Szanowni Paƒstwo!

Fundacja im. Stefana Batorego ma przyjemnoÊç przekazaç na Paƒstwa r´ce

broszur´ KULTURA, kolejnà z serii „Polacy w Unii Europejskiej”.

Broszura ta adresowana jest przede wszystkim do mened˝erów kultury,

samorzàdowców, ale i do artystów i adeptów sztuk pi´knych, muzealników, pra-

cowników s∏u˝b konserwatorskich i archeologów, a tak˝e do nauczycieli, przed-

si´biorców i wielu innych zainteresowanych tym tematem.

Warto pami´taç, ˝e Êrodków na realizacj´ projektów kulturalnych szukaç nale˝y

nie tylko w kulturalnych programach unijnych, ale tak˝e w innych funduszach

europejskich, nawet jeÊli pozornie z kulturà nie majà one nic wspólnego (na

przyk∏ad fundusze na rozwój wsi czy budow´ infrastruktury). Musimy zaczàç

patrzeç na kultur´ jako na narz´dzie rozwoju regionalnego - takie podejÊcie jest

w Unii bardzo popularne – zw∏aszcza jeÊli chcemy dobrze wykorzystaç fundusze

strukturalne. A wszystkim tym, którzy wydatki na kultur´ traktujà jako przy-

s∏owiowy „worek bez dna”, chcemy pokazaç, ˝e dzia∏ania artystyczne i kultu-

ralne mogà mieç nie tylko wysokà wartoÊç duchowà, ale tak˝e materialnà.

Goràco Paƒstwa zach´camy do korzystania z przygotowywanych przez nas materia∏ów!

Broszura zosta∏a tak˝e zamieszczona na stronie internetowej Fundacji im. Stefana Batorego:

www.batory.org.pl/pub/index.htm

Uwagi i pytania dotyczàce broszury prosimy kierowaç na adres e-mailowy:

EUbroszura@batory.org.pl

lub listownie: Fundacja im. Stefana Batorego, ul. Sapie˝yƒska 10A, 00-215 Warszawa,

z dopiskiem „EUbroszura”.

Da

ns

Wo

rks

Ro

tter

da

m –

Car

oli

ne

Har

der

en

Ló

rán

d Z

ach

ár –

zd

j´ci

e R

ob

ert

Ben

sch

op

Projekt wspiera:

3

Dzia∏ania UE w zakresie kultury koncentrujà si´ na sty-mulowaniu wspó∏pracy mi´dzy krajami cz∏onkowskimi,a w razie koniecznoÊci tak˝e wspieraniu i umacnianiuich dzia∏aƒ. Zgodnie z obowiàzujàcà w Unii zasadà sub-sydiarnoÊci (rozwiàzywanie problemów na jaknajni˝szym szczeblu administracyjnym) wspierane sàjedynie te dzia∏ania o charakterze ogólnoeuropejskim,które przekraczajà mo˝liwoÊci i kompetencje paƒstwcz∏onkowskich.

Polityka kulturalna Unii Europejskiej i paƒstwcz∏onkowskichKultura stanowi jeden z filarów integracji narodów Eu-ropy. Sztuka, nauka i filozofia ró˝nych narodów zawszewykracza∏y poza podzia∏y geograficzne i polityczne,zawsze na siebie oddzia∏ywa∏y i wzajemnie si´ wzboga-ca∏y, tworzàc wspólny dorobek, do którego mogà si´odwo∏ywaç paƒstwa Unii Europejskiej. Narody europe-jskie bowiem, mimo ich ró˝norodnoÊci, ∏àczy wspólniekszta∏towana od wieków cywilizacja, która wyró˝niaEurop´ w Êwiecie. Europejska polityka kulturalna zacz´∏a si´ kszta∏towaçpo podpisaniu Traktatu z Maastricht w 1992 roku. W arty-kule 128 tego dokumentu jego sygnatariusze wyraziliprzekonanie, ˝e bogactwem kultury europejskiej jestjej ró˝norodnoÊç, nale˝y wi´c jà chroniç i rozwijaç.Rozszerzona wersja tego artyku∏u w postaci artyku∏u151 Traktatu z Amsterdamu (1997) okreÊla priorytetywspólnej europejskiej polityki kulturalnej i zasady jejrealizacji. Europejska polityka kulturalna ma trzy podstawowecele:

t przyczyniaç si´ do rozkwitu kultur paƒstw cz∏on-kowskich, respektujàc ich narodowà i regionalnàró˝norodnoÊç, promujàc jednoczeÊnie wspólnedziedzictwo kulturowe;

t wspieraç wspó∏czesnà twórczoÊç artystycznà iwymian´ kulturalnà;

t umacniaç wspó∏prac´ kulturalnà mi´dzy paƒstwa-mi cz∏onkowskimi UE i krajami trzecimi orazodpowiednimi organizacjami mi´dzynarodowymi.

Ka˝de paƒstwo cz∏onkowskie Unii Europejskiej samo-dzielnie tworzy w∏asnà polityk´ kulturalnà i okreÊlametody jej realizacji. Samo decyduje te˝ o stopniu

interwencji paƒstwowej w finansowaniu poszczegól-nych dziedzin ˝ycia zwiàzanych z kulturà. Na przyk∏adwe Francji instytucjà odpowiedzialnà za finansowanieprodukcji filmowej jest Narodowe Centrum Kine-matografii, instytucja publiczna dzia∏ajàca przy minis-terstwie, a w Szwecji funkcj´ t´ pe∏ni Szwedzki InstytutFilmowy b´dàcy prywatnà fundacjà. To samo dotyczyna przyk∏ad systemów ochrony prawnej i socjalnej arty-stów czy przepisów regulujàcych ochron´ dziedzictwakulturowego.

Kultura a fundusze europejskie Unia Europejska wspiera swojà polityk´ kulturalnàpoprzez fundusze wspólnotowe. Pierwsze z nich, reali-zowane w latach 1996-1999, to: Kaleidoscope (twórczoÊçartystyczna, 1996-1999), Ariane (czytelnictwo, 1997-1999) i Raphael (dziedzictwo kulturowe, 1997-1999). Wroku 2000 wszystkie je zastàpi∏a Kultura 2000, naj-wi´kszy program wspólnotowy wspierajàcy ponadnaro-dowe przedsi´wzi´cia kulturalne i artystyczne w Eu-ropie. Poczàtkowo mia∏ on funkcjonowaç do roku 2004,ale przetrwa najpewniej do roku 2006, czyli do koƒcafunkcjonowania aktualnego bud˝etu Unii Europejskiej.Natomiast program Media Plus, przewidziany na lata2001-2005, skierowany jest do sektora audiowizual-nego. Pomocy na realizacj´ projektów kulturalnych mo˝naszukaç równie˝ w innych programach wspólnotowych:o charakterze edukacyjnym (Socrates, Leonardo daVinci), m∏odzie˝owym (M∏odzie˝), naukowym (6.Ramowy Program Badaƒ, Rozwoju Technicznego iPrezentacji Unii Europejskiej), a tak˝e zwiàzanych ztworzeniem europejskich sieci cyfrowych (eContent).Informacje o wszystkich tych programach podajemy wcz´Êci II broszury. Polska ju˝ w nich uczestniczy i b´dzieuczestniczyç nadal, gdy stanie si´ pe∏noprawnymcz∏onkiem Unii Europejskiej. W roku 2007, wraz z nowym bud˝etem UE, pojawià si´nowe programy wspólnotowe. Prace nad ich strategiàsà ju˝ bardzo zaawansowane. Dyrekcja GeneralnaKomisji Europejskiej – Edukacja i Kultura (DirectorateGeneral for Education and Culture), odpowiedzialna zarealizacj´ polityki kulturalnej UE, przedstawi∏a projektprzysz∏ego programu kulturalnego, który jest obecnieprzedmiotem debaty publicznej.

Wst´p

Unia Europejska nie zmierza do ujednolicenia polityk kulturalnych swoich paƒstw cz∏onkow-skich. Zachowujà one w tej mierze pe∏nà suwerennoÊç.

Fundusze strukturalne i kulturaW Unii funkcjonujà tak zwane fundusze strukturalne –podstawowy instrument realizacji polityki regionalnejUE, której celem jest niwelowanie ró˝nic gospodar-czych i spo∏ecznych mi´dzy najbiedniejszymi i najbo-gatszymi regionami. Schemat funduszy strukturalnychjest jednolity dla ca∏ej Unii, ale ka˝de paƒstwocz∏onkowskie samo okreÊla, w jaki sposób mo˝ezapewniç harmonijny rozwój swoich regionów i samoustala warunki korzystania ze Êrodków tych funduszy.Na przyk∏ad Grecja uzna∏a swoje dziedzictwo kulturoweza jeden z podstawowych czynników rozwoju spo∏e-czno-gospodarczego poszczególnych regionów kraju,dlatego du˝à cz´Êç unijnej pomocy przeznacza naochron´ i renowacj´ zabytków. W Hiszpanii wsparcie zfunduszy strukturalnych na projekty zwiàzane z kulturàkoncentruje si´ g∏ównie na rozbudowie infrastrukturyturystycznej, aby zwi´kszyç atrakcyjnoÊç po-szczególnych regionów i u∏atwiç dost´p do ich za-bytków. W Finlandii natomiast projekty kulturalneotrzymujàce wsparcie dotyczà przede wszystkim pro-mocji, ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego,ale równie˝ tak zwanych przemys∏ów kultury (kino,media, dzia∏alnoÊç wydawnicza, rzemios∏a artystyczne,fonografia) jako wa˝nego czynnika rozwoju rynku pracy. Pomoc uzale˝niona jest od zamo˝noÊci poszczególnychregionów paƒstw cz∏onkowskich UE mierzonej w skalica∏ej Unii. Wszystkie regiony Polski kwalifikujà si´ donajwy˝szego poziomu pomocy, co oznacza mo˝liwoÊçwsparcia z czterech funduszy strukturalnych oraz fun-duszu spójnoÊci.

W kontekÊcie funduszy strukturalnych kultur´ trzeba wi´c traktowaç nie jako swego rodzajudodatkowe dzia∏anie, ale jako integralnà cz´Êçca∏ego systemu i strategii rozwoju gospodarczego i spo∏ecznego danego regionu.

Aby móc skorzystaç z tej pomocy, rzàd Polski przygo-towa∏ Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 iprzedstawi∏ go Komisji Europejskiej do konsultacji. Wwyniku dyskusji powsta∏ dokument pod nazwàPodstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski. B´dzie onpodstawà do rozdysponowania funduszy struktural-nych. W tym celu Polska stworzy krajowe programyoperacyjne, z których b´dzie mo˝na uzyskaç dofinan-sowanie na realizacj´ projektów o zasi´gu regional-nym, zgodnych z regionalnymi strategiami rozwojuprzygotowanymi w województwach. Powo∏anych zo-sta∏o tak˝e szeÊç sektorowych programów opera-cyjnych (SPO), zarzàdzanych przez odpowiednie minis-terstwa, oraz Zintegrowany Program Operacyjny Roz-woju Regionalnego (ZPORR), prowadzony na poziomiewojewództw. Dla kultury podstawowe znaczenie b´dziemia∏ SPO-Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝yw-noÊciowego i rozwój obszarów wiejskich oraz ZPORR.Informacje na ten temat mo˝na ju˝ uzyskaç w Naro-dowym Centrum Kultury (adres na koƒcu broszury) orazw urz´dach marsza∏kowskich.Fundusze strukturalne obejmujà tak˝e tak zwane inic-jatywy wspólnotowe i dzia∏ania innowacyjne – progra-my, których cele dotyczà zagadnieƒ wa˝nych dla Uniijako ca∏oÊci i które sà realizowane bezpoÊrednio przezKomisj´ Europejskà, ale po konsultacjach z paƒstwamicz∏onkowskimi (w Polsce w 2004 roku pojawià si´ dwieinicjatywy wspólnotowe: INTERREG oraz EQUAL). Po naszym wejÊciu do Unii Europejskiej fundusze struk-turalne i fundusz spójnoÊci zastàpià funkcjonujàcedotychczas w Polsce programy pomocy przedak-cesyjnej: PHARE, SAPARD i ISPA. Choç ˝aden z tych pro-gramów nie jest bezpoÊrednio zwiàzany z kulturà,mo˝na z nich uzyskaç ogromne wsparcie dla dzia-∏alnoÊci kulturalnej i artystycznej na szczeblu lokalnym.Natomiast z funduszy strukturalnych wspó∏finanso-wane b´dà wy∏àcznie projekty konstruowane i reali-zowane jako rodzaj inwestycji majàcej bezpoÊredniwp∏yw na rozwój spo∏eczno-gospodarczy danegoregionu.

4

Edukacja artystyczna i swobodny przep∏yw pracowni-ków kulturyUnia zach´ca do wspó∏pracy europejskiej w dziedzinieoÊwiaty. Dzi´ki programom wspólnotowym wspierajà-cym edukacj´ (Socrates, Leonardo da Vinci, M∏odzie˝) zroku na rok roÊnie mobilnoÊç uczniów, studentów,nauczycieli i pracowników. Polska uczestniczy w tychprogramach ju˝ od roku 1998, ale gdy stanie si´paƒstwem cz∏onkowskim, jako obywatele UE nab´dzie-my wiele nowych praw, w tym tak˝e zwiàzanych zedukacjà. Wszyscy obywatele Unii Europejskiej majà równe prawaw zakresie dost´pu do edukacji. Oznacza to mi´dzyinnymi, ˝e mogà uczyç si´ i studiowaç we wszystkichpaƒstwach nale˝àcych do UE na takich samych prawachjak ich obywatele. Po przystàpieniu do Unii b´dziemywi´c mogli studiowaç malarstwo w Pary˝u albo arche-ologi´ w Atenach, korzystajàc z tych samym udogod-nieƒ co studenci francuscy czy greccy. Dotyczy to mi´dzyinnymi równych op∏at za czesne, dost´pu do stypen-diów naukowych czy praw do opieki medycznej. Trzebajednak pami´taç, ˝e koszty utrzymania za granicà mogà

byç dla polskich studentów du˝o wy˝sze ni˝ w Polsce, aoferowane przez Uni´ lub krajowe instytucje stypendianie zawsze sà wystarczajàce.Aby wzmocniç mobilnoÊç europejskich artystów i pra-cowników kultury, Unia wspiera inicjatywy majàce nacelu tworzenie szkó∏ i programów szkoleniowych, któ-rych absolwenci i uczestnicy zdob´dà kwalifikacjeuznawane we wszystkich krajach Wspólnoty. Przyk∏a-dem takiego dzia∏ania jest mi´dzynarodowa szko∏a taƒcawspó∏czesnego PARTS (Performing Arts Research andTraining Studios), za∏o˝ona w 1995 roku w Brukseliprzez belgijskà tancerk´ Anne Teres´ de Keersmaeckerwe wspó∏pracy z Opéra de la Monnaie i dzia∏ajàca przywsparciu finansowym programu Kultura 2000. Absol-wenci tej szko∏y, rekrutujàcy si´ z wszystkich paƒstwcz∏onkowskich i kandydujàcych, po czterech latachstudiów pod okiem mi´dzynarodowego grona nauczy-cieli otrzymujà dyplom uznawany we wszystkich kra-jach Unii Europejskiej. W Polsce eliminacje prze-prowadza co dwa lata Centrum Sztuki Wspó∏czesnej wWarszawie. Najbli˝sze odb´dà si´ 13 marca 2004 roku(www.csw.art.pl, tel. 22 625 55 41).

5

Co zyskujemy?1

W Unii Europejskiej obowiàzuje wspólny systemuznawania wykszta∏cenia i kwalifikacji zawodowych.Podstawà tego systemu (dyrektywy 83/48/EEC oraz92/51/EEC) jest zasada efektywnego porównaniakwalifikacji wymaganych w poszczególnych krajachUnii. JeÊli w systemie kszta∏cenia w danym zawodzieistniejà ró˝nice, dopuszcza si´ przeprowadzenie testówkwalifikacyjnych lub dodatkowych egzaminów zawo-dowych, aby umo˝liwiç wszystkim obywatelom UEprac´ w swoim zawodzie w ka˝dym nale˝àcym do Uniikraju. W ciàgu kilku kolejnych lat po przystàpienia Polski doUE stopniowo b´dziemy nabywaç prawo do zatrud-nienia w innych paƒstwach cz∏onkowskich. Wyjàtekstanowià Wielka Brytania, Dania, Holandia, Szwecja,Irlandia oraz dwa kraje Europejskiego Obszaru Gospo-darczego, Norwegia i Islandia, które zadeklarowa∏yotwarcie swoich rynków pracy dla obywateli polskichod pierwszego dnia naszego cz∏onkostwa w Unii. 1 maja

2004 uzyskamy równie˝ prawo do zatrudnienia bez zez-wolenia we wszystkich (oprócz Malty i Cypru) obecnychpaƒstwach kandydujàcych. Tak˝e kwalifikacje zawo-dowe osób pracujàcych legalnie w paƒstwach cz∏on-kowskich b´dà uznawane, mimo okresów przejÊcio-wych, na omówionych wczeÊniej zasadach. Wa˝ne znaczenie dla kszta∏cenia w zakresie kulturymajà programy rozwoju tak zwanych zasobów ludzkichfinansowane z funduszy strukturalnych. JeÊli chodzi opomoc przedakcesyjnà dla Polski, sà to takie fundusze,jak PHARE czy nawet SAPARD. Tutaj tak˝e mo˝naznaleêç Êrodki na kszta∏cenie artystyczne lub zwiàzaneze sferà kultury, jeÊli uzyskanie kwalifikacji mo˝e mieçwp∏yw na rozwój spo∏eczno-gospodarczy danegoregionu. Pomocna w znalezieniu pracy, mi´dzy innymi dla osóbze sfery kultury, jest strona internetowa EURES(www.europa.eu.int/eures), na której zamieszczonoinformacje na temat mo˝liwoÊci znalezienia pracy.Natomiast wy∏àcznie dla przedstawicieli tego sektorarynku (w tym tak˝e dla absolwentów i nauczycieli kie-runków artystycznych i kulturalnych) powsta∏o europe-jskie forum CORTEX, dzia∏ajàce dzi´ki wsparciu progra-mu Leonardo da Vinci (www.cortex-culturemploi.com).Jest to internetowa platforma wymiany informacji owolnych miejscach pracy i dost´pnych szkoleniach wsferze kultury. OczywiÊcie wp∏yw na decyzj´ o szukaniuzatrudnienia w innym paƒstwie ma wiele czynników, wtym obowiàzujàcy w nim system ubezpieczeƒ spo∏ecz-nych, bo tu ka˝dy kraj cz∏onkowski stosuje w∏asneprawo.

Wolne zawodyWÊród osób znajdujàcych zatrudnienie w sferze kulturyszczególnie du˝à grup´ stanowià przedstawiciele takzwanych wolnych zawodów. Poszczególne paƒstwacz∏onkowskie stosujà w odniesieniu do nich ró˝nerozwiàzania, generalnie przewa˝a jednak tendencja,aby poprawiç sytuacj´ socjalnà artystów wykonujàcychwolne zawody bàdê przez w∏àczanie ich do powszech-nych systemów ubezpieczeƒ spo∏ecznych, bàdê przeztworzenie odr´bnych systemów ochrony, jak to jest naprzyk∏ad w Finlandii, Francji czy Niemczech. Wa˝nà rol´w tym procesie mogà odegraç zwiàzki zawodowe,podejmujàc inicjatywy majàce na celu ochron´ praw, wtym praw socjalnych, swoich cz∏onków pracujàcych wewszystkich paƒstwach Unii. Doskona∏ym przyk∏ademtakiego dzia∏ania jest zainicjowany przez europejskàsekcj´ Mi´dzynarodowej Federacji Artystów (EuroFIA)projekt stworzenia tak zwanego Europejskiego Pasz-portu Taƒca (European Dance Passport). Zapewni∏by onwszystkim cz∏onkom zwiàzków zrzeszonych w Federacjipomoc i ochron´ ka˝dego innego zrzeszonego zwiàzku

6

Zdj´cie Joep Lennarts

zawodowego na terenie ca∏ej Unii, bez wzgl´du na naro-dowoÊç danej osoby. Projekt ten jest ciàgle w fazieprzygotowaƒ i dotyczy Êrodowiska tancerzy, dla którychpraca w innym kraju jest ∏atwiejsza ni˝ dla innych osóbpracujàcych w sferze kultury (brak barier j´zykowych wtym zawodzie). Inne zwiàzki zawodowe majà podobneplany i byç mo˝e system ten mo˝na b´dzie zastosowaçtak˝e w wypadku innych profesji zwiàzanych z kulturà.

Ochrona w∏asnoÊci intelektualnejTermin ten obejmuje prawa autorskie i prawa pokrewne– takie jak prawo do artystycznych wykonaƒ, prawo dofonogramów czy prawo do nadaƒ – zapewniajàce twór-com tantiemy/rekompensaty za publiczne wykorzysty-wanie ich dzie∏. Unia Europejska tworzy wspólne regu-lacje prawne normujàce zasady ochrony tych praw i ju˝uda∏o si´ doprowadziç do du˝ej harmonizacji pra-wodawstwa. Prawa autora sà w Unii chronione przez 70lat od chwili jego Êmierci, a prawa pokrewne przez lat50 (dyrektywa 93/98/EEC). Autorzy majà tak˝e wy∏àcz-noÊç na udzielanie zezwoleƒ na wynajem lub dzier˝aw´ich dzie∏ (dyrektywa 92/100/EEC). Polska dostosowa∏aju˝ swoje prawodawstwo w tym zakresie do norm unij-nych (nowelizujàc 6 czerwca 2000 roku ustaw´ z dnia 4lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach po-krewnych).W ostatnich latach szybki rozwój technik cyfrowychsprawi∏, ˝e reprodukcja i rozpowszechnianie dzie∏ sta∏osi´ tak ∏atwe jak nigdy dotàd. Tym samym znacznieposzerzy∏ si´ zasi´g dzia∏alnoÊci gospodarczej powià-zanej z prawami autorskimi. Wymaga∏o to nowych roz-wiàzaƒ prawnych w zakresie ochrony w∏asnoÊci intelek-tualnej w spo∏eczeƒstwie informacyjnym (dyrektywa2001/29/EC). Powsta∏y przepisy dostosowane do nowo-czesnych rozwiàzaƒ technologicznych i globalnych sieciinformatycznych, które w momencie wejÊcia Polski doUE powinny obowiàzywaç w naszym kraju.

Obrót dzie∏ami sztukiW systemie wolnego handlu obowiàzujàcego w UniiEuropejskiej wolny jest tak˝e obrót dzie∏ami sztuki.Prawo unijne pozwala jednak paƒstwom cz∏onkowskimograniczyç ten obrót z pewnych szczególnych wzgl´dów.Jednym z nich jest ochrona narodowych dóbr kultury oszczególnej wartoÊci artystycznej, historycznej lubarcheologicznej. Zgodnie z rozporzàdzeniem 3911/92/EECpodstawà eksportu dóbr kultury jest pozwolenie kom-petentnych organów krajowych wa˝ne na ca∏ym teryto-rium Unii. Prawo unijne przeciwdzia∏a te˝ nielegalnemuhandlowi dzie∏ami sztuki. Dyrektywa 93/7/EEC ustana-wia zasad´, ˝e przedmioty nielegalnie wywiezione zdanego kraju powinny byç zwrócone i przewiduje wspó∏-prac´ mi´dzy organami krajowymi w tej dziedzinie. W

razie zwrotu dóbr w∏aÊcicielowi posiadacz, który zaku-pi∏ je w dobrej wierze, powinien otrzymaç odszkodowanie.W Polsce problematykà tà zajmuje si´ OÊrodek OchronyZbiorów Publicznych, który prowadzi Centralny KatalogSkradzionych i Zaginionych Dzie∏ Sztuki (Al. Ujaz-dowskie 6, 00-461 Warszawa, tel. 22 628 22 85, faks 22621 04 45, www.icons.pl).

Ochrona dziedzictwa kulturowegoPrawodawstwo Unii chroni dziedzictwo kulturoweruchome (zbiory muzealne, biblioteki, archiwa) i nieru-chome (zabytkowe obiekty architektoniczne i stano-wiska archeologiczne) wraz z ich otoczeniem (krajobrazhistoryczny), dorobek niematerialny, taki jak j´zyki,obyczaje spo∏eczne, sztuka kulinarna czy tradycyjnerzemios∏a. Ochrona dziedzictwa kulturowego jest jednym z pod-stawowych celów programu Kultura 2000 (dotychczasjednà trzecià bud˝etu przeznaczano na projekty zwià-zane z dziedzictwem europejskim, a w edycji tego pro-gramu na rok 2004 b´dà one równie˝ priorytetem).Unia Europejska przywiàzuje te˝ wag´ do dzia∏aƒ,których celem jest popularyzacja wiedzy o dziedzictwiekulturowym, uwra˝liwienie opinii spo∏ecznej na t´problematyk´ i zwi´kszenie dost´pu do zabytków.

7

Projekty tego typu wspierane sà mi´dzy innymi wramach programów wspólnotowych, takich jakSocrates czy M∏odzie˝, ale te˝ poprzez fundusze struk-turalne (na przyk∏ad rozbudowa infrastruktury turysty-cznej) czy inicjatywy wspólnotowe (np. INTRREG IIIwspiera wspó∏prac´ mi´dzy regionami tak˝e w sferzekultury). Projekty dotyczàce dziedzictwa kulturowegomogà równie˝ uzyskaç wsparcie z programu eContent.Ciekawà inicjatywà realizowanà od roku 1991 wspólnieprzez Rad´ Europy i Uni´ Europejskà sà EuropejskieDni Dziedzictwa, organizowane corocznie we wrzeÊniuwe wszystkich paƒstwach Unii, a tak˝e w innych krajacheuropejskich. Ich celem jest przybli˝enie spo∏ecznoÊcieuropejskiej ogromnego dorobku kulturalnego Europypoprzez dziesiàtki imprez popularyzatorskich zarównona szczeblu lokalnym, jak krajowym i ogólnoeuropej-skim (wi´cej informacji na stronie www.coe.int/T/E/Cultural_Co-operation/Heritage/Ehd). Od roku 2002 Unia Europejska przyznaje Nagrod´ Eu-ropa Nostra osobom prywatnym lub organizacjom i in-stytucjom szczególnie zas∏u˝onym w dziedzinie badaƒ,promocji, konserwacji oraz ochrony dziedzictwa kulturo-wego (wi´cej informacji na stronie www.europanostra.org). Dzia∏ania popularyzujàce dziedzictwo kulturowe orazprace badawcze i konserwatorskie to tylko cz´Êç polity-ki unijnej. Unia Europejska postrzega bowiem dzie-dzictwo tak˝e jako czynnik rozwoju gospodarczego, cosprawia, ˝e kwestie z nim zwiàzane stajà si´ prioryte-towe dla ogólnej polityki rozwoju regionów Unii.Dlatego Unia wspiera mi´dzy innymi takie projekty, jaknauka rzemios∏ tradycyjnych jako metoda przeci-wdzia∏ania bezrobociu czy rewitalizacja obiektówzabytkowych jako element strategii rozwoju miast i wsi.Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (jeden zfunduszy strukturalnych) przyznaje znaczne Êrodkifinansowe na regionalne projekty pomocy w tej dzie-dzinie. Gdy Polska stanie si´ cz∏onkiem Unii Euro-pejskiej, b´dzie mog∏a z tych mo˝liwoÊci korzystaç.

Rozwój turystyki kulturalnejOprócz krajobrazu naturalnego oraz niezb´dnej infra-struktury ogromny wp∏yw na popularnoÊç turystycznàdanego miejsca ma jego atrakcyjnoÊç w sensie kulturo-wym. Turystyka, która spe∏nia te warunki, doskonalewpisuje si´ w strategi´ rozwoju regionalnego UniiEuropejskiej polegajàcà na niwelowaniu ró˝nic gospo-darczych i spo∏ecznych mi´dzy jej najbogatszymi i naj-biedniejszymi regionami, poniewa˝ gwarantuje szybszyrozwój tych ostatnich. Dlatego Unia ch´tnie wspiera tegotypu dzia∏ania. Turystyka kulturalna, która oznaczapodró˝owanie po∏àczone ze zwiedzaniem zabytków ipoznawaniem kultury innych regionów czy krajów,

rozwija si´ w Unii Europejskiej bardzo szybko, ludziecoraz wi´cej podró˝ujà, a rozszerzenie UE z pewnoÊciàwp∏ynie na zainteresowanie turystów z innych paƒstwcz∏onkowskich nowymi „unijnymi kresami”. Unia wspieraten proces, wspó∏finansujàc liczne projekty, którychcelem jest renowacja zabytków, promocja regionów,tworzenie przewodników, ale tak˝e budowa niezb´dnejinfrastruktury turystycznej. Wsparcie na tego typu pro-jekty, szczególnie o charakterze szkoleniowym, popu-laryzatorskim czy przygotowawczym, uzyskaç mo˝na zprogramów wspólnotowych (na przyk∏ad Kultura 2000)lub z Programu Wspó∏pracy Przygranicznej w ramachPHARE, ale do projektów zwiàzanych z infrastrukturànajodpowiedniejsze b´dà programy regionalne wramach funduszy strukturalnych.

Europejska Stolica KulturyCelem wspólnotowego dzia∏ania pod nazwà EuropejskaStolica Kultury jest podkreÊlenie bogactwa i ró˝norod-noÊci kultur europejskich oraz ukazanie ich wspólnychcech, a tak˝e budowanie wi´zi pomi´dzy obywatelamiEuropy. Ka˝dego roku jedno europejskie miasto otrzy-muje tytu∏ Europejskiej Stolicy Kultury, a za tym idàsubwencje pozwalajàce zrealizowaç uprzednio przygo-towany i zatwierdzony bogaty program imprez kultural-nych. Jest to ogromne wyró˝nienie i szansa dla wy-branego miasta. Inicjatyw´ t´ podj´to w 1985 roku i doroku 2004 decyzj´ o wyborze miasta poprzedza∏y kon-sultacje mi´dzyrzàdowe. Od roku 2005 w procesiedecyzyjnym uczestniczyç b´dà instytucje europejskie(decyzja 1419/1999/EC). W roku 2000 tytu∏ EuropejskiejStolicy Kultury wyjàtkowo otrzyma∏o a˝ dziewi´çeuropejskich miast, wÊród nich Kraków. EuropejskàStolicà Kultury w roku 2003 jest Graz w Austrii (wi´cejinformacji na stronie www.europa.eu.int/comm/culture/eac/capeurcult_en.html).

8

Kultura na wsiDzia∏ania kulturalne i artystyczne sà szansà nie tylkodla miast, ale i dla wsi. Unia Europejska przywiàzujedu˝à wag´ do rozwoju regionów mniej uprzywile-jowanych. Chodzi tu przede wszystkim o rozwój gospo-darczy i spo∏eczny, lecz kultura tak˝e jest jednym z jegoczynników. Aktywni mieszkaƒcy wsi, gminy wiejskie,organizacje pozarzàdowe i przedsi´biorstwa dzia∏ajàcena terenach wiejskich mogà korzystaç ze wszystkichinstrumentów finansowych adresowanych zarówno domieszkaƒców miast, jak i wsi, a poza tym majà do dys-pozycji fundusze przeznaczone wy∏àcznie na rozwójobszarów wiejskich. Po naszej akcesji do Unii Euro-pejskiej b´dà to dwa fundusze strukturalne: EuropejskiFundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa orazInstrument Finansowy Wsparcia Rybo∏ówstwa. Wzoro-wany na nich program pomocy przedakcesyjnejSAPARD, równie˝ stwarza mo˝liwoÊci uzyskania pomo-cy na dzia∏ania zwiàzane z kulturà. I tak w dzia∏aniu 4tego programu, którego celem jest ró˝nicowaniedzia∏alnoÊci gospodarczej na obszarach wiejskich,przewidziano wsparcie dla inwestycji tworzàcych noweêród∏a dochodu poza rolnictwem, w tym dla projektówzwiàzanych z prowadzeniem us∏ug turystycznych i przy-gotowaniem odpowiedniej infrastruktury. Realizacjadzia∏ania 4 ma ruszyç w najbli˝szym czasie – od po∏owy2003 roku rozpoczynajà si´ konsultacje dla osób nimzainteresowanych. W obr´bie dzia∏ania 6 programuSAPARD – szkolenia zawodowe, ju˝ teraz organizowanesà bezp∏atne szkolenia dla mieszkaƒców wsi zaintere-sowanych pozarolniczà formà dzia∏alnoÊci (informacji

udziela Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rol-nictwa i jej oddzia∏y regionalne oraz Polska AgencjaRozwoju Przedsi´biorczoÊci).

Architektura w UniiArchitektura jest postrzegana w Unii Europejskiej jakoelement europejskiej kultury, wa˝na cz´Êç jej dziedzi-ctwa kulturowego, ale tak˝e jako ga∏àê us∏ug Êwiadczo-nych przez profesjonalistów. JeÊli chodzi o architektów,prawo wspólnotowe przewiduje automatyczne uzna-wanie dyplomów we wszystkich paƒstwach cz∏onkow-skich. Wystarczy wi´c, ˝e osoba ubiegajàca si´ o prac´w paƒstwie nale˝àcym do UE, które chce jà zatrudniç,dostarczy w∏adzom tego kraju dokumenty potwierdza-jàce posiadanie odpowiednich kwalifikacji zawodo-wych nabytych w innym paƒstwie cz∏onkowskim (dyre-ktywa 85/384/EEC). Szczegó∏owe zapisy w tej kwestiiznajdujà si´ w Traktacie Akcesyjnym w rozdziale poÊwi´-conym swobodnemu przep∏ywowi osób.Rada UE zach´ca rzàdy paƒstw cz∏onkowskich do two-rzenia polityki budowlanej uwzgl´dniajàcej dorobekmiejscowego dziedzictwa architektonicznego (2001/C73/04). Unia zach´ca te˝ instytucje i profesjonalistówdo wspó∏pracy, do dalszego kszta∏cenia i wymiany do-Êwiadczeƒ poprzez wspieranie programów badawczych(6. Ramowy) oraz systemów szkoleƒ i sta˝y (Socrates,Leonardo da Vinci). Poprzez fundusze strukturalne, wtym inicjatywy wspólnotowe, poszczególne regiony wobr´bie UE mogà tak˝e liczyç na wsparcie inwestycjibudowlanych czy prac renowacyjnych zgodnych z regio-nalnymi strategiami rozwoju.

9

Promowanie czytelnictwaW roku 1995 Unia Europejska powo∏a∏a swój pierwszyprogram skierowany wy∏àcznie do sektora ksià˝ki –Ariane, który funkcjonowa∏ do roku 1999. Obecnie jegocele realizowane sà poprzez program Kultura 2000,który przeznacza 11 procent swojego bud˝etu na t∏u-maczenie europejskich dzie∏ literackich (prozy, poezji,dramatu), promocj´ literatury i czytelnictwa oraz szko-lenie profesjonalistów (t∏umaczy, bibliotekarzy, wy-dawców). Na wsparcie z funduszy unijnych mogà te˝

liczyç biblioteki, które sà wa˝nymi oÊrodkami promocjikultury. Program eContent wspiera mi´dzy innymibudow´ sieci cyfrowych – takich jak internetowe kata-logi ksià˝ek i wspó∏finansuje prace nad tworzeniemnowoczesnych technologii translatorskich.Z ekonomicznego punktu widzenia ksià˝ki podlegajàzasadom wolnego rynku, ale poniewa˝ Komisja Eu-ropejska chce promowaç czytelnictwo, umo˝liwiapaƒstwom cz∏onkowskim stosowanie ró˝norakich udo-godnieƒ. Dotyczy to przede wszystkim stawki podatkuVAT, w odniesieniu do ksià˝ek i czasopism na ogó∏ni˝szej lub zerowej. Paƒstwa cz∏onkowskie mogà pona-dto stosowaç system tak zwanych cen drukowanych

(fixed book price system). Polega on na tym, ˝e danapozycja we wszystkich miejscach sprzeda˝y ma t´ samàcen´ ustalonà przez wydawc´. Umo˝liwia to tak zwanewewn´trzne subsydiowanie, pozwalajàce wydawcomprzeznaczyç zyski ze sprzeda˝y bestsellerów na finan-sowanie tytu∏ów mniej komercyjnych. System tenchroni tak˝e ma∏e punkty sprzeda˝y przed wyparciemprzez du˝e ksi´garnie. Stosuje si´ go z powodzeniem wwi´kszoÊci paƒstw Unii Europejskiej. Jedynym warun-kiem, jaki stawia Unia, jest to, aby udogodnienia te niezak∏óci∏y swobodnego przep∏ywu towarów mi´dzypaƒstwami cz∏onkowskimi.Warto podkreÊliç, ˝e podczas negocjacji z Unià Eu-ropejskà w obszarze „Podatki” Polska uzyska∏a wa˝ny zpunktu widzenia upowszechniania czytelnictwa wnaszym kraju okres przejÊciowy obowiàzujàcy do koƒca2007 roku. W tym czasie mo˝liwe b´dzie stosowaniezerowej stawki VAT na ksià˝ki oraz czasopisma specja-listyczne (wed∏ug definicji w art. 50 ust. 5b ustawy zdnia 8 stycznia 1993 roku o podatku od towarów i us∏ugoraz o podatku akcyzowym).

Europejska ró˝norodnoÊç j´zykówOd poczàtku swego istnienia Unia jako swoje j´zykioficjalne przyjmuje j´zyki urz´dowe paƒstw cz∏onkow-skich. DziÊ jest ich jedenaÊcie. Po naszej akcesji j´zykpolski tak˝e stanie si´ j´zykiem urz´dowym Unii, obokangielskiego, niemieckiego, w´gierskiego, litewskiego,czeskiego i innych. Oficjalne dokumenty unijne sporzà-dzane sà we wszystkich j´zykach urz´dowych i ka˝da zwersji j´zykowych ma takà samà moc wià˝àcà. Zgodniez tym ka˝dy obywatel UE ma prawo napisaç do ka˝dejunijnej instytucji w którymkolwiek z j´zyków oficjal-nych i w tym samym j´zyku otrzymaç odpowiedê.Ale j´zyki oficjalne paƒstw cz∏onkowskich to tylko cz´Êçfunkcjonujàcych na terytorium Unii Europejskiej – wu˝yciu jest jeszcze kilkadziesiàt j´zyków regionalnych ij´zyków mniejszoÊci narodowych (na przyk∏ad kata-loƒski, bretoƒski, walijski). Nauka j´zyków jest kluczem do poznania historii i kul-tury spo∏ecznoÊci pos∏ugujàcych si´ nimi, a nieznajo-moÊç j´zyków uniemo˝liwia wymian´ obywateli UE iznacznie ogranicza ich mobilnoÊç. Dlatego, poprzeztakie programy, jak Socrates czy Leonardo da Vinci,Unia zach´ca do nauki j´zyków europejskich i j´zykówpaƒstw, z którymi wspó∏pracuje. Rok 2001 og∏oszonoEuropejskim Rokiem J´zyków, co jest wyrazem d∏ugo-falowej polityki UE majàcej zach´ciç Europejczyków doopanowania przynajmniej dwóch j´zyków obcych. Uniapopiera tak˝e prowadzenie lingwistycznych badaƒnaukowych i tworzenie nowatorskich narz´dzi, umo˝li-wiajàcych na przyk∏ad automatyczne t∏umaczenie (po-przez program eContent). Cz´Êç Êrodków na wspó∏prac´

10

kulturalnà w Europie przeznaczana jest na wspieranieprzek∏adów i rozpowszechnianie utworów literackich(Kultura 2000), aby umo˝liwiç ka˝demu obywatelowipoznawanie dzie∏ zagranicznych twórców we w∏asnymj´zyku.

Polityka audiowizualna UniiSektor audiowizualny (g∏ównie film i telewizja) równie˝podlega zasadom wolnego rynku. Jego produkcja jed-nak to nie tylko dobra i us∏ugi, ale tak˝e – lub przedewszystkim – wyraz artystycznej ekspresji i elementwspólnego dziedzictwa kulturowego Europejczyków.Dlatego polityka audiowizualna UE jest próbà prze-niesienia idei integracji na wy˝szy poziom kultury,poszukiwaniem wspólnych europejskich wzorców. U podstaw obecnej polityki audiowizualnej Unii le˝ydyrektywa „Telewizja bez granic” z 1989 roku (znoweli-zowana w roku 1997), zapewniajàca swobod´ prze-p∏ywu us∏ug audiowizualnych mi´dzy paƒstwamicz∏onkowskimi. Dyrektywa ta gwarantuje swobodnyodbiór oraz retransmisj´ programów telewizyjnychwewnàtrz Unii, a w celu rozpowszechniania dokonaƒkultury europejskiej i przeciwdzia∏ania „amerykaniza-cji” wymaga, aby audycje i filmy wyprodukowane naterytorium Unii stanowi∏y przynajmniej 50 procentca∏kowitej emisji programów telewizyjnych. Wpro-wadza te˝ niezwykle istotnà zasad´ umo˝liwiajàcà sze-rokiej publicznoÊci dost´p do wa˝nych widowisk (w tymimprez sportowych), mianowicie zakazuje ich kodowa-nia. Ka˝de paƒstwo mo˝e ustaliç list´ wydarzeƒ, któremuszà byç nadawane w programach ogólnodost´p-nych. Dyrektywa ma tak˝e chroniç nieletnich: programynieodpowiednie dla dzieci muszà byç emitowane opóênej porze i muszà byç odpowiednio oznakowane.Jest w niej równie˝ zapis, ˝e programy nie mogà wjakikolwiek sposób pobudzaç do nienawiÊci ze wzgl´duna ras´, p∏eç, religi´ lub narodowoÊç. Unijne przepisy zawierajà te˝ istotne ograniczenia dlareklamodawców, postanowienia wspierajàce dzia∏al-noÊç europejskich twórców niezale˝nych, a tak˝e regu-lujà kwestie zwiàzane z europejskimi produkcjamiaudiowizualnymi powsta∏ymi w koprodukcji.Polska jako kraj przyst´pujàcy do Unii Europejskiejzadeklarowa∏a pe∏nà gotowoÊç dostosowania naszejrodzimej ustawy o radiofonii i telewizji do wymogówdyrektywy unijnej „Telewizja bez granic”. Ma tonastàpiç do dnia uzyskania przez nasze paƒstwocz∏onkostwa w Unii. Unia Europejska realizuje ponadto program pod nazwàMedia Plus skierowany bezpoÊrednio do sektora audio-wizualnego. Celem programu jest wspieranie europe-jskiej produkcji filmowej i telewizyjnej. Ze wzgl´du naograniczone Êrodki finansowe Media Plus nie wspó∏-

11

finansuje bezpoÊrednio procesu produkcji, ale udzielapomocy na inne dzia∏ania z nià zwiàzane, jak – przedewszystkim – faza przygotowawcza, ale tak˝e szkoleniadla profesjonalistów, dystrybucja, konwersja na for-maty cyfrowe oraz projekty majàce na celu ochron´europejskiego dziedzictwa w tej dziedzinie (na przyk∏adarchiwa audiowizualne).Realizacja dyrektywy „Telewizja bez granic” i innychpostanowieƒ unijnych w zakresie polityki audiowizual-nej jest ciàgle przedmiotem monitoringu i dyskusji,g∏ównie ze wzgl´du na szybko rozwijajàcà si´ technolo-gi´ cyfrowà.

Badania naukowe w dziedzinach powiàzanych z kulturàPrzedstawiciele dziedzin nauki zwiàzanych z kulturà,takich jak historia sztuki, j´zykoznawstwo, muzykolo-gia, etnografia, archeologia i wiele innych, mogà liczyçna wsparcie finansowe Unii Europejskiej, mi´dzy inny-mi 6. Programu Ramowego, który wspiera dzia∏ania ocharakterze badawczym, oraz programów Socrates – wspieranie wymiany naukowej, Leonardo da Vinci – organizowanie szkoleƒ, eContent – tworzenie sieci

cyfrowej, Kultura 2000 – wymiana doÊwiadczeƒ i popu-laryzacja wyników badaƒ. W ramach funduszy strukturalnych naukowcy mogà te˝staraç si´ o wsparcie na badania, których wyniki przy-czynià si´ do spo∏ecznego i gospodarczego rozwojuregionów. Niekoniecznie musi to byç wsparcie bez-poÊrednie. Na przyk∏ad du˝y nacisk, jaki k∏adzie si´ narozwój ró˝nego rodzaju infrastruktury w Polsce, sprawizapewne, ˝e przy okazji realizacji ró˝nych inwestycjiwspó∏finansowanych przez Uni´ przed archeologamipojawià si´ nowe mo˝liwoÊci badawcze.

Sieci europejskich organizacji kulturalnychIdea zrzeszania si´ organizacji i instytucji w sieciwspó∏pracy w Europie i na ca∏ym Êwiecie wynika z po-trzeby wymiany doÊwiadczeƒ, dost´pu do najÊwie˝-szych informacji czy organizowania wspó∏pracy. W Europie dzia∏a obecnie blisko dwieÊcie sieci zrzesza-jàcych organizacje i instytucje kulturalne oraz indywi-dualnych artystów i ekspertów. Reprezentujà najró˝-niejsze sfery dzia∏alnoÊci kulturalnej i artystycznej, naprzyk∏ad: t Europejskie Forum na rzecz Sztuki i Dziedzictwa

(European Forum for the Arts and Heritage,www.efah.org);

t Europejska Rada Artystów (European Council ofArtists, www.eca.dk);

t EUROCITIES – sieç miast europejskich (www.eurocities.org);

t Europejska Sieç Centrów Kultury (European Networkof Cultural Centres, www.encc.net/intro.htm), do której ju˝ nale˝à polskie instytucje kultury, na przyk∏ad Mi´dzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie.

Sieci organizacji kulturalnych funkcjonujàce w UniiEuropejskiej majà jasno okreÊlone zadania, mi´dzyinnymi: t doradzanie w charakterze ekspertów instytucjom

unijnym oraz w∏adzom krajowym, regionalnym i lokalnym;

t wyst´powanie jako „∏àcznik” pomi´dzy danà dzie-dzinà kultury a Unià i rzàdami paƒstw cz∏onkowskich;

t promowanie i inicjowanie wspó∏pracy i mobilnoÊci w Europie;

t wspieranie idei ciàg∏ego doskonalenia umiej´tnoÊci;t rozpowszechnianie wiedzy o danej dziedzinie i pro-

mowanie najlepszych rozwiàzaƒ i najwi´kszychosiàgni´ç;

t precyzowanie i wspieranie potrzeb i ˝àdaƒ Êrodo-wiska zwiàzanego z danà dziedzinà na poziomieeuropejskim;

t stworzenie Êrodowiskowej platformy wymiany infor-macji na poziomie europejskim.

Kontakty UE z innymi organizacjami i krajamiIstnieje wiele inicjatyw kulturalnych realizowanych przywsparciu Komisji Europejskiej, których celem jestzacieÊnianie wspó∏pracy z krajami trzecimi i organiza-

12

Zdj´cie S

erge Lig

tenb

erg

cjami mi´dzynarodowymi. Gwarantuje to zapis w Art.151 Traktatu Amsterdamskiego, b´dàcy fundamentemeuropejskiej polityki kulturalnej. Programy wspólno-towe Unii, w tym równie˝ dotyczàce sfery kultury, sàotwarte dla krajów trzecich, takich jak kraje kandydu-jàce, kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego(Islandia, Norwegia, Liechtenstein) lub inne krajezwiàzane z Unià umowami stowarzyszeniowymi. Unia wspó∏pracuje tak˝e z mi´dzynarodowymi organi-zacjami kulturalnymi, realizujàc wspólne projekty, naprzyk∏ad realizowane z Radà Europy Europejskie DniDziedzictwa czy wspó∏praca z UNESCO na rzecz ochronydziedzictwa kulturowego na Êwiecie – mi´dzy innymiprojekt HeritageNet w Europie (www.european-heritage.net). W latach dziewi´çdziesiàtych stosunki Unii z paƒstwa-mi Afryki, Ameryki ¸aciƒskiej czy Azji wzbogaci∏y si´ owspó∏prac´ kulturalnà. Sta∏o si´ tak za sprawà Uk∏aduz Cotonou z 2000 roku, podpisanego przez paƒstwaUnii oraz 77 paƒstw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (uk∏adregulujàcy wzajemne stosunki mi´dzy krajami Afryki,Karaibów i Pacyfiku a paƒstwami UE), w którym kwestieochrony dziedzictwa i zachowania to˝samoÊci zajmujàwa˝ne miejsce. Powo∏ane zosta∏y tak˝e takie programy,jak URB-AL, który zach´ca miasta i regiony w Europie iAmeryce ¸aciƒskiej do wspó∏pracy przy projektachzwiàzanych z tematykà miast (na przyk∏ad opieka naddziedzictwem architektonicznym miast) czy ASIA URBS– program wspó∏pracy z regionami azjatyckimi. UniaEuropejska zach´ca tak˝e do zacieÊniania wspó∏pracykulturalnej pomi´dzy wszystkimi krajami basenu MorzaÂródziemnego (program Meda).

Rozbudowany program wspó∏pracy i pomocy Unii dlakrajów dawnego Zwiàzku Radzieckiego nosi nazw´TACIS. W jego ramach istniejà mo˝liwoÊci finansowaniaprojektów partnerskich – tak˝e kulturalnych – regionówgraniczàcych z rozszerzonà Unià Europejskà i tych postronie unijnej, na przyk∏ad wspólne projekty reali-zowane przez mieszkaƒców zachodniej Ukrainy iPodkarpacia, Bia∏orusi i Podlasia czy terenów ObwoduKaliningradzkiego i Mazur.W Polsce funkcjonuje tak˝e przedakcesyjny ProgramWspó∏pracy Przygranicznej, PHARE CBC (Cross BorderCo-operation). Dzia∏a on na terenach nadgranicznychPolski wchodzàcych w obr´b czternastu euroregionów,a w odniesieniu do czterech z nich (Ba∏tyk, Niemen, Bugi Karpacki) przewiduje mo˝liwoÊç finansowania wspól-nych projektów, w których partnerami b´dà nie tylkoinne regiony Unii, ale tak˝e nasi wschodni sàsiedzi.Jednym z priorytetów tego programu jest wspieranietransgranicznej wspó∏pracy kulturalnej. Po akcesjiPolski do Unii Europejskiej program PHARE CBC zastàpiinicjatywa wspólnotowa INTERREG, a zatem polskiecz∏onkostwo w Unii powinno wesprzeç naszà wspó∏-prac´ ze Wschodem.

13

Mo˝liwoÊci wsparcia finansowego, jakie oferuje UniaEuropejska dla dzia∏aƒ artystycznych i kulturalnych, sàdu˝e, ale korzystanie z tej pomocy wymaga wytrwa∏oÊcii przestrzegania kilku podstawowych zasad. Po pierwsze, trzeba pami´taç, ˝e pomoc unijna niepolega na reperowaniu „dziur bud˝etowych” i finan-sowaniu bie˝àcej dzia∏alnoÊci instytucji kulturalnychczy organizacji artystycznych: nale˝y przygotowaçkonkretny projekt, a nast´pnie szukaç takiego progra-mu pomocowego, który najbardziej do niego pasuje.Dla ka˝dego pomys∏u mo˝na znaleêç odpowiedni pro-gram, choç czasami b´dzie to wymaga∏o pewnychmodyfikacji – przygotowujàc projekt, trzeba si´ wi´cnastawiç na du˝à elastycznoÊç i pomys∏owoÊç. Po drugie, nie wolno zapomnieç, ˝e UE jedynie wspó∏-finansuje projekty, nigdy zaÊ nie pokrywa ca∏kowitychkosztów ich realizacji. WysokoÊç przyznawanychgrantów ró˝ni si´ w poszczególnych programach, ale naogó∏ wynosi oko∏o 50 procent kosztów projektu –pozosta∏e Êrodki nale˝y zapewniç we w∏asnym zakresie

lub uzyskaç z innych êróde∏ (pami´tajàc, ˝e jeden pro-jekt nie mo˝e byç finansowany z kilku programów po-mocowych UE jednoczeÊnie).Trzeba te˝ wiedzieç, ˝e unijne procedury zwiàzane zprzyjmowaniem wniosków i przyznawaniem dotacji sàdoÊç skomplikowane i bardzo restrykcyjne. Nie powin-no to jednak nikogo zniech´caç, lecz przeciwnie –przekonaç zainteresowanych, ˝e warunkiem przysz∏egosukcesu jest uzyskanie jak najbardziej wyczerpujàcychinformacji o zasadach funkcjonowania programu, zktórego wsparcia chce si´ skorzystaç. Ni˝ej podajemywi´c krótkie informacje o poszczególnych programachwspólnotowych i przedakcesyjnych oraz adresy wszys-tkich punktów kontaktowych. JeÊli chodzi o funduszestrukturalne, w ramach których po przystàpieniu Polskido Unii Europejskiej uruchomione zostanà programykrajowe, zach´camy ju˝ teraz do kontaktowania si´ zurz´dami marsza∏kowskimi w celu poznania regional-nych strategii rozwoju i miejsca, jakie zajmuje w nichkultura.

14

Wsparcie finansowe Unii Europejskiej na dzia∏ania o charakterze kulturalnym w Polsce

Kultura 2000Program wspiera ponadnarodowe projekty z dziedzinykultury europejskiej, podkreÊlajàce jej ró˝norodnoÊç izach´cajàce do jej poznawania. Mogà to byçprzedsi´wzi´cia artystyczne, takie jak wystawy czyspektakle, ale tak˝e inicjatywy zwiàzane z dzia∏alnoÊciàwydawniczà, muzealnà i konserwatorskà. Warunkiemjest posiadanie partnera zagranicznego.Program jest adresowany do wszystkich organizacji iinstytucji kulturalnych posiadajàcych osobowoÊç praw-nà, których dzia∏alnoÊç wià˝e si´ z kulturà (na przyk∏adinstytucje kultury, muzea, szko∏y artystyczne, bibliote-ki, przedsi´biorstwa zwiàzane z sektorem kultury, orga-nizacje pozarzàdowe, samorzàdy). Projekty mogà byçjednoroczne lub wieloletnie, realizowane przez grupykilku lub nawet kilkunastu organizacji partnerskich zró˝nych krajów UE i paƒstw stowarzyszonych.Wnioski sà przyjmowane raz do roku na jesieni. Pro-gram wspiera du˝e projekty, których bud˝ety wynoszàminimum 100 000 euro, z czego Komisja Europejskapokrywa oko∏o 50 procent. Pozosta∏e Êrodki muszàzapewniç lub zebraç z innych êróde∏ wnioskodawcy orazwspó∏organizatorzy z innych paƒstw uczestniczàcy w

Programy wspólnotowe skierowane bezpoÊrednio do sfery kultury

programie. Warunek ten nie dotyczy jednak partnerówprojektu, czyli organizacji, które mogà w nim uczestni-czyç bez potrzeby zapewnienia wk∏adu w∏asnego, dla-tego na poczàtek warto wziàç udzia∏ w tym programieprzynajmniej w tym charakterze. Krajowe punkty kon-taktowe dysponujà informacjami, gdzie nale˝y szukaçpartnerów i wspó∏organizatorów. Komisja Europejska co roku publikuje szczegó∏y doty-czàce zasad sk∏adania wniosków i uczestnictwa w pro-gramie. W roku 2004 priorytetowo b´dà traktowanewnioski dotyczàce dziedzictwa kulturowego.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Punkt Kontaktowy ds. Kultury

Departament Wspó∏pracy Mi´dzynarodowej

i Integracji Europejskiej

Ministerstwo Kultury

ul. Krakowskie PrzedmieÊcie 15/17

00-071 Warszawa

tel./faks 022 828 37 91

pkk.kultura@mk.gov.pl

www.mk.gov.pl/pkk

oraz na stronie: www.europa.eu.int/comm/culture/eac/

c2000condition_en.html

2

15

Media PlusCelem tego programu przewidzianego na lata 2002-2005 jest wzmacnianie konkurencyjnoÊci europej-skiego przemys∏u audiowizualnego oraz tworzenieeuropejskiego rynku telewizyjnego i zwiàzanych z nimus∏ug. Program obejmuje te˝ dzia∏ania sektora audiowi-zualnego, których tematem jest ró˝norodnoÊç j´zykowai kulturowa, oraz projekty dotyczàce dziedzictwa twór-czoÊci audiowizualnej, ze szczególnym uwzgl´dnieniemtechnologii cyfrowych. W programie mogà uczestniczyç specjaliÊci, nauczy-ciele oraz przedsi´biorstwa zwiàzane z przemys∏emaudiowizualnym. Program wspiera projekty obejmujàceszkolenia profesjonalistów, proces przygotowawczy

produkcji, dystrybucj´, festiwale filmowe oraz pro-mocj´ umo˝liwiajàcà dost´p do rynków europejskich imi´dzynarodowych.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Biuro Media Desk Polska przy Krajowej Radzie

Radiofonii i Telewizji

ul. Che∏mska 21, pokój 218

00-724 Warszawa

tel. 22 851 11 12 do 13

mediadesk@mediadesk.org.pl

www.mediadesk.org.pl

oraz na stronie: www.europa.eu.int/comm/avpolicy/media/

index_en.html

Programy wspólnotowe – projekty zwiàzane poÊrednio z kulturà

SocratesJest to program edukacyjny wspierajàcy systemy kszta∏-cenia w Europie na wszystkich poziomach edukacji,który ma na celu mi´dzy innymi zapewnienie szerokie-go dost´pu do istniejàcych w Europie pomocy eduka-cyjnych oraz promowanie wspó∏pracy i mobilnoÊci wdziedzinie edukacji. Jest adresowany do uczniów, stu-dentów i nauczycieli, a tak˝e do wszystkich rodzajówplacówek oÊwiatowych. Jako partnerzy mogà w nimuczestniczyç organizacje pozarzàdowe. Program sk∏adasi´ z kilku komponentów adresowanych do ró˝nychgrup zwiàzanych z edukacjà. Oto najwa˝niejsze z nich:t Erasmus – szkolnictwo wy˝sze;t Comenius – szkolnictwo podstawowe, Êrednie oraz

przedszkola;

t Lingua – nauczanie j´zyków obcych;t Minerva – kszta∏cenie na odleg∏oÊç;t Grundtvig – edukacja doros∏ych.JeÊli chodzi o sfer´ kultury, program ten wspiera mi´dzyinnymi wymian´ uczniów szkó∏ artystycznych i studen-tów kierunków zwiàzanych z badaniem wszelkichaspektów kultury.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji – Program Socrates

ul. Mokotowska 43

00-551 Warszawa

tel. 022 622 34 47, 629 25 74, faks 022 622 37 10

socrates@socrates.org.pl

www.socrates.org.pl

oraz na stronie: www.europa.eu.int/comm/education/

programmes/socrates/socrates_en.html

Leonardo da VinciJest to program edukacyjny obejmujàcy kszta∏cenie iszkolenie zawodowe, który wspiera te˝ ogólnoeurope-jskà wspó∏prac´ w tym zakresie. G∏ównym jego za∏o-˝eniem jest propagowanie dzia∏aƒ zmierzajàcych dopoprawy jakoÊci systemów kszta∏cenia zawodowego idostosowania systemów edukacji do potrzeb rynkupracy. Projekty na corocznie og∏aszane konkursy sk∏a-daç mogà instytucje posiadajàce osobowoÊç prawnàzaanga˝owane w dziedzin´ kszta∏cenia i szkoleniazawodowego, takie jak instytucje szkoleniowe, uczel-nie, przedsi´biorstwa, organizacje pozarzàdowe czyw∏adze lokalne.Program sk∏ada si´ z kilku komponentów:t wymiany i sta˝e;t projekty pilota˝owe, w tym tak zwane akcje

tematyczne;t projekty j´zykowe;

t tworzenie mi´dzynarodowych sieci instytucji;t badania i analizy dotyczàce szkolenia zawodowego;t akcje wspólne. Przedstawiciele Êwiata kultury mogà w ramach tegoprogramu liczyç na wsparcie projektów zwiàzanych zrozwijaniem swoich kompetencji zawodowych i umie-j´tnoÊci artystycznych.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Krajowa Agencja Programu Leonardo da Vinci,

Fundacja Fundusz Wspó∏pracy

ul. GórnoÊlàska 4a

00-444 Warszawa

tel. 022 622 19 91, 625 39 37, faks 022 625 39 37,

bkkk@cofund.org.pl

www.bkkk-cofund.org.pl

oraz na stronie: www.europa.eu.int/comm/education/

programmes/leonardo/leonardo_en.html

16

M∏odzie˝Program skierowany jest do m∏odzie˝y uczestniczàcej wkszta∏ceniu pozaszkolnym, czyli edukacji nieformalnej.Wspiera integracj´ spo∏ecznà m∏odzie˝y w wieku od 15do 25 lat poprzez dofinansowywanie projektów, któremajà na celu likwidowanie wszelkich form dyskrymi-nacji, walk´ z rasizmem i ksenofobià, oraz dzia∏aƒumo˝liwiajàcych lepsze poznanie ró˝norodnoÊci wspól-nej kultury europejskiej i wspólnego europejskiegodziedzictwa. Program dzieli si´ na kilka tak zwanychakcji tematycznych:t wymiany m∏odzie˝y;t wolontariat europejski;t inicjatywy m∏odzie˝owe;t dzia∏ania wspierajàce.

Na wsparcie w ramach tego programu liczyç mogà pro-jekty kulturalne zorientowane na wymian´ m∏odzie˝y,ukazujàce ró˝norodnoÊç kulturowà lub inicjujàce dia-log mi´dzykulturowy.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Narodowa Agencja Programu M∏odzie˝

ul. Mokotowska 43

00- 551 Warszawa

tel. 0 22 622 37 06, faks 022 628 60 14,

youth@youth.org.pl

www.youth.org.pl

Tam te˝ mo˝na uzyskaç informacje o oÊrodkach regionalnych

Programu.

oraz strona: www.europa.eu.int/comm/youth/index_en.html

eContentProgram oferuje pomoc w tworzeniu, wykorzystywaniui dystrybucji treÊci cyfrowych oraz promocji zró˝nico-wania j´zykowego i kulturowego w globalnej sieciinternetowej. Mogà braç w nim udzia∏ wszystkie firmy,instytucje i organizacje zajmujàce si´ gromadzeniem,opracowywaniem i udost´pnianiem informacji w postacicyfrowej, takie jak firmy informatyczne, instytucje paƒ-stwowe, w tym kulturalne, firmy zajmujàce si´ przek∏a-dami j´zykowymi i j´zykoznawcy. Na program sk∏adajàsi´ trzy niezale˝ne linie dzia∏ania:t poprawa dost´pnoÊci i poszerzenie zakresu korzy-

stania z informacji sektora publicznego;t tworzenie wieloj´zycznych i wielokulturowych treÊci

internetowych;t zwi´kszanie dynamiki rynku treÊci cyfrowych.

Program wspiera równie˝ wspó∏prac´ ponadnarodowà irealizacj´ przedsi´wzi´ç interdyscyplinarnych dotyczà-cych tej dziedziny.Instytucje Êwiata kultury mogà w ramach tego progra-mu realizowaç projekty zwiàzane na przyk∏ad z tworze-niem portali i witryn internetowych oraz multimedial-nych i interaktywnych muzeów i wystaw.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Krajowy Punkt Kontaktowy Programu eContent

przy Akademii Górniczo-Hutniczej

Al. Mickiewicza 30

30-059 Kraków

tel. 012 617 37 71, 617 37 69, faks 012 634 44 64

econtent@agh.edu.pl

www.econtent.agh.edu.pl

oraz na stronie: www.cordis.lu/econtent

6. Ramowy Program Badaƒ, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej

Program ten wspiera badania naukowe w Europie i obej-muje ró˝ne obszary tematyczne, mi´dzy innymi: tech-nologie spo∏eczeƒstwa informatycznego, zrównowa-˝ony rozwój, globalne zmiany i ekosystemy, badania iinnowacje, zasoby ludzkie, infrastruktura badawcza,nauka i spo∏eczeƒstwo oraz ogólnoeuropejskie wsparciekoordynacji dzia∏aƒ i spójnego rozwoju polityk. Wnioskido programu mogà sk∏adaç mi´dzynarodowe konsorcjaz∏o˝one z osób prawnych reprezentujàcych uczelnie,oÊrodki badawcze, stowarzyszenia naukowe, instytucje.W dziedzinach zwiàzanych z kulturà program oferujewsparcie dla badaƒ ponadnarodowych i interdyscypli-narnych, studiów porównawczych, tworzenia infra-

struktur badawczych i baz danych, które majà na celupoznawanie ró˝norodnoÊci kulturowej Europy orazprowadzenie dialogu spo∏ecznego i kulturowego Europyi reszty Êwiata.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Punkt Kontaktowy 6. Programu Ramowego w Instytucie

Podstawowych Problemów Techniki PAN

ul. Âwi´tokrzyska 21

00-049 Warszawa

tel. 022 828 74 83/6 w. 137, 826 25 02,

faks 022 828 53 70

www.6pr.pl

oraz na stronie:

www.europa.eu.int/comm/research/fp6/index_en.html

17

PHARE SpójnoÊç Spo∏eczno-Gospodarcza (PHARE SSG)

Jest on wzorowany na Europejskim Funduszu RozwojuRegionalnego i Europejskim Funduszu Spo∏ecznym.Program wspiera projekty ma∏ych i Êrednich przed-si´biorstw oraz w∏adz samorzàdowych majàce na celu:t rozwój zasobów ludzkich;t rozwój ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw;

t projekty infrastrukturalne;t projekty doradcze.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Polska Agencja Rozwoju Przedsi´biorczoÊci

Al. Jerozolimskie 125/127

02-017 Warszawa

tel. 022 699 70 44/45, faks 022 699 70 46/56

biuro@parp.gov.pl,

www.parp.gov.pl

Programy przedakcesyjne poÊrednio zwiàzane z kulturà

PHARE Program Wspó∏pracy Przygranicznej(PHARE CBC)Program ten w Polsce obejmuje tereny przygranicznewchodzàce w sk∏ad czternastu euroregionów. Jego celemsà dzia∏ania na rzecz zacieÊniania wi´zi pomi´dzyregionami po obu stronach granicy. Programem zarzà-dza W∏adza Wdra˝ajàca Program Wspó∏pracy Przy-granicznej dzia∏ajàca przy Ministerstwie Spraw We-wn´trznych i Administracji, ale informacji udzielajàtak˝e wybrane urz´dy marsza∏kowskie, w∏adze powia-towe i gminne oraz euroregionalne. Wnioski sk∏adaçmogà instytucje (m.in. samorzàdowe i pozarzàdowe) zterenów przygranicznych. Program, szczególnie wramach tak zwanego Funduszu Ma∏ych Projektów,

wspiera liczne przedsi´wzi´cia kulturalne, takie jakwymiany, imprezy kulturalne, badania nad stosunkamiprzygranicznymi, rozwój ruchu turystycznego. WartopodkreÊliç, ˝e euroregiony le˝àce wzd∏u˝ wschodniejgranicy Polski mogà w ramach tego programu uzyskaçdofinansowanie tak˝e na projekty anga˝ujàce partner-skie organizacje z Rosji, Bia∏orusi i Ukrainy.

Szczegó∏owych informacji udziela:

W∏adza Wdra˝ajàca Program Wspó∏pracy Przygranicznej

ul. Wspólna 2/4, IV pi´tro

00-926 Warszawa

tel. 022 661 87 39, 661 86 58, faks 022 628 47 22

www.wwpwp.it.pl

zdj´

cie Jaros∏aw

Ma∏ko

wski

PHARECelem funduszu PHARE, wzorowanego na europejskich funduszach strukturalnych, jest przygotowanie Polski docz∏onkostwa w Unii Europejskiej. Zdecydowanà wi´kszoÊç Êrodków tego funduszu przeznacza si´ na projekty typuinwestycyjnego, a pozosta∏à cz´Êç na rozwój instytucjonalny. Zarzàdzanie Êrodkami PHARE – podobnie jak wwypadku funduszy strukturalnych – odbywa si´ na poziomie krajowym. WÊród komponentów funduszu PHAREtak˝e istniejà mo˝liwoÊci finansowania projektów dotyczàcych kultury, które omawiamy ni˝ej.

18

Ma∏e Granty Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w PolsceW ramach tego funduszu dofinansowywane sà projek-ty, które: t poszerzajà wiedz´ na temat integracji Polski z Unià

Europejskà; t majà bezpoÊredni wk∏ad w proces przyst´powania

Polski do UE; t przybli˝ajà problematyk´ europejskà w Polsce. W konkursie mogà braç udzia∏ fundacje, stowarzy-szenia, instytucje kulturalne oraz inne instytucje typunon-profit. Organizacje te muszà mieç siedzib´ wPolsce, bezpoÊrednio odpowiadaç za wdro˝enie projektu,posiadaç wystarczajàce fundusze, by zapewniç p∏yn-

noÊç finansowà w realizacji projektu, oraz zapewniçdofinansowanie i wykazaç si´ doÊwiadczeniem w reali-zacji projektów z podobnej dziedziny i o podobnej skali. Dokumenty do programu sà dost´pne jedynie w j´zykuangielskim. Wniosek nale˝y sk∏adaç równie˝ w tymj´zyku.

Szczegó∏owych informacji udziela:

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce,

ul. Emilii Plater 53

00-113 Warszawa

tel. 022 520 82 00 w. 161 i 139,

faks 022 520 82 82,

www.europa.delpol.pl/ngo

SAPARDJest to fundusz pomocy przedakcesyjnej wzorowany naEuropejskim Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rol-nictwa, którym zarzàdza Agencja Restrukturyzacji iModernizacji Rolnictwa. Zadaniem funduszu jest wspar-cie modernizacji i rozwoju obszarów wiejskich. SAPARDdzieli si´ na kilka linii tematycznych, zwanych dzia∏a-niami. Jest wÊród nich dzia∏anie 4 – zró˝nicowaniedzia∏alnoÊci gospodarczej, które zapewni mieszkaƒcomterenów wiejskich alternatywne êród∏a dochodu.Oferuje ono najwi´cej mo˝liwoÊci wsparcia projektówzwiàzanych z kulturà na wsi, przewiduje bowiem mi´-dzy innymi wsparcie ma∏ej infrastruktury turystycznej

oraz projektów promocyjnych i marketingowych pozatradycyjnym rolnictwem.

Szczegó∏owych informacji mo˝na szukaç:

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

ul. Wspólna 30

00-930 Warszawa

tel. 022 623 10 00

www.minrol.gov.pl

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

oraz w jej oddzia∏y wojewódzkie

infolinia 0 800 38 00 84

www.arimr.gov.pl

Europejski Fundusz Rozwoju RegionalnegoFundusz ten koncentruje si´ na zmniejszeniu dyspro-porcji w rozwoju mi´dzy regionami. JeÊli chodzi o sek-tor kulturalny, mo˝e to oznaczaç wsparcie dlanast´pujàcych typów projektów:t inwestycje w przemys∏ kulturalny (na przyk∏ad

wydawniczy, audiowizualny);t dzia∏ania na rzecz kultury jako czynnika rozwoju

ekonomicznego (na przyk∏ad dotyczàce kulturyinwestycje infrastrukturalne);

t przedsi´wzi´ç innowacyjnych (kultura jako cz´Êçgospodarki opartej na wiedzy, innowacji i kreaty-wnoÊci).

Europejski Fundusz Spo∏ecznyFundusz ten ma na celu wsparcie i uzupe∏nienie dzia-∏alnoÊci paƒstw cz∏onkowskich w zakresie rozwoju ryn-ku pracy i zasobów ludzkich. W ramach funduszu mo˝-na liczyç na wsparcie nast´pujàcych przedsi´wzi´çzwiàzanych z kulturà:

t kszta∏cenie zawodowe i szkolenie pracowników kultury;

t rozwój nowych mo˝liwoÊci zatrudnienia (na przyk∏adsamozatrudnienie);

t przeciwdzia∏anie bezrobociu – tworzenie nowychmiejsc pracy w sektorze kultury;

t badania naukowe, rozwój technologii.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji RolnejFundusz ten wspieraç b´dzie rozwój obszarów wiej-skich w szerokim znaczeniu tego s∏owa. Z punktuwidzenia dzia∏aƒ na rzecz kultury b´dzie mo˝na liczyçna wsparcie nast´pujàcych projektów:t ró˝nicowanie dzia∏alnoÊci gospodarczej na

obszarach wiejskich (na przyk∏ad rzemios∏a ludowe,agroturystyka);

t rozbudowa infrastruktury spo∏ecznej i technicznejna obszarach wiejskich;

t poprawa standardu ˝ycia ludnoÊci wiejskiej.

Po wstàpieniu do Unii – fundusze strukturalne

19

W Polsce, po przystàpieniu do Unii Europejskiej, fun-dusze strukturalne b´dà funkcjonowa∏y poprzez sek-torowe programy operacyjne (SPO), z których naj-wa˝niejszy z punktu widzenia dzia∏aƒ kulturalnychb´dà SPO-Restrukturyzacja i modernizacja sektora˝ywnoÊciowego i rozwój obszarów wiejskich orazZintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regional-nego (ZPORR).

SPO-Restrukturyzacja i modernizacja sektora˝ywnoÊciowego i rozwój obszarów wiejskich

Na finansowanie w ramach tego programu mogà liczyçprojekty zwiàzane z odnowà obiektów charakterysty-cznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu, atak˝e budowa lub modernizacja publicznej infrastruk-tury umo˝liwiajàcej rozwój funkcji turystycznych i kul-turalnych oraz przeprowadzanie ekspertyz.

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)Program ten, który b´dzie zarzàdzany na poziomiewojewódzkim, wspieraç b´dzie inicjatywy majàce nacelu zachowanie i odbudow´ dziedzictwa kulturowegow ramach wspomagania aktywnoÊci ekonomicznejregionów. Informacji na temat tego programu ju˝ teraznale˝y szukaç w urz´dach marsza∏kowskich.

Interreg IIICelem tej inicjatywy wspólnotowej jest wzmocnieniewspó∏pracy przygranicznej mi´dzy regionami. Oznaczato wsparcie dla ró˝nego rodzaju projektów, mi´dzy

innymi dotyczàce kultury, w ramach promocji regionów,rozwoju ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, tworzenianowych miejsc pracy, rozwoju szkolnictwa i wspó∏pracykulturalnej.

EqualG∏ównym celem tej inicjatywy wspólnotowej jestdzia∏anie na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy, zeszczególnym uwzgl´dnieniem równych szans kobiet im´˝czyzn. W tym obszarze równie˝ mo˝na znaleêçwsparcie dla regionalnych projektów z sektora kultury,realizowanych zarówno na terenach miejskich, jak iwiejskich.

Wi´cej informacji na temat funduszy strukturalnych

w Polsce szukaç mo˝na w:

Ministerstwie Gospodarki Pracy i Polityki Spo∏ecznej

Pl. Trzech Krzy˝y 3/5

00-507 Warszawa

tel. 022 693 50 00, faks 22 693 40 48

www.mgpips.gov.pl/_wspolpraca.php),

i na stronach www.fundusze.ukie.gov.pl, www.europa.edu.pl,

www.koszefs.pl

Informacji na temat wykorzystania funduszy strukturalnych

w sektorze kultury udziela tak˝e Narodowy Centrum Kultury

ul. Krakowskie PrzedmieÊcie 21/23

00-071 Warszawa

tel. 022 826 21 17

faks 022 826 14 09

www.nck.pl

20

Przyk∏ady projektów kulturalnych realizowanych w Polsce przy wsparciuÊrodków unijnych

3Kultura 2000• IMoDaL 2002-03 Mi´dzynarodowe Spotkania

„Dramat i Liturgia”• Czas trwania projektu: sierpieƒ 2002 - lipiec 2003•G∏ówny organizator: Stowarzyszenie Teatr Wiejski

W´gajty (Polska) przy wspó∏pracy z Artistes Associesen Europe (Francja), Festivoce (Francja) oraz Here-ditas (Estonia). Dodatkowo partnerami projektu sà:Stowarzyszenie Tratwa z Olsztyna, Centrum Inicjatyw iEdukacji Kulturalnej Olsztyn, Miejski OÊrodek Kulturyw Olsztynie, Muzeum Zamek w Malborku, MuzeumWarmii i Mazur Olsztyn, Stowarzyszenie Dom Taƒca zPoznania, Stowarzyszenie Muzyka Dawna w Jaro-s∏awiu oraz Cunfraternia Santissimu Cricifissu zSardynii (W∏ochy) , Pastorale du Turisme, Surgere (Francja)i Greek Bysantine Choir z Aten (Grecja).

Celem projektu by∏o okreÊlenie nowej i ˝ywej formy dladziedzictwa kulturowego we wspó∏czesnym Êwiecie,rewitalizacja miejsc historycznych i nadanie im nowegoznaczenia kulturowego i spo∏ecznego. Projekt obej-

mowa∏ prezentacje Êred-niowiecznej sztuki tea-tralnej i muzyki sa-kralnej w ˝ywym kon-tekÊcie spo∏ecznym.Sk∏ada∏ si´ z trzechcz´Êci poÊwi´conychró˝nym aspektom kul-tury europejskiej:

Atlantyda Pó∏nocy (dawne Prusy Wschodnie – koncerty,spektakle, warsztaty i biesiady realizowane wzabytkowych Êredniowiecznych wn´trzach na terenieWarmii i Mazur); Konfraternia (obrz´dy tradycyjnychbractw Êpiewaczych zwiàzane z dzia∏alnoÊcià zakonów˝ebraczych w Êredniowiecznej Europie: Wielki Tydzieƒna Sardynii, procesje na Korsyce, polskie tradycjeDroga Krzy˝owej); oraz Ex Oriente Lux (tradycjewschodniego dramatu i Êpiewu liturgicznego zaprezen-towanie podczas wydarzeƒ artystycznych i analizowanepodczas warsztatów i badaƒ).2èród∏o: www.mk.gov.pl/pkk

• WorldView Network• Czas trwania projektu: 2002-2004• G∏ówny organizator: Departament Kultury Miasta

Landskrona (Szwecja) we wspó∏pracy z lokalnymMuzeum Tychona de Brahe na wyspie Hven orazMuzeum Techniki w Pradze (Czechy), Muzeum HistoriiNauki we Florencji (W∏ochy), National Trust i Wools-thorpe Manor (Wielka Brytania) oraz MuzeumMiko∏aja Kopernika we Fromborku (Polska).

Wszystkie placówki zaanga˝owane w projekt zajmujàsi´ dziedzictwem pozostawionym przez pi´ciu uczo-nych: Miko∏aja Kopernika, Tychona de Brahe, JanaKeplera, Galileusza i Izaaka Newtona. Projekt obejmuje

cztery wspólne programy dzia∏aƒ: inwentaryzacja pa-miàtek historycznych i artystycznych po pi´ciu uczo-nych, stworzenie projektu rozwoju ka˝dego muzeumobejmujàcego jego dzia∏ania popularyzujàce histori´nauki (w tym celu organizowane sà mi´dzy innymi wizy-ty badawcze), uruchomienie wspólnej strony interne-towej (jej pierwsza wersja dost´pna jest pod adresemwww.worldviewnetwork.org) oraz przygotowanie wspól-nej wystawy objazdowej. Oprócz tych programówka˝da z zaanga˝owanych instytucji realizuje tak˝ew∏asny projekt lokalny.2èród∏o: www.frombork.art.pl

M∏odzie˝Z nami czy obok nas? WielokulturowoÊç mojego regionu

• Czas trwanie projektu: maj 2002 - luty 2003• Organizator: Szkolny Klub Europejski Zespo∏u Szkó∏

Radiotechnicznych w Dzier˝oniowie Autorzy projektu postanowili skorzystaç z mo˝liwoÊcioferowanych przez program M∏odzie˝, aby lepiej poz-naç region, w którym ˝yjà. Projekt, realizowany w ra-

mach Akcji 3: Inicjatywy m∏odzie˝owe, dotyczy wielo-kulturowoÊci i dziedzictwa kulturowego Ziemi Dzier˝o-niowskiej. Obejmuje mi´dzy innymi wyjazdy m∏odzie˝yw celu zebrania materia∏ów o poszczególnych grupachetnicznych i kulturowych zamieszkujàcych ten region iwywiady z ich przedstawicielami, warsztaty i wystawyfotograficzne oraz wydanie publikacji ksià˝kowej pod-sumowujàcej ca∏y projekt.2èród∏o: www.zsr.dzierzoniow.pl/eurobuda/index.html

21

Media PlusMARU – tajemniczy talizman• Czas trwania projektu: grudzieƒ 2002 - grudzieƒ 2003• Organizator: Se-ma-for Produkcja Filmowa sp. z o.o. Projekt uzyska∏ wsparcie w ramach komponentu pro-gramu Media Plus zorientowanego na development,czyli rozwój projektu filmowego. Autorzy projektuzamierzajà dokonaç ekranizacji powieÊci Zofii Kossak-Szczuckiej „K∏opoty Kacperka góreckiego skrzata”. Mato byç pe∏nometra˝owy animowany film lalkowy dladzieci pod tytu∏em „MARU – tajemniczy talizman”.

Program Media Plus nie finansuje samej produkcji fil-mowej, ale przyznaje fundusze na proces przygotowaw-czy. W tym wypadku dotacja zosta∏a przeznaczona naopracowanie scenopisu i dialogów, przygotowanie pro-jektów plastycznych postaci i dekoracji oraz realizacj´krótkiego pilota filmowego planowanego filmu, któregoprodukcja ma si´ rozpoczàç w 2004 roku po zgro-madzeniu niezb´dnych Êrodków finansowych.èród∏o: Se-ma-for Produkcja Filmowa sp. z o. o.,

ul. Pabianicka 34, 93-513 ¸ódê

PHARE Access (obecnie zastàpiony przez PHARERozwój Spo∏eczeƒstwa Obywatelskiego)

• „Teatr i Edukacja”. Dzia∏ania na rzecz pe∏nego ucze-stnictwa w ˝yciu spo∏ecznym Êrodowisk zagro˝o-nych marginalizacjà

• Czas trwania projektu: wrzesieƒ 2002 - wrzesieƒ 2003• Organizator: Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne

TEATR GRODZKI.Projekt realizowany wspólnie z litewska organizacjàYouth Centre „Babilonas” w ramach programu PhareAccess 2000 Macroprojects. Obejmuje mi´dzy innymi:t cykl warsztatów teatralnych z grupami dysfunk-

cyjnymi w 18 specjalistycznych placówkach opie-kuƒczych, wychowawczych i medycznych;

t wydanie i kolporta˝ 4 numerów pisma adresowa-

nego do gimnazjalistów, poÊwi´conego problema-tyce grup zagro˝onych marginalizacjà;

t cykl 15 sesji szkoleniowych dla nauczycieli, tera-peutów, wychowawców;

t organizacj´ mi´dzynarodowej konferencji. „Co mog´zrobiç. Dzia∏ania twórcze na rzecz grupzagro˝onych marginalizacjà”

t program kursów j´zyka angielskiego dla dzieci z rodzin najubo˝szych;

t produkcj´ i wydanie kasety wideo oraz p∏yty DVD ocharakterze instrukta˝owym prezentujàcej metodypracy warsztatowej z grupami dysfunkcyjnymi;

t szerokà promocj´ dzia∏aƒ twórczych na rzecz przeci-wdzia∏ania spo∏ecznej marginalizacji.

2èród∏o: www.teatrgrodzki.netpol.pl

PHARE Program Wspó∏pracy PrzygranicznejNowe ˝ycie pod starymi dachami•Czas trwania projektu: 2002 - 2003•Organizator: Wspólnota Kulturowa Borussia, OlsztynProjekt ten, zrealizowany mi´dzy innymi przy wsparciuPHARE Program Wspó∏pracy Przygranicznej, podejmujeproblematyk´ aktywnej i praktycznej mo˝liwoÊci wyko-rzystywania kulturowych zasobów regionu, a w szcze-gólnoÊci dziedzictwa materialnego regionów s∏abszychgospodarczo i strukturalnie, czyli obszarów wiejskich.Skierowany by∏ do mieszkaƒców wsi, m∏odzie˝y i stu-dentów, przedstawicieli organizacji spo∏ecznych i dow∏adz samorzàdowych oraz s∏u˝b konserwatorskich.G∏ównym jego celem by∏o upowszechnienie w∏aÊciwychwzorców ochrony dziedzictwa historycznego na wsioraz kszta∏towania krajobrazu kulturowego. Wa˝nymcelem by∏o równie˝ kszta∏towanie ÊwiadomoÊci spo∏e-

cznej poprzez wskazanie mo˝liwoÊci wykorzystywaniabogactwa kulturowego regionu w jego rozwoju gospo-darczo-spo∏ecznym. Partnerem projektu by∏a AkademiaBaltica z Lubeki (Niemcy), a dotacja przyznana z Pro-gramu Wspó∏pracy Przygranicznej zosta∏a przezna-czona na zorganizowanie i przeprowadzenie konkursuna najlepiej zachowanà wieÊ Warmii i Mazur, przygo-towanie wystawy fotograficznej Krajobraz Warmii,Mazur i PowiÊla. Historia. Wspó∏czesnoÊç. Projekty.Realizacje, cykl felietonów zamieszczonych w prasieregionalnej oraz wydanie dwóch publikacji: „Architek-tura w krajobrazie wiejskim Warmii i Mazur” i „Zacho-wane – ocalone?” Pierwsza z nich, napisana przyst´pniei bogato ilustrowana, zosta∏a przekazana przedsta-wicielom samorzàdów (starostw i gmin), s∏u˝b konser-watorskich, stowarzyszeƒ i spo∏ecznoÊci lokalnych.2èród∏o: www.free.ngo.pl/borussia/nzpsd_inf_og.html

22

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF)

Most pomi´dzy przesz∏oÊcià i przysz∏oÊciàw Terrassa (Hiszpania)Celem projektu by∏a rewitalizacja starej fabryki tek-styliów w miejscowoÊci Terrassa (po∏o˝onej oko∏o 30kilometrów od Barcelony) poprzez stworzenie na jejterenie Kataloƒskiego Muzeum Nauki i Technologii.Muzeum sta∏o si´ nie tylko miejscem organizacji wys-

taw poÊwi´conych historii nauki, technologii i techniki,ale tak˝e swoistym pomostem pomi´dzy przesz∏oÊcià iprzysz∏oÊcià. Ta przysz∏oÊç to wygospodarowane naterenie dawnej fabryki miejsca na dzia∏alnoÊç firminnowacyjnych, mi´dzy innymi internetowych.

Przyk∏ady pochodzà z materia∏ów z konferencji Unia Europejska a kultura: czy naprawd´ chodzi tylko o pieniàdze?, Warszawa 2003

Przyk∏ady projektów kulturalnych zrealizo-wanych w paƒstwach nale˝àcych do UEprzy wsparciu z funduszy strukturalnych

4Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF)

Ti Chulainn (Wielka Brytania)Celem projektu by∏o wsparcie rozwoju turystyki kultu-ralnej w rejonie gór Ring of Gullion w Irlandii Pó∏nocnejw oparciu o bogate tradycje i dziedzictwo kulturowetego regionu. S∏u˝y∏o temu przede wszystkim stworze-nie Centrum Dzia∏alnoÊci Kulturalnej, promujàcegospecyfik´ kulturalnà i artystycznà regionu poprzez or-

ganizacj´ festiwali, konferencji, wystaw, wycieczek zprzewodnikiem po ciekawych miejscach regionu zwià-zanych z jego historycznà przesz∏oÊcià, wspieranie rze-mios∏a artystycznego. Centrum prowadzi kursy j´zykairlandzkiego oraz warsztaty muzyki, Êpiewu, taƒca,lokalnej historii. Zosta∏o otwarte w 1998 roku, dzisiajjest znanà atrakcjà turystycznà, uaktywnia lokalnypotencja∏ i przynosi wymierne korzyÊci ekonomicznelokalnej spo∏ecznoÊci.

Europejski Fundusz Spo∏eczny (ESF)

Zwalczanie wykluczenia spo∏ecznego w Kopenhadze (Dania)Celem projektu by∏a walka z bezrobociem, przeci-wdzia∏anie wykluczeniu spo∏ecznemu oraz kszta∏ceniezawodowe. Duƒska Fundacja ¸odzi Podwodnychzakupi∏a starà rosyjskà ∏ódê podwodnà, której odnowà

i przekszta∏ceniem w atrakcj´ turystycznà zaj´∏a si´grupa m∏odych bezrobotnych. W ∏odzi otwarto galeri´Rolling Gallery. Kontynuacjà projektu by∏y szkoleniabezrobotnych, mi´dzy innymi z zakresu public relations,a tak˝e kursy j´zyka angielskiego i niemieckiego, którepomog∏y zainteresowanym w podj´ciu pracy przewod-ników turystycznych.

23

Inne przydatne adresy:• Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej – Edukacja i Kultura

(Directorate General for Education and Culture)www.europa.eu.int/comm/dgs/education_culture/index_en.htm

• Strona dotyczàca polityki kulturalnej Unii Europejskiejwww.europa.eu.int/comm/culture/index_en.html

• Komisja Parlamentu Europejskiego ds. Kultury, M∏odzie˝y, Edukacji, Mediów i Sportuwww.europarl.eu.int/committees/en/default.htm#CULT

• Lista punktów kontaktowych ds. kultury w Europiewww.europa.eu.int/comm/culture/contact-point_en.html

• Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w PolsceWarszawskie Centrum Finansoweul. Emilii Plater 5300-113 Warszawatel. 022 520 82 00faks 022 520 82 82delegation-poland@cec.eu.intwww.europa.delpol.pl

• Punkt Kontaktowy ds. Kultury Departament Wspó∏pracy Mi´dzynarodowej i Integracji Europejskiej Ministerstwo Kulturyul. Krakowskie PrzedmieÊcie 15/17 00-071 Warszawatel./faks 022 828 37 91 pkk.kultura@mk.gov.plwww.mk.gov.pl/pkk

• Urzàd Komitetu Integracji EuropejskiejAl. Ujazdowskie 900-918 Warszawatel. 022 455 55 00info@mail.ukie.gov.pl www.ukie.gov.pl

• Centrum Informacji Europejskiej przy UKIEul. Krucza 38/4200-512 Warszawatel. 022 455 54 54faks 022 455 54 53cie@mail.ukie.gov.pl www.cie.gov.pl

• Lista Regionalnych Centrów Informacji Europejskiejwww.cie.gov.pl/uk.nsf/CIE

• Biuro UznawalnoÊci Wykszta∏cenia i Wymiany Mi´dzynarodowejul. Smolna 1300-375 Warszawatel. 022 826 74 34faks 022 826 28 23biuro@buwiwm.edu.pl www.buwiwm.edu.pl

• Narodowe Centrum Kulturyul. Krakowskie PrzedmieÊcie 21/2300-071 Warszawatel. 022 826 21 17faks 022 826 14 09www.nck.pl