άλλη σκοπιά: είναι άκλιτοκαι έχει κατάληξη «ω», ασυνήθιστη για ελληνικόουσιαστικό. Πριν καθιερωθεί η ονομασία του,ο προβλεπτικός καθηγητής Μπαμπινιώτηςείχε εισηγηθεί να το λέμε «εύρο» ή «ευρό»για να το προσαρμόσουμε στο κλιτικό σύστηματης ελληνικής (το εύρο, του εύρου, τα εύρα,των εύρων). Η πρόταση δεν έγινε επίσημαδεκτή, ίσως όμως επιβληθεί ενμέρει ανεπίσημααπό τα εκατομμύρια έλληνες που χρησιμο-ποιούν καθημερινά το ευρώ στις συναλλαγέςτους χωρίς να έχουν διαβάσει Μπαμπινιώτη.Ήδη έχουν εμφανιστεί όροι όπως δίευρο, δε-κάευρο, εικοσάευρο, ενώ ακούγεται και οπληθυντικός «τα ευρά» (καθώς και ο οικείος-ειρωνικός πληθυντικός: τα ευρώπουλα!)

Κάποιες φορές, τα νομίσματα που έχουνκαταργηθεί στη χώρα που τα γέννησε, επιζούναλλού. Έτσι η δραχμή, καταργημένη πια σεμας, επιζεί, αν όχι η ίδια πάντως τα εγγόνιατης, στον αραβικό κόσμο. Μιλάω για το ντιρχάμ(dirham), που είναι η βασική νομισματική μο-

νάδα στο Μαρόκο και στα Αραβικά Εμιράτα,ενώ ως υποδιαίρεση του δηναρίου (dinar)υπάρχει επίσης στη Λιβύη, την Τυνησία καιτο Κουβέιτ, καθώς και ως υποδιαίρεση τουριάλ στο Κατάρ. Κάτι παρόμοιο ισχύει γιατους καταργημένους οθωμανικούς παράδες:επιζούν όχι μόνο στη φρασεολογία, αλλά καιως υποδιαίρεση του σέρβικου δηναρίου. Καιτην προηγούμενη φορά που το Μαυροβούνιοήταν ανεξάρτητο, στις αρχές του 20ού αιώνα,είχε σαν νόμισμα το perper, που είναι, σωστάτο καταλάβατε, εγγονάκι των βυζαντινώνυπέρπυρων.

Για τα άλλα νομίσματα που κατάργησε τοευρώ, δηλαδή την πεσέτα, το εσκούδο ή τηνκορώνα, δεν πρόφτασα να γράψω, ούτε άλ-λωστε για τα νομίσματα των νέων κρατώνμελών που σιγά-σιγά περνούν στην ιστορίακαθώς τα αντικαθιστά το αδηφάγο νέο νόμισμα.Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν κι εκείνα εν-διαφέρουσες ιστορίες· λογουχάρη το ζλότι, τοπολωνικό, σημαίνει «χρυσό», κι είναι μια λέξηπου τη βρίσκουμε σε όλες τις σλάβικες γλώσσες,καθώς και στη ζολότα, ένα ακόμα από τα πολλάνομίσματα που κυκλοφορούσαν στον ελλαδικόχώρο επί τουρκοκρατίας – και βέβαια στο επώ-νυμο Ζολώτας. Αλλά ο χώρος στο φιλόξενοΦαινόμενο τελείωσε, οπότε τα υπόλοιπα τααφήνουμε ίσως για μια άλλη φορά.

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 35-38

Σχολικός εκφοβισμόςΓιάννης Πατσώνης*

Αφορμή για το σημείωμα αυτό αποτελεί τοδιήγημα «Το ψοφίμι» του Δημητρίου Ιωαννό-πουλου (1904-1985), θεατρικού συγγραφέα,σκηνοθέτη και σεναριογράφου, δημοσιευμένοστον 5ο τόμο της σειράς Τα αγαπημένα μουδιηγήματα, των εκδόσεων Πεχλιβανίδη-Ατλα-ντίς.

Διαχρονικές οι αντιστοιχίες στο θέμα τηςεξουθένωσης του ανίσχυρου, του διαφορετι-κού. Ο συγγραφέας περιγράφει τις δοκιμασίεςενός εικοσάχρονου από την κατάταξή του ωςνεοσυλλέκτου στον στρατό, μέχρι την εθελο-θυσία του σε μια εμφύλια διαμάχη. Επειδήήταν τόσο αδύνατος «άθροισμα από άσαρκακόκκαλα» και δειλός «ώστε στην πρώτη βολήμόλις τράβηξε τη σκανδάλη, το όπλο κλώτσησεκι αυτός βρέθηκε ανάσκελα στο χώμα», δενμπορούσε να σταθεί σε χλωρό κλαδί από ταπειράγματα και την περιφρόνηση, όχι μόνοτων άλλων φαντάρων, μα και των «ανωτέρων»του. Δεν τον φωνάζανε το πραγματικό του

όνομα, του είχαν δώσει το παρανόμι ο Για-κουμής. Όμως σε μια επίθεση που «το ντου-φεκίδι βάστηξε δυο ώρες» αυτός, «το ψοφίμι»,ήταν ο μόνος που όρμηξε άοπλος να προ-στατεύσει ένα μικρό παιδί, σκεπάζοντάς τομε το ισχνό σώμα του που σωριάστηκε απότους πυροβολισμούς νεκρό. Μετά τη μάχη, οσυνταγματάρχης εξήρε τη γενναιότητά τουκι «όλοι είχαν την εντύπωση πως τους μιλούσεγια κανένα θρυλικό ήρωα κι όχι για τον “φουκαρά”Ιάκωβο του δημοδιδασκάλου, τον ξερακιανόσκελετωμένο “Γιακουμή” με το άσαρκο χλωμότατοπρόσωπο που ο θάνατος δεν κατόρθωσε να τοκάνει περισσότερο ωχρό».

Για τον εικοσάχρονο Βαγγέλη Γιακουμάκηπου τον ώθησαν στον θάνατο οι «λεβεντογεννη -μένοι» νταήδες στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιω-αννίνων, αντιγράφουμε σχόλια: «Μαφιόζος,προ χωράς. Εσωστρεφής, εύθικτος, συνεσταλ-μένος; Την έκατσες». Οι θρασύδειλοι λεβεντο-κρητικοί που τον αυτοκτόνησαν, τώρα το βου-

* Ο πεζογράφος και παιδίατρος Γιάννης Πατσώνης γεννήθηκε το 1950 στη Θεσσαλονίκη. Έργα του: Κυλιόμενες σκάλες,διηγήματα, Κάλβος, Αθήνα 1982 και Τα μάτια των περαστικών, διηγήματα, Κέδρος, Αθήνα 1985.

36

Ιατρικά θέματα 68

λώνουν. «Ένας συμμαθητής του τον είδε στιςντουζιέρες με μελανιές στο σώμα. Κάποτε, γιαπλάκα, τον έκλεισαν σε μια ντουλάπα… καιάλλοτε τον έδεσαν σε καρέκλα. Βουλευτής έβαλεβύσμα, καλύπτοντας τους ταραξίες της άγριαςσυμμορίας που τον βασάνιζαν… βραβεύουν μεατιμωρησία την παραβατικότητα… Στα ρούχατου εντοπίστηκαν μεγάλες αόρατες κηλίδες αί-ματος… Υπήρχαν δυο τομές στον καρπό τουδεξιού χεριού που έκοψε τις φλέβες του… Ηπρώτη ήταν το λεγόμενο τραύμα του δισταγμού».Σύμφωνα με όσα γράφονται στις εφημερίδες,υπάρχει και η εκδοχή για φαινόμενα, όπως ηαυτοχειρία, όπως αναφέρει η ιατροδικαστικήέκθεση, δηλαδή δεν είναι σίγουρο αν έχει αυ-τοκτονήσει… Από τον αποχαιρετισμό συμ-μαθητών του στο Λύκειο Ρεθύμνου: «Θέλουμενα γράψουμε σαν κατευόδιο, σαν ξόδι για τονδικό μας Βαγγέλη, για κάθε παιδί που βρίσκεταιαντιμέτωπο με τον εκφοβισμό, που το καταρ-ρακώνει και αισθάνεται αβοήθητο. Ο καθέναςμας θα μπορούσε να βρεθεί στη θέση του. Ήτανένα παιδί ήσυχο, δεν πείραζε κανένα…».

Πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου ΨυχικήςΥγιεινής για εφήβους: έξι στους εκατό μαθητές,θύματα σχολικού εκφοβισμού με πολλές μορ-φές: σωματική βία (γροθιές, κλοτσιές), λεκτική[βρισιές, συκοφαντικά σχόλια, φήμες, ψηφιακήβία (cyber bullyng)]. Τα θύματα, αντιδρώντας,καταστρέφουν ή αυτοκαταστρέφονται. Και οιτραμπούκοι, η βάρβαρη αυτή «συναγωγή πο-νηρευομένων», όσο πιο ένοχοι, τόσο κλιμα-κώνουν τις επιθέσεις τους. Το μίσος τουςαπύθμενο, όπως στον 108ο Ψαλμό: «κατεδίωξενάνθρωπον πένητα και πτωχόν κατανενυγμένοντη καρδία του θανατώσαι… δεν φάνηκε εύ-σπλαχνος, αλλά τουναντίον κατεδίωξε άνθρωποδυστυχισμένο με καταπληγωμένη καρδιά, επι-διώκοντας να τον εξοντώσει».

Ο δεκάχρονος Αλέκος, στο διήγημα τουΑλ. Παπαδιαμάντη «Τα Δαιμόνια στο ρέμα»,(από τα Άπαντα, Γ΄, Δόμος 1989), αφηγείταιτον δικό του κατατρεγμό, όταν με άλλα πέντε

έξι παιδιά πήγαν να παίξουν στου Χαιρημονάτο ρέμα. Μα εκείνα τα παιδιά «τέκνα ναυτικών,πορθμέων, ναυπηγών, γεωργών […] εξέσπωνεις φθόνον […] με εμίσουν διότι ήμην παπαδο-παίδι […] μ’ επεριφρονούσαν […] με ωνείδιζανκαι άνευ αιτίας, ήρχισαν να με “αναγορεύουν”[…] να με προσφωνούν δηλαδή με υβριστικάεπίθετα. Εγώ ήρχισα να κλαίω». Και «πανούργοικαι παμπόνηροι» όπως ήταν, άρχισαν να τρέ-χουν και έφυγαν, αφήνοντάς τον μόνο, μέσαστο βαθύ, ατέλειωτο εκείνο ρέμα, χωρίς ναμπορεί να βρει δρόμο για να επιστρέψει.Ακόμη και δυο βοσκόπουλα της ηλικίας του,αντί να τον βοηθήσουν να βρει μια διέξοδο,εκσφενδονίζουν «μέγα χαλίκιον» επάνω του.Η σωτηρία του τελικά ήρθε με την επέμβασηενός σεβασμίου γέροντος που «είχε κάλλοςοποίον αι εικόνες έχουν». Ήταν ο Χαιρήμων ομοναχός – «προ χρόνων πολλών αποθαμένος».

Ένα άλλο δεκάχρονο παιδί στην «Ώρα τηςφυρονεριάς» του Δημήτρη Χατζή (Ανυπερά-σπιστοι, Το Ροδακιό, Αθήνα 2000), ντροπια-σμένο με τα πειράγματα μικρών και μεγάλων,που η μάνα του δέχεται «αγαπητ’κούς» στοφτωχόσπιτό τους, εγκαταλείπει το σχολείογιατί εκεί τ’ άλλα παιδιά «δεν τον θέλαν, τοναποδίωχναν από κοντά τους, τον βρίζαν καιπάντα με τις ίδιες βρισιές, και πάντα θέλανε ναμαλώνουν μαζί του […] όλα τα φοβότανε σ’αυτό το σχολειό, από το πρωί που ξεκινούσε ναπάει ως τ’ απόγευμα που τελειώναν […] κι οδάσκαλος δε γνοιάστηκε και πολύ… μπορεί καινα χάρηκε κιόλας που γλύτωσε απ’ τον μπελάτου, να μη σκανταλίζονται τ’ άλλα παιδιά…». Κιο άπραγος Κωνσταντής βρίσκει καταφύγιοστο λιμάνι κι απρόσμενο προστάτη έναν κατ’όψιν αγριάνθρωπο, τον Χαμάλαρο, με συμπο -νετική καρδιά και γίνεται κοντά του έναςμικρός βαστάζος.

Από το πεζογράφημα, «Τα παρατσούκλια»,του Γιώργου Ιωάννου (Η Σαρκοφάγος, Κέδρος,1992) αντιγράφω: «Ένας από τους μεγαλύτερουςδιώκτες και βασανιστές μου […] όταν ήμασταν

37

Αρθρογραφία

μαζί στο σχολείο, διαλαλούσε τα απειράριθμαπαρατσούκλια μου […] νομίζει πως δεν τα θυ-μάμαι πια κι ότι έχω ψυχή επιπόλαιη σαν τηνδική του […] ξεχνά όμως ή συχωρεί ποτέ έναςάνθρωπος με σώες τις φρένες του τα βασανι-στήρια που κάποτε του κάνανε; […] που κάθεμέρα με πλήγωναν πιο βαθιά; […] καταλαβαίνωπόσο μαρτύρησα κάποτε απ’ το τίποτε και πόσηεπίδραση είχαν πάνω μου σ’ όλη μου τη ζωή,εκείνα τα παρατσούκλια».

Ο Θανάσης Νιάρχος στο «Ο φόβος φυλάειτα έρημα», περιοδικό Τραμ, τεύχος 11, γράφει:«Όταν ήμουν μικρός, τα παιδιά της γειτονιάς δεμε παίζανε. Φοβόμουν κι εγώ αλήθεια χοντρόςκαθώς ήμουν να μπλεχτώ μαζί τους, γιατί μόλιςγινόταν καμιά στραβοτιμονιά στο παιχνίδι, ξε-σπούσαν όλοι πάνω μου. Έλεγαν πως δεν τα κα-ταφέρνω, μ’ έβριζαν, αλλά κι όταν δεν το έλεγανδυνατά φαινόταν συνεννοημένα μεταξύ τουςγια το ποιος είναι ο φταίχτης. Μαζευόμουν κιεγώ με αποτέλεσμα να τα κάνω ακόμη χειρότερατα πράγματα και τότε πια ήταν που γίνονταναλύπητοι και αυτοί που σ’ άλλες ώρες μου έδει-χναν κάποια συμπάθεια […] Την διαδρομή απότο σπίτι στο σχολείο, ενώ όλοι οι άλλοι ξεκινούσανσυντροφιές […] εγώ την έκανα μοναχός μου[…] και επειδή δεν τα κατάφερνα στις αθλοπαι-διές […] ό,τι εμπόδιο ήταν να πηδήξουμε τοέπαιρνα σβάρνα […]». Κι όταν το ακούει κιαπό κάτι θείες να λένε γι’ αυτόν στους δικούςτου, ως παρακλήτορες κακών: «προσέξτε τοπαιδί, κάθεται μόνο του σε μια γωνιά ενώ τ’άλλα παιδιά παίζουν… προσέξτε το παιδί, θατου βγει κανένα όνομα», βιώνει στο πετσί τουτην απόρριψη και από τον περίγυρό του. Καιποιο παιδί ευαίσθητο δεν θα έλεγε σαν τον Κ.Καρυωτάκη στο πεζό του «Κάθαρσις»: «Κανά-γιες!... το ψωμί της εξορίας με τρέφει»;

Ένας δεκαοχτάχρονος τώρα, στο θεατρικόέργο «Τσάι και συμπάθεια» του Ρόμπερτ Άντι-σον (1953), που ανέβηκε στο θέατρο τον Σε-πτέμβριο της ίδιας χρονιάς στο Μπρόντγουεϊαπό τον Ηλία Καζάν, ενώ το 1956 στον κινη-

ματογράφο σε σκηνοθεσία του Βιντσέντε Μι-νέλι με πρωταγωνιστές την Ντέμπορα Κερκαι τον Τζων Κερ. Στη χώρα μας ανέβηκε γιαπρώτη φορά το 1959, στο θέατρο «Κυβέλη»από την Αλίκη Θεοδωρίδου και τον Πωλ Νορ,ενώ στην τηλεόραση, το είδαμε το 1976, στο«Θέατρο της Δευτέρας», με τη Μαίρη Λαλο-πούλου και τον Ντίνο Αυγουστίδη στους ομώ-νυμους ρόλους. Ο Τομ, μαθητής σ’ ένα γυ-μνάσιο στη Νέα Αγγλία, μένει σε μια πανσιόνμε άλλους συμμαθητές του. Αγνός, τρυφερός,με πολλά ταλέντα: παίζει κιθάρα, θέλει ναγίνει τραγουδιστής, είναι δεξιοτέχνης, πρω-ταθλητής στο τένις. Μα η ευαισθησία του, ηκαλλιέργειά του, τα ενδιαφέροντά του για τηνκλασική μουσική τον δείχνουν αλλιώτικοστους πολλούς. Και, από μια ασήμαντη αφορ-μή, ξεσπούν εναντίον του, χλευάζοντάς τονακόμη και για το «ανάλαφρο περπάτημά του»,τ’ ακούρευτα μαλλιά του, τον αποφεύγουνόταν τους πλησιάζει, τον συκοφαντούν στηδιεύθυνση ώστε να τον διώξουν από το σχο-λείο. Κι αυτός, αισθανόμενος πως «όλοι σ’ αυτότο σχολείο τον μισούν», κλείνεται στη μοναξιάτου. Μόνο η γυναίκα ενός καθηγητή, με τηδιακριτική αγάπη της συμπαραστέκεται σταμαρτύρια που του κάνουν και στις ματαιώσειςπου δέχεται και που τον οδηγούν μέχρι ναεπιχειρήσει ν’ αυτοκτονήσει. Ξεσκεπάζονταςαυτή η γυναίκα την υποκρισία του άντρα τηςακόμα και ως συζύγου, την ανεύθυνη συμπε-ριφορά του πατέρα του Τομ, την ανικανότηταπολλών να νιώσουν τη μοναδικότητα κάθεπροσώπου διαφορετικού, τολμά και τους λέει:«Μιλάω για αγάπη, για εντιμότητα, για ανδρισμό,για αδικίες, για εχθρότητες […] ο ανδρισμός δενείναι πόζα και βλαστήμια και ορειβασίες […]είναι τρυφερότητα και χάδι και ευγένεια…».

Πολλές οι κινηματογραφικές ταινίες για τηνενδοσχολική βία. Αναφέρονται μεταξύ άλλων:“Elephant” (2003) του Γκας Βαν Σαντ (ΧρυσόςΦοίνικας στο Φεστιβάλ των Καννών, βασισμένησε πραγματικά γεγονότα), με αφορμή τη δο-

38

Ιατρικά θέματα 68

λοφονία δεκατριών μαθητών στο λύκειο Κο-λομπάιν του Όρεγκον το 1999, το φλαμανδικόδράμα “Ben-X” (2007), με τον ελληνικό τίτλο«Ο διστακτικός ήρωας», όπου στόχος χλεύηςγίνεται ένας μαθητής της Γάνδης με σύνδρομοΆσπεργκερ (μια μορφή αυτισμού), που ένα δη-μοσίευμα εφημερίδας έγινε η αιτία να εμπνευστείο δημοσιογράφος Νικ Μπαλτάζαρ, να το μετα-τρέψει σε μυθιστόρημα και να σκηνοθετήσει οίδιος το έργο, και τέλος, η ταινία “After Lucia”,μεξικάνικο δράμα του 2012 σε σκηνοθεσία τουνεαρού Μισέλ Φράνκο (Α΄ Βραβείο φεστιβάλΚαννών), όπου μια έφηβη, μετά τον θάνατοτης μητέρας της σε τροχαίο, πηγαίνει με τονπατέρα της στο Μεξικό, όπου στο σχολείο τηςγίνεται θύμα ψηφιακής βίας – διαδίδεται βιντε-

οσκοπημένη η ερωτική συνάντηση μ’ έναν συμ-μαθητή της στο διαδίκτυο, με επακόλουθο τονδιασυρμό της με εξευτελιστικά σχόλια στοκινητό, ξυλοδαρμό, κόψιμο των μαλλιών της,κλέψιμο των ρούχων της, με τραγική κατάληξηγια τον πρωταίτιο από τους θύτες.

Βαγγέλη, Ιάκωβε, Γιακουμή, Αλέκο, Γιώργο,Θανάση, Τομ, Λώρα, Βάσια, Ματίνα, Λάζο, Γκε-ράλντο, Αλεχάνδρα…, όλοι εσείς που δεχτήκατεκαι δέχεστε στους αδύναμους ώμους σας τονλιθοβολισμό της σπείρας των ανελέητων, αςφτεροκοπήσει μέσα στην παιδική καρδιά σας ηλαχτάρα για αγάπη, η δίψα για μια ζεστή αγκαλιά!Φταίχτες είμαστε κι εμείς, που το δράμα σας τοαναλογιζόμαστε μόνο όταν οι λύκοι ζυγώνουνόλο και πιο κοντά στα μαντριά μας.

ΑρθρογραφίαΙατρικά θέματα 68 σελ. 39-41

«Ο ιατρός Τεχνοκράτης θα σας δεχθεί αφού πρώτα…»

Αντώνης Παπαγιάννης

Πνευμονολόγος

«Αύριο θα της κάνουν και μαγνητική», είπε ηκυρία που είχε επισκεφθεί την άρρωστη τοαπό γευμα και πέρασε από το ιατρείο για ναμε ενημερώσει.

Περίφημα, σκέφθηκα. Η τελευταία λέξητης ιατρικής τεχνολογίας στη διάθεσή μας.Δεν απομένει παρά ένα PET-CT. Φωναχτά τηρώτησα: «Για ποιο σκοπό;».

«Μα, για να δούνε πώς πάει με τις ακτινο-βολίες που κάνει τόσες μέρες τώρα», είπε ησυνομιλήτριά μου, κάπως παραξενεμένη πουαμφισβητούσα τη σκοπιμότητα της σύγχρονηςαπεικόνισης.

Μάλλον για να διαπιστώσουν την ακριβήαιτία θανάτου, σκέφθηκα τελείως κυνικά, καιπροσπάθησα να αλλάξω θέμα συζήτησης.Ωστόσο η κυρία είχε ακόμη τον νου της στηνάρρωστη.

«Γιατρέ, έχει ανοίξει τώρα. Έχει κάτι κατα-κλίσεις τεράστιες, μέχρι το κόκαλο».

«Αυτό είναι από την ακινησία», είπα, πε-ρήφανος για την επιστημονική μου γνώση.

«Αφού είναι παράλυτη, τα υπόλοιπα ήτανθέμα χρόνου».

«Μα, είχε αρχίσει να σκάζει το δέρμα πρινπαραλύσουν τα πόδια της», επέμεινε εκείνη.

«Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς, όταν τηνείχαν καθηλώσει στο κρεβάτι με δυο σωλήνεςπαροχέτευσης στον θώρακα;» ανταπάντησαεγώ.

«Δηλαδή δεν έπρεπε να της κάνουν τηνπαροχέτευση;»

«Νομίζω ότι αν άδειαζαν μόνο τη μία πλευ-ρά το αποτέλεσμα θα ήταν σχεδόν το ίδιο: θαανακουφιζόταν από τη δύσπνοια χωρίς ναακινητοποιηθεί τελείως. Ίσως με τον τρόποαυτό να απέφευγε τα χειρότερα. Πώς όμωςέφθασε να παραλύσει;»

«Να, μετά την αφαίρεση του υγρού τηνέστειλαν στο σπίτι. Την επόμενη μέρα εκείνητηλεφώνησε στο νοσοκομείο γιατί ένιωθε ναμουδιάζουν τα πόδια της. Πονούσε και λίγοστην πλάτη. Της είπαν ότι δεν μπορούσαν νατη δουν εκείνη τη μέρα, και ότι έπρεπε να

40

Ιατρικά θέματα 68

πάει στο εφημερεύον. Πήγε εκεί, την είδαν,και της είπαν ότι την άλλη μέρα θα πήγαινεπάλι εκεί που ήξεραν την περίπτωσή της.Όταν έφτασε στο πρώτο νοσοκομείο, ήδηδεν μπορούσε να κουνήσει τα πόδια της. Τηνέβαλαν μέσα και την επόμενη μέρα ήρθε νατη δει ένας νευρολόγος. Ζήτησε να της κάνουνμαγνητική στον αυχένα».

«Κουνούσε τα χέρια της;» ρώτησα.«Ναι, τα χέρια δεν είχαν κανένα πρόβλημα.

Αλλά ήταν μουδιασμένη από τον θώρακα καικάτω, και τα πόδια δεν δούλευαν καθόλου».

«Και πότε άρχισε τη θεραπεία;»«Μετά από δυο μέρες της έκαναν τη μα-

γνητική και δεν έδειξε τίποτε».Τι να δείξει; σκέφθηκα. Εφόσον τα χέρια

δούλευαν και το επίπεδο αισθητικότητος ήτανμερικούς σπονδύλους πιο χαμηλά, όσες εξε-τάσεις κι αν έκαναν στον αυχένα δεν θα έβρι-σκαν την αιτία του προβλήματος. Ξαναγύρισαστη συνομιλήτριά μου.

«Πότε άρχισε τις ακτινοβολίες;»«Νομίζω μία εβδομάδα μετά που μπήκε

στο νοσοκομείο, και συνεχίζει ακόμη».«Εντάξει. Ας ολοκληρώσει τη θεραπεία

της και βλέπουμε», είπα για να δώσω τέλοςστην επώδυνη αυτή συνομιλία. «Να με ενη-μερώσετε για την εξέλιξη».

Η κυρία έφυγε, κι εγώ έπιασα το κεφάλιμου που είχε αρχίσει να πονάει από την ιστορίατην οποία μόλις είχα ακούσει.

* * *

Είχα γράψει τα παραπάνω πριν αρκετά χρόνια,σε μια προσπάθεια εκτόνωσης από την έντασηπου μου είχε δημιουργήσει η κατά πάντααληθινή συζήτηση. Πρόσφατα ανέσυρα τοκείμενο από το αρχείο και, διαβάζοντάς τοξανά, απαρίθμησα τα προβλήματα που δια-φαίνονται στον χειρισμό της ασθενούς: Απαιτητικές απεικονιστικές εξετάσεις χωρίς

κλινική νευρολογική εκτίμηση, άρα κακή‘στόχευση’ της απεικόνισης και αδικαιο-

λόγητη ταλαιπωρία της άρρωστης. Άγνοια του γεγονότος ότι η συμπίεση του

νωτιαίου μυελού αποτελεί μια από τις πιοεπείγουσες καταστάσεις στην κλινική ογκο-λογία, όπου ακόμη και οι ώρες έχουν ση-μασία και μπορεί να σημαίνουν τη διαφοράανάμεσα σε έναν περιπατητικό και ένανπαράλυτο καρκινοπαθή.

Αμηχανία μπροστά στον ανίατο ασθενή:παραγγέλλουμε ‘εξετάσεις’ επειδή δενέχουμε διδαχθεί τις βασικές αρχές τηςανακούφισης των συμπτωμάτων.

Επιτέλους, ποιος είναι υπεύθυνος για τησυνεχιζόμενη παρακολούθηση του (κάθε)καρκινοπαθούς αρρώστου, ούτως ώστεαυτός να μην πέφτει στο κενό ανάμεσαστα εφημερεύοντα νοσοκομεία;

Ας προσθέσω και μια ακόμη συναφή προ-σωπική παρατήρηση. Κάθε τόσο έρχονται σταχέρια μου για μετάφραση πορίσματα εξετάσεων,τα οποία οι ασθενείς στέλνουν σε νοσοκομείατου εξωτερικού ‘για μια δεύτερη γνώμη’. Πολύσπάνια στα χαρτιά αυτά περιλαμβάνεται μιαστοιχειώδης κλινική έκθεση. Αξονικές, μαγνη-τικές, σπινθηρογραφήματα, βιοψίες, καρκινικοίδείκτες, ενδοσκοπήσεις κάθε τύπου, αλλά που-θενά μια περιγραφή του ασθενούς ως προσώ-που (πέρα από το φύλο και την ηλικία) που ναμας δείχνει πώς εξελίχθηκε το πρόβλημά του,σε τι κατάσταση βρίσκεται, τι ενοχλήματα έχεικαι τι θεραπευτικές παρεμβάσεις έχουν γίνειώς τώρα. Όχι αδικαιολόγητα, αυτός που θαπαραλάβει όλα αυ τά τα αποτελέσματα θα ανα-ρωτηθεί αν είδε και εξέτασε τον άρρωστο κά-ποιος κλινικός γιατρός.

Όλα τα παραπάνω βέβαια ανάγονται σεμια εκπαίδευση (προπτυχιακή και μεταπτυ-χιακή) που όλο και ξεμακραίνει από την κλα-σική φιλοσοφία της ιατρικής. Από το στόματου Χριστού γνωρίζουμε ότι κανένας προφήτηςδεν είναι δεκτός στον τόπο του. Έτσι, στηνίδια την πατρίδα του Ιπποκράτη η Τεχνολογίαέχει εξοβελίσει την Τέχνη. Ο ιατρός Τεχνο-

41

Αρθρογραφία

κράτης θα σας δεχθεί αφού πρώτα περάσετεαπό όλα τα υπάρχοντα εργαστήρια και φέρετεμαζί σας τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Οβίος είναι βραχύς, δεν προλαβαίνουμε να μά-θουμε την ‘μακρή τέχνη’. Πού καιρός να εξε-τάζουμε ασθενείς; Έχουμε τόσα ‘περιστατικά’στα χέρια μας.

Η ασθενής της ιστορίας μας τελικά απεβίωσεπαράλυτη, κατάκοιτη, με κατακλίσεις. Ωστόσο,είχαμε την ακριβή εικόνα της έκτασης των με-ταστάσεών της, σε τρεις διαστάσεις και φωτο-

γραφισμένες με χρώματα της επιλογής μας.Άλλωστε, αυτό θα μας ζητούσαν αν θέλαμε ναπαρουσιάσουμε ή να δημοσιεύσουμε το ‘πε-ριστατικό’. Το αν της φερθήκαμε καλά, αν ανα-κουφίσαμε όσο ήταν δυνατό τα προβλήματάτης, αν την κάναμε να νιώσει σαν άνθρωποςκαι όχι σαν πειραματόζωο τις τελευταίες εβδο-μάδες ή μέρες της ζωής της, δεν ενδιαφέρειούτε τους κριτές των εργασιών ούτε τους αρ-χισυντάκτες των ιατρικών περιοδικών.

Εμείς με τίνος το μέρος είμαστε;

Από την πένα σαςΙατρικά θέματα 68 σελ. 42-45

Οι ταλαιπωρίες ενός Έλληνα ασθενή

από το 1940 μέχρι το 1952Φίλιππος Γραμματικός

Ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ.

O συγκεκριμένος Έλληνας ασθενής γεννήθηκεστη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή της Ανάληψης,και, ευτυχώς, ακόμη είναι μαζί μας. Γεννήθηκεασθενής, ασθενικός και καχεκτικός. Διαρκώςαγωνίζεται να βελτιώσει την υγεία του και φι-λοσοφεί τα γεγονότα της εποχής του, προσπα -θώντας να τα καταλάβει, αλλά και να τα θερα -πεύσει, πράγμα συχνά αδύνατο.

Ο Έλληνας ασθενής γεννήθηκε τις πρώτεςμέρες του 1940, την εποχή του ελληνο-ιταλικούπολέμου. Ζύγιζε πάνω από 4 κιλά. Το πρώτοπρόβλημά του ήταν να καταφέρει να βγειαπό την κοιλιά της μητέρας του. Η μαία τότεξεγεννούσε τα μωρά και όχι ο γιατρός, αλλάστην περίπτωση αυτή η μαία προσπάθησεκαι δεν τα κατάφερε. Κάλεσε τον μάμο ιατρό.Αλλά κι αυτός δεν τα κατάφερε. Ο ιατρός χρη-σιμοποίησε και τον εμβρυουλκό ή τις λεγόμενεςκουτάλες, όχι για να σκοτώσει το παιδί, όπωςφοβήθηκε μόλις τις είδε η μητέρα του, αλλάγια να πιάσει με τις κουτάλες και να τραβήξει

έξω με δύναμη το μωρό. Πάλι όμως δεν τακα τάφερε. Προφανώς ο ιατρός έπρεπε τότενα κάνει κάποια χειρουργική επέμβαση, τηλεγόμενη καισαρική τομή, με την οποία γεν-νήθηκε ο Ασκληπιός. Ξέρετε ο Απόλλωνας,πατέρας του Ασκληπιού, όταν η μητέρα τουΑσκληπιού, η Κορωνίδα, κινδύνεψε από πυρ-καγιά, για να σώσει τον γιο του, άνοιξε τηνκοι λιά της Κορωνίδας και έβγαλε τον Ασκληπιό.Αυτή ήταν η πρώτη καισαρική τομή, περίπουτο 1200 π.Χ. Για τον λόγο αυτό, ο όρκος του Ιπ-ποκράτη αρχίζει: «Όμνυμι Απόλλωνα ιητρόν…».Τελικά, η μαία έσωσε την κατάσταση. Κάλεσεκαι τη δασκάλα της, μια πιο χειροδύναμημαία, που, όπως έλεγε, είχε ξεγεννήσει περίτα 600 μωρά και κάθε φορά που ξεγεννούσεένα μωρό έδενε κι έναν κόμπο σε ένα μακρύκομποσκοίνι. Ο Έλληνας ασθενής γεννήθηκεεπιτέλους και ήταν ο εξακοσιοστός πρώτοςκόμπος, είχε όμως παραμείνει αρκετή ώραχωρίς τα απαραίτητα υγρά στην κοιλιά της

43

Από την πένα σας

μητέρας του κι έτσι παρουσίασε μια σπαστι-κότητα στα πόδια του. Οι νεογνολόγοι ανα-φέρουν πως, όταν ο τοκετός είναι προβλημα-τικός, αυτή η κατάσταση παρουσιάζεται στο3%. Ευτυχώς όμως οι γονείς του μωρού απο-φάσισαν και πούλησαν το χωράφι τους κι έτσιπλήρωσαν έναν καλό χειρουργό που αποκα-τέστησε την αναπηρία αυτή.

Την εποχή εκείνη, το 1940, κερδίσαμε τονπόλεμο με τους Ιταλούς και καταλάβαμε τηνΚορυτσά, τη Χειμάρρα και το Αργυρόκαστρο.Μάλιστα ο αντισυνταγματάρχης Δ. Θεοδω-ράκης ίδρυσε στην Κορυτσά ελληνική διοίκηση,για τρίτη φορά από το 1912, για περιορισμένοχρονικό διάστημα. Το όνομα της πόλης τηςΚορυτσάς θεωρείται ότι προέρχεται από τιςπολλές αγριοαχλαδιές της περιοχής που στηγλώσσα των χωρικών ονομάζονται «κορτσιές».

Ακολούθησε η βαριά πείνα του 1940-1944.Ο Έλληνας ασθενής ήταν δύο χρονών το 1942,όταν έγινε στη Θεσσαλονίκη ένα σημαντικόγεγονός που ο πατέρας του το ανακοίνωσεστην οικογένεια με μεγάλο ενθουσιασμό: «Σω-θήκαμε, από δω κι εμπρός δεν θα φοβόμαστετις αρρώστιες, ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη ηΙατρική Σχολή». Ταυτόχρονα ιδρύθηκε και ηΘεολογική Σχολή στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεταιότι αυτές οι δύο σχολές έχουν κάποια λει-τουργική σχέση, αφού οι ιατροί ελευθερώνουντο σώμα από τις ασθένειες, ενώ οι θεολόγοι«ελευθερώνουν την ψυχή», όπως έλεγε ο Δη-μόκριτος σε επιστολή του προς τον Ιπποκράτη.Γιατί όμως η ίδρυση της Ιατρικής Σχολής έγινεκατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής;Ιδού η σχετική ιστορία: Κατά τη διάρκεια τηςΚατοχής λειτουργούσε στη Θεσσαλονίκη ηπερίφημη «Βουλγαρική Λέσχη». Η Λέσχη αυτήείχε ιδρύσει βουλγαρικό πανεπιστήμιο σταΣκόπια και ήθελε να ιδρύσει ιατρική σχολήστη Θεσσαλονίκη. Η Ιατρική Σχολή στη Θεσ-σαλονίκη είχε προγραμματιστεί από το 1927.Τότε όμως αντιδρούσαν στην ίδρυσή της οινοσοκομειακοί ιατροί, προφανώς για επαγ-

γελματικούς λόγους, και τους συνεπικουρούσεμάλιστα και ο ιατρικός σύλλογος. Αργότερα,το 1937, προγραμματίστηκε και πάλι να ιδρυθείιατρική σχολή, αλλά αντ’ αυτής ιδρύθηκε ηκτηνιατρική σχολή. Το 1942 η εσπευσμένηίδρυση της Ιατρικής Σχολής στη Θεσσαλονίκηέγινε μετά από εισήγηση του μαιευτήρα Λο-γοθετόπουλου στον τότε γενικό διοικητή τηςπεριοχής, Γερμανό στρατηγό Lints, του οποίουτην αδελφή είχε νυμφευθεί ο Λογοθετόπουλος.

Το 1945-1946 ο Έλληνας ασθενής ήταν 5-6 χρονών. Υπέφερε όλα τα πέντε αυτά χρόνιααπό την πείνα και τις κακουχίες. Πολλοί πέ-θαιναν έρημοι στους δρόμους από ασιτία.Τό τε δεν υπήρχαν βέβαια ινστιτούτα αδυνα-τίσματος, ούτε ψυχικές παθήσεις, ούτε αρρώ -στιες μεταβολισμού, όπως ο σακχαρώδης δια-βήτης. Περί τα 250.000 άτομα πέθαναν ταδύσκολα αυτά χρόνια μόνο στη Μακεδονία.Ένα εκατομμύριο απώλειες πληθυσμού είχαμεστα εξίμισι αυτά χρόνια αντίστασης κατά τωνΙταλών και των Γερμανών, και κατά τον εμφύλιο.Σημειώνουμε ότι όλη η Ευρώπη, αντίθετα απόεμάς, δεν αντιστάθηκε. Ο Έλληνας ασθενήςδεν άντεξε στην πείνα. Παρουσίασε μεγάληεξάντληση με βλατιδώδεις κοκκινίλες στοσώμα του. Δεν μπορούσε πια να περπατήσει.Κάλεσαν έναν σπουδαίο ιατρό. Ο γιατρόςαυτός δεν ήξερε πώς να περιγράψει αυτή τηναρρώστια. Είχε όμως διαβάσει σε ένα μυθι-στόρημα του Σκωτσέζου ιατρού ArchibaldJoseph Cronin (1896-1981) πως ο Cronin, ότανδεν γνώριζε από τι έπασχε ο άρρωστος, ονό-μαζε την αρρώστια του από την ελληνική λέ -ξη, “asthenia”. Έτσι, η πάθηση του Έλληναασθε νή ονομάστηκε από τον Έλληνα ιατρό“asthenia”. Φαίνεται ότι ο Έλληνας ασθενήςέπασχε από οζώδες ερύθημα ως δερματικήεκδήλωση φυματίωσης. Θυμάμαι πως μιααγαπημένη ερώτηση που θέταμε στις εξετάσειςτων φοιτητών ήταν: «Ποιες παθήσεις μπορούννα εμφανιστούν με πάρα πολλές κλινικές εκ-δηλώσεις, ώστε να δυσκολεύουν τη διαφορική

44

Ιατρικά θέματα 68

διάγνωση μεταξύ τους;». Η απάντηση ήταν:«Η φυματίωση, οι κολλαγονώσεις, η σύφιληκαι ο καρκίνος».

Όταν τελείωσε η περίοδος της πείνας μετάτην απελευθέρωση, o Έλληνας ασθενής έφαγεκαλά, πήγε διακοπές σε βουνό και, ευτυχώς,ανέρρωσε.

Tο 1945-1946, όμως, συνέβησαν και πολλάάλλα γεγονότα. Τότε πέθανε ο πρόεδρος Φρα-γκλίνος Ρούζβελτ (1882-1945), ο οποίος ήτανπολύ αγαπητός σ’ όλη την Ευρώπη. Έπασχεαπό πολιομυελίτιδα, αλλά εντούτοις εργαζότανσκληρά παρά τις αντίθετες οδηγίες των ιατρών.Η Ευρώπη τότε παρακαλούσε την Αμερικήνα βγει στον πόλεμο. Χωρίς την Αμερική ηέκβαση του πολέμου ήταν αβέβαιη. Η Αμερικήόχι μόνο έσωσε τότε την Ευρώπη, αλλά πολλέςφιλανθρωπικές ιδιωτικές και κρατικές οργα-νώσεις της Αμερικής έστελναν τρόφιμα, ρούχακαι άλλα βασικά αγαθά στην Ευρώπη και βέ-βαια στην Ελλάδα. Με τον θάνατο του προέ-δρου Ρούζβελτ στην Ελλάδα επικράτησε γενικόπέν θος και μάλιστα κυκλοφόρησε γραμμα-τόσημο του βασιλιά Γεωργίου Β’ με μαύροπλαίσιο. Επίσης, τότε λειτούργησε στο πανε-πιστήμιο του Harvard ο πρώτος ηλεκτρονικόςυπολογιστής που ήταν ένα ολόκληρο δωμάτιοαπό μηχανήματα.

Την εποχή του πολέμου έγινε η μεγάληανακάλυψη της πενικιλίνης και η παρασκευήτης από τον Sir Alexander Fleming, τον Αυ-στραλο-Εγγλέζο Sir Howard Walter Florey καιτον Ρωσο-Γερμανο-Εβραίο Ernst Boris Chain,που το 1945 τιμήθηκαν με το βραβείο Nobel.Ο Fleming παρατήρησε τον μύκητα που πα-ράγει τη μικροβιοκτόνο πενικιλίνη, είπε τοπερίφημο “That’s funny”, αλλά ασχολήθηκεπολύ λίγο με τη χημική δομή και την παρα-σκευή του φαρμάκου που τα πραγματοποίη-σαν οι άλλοι δύο. Αναφέρεται μάλιστα ότι σεπερίπτωση κατάληψης της Αγγλίας από τουςΓερμανούς, είχαν σχεδιάσει πώς να μην πα-ραδώσουν σε αυτούς τον τρόπο παρασκευής

της πενικιλίνης. Τελικά η Γερμανία συνθηκο-λόγησε στο προάστιο Κάρλχορστ του Βερο-λίνου στις 9-5-1945.

Στην Ελλάδα τότε συνέβησαν και άλλασημαντικά γεγονότα. Μετά την απελευθέρωση(12/10/1944) Αντιβασιλεύς της Ελλάδος ορί-στηκε ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (1891-1949). Ο αρχιεπίσκοπος έβγαλε λόγο από εξώ-στη στην πλατεία Αγίας Σοφίας. Μεταξύ άλλωναποφασίστηκε τότε ο Λευκός Πύργος πουήταν καμουφλαρισμένος με χρώμα καφέ-πρά-σινο, να ξαναγίνει λευκός. Δυστυχώς όμωςδεν υπήρχαν αρκετά χρήματα και έτσι βάφτηκετότε λευκός μόνο από τη μέσα μεριά τηςπόλης, ενώ από τη μεριά της θάλασσας πα-ρέμεινε καφέ-πράσινος.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1948, πήραμεαπό τους Ιταλούς τα Δωδεκάνησα.

Με την απελευθέρωση αποκαλύφθηκε ότιστην εκκλησία της Αναλήψεως, όπου κοντάγεννήθηκε ο Έλληνας ασθενής, ήταν εγκατε-στημένος ένας παπάς κατάσκοπος, ο παπα-Βαγγέλης, πατέρας του Έλληνα ασθενή. Οπαπα-Βαγγέλης είχε στημένο τον ασύρματότου στο υπερώο της εκκλησίας και επικοινω-νούσε με τους συμμάχους. Ο παπα-Βαγγέληςδεν έγινε ποτέ διάσημος. Ο Έλληνας ασθενήςόμως ήταν πανευτυχής που ζούσε ο πατέραςτου μετά την απελευθέρωση και που πήγαινε,ελεύθερος πια, στο δημοτικό σχολείο. Έπαθεόμως οξεία σκωληκοειδίτιδα. Ο παπα-Βαγγέληςείπε πως η σκωληκοειδίτιδα οφειλόταν στοότι ήθελε να τρώει πολλά γλυκά και δεν τη-ρούσε τις καθιερωμένες νηστείες.

Η σκωληκοειδίτιδα μετατράπηκε σε περι-τονίτιδα με υψηλό πυρετό και ο μικρός άρχισενα μην καταλαβαίνει τι του γινόταν. Ήταν χει-μώνας και ο παπα-Βαγγέλης φόρεσε την παλιάτου γούνα, πήρε το μπαστούνι του και τοπαιδί στην αγκαλιά και έτρεξε στην κλινική.Ο κλινικάρχης ήταν σαφής: «Το παιδί έχειοξεία περιτονίτιδα, πολύ σοβαρή κατάσταση!Έχω άλλους δύο που πέθαναν από περιτονίτιδα

45

Από την πένα σας

και δεν μπορώ να τον αναλάβω. Δεν θα κάνωτην κλινική μου νεκροτομείο». Και τους έδιωξε.Μια άλλη κλινική, η κλινική του Κούφα, όπωςλεγόταν, έκανε την υποχώρηση: «Θέλω αυτάτα αντιβιοτικά και να δούμε», είπε ο κλινικάρ-χης. Ο παπα-Βαγγέλης έτρεξε στο απέναντιφαρμακείο. «Κάνουν 80.000 δραχμές», είπε οφαρμακοποιός. Το ποσό ήταν φοβερό. Ο φαρ-μακοποιός δεν έδινε τα αντιβιοτικά με πίστωση.Ο παπα-Βαγγέλης γκρίνιαζε. Κουνούσε, χωρίςνα το θέλει, και το μπαστούνι του απειλητικά.Τότε μπήκε στο φαρμακείο ένα νιόπαντροζευγάρι. Ο άντρας που ήταν γνωστός δικηγό-ρος άκουσε το επεισόδιο, έβγαλε και πλήρωσετα φάρμακα, και ο Έλληνας ασθενής σώθηκεγια μια ακόμη φορά.

Αργότερα ζήσαμε τον πόλεμο της Κορέας,ο οποίος τελείωσε το 1952. Λίγα χρόνια πριν,ένα μεγάλο αμερικανικό καράβι βρισκόταν στηδιώρυγα του Σουέζ φορτωμένο με ένα νοσο-κομείο εκστρατείας με προορισμό την Κορέα.Ο πόλεμος όμως είχε περιοριστεί τότε και τονοσοκομείο δεν χρειαζόταν πια. Τότε οι δαιμόνιοιΕλληνοαμερικανοί των ΑΧΕΠΑ αγόρασαν φθηνάτο νοσοκομείο αυτό και το ξεφόρτωσαν στηΘεσσαλονίκη. Έτσι δομήθηκε και εξοπλίστηκετο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ στη Θεσσαλονίκη, τοοποίο λειτούργησε το 1952. Ήταν τότε το κα-λύτερο νοσοκομείο των Βαλκανίων.

Ο Έλληνας ασθενής είδε να φεύγουν απότη ζωή ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Μπέρναρντ Σω,ο Ευγένιος Ο’Νηλ, ο Νίκος Καζαντζάκης, οΑλβέρτος Αϊνστάιν και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ.

* * *

Στις μέρες μας ο Έλληνας ασθενής έχειπαντρευτεί και απέκτησε ένα όμορφο αγοράκι,τον Δημοκήδη. Ο Έλληνας ασθενής ήθελε οΔημοκήδης να γίνει γιατρός, αλλά ο γιος τουέγινε χρηματιστής και «έζησε σαν χρηματιστήςκαλά κι εμείς χειρότερα»… Το όνομα Δημο-κήδης σημαίνει: «αυτός που νοιάζεται-φροντίζειγια τον δήμο». Ο αρχαίος Δημοκήδης ήτανέμμισθος δημόσιος ιατρός, με άλλα λόγια ια-τρός του ΕΣΥ στην αρχαιότητα. Οι αρχαίοιονόμαζαν τους ιατρούς αυτούς «δημοσιεύο-ντες», δηλαδή κατά τον νόμο προσφέροντεςτις υπηρεσίες τους δημόσια, σε αντίθεση μετους ιδιώτες ιατρούς που οι αρχαίοι τους ονό-μαζαν λίγο ειρωνικά «μισθοφορούντες».

Οι δυσκολίες που πέρασε ο Έλληνας ασθε-νής αντικατοπτρίζουν τις δυσκολίες που πέ-ρασε η Ελλάδα την ίδια εποχή. Ο αγώνας, ηεπιμονή και η συνεργασία μεταξύ των Ελλήνωνμας κράτησαν δυνατούς, ώστε να ξεπεράσουμεόλες τις παραπάνω δυσκολίες. Ευχόμαστε ναμην τις ξαναζήσουμε στο μέλλον.

Από την πένα σαςΙατρικά θέματα 68 σελ. 46-48

Τα καθίκια (δοκίμιον χρηστικού είδους)

Δημ. Καραμήτσος

Ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ.

Καθίκια ή άλλως πως δοχεία νυκτός υπήρχανπριν από το 1960 σε χρήση σε όλα τα σπίτιακαι ως είδος πρώτης ανάγκης είχαμε και μειςμερικά στο πατρικό μου σπίτι.* Μέναμε σεένα διαμπερές ωραίο διαμέρισμα της παλαιάςπαραλίας, με ενοίκιο βέβαια, γιατί ο κατά ταλοιπά ευφυής πατέρας μου δεν σκέφθηκεποτέ να αγοράσει ένα σπίτι, αλλά όλη την πε-ριουσία του αποκτημένη κατά το πλείστονστη Γερμανία— την ακούμπησε σε ομολογίες.Ήταν περίπου 500.000 προπολεμικές δραχμέςκαι πληρώνοντας ενοίκιο 20 δραχμές τονμήνα ένιωθε άρχοντας. (Με τον πόλεμο βέβαιατα έχασε όλα και του έμειναν οι ομολογίεςγια να έχει η σόμπα προσάναμμα, αλλά αυτόείναι άλλη ιστορία). Ως δερματολόγος είχεδουλέψει εντατικά με τα αφροδίσια νοσήματατων απρόσεκτων ανδρών και των αόκνως ερ-γαζομένων κοινών γυναικών, αλλά και τις κα-

σίδες των παιδιών, κυρίως από τα χωριά, αλλάκαι αργότερα ειδικά από τις παιδουπόλεις τηςΦρειδερίκης.

Το σπίτι θερμαινόταν τον χειμώνα από μιασόμπα ευρισκόμενη στο σαλόνι, το οποίο τοπεριτριγύριζαν τέσσερα δωμάτια. Τα δυο δω-μάτια που έβλεπαν στην παραλία το ένα ήτανγραφείο και εξεταστήριο έπαιρναν λίγη ζέστηαπό τη σόμπα και από τις ηλιακές ακτίνες τιςμέρες που τον ουρανό της βυζαντινής μαςπόλης δεν τον σκέπαζαν αυτά τα καταραμένασύννεφά της και δεν μας πλάκωναν οι ομίχλεςτης. Για τα άλλα δωμάτια χρησίμευαν τα μαγκάλιαπου τα τροφοδοτούσαμε από καλά πυρωμέναξύλα που τα βγάζαμε από την ξυλόσομπα. Αλλάκι όταν ο υγιεινός Βαρδάρης λυσσομανούσεκαι σφύριζε, ναι μεν έφευγαν τα σύννεφα, αλλάκρύωνε η ατμόσφαιρα παρά τον ήλιο που δενμπορούσε να αντισταθμίσει το ψύχος του αέρα.

* Άλλα από αυτά ήταν πολύ φτηνά, φτιαγμένα από πηλό, οπότε θύμιζαν γλάστρα ή μαγειρικό σκεύος εξού και η ονο μα -σία τους «τσουκάλι». Άλλα ήταν μεταλλικά, τύπου εμαγιέ και πολλές φορές είχαν ζωγραφιές για διακόσμηση. Σπα νιό τεραήταν τα καθίκια από αλουμίνιο ή χαλκό. Στη δεκαετία του 1960 εμφανίστηκαν και τα πλαστικά καθίκια, τα οποία είναι ταμόνα που επιβιώνουν ακόμη γιατί χρησιμεύουν στα μικρά παιδιά.

47

Από την πένα σας

Η τουαλέτα, αποκαλούμενη τότε αποχωρητήριονή απόπατος ή και χρεία (η λέξη τουαλέτα είναινεότερη ονομασία εκ της γαλλικής γλώσσαςεπί το ευγενικότερον) βρισκόταν στο τέλοςενός διαδρόμου που συνέδεε το σαλόνι με τηνκουζίνα, η οποία χωροταξικά ανήκε στο πίσωμέρος του διαμερίσματος. Το κρύο τον χειμώναστα πίσω δωμάτια και τα λοιπά χρειώδη, όπωςλέγανε οι αγγελίες στις εφημερίδες για ενοι-κιαζόμενα ή πωλούμενα διαμερίσματα, μετέ-τρεπε το μισό σπίτι σε ψυγείο, εξού και δενήταν απαραίτητα τα ψυγεία, του πάγου εννοείται,παρά μόνο το καλοκαίρι. Ωστόσο, το σπίτι-ψυγείο καθιστούσε απαραίτητο το καθίκι κάτωαπό κάθε κρεβάτι, πολλές φορές και σε ζεύγη,δίπλα-δίπλα σαν τα περιστεράκια, ώστε να αντι-στοιχεί ένα καθήκιον ανά έκαστον σύζυγο. Βε-βαίως έπρεπε κάποιος να είναι αρκετά υγιήςαπό μυοσκελετική άποψη για να κάθεται πάνωστο επιδαπέδιο καθίκι. Οι ηλικιωμένοι αναγκα-στικά τοποθετούσαν το καθίκι σε μια καρέκλακάπως χαμηλή ώστε να κάθονται άνετα. Φυσικάη χρήση του καθικιού για αφόδευση των ενη-λίκων ήταν εξαίρεση. Κυρίως η χρησιμότητάτου ήταν για την ούρηση.

Η χρήση του καθικιού επέβαλε την ειδικήπροσοχή για να μην γίνει κάποιο ατύχημα καιχυθεί το δύσοσμο περιεχόμενό του στο δά-πεδο. Ένα τέτοιο ατύχημα ήταν πιθανό νασυμβεί όταν το καθίκι κατά την ανόρθωσητης χρήστριας κολλούσε στα οπίσθιά της, μεαποτέλεσμα να ξεκολλήσει αμέσως μετά, λόγωτου βάρους που απέκτησε από τη χρήση τουτο μόλις πληρωθέν καθήκιον. Η ανακουφι-σθείσα χρήστρια ήταν τότε στη δυσάρεστηθέση μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα να οφείλεινα κάνει φασίνα στο δωμάτιο. Μπορείτε ναφανταστείτε πόσοι καυγάδες θα ξέσπασαναν ο ατυχήσας με το καθίκι ήταν ο σύζυγος;Η γκρίνια της συζύγου ήταν δεδομένη ειδικώςμάλιστα αν ο άνδρας δεν αναλάμβανε νακάνει δουλειές, παρά μόνο αυτές που αντι-στοιχούσαν στο φύλο του. Αν η ατυχήσασα

ήταν η σύζυγος, πράγμα πολύ πιθανότερολόγω του αναγκαστικού καθίσματος κατά τηνούρηση, το κακό μετριαζόταν καθότι ήτανεξασκημένη στις εργασίες της καθαριότητας.

Καθίκια είχαν επίσης οι βασιλείς, οι πρί-γκιπες, οι δούκες και οι βαρώνοι. Το χειρότεροβέβαια είναι ότι οι υπηρέτες τους μετά απότη νυκτερινή χρήση των καθικιών τα άδειαζαναπό τα παράθυρα των κάστρων στο χώματου περιβάλλοντος χώρου. Αν μάλιστα ήτανοι υπηρέτες απρόσεκτοι μπορεί να τα άδειαζανκατά λάθος στο κεφάλι κανενός άτυχου φρου-ρού ή κηπουρού. Τα δικά μας καθίκια τα αδει-άζαμε στο αποχωρητήριο κάθε πρωί, τραβώ-ντας ταυτόχρονα την αλυσίδα από τον λεγό-μενο Νιαγάρα, όπως κατ’ ευφημισμόν απο-καλούσαμε το σύστημα κενώσεως του νερούστη λεκάνη της τουαλέτας. (Νομίζω υπήρχεκαι μάρκα με το εμπορικό όνομα Νιαγάρας).

Τα παιδιά εκείνα τα χρόνια χρησιμοποιούσανκατά κόρον τα καθίκια όλες τις ώρες και γιαόλες τις απεκκριτικές λειτουργίες τους. Συνέπιπτεμάλιστα να υπάρχουν και φιλαράκια στο δω-μάτιο, που έβρισκαν την ευκαιρία να παίξουνμε τα παιχνίδια (αυτοκινητάκια, σβούρες, μο-λυβένια στρατιωτάκια, κύβους κ.τ.λ.) την ώραπου ο πιτσιρικάς ιδιοκτήτης τους ήταν καθι-σμένος στο καθίκι. Αυτή η συνύπαρξη τις ώρεςτης σωματικής ανακούφισης πάνω στο καθίκιαύξανε τους φιλικούς δεσμούς της παιδικήςπαρέας. Ο εθισμός του ενός στις οσμές τουκαθικιού του άλλου ήταν το κλειδί μιας φιλίαςαγνής, μακροχρόνιας, ανέφελης, χωρίς συμ-φέροντα και διαπλοκή που χαρακτηρίζουνπολλές σύγχρονες φιλίες, οι οποίες έχουν επίσηςδύσοσμο κατά τα λοιπά περιεχόμενο.

Σήμερα τα παλιά καθίκια έχουν ξεχαστεί.Η χρήση τους περιορίστηκε στην πρώτη παι-δική ηλικία. Οι τουαλέτες πρώην απόπα-τοι θερμαίνονται με καλοριφέρ και η επί-σκεψη του χώρου είναι ευχάριστη. Λέτε αν ηοικονομική κρίση χειροτερεύσει και δεν θερ-μαινόμαστε να επιστρέψουμε πάλι στα παλιά

48

Ιατρικά θέματα 68

καθίκια; Τυχαίο; Δεν το νομίζω πως είναι τυχαίο,γιατί είναι νομοτελειακή εξέλιξη της συμπερι-φοράς των κυβερνώντων αλλά και των πολιτών(που τους εκλέγουν), αλλά ελπίζω πως δενείναι αναπόφευκτο. Πάντως καλού κακού αςαγοράσει κάθε οικογένεια ένα καθίκι να βρί-σκεται σε πρώτη ζήτηση για ώρα ανάγκης!

Λυπάμαι που δεν μου έμεινε χώρος για τημεταφορική έννοια του όρου καθίκι. Δυστυχώςστην περίπτωση αυτή υπάρχουν μεγάλα καθίκιασε πολλούς χώρους και επαγγέλματα, αλλάαυτό είναι άλλο ζήτημα που όζει.

Υ.Γ.: Το καθίκι γράφεται με γιώτα στη δημοτικήπροερχόμενο από το καθίζω και με ήτα στηνκαθαρεύουσα προερχόμενο από το κάθημαι.Υπάρχει και η σπάνια γραφή «καθοίκι» προερ -χόμενη από το «κατ’ οίκον», όπου και η χρή -ση του σε αντιδιαστολή με τη «χρεία» πουσυ νήθως σε χωριά βρισκόταν στην αυλή τωνσπιτιών και οι χωρικοί όπως έλεγαν «έβγαινανέξω». Βέβαια η σπανιότερη ονομασία του κα-θικιού ως «αγγειό» έχει άλλη ετυμολογία καιπροφανώς υπονοεί δοχείον παραχθέν δι’ αγ-γειοπλαστικής.

Από την πένα σαςΙατρικά θέματα 68 σελ. 49-51

ΨυχογραφήματαΔέσποινα Χίντζογλου-Αμασλίδου 

Τρεις δεσμοφύλακεςΤο χρήμα, η δόξα κι η περήφανη γνώση μπήκαν ευπρόσδεκτοι στο σπίτι του.Γρήγορα όμως έγιναν αφέντες και δεσμοφύλακες μαζί.

Οι επιθυμίες του άνθισαν και καμάρωνε τα άνθη τους, όμως δεν χάρηκε ποτέ καρπούς,γιατί τα άνθη κάηκαν απ’ τον λίβα του θαυμασμού του.

Μετά οι δεσμοφύλακες σκότωσαν λίγο-λίγο την ψυχή του και στην κηδεία της χαμογελούσανειρωνικά.

Πίσω τους κι αυτός, χωρίς να αναγνωρίζει τους δολοφόνους της ψυχής του, χωρίς να νιώθειτην ευθύνη του.

Θεέ μου, μη μου δώσεις θησαυρούς που δεν μπορώ να διαχειριστώ.Μη μου δώσεις χαρές που θα κάψουν τη γαλήνη μου.Μη μου δίνεις ό,τι σου ζητώ, γιατί θα πάρουν τα μυαλά μου αέρα.

Δώσε μου μόνο την επιθυμία, να ’σαι Εσύ η ΑΝΑΓΚΗ μου.

50

Ιατρικά θέματα 68

Η ΦωνήΉρθε πάλι η Φωνή στο αυτί μου και μου μίλησε.

Δεν χαίρεσαι, γιατί;Είναι καθήκον η χαρά για σένα κι ευχή για τους άλλους.

Δεν προσεύχεσαι, γιατί;Είναι ανάγκη η προσευχή, το ξέρεις και το ξεχνάς.

Δεν ευεργετείς, γιατί;Είναι ανώτερη η ευεργεσία κι απ’ τη γνώση κι απ’ τη σοφία.

Δεν πιστεύεις, γιατί;Είναι θάνατος η αμφιβολία και σε ταράζει.

Τι κρίμα... «Περί πολλά μεριμνάς και τυρβάζη».

Αχ Φωνή μου, μη βαρεθείς και φύγεις απ’ τ’ αυτί μου.

«Τις εστί πλούσιος;»Σκιές κυνηγάς για αλήθειες.Σύννεφο σφήκες οι έγνοιες σου, τα σπίτια σου, τα καλά σου.Λατρεύεις το «έχω» και το «είμαι» κι ας φέρνουν μοναξιά.Περιφρονείς τη φτηνή χαρά και τρέχεις πίσω από την ακριβοπληρωμένη δυστυχία.Σωριάζεις γύρω σου πράγματα που δεν τρέφουν ψυχή.Η ταραχή κι η βουή της Βαβυλώνας σου δεν σ’ αφήνει ν’ ακούσεις τη βλογημένη σιωπή με τις μυριάδες φωνές του παντός.

Σκιές κυνηγάς για αλήθειες.Γκρέμισε πια είδωλα και θρόνους, κατέβα χαμηλά.Σκέψου, αφουγκράσου και θα δεις, ψηλά πάλι θα ανεβείς.Ψηλά μα όχι ανούσια.

Αφού «τη ταπεινώσει τα υψηλά» και «τη πτωχεία τα πλούσια».

Το χθες και το αύριοΘυμήθηκα το χθες, λυπήθηκα, γιατ’ ήταν παρελθόν και «παρήλθε».Φαντάσθηκα το αύριο, φοβήθηκα, γιατ’ ήταν άγνωστο και με τρόμαξε.

Γύρισα στο τώρα και στο λεπτό του.Αυτό το λεπτό, μωράκι του χρόνου μου, στα μάτια το κοιτώ, πολύ το λαχταρώ.

Όμως μου φεύγει και το ψάχνω.Το χθες και το αύριο το φθονούν, κι απ’ την αγκαλιά μου το τραβούν.

51

Από την πένα σας

Ένας κούκος γιορτάζει την ΑνάστασηΑπόγευμα Κυριακής του Πάσχα,και ψάχνω απ’ το μπαλκόνι τον απόηχο της γιορτής.Πουθενά γιορτή, πουθενά ψυχή.Ο δρόμος άδειος κι η ησυχία με ξεκουφαίνει.Μοιάζει με νύχτα περασμένη κι ας είναι απόγευμα,με πόλεμο κι ας είναι ειρήνη.Μόνον ο κούκος απέναντι σπάει τη νεκρική σιγή και γιορτάζει την Ανάσταση.

Οι κλεισμένοι μες στα σπίτια και καλωδιωμένοι στα κανάλιαΟι παγιδευμένοι σε παγίδες, που «συνάνθρωποι» έστησανΑυτοί με το χαμένο παρελθόν και το πεθαμένο μέλλονΑυτοί γιορτάζουν χωρίς να γιορτάζουν.Και όμως είναι Κυριακή του Πάσχα!

Μόνον ο κούκος απέναντι ακούγεταινα γιορτάζει μαζί μου την Ανάστασηεγώ κι ο κούκος μόνοι!

Σε πλάγιο ήχο…Πάλι ΠάσχαΠάλι αγκαλιά το κρύο μάρμαρο του γυναικωνίτηΠάλι το ίδιο παλιό εγκόλπιο στο χέριΤο θυμιατό με τύλιξε και μ’ ανάστησεΟι ψαλμοί σε πλάγιο ήχο και ήχο βαρύΠοια είμαι; Από πότε υπάρχω; Ώς πότε θα υπάρχω;Τι σέρνω πάνω μου, τι κουβαλώ στα κύτταρά μου;Ποια είναι η Ιστορία μου και ποια η Πίστη μου;Σιγή και βουβαμάρα μέσα μου, πλάγιος ήχος έξω μουΟι Άγιοι που περπατούν ακούραστοι στους τοίχους με καθησύχασαν«Μη λυπάσαι και μη φοβάσαι, έτσι θα συνεχίσεις, σε πλάγιο ήχο».

Από την πένα σαςΙατρικά θέματα 68 σελ. 52-55

Μια βραδιά με την Αφροδίτη,μια ζωή με τον υδράργυρο1

Mια ματιά στη χρήση του υδραργύρου για τη θεραπεία της σύφιλης

Νικολέττα Γιαννούτσου

Ιατρός

Η σύφιλη αποτέλεσε μάστιγα και μοιραία αιτίααναπηρίας, κοινωνικής περιθωριοποίησης καιθανάτων1 πριν την ανακάλυψη της πενικιλίνης.Στο έργο του ποιητή Νίκου Καββαδία (1910-1975) υπάρχουν πολυάριθμες, τόσο διάχυτεςόσο και σαφείς αναφορές στην ασθένεια αυτή,η οποία ήταν βάσανο και καθημερινότηταανάμεσα σε όσους απασχολούνταν στον τομέατης ναυτιλίας σε μάχιμα πόστα, αλλά όχι μόνο.Στο ποίημά του «Πικρία» (από τη συλλογήΤραβέρσο, 1975), αναφέρεται στη νόσο μετον όρο μαλαφράντζα, από τα ιταλικά, mal diFrancia: η πληγή της Γαλλίας.

Tον πυρετό στους Tροπικούς, του Rio τη μαλα-φράντζα,την πυρκαγιά που ανάψαμε μια νύχτα στο Mανάο.Tη μαχαιριά που μού ‘δωσε ο Mαγιάρος στηνKωστάντζακαι «Σε πονάει με τη νοτιά;» Όχι, απ’ αλλού πο-νάω.

Μια συνοικία στην Αλεξάνδρεια της Αιγύ-πτου, γνωστή από το όνομα του πιο δημοφι-λούς της δρόμου, Rue des Sœurs [Οδός τωνΑδερφών], είναι παρούσα στα απομνημονεύ-ματα πολλών ναυτικών που υπηρέτησαν ήεργάστηκαν στον τομέα κατά το πρώτο μισότου περασμένου αιώνα (1900-1950)2,3, σκοτεινήκαι τυλιγμένη με την ομίχλη ενός μακάβριουθρύλου. Επρόκειτο για μια πολυάσχολη, πο-λυάνθρωπη, κακόφημη περιοχή, η οποία, σύμ-φωνα με τον Arthur Ford, ήταν το μέρος όπουμπορούσε κανείς να αντικρίσει έναν καταιγι-στικό αριθμό γυναικών να υποφέρουν απότριτογενή σύφιλη: «Και αυτά τα κορίτσια κά-θονταν εδώ κι εκεί, σαπίζοντας προς το θάνατο...[...] διαλύονταν».

Αργότερα, μετά τη δεκαετία του 1920 καιτην εδραίωση θεραπευτικών σχημάτων πουστηρίζονταν σε σύμπλοκα του αρσενικού, καισε μια προσπάθεια να προστατεύσει τους άν-

53

Από την πένα σας

δρες του ναυτικού από τη μόλυνση με διάφορααφροδίσια νοσήματα, η Βρετανική ΒασιλικήΣτρατονομία βάφτισε τη Rue des Sœurs πε-ριοχή «εκτός ορίων», και οι περιφέρειές τηςφυλάσσονταν. Αυτό είχε ως σκοπό να απο-τρέψει τους ναύτες από το να επισκέπτονταιτις παράνομες, ανέλεγκτες εκδιδόμενες γυ-ναίκες, διότι εκείνες κρίνονταν ως πιθανότερεςνα μεταδίδουν τέτοιου είδους ασθένειες, κυ-ρίως όμως τη σύφιλη και τη γονόρροια3.

Τα σύμπλοκα του αρσενικού ήταν μια ιδέαπου βρήκε τον δρόμο της προς την ιατρικήπράξη από τον Paul Ehrlich το 19104, με τημορφή της αρσφεναμίνης (εμπορική ονομασίαSalvarsan), η οποία κυκλοφόρησε αρχικά μετη σύσταση της ενδομυϊκής χορήγησης, πουτελικά αποδείχτηκε πολύ επώδυνη και λιγότεροαποτελεσματική από την ενδοφλέβια4.

Επί μακρόν, οι θεραπευτικές επιλογές γιατη σύφιλη περιορίζονταν σε σκευάσματα πουπεριείχαν υδράργυρο (σύμπλοκα HgCl2)5, συ-στηματικά για μεγάλο διάστημα πριν το 1800,και κατόπιν, κυρίως υπό μορφήν αλοιφών. Ηθεραπεία της σύφιλης με τη χρήση σκευα-σμάτων που περιείχαν υδράργυρο ήταν αρκετάαμφιλεγόμενη, παρά το γεγονός πως τα σκευ-άσματα αυτά βρίσκονταν στην πρώτη γραμμήθεραπείας της νόσου ήδη από τα 1300 μ.Χ.,όταν ο de Chauliac, ο προσωπικός ιατρός τουΠάπα της Avignon, πρότεινε τον υδράργυροως θεραπευτική επιλογή. Στις εκατοντάδεςχρόνια που μεσολάβησαν ώς την ανακάλυψητης πενικιλίνης, υπήρξαν αρκετοί ιατροί οιοποίοι συχνά αρνούνταν να χρησιμοποιήσουνυδράργυρο και παράγωγά του για να θερα-πεύσουν τους ασθενείς τους εξαιτίας των το-ξικών ανεπιθύμητων ενεργειών του. Συμπτω-ματικά, οι εκδηλώσεις της δηλητηρίασης απόυδράργυρο, ιδίως τα αποτελέσματα της νευ-ροτοξικής του δράσης όπως η περιφερικήνευροπάθεια, θύμιζαν με αρκετή ομοιότητατα συμπτώματα της προχωρημένης σύφιλης(π.χ. νευροσύφιλης), ώστε, τις εποχές εκείνες,

ήταν αδύνατο να διαχωριστούν και να ανα-γνωριστεί το αίτιο. Ταυτόχρονα, ο υδράργυροςδεν ήταν επαρκής θεραπεία για να επέλθειίαση από τη νόσο. Έτσι, πολλοί ασθενείς λάμ-βαναν τέτοιου είδους σκευάσματα για εκτενείςχρονικές περιόδους, με ελάχιστη ή καθόλουβελτίωση. Μ’ αυτόν τον τρόπο, δημιουργούντανένας φαύλος κύκλος ασθένειας, απρόσφορηςθεραπείας, δηλητηρίασης.

Η χορήγηση του υδραργύρου γινόταν μεδιάφορες μεθόδους. Μια ενδιαφέρουσα επι-λογή ήταν η πρακτική του υποκαπνισμού,γνωστή ήδη από τον Ιπποκράτη ο οποίος τησυνιστούσε για γυναικολογικής φύσεως πα-θολογίες, στην τροποποιημένη, βέβαια, εκδοχήτης: ο ασθενής καθόταν, γυμνός, εντός ενόςειδικά κατασκευασμένου περιέκτη ο οποίοςτον περίκλειε στεγανά ώς τον λαιμό, αφήνονταςμόνο το κεφάλι ελεύθερο. Κάτω από αυτόντον ατομικό θάλαμο, μια σιδηρόπλακα θερ-μαινόταν. Επί της πλάκας τοποθετούνταν ταάλατα του υδραργύρου, τα οποία με τη θέρ-μανση, εξατμίζονταν εντός του θαλάμου. Αυτήη θεραπευτική τεχνική επιστρατευόταν κυρίωςσε σύνθετα περιστατικά πτωχής πρόγνωσης,όπως, για παράδειγμα, ασθενείς με σύφιλητου λάρυγγα ή άλλες άτυπες εκδηλώσεις, ήτανόμως αξιοσημείωτα αναποτελεσματική.

Όταν κάποιο περιστατικό κρινόταν σοβαρό,ή σε περιπτώσεις που η νόσος αποδεικνυότανεπίμονη, η διά στόματος χορήγηση μπορούσενα χρησιμοποιηθεί. Κατά προτίμηση, κόκκοισυμπλόκων υδραργύρου όπως τα άλατα τουχλωριούχου υδραργύρου (oxymuriate of mer-cury) διαλύονταν σε αλκοολούχο ποτό (συ-γκεκριμένα, μπράντι) και κατόπιν μετατρέπο-νταν σε χάπια, τα οποία δίδονταν στους ασθε-νείς μαζί με όπιο6. Το όπιο εξυπηρετούσε τονσκοπό της άμβλυνσης των πολύ δυσάρεστωνσυμπτωμάτων της οξείας δηλητηρίασης απόυδράργυρο. Να σημειωθεί πως τα άλατα τουυδραργύρου εμφανίζουν υψηλή απορρόφησηαπό το γαστρεντερικό σύστημα, κι έτσι, με

54

Ιατρικά θέματα 68

εκείνη τη θεραπευτική στρατηγική, τα τοξικάσυμβάματα ήταν πολύ κοινό φαινόμενο.

Το 1819, ο χειρουργός Samuel Cooper, στοεγχειρίδιό του για τη Χειρουργική, θα έγραφε:«Αναφορικά με την αρχή, βάσει της οποίαςδρα ο υδράργυρος, οι χαντεριανοί* υποθέτουνπως θεραπεύει τη σύφιλη όχι διά χημικών διερ-γασιών, αλλά διεγείροντας, στην ιδιοσυγκρασίακαι στις προσβεβλημένες περιοχές, μια συγκε-κριμένη δράση, η οποία ξεπερνά και αφαιρείτη δράση της συφιλιτικής νόσου».

Περισσότερα από 100 χρόνια μετά τηνέκδοση εκείνου του εγχειριδίου του S. Cooper,οι Mahoney, Arnold και Harris του νοσοκομείουτου Αμερικανικού Πεζικού στο Staten Island

της Νέας Υόρκης, θα χορηγούσαν σε τέσσεριςασθενείς με πρωτογενή σύφιλη 1,2 εκατομ-μύρια μονάδες πενικιλίνη ενδομυϊκώς5. Οιασθενείς αυτοί θα θεραπεύονταν πλήρως μεελάχιστες ανεπιθύμητες ενέργειες, ιδίως ενσυγκρίσει με τις σοβαρές επιπλοκές των θε-ραπευτικών σχημάτων που βασίζονταν στααρχαιότερα σκευάσματα.

*Οι χαντεριανοί (the Hunterian Society)είναι ένας από τους παλαιότερους συνδέσμουςιατρών στο Ηνωμένο Βασίλειο (και εκείνα ταχρόνια ιατρών και χειρουργών, αφού ίσχυεακόμη ο διαχωρισμός μεταξύ των δυο), οοποίος ιδρύθηκε το 1819 και ονομάστηκε έτσιπρος τιμήν του χειρουργού John Hunter.

Αυτή η γκραβούρα χρονολογείται στα 16607. Απεικονίζει τη διαδικασία θερμού υποκαπνισμού με υδράργυρογια έναν ασθενή με σύφιλη. Η επιγραφή επί του θαλάμου, στα γαλλικά: Pour un plaisir mil douleur (για μιααπόλαυση, χίλιοι πόνοι). Και μέρος της λεζάντας: Pour un petit plaisir il soufre mille maux (για μια μικρήαπόλαυση, υποφέρει χίλια κακά).

55

Από την πένα σας

Βιβλιογραφία1. Dobson, M. Disease. London: Quercus; 2007. 2. McKee, C. Sober men and true: Sailor lives in the RoyalNavy 1900-1945. USA: President and Fellows of Har vardCollege; 2002, p. 186-190.3. Royal Navy and Naval History [Internet]. Battle for Crete ina motor launch. Revised 2011. Available from: http://www.naval-history.net/WW2MemoirAndSo 06.htm4. Shaw, T. B. Results of the treatment of syphilis with

Salvar san at the Royal Naval Hospital Haslar. B Med J.1912; 1(2675): p. 777-779.5. Frith, J. Syphilis – Its early history and treatment untilpenicillin and the debate on its origins. JMVH. 2012 Nov;20(4). 6. Cooper, S. The first lines of the practice of Surgery.London: Longman et al.; 1819. Vol. 1, p. 358-384.7. Tyson, P. [Internet] A short history of quarantine. 2004.Available at: http://www.pbs.org/wgbh/nova/body/ short-history-of-quarantine.html

Από την πένα σαςΙατρικά θέματα 68 σελ. 56-58

Ένας πόνος στη μέσηΑντώνης Παπαγιάννης

Πνευμονολόγος

Ο γέρος (έτσι τον φώναζαν όλοι κι ας ήτανμόλις λίγο πάνω απ’ τα εξήντα) έπαιξε στοαριστερό του χέρι το κομπολόι του —απόγνήσιο κεχριμπάρι Λιθουανίας, ενθύμιο απόένα ταξίδι στη Βαλτική— και προχώρησε μεκόπο στο δρόμο που έβγαζε στο λιμάνι, ρου-φώντας με ηδονή τον βραδινό αγέρα του κα-λοκαιριού.

Ο περίπατος είχε γίνει ρουτίνα τον τελευ-ταίο μήνα. Άφηνε το μικρό σπίτι, σε μια συνοικίαμε στενούς δρόμους, όχι πολύ μακριά απότην παραλία. Προσπερνούσε το καφενείο (αλ-λοτινό του στέκι, μέχρι πριν ένα μήνα κι αυτό)κοιτάζοντας σκόπιμα ψηλά. Συχνά άλλαζε πε-ζοδρόμιο πριν φτάσει εκεί, αλλά δεν το θυ-μόταν πάντοτε. Όταν κάποιος από τους θα-μώνες τον χαιρετούσε, σήκωνε το χέρι σε μιαχειρονομία αναγνώρισης, που έλεγε σιωπηράαλλά εύγλωττα ότι «Αρκεί αυτό, δεν χρειάζονταιλόγια». Δεν γυρνούσε καν το κεφάλι. Άσ’ τουςνα λένε, σκεφτόταν. Πού να τους εξηγώ… Καισυνέχιζε το βάδισμα, αργό (εκείνος ο πόνοςστη μέση…), για να μειώνει και το λαχάνιασμαπου τελευταία χειροτέρευε, με ίδιο πάνταπροορισμό: το λιμάνι, και τα πλεούμενα στην

αγκαλιά του.Αυτός ήταν ο δρόμος του. Βουνίσιος από

γέννα, είχε πιαστεί νωρίς στη σαγήνη της θά-λασσας και είχε δέσει τη ζωή του μ’ αυτήν. Τα-ξίδια στα κύματα, συντροφιά με γλάρους καιδελφίνια κι ανέμους με περίεργα ονόματα σεδιάφορα μέρη της γης, με σκαριά κάθε λογής,και με ναύτες από κάθε εθνότητα και με κάθεχρώμα δέρματος, που όλα έσμιγαν στο μπρού-τζινο του ήλιου και της αρμύρας. Όλα όσαείχαν γράψει για θάλασσα οι λογοτέχνες καιοι ποιητές από τον Καρκαβίτσα μέχρι τον Καβ-βαδία (δεν είχε διαβάσει κανέναν, μόνο ταονόματα είχε ακουστά) τα είχε ζήσει.

Εκείνος ο πόνος στη μέση τον είχε οδηγήσειστον γιατρό. Ακτινογραφίες, αξονικές, εξετάσειςαίματος, μισόλογα των ειδικών, ματιές πουδιασταυρώνονταν κι έλεγαν πολλά χωρίς ναμιλούν… Κι εκείνος επέμενε να τους λέει γιατον ανεμιστήρα της καμπίνας εκεί στην τροπικήζέστη, που τον είχε ‘καρφώσει’ στη μέση καιήταν υπεύθυνος για όλα όσα ακολούθησαν.

Μέσα του άλλα σκεφτόταν. Ήταν κι εκείνοτο περίεργο πόρισμα που μιλούσε για ‘ευμεγέθηχωροκατακτητική εξεργασία με ανώμαλο περί-

57

Από την πένα σας

γραμμα στον δεξιό άνω λοβό με επέκταση στομεσοθωράκιο’ – τι περίεργες λέξεις χρησιμο-ποιούν αυτοί οι μορφωμένοι! Κάτι μου κρύβουν,συλλογίστηκε όταν η αξονική οδήγησε σε μα-γνητική, κι εκτός από τη μέση του έψαξαν καιτον θώρακα. Εκεί ήταν που διάβασε λαθραίακι αυτή την παράξενη φράση. Δεν ρώτησε.Δεν ήταν σίγουρος αν ήθελε ν’ ακούσει τηναπάντηση. Δεν μιλούσαν εκείνοι, δεν ρωτούσεκι αυτός, αλλά από τότε είχε κλειστεί στονεαυτό του. Το μόνο που ήθελε ήταν να κατε-βαίνει στο λιμάνι και να θυμάται τη ζωή του.Και τον Νικόλα.

Ήταν ένας ναύτης που είχε κάποτε σ’ έναφορτηγό στον Ατλαντικό. Κόντευαν στη ΝέαΥόρκη, όταν ξαφνικά ένα πρωί δεν μπορούσενα σηκωθεί από την κουκέτα του: πόνος στηράχη, και τα πόδια τελείως παράλυτα. Τουέδωσαν ό,τι παυσίπονα είχαν στο φαρμακείο,χωρίς αποτέλεσμα. Τηλεγράφησαν στο λιμάνι,και τον πήρε ασθενοφόρο κατευθείαν μόλιςέδεσαν. Δεν τον είδαν ξανά, αλλά κάποιοςαπό την εταιρεία έμαθε ότι ο καρκίνος τουείχε φάει τη σπονδυλική στήλη κι είχε πεθάνειπαράλυτος, μέσα σ’ ένα μήνα. Εγώ βαδίζωακόμη, σκέφτηκε πεισματικά. Δεν είναι τέτοιοπράγμα. Αλλά γιατί ο γιατρός με ρώταγε συνέχειααν καπνίζω; Βδομάδες ολάκερες στο καράβι,ανάμεσα θάλασσα και ουρανό, τι άλλο θα έκανα;Και δεν είχα βήξει ούτε μια μέρα στη ζωή μου.Μέχρι χθες, διόρθωσε τον εαυτό του. Γι’ αυτόκαι σήμερα θα άλλαζε ρότα.

Στο γωνιακό τραπέζι είδε τον Σπύρο, τονΤηλέμαχο, τον Γεράσιμο. Συνομήλικοι ήταν,πάνω κάτω. Αν είχαν πάει μαζί σχολείο, μετους δυο θα ήταν στην ίδια τάξη. Ο τρίτοςήταν ένα χρόνο μεγαλύτερος. Τον ίδιο δρόμοείχαν πάρει, στη θάλασσα έσμιξαν, κόσμο γύ-ρισαν, άλμη ήπιαν, μέχρι που τα χρόνια και οιάνεμοι τους ξέβρασαν στο νησί. Εκείνοι σαννησιώτες γύρισαν στον τόπο τους, κι αυτόςέγινε ‘απ’ το χωριό της γυναίκας του’, την ξα-κουστή από την εποχή του Ομήρου Ιθάκη.

Μέχρι και ποίημα είχε γραφτεί γι’ αυτήν: ότανπάτησε για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια,είχε ακούσει να μιλούν για τον Καβάφη. Δεντο είχε διαβάσει ποτέ, αλλά το νησί το θεω-ρούσε πλέον θετή πατρίδα του.

Όπως πριν ένα μήνα, έφερε τα βήματαπρος το τραπέζι τους.

«Γεια σας, λεβέντες», είπε με μια ζωηράδαστη φωνή, όπως άλλοτε. Δεν την ένιωθε μέσατου, αλλά δεν έπρεπε να το δείξει.

Ο Τηλέμαχος απίθωσε το φλιτζάνι τουκαφέ και έσπρωξε την τέταρτη καρέκλα προςτο μέρος του.

«Βρε καλώς τον Οδυσσέα! Έτσι κάνει οκόσμος;» κι έγνεψε στον καφετζή να έρθειγια παραγγελία.

«Τι χαμπάρια;» ρώτησε ο Γεράσιμος, χωρίςπεριστροφές όπως πάντα. «Μάθαμε ότι έμπλε-ξες με γιατρούς και τέτοια».

«Δεν βαριέσαι, η μέση μου», απολογήθηκεο σύγχρονος Οδυσσέας. «Είμαι καλύτερα τώρα,τους ξέφυγα». Χαμήλωσε στην καρέκλα κιέγειρε τη ράχη προς τα πίσω, και άθελά τουέβηξε. Αυτόματα έφερε το τσαλακωμένο μαβίμαντήλι στο πρόσωπο, αλλά ευτυχώς ο σπα-σμός ήταν σύντομος, και δεν έβγαλε εκείνοτο κόκκινο αίμα που χθες βράδυ τον είχεβάλει σε μαύρες σκέψεις. Σκούπισε το στόμα,το ξανάβαλε στην τσέπη του γιλέκου.

«Οι καφέδες δικοί μου», είπε στο παιδίπου έφερε την παραγγελία, «και φέρε κι απόμια ρακή». Σήκωσε το χέρι σαν τροχονόμοςστους άλλους που έκαναν να διαμαρτυρηθούν.«Μέρα μου σήμερα», είπε. «Στην υγειά σας».Και καλά στερνά, πρόσθεσε μέσα του. Όποτεκι αν έρθουν.

* * *

«Τον λατρευτό μας σύζυγο, πατέρα, αδελφό καιθείο Οδυσσέα Κ., ετών 63, θανόντα, κηδεύο-μεν…»

Ο Τηλέμαχος διάβασε τις λεπτομέρειες

58

Ιατρικά θέματα 68

της κηδείας πάνω στον κορμό της κολόνας.Έβγαλε την τραγιάσκα λες και περνούσε μπροςτου ο νεκρός, έξυσε αργά το κεφάλι, την ξα-νάβαλε. Δεν είχαν περάσει ούτε δέκα μέρεςαπό εκείνο τον τελευταίο καφέ. Ο Οδυσσέαςδεν ξαναφάνηκε. Το άλλο βράδυ είχε βγάλειπολύ αίμα με τον βήχα, όπως είπαν, και τον

πήγαν με ασθενοφόρο στο νοσοκομείο. Δενείχε ξαναρωτήσει πώς και τι. Η αγγελία στηνκολόνα ήταν το ναυτικό φυλλάδιο του γέρουγια το τελευταίο του ταξίδι. Λες και το ’ξερεκαι μας κέρασε, συλλογίστηκε, και πήρε τονδρόμο προς το καφενείο για να μοιραστεί τομαντάτο με τους άλλους.

Συμβαίνουν

Οι αποχωρήσαντες

ΑΓΓΕΛΟΥΔΗ ΜΑΡΙΑ, ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΟΣΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΑΡΑΒΕΛΑ, ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ-ΨΥΧΙΑΤΡ.ΑΛ ΚΑΣΕΜ ΜΩΧΑΜΕΝΤ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΑΛ ΝΑΤΖΑΡ-ΜΠΑΣΙ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΑΝΕΥ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣΑΛΑΚΙΟΖΟΓΛΟΥ ΣΟΦΙΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-ΚΩΝΣΤΑΝΤ.,

ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΑΝΑΠΛΙΩΤΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΒΑΦΕΙΑΔΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣΒΟΓΙΑΤΖΗΣ ΣΥΜΕΩΝ, ΠΙΣΤ. ΓΕΝ. ΙΑΤΡΙΚΗΣΒΡΕΤΤΟΥ ΕΛΕΝΗ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΟΣΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ ΤΕΛΜΑΝ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΓΕΩΡΓΑΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ-ΜΟΔΕΣΤΟΣ, ΝΕΥΡΟΛΟ-

ΓΟΣ-ΨΥΧΙΑΤΡ.ΓΙΑΝΝΟΓΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣΓΙΑΠΑΝΑΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΨΥΧΙΑΤΡΟΣΓΚΑΝΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΓΚΛΑΒΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΓΚΟΥΝΤΑΡΑ ΟΛΥΜΠΙΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΔΑΜΑΣΚΗΝΙΔΟΥ ΚΑΤΙΝΑ, ΨΥΧΙΑΤΡΟΣΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΔΙΒΑΝΟΓΛΟΥ ΔΑΝΙΗΛ, ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣΔΟΡΤΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ, ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣΔΟΥΡΒΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΟΣΕΥΚΑΡΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΑΚΤΙΝ.-ΡΑΔΙΟΛΟΓΟΣΖΑΡΑΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ, ΙΑΤΡΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣΖΙΟΥΤΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΖΟΓΛΟΠΙΤΗΣ ΦΩΤΙΟΣ, ΠΝΕΥΜΟΝΟΛ.-ΦΥΜΑΤΙΟΛ.ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΘΩΜΑΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΚΑΪΔΟΓΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΚΑΛΑΪΤΖΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣ

ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΓΛΟΥ ΘΩΜΑΗ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΚΑΡΑΚΩΣΤΑ ΑΛΕΞ-ΛΟΥΙΖ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΚΑΡΑΜΑΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΚΑΡΑΜΟΥΖΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΚΑΡΒΟΥΝΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΚΑΤΣΑΡΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΣΚΕΤΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΔΕΡΜΑΤΟΛ.-ΑΦΡΟΔΙΣ.ΚΙΣΚΙΝΙΔΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΚΛΟΚΚΑΡΗΣ ΑΡΗΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΠΑΙΔΩΝΚΟΪΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΟΣΚΟΛΕΤΣΟΣ-ΚΟΥΤΣΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΠΝΕΥΜΟ-

ΝΟΛ.-ΦΥΜΑΤΙΟΛ.ΚΟΡΔΕΛΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΟΣΚΟΤΕΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΚΟΥΚΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥΛΑ, ΠΝΕΥΜΟΝΟΛ.-ΦΥΜΑΤΙΟΛ.ΚΥΝΗΓΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΚΩΣΤΙΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΛΑΖΑΡΙΔΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΛΙΑΡΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ, ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣΛΟΥΠΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΜΑΪΔΑΤΣΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΜΗΤΣΑΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΜΟΣΧΙΔΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΜΠΑΚΟΛΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΜΠΑΝΤΟΥΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑ, ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣΜΠΟΜΠΟΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΝΕΥΡΟΛ.-ΨΥΧΙΑΤΡ.ΝΑΝΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΝΑΣΡΟ ΧΑΤΕΜ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΝΟΥΤΣΙΑ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ

Αυτοί που συνταξιοδοτήθηκαν το 2014

Ιατρικά θέματα 68 σελ. 59-60

60

Ιατρικά θέματα 68

ΝΤΟΥΜΑΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ, ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΑΝΤΡΗ, ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣΠΑΝΙΔΟΥ ΠΟΛΥΜΝΙΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΠΑΠΑΒΡΑΜΙΔΗΣ ΣΠΥΡΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣΠΑΠΑΜΕΛΕΤΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΠΑΠΠΑ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ-ΨΥΧΙΑΤΡ.ΠΑΣΠΑΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΑΚΤΙΝ.-ΡΑΔΙΟΛΟΓΟΣΠΑΤΣΩΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΠΕΤΡΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΑΚΤΙΝ.-ΡΑΔΙΟΛΟΓΟΣΠΟΛΥΖΩΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΠΟΥΡΝΑΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΟΣΡΑΠΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΣΡΑΠΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, ΠΥΡΗΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΟΣΡΟΓΚΩΤΗ ΜΑΡΙΑ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΣΣΑΪΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΨΥΧΙΑΤΡΟΣΣΑΚΑΝΤΑΜΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΣΑΜΑΡΑ ΑΓΛΑΪΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΣΣΑΝΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΣΙΔΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ

ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΟΛΓΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΣΚΑΝΔΑΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣΣΠΑΘΟΠΟΥΛΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΣ, ΠΑΘΟΛΟΓΟΣΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΟΣΣΩΤΗΡΙΑΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣΤΟΥΡΚΑΝΤΩΝΗΣ ΑΧΙΛΛΕΥΣ, ΝΕΦΡΟΛΟΓΟΣΤΡΥΦΩΝΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ, ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΟΣΤΣΑΚΜΑΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΤΣΙΛΙΓΚΙΡΟΓΛΟΥ ΑΝΝΑ, ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣΤΣΙΤΣΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΑΝΕΥ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣΤΣΙΩΝΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΤΣΟΥΛΚΑΣ ΘΩΜΑΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΤΣΟΥΜΑΤΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΜΑΙΕΥΤ.-ΓΥΝΑΙΚΟ-

ΛΟΓΟΣΤΣΟΧΑΤΖΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΨΥΧΙΑΤΡΟΣΦΕΝΕΡΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΟΣΦΡΑΓΚΑΝΔΡΕΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣΧΑΓΙΕΚ ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΣΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΠΙΣΤ. ΓΕΝ. ΙΑΤΡΙΚΗΣΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΟΥΡΟΛΟΓΟΣΧΑΤΖΗΚΡΑΝΙΩΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΣΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ, ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΗΣΧΑΤΖΗΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ, ΔΕΡΜΑΤΟΛ.-ΑΦΡΟΔΙΣ.ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΟΥ ΣΟΦΙΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣΧΩΜΕΝΙΔΟΥ ΛΕΝΑΡΕΤΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΟΣ

Έκθεση βιβλίουΙατρικά θέματα 68 σελ. 61-64

Έκθεση βιβλίου

Κλινική Ανοσολογία (Γ΄ έκδοση), ΠαναγιώταΜπούρα (επιμ.) Σχήμα 17×24 εκ., σελ. 344,University Studio Press 2015

H παρoύσα τρίτη αναθε-ωρημένη έκδοση του βι-βλίου Κλινικής Ανοσολο-γίας επικεντρώνεται αρ-χικά στους θεμελιώδειςμηχανισμούς της άμυνας,στη συνέχεια σε σημαντι-κά νοσήματα ανοσολογι-κής αρχής και, τέλος, στον

ρόλο του ανοσολογικού εργαστηρίου στη δια-γνωστική προσέγγιση.

Επιπλέον γίνεται περιορισμένη αναφοράσε αναδυόμενες ομάδες νόσων ή παθολογικώνκαταστάσεων, οι οποίες διαφαίνεται να αποκτούνσημαντικό ανοσολογικό ενδιαφέρον, τα αυτο-φλεγμονώδη νοσήματα και τις IgG4 συσχετι-ζόμενες νόσους.

Oι συγγραφείς ευελπιστούν ότι η ανάπτυξητων κεφαλαίων στις παραπάνω έννοιες θα απο-βεί κατανοητή και εύπεπτη για τους φοιτητέςκαι τους ενδιαφερόμενους νέους γιατρούς.

2050 ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών γε-νικής χειρουργικής, Μπασδάνης Γεώργιος,

Παπαδόπουλος Βασίλειος, Σχήμα 14×21 εκ.,σελ. 518, University Studio Press 2015

Οι συγγραφείς του βιβλί-ου έχουν ασκηθεί ιδιαι-τέρως στο σύστημα τωνερωτήσεων πολλαπλώνεπιλογών επί μακρόν καιτο εφαρμόζουν στηνπράξη τόσο στις εξετά-σεις των φοιτητών τηςΙατρικής Σχολής του Αρι-στοτελείου Πανεπιστημί-

ου Θεσσαλονίκης, όσο και στις εξετάσεις γιατη λήψη ειδικότητας της χειρουργικής. Η πα-ραπάνω εμπειρία επιτρέπει την προσφοράτου βιβλίου αυτού ως απαραίτητου εργαλείου,συνοδευτικού όλων των συγγραμμάτων χει-ρουργικής θεματολογίας.

Οι 2.050 ερωτήσεις πολλαπλών επιλογώνκαλύπτουν τα εξής: • Οισοφάγος • στόμαχος – δωδεκαδάκτυλος • λεπτό έντερο, παχύ έντερο • ήπαρ – χοληφόρα, πάγκρεας • ενδοκρινείς αδένες • μαστός• μελάνωμα – όγκοι δέρματος• H2O – ηλεκτρολύτες – διατροφή – κατα-

62

Ιατρικά θέματα 68

πληξία• θώρακας• λοιμώξεις• οξεία κοιλία, κοιλιακό τοίχωμα• επούλωση, τραύμα • ογκολογία• αιμορραγία πεπτικού • σπλήνας • τράχηλος • μεταμοσχεύσεις • αγγειοχειρουργική

Στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται και οιαπαντήσεις των ερωτήσεων σε ξεχωριστό έν-θετο φυλλάδιο.

Xειρουργικές παθήσεις σπληνός, Παπαδό-πουλος Ν. Βασίλειος, Σχήμα 17×24 εκ., σελ.136, University Studio Press 2015

Ο στόχος του βιβλίου εί-ναι η συγκέντρωση, η διε-ρεύνηση και η ανάλυσητων συχνότερων χειρουρ-γικών παθήσεων τουσπληνός, ώστε να βοη-θηθεί ο φοιτητής, ο ειδι-κευόμενος και ο νέος για-τρός στην κατανόηση καιτην ορθή αντιμετώπισή

τους. Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε στηνανάλυση κυρίως των χει ρουργικών λεπτομε-ρειών, οι οποίες απαιτούνται για την καλύτερηκαι ασφαλέστερη χειρουργική του σπληνός.

H έκδοση προσδοκά να διευκολύνει τηνανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ των διαφόρωνειδικοτήτων, διότι τόσο η ένδειξη της χειρουρ-γικής αντιμετώπισης όσο και η ορθή προετοι-μασία του ασθενούς απαιτούν συχνά γνώσειςπου προέρχονται από πολλές ειδικότητες.

Χειρουργικές παθήσεις παχέος εντέρου καιπρωκτού, Μιχαλόπουλος Αντώνιος, Σχήμα17×24 εκ., σελ. 298, University Studio Press 2015

Ο στόχος της παρούσας έκδοσης είναι η συγκέ-

ντρωση, διερεύνηση καιανάλυση των συχνότερωνχειρουργικών παθήσεωντου παχέος εντέρου καιτου πρωκτού, ώστε να βοη-θηθεί ο φοιτητής και ο νέοςγιατρός στην κατανόησηκαι τη διάγνωσή τους. Ιδι-αίτερη προσπάθεια κατα-

βλήθηκε για τη διευκρίνιση χειρουργικών ανα-τομικών και λοιπών επιστημονικών όρων, ώστενα καθιερωθεί μια κοινά αποδεκτή ορολογία.

Κλινική Ογκολογία – Αρχές ογκολογικήςνοσηλευτικής φροντίδας, Λάζαρος Τσούσκας,Σχήμα 21×28 εκ., σελ. 236, University StudioPress 2014

Το βιβλίο περιέχει τη σύγχρονη γνώση και τατελευταία ερευνητικά δε-δομένα και αποτελεί μιαπηγή αναφοράς σε σχέσημε τη γνώση των κακοή-θων νεοπλασιών και τοντρόπο της καλύτερηςπρα κτικής αντιμετώπισηςσε κάθε περίπτωση.

Στο πρώτο μέρος τουβιβλίου, έμφαση έχει δοθεί στις αρχές της Κλι-νικής Ογκολογίας, οι οποίες αναφέ ρο νται στηνεπιδημιολογία, στην αιτιοπαθογένεια και στηνιστοβιολογία των κακοήθων νεοπλασιών, στηνκλινική διάγνωση και στις διαγνωστικές ερ-γαστηριακές εξετάσεις, στην πρόληψη τωνκακοή θων νεοπλασιών και στις αρχές της χει-ρουργικής, ακτινοθεραπευτικής και παθολο-γικής ογκολογίας.

Το δεύτερο μέρος εστιάζεται στις κυριότερεςαρχές της Ογκολογικής Νοσηλευτικής, οι οποίεςαναφέρονται στη νοσηλευτική φροντίδα τωνογκολογικών ασθενών που υποβλήθηκαν σεκάποιο είδος θεραπείας και στη γενική ψυχο-λογική και βιολογική υποστήριξη, αποκατάστασηκαι επανένταξη του ογκολογικού ασθενούς.

63

Έκθεση βιβλίου

Η παρουσίαση της ύλης γίνεται με τη μορφήτων «θεμάτων», ώστε οι παρεχόμενες θεωρη-τικές γνώσεις να εξυπηρετούν την πληρέστερηενημέρωση στις σύγχρονες δυνατότητες τηςεπιστήμης, και η παράθεση των ερωτήσεωνπολλαπλής επιλογής αποβλέπει στην εμπέδωσητων κυριό τερων θεωρητικών γνώσεων.

Το πόνημα απευθύνεται κυρίως στουςφοιτητές της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείαςκαι Πρόνοιας των Ανωτάτων ΤεχνολογικώνΕκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Τ.Ε.Ι.).

Βασική Παιδιατρική (3η έκδοση), Επιμέλεια:Φ. Κανακούδη-Τσακαλίδου, Γ. Κατζός, Φ. Πα-παχρήστου, Β. Δρόσου-Αγακίδου, Σχήμα 21×29εκ., σελ. 902, University Studio Press 2014

Η επιτυχία των προηγούμενων δύο εκδό-σεων και η αλματώδηςπρόοδος της Ιατρικής Επι-στήμης, ιδιαίτερα στουςτομείς της παθογένειας,της νέας ταξινόμησης καικυρίως της θεραπευτικήςαντιμετώπισης πολλώννοσημάτων, επέβαλαντην τρίτη έκδοση του δι-δακτικού συγγράμματος

Βασική Παιδιατρική. Η προσθήκη των γνώσεων αυτών καθώς

και ορισμένων νέων κεφαλαίων/υποκεφαλαίων,παράλληλα με την προσθήκη νεαρού δυναμικούσυγγραφέων, καθιστούν τη νέα έκδοση ένασύγχρονο διδακτικό σύγγραμμα, εφάμιλλο τωνκαλύτερων αντίστοιχων ξένων συγγραμμάτων.

Mε παρούσα τη Μούσα. Κείμενα για την ποί-ηση (1933-2014), Δήμητρα Μήττα, Σχήμα14×21 εκ., σελ. 214, University Studio Press 2015

28 άρθρα και μελετήματα για 26 ποιητές καισυγγραφείς περιλαμβάνονται στον τόμο πουφέρει τον τίτλο Με παρούσα τη Μούσα από στίχοτου ποιητή Κώστα Ριζάκη. Όχι μόνο ή τόσο γιατί

Μούσες ήταν οι προστά-τιδες των τεχνών αλλά,κυρίως, γιατί πίσω απότην καθεμιά παρούσαστέκεται η μητέρα Μνη-μοσύνη. Μνήμη λοιπόν...Μνήμη ατομική και συλ-λογική, πληγή και έρει-σμα, αποχαιρετισμός και

χαιρετισμός, πορεία προς τα πίσω και προέκτα-ση, απουσία και παρουσία, λησμονιά και εμμο-νή... Αυτήν προσπαθεί να ανιχνεύσει η συγγρα-φέας σε ποιήματα, ποιητικές συλλογές και, εν-δεικτικά μόνο, στο λεγόμενο ποιητικό θέατρο.

Τα κείμενα γράφτηκαν με διάφορες αφορ-μές, δημοσιεύ θη καν σε λογοτεχνικά περιοδικάτην περίοδο 1993-2014 και αφορούν τους:Κούλα Αδαλόγλου, Σταύρο Βαβούρη, ΓιάννηΒαρβέρη, Διομήδη Βλάχο, Ελένη Δρούζα, Καλ-λιόπη Εξάρχου, Έκτορα Κακναβάτο, ΧρυσήΚαρπαθιωτάκη, Σπύρο Κατσίμη, Έλσα Κορνέ-τη, Θανάση Κουτλή, Νίκο Καρούζο, Ντέμη Κυ-ριάκου, Χρίστο Λάσκαρη, Τάσο Λειβαδίτη, Βιρ-χινία Λόπεθ Ρέθιο (Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα),Απόστολο Λυκεσά, Μάρκο Μέσκο, Νίκο Μυ-λόπουλο, Δ.Π. Παπαδίτσα, Θανάση Παπαθα-νασόπουλο, Λένα Παππά, Θεοδόση Πυλαρινό(Δημήτρης Ι. Σουρβίνος), Βαγγέλη Τασιόπουλο,Θέμη Τασούλη, Χαρά Χρηστάρα.

H Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών. Εικονο-γραφία της συνοικίας των Εξοχών (1885-1912), Bασίλης Κολώνας, Σχήμα 24×30 εκ.,σελ. 424, University Studio Press 2014

Η μελέτη και η έρευνατου συγγραφέα για τησυνοικία των Εξοχών σεάγνωστες μέχρι στιγμήςπηγές, σε κρατικά αρχεία,ιδιωτικές συλλογές καιμουσεία φέρνουν στοφως νέα στοιχεία για τηνπεριοχή αυτή της Θεσ-

64

Ιατρικά θέματα 68

σαλονίκης, μια συνοικία αυτόνομη, μοντέρνα,ξεχωριστή, γοητευτική.

Σπάνιο και πλούσιο φωτογραφικό υλικό(περισσότερες από 550 εικόνες) με παλιέςαλλά και σύγχρονες λήψεις από επαύλεις,διώ ροφες κατοικίες, σχολεία, εργοστάσια,θρησκευτικά και διοικητικά κτήρια, χώρουςαναψυχής – κάποια από αυτά τα κτήρια, ακό-μη εν λειτουργία (Αυτοκρατορικό λύκειο,Παπάφειο Ορφανοτροφείο, Δημοτικό Νοσο-κομείο, Γενί Τζαμί, Μύλοι Αλαττίνι, ΚάζαΜπιάνκα, επαύλεις Π. Χατζηλαζάρου, Σεϊ-φουλάχ πασά, Καπατζή κ.ά.) αποκαλύπτουντην εικόνα μιας πόλης η οποία ταλαντευότανανάμεσα στην παράδοση και τη νεωτερικό-τητα. Αδημοσίευτοι χάρτες και σχέδια, άγνω-στες φωτογραφίες δρόμων και κτηρίων τηςπόλης που δεν υπάρχουν πια παρουσιάζονταιστην έκδοση και εκφράζουν τη δυναμικήπαρουσία του κρατικού εκσυγχρονισμού καιτις φιλοδοξίες της κοσμοπολίτικης κοινωνίαςτης Θεσσαλο νίκης.

Το βιβλίο φέρνει στο φως νέα στοιχείαγια τον σχεδιασμό του αστικού χώρου, τηνεθνοτική και κοινωνική σύνθεση του πληθυ-σμού της πόλης, την αρχιτεκτονική των κτηρίωντης εποχής και αποκαθιστά την εικόνα τηςσυνοικίας που χάθηκε τεκμηριώνοντας τηνιστορία των κτηρίων και των ενοίκων τους.

Τα κενά στην ιστορία της αρχιτεκτονικήςμιας πόλης δημιουργούν κενά στην ιστορίατης πόλης. Η ιλιγγιώδης ταχύτητα των αλλαγώντων μεταπολεμικών χρόνων δεν άφησε περι-θώρια διατήρησης της συνοικίας των Εξοχώνστη μνήμη των κατοίκων της πόλης.

Συγγενείς Παθήσεις του ΟυροποιητικούΣυστήματος, Α΄ Κλινική Χειρουργικής Παίδων

ΑΠΘ, Επιμ.: Ι. Πατουλιάς, Γ. Κουτσούμης, σελ.284, Ροτόντα 2012

Οι παθήσεις του ουρο-ποιητικού συστήματοςστην παιδική ηλικία απο-τελούσαν ανέκαθεν βα-σικό επιστημονικό πεδίοτης χειρουργικής παίδωντόσο σε επίπεδο εκπαί-δευσης όσο και σε επίπε-δο καθημερινότητας της

άσκησης της ειδικότητας. Η πλειονότητα τωνπαθήσεων του ουροποιητικού συστήματοςκατά την παιδική ηλικία έχει εμβρυολογικήβάση: η εμβρυολογία του ουροποιητικού συ-στήματος αποτελεί στο παρόν πόνημα βασικόσυστατικό γιατί πιστεύουμε ότι με την προ-σέγγιση αυτή ο αναγνώστης εμβαθύνει στηναιτιολογία των παθήσεων, κατανοεί την αιτιο-λογική συσχέτιση με συνυπάρχουσες παθήσειςάλλων συστημάτων (κυρίως του πεπτικού σω-λήνα και του γεννητικού συστήματος), ευαι-σθητοποιείται σχετικά με την προγεννητικήαξιολόγηση και διάγνωση των παθήσεωναυτών και κατανοεί την αναγκαιότητα για κα-λύτερη οργάνωση της θεραπευτικής στρατη-γικής πριν την εκδήλωση της συμπτωματολο-γίας, ακόμη και σε προγεννητικό επίπεδο.

Με τη μελέτη της παρούσας μονογραφίαςο αναγνώστης εμπεδώνει τις βασικές γνώσειςτης παιδοχειρουργικής ουρολογίας, πουείναι απαραίτητες τόσο για τους φοιτητέςτης Ιατρικής όσο και στην άσκηση ειδικώνγιατρών που ασχολούνται με τις παθήσειςτου ουροποιητικού συστήματος της παιδικήςηλικίας.

[Από τον Πρόλογο του καθ. Κ. Καλλέργη]