—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

1

Szczegółowe wymagania programowe

Zakres podstawowy

Moduł I. Bogactwo przyrodnicze Ziemi Środki dydaktyczne potrzebne na każdej lekcji:

1) podręcznik do geografii w liceum1;

2) zeszyt ćwiczeń2 lub Zbiór zadań do podręcznika3;

3) atlas geograficzny Polski i świata dla liceum (do wyboru przez nauczyciela);

4) zeszyt przedmiotowy ucznia.

Temat lekcji

Szczegółowe wymagania programowe według poziomów

Podstawowe Rozszerzone Kompletne

Dział 1. Geografia jako nauka

Temat 1. Geografia

jedną z nauk o Ziemi

Uczeń określa przedmiot badań geografii oraz

innych nauk o Ziemi powiązanych z geografią,

posługuje się klasyfikacją nauk geograficznych,

wymienia źródła informacji geograficznej, poszu-

kuje informacji geograficznej na określony temat,

wymienia przykłady zastosowań osiągnięć nauk

Uczeń odróżnia przedmiot badań geografii fi-

zycznej i społeczno-ekonomicznej oraz ogólnej i

regionalnej, odnajduje przykłady związków geo-

grafii z innymi naukami, ocenia wiarygodność

i przydatność źródeł informacji

Brak

1 Geografia I. Bogactwo przyrodnicze Ziemi. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy. Wyd. ORTUS lub Geografia I. Bogactwo przyrodnicze Zie-

mi. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego. Zakres rozszerzony. Wyd. ORTUS.

2 Geografia I. Bogactwo przyrodnicze Ziemi. Zeszyt ćwiczeń dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, zakres rozszerzony. Wyd. ORTUS.

3 Geografia. Zbiór zadań dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, zakres rozszerzony. Wyd. ORTUS.

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

2

geograficznych w praktyce

Dział 2. Mapa jako rysunek Ziemi

Temat 2. Mapa jako

rysunek powierzchni

Ziemi w pomniejsze-

niu

Uczeń wykonuje pomiar odległości na mapie, po-

sługuje się podziałką mapy, posługuje się defini-

cją skali mapy, przelicza skalę liczbową na mia-

nowaną (i odwrotnie), oblicza wymiary liniowe

na mapie i w rzeczywistości za pomocą skali ma-

py

Uczeń konstruuje podziałkę o określonej skali,

oblicza wymiary powierzchniowe na mapie i w

rzeczywistości za pomocą skali mapy

Uczeń oblicza skalę mapy, znając

wymiary na mapie i w rzeczywisto-

ści

Temat 3. Rysunek

rzeźby powierzchni

Ziemi na mapie

Uczeń odróżnia wysokość względną od bez-

względnej, oblicza wysokość względną, odczytuje

z mapy poziomicowej i hipsometrycznej wyso-

kość bezwzględną oraz kierunek i wielkość na-

chylenia stoku, rozróżnia na mapie poziomicowej

i hipsometrycznej formy wypukłe i wklęsłe, uzu-

pełnia rysunek poziomicowy o barwy hipsome-

tryczne

Uczeń wymienia metody przedstawiania rzeźby

terenu na mapach, wykreśla na rysunku pozio-

micowym linie szkieletowe

Uczeń rozpoznaje różne formy tere-

nu przedstawione na mapach róż-

nymi metodami, kreśli profil topo-

graficzny, kreśli poziomice na pod-

stawie sieci punktów wysokościo-

wych

Temat 4. Siatka geo-

graficzna i kartogra-

ficzna jako podstawa

orientacji na Ziemi

Uczeń wymienia zalety i wady globusa z punktu

widzenia jego zastosowań w praktyce, wskazuje

na globusie bieguny geograficzne, południki,

równoleżniki, zwrotniki, koła podbiegunowe oraz

półkule, określa kierunki główne na globusie, od-

różnia siatkę kartograficzną od geograficznej, lo-

kalizuje obiekty punktowe i powierzchniowe na

mapie, znając ich współrzędne geograficzne,

określa współrzędne geograficzne obiektów punk-

towych i powierzchniowych na globusie i mapie,

odczytuje z mapy kierunki z wybranych punktów

za pomocą linii siatki kartograficznej

Uczeń oblicza rozciągłość południkową i równo-

leżnikową obiektów powierzchniowych w stop-

niach i kilometrach, wymienia przykłady zasto-

sowań współrzędnych geograficznych w prakty-

ce, opisuje zniekształcenia siatek kartograficz-

nych: kątów, powierzchni, odległości, wymienia

zastosowania poszczególnych rodzajów siatek

kartograficznych w praktyce

Uczeń opisuje główne rodzaje siatek

kartograficznych

Temat 5. Zastosowa-

nie map w praktyce

Uczeń orientuje mapę za pomocą kompasu, po-

sługuje się klasyfikacją map ze względu na treść,

szczegółowość, skalę i przeznaczenie, rozpoznaje

poszczególne rodzaje map, odczytuje sygnatury

stosowane na mapach przeglądowych i topogra-

ficznych, odczytuje informacje geograficzne za-

prezentowane za pomocą następujących metod:

kropkowej, zasięgów, izarytm, kartogramu, kar-

todiagramu, analizuje wykresy, diagramy, sche-

maty, wyznacza najdogodniejszą trasę podróży za

Uczeń opisuje zasady generalizacji mapy, wy-

mienia przykłady zastosowań map o różnej tre-

ści, szczegółowości i skali, planuje wycieczkę

turystyczną za pomocą map, planów i innej lite-

ratury źródłowej

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu roz-

szerzonego z działu Mapa jako rysunek Ziemi

(wybór należy do nauczyciela)

Uczeń posługuje się mapą topogra-

ficzną w terenie

Ponadto – wybrane wymagania

z poziomu kompletnego z działu

Mapa jako rysunek Ziemi (wybór

należy do nauczyciela)

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

3

pomocą mapy samochodowej lub mapy sieci ko-

lejowej

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu pod-

stawowego z działu Mapa jako rysunek Ziemi

(wybór należy do nauczyciela)

Dział 3. Ziemia we Wszechświecie

Temat 6. Obserwacja

sklepienia niebie-

skiego

Uczeń wymienia metody wyznaczania kierunku

północnego, posługuje się kompasem, wskazuje

w terenie kierunki główne i pośrednie z wybra-

nych punktów, obserwuje zmiany kierunku i dłu-

gości cienia rzucanego przez gnomon i różne

przedmioty, wyjaśnia przyczynę oddalania się

widnokręgu w miarę wzrostu wysokości punktu

obserwacji, posługuje się terminami: sklepienie

niebieskie, sfera niebieska, zenit, widnokrąg, ho-

ryzont, gwiazdozbiór, wskazuje na mapie nieba

gwiazdozbiory Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy

oraz Gwiazdę Polarną

Uczeń rozpoznaje i wymienia w kolejności fazy

Księżyca, wskazuje na mapie nieba wybrane

gwiazdozbiory (zwłaszcza gwiazdozbiory Zo-

diaku)

Uczeń wyjaśnia powstawanie za-

ćmień Słońca i Księżyca, wyjaśnia

powstawanie faz Księżyca, wykazu-

je zależność między fazami Księży-

ca oraz zaćmieniami Słońca i Księ-

życa

Temat 7. Ziemia jako

cząstka Wszechświa-

ta

Uczeń prezentuje współczesny pogląd na powsta-

nie i budowę Wszechświata, porównuje odległo-

ści we Wszechświecie, opisuje hierarchiczną bu-

dowę Wszechświata, wyjaśnia terminy: mgławi-

ca, galaktyka, gwiazda, planeta, satelita (księżyc),

przedstawia najistotniejsze założenia teorii Pto-

lemeusza i Kopernika, wymienia nazwy planet

Układu Słonecznego w kolejności według roz-

miarów i odległości od Słońca, wymienia dowody

Arystotelesa na kulistość Ziemi, odróżnia kulę,

elipsoidę ziemską od geoidy, podaje podstawowe

wymiary elipsoidy ziemskiej: obwód, średni pro-

mień i średnicę, promień równikowy i biegunowy

Uczeń wymienia nazwy przyrządów służących

do badania Wszechświata, opisuje budowę ga-

laktyki Drogi Mlecznej, opisuje budowę Układu

Słonecznego, objaśnia terminy: planetoida, ko-

meta, meteor, meteoryt, czarna dziura, oblicza

obwód Ziemi metodą Eratostenesa

Uczeń opisuje cechy

i zróżnicowanie pola magnetyczne-

go Ziemi, opisuje budowę magneto-

sfery Ziemi, ocenia ochronne zna-

czenie magnetosfery dla życia na

Ziemi

Temat 8. Następstwa

ruchu obiegowego

Ziemi

Uczeń porównuje widome drogi Słońca na skle-

pieniu niebieskim w ciągu doby w różnych po-

rach roku, objaśnia terminy: ruch obiegowy, rok,

opisuje parametry ruchu obiegowego Ziemi,

wskazuje na mapie nieba widomą drogę Słońca

na tle gwiazdozbiorów w ciągu roku, wymienia

różnice między rokiem przestępnym i rokiem

zwykłym, rozpoznaje lata przestępne na podsta-

Uczeń wykazuje zależność między widomym

ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów i ruchem

obiegowym Ziemi

Uczeń wymienia w kolejności znaki

Zodiaku, przyporządkowuje znaki

Zodiaku do odpowiednich pór roku

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

4

wie ich numeru kolejnego

Temat 9. Zmiany

oświetlenia Ziemi

w ciągu roku

Uczeń wymienia nazwy kalendarzowych i astro-

nomicznych pór roku na półkuli północnej i połu-

dniowej, wymienia ich daty graniczne, objaśnia

terminy: wysokość górowania Słońca, noc polar-

na i dzień polarny, opisuje oświetlenie Ziemi

przez Słońce w dniach równonocy i przesileń,

wyjaśnia przyczyny zmian długości dnia i nocy,

opisuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi

przez Słońce, opisuje przykłady wpływu zmian

oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie

i działalność człowieka

Uczeń oblicza wysokość górowania Słońca na

różnych szerokościach geograficznych w dniach

równonocy i przesileń, objaśnia termin biała noc,

wskazuje na mapie obszary występowania bia-

łych nocy

Uczeń oblicza wysokość Słońca nad

horyzontem za pomocą gnomonu,

wyznacza miejscowy południk za

pomocą gnomonu

Temat 10. Następ-

stwa ruchu obroto-

wego Ziemi

Uczeń opisuje widomą drogę Słońca na sklepie-

niu niebieskim w ciągu doby w różnych szeroko-

ściach geograficznych, objaśnia zjawiska wscho-

du i zachodu Słońca, dnia i nocy, posługuje się

terminami: ruch obrotowy, doba, górowanie, wy-

mienia widome następstwa ruchu obrotowego

Ziemi, wykazuje zależność czasu miejscowego

słonecznego od długości geograficznej

Uczeń opisuje działanie sił bezwładnościowych:

odśrodkowej i Coriolisa

Brak

Temat 11. Różnice

czasu na Ziemi

Uczeń oblicza różnice czasu miejscowego sło-

necznego na Ziemi między zadanymi punktami za

pomocą długości geograficznej, posługuje się

terminami: czas uniwersalny, strefowy, urzędo-

wy, zimowy, letni, opisuje podział Ziemi na strefy

czasowe, wskazuje na mapie międzynarodową

linię zmiany daty, określa czas lokalny za pomocą

mapy stref czasowych, opisuje przykłady wpływu

różnic czasu na życie i działalność człowieka

Uczeń oblicza czas miejscowy słoneczny w za-

danym punkcie, znając długość geograficzną i

różnicę czasu, przelicza czas miejscowy sło-

neczny na czas uniwersalny i strefowy, określa

datę po obu stronach międzynarodowej linii

zmiany daty

Uczeń oblicza czas miejscowy sło-

neczny z uwzględnieniem przekra-

czania międzynarodowej linii zmia-

ny daty

Temat 12. Następ-

stwa ruchów Ziemi w

Układzie Słonecz-

nym

Wybrane wymagania z poziomu podstawowego z

działu Ziemia we Wszechświecie (wybór należy

do nauczyciela)

Wybrane wymagania z poziomu rozszerzonego z

działu Ziemia we Wszechświecie (wybór należy

do nauczyciela)

Wybrane wymagania z poziomu

kompletnego z działu Ziemia we

Wszechświecie (wybór należy do

nauczyciela)

Temat 13. Ziemia

jako cząstka Wszech-

świata

Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu

Dział 4. Atmosfera

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

5

Temat 14. Powietrze

oraz zróżnicowanie

jego temperatury

Uczeń wymienia główne składniki powietrza at-

mosferycznego, opisuje zróżnicowanie temperatu-

ry i ciśnienia powietrza w przekroju pionowym,

opisuje warstwy atmosfery i wymienia różnice

między nimi, wyjaśnia znaczenie ozonosfery dla

życia na Ziemi, wymienia nazwy przyrządów słu-

żących do pomiaru temperatury powietrza, obli-

cza średnią dobową temperaturę powietrza, obli-

cza amplitudę temperatury powietrza – dobową i

roczną, odczytuje z mapy izoterm temperaturę

powietrza, opisuje za pomocą mapy zróżnicowa-

nie temperatury powietrza na Ziemi, w Europie

i w Polsce

Uczeń wyjaśnia przyczyny zróżnicowania tem-

peratury powietrza na Ziemi, oblicza temperaturę

powietrza na różnych wysokościach, znając pio-

nowy gradient termiczny, opisuje przykłady

wpływu temperatury powietrza na życie

i działalność człowieka

Uczeń opisuje bilans energetyczny

atmosfery Ziemi, wyjaśnia powsta-

wanie efektu cieplarnianego, posłu-

guje się terminami: inwersja ter-

miczna, przymrozek, wymienia ska-

le termometryczne, przelicza stop-

nie Celsjusza na Kelwiny (i odwrot-

nie)

Temat 15. Ciśnienie

atmosferyczne i krą-

żenie powietrza na

Ziemi

Uczeń wykazuje zależność ciśnienia atmosfe-

rycznego od temperatury powietrza, wymienia

jednostki ciśnienia, wymienia nazwy przyrządów

służących do pomiaru ciśnienia atmosferycznego

oraz prędkości i kierunków wiatrów, odczytuje

z mapy izobar ciśnienie atmosferyczne, posługuje

się nazwami kierunków wiatrów, wskazuje na

mapie obszary występowania wiatrów zmien-

nych: bryzy, fenu, opisuje przykłady wpływu tych

wiatrów na życie i działalność człowieka

Uczeń wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ci-

śnienia atmosferycznego na Ziemi, wyznacza

kierunki wiatrów względem izobar w wyżu

i niżu atmosferycznym, opisuje rozmieszczenie

układów ciśnień oraz krążenie powietrza w skali

planetarnej, wyjaśnia powstawanie wiatrów sta-

łych, wyjaśnia powstawanie monsunów, wskazu-

je na mapie obszary ich występowania, wyjaśnia

powstawanie wiatrów zmiennych: bryzy, fenu,

wskazuje na mapie obszary występowania cy-

klonów tropikalnych, opisuje przykłady ich

wpływu na życie i działalność człowieka

Uczeń przelicza jednostki ciśnienia:

hektopaskale na milimetry słupa

rtęci (i odwrotnie), wyjaśnia po-

wstawanie wybranych wiatrów

zmiennych (wybór zależy od na-

uczyciela), opisuje warunki po-

wstawania cyklonu tropikalnego,

trąby powietrznej

Temat 16. Powsta-

wanie i zróżnicowa-

nie opadów atmosfe-

rycznych na Ziemi

Uczeń posługuje się terminami: wilgotność po-

wietrza (bezwzględna), temperatura punktu rosy,

kondensacja pary wodnej, jądro kondensacji,

wymienia i rozpoznaje rodzaje opadów i osadów

atmosferycznych, wyjaśnia powstawanie chmur

oraz opadów i osadów atmosferycznych, opisuje

za pomocą mapy zróżnicowanie opadów na Zie-

mi, w Europie i w Polsce, wyjaśnia przyczyny ich

zróżnicowania, wymienia nazwy przyrządów słu-

żących do pomiaru ilości opadów

Uczeń ocenia wielkość zachmurzenia nieba,

wymienia nazwy pięter i rodzajów chmur, wy-

mienia nazwy poszczególnych mas powietrza na

Ziemi, opisuje ich cechy, wymienia i wskazuje

na mapie fronty atmosferyczne na Ziemi, odróż-

nia front ciepły od chłodnego na podstawie bu-

dowy i zjawisk atmosferycznych, wymienia

przeważające kierunki wiatrów oraz nazwy mas

powietrza występujących w Polsce, wyjaśnia

wpływ mas powietrza na kształtowanie się po-

gody i klimatu w Polsce, opisuje przykłady

wpływu opadów atmosferycznych na życie i

działalność człowieka

Uczeń przewiduje nadejście frontu

atmosferycznego na podstawie ob-

serwacji zjawisk meteorologicznych

Temat 17. Zróżnico- Uczeń odróżnia klimat od pogody, wymienia Uczeń odczytuje z mapy symbole synoptyczne, Uczeń rozpoznaje typ klimatu na

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

6

wanie pogody i kli-

matu na Ziemi

składniki meteorologiczne, wymienia nazwy i

przeznaczenie poszczególnych przyrządów mete-

orologicznych, wymienia jednostki pomiaru po-

szczególnych składników meteorologicznych,

obserwuje i opisuje zjawiska meteorologiczne,

wymienia czynniki geograficzne decydujące o

klimacie określonego obszaru w skali globalnej,

regionalnej i lokalnej, odróżnia cechy klimatów:

wilgotnego od suchego oraz morskiego od konty-

nentalnego, wskazuje na mapie zasięgi poszcze-

gólnych stref, typów i odmian klimatu, opisuje

położenie Polski względem stref klimatycznych i

typów klimatu, wymienia nazwy termicznych pór

roku, prawidłowo stosuje termin okres wegeta-

cyjny

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu pod-

stawowego z działu Atmosfera (wybór należy do

nauczyciela)

opisuje budowę klatki meteorologicznej i jej wy-

posażenie, opisuje współczesne metody badań

pogody i zbierania danych meteorologicznych,

opisuje cechy poszczególnych stref i typów kli-

matów na Ziemi, opisuje cechy klimatów: mon-

sunowego i górskiego, opisuje piętrowość klima-

tyczną w górach, opisuje cechy klimatów lokal-

nych (np. w mieście, w kompleksie leśnym, nad

jeziorem), wyjaśnia przyczyny wzrostu konty-

nentalizmu klimatu Polski z zachodu na wschód,

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania długości

okresu wegetacyjnego w Polsce

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu roz-

szerzonego z działu Atmosfera (wybór należy do

nauczyciela)

podstawie jego opisu lub wykresu

zmian temperatury powietrza i opa-

dów atmosferycznych w ciągu roku

Ponadto – wybrane wymagania

z poziomu kompletnego z działu

Atmosfera (wybór należy do na-

uczyciela)

Dział 5. Hydrosfera

Temat 18. Skład

chemiczny oraz ru-

chy wód morskich

i oceanicznych

Uczeń wskazuje na mapie cieśniny łączące oce-

any i główne morza, podaje ich nazwy, wskazuje

na mapie wybrane morza i zatoki (wybór zależy

od nauczyciela), podaje ich nazwy, wskazuje na

mapie przykłady mórz otwartych i zamkniętych,

wymienia główne składniki chemiczne wody

morskiej, porównuje, korzystając z map i innych

źródeł informacji, cechy wybranych mórz świata

(z uwzględnieniem Morza Bałtyckiego), opisuje

przykłady wpływu morza na życie i działalność

człowieka

Uczeń wyjaśnia powstawanie pływów morskich,

opisuje powstawanie fali morskiej i jej prze-

kształcanie się w miarę zbliżania do brzegu, opi-

suje krążenie wód oceanicznych w skali plane-

tarnej (prądy powierzchniowe i głębinowe), wy-

jaśnia na przykładach wpływ prądów morskich

na klimat, oblicza zasolenie wody w promilach

Uczeń wyjaśnia przyczyny zróżni-

cowania temperatury oraz zasolenia

wody morskiej i oceanicznej, wyja-

śnia wpływ prądu morskiego El Ni-

ño na pogodę i klimat, a w konse-

kwencji także na działalność gospo-

darczą człowieka

Temat 19. Zróżnico-

wanie wód lądowych

Uczeń wymienia postaci występowania wody na

Ziemi, opisuje obieg wody w przyrodzie, opisuje

poszczególne poziomy wód podziemnych, ocenia

przydatność poszczególnych rodzajów wód pod-

ziemnych dla ludności i różnych dziedzin gospo-

darki, wyznacza działy wodne na mapie sieci

rzecznej, posługuje się terminami: dorzecze, zle-

wisko, dział wodny, obszar bezodpływowy, od-

różnia rzekę główną od dopływu, wskazuje na

Uczeń wymienia przykłady jezior z Polski

i świata o różnej genezie, wyjaśnia powstawanie

wód artezyjskich, wskazuje na mapie obszary

występowania wód artezyjskich na Ziemi (w tym

również w Polsce), określa zastosowanie wód

artezyjskich w gospodarce, wymienia rodzaje

źródeł mineralnych

Uczeń wymienia składniki bilansu

wodnego, wymienia przykłady za-

stosowań źródeł mineralnych i cie-

plic w lecznictwie

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

7

mapie obszary bezodpływowe, wskazuje na ma-

pie najdłuższe rzeki oraz największe i najgłębsze

jeziora świata, Europy i Polski, podaje ich nazwy,

wskazuje na mapie zlewiska i główne dorzecza na

poszczególnych kontynentach oraz na terytorium

Polski, wyjaśnia przyczyny powstawania jezior,

wymienia sposoby zanikania jezior, wymienia

funkcje jezior i bagien w przyrodzie i różnych

dziedzinach działalności człowieka

Temat 20. Wahania

stanów wody na rze-

kach kuli ziemskiej

Uczeń opisuje metody badań hydrologicznych,

odczytuje stan wody na wodowskazie, wymienia

rodzaje zasilania rzek, wyjaśnia przyczyny

zmienności stanu wód w rzekach, odróżnia rzekę

stale prowadzącą wodę od rzeki okresowej i epi-

zodycznej, wyjaśnia przyczyny powstawania

wezbrań i niżówek, wskazuje na mapie Polski

obszary zagrożone skutkami powodzi, wymienia

sposoby ochrony przeciwpowodziowej, opisuje

przykłady wpływu wezbrań i niżówek na życie i

działalność człowieka

Uczeń wykazuje zależność stanów wody

i przepływów rzek od rodzaju zasilania i typu

klimatu, porównuje, korzystając z danych staty-

stycznych, przepływy największych rzek świata

Uczeń interpretuje wykresy zmian

przepływów rzek w ciągu roku

Temat 21. Formy

występowania lodu

na Ziemi

Uczeń wymienia formy występowania lodu na

Ziemi, opisuje warunki powstawania lodowców,

wskazuje na mapie lądolody i główne obszary

występowania lodowców górskich, objaśnia ter-

min granica wieloletniego śniegu, wymienia

czynniki wpływające na jej wysokość n.p.m.,

wymienia części składowe lodowca górskiego,

odróżnia lądolód od lodowca górskiego, objaśnia

terminy: lodowiec szelfowy i bariera lodowa, wy-

jaśnia powstawanie gór lodowych, podaje w po-

rządku chronologicznym nazwy wielkich zlodo-

waceń czwartorzędowych w Europie i w Polsce,

wymienia przykłady wpływu lodu na życie

i działalność człowieka, w szczególności utrud-

nienia w żegludze morskiej i śródlądowej, opisuje

skutki zatorów lodowych

Uczeń wykazuje zależność między rozmieszcze-

niem lodowców i klimatem, opisuje zróżnicowa-

nie wysokości granicy wieloletniego śniegu w

zależności od szerokości geograficznej, wskazu-

je na mapie zasięg występowania trwałej mar-

złoci, opisuje jej cechy, wskazuje na mapie za-

sięg występowania lodu stałego i pływającego na

morzach, opisuje cechy lądolodu Antarktydy i

Grenlandii

Uczeń wymienia i rozpoznaje na

ilustracji typy lodowców górskich,

opisuje powstawanie i zanikanie

pokrywy lodowej na jeziorach i na

rzekach

Temat 22. Przegląd

zjawisk zachodzą-

cych w hydrosferze

Wybrane wymagania z poziomu podstawowego z

działu Hydrosfera (wybór należy do nauczyciela)

Wybrane wymagania z poziomu rozszerzonego z

działu Hydrosfera (wybór należy do nauczycie-

la)

Wybrane wymagania z poziomu

kompletnego z działu Hydrosfera

(wybór należy do nauczyciela)

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

8

Temat 23. Zróżnico-

wanie zjawisk zacho-

dzących w atmosfe-

rze

i hydrosferze

Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu

Dział 6. Litosfera

Temat 24. Skład

chemiczny i budowa

wnętrza Ziemi

Uczeń wymienia metody badań wnętrza Ziemi,

wymienia główne pierwiastki i minerały budujące

skorupę ziemską, opisuje zmiany temperatury,

ciśnienia i gęstości ze wzrostem głębokości

Uczeń opisuje skład chemiczny i własności fi-

zyczne poszczególnych warstw wnętrza Ziemi,

odróżnia budowę skorupy kontynentalnej od

oceanicznej, odróżnia hipocentrum (ognisko) od

epicentrum trzęsienia ziemi

Uczeń oblicza temperaturę w głębi

skorupy ziemskiej, znając stopień

geotermiczny, wyjaśnia zjawisko

izostazji

Temat 25. Minerały

i skały jako budulce

skorupy ziemskiej

Uczeń odróżnia terminy: minerał i skała, opisuje

cechy fizyczne wybranych minerałów i skał, roz-

poznaje skały: piaskowiec, zlepieniec, łupek, gra-

nit, bazalt, wapień, węgiel brunatny i kamienny,

sól kamienna, gips, opisuje powstawanie węgla

brunatnego i kamiennego, wymienia główne ro-

dzaje skał, wymienia nazwy minerałów i skał bę-

dących surowcami mineralnymi, wskazuje na

mapie obszary występowania najbardziej rozpo-

wszechnionych skał (wybór zależy od nauczycie-

la), wymienia rodzaje surowców mineralnych ze

względu na pochodzenie, wymienia ich zastoso-

wania w gospodarce

Uczeń opisuje budowę podstawowych rodzajów

skał, wyjaśnia powstawanie skał osadowych,

magmowych i przeobrażonych, opisuje powsta-

wanie skał osadowych: okruchowych, pocho-

dzenia organicznego i pochodzenia chemiczne-

go, opisuje powstawanie skał magmowych: głę-

binowych, żyłowych i wylewnych, rozpoznaje

skały: torf, gnejs, marmur, kwarcyt, rozpoznaje

główne minerały granitu, opisuje formy wystę-

powania złóż mineralnych, w szczególności soli

kamiennej, ropy naftowej, gazu ziemnego

Uczeń opisuje cykl skałotwórczy,

odczytuje z mapy stratygraficznej

Polski rozmieszczenie skał różnego

wieku

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

9

Temat 26. Następ-

stwa ruchów skorupy

ziemskiej

Uczeń wymienia rodzaje wzajemnych ruchów płyt

skorupy ziemskiej, odróżnia fałdy od uskoków, od-

różnia transgresję od regresji morskiej, posługuje się

terminami: tarcza i platforma, wskazuje tarcze i plat-

formy na mapie tektonicznej, odróżnia wulkany

czynne od wygasłych, opisuje budowę wulkanu,

wymienia produkty wybuchu wulkanu, wskazuje na

mapie i podaje nazwy najbardziej znanych wulkanów

na Ziemi (wybór zależy od nauczyciela), wyjaśnia

pojęcie trzęsienia ziemi, wskazuje na mapie świata

obszary sejsmiczne i asejsmiczne

Uczeń wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemiesz-

czania się płyt skorupy ziemskiej, odróżnia ruchy

lądotwórcze od górotwórczych, wyjaśnia powstawa-

nie fałdów i uskoków, wyjaśnia powstawanie zrębów

i zapadlisk tektonicznych, wymienia części składowe

fałdu i uskoku, wykazuje zależność między ruchami

płyt skorupy ziemskiej i trzęsieniami ziemi, roz-

mieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródo-

ceanicznych, objaśnia działanie gejzeru, wskazuje na

mapie świata obszary występowania gejzerów, wy-

mienia przykłady wykorzystania energii wnętrza

Ziemi w gospodarce

Uczeń przedstawia, korzy-

stając z lektury uzupełniają-

cej, najsłynniejsze wybuchy

wulkanów i trzęsienia ziemi

oraz ich skutki

Dział 7. Dzieje Ziemi

Temat 27. Przegląd

dziejów geologicz-

nych Ziemi

Uczeń odróżnia wiek względny od wieku bez-

względnego, wymienia metody odtwarzania dziejów

Ziemi, wymienia w kolejności ery geologiczne i ru-

chy górotwórcze w dziejach Ziemi, wskazuje na ma-

pie tektonicznej świata, Europy i Polski górotwory,

które powstały w wyniku: ruchów górotwórczych

hercyńskich, kaledońskich, alpejskich, odczytuje z

tabeli stratygraficznej informacje o rozwoju poszcze-

gólnych grup organizmów żywych

Uczeń rozpoznaje okres geologiczny na podstawie

jego opisu, opisuje główne wydarzenia w rozwoju

geologicznym Polski na tle Europy

Uczeń analizuje oraz inter-

pretuje mapy i profile geolo-

giczne, opisuje zmiany poło-

żenia kontynentów w dzie-

jach Ziemi

Temat 28. Następ-

stwa zjawisk zacho-

dzących we wnętrzu

Ziemi

Wybrane wymagania z poziomu podstawowego z

działów Litosfera i Dzieje Ziemi (wybór należy do

nauczyciela)

Wybrane wymagania z poziomu rozszerzonego z

działów Litosfera i Dzieje Ziemi (wybór należy do

nauczyciela)

Wybrane wymagania

z poziomu kompletnego z

działów Litosfera i Dzieje

Ziemi (wybór należy do na-

uczyciela)

Dział 8. Rzeźba powierzchni Ziemi

Temat 29. Wielkie

formy ukształtowania

powierzchni Ziemi

Uczeń rozróżnia formy ukształtowania pionowego i

poziomego, wskazuje na mapie fizycznej kontynenty,

główne półwyspy, wyspy, archipelagi, oceany, mo-

rza, zatoki i cieśniny, podaje ich nazwy, posługuje się

terminem depresja, odróżnia niziny od wyżyn i gór,

wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz podaje na-

zwy największych nizin i wyżyn, wybranych pasm

górskich oraz głównych półwyspów, wysp i archipe-

lagów na Ziemi, wskazuje na mapie batymetrycznej

Uczeń wskazuje na mapie hipsometrycznej oraz po-

daje nazwy najwyższych szczytów, wybranych ko-

tlin i najgłębszych depresji w poszczególnych czę-

ściach świata (wybór zależy od nauczyciela), wyka-

zuje zależność wielkich form rzeźby od budowy sko-

rupy ziemskiej na przykładach ze świata, Europy i

Polski

Uczeń kreśli krzywą hipso-

graficzną wybranego obsza-

ru lub profil topograficzny

wzdłuż wybranej linii (wy-

bór zależy od nauczyciela)

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

10

wielkie formy den morskich i oceanicznych: szelfy,

skłony kontynentalne, dna basenów morskich i oce-

anicznych, łuki wysp, grzbiety śródoceaniczne i rowy

oceaniczne, wskazuje na mapie i podaje nazwy naj-

głębszych rowów oceanicznych na Ziemi, opisuje

przebieg granicy między Europą i Azją, opisuje ce-

chy ukształtowania powierzchni Polski

Temat 30. Rozwój

rzeźby powierzchni

Ziemi

Uczeń wymienia rodzaje wietrzenia, opisuje przebieg

poszczególnych rodzajów wietrzenia, posługuje się

terminem zwietrzelina, wymienia czynniki i procesy

rzeźbotwórcze, opisuje warunki sprzyjające działal-

ności rzeźbotwórczej wiatru, wymienia przykłady

niszczącej i budującej działalności wiatru, wyjaśnia

za pomocą rysunku rozwój wydmy, rozpoznaje less,

posługuje się terminami: wywiewanie, spłukiwanie i

erozja gleb, opisuje budowę wąwozu i parowu,

wskazuje na mapie Polski obszary występowania les-

su oraz wąwozów i parowów, wymienia nazwy skał

rozpuszczalnych przez wodę, posługuje się terminem

kras, wyjaśnia powstawanie jaskiń, wymienia i roz-

poznaje składniki szaty naciekowej w jaskiniach

Uczeń rozpoznaje na ilustracji: żleb, stożek usypi-

skowy, piarg, posługuje się terminem akumulacja,

wymienia rodzaje wydm, wymienia zagrożenia dla

działalności człowieka spowodowane procesami

wywiewania i spłukiwania, objaśnia powstawanie

lessu, opisuje za pomocą rysunku fazy powstawania

wąwozów i parowów, odróżnia formy krasu po-

wierzchniowego i podziemnego, wyjaśnia powsta-

wanie szaty naciekowej w jaskiniach, wskazuje na

mapie najbardziej znane na świecie, w Europie i w

Polsce obszary krasowe (wybór zależy od nauczycie-

la), podaje ich nazwy, wskazuje na mapie i podaje

nazwy najdłuższych i najgłębszych jaskiń świata,

Europy i Polski

Uczeń wyjaśnia powstawa-

nie osuwisk, wymienia za-

grożenia dla działalności

człowieka spowodowane

osuwiskami

Temat 31. Rzeźbo-

twórcza działalność

wód płynących

Uczeń wymienia i opisuje sposoby działania wody

płynącej: erozja, transport, akumulacja, posługuje się

terminem erozja, odróżnia erozję wgłębną, wsteczną i

boczną, porównuje cechy rzeki w biegu górnym,

środkowym i dolnym, wymienia przykłady form po-

wstałych w wyniku erozji i akumulacji, odróżnia do-

linę wciosową od płaskodennej, wskazuje na mapie

delty i ujścia lejkowate

Uczeń posługuje się terminem baza erozyjna, wyja-

śnia przyczyny zróżnicowania procesów rzeźbotwór-

czych (erozji, akumulacji) na poszczególnych odcin-

kach rzeki, opisuje fazy rozwoju zakola rzecznego,

wyjaśnia za pomocą rysunku powstawanie starorze-

cza, odróżnia terasę zalewową od terasy nadzalewo-

wej, wskazuje możliwości ich zagospodarowania

Uczeń wyjaśnia powstawa-

nie teras rzecznych, oblicza

przeciętny spadek rzeki, od-

różnia rzeki roztokowe od

meandrujących

Temat 32. Rzeźbo-

twórcza działalność

fal i prądów mor-

skich

Uczeń wymienia przykłady niszczącej i budującej

działalności fal i prądów morskich, posługuje się

terminem abrazja, odróżnia wybrzeże strome od pła-

skiego, opisuje elementy wybrzeża płaskiego

i stromego, opisuje poszczególne części składowe

wybrzeża mierzejowo-zalewowego, wymienia zagro-

żenia dla działalności człowieka spowodowane rzeź-

botwórczą działalnością fal i prądów morskich

Uczeń opisuje stadia rozwoju wybrzeża, rozpoznaje i

wskazuje na mapie poszczególne typy wybrzeży

Brak

Temat 33. Rzeźbo-

twórcza działalność

Uczeń wymienia przykłady niszczącej i budującej

działalności lodowców i wód polodowcowych, po-

Uczeń posługuje się terminami: żłób i cyrk lodow-

cowy, wymienia i odróżnia rodzaje moren, wyjaśnia

Uczeń wyjaśnia powstawa-

nie wygładów i rys lodow-

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

11

lodowców i wód po-

chodzących z ich

topnienia

sługuje się terminami: morena, wysoczyzna, rozpo-

znaje na ilustracji dolinę polodowcową, odróżnia

skutki działalności lądolodów i lodowców górskich,

wymienia w kolejności chronologicznej polskie na-

zwy zlodowaceń czwartorzędowych, wskazuje na

mapie geologicznej zasięgi zlodowaceń czwartorzę-

dowych w Polsce, wymienia formy i osady powstałe

w wyniku działalności lodowców czwartorzędowych

w Polsce

za pomocą rysunku powstawanie kotłów i rynien

podlodowcowych, oczek wytopiskowych, sandrów i

pradolin, wskazuje na mapie Polski przykłady rynien

jeziornych i pradolin, odróżnia rzeźbę staroglacjalną

od młodoglacjalnej, wymienia pozostałości zlodo-

wacenia Tatr i Karkonoszy, opisuje etapy rozwoju

Morza Bałtyckiego

cowych, wyjaśnia powsta-

wanie ozów

Temat 34. Przegląd

form rzeźby po-

wierzchni Ziemi

Uczeń wymienia czynniki i procesy rzeźbotwórcze –

wewnętrzne i zewnętrzne, rozpoznaje poszczególne

rodzaje form terenu, opisuje zróżnicowanie rzeźby

powierzchni Polski

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu podsta-

wowego z działu Rzeźba powierzchni Ziemi (wybór

należy do nauczyciela)

Uczeń wymienia rodzaje form terenu ze względu na

pochodzenie, wyjaśnia za pomocą rysunku powsta-

wanie poszczególnych form terenu, opisuje przykła-

dy wpływu procesów rzeźbotwórczych na życie

i działalność człowieka

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu rozsze-

rzonego z działu Rzeźba powierzchni Ziemi (wybór

należy do nauczyciela)

Wybrane wymagania

z poziomu kompletnego z

działu Rzeźba powierzchni

Ziemi (wybór należy do na-

uczyciela)

Temat 35. Czynniki

i procesy kształtujące

rzeźbę powierzchni

Ziemi

Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem spraw-

dzianu

Dział 9. Biosfera

Temat 36. Zróżnico-

wanie szaty roślinnej

na Ziemi

Uczeń posługuje się terminem flora i fauna, wymie-

nia przykłady przystosowania się roślin i zwierząt do

warunków środowiska przyrodniczego, rozpoznaje

na ilustracjach i opisuje strefowe formacje roślinne:

las równikowy wilgotny, sawannę, półpustynię, las

twardolistny, step, tajgę, tundrę, opisuje przykłady

astrefowych i śródstrefowych formacji roślinnych,

wykazuje zależność szaty roślinnej i świata roślinne-

go od wysokości n.p.m., wymienia kolejno, rozpo-

znaje na ilustracjach i opisuje poszczególne piętra

roślinne w górach Polski

Uczeń wykazuje na przykładach zależność szaty ro-

ślinnej i świata zwierzęcego od budowy geologicz-

nej, klimatu, warunków wodnych i gleby, opisuje

warunki życia w poszczególnych strefach mórz i

oceanów, objaśnia terminy: nekton, plankton, opisuje

zróżnicowanie zasobów żywych mórz i oceanów,

wymienia kolejno i opisuje poszczególne piętra ro-

ślinne w górach świata

Uczeń opisuje przykłady

regionalnych odmian głów-

nych formacji roślinnych

Ziemi, odróżnia endemit od

reliktu, wymienia przykłady

endemitów i reliktów

w Polsce

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

12

Dział 10. Gleby

Temat 37. Powstawa-

nie i budowa warstwy

glebowej

Uczeń wymienia czynniki rozwoju gleb, opisuje

proces glebotwórczy, wymienia genetyczne typy

gleb na świecie i w Polsce, ocenia ich przydatność

rolniczą, odróżnia glebę brunatną od bielicowej, opi-

suje za pomocą mapy rozmieszczenie głównych ty-

pów gleb na świecie i w Polsce, opisuje ogólne zróż-

nicowanie gleb Polski

Uczeń wykazuje zależność własności fizycznych i

chemicznych gleby od budowy geologicznej, klima-

tu, warunków wodnych, szaty roślinnej, opisuje ce-

chy poszczególnych poziomów profilu glebowego,

przyporządkowuje gleby strefowe do stref klima-

tycznych i roślinnych, przyporządkowuje gleby

astrefowe do skał podłoża i warunków wodnych

Uczeń opisuje poszczególne

klasy bonitacyjne gleb Pol-

ski

Dział 11. Środowisko przyrodnicze jako system

Temat 38. Współza-

leżności między ele-

mentami środowiska

przyrodniczego

Uczeń wymienia elementy środowiska przyrodni-

czego, odnajduje przykłady zależności między po-

szczególnymi elementami środowiska przyrodnicze-

go, opisuje za pomocą mapy strefowe zróżnicowanie

środowiska przyrodniczego na Ziemi, porównuje

cechy środowiska przyrodniczego i formy gospoda-

rowania w poszczególnych strefach krajobrazowych

na Ziemi

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu podsta-

wowego z działów Biosfera i Gleby (wybór należy

do nauczyciela)

Uczeń opisuje przykłady zmian w środowisku przy-

rodniczym, opisuje przykłady i wymienia konse-

kwencje zakłócenia równowagi w środowisku przy-

rodniczym, opisuje za pomocą mapy przykłady astre-

fowego zróżnicowania środowiska przyrodniczego

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu rozsze-

rzonego z działów Biosfera i Gleby (wybór należy do

nauczyciela)

Uczeń obserwuje i opisuje

wybrany fragment środowi-

ska przyrodniczego z

uwzględnieniem zależności

między jego elementami

Ponadto – wybrane wyma-

gania z poziomu komplet-

nego z działów Biosfera i

Gleby (wybór należy do

nauczyciela)

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

13

Moduł II. Człowiek gospodarzem Ziemi

Środki dydaktyczne potrzebne na każdej lekcji:

1) podręcznik do geografii w liceum4;

2) zeszyt ćwiczeń5 lub Zbiór zadań do podręcznika6;

3) atlas geograficzny Polski i świata dla liceum (do wyboru przez nauczyciela);

4) zeszyt przedmiotowy ucznia;

5) aktualne publikacje statystyczne7;

6) zaleca się gromadzenie przez uczniów informacji z prasy, radia, telewizji, Internetu, dotyczących najważniejszych wydarzeń społecznych, gospodarczych i politycznych na

świecie.

Temat lekcji

Szczegółowe wymagania programowe według poziomów

Podstawowe (dop, dt) Rozszerzone (db, bdb) Kompletne (cel)

Dział 1. Człowiek w środowisku przyrodniczym

Temat 1. Wpływ śro-

dowiska przyrodnicze-

go na życie i działal-

ność społeczeństwa

Uczeń wymienia przykłady pośredniego

i bezpośredniego oddziaływania środowiska

przyrodniczego na człowieka i jego działal-

ność, wymienia czynniki przyrodnicze

sprzyjające działalności człowieka oraz

ograniczające tę działalność, wymienia

przykłady wpływu klimatu oraz pogody na

życie i działalność człowieka

Uczeń wymienia przykłady różnorodności

form gospodarowania w różnych strefach

i piętrach krajobrazowych

Uczeń ocenia środowisko przyrodnicze

z punktu widzenia określonych potrzeb dzia-

łalności człowieka

4 Geografia II. Człowiek gospodarzem Ziemi. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy. Wyd. ORTUS lub Geografia II. Człowiek gospodarzem

Ziemi. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego. Zakres rozszerzony. Wyd. ORTUS.

5 Geografia II. Człowiek gospodarzem Ziemi. Zeszyt ćwiczeń dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, zakres rozszerzony. Wyd. ORTUS.

6 Geografia. Zbiór zadań dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, zakres rozszerzony. Wyd. ORTUS.

7 Świat w liczbach, Tablice geograficzne, Mały Rocznik Statystyczny Polski GUS lub Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej GUS, dostępne w pracowni geograficznej lub w bibliotece szkolnej.

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

14

Dział 2. Ludność

Temat 2. Zróżnicowa-

nie antropologiczne

ludności świata

Uczeń wymienia rasy główne i pośrednie,

wymienia ich cechy antropologiczne, roz-

poznaje na ilustracjach przedstawicieli po-

szczególnych głównych odmian człowieka,

wskazuje na mapie świata rozmieszczenie

odmian głównych i pośrednich

Uczeń wymienia regiony występowania

konfliktów rasowych, analizuje przyczyny

konfliktów rasowych

Uczeń wymienia sposoby rozwiązywania

konfliktów rasowych

Temat 3. Zróżnicowa-

nie etniczne, językowe

i religijne ludności

świata

Uczeń wskazuje na mapie państwa o dużym

udziale mniejszości narodowych, przypo-

rządkowuje wybrane języki świata do od-

powiednich grup i rodzin językowych (wy-

bór zależy od nauczyciela), wyjaśnia termin

język urzędowy, wskazuje na mapie roz-

mieszczenie najbardziej liczebnych języ-

ków oraz wielkich religii świata, przypo-

rządkowuje język polski do odpowiedniej

grupy i rodziny językowej, umieszcza reli-

gię rzymskokatolicką wśród głównych reli-

gii europejskich, opisuje rozmieszczenie

mniejszości narodowych i religijnych w

Polsce, wskazuje na mapie rozmieszczenie

Polaków na świecie

Uczeń opisuje naród jako wspólnotę teryto-

rialną, językową, kulturową, religijną i po-

lityczną, wymienia języki międzynarodo-

we, martwe i sztuczne, porównuje, korzy-

stając z danych statystycznych, liczebność

wielkich religii świata, wymienia regiony

występowania konfliktów etnicznych

i religijnych, analizuje przyczyny konflik-

tów etnicznych i religijnych, porównuje

liczebność mniejszości narodowych i reli-

gijnych w Polsce przed drugą wojną świa-

tową i obecnie, wyjaśnia przyczyny nie-

równomiernego rozmieszczenia mniejszo-

ści narodowych i religijnych w Polsce

Uczeń wymienia sposoby rozwiązywania

konfliktów etnicznych i religijnych, wymienia

formy autonomii politycznej i kulturalnej

Temat 4. Ruch natural-

ny ludności świata

Uczeń opisuje, korzystając z danych staty-

stycznych, zmiany liczby ludności świata,

kreśli wykres zmian liczby ludności świata,

wyjaśnia przyczyny i wymienia skutki eks-

plozji demograficznej, porównuje strukturę

demograficzną społeczeństw młodych i sta-

rzejących się, opisuje za pomocą mapy

zróżnicowanie przyrostu naturalnego na

świecie, w Europie i w Polsce

Uczeń oblicza współczynniki: urodzeń,

zgonów i przyrostu naturalnego, porównuje

modele rodziny w różnych regionach świa-

ta, wyjaśnia przyczyny zmian modelu ro-

dziny na świecie i w Polsce, wyjaśnia przy-

czyny zmian stopy urodzeń i zgonów, przy-

rostu naturalnego, struktury płci w Polsce

po 1939 roku, interpretuje piramidę płci i

wieku, porównuje piramidy płci i wieku dla

Polski i wybranych krajów świata (wybór

zależy od nauczyciela), wyjaśnia przyczy-

ny zróżnicowania przyrostu naturalnego na

świecie, w Europie i w Polsce

Uczeń opisuje teorię cyklu demograficznego,

przewiduje skutki wysokiego i niskiego przy-

rostu naturalnego, wymienia przyczyny zróż-

nicowania długości trwania życia na świecie

Temat 5. Przyczyny

nierównomiernego

rozmieszczenia ludno-

ści świata

Uczeń oblicza gęstość zaludnienia, wskazu-

je na mapie obszary koncentracji ludności

oraz obszary słabo zaludnione i bezludne,

wymienia bariery i atrakcje osadnicze, po-

Uczeń posługuje się terminami: ekumena,

subekumena, anekumena, wskazuje na ma-

pie główne anekumeny na Ziemi, wykazuje

na przykładach zależność gęstości zalud-

Brak

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

15

równuje aktualną liczbę ludności i gęstość

zaludnienia Polski z innymi krajami Europy

i świata

nienia od środowiska przyrodniczego,

czynników społecznych i ekonomicznych,

wymienia atrakcje i bariery osadnicze wy-

stępujące na terytorium Polski, wyjaśnia

przyczyny nierównomiernego rozmiesz-

czenia ludności świata, Europy i Polski

Temat 6. Praca źró-

dłem utrzymania lud-

ności

Uczeń wymienia główne grupy społeczno-

zawodowe ludności, opisuje, korzystając z

danych statystycznych, zmiany struktury

zatrudnienia ludności oraz zróżnicowanie

stopy bezrobocia na świecie, w Europie i w

Polsce, posługuje się terminami: aktywny

zawodowo, bierny zawodowo, bezrobotny,

stopa bezrobocia, wyjaśnia na przykładach

przyczyny i wymienia skutki bezdomności

oraz bezrobocia, oblicza stopę bezrobocia

Uczeń wymienia przyczyny zmian struktu-

ry zatrudnienia ludności, wykazuje zależ-

ność struktury zatrudnienia od poziomu

gospodarczego państwa, ocenia wpływ za-

późnień cywilizacyjnych niektórych

państw świata (analfabetyzm, własność

feudalna) na poziom rozwoju społeczno-

ekonomicznego, wyjaśnia przyczyny dwu-

zawodowości i starzenia się ludności wsi w

Polsce, wymienia negatywne skutki niedo-

boru wykształconych pracowników, wy-

mienia społeczne skutki restrukturyzacji i

modernizacji gospodarki

Uczeń wymienia sposoby przeciwdziałania

bezrobociu, porównuje, korzystając z danych

statystycznych, poziom wykształcenia ludno-

ści Polski i innych krajów, uzasadnia ko-

nieczność dostosowania kwalifikacji zawo-

dowych do zmieniających się potrzeb gospo-

darki

Temat 7. Migracje lud-

ności świata

Uczeń posługuje się terminami: migracja,

emigracja, imigracja, repatriacja, deporta-

cja, odróżnia migracje od przemieszczeń

dobowych, wyjaśnia przyczyny migracji

ludności, wymienia skutki migracji ludno-

ści, wymienia przykłady wielkich migracji

ludności świata, Europy i Polski – odbywa-

jących się współcześnie i w czasach histo-

rycznych

Uczeń wyjaśnia przyczyny migracji ludno-

ści ziem polskich, opisuje przykłady wpły-

wu ruchów migracyjnych na rozmieszcze-

nie ludności

Uczeń wymienia i wskazuje na mapie przy-

kłady krajów emigracyjnych i imigracyjnych,

porównuje cechy społeczeństw krajów emi-

gracyjnych i imigracyjnych, analizuje moty-

wy migracji poszczególnych grup ludności

Polski

Dział 3. Osadnictwo

Temat 8. Struktura

i funkcjonowanie miast

świata

Uczeń odróżnia miasto od wsi, porównuje

strukturę zatrudnienia ludności miasta i wsi,

wymienia funkcje miast, wymienia na przy-

kładach z Polski, Europy i świata dawne i

obecne czynniki rozwoju miast, wskazuje

na mapie świata, Europy i Polski przykłady

aglomeracji miejskich, wyróżnia spośród

nich konurbacje

Uczeń opisuje na przykładzie własnego lub

najbliższego miasta jego wewnętrzną struk-

turę funkcjonalną, opisuje strukturę we-

wnętrzną aglomeracji miejskiej (na przy-

kład Warszawy), opisuje rozwój aglomera-

cji miejskich z uwzględnieniem zmian

rozmieszczenia ludności, określa rangę

miasta na podstawie liczby mieszkańców

i zasięgu oddziaływania jego usług, opisuje

hierarchiczny układ sieci osadniczej Polski

Uczeń opisuje na przykładach układy urbani-

styczne miast powstałych w różnych okresach

historycznych, opisuje specyfikę wielkich

miast amerykańskich, ocenia wybrany teren

z najbliższego otoczenia szkoły z punktu wi-

dzenia potrzeb rozwoju zabudowy miejskiej

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

16

na tle podziału administracyjnego (stolica –

miasta wojewódzkie, miasta – krajowe

ośrodki rozwoju, miasta powiatowe, pozo-

stałe miasta, wsie gminne, wsie sołeckie,

pozostałe miejscowości)

Temat 9. Zróżnicowa-

nie procesów urbaniza-

cyjnych na świecie

Uczeń wskazuje na mapie i podaje nazwy

wielkich miast świata, opisuje, korzystając

z danych statystycznych, zmiany ludności

wielkich miast świata, porównuje, korzysta-

jąc z danych statystycznych i mapy, odsetki

ludności miejskiej w wybranych krajach

świata (wybór zależy od nauczyciela), wy-

jaśnia przyczyny dojazdów do pracy, wyja-

śnia przyczyny migracji ludności między

miastem i wsią, opisuje, korzystając z da-

nych statystycznych, przebieg migracji lud-

ności między miastem i wsią w Polsce po

drugiej wojnie światowej

Uczeń wykazuje zależność poziomu urba-

nizacji od struktury zatrudnienia ludności,

opisuje, korzystając z danych statystycz-

nych i mapy, zróżnicowanie procesów

urbanizacyjnych według części świata

Uczeń wyjaśnia przyczyny przerostu stolic

niektórych państw (np. Argentyny, Austrii,

Meksyku, Urugwaju, Węgier)

Temat 10. Problemy

wielkich miast i aglo-

meracji miejskich

świata

Uczeń wymienia pozytywne i negatywne

skutki koncentracji ludności w miastach,

porównuje cechy demograficzne ludności

miast i wsi, przewiduje skutki nadmiernej

koncentracji ludności w miastach

Uczeń wykazuje zależność korzyści aglo-

meracji od wielkości miasta, wyjaśnia na

przykładach przyczyny zahamowania pro-

cesu migracji ludności ze wsi do miast pod

koniec XX w. w krajach wysoko zurbani-

zowanych, posługuje się terminami: de-

glomeracja i dezurbanizacja, wymienia

przykłady przenoszenia stolic państw do

nowo wybudowanych miast

Uczeń planuje rozwój przestrzenny własnego

lub najbliższego miasta, biorąc pod uwagę

uwarunkowania przyrodnicze, społeczne i

ekonomiczne

Temat 11. Człowiek

zasiedla przestrzeń

geograficzną

Wybrane wymagania z poziomu podstawo-

wego z działów Człowiek w środowisku

przyrodniczym, Ludność i Osadnictwo (wy-

bór należy do nauczyciela)

Wybrane wymagania z poziomu rozszerzo-

nego z działów Człowiek w środowisku

przyrodniczym, Ludność i Osadnictwo

(wybór należy do nauczyciela)

Wybrane wymagania z poziomu kompletnego

z działów Człowiek w środowisku przyrodni-

czym, Ludność i Osadnictwo (wybór należy

do nauczyciela)

Temat 12. Człowiek

mieszkańcem Ziemi

Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu

Dział 4. Rolnictwo i wyżywienie ludności

Temat 13. Zróżnico-

wanie warunków pro-

dukcji rolnej na świe-

cie

Uczeń wymienia i porównuje ze sobą spo-

soby zdobywania żywności przez człowieka

(zbieractwo, myślistwo, pasterstwo, rybo-

łówstwo, rolnictwo), opisuje czynniki

Uczeń opisuje za pomocą map i danych

statystycznych warunki produkcji rolnej w

wybranym kraju lub regionie świata, Euro-

py i Polski (wybór zależy od nauczyciela),

Uczeń wymienia czynniki ograniczające roz-

wój rolnictwa w Polsce: rozdrobnienie go-

spodarstw, rozproszenie gruntów należących

do jednego właściciela, wyjaśnia przyczyny

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

17

sprzyjające oraz ograniczające produkcję

rolną, opisuje, korzystając z mapy, zróżni-

cowanie warunków produkcji rolnej na

świecie, wymienia formy własności gospo-

darstw rolnych na świecie, opisuje, korzy-

stając z danych statystycznych lub mapy,

zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi

oraz chemizacji i mechanizacji rolnictwa na

świecie, opisuje regionalne zróżnicowanie

użytkowania ziemi

wskazuje na mapie świata główne obszary

nawadniane i odwadniane, opisuje, korzy-

stając z danych statystycznych, zmiany

użytkowania ziemi na świecie i w Polsce,

ocenia na przykładach wpływ struktury

własnościowej i obszarowej gospodarstw

rolnych oraz chemizacji i mechanizacji rol-

nictwa na wielkość produkcji rolnej

niekorzystnej struktury agrarnej Polski, opisu-

je współczesne przekształcenia własnościowe

w polskim rolnictwie, ocenia rolę Agencji

Własności Rolnej Skarbu Państwa w prze-

kształceniach strukturalnych w polskim rol-

nictwie

Temat 14. Główne

dziedziny produkcji

rolnej w wybranych

państwach świata

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: plony

i zbiory roślin uprawnych, oblicza plony

roślin uprawnych, odróżnia gospodarkę in-

tensywną od ekstensywnej, towarową od

konsumpcyjnej, porównuje, korzystając z

danych statystycznych i mapy, wielkość i

strukturę produkcji roślinnej oraz zwierzę-

cej w wybranych państwach i regionach

rolniczych świata (wybór zależy od nauczy-

ciela), wymienia przeznaczenie poszczegól-

nych roślin uprawnych i zwierząt hodowla-

nych

Uczeń ocenia wymagania glebowo-

klimatyczne i wodne wybranych roślin

uprawnych (wybór zależy od nauczyciela),

wskazuje ich zastosowania, ocenia wyma-

gania paszowe i znaczenie niektórych

zwierząt gospodarskich, wyjaśnia przyczy-

ny zróżnicowania natężenia upraw wybra-

nych roślin oraz chowu wybranych zwie-

rząt gospodarskich na świecie, w Europie

i Polsce

Uczeń wykazuje na przykładach zależność

rozmieszczenia upraw wybranych roślin oraz

rozmieszczenia chowu niektórych gatunków

zwierząt gospodarskich od warunków pro-

dukcji rolnej (przyrodniczych

i pozaprzyrodniczych)

Temat 15. Zróżnico-

wanie poziomu wyży-

wienia ludności świata

Uczeń porównuje, korzystając z danych sta-

tystycznych, wielkość produkcji rolnej na

jednego mieszkańca w wybranych pań-

stwach i regionach świata, opisuje zróżni-

cowanie dobowych dawek pożywienia na

jednego mieszkańca na świecie, wymienia

zasady racjonalnego odżywiania się, wy-

mienia przyczyny głodu i niedożywienia na

świecie, objaśnia określenie „zielona rewo-

lucja”, dostrzega jej znaczenie dla państw

słabiej rozwiniętych, wymienia zagrożenia

wynikające z intensyfikacji produkcji rol-

nej, uzasadnia potrzebę rozwoju gospo-

darstw ekologicznych i produkcji „zdrowej”

żywności, uzasadnia konieczność zapew-

nienia rozwoju zrównoważonego w gospo-

darce rolnej

Uczeń wykazuje zależność poziomu wy-

żywienia ludności od warunków produkcji

rolnej, porównuje poziom przemysłowego

przetworzenia artykułów żywnościowych

w Polsce i w innych krajach, wyjaśnia

przyczyny wysokich kosztów produkcji

rolnej w Polsce, uzasadnia potrzebę rozwo-

ju gospodarstw ekologicznych i produkcji

„zdrowej” żywności

Uczeń wymienia sposoby rozwiązywania

problemów głodu i niedożywienia w niektó-

rych regionach świata, przewiduje zmiany w

rolnictwie Polski spowodowane jej integracją

z Unią Europejską

Temat 16. Przegląd Uczeń wskazuje na mapie świata i Polski Uczeń porównuje, korzystając z danych Uczeń sporządza wykresy porównujące wa-

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

18

głównych regionów

rolniczych świata i

Polski

główne regiony rolnicze świata, opisuje,

korzystając z danych statystycznych i mapy,

warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze w

poszczególnych regionach rolniczych świa-

ta i Polski, wymienia główne uprawy i

zwierzęta hodowlane w poszczególnych

regionach rolniczych, ocenia przyrodnicze i

pozaprzyrodnicze warunki produkcji rolnej

w regionie swojego zamieszkania

statystycznych i mapy, typy gospodarki

rolnej w głównych regionach świata i Pol-

ski

runki i wielkość produkcji rolnej w poszcze-

gólnych krajach i regionach rolniczych świa-

ta, ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze

warunki produkcji rolnej oraz rynek zbytu

wybranego gospodarstwa rolnego w regionie

swojego zamieszkania

Dział 5. Procesy uprzemysłowienia

Temat 17. Dlaczego

przemysł rozmieszczo-

ny jest nierównomier-

nie?

Uczeń porównuje cechy przemysłu i rolnic-

twa, wymienia główne działy przemysłu,

wymienia nazwy surowców i wyrobów po-

szczególnych działów przemysłu, wymienia

na przykładach czynniki lokalizacji prze-

mysłu: przyrodnicze, techniczno-

ekonomiczne, społeczno-polityczne

Uczeń wymienia czynniki lokalizacji wy-

branych głównych zakładów przemysło-

wych w Polsce (wybór zależy od nauczy-

ciela)

Uczeń ocenia lokalizację wybranego zakładu

przemysłowego w okolicy miejsca swojego

zamieszkania, wymienia powiązania koopera-

cyjne oraz określa rynek zbytu wybranego

zakładu przemysłowego w okolicy miejsca

swojego zamieszkania

Temat 18. Problemy

pozyskiwania i wyko-

rzystania energii na

świecie i w Polsce

Uczeń wymienia przykłady zasobów odna-

wialnych, nieodnawialnych i stałych, wy-

mienia przykłady surowców przemysło-

wych (w tym surowce mineralne, drewno,

płody rolne), wyjaśnia przyczyny wzrostu

zapotrzebowania na surowce i energię, opi-

suje, korzystając z mapy i danych staty-

stycznych, rozmieszczenie i wielkość zaso-

bów oraz wydobycie najpowszechniej sto-

sowanych w gospodarce surowców mine-

ralnych na świecie i w Polsce, w szczegól-

ności surowców energetycznych, porównu-

je, korzystając z danych statystycznych,

strukturę produkcji energii elektrycznej we-

dług rodzajów elektrowni w wybranych

krajach świata, wymienia zalety i wady

elektrowni wodnych, wymienia wady i zale-

ty elektrowni jądrowych, opisuje światowe

tendencje w gospodarowaniu różnymi źró-

dłami energii, wymienia nazwy surowców

eksportowanych i importowanych przez

Polskę

Uczeń wymienia skutki eksploatacji, trans-

portu i wykorzystania tradycyjnych surow-

ców energetycznych, wyjaśnia przyczyny

wyczerpywania się tradycyjnych źródeł

energii, wymienia alternatywne źródła

energii, uzasadnia konieczność racjonalnej

gospodarki surowcami energetycznymi i

energią oraz zapewnienia zrównoważonego

rozwoju w gospodarce surowcowej, uza-

sadnia przyczyny dominacji energetyki

cieplnej w Polsce, uzasadnia konieczność

oszczędności energii, przewiduje skutki

rabunkowej gospodarki zasobami natural-

nymi

Uczeń ocenia możliwości wykorzystania w

Polsce alternatywnych źródeł energii, wyja-

śnia przyczyny zmian wydobycia wybranych

surowców mineralnych

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

19

Temat 19. Zmiany

i obecne zróżnicowanie

produkcji przemysło-

wej świata i Polski

Uczeń opisuje rozwój poszczególnych gałę-

zi przemysłu na tle rewolucji naukowo-

technicznych, wymienia przykłady najszyb-

ciej rozwijających się gałęzi przemysłu,

wymienia cechy nowoczesnego przemysłu,

opisuje wpływ przemysłu na rozwój spo-

łeczny i gospodarczy świata

Uczeń wykazuje zależność struktury gałę-

ziowej przemysłu od poziomu rozwoju go-

spodarczego kraju, uzasadnia korzyści wy-

nikające z rozwijania nowoczesnych gałęzi

przemysłu, opisuje na przykładach cechy

nowoczesnego przemysłu (np. krajów Unii

Europejski, Stanów Zjednoczonych,

Szwajcarii, Japonii i innych Tygrysów

Azji), opisuje zmiany struktury gałęziowej

i przestrzennej przemysłu na ziemiach

obecnej Polski w XX w.

Uczeń wymienia na przykładach rodzaje

okręgów przemysłowych Polski i świata

Temat 20. Przegląd

głównych regionów

i okręgów przemysło-

wych świata i Polski

Uczeń prawidłowo stosuje terminy: region

i okręg przemysłowy, odróżnia okręg od

ośrodka przemysłowego, wskazuje na ma-

pie główne okręgi przemysłowe Polski,

wskazuje na mapie główne okręgi i regiony

przemysłowe świata, opisuje, korzystając z

map i danych statystycznych, bazę surow-

cową oraz specjalizację produkcji przemy-

słowej w poszczególnych regionach i okrę-

gach przemysłowych świata, opisuje wa-

runki rozwoju wybranych okręgów przemy-

słowych Polski (wybór zależy od nauczy-

ciela)

Uczeń wskazuje na mapie położenie wy-

branych głównych zakładów przemysło-

wych Polski (wybór zależy od nauczycie-

la), wymienia główne wyroby produkowa-

ne przez te zakłady, wymienia korzyści

i negatywne skutki koncentracji przemysłu

Uczeń wymienia na przykładach rodzaje

okręgów przemysłowych Polski i świata

Temat 21. Polski

przemysł w obliczu

przemian ustrojowych

i gospodarczych

Uczeń porównuje strukturę gałęziową

przemysłu Polski z innymi krajami, porów-

nuje poziom techniczny i technologiczny

przemysłu Polski z innymi krajami, uzasad-

nia potrzebę przekształcenia struktury wła-

snościowej i gałęziowej przemysłu, uzasad-

nia potrzebę rozwijania nowoczesnych ga-

łęzi przemysłu, wymienia przykłady spry-

watyzowanych zakładów przemysłowych

Uczeń wymienia i opisuje drogi prywaty-

zacji przemysłu, uzasadnia konieczność

podjęcia procedur dostosowawczych pol-

skiego przemysłu do wymagań Unii Euro-

pejskiej

Uczeń wymienia przykłady powiązań koope-

racyjnych, kapitałowych i własnościowych

przemysłu Polski z innymi krajami, wymienia

korzyści i przewiduje społeczno-ekonomiczne

skutki przekształceń własnościowych

i strukturalnych w przemyśle

Dział 6. Komunikacja

Temat 22. Zróżnico-

wanie systemów ko-

munikacyjnych świata

Uczeń wymienia rodzaje komunikacji, po-

równuje wady i zalety poszczególnych

środków transportu, wymienia ich zastoso-

wania, opisuje za pomocą mapy zróżnico-

wanie gęstości sieci kolejowej i drogowej

Uczeń opisuje tendencje rozwoju transpor-

tu lądowego, wykazuje zależność rozwoju

gospodarczego od rozwoju łączności, po-

równuje znaczenie poszczególnych rodza-

jów transportu w Polsce z innymi krajami

Uczeń opisuje bariery transportowe, wymie-

nia sposoby ich pokonywania

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

20

na świecie, opisuje położenie Polski na tle

ważnych szlaków komunikacji transkonty-

nentalnej, wskazuje na mapie główne drogi

wodne Europy i Polski – rzeki i kanały,

wskazuje na mapie Polski główne rurociągi

naftowe, gazowe i wodne, wskazuje na ma-

pie główne porty lotnicze świata, Europy

i Polski, wskazuje na mapie główne szlaki

transportu lotniczego na świecie, określa

znaczenie lotnictwa w komunikacji krajo-

wej i międzynarodowej, ocenia rolę łączno-

ści w życiu i działalności człowieka, opisuje

wpływ łączności na przemiany społeczne na

świecie i w Polsce

Europy, wyjaśnia przyczyny zaniedbania

śródlądowych dróg wodnych w Polsce, do-

biera środek transportu do rodzaju i prze-

znaczenia ładunku

Temat 23. Rozwój

i znaczenie transportu

kolejowego

Uczeń opisuje za pomocą mapy aktualne

zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej na

świecie, w Europie i w Polsce, wskazuje na

mapie Polski linie kolejowe o znaczeniu

międzynarodowym, wymienia wady i zalety

transportu kolejowego, wymienia tendencje

rozwoju kolejnictwa: elektryfikacja, rozbu-

dowa węzłów, budowa linii szybkiej kolei

w Europie i Japonii, redukcja długości sieci

o odcinki nierentowne, posługuje się roz-

kładem jazdy pociągów w planowaniu po-

dróży, wyznacza najdogodniejszą trasę po-

dróży za pomocą mapy sieci kolejowej,

ocenia wpływ transportu kolejowego na

środowisko przyrodnicze, uzasadnia twier-

dzenie, że kolej jest „ekologicznym” środ-

kiem transportem

Uczeń planuje za pomocą rozkładu jazdy

pociągów podróż do wybranego miasta

Polski, ocenia znaczenie sieci tramwajowej

i metra w funkcjonowaniu miast

Uczeń wyjaśnia przyczyny nierównomiernej

gęstości sieci kolejowej na świecie, w Euro-

pie i w Polsce

Temat 24. Rozwój

i znaczenie transportu

samochodowego

Uczeń wymienia rodzaje dróg samochodo-

wych ze względu na nawierzchnię, wskazu-

je na mapie samochodowej Polski drogi

międzynarodowe, opisuje za pomocą mapy

zróżnicowanie gęstości sieci autostrad na

świecie, wskazuje na mapie Polski przebieg

aktualnych i planowanych autostrad, wy-

znacza najdogodniejszą trasę podróży za

pomocą mapy samochodowej, ocenia

Uczeń opisuje hierarchiczny układ sieci

drogowej Polski: drogi krajowe, woje-

wódzkie, powiatowe i gminne, porównuje,

korzystając z danych statystycznych, liczbę

samochodów w Polsce i w innych krajach

świata, wymienia korzyści i negatywne

skutki ekologiczne eksploatacji autostrad,

wyznacza warianty tras podróży do wybra-

nego miasta Polski za pomocą mapy samo-

Uczeń proponuje sposoby rozwiązania pro-

blemów komunikacyjnych w swoim regionie

(mieście)

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

21

wpływ transportu samochodowego na śro-

dowisko przyrodnicze, wymienia zagroże-

nia dla tego środowiska wywołane przez

transport samochodowy

chodowej

Dział 7. Gospodarka morska

Temat 25. Gospodar-

cze wykorzystanie mo-

rza

Uczeń wskazuje na mapie główne porty

morskie świata, Europy i Polski, wskazuje

na mapie główne szlaki transportu morskie-

go na świecie, wskazuje na mapie Polski

porty rybackie, porównuje, korzystając z

danych statystycznych, flotę handlową Pol-

ski z innymi krajami, wymienia rodzaje

statków żeglugi morskiej

Uczeń opisuje główne konwencje i traktaty

dotyczące morza, opisuje specjalizację pol-

skich portów morskich, porównuje, korzy-

stając z danych statystycznych, przewozy

floty handlowej Polski z innymi krajami,

porównuje, korzystając z danych staty-

stycznych, flotę rybacką oraz wielkość po-

łowów Polski z innymi krajami, wskazuje

na mapie świata obszary najwydajniejszych

łowisk, opisuje przykłady uprawy mórz

Uczeń ocenia znaczenie polskiej strefy eko-

nomicznej na Morzu Bałtyckim

Dział 8. Warunki życia ludności

Temat 26. Znaczenie

usług w życiu i gospo-

darce człowieka

Uczeń ocenia wpływ usług na kształtowanie

się warunków życia ludności, wymienia

rodzaje usług, opisuje dostępność do usług

jako czynnika wpływającego na warunki

życia ludności, ocenia rolę usług finanso-

wych w funkcjonowaniu nowoczesnej go-

spodarki

Uczeń wymienia przykłady usług o różnym

zasięgu oddziaływania, wymienia czynniki

lokalizacji szkół różnego szczebla i placó-

wek ochrony zdrowia różnego typu, opisuje

rozmieszczenie szkół i placówek ochrony

zdrowia we własnej okolicy, wymienia

wielkie miasta Europy i Polski – ośrodki

nauki i kultury

Uczeń wskazuje na mapie wybrane ośrodki

usług specjalistycznych w Europie i w Polsce,

w szczególności uzdrowiska i ośrodki akade-

mickie (wybór zależy od nauczyciela), ocenia

znaczenie rynku lokalnego i regionalnego ja-

ko czynnika warunkującego rozmieszczenie

handlu i usług

Temat 27. Nierówno-

mierny rozwój spo-

łeczno-ekonomiczny

świata

Uczeń wymienia wskaźniki opisujące po-

ziom życia ludności (w tym dochód naro-

dowy i produkt krajowy brutto na jednego

mieszkańca), opisuje regionalne zróżnico-

wanie poziomu rozwoju gospodarczego,

wymienia cechy państwa słabo i wysoko

rozwiniętego, porównuje, korzystając z da-

nych statystycznych, dochód narodowy Pol-

ski z innymi krajami, porównuje, korzysta-

jąc z danych statystycznych, warunki życia

ludności Polski z innymi krajami, opisuje,

korzystając z danych statystycznych, regio-

nalne zróżnicowanie poziomu wynagrodzeń

w Polsce

Uczeń analizuje i wyjaśnia złożone przy-

czyny zróżnicowania poziomu gospo-

darczego państw świata, opisuje zróżnico-

wanie tempa rozwoju krajów słabo rozwi-

niętych, wymienia przykłady kontrastów w

poziomie życia i gospodarowania na świe-

cie, wymienia przykłady dysproporcji wa-

runków życia ludności Polski, opisuje, ko-

rzystając z danych statystycznych, zróżni-

cowanie warunków mieszkaniowych

w kraju – powierzchni i wyposażenia tech-

nicznego mieszkań

Uczeń przewiduje skutki dysproporcji w roz-

woju gospodarczym świata

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

22

Temat 28. Zróżnico-

wanie form gospoda-

rowania na świecie

Wybrane wymagania z poziomu podstawo-

wego z działów Rolnictwo i wyżywienie

ludności, Procesy uprzemysłowienia, Ko-

munikacja, Gospodarka morska, Warunki

życia ludności (wybór należy do nauczycie-

la)

Wybrane wymagania z poziomu rozszerzo-

nego z działów Rolnictwo i wyżywienie

ludności, Procesy uprzemysłowienia, Ko-

munikacja, Gospodarka morska, Warunki

życia ludności (wybór należy do nauczycie-

la)

Wybrane wymagania z poziomu kompletnego

z działów Rolnictwo i wyżywienie ludności,

Procesy uprzemysłowienia, Komunikacja,

Gospodarka morska, Warunki życia ludności

(wybór należy do nauczyciela)

Temat 29. Człowiek

gospodarzem Ziemi

Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu

Dział 9. Turystyka i wypoczynek

Temat 30. Znaczenie

turystyki i rekreacji

w nowoczesnym spo-

łeczeństwie

Uczeń objaśnia pojęcia: turystyka i rekre-

acja, opisuje turystykę jako formę aktywne-

go spędzania czasu wolnego, opisuje zasady

zdrowego stylu życia, przewiduje skutki

nieprzestrzegania zasad zdrowego stylu ży-

cia, wymienia rodzaje walorów turystycz-

nych

Uczeń ocenia znaczenie turystyki w rozwo-

ju społecznym, gospodarczym i kulturo-

wym Polski lub wybranego regionu świata,

opisuje turystykę jako źródło dochodu lud-

ności

Uczeń ocenia znaczenie turystyki w rozwoju

intelektualnym i emocjonalnym człowieka

Dział 10. Przemiany gospodarcze i polityczne w świecie

Temat 32. Czynniki

przemian politycznych

świata

Uczeń wskazuje na mapie politycznej świa-

ta wybrane państwa świata i ich stolice

(wybór zależy od nauczyciela), wskazuje na

mapie największe i najmniejsze państwa

świata pod względem powierzchni i liczby

ludności, odróżnia ustroje polityczne

i gospodarcze państw świata (autokratyczny

i demokratyczny, socjalistyczny i liberalny),

wymienia skutki kolonializmu, wskazuje na

mapie przykłady obecnych terytoriów nie-

samodzielnych, wymienia formy zależności

między państwami, objaśnia termin neoko-

lonializm, opisuje zmiany podziałów poli-

tycznych po drugiej wojnie światowej, oce-

nia znaczenie położenia geopolitycznego

Polski w Europie i na świecie

Uczeń wykazuje na przykładach zależność

zjawisk politycznych od wydarzeń spo-

łecznych i gospodarczych, wskazuje na

mapie nowe państwa świata i ich stolice,

wyjaśnia przyczyny i opisuje przebieg po-

wstania i rozpadu systemu państw socjali-

stycznych, opisuje na przykładach rozwój

„młodych demokracji” w Europie Środko-

wej i Wschodniej

Uczeń objaśnia określenie „zimna wojna”,

wymienia jej skutki, opisuje kształtowanie się

aktualnego podziału politycznego od okresu

wielkich odkryć geograficznych przez kolo-

nializm po proces dekolonizacji

Temat 33. Współcze-

sne konflikty społeczne

i polityczne oraz spo-

soby ich przezwycię-

Uczeń wymienia przykłady negatywnych

zjawisk społecznych, wymienia skutki tych

zjawisk, wyjaśnia pojęcie wojny, wymienia

straty spowodowane przez wojny, wyjaśnia

na przykładach przyczyny wojen, przewidu-

Uczeń opisuje przykłady konfliktów zbroj-

nych na świecie po drugiej wojnie świato-

wej, porównuje rolę jednostki w społeczeń-

stwach: totalitarnym i demokratycznym,

wyjaśnia przyczyny terroryzmu, przestęp-

Uczeń wymienia sposoby przezwyciężania

konfliktów politycznych, wymienia sposoby

zapobiegania negatywnym zjawiskom spo-

łecznym, wymienia sposoby zapobiegania

wojnom, analizuje przyczyny oraz przewiduje

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

23

żania je ich konsekwencje, wymienia przykłady

aktualnych konfliktów zbrojnych na świecie

i w Europie, wymienia organizacje poli-

tyczne i militarne służące utrzymaniu poko-

ju na świecie (NATO)

czości zorganizowanej, narkomanii, uza-

sadnia konieczność poszanowania wartości

etycznych i moralnych dla prawidłowego

funkcjonowania społeczeństwa

konsekwencje społecznych, gospodarczych i

politycznych procesów zachodzących we

współczesnym świecie, wyraża przekonanie,

że w wojnie nie ma zwycięzców – wszyscy są

przegrani

Temat 34. Międzyna-

rodowa współpraca

gospodarcza

Uczeń odróżnia terminy: eksport i import,

wymienia przedmioty międzynarodowej

wymiany handlowej – surowce, produkty,

kapitał, siła robocza, usługi, transfer myśli,

dokumentacji, np. zakup licencji, wymienia

przykłady wpływu współczesnych przemian

gospodarczych w świecie i w Polsce (mo-

dernizacji, restrukturyzacji, globalizacji) na

rozwój społeczny, opisuje regionalne zróż-

nicowanie handlu międzynarodowego, oce-

nia wpływ inwestycji zagranicznych na

rozwój społeczny i gospodarczy, opisuje

regionalne zróżnicowanie inwestycji zagra-

nicznych w Polsce i na świecie, wymienia

waluty najbardziej liczących się gospodar-

czo państw świata (wybór zależy od na-

uczyciela)

Uczeń wymienia korzyści wynikające z

międzynarodowego podziału pracy, po-

równuje udział handlu zagranicznego w

dochodzie narodowym Polski i innych kra-

jów, opisuje strukturę towarową importu i

eksportu, opisuje kierunki polskiego impor-

tu i eksportu, jej zmiany w ostatnich latach,

przedstawia bilans handlowy i płatniczy

Polski, uzasadnia konieczność wzrostu

konkurencyjności polskich wyrobów na

rynkach zagranicznych

Uczeń ocenia rolę handlu międzynarodowego

w gospodarce kraju, ocenia rolę inwestycji

kapitału zagranicznego w gospodarce kraju,

wyjaśnia zasady funkcjonowania specjalnych

stref ekonomicznych, ocenia ich rolę w roz-

wiązywaniu problemów społecznych i eko-

nomicznych kraju, ocenia znaczenie między-

narodowych organizacji finansujących: Mię-

dzynarodowego Funduszu Walutowego, Ban-

ku Światowego, Europejskiego Banku Odbu-

dowy i Rozwoju w przekształceniach poli-

tycznych i gospodarczych

Temat 35. Integracja

polityczna państw

świata

Uczeń uzasadnia konieczność międzynaro-

dowej współpracy społecznej, gospodar-

czej, politycznej, wymienia jej korzyści,

wymienia formy integracji międzynarodo-

wej, wykazuje zależność rozwoju między-

narodowych powiązań gospodarczych od

postępu ekonomicznego, opisuje rozwój

głównych międzynarodowych ugrupowań

integracyjnych na świecie i w Europie,

wymienia cele tych ugrupowań i państwa

członkowskie, określa rolę NATO

w zachowaniu bezpieczeństwa krajów Eu-

ropy i Polski, określa rolę ONZ w rozwią-

zywaniu problemów społecznych (uchodź-

cy) i ekonomicznych (głód) oraz

w utrzymaniu pokoju światowego, wymie-

nia konsekwencje położenia Polski między

Rosją i Unią Europejską, Europą Południo-

Uczeń wymienia pozostałe międzynarodo-

we ugrupowania integracyjne, wymienia

państwa wchodzące w ich skład, wymienia

główne cele tych ugrupowań, wymienia

przykłady izolacjonizmu społecznego i

państwowego, wyjaśnia przyczyny

i opisuje skutki izolacjonizmu i ksenofobii,

opisuje przykłady współpracy międzynaro-

dowej na szczeblu lokalnym i regionalnym:

miast (gmin) „bliźniaczych”, euroregio-

nów, wyjaśnia zasady funkcjonowania eu-

roregionów, wskazuje na mapie Polski

przykłady euroregionów

Uczeń wymienia polityczne i gospodarcze

korzyści i zagrożenia wynikające z integracji

międzynarodowej

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

24

wą i Skandynawią

Temat 36. Unia Euro-

pejska jako wspólnota

polityczna

Uczeń rozpoznaje symbole Unii Europej-

skiej, opisuje rozwój EWG i Unii Europej-

skiej, wymienia nazwy krajów członkow-

skich Unii Europejskiej, wymienia po-

szczególne instytucje Unii Europejskiej,

wyjaśnia zasady integracji gospodarczej i

politycznej krajów Unii Europejskiej, wy-

mienia zasady jednolitego europejskiego

rynku pracy, ocenia jego dostępność dla

obywateli polskich, opisuje przykłady

współczesnych problemów społecznych i

gospodarczych w Unii Europejskiej i spo-

soby ich rozwiązywania

Uczeń opisuje krótką historię traktatów,

opisuje poszczególne instytucje Unii Euro-

pejskiej, dostrzega bariery w integracji Pol-

ski i innych krajów Europy Środkowej i

Wschodniej z Unią Europejską, wymienia

korzyści wynikające z uczestnictwa krajów

Europy Środkowej i Wschodniej w struktu-

rach europejskich, ocenia korzyści i koszty

integracji Polski ze strukturami Europej-

skimi, opisuje proces integracji Polski z

Unią Europejską, w szczególności działa-

nia i procesy legislacyjne, wymienia przy-

kłady współpracy polskich samorządów

z ich odpowiednikami z Unii Europejskiej

Uczeń opisuje cechy nowoczesnego państwa

demokratycznego

Temat 37. Wielkie re-

giony społeczno-

ekonomiczne świata na

tle podziału politycz-

nego

Uczeń wskazuje na mapie i podaje nazwy

wielkich regionów społeczno-politycznych

Europy i świata, w szczególności: Bliski

Wschód, Daleki Wschód, Amerykę Anglo-

saską, Amerykę Łacińską, Czarną Afrykę,

przyporządkowuje państwa do odpowied-

nich regionów społeczno-ekonomicznych

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu

podstawowego z działów Turystyka

i wypoczynek oraz Przemiany gospodarcze i

polityczne w świecie (wybór należy do na-

uczyciela)

Uczeń opisuje cechy indywidualne po-

szczególnych regionów społeczno-

ekonomicznych Europy i świata

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu

rozszerzonego z działów Turystyka

i wypoczynek oraz Przemiany gospodarcze

i polityczne w świecie (wybór należy do

nauczyciela)

Uczeń odnajduje na przykładach związki

między zjawiskami społecznymi, gospodar-

czymi i politycznymi

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu

kompletnego z działów Turystyka

i wypoczynek oraz Przemiany gospodarcze i

polityczne w świecie (wybór należy do na-

uczyciela)

Temat 38. Problemy

społeczne i polityczne

świata

Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu Zgodne z planem sprawdzianu

Dział 11. Człowiek a środowisko

Temat 39. Wpływ rol-

nictwa na środowisko

przyrodnicze człowie-

ka

Uczeń wymienia przykłady z okolicy miej-

sca swojego zamieszkania przekształcenia

środowiska przyrodniczego przez rolnictwo,

wymienia przykłady zanieczyszczenia wo-

dy i gleby przez rolnictwo

Uczeń dostrzega ograniczoność po-

wierzchni nadającej się do wykorzystania

rolniczego, wymienia skutki wylesienia,

wyjaśnia przyczyny i wymienia skutki de-

gradacji gleb i ekspansji pustyń na świecie,

wymienia korzyści chemizacji rolnictwa,

wymienia przykłady negatywnego wpływu

Uczeń uzasadnia potrzebę rozwoju „rolnictwa

ekologicznego” i produkcji „zdrowej żywno-

ści”

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

25

chemizacji rolnictwa na środowisko przy-

rodnicze, w szczególności na zdrowie lud-

ności

Temat 40. Wpływ

przemysłu na środowi-

sko przyrodnicze

człowieka

Uczeń wymienia przykłady z okolicy szko-

ły przekształcenia środowiska przyrodni-

czego przez przemysł, wymienia przykłady

przemysłowych zanieczyszczeń powietrza,

skażenia wody i gleby, wymienia przykłady

z okolicy szkoły dewastacji krajobrazu oraz

zajęcia użytków rolnych i leśnych pod za-

budowę przemysłową

Uczeń wymienia skutki zmian

w środowisku przyrodniczym wywołane

przez działalność przemysłową, dostrzega

bariery ekologiczne rozwoju przemysłu,

uzasadnia konieczność wprowadzania

„czystych” technologii produkcji

Uczeń przewiduje skutki degradacji środowi-

ska przyrodniczego spowodowanej działalno-

ścią przemysłową

Temat 41. Wpływ

transportu na środowi-

sko przyrodnicze

człowieka

Uczeń wymienia przykłady z okolicy szko-

ły przekształcenia środowiska przyrodni-

czego przez transport, wymienia przykłady

zanieczyszczeń powietrza spowodowanych

przez transport

Uczeń wymienia skutki zmian

w środowisku przyrodniczym wywołane

przez transport, wymienia korzyści i nega-

tywne skutki ekologiczne eksploatacji au-

tostrad, dostrzega ograniczenia w użytko-

waniu rolniczym terenów położonych

wzdłuż dróg o dużym natężeniu ruchu sa-

mochodowego

Uczeń wyjaśnia przyczyny i wymienia skutki

wybranych katastrof ekologicznych na świe-

cie, jakie towarzyszą transportowi materiałów

toksycznych, w tym również ropy naftowej

Temat 42. Zmiany

w atmosferze spowo-

dowane działalnością

człowieka

Uczeń wymienia źródła i rodzaje zanie-

czyszczeń powietrza, wymienia przykłady

wpływu miast, przemysłu i transportu na

stan zanieczyszczenia powietrza

Uczeń wymienia negatywne skutki zanie-

czyszczenia atmosfery, wymienia sposoby

ograniczenia zanieczyszczenia atmosfery,

wyjaśnia powstawanie efektu cieplarniane-

go i „dziury ozonowej”, przewiduje skutki

tych zjawisk

Uczeń uzasadnia konieczność „globalnej

ochrony” atmosfery

Temat 43. Zmiany

w hydrosferze spowo-

dowane działalnością

człowieka

Uczeń wymienia źródła i rodzaje zanie-

czyszczenia wód powierzchniowych i pod-

ziemnych, wymienia przykłady wpływu

miast, przemysłu, rolnictwa i transportu

wodnego na stan zanieczyszczenia wody,

wymienia przykłady zmian obiegu wody

przez człowieka, wymienia funkcje sztucz-

nych zbiorników wodnych, wymienia ich

wady i zalety

Uczeń wymienia pozytywne i negatywne

skutki nawadniania i odwadniania jako in-

gerencji w naturalny obieg wody, wymie-

nia przykłady pozytywnego i negatywnego

wpływu zbiorników wodnych na środowi-

sko przyrodnicze, wymienia metody

oczyszczania wody

Uczeń uzasadnia potrzebę regulacji rzek, do-

strzega pozytywne i negatywne skutki regula-

cji rzek, wymienia przykłady przywracania

naturalnego biegu rzek, wyjaśnia przyczyny

wyczerpywania się zasobów wodnych, prze-

widuje skutki zanieczyszczenia wód oraz in-

gerencji człowieka w naturalny obieg wody

Temat 44. Zmiany

w litosferze spowodo-

wane działalnością

człowieka

Uczeń wymienia przykłady powstawania

lub przyspieszenia procesów rzeźbotwór-

czych w wyniku działalności człowieka:

kopalnie odkrywkowe, leje zapadliskowe na

Uczeń wymienia skutki przyspieszonej

erozji gleb, wymienia sposoby zapobiega-

nia niepożądanym procesom rzeźbotwór-

czym: terasy rolne, orka wzdłuż poziomic

Uczeń przewiduje skutki ingerencji człowieka

w skorupę ziemską

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

26

obszarach górniczych, erozja gleb na obsza-

rach wylesionych itd.

itd., wyjaśnia termin rekultywacja, wymie-

nia jej przykłady

Temat 45. Skutki inge-

rencji człowieka w je-

go naturalne środowi-

sko

Uczeń odróżnia krajobrazy: pierwotny, na-

turalny, kulturowy i zdewastowany, wy-

mienia przykłady wpływu międzynarodo-

wych powiązań gospodarczych na degrada-

cję zasobów środowiska przyrodniczego w

skali światowej, wymienia przykłady ra-

bunkowej gospodarki zasobami środowiska

przyrodniczego, wymienia skutki zmian w

środowisku przyrodniczym wywołane przez

rolnictwo, urbanizację, przemysł, transport,

wymienia źródła i rodzaje zagrożeń środo-

wiska przyrodniczego (w szczególności

Polski), wskazuje na mapie obszary ekolo-

gicznego zagrożenia w Polsce, wyjaśnia

przyczyny znacznego zanieczyszczenia śro-

dowiska przyrodniczego Polski

Uczeń opisuje obieg zanieczyszczeń w śro-

dowisku przyrodniczym, wymienia skutki

zanieczyszczenia środowiska przyrodni-

czego, w szczególności jego wpływ na

zdrowie człowieka, dostrzega ograniczenia

w użytkowaniu rolniczym terenów położo-

nych wzdłuż dróg o dużym natężeniu ruchu

samochodowego, wymienia skutki rabun-

kowej eksploatacji zasobów przyrody, w

szczególności skutki niszczenia lasów rów-

nikowych, ocenia własny wpływ na stan

środowiska przyrodniczego, dostrzega ba-

riery ekologiczne rozwoju przemysłu i

urbanizacji, wymienia źródła zagrożeń śro-

dowiska przyrodniczego w poszczególnych

obszarach ekologicznego zagrożenia w

Polsce

Uczeń wymienia przykłady synantropizacji

środowiska przyrodniczego, wyjaśnia przy-

czyny i wymienia skutki wybranych katastrof

ekologicznych na świecie, wymienia przy-

rodnicze, gospodarcze i społeczne następstwa

przekształcenia środowiska przyrodniczego

Polski, wymienia przykłady wymierających

gatunków roślin i zwierząt oraz zanikających

ekosystemów

Temat 46. Konieczność

zachowania natural-

nych środowisk wod-

nych i leśnych

Uczeń wymienia funkcje jezior, bagien i

lasów w przyrodzie i gospodarce, wymienia

surowce leśne, wymienia przykłady ich za-

stosowań w gospodarce, wskazuje na mapie

wielkie kompleksy leśne i bagienne Polski,

porównuje za pomocą danych statystycz-

nych lesistość Polski i innych krajów, opi-

suje zmiany lesistości Polski w okresie

międzywojennym

Uczeń wyjaśnia przyczyny zróżnicowania

lesistości w skali globalnej i krajowej, oce-

nia wpływ wielkich kompleksów leśnych

na środowisko przyrodnicze, uzasadnia po-

trzebę ochrony jezior, bagien i lasów jako

siedlisk rzadkich roślin i zwierząt, uzasad-

nia konieczność racjonalnej gospodarki

zasobami leśnymi, wymienia zasady racjo-

nalnej gospodarki zasobami leśnymi

i wodnymi

Uczeń ocenia stan zdrowotności polskich la-

sów, wymienia przykłady degradacji lasów w

Polsce i na świecie, wyjaśnia ich przyczyny

Temat 47. Formy

ochrony przyrody

w Polsce i na świecie

Uczeń określa rolę własną oraz rolę pań-

stwa w ochronie i kształtowaniu środowiska

przyrodniczego, wymienia elementy polity-

ki ekologicznej państwa (działania prawne,

organizacyjne, techniczne, ekonomiczne),

wymienia formy ochrony przyrody w Pol-

sce, odróżnia rezerwat przyrody od parku

narodowego i parku krajobrazowego, wy-

mienia rodzaje rezerwatów przyrody, wska-

zuje na mapie parki narodowe w Polsce

oraz wybrane parki narodowe na świecie,

Uczeń uzasadnia potrzebę ochrony środo-

wiska przyrodniczego jako warunku postę-

pu cywilizacyjnego, wymienia przykłady

gatunków zwierząt i roślin zagrożonych

wyginięciem, wymienia źródła zagrożeń

parków narodowych w Polsce, wskazuje na

mapie przykłady parków narodowych wpi-

sanych na Listę Światowego Dziedzictwa

Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO,

wskazuje na mapie parki krajobrazowe

własnego województwa, opisuje ich walo-

Uczeń wymienia przykłady współpracy mię-

dzynarodowej na rzecz ochrony przyrody,

wymienia polskie i międzynarodowe organi-

zacje ochrony przyrody

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

27

wymienia osobliwości poszczególnych par-

ków narodowych Polski i wybranych par-

ków narodowych świata wymienia przykła-

dy gatunków roślin i zwierząt prawnie

chronionych w Polsce i na świecie, wymie-

nia zasady przebywania ludzi w parkach

narodowych i rezerwatach

ry, wymienia okoliczne rezerwaty przyro-

dy, wskazuje ich główny cel ochrony

Temat 48. Konieczność

racjonalnego gospoda-

rowania zasobami śro-

dowiska przyrodnicze-

go

Uczeń dostrzega wartość środowiska przy-

rodniczego z punktu widzenia określonych

potrzeb społeczeństwa, wymienia przykłady

współpracy międzynarodowej na rzecz

zrównoważonego rozwoju, wymienia zasa-

dy racjonalnej gospodarki zasobami środo-

wiska przyrodniczego, wymienia przykłady

racjonalnej i rabunkowej gospodarki zaso-

bami środowiska przyrodniczego, uzasadnia

konieczność segregacji śmieci, oszczędno-

ści energii i wody, uzasadnia konieczność

rekultywacji obszarów zdegradowanych,

wymienia jej przykłady

Uczeń uzasadnia konieczność współpracy

międzynarodowej na rzecz zrównoważone-

go rozwoju, uzasadnia konieczność racjo-

nalnego gospodarowania zasobami środo-

wiska przyrodniczego, uzasadnia potrzebę

ochrony gatunkowej rzadkich roślin

i zwierząt

Ponadto – wybrane wymagania z poziomu

rozszerzonego z działu Człowiek a środo-

wisko (wybór należy do nauczyciela)

Uczeń przewiduje na przykładach skutki in-

gerencji człowieka w środowisko przyrodni-

cze, proponuje sposoby ochrony przed zanie-

czyszczeniami środowiska, ocenia wybrany

teren w okolicy szkoły z punktu widzenie po-

trzeb określonych rodzajów działalności

człowieka, w szczególności: budownictwa,

przemysłu, rolnictwa i transportu