1

Bahasa Indonesia - Inleiding [1]

Deze "Cursus eenvoudig Indonesisch voor beginners" is een versie van de "cursus" die in de jaren2002-2006 op internet was geplaatst. Wij hebben niet de bedoeling om ons diepgaand, of opacademische wijze, met de taal bezig te houden. Ons gaat het meer om de taal beter te lerenbegrijpen en om eenvoudige gesprekken te kunnen voeren.NB. Deze persoonlijke website was oorspronkelijk bedoeld voor vrienden en kennissen eneventueel voor andere belangstellenden; dat wil zeggen: ook voor u!

Selamat berbahasa Indonesia!

Het bahasa Indonesia - de Indonesische taal - heeft een eenvoudige zinsbouw zonder veelverbuigingen en vervoegingen van werkwoorden, zoals in het Duits, Frans, of het Spaans.

N.B Onder vervoeging verstaan wij een vormverandering die een werkwoordondergaat, afhankelijk van:1. de persoon: 1e, 2e, 3e persoon.2. het getal: enkelvoud, meervoud.3. de tijd: tegenwoordige, toekomende, verleden tijd.4. de wijs: gebiedend, aantonend.5. vorm: actief, passief.6, het geslacht: mannelijk, vrouwelijk.

2

De in het bahasa Indonesia gebruikte voorvoegsels, invoegsels en achtervoegselshebben niets met vervoegingen te maken. Dit zijn uitbreidingen van eenstamwoord waardoor er een andere betekenis ontstaat >>In het vervolg verstaan we onder een stamwoord (grondwoord of kata dasar) eenwoord dat zonder voor- of achtervoegsel in het woordenboek staat.

Zie ook het opzoeken van werkwoorden en zelfstandige naamwoorden >>

U hoeft u niet al te veel te bekommeren om naamvallen, meervoudsvormen, toekomende- enverleden tijden van werkwoorden, 'mannelijke' en 'vrouwelijke' woorden, en ook het bepalendlidwoord ontbreekt. De regels van de grammatica liggen niet zo vast zoals in het Nederlands.Het is een dynamische en flexibele taal - zie formele taal versus spreektaal en bahasa gaul >>- en de betekenis van de woorden hangt vaak af van de context waarin zij worden gebruikt. Wijwillen ook niet beweren dat het een makkelijke taal is om te leren ¤): maar het is té leren. Erwordt wel een beroep gedaan op uw taalgevoel. En hoé u iets zegt, uw gevoel voor nuancering,is vaak belangrijker dan wát u zegt! (Zie ook Javaans >>)En dit laatste nu, maakt dat het bahasa Indonesia niet zo 'democratisch' is als het Nederlands.

De zinnen hebben een vast patroon. Dat ziet er zo uit:

Onderwerp: SayaWerkwoord (gezegde): minumLijdend Voorwerp: kopiBepalingen: dengan susu.

subjek + predikat,subjek + predikat + objek + pelengkap + keterangan,subjek + predikat + pelengkap + keterangan.

Zie : begrippenlijst achterin deze syllabus>>

3

1. Ik drink koffie met melk.In de dagelijkse omgang zegt men: 'Saya minum kopi pakai susu' of gewoon 'Saya minum kopisusu'. Dat zal vast en zeker Nescafé zijn.

Koffie zonder suiker. Kopi tanpa gula.

Kopi tanpa susu.

Koffie zwart (zonder melk en suiker). Kopi hitam.

Gemalen koffie rechtstreeks in kop

metkokend water begoten.

Kopi tubruk

(Javaans: wedangkopi)

Een kop koffie Secangkir kopi.

2. Saya minum air dingin - Ik drink koud water (Ik drink water koud zie bijvoeglijk naamwoord)'

4

Bahasa Indonesia - Inleiding (2)

Enkele eenvoudige zinnen

Nederlands Bahasa Indonesia (Indonesisch)

Welkom! Selamat datang! (datang = aankomen, komst)

gezond, voorspoed, heil,welzijn

selamat (vgl. salam)

Wat kan ik voor u doen?Kan ik u ergens mee

helpen?

Apa yang dapat saya bantu?

Wat is er gebeurd (metjou)?

Apa yang terjadi (dengan kamu)?

Blij jou te zien. Senang bertemu denganmu.

Hoe gaat het? Apa kabar? (apa=wat?, kabar=warta=berita=nieuws)- Kenken kabaré (Balinees)

- Piyé kabaré (Ngoko Javaans)

5

Hoe gaat het?; Hoe gaathet met je?

Bagaimana kabarnya?; Bagaimana kabarmu?Voor het gebruik van -nyaVoor het gebruik van -mu

2. Gimana kabarnya? (spreektaal)

Antwoorden (op "apakabar?")

Alles goed.Goed

Gezond (en wel)

Jawaban:Baik-baik saja.

Baik; kabar baik;Sehat

En met jou?Ook goed. Dank je wel;

Bagaimana dengan kamu?Baik juga. Terima kasih

NB. saja; aja saya / aku

slechts, enkel, alleen maarik

Dank u wel!Graag gedaan.

- U ook bedankt!

Terima kasih. (SMS afkorting "trims")- Terima kasih kembali.

(nb. terima=ontvangen; kasih = geven; (zelfstandignaamwoord: liefde, genegenheid)

sama-sama (sami-sami =Javaans)

(van) hetzelfde

- God dank! Syukur; Terima kasih, Tuhan!

6

- het huis- Ik wil naar huis

- (sebuah) rumah- Saya mau/ingin pulang.

Ik leer Indonesisch. Saya belajar bahasa Indonesia.

U spreekt Indonesisch. Anda berbahasa Indonesia.

Ik eet rijst.- rijst (op de sawah =

rijstveld)- jonge rijstplant- rijst (gepeld,

ongekookt)- (witte) rijst (gekookt)

- gele rijst- kleffe (kleef) rijst

Saya makan nasi.- padi (de gehele plant de halm en de aar)

- bibit- beras

- nasi (putih)- nasi kuning

- ketan-

Ik wil graag gebakkenrijst eten.

(Wanneer u in Indonesiëslechts om nasi vraagt,

krijgt u witte rijstvoorgeschoteld.)

Saya mau makan nasi goreng.mau = willen, wensen (als eis of gebod)

ingin = graag willen (beleefder)

gebakken aardappelen(frites)

kentang goreng

7

Lekker! Nikmat!

Ik heb honger en dorst. Saya lapar dan haus.

U drinkt thee. Anda minum teh.

Ik wil graag thee metsuiker (zoete thee)

drinken.

Saya mau minum teh manis.

Wij wonen in Indonesië. Kami tinggal di Indonesia.Kita tinggal di Indonesia

(kita - met inbegrip van de aangesprokene(n),kami - zonder de aangesprokene(n).

Hij werkt met plezier. Dia bekerja dengan senang hati.(senang = blij, tevreden, prettig, plezierig;

hati, jantung= hart, maar hati kan ook lever betekenen in eenandere kontekst.)

Hij werkt goed. Dia bekerja dengan baik.

Ik houd van dit lied Saya suka lagu ini.

8

Ik houd van het uitzicht. Aku suka pemandangannya. (aku=saya)

Heel mooi! Bagus sekali!

Waar komt u vandaan?Waar komt u vandaan

meneer?Ik kom uit Nederland.

Dari mana asal Anda?Bapak, aslinya dari mana?

Saya dari Belanda.

Ik heb slaap. Saya ngantuk.

Ik wil nu slapen. Saya mau tidur sekarang.

straks nanti

vanmiddag nanti soré

vanavond nanti malam

9

Bedankt voor uw komst. Terima kasih atas/untuk kedatangan Anda.

Bedankt voor uw bezoek. Terima kasih atas/untuk kunjungan Anda.

Dat komt wel goed. Akhirnya hal itu jadi baik. (akhir= einde, afloop, slot)

Het is al laat. Sudah larut

Ik moet gaan. Saya harus pergi.

Tot ziens! (Tot kijk!) 1. Sampai bertemu lagi (formeel)2. Sampai ketemu lagi (spreektaal, maar bertemu

is beter)3. Sampai berjumpa lagi (formeel)4. Sampai jumpa lagi (spreektaal)

temu= ontmoetingjumpa = ontmoeting, weerzien.

Tot aanstaande zaterdag. Sampai sabtu depan.

10

Bahasa Indonesia - Selamat berbahasa Indonesia!

Voorbeelden met selamat

Nederlands Bahasa Indonesia

Welkom!

"behouden aankomst"

Selamat datang! (datang = aankomen,komst)

In de betekenis van: fijn dat je er bent,blij je weer te zien, welkom thuis, etc.

"selamat datang"

een paar welkomstwoorden beberapa kata selamat datang

gezond, voorspoed, heil, welzijn

(ook als "behouden")

selamat (vgl. salam of Assalamualaikum.)

Salam kenal! Aangenaam (met u kennis te maken)

Salam hangat met vriendelijke (hartelijke, warme)groetjes.

Selamat!

Het gebruik van selamat alléén[afgekort slmt] of "selamat yah"

aan het eind van een brief of eenposting op een forum is een

verkeerd gebruik van het woord.Dit geldt ook voor het gebruik van

selamat alléén als begroeting.

Proficiat! Gefeliciteerd!

11

Kami mengucapkan selamatdatang

meng~ucapKami mengucapkan selamat HUT,

Hari Natal etc.

Wij heten u welkom.(uit)spreken, zeggenWij wensen u....etc.

Wij wensen u een behouden

aankomst toe!- Wel thuis!

Kami mendoakan (Anda) selamat sampaitujuan!; Semoga selamat sampai tujuan!

Een selamatan (Jav.: Slametan) iseen gemeenschappelijke

feestmaaltijd (heilmaaltijd,offermaaltijd) - daterend uit pre-

Islamitische tijden - met eenreligieus karakter.

- Selamat menunaikan IbadahPuasa

- Selamat menjalankan IbadahPuasa.

- (kort: Selamat berpuasa)

Gezegend zij hij die voldoet aan zijnverplichting te vasten.menunaikan =vervullen;ibadah=religieuze plicht;

Aan het eind van de Ramadanwenst u een moslim natuurlijk

proficiat dat hij het vasten heeftvolbracht. U schudt de persoon de

hand en brengt vervolgens uwrechterhand kort naar uw borst.

Dit kunt u overigens ook doen vooralle andere begroetingen die

gepaard gaan met hethandenschudden.

Selamat Hari Lebaran!Dit zegt u -- als niet-moslim -- aan het

eind van de Ramadan tegen een moslim.

12

Gefeliciteerd met je verjaardag. Selamat Hari Ulang Tahun (HUT)(hari=dag; ulang=herhalen; tahun=jaar)

Vandaag ben ik jarig Hari ini hari ulang tahun saya; Hari inisaya berulang tahun.

Lang zal hij leven. Panjang umurnya.

Lang leve de RI Dirgahayu Republik Indonesia (van

dirgahayusa = ’berumur panjang’, umur =leeftijd, panjang = lang)

Zalig Kerstfeest; Selamat Hari Natal;

Gelukkig Nieuwjaar. Selamat Tahun Baru

Gelukkig Nieuwjaar. Met Tahun Baru (spreektaal, nietofficieel, alleen voor vrienden onder

elkaar)

Goede morgen; middag;namiddag; avond

Selamat pagi; siang; soré; malam

Goede namiddag. Selamat petang.

morgen pagi (ca. 6.30 zonsopgang)

middag siang (11.00 - 15.00 u.)

middag (namiddag,avond) soré (15.00 - 18.30 u.)Sore is afkomstig van het Javaans. In

sommige streken gebruikt men ook (hetMaleise) petang.

13

avond malam (na zonsondergang)

zaterdagavond malam Minggu

avond + zondag= de avond vóór zondag(een zeer romantisch uitgaansavondje

voor Indonesiërs!)

zaterdagavond (zoals wij datkennen)

Sabtu malamzaterdag + avond

Goede reis! Behouden reis! Selamat jalan! (jalan=straat, weg)

Prettige vakantie. Selamat berlibur.

Prettig verblijfTot ziens (tegen achterblijvenden)

Selamat tinggal. (Indonesiërs zeggen ditop deze wijze niet of zelden tot elkaar)

Prettig weekend. Niet gebruikelijk.

Weekend kunnen we vertalen met: akhirminggu, akhir pekan.

Smakelijk eten. Selamat makan.

Proost!; geniet van uw drankje. Selamat minum.

Niet gebruikelijk.Wel kunt u als gast worden uitgenodigdmet de woorden Silakan minum = gaat u

gang drink

Welterusten. Selamat tidur [tidur=slapen]

Werk ze! Selamat bekerja.

Veel plezier. Selamat bersenang-senang.

14

Veel kijkplezier. Selamat menikmati (Vrij vertaald; nikmat= genot, menikmati=genieten. Veel

genot!Veel plezier!

Maar niet: selamat lihat; lihat=kijken

Veel kijkplezier.(van een voorstelling)

Selamat menyaksikan. (saksi=getuigen)(pertunjukan= voorstelling)

Eenvoudige conversatie - De weg vragen [1]

Eenvoudige conversatie - De weg vragen [1]

A. Goedemorgen meneer! A. Selamat pagi Pak!

B. Goedemorgen. B. Selamat Pagi.

A. Kan ik u ergens mee helpen? A. Apa yang bisa saya bantu?

B. Ik kom uit Nederland. Mag iku om hulp vragen en mij

aanwijzen waar de winkelsliggen die specialiteiten uit

Salatiga verkopen?

B. Saya dari Belanda. Bisakah saya minta tolongditunjuki di mana letak toko yang menjual makanan

khas Salatiga?

A. Oh, u kunt naar de Jalan

Sudirman gaan. Daar zijn veelwinkels waar men specialiteiten

uit Salatiga verkoopt zoalsenting-enting en es cendol.

A. Oh, Bapak bisa pergi ke Jalan Sudirman. Di sana

banyak toko yang menjual makanan khas seperti enting-enting en es cendol.

B. Voorts, welk vervoermiddelmoet ik nemen om daar te

komen?

B Lalu ke sana naik apa?

15

Eenvoudige conversatie - De weg vragen [1]

A. Neem gewoon een dokar. Het

is goedkoop en ook comfortabel.Kijk, daar komt een dokar aan.

A. Naik dokar aja. Dasar murah, nyaman pula. Lah, ituada dokar lewat sini.

B. Oh ja, dank u wel! B. Oh ya, terima kasih.

A. Insgelijks. A. Sama-sama.

Handige zinnen [I]

Welkom terug in Indonesie. Selamat datang kembali ke Indonesia

Waar komt u vandaan? Dari mana asal Anda? Dari mana asalmu?

Ik kom uit Nederland. Saya dari Belanda.

Hoe heet u? Siapa nama Anda?

Nawang. En U? Nawang. Dan Anda?

Mag ik mij even voorstellen? Bolehkah saya memperkenalkan diri?

Prettig met u kennisgemaakt te

hebben/ Prettig met u kennis temaken.

Senang berkenalan dengan Anda.

Wanneer u naar Nederland gaatvergeet niet om Amsterdam te

bezoeken.

Kalau datang ke Belanda jangan lupa kunjungiAmsterdam.

Pas op voor de hond. Awas anjing.

16

Handige zinnen [I]

Pas op voor de hond. Awas guguk (gukguk) galak.(Kindertaal, guguk is het geluid van een blaffende hond).

Pas geverfd. Awas cat basah.

Pas op! Voorzichtig! Awas! Hati-hati!

Denk om uw hoofd. Awas kepala Anda.

Bezoekers hier melden s.v.p. Tamu harap lapor.

Blijf glimlachen. Tersenyumlah.

Prettig weekend! Semoga akhir pekanmu menyenangkan.

Een prettige dag (toegewenst)! Semoga hari menyenangkan!

Prettige vakantie. Selamat liburan; Selamat berlibur.

Ik heb slaap. Saya ngantuk.

Ik wil nu slapen Saya mau tidur sekarang.

Slaap lekker en droom zacht. Tidur yang enak dan mimpi indah.

Gezellig he? Meriah ya?

Alles goed? Baik-baik saja?

Wat mij betreft. Akan saya.

17

Handige zinnen [I]

Niet met opzet Dengan tidak sengaja.

Eenvoudige conversatie I

Is vader thuis? Ayah ada di rumah?

Weggegaan. Pergi.

Moeder? Ibu?

Naar de markt. Ke pasar.

Wilt u wachten? Anda mau menunggu?

Ja! Ya!

Kom binnen. Silakan masuk!

Dank je. Terima kasih!

Ga zittten. Silakan duduk!

Erg mooi, wat ben je aan hetlezen?

Asyik benar, sedang baca apa?

Een nieuwe roman. Novel baru.

Oh ja, wilt u koffie (drinken)? Oh ya, minum kopi?

1. Dat kan/mag (ook). Boleh.

18

Eenvoudige Conversatie II

Op de volgende pagina's willen wij u slechts een aantal eenvoudige en handige zinnetjes aan dehand reiken waarvan wij denken dat ze u van pas zouden kunnen komen gedurende uwvakantie. Wij hebben geprobeerd om eea in spreektaal weer te geven.

Kenalkan. Mag ik mij aan u voorstellen? (kennismaken)

Hoe heet jij? Siapa namamu?

Ik heet Jan. Saya Jan. (Nama saya Jan).

Ik kom uit Nederland. Aku datang dari Belanda.(Saya datang dari negeri Belanda)

Ik ben gisterenaangekomen.

Kemaren aku baru datang dari Belanda.(Saya baru datang kemarin dari negeri Belanda).

Ik blijf 10 dagen op Bali. Aku cuma sepuluh hari di Bali.(Saya tinggal sepuluh hari di Bali.)

Aku cuma 10... = Ik (blijf) slechts 10 dagen...

Morgen ga ik naar CandiDasa.

Besok aku mau pergi ke Candi Dasa.(Besok saya pergi ke Candi Dasa.)

Maar de volgende weekkom ik terug.

Minggu depan sudah balik lagi!(Tetapi minggu depan saya balik lagi.)

In Nederland is hetnu lente.

Di negeri Belanda musim semi.(Di negeri Belanda sedang musim semi.)

herfst = musim gugur;lente = musim semi, musim bunga;

zomer = musim panas;winter = musim dingin

19

Het is daar nu 10 graden. Sekarang udaranya sepuluh derajat.(Saat ini udaranya sepuluh derajat.)

Maar op Bali is erg hetwarm.

Di Bali sangat panas sekali.(Tetapi di Bali udaranya sangat panas sekali.)

De mensen op Bali houdenvan schaduw.

Orang Bali tidak suka kena matahari.(Di sini orang tidak suka di bawah matahari.).

Matahari = zon. De vertaling zou zijn: Hier houdt men er niet vanom onder de zon te zijn.

Daarom zijn er hier (in destad) ook veel bomen.

Makanya disini banyak pohon-pohon.

(Karena itu di sini banyak pohon-pohon ditanam.) In de stad = dikota.

De vrouwen zijn spontaanen charmant.

Cewek-cewek di sini sifatnya terbuka dan luwes. (Gadis-gadis disini sifatnya terbuka dan luwes.)

Daarom zoek ik een vrouwuit Bali.

Makanya aku cari cewek dari Bali.

(Karena itu saya mencari gadis dari Bali.)Daarom is ook jadi.

Eenvoudige conversatie IIA

In dit hoofdstuk gaan we het hebben over hebben over afdingen.Afdingen is een soort sport. Behalve op plaatsen waar vaste prijzen gelden, wordt altijdafgedongen. Afdingen doe je dus niet in supermarkten en warenhuizen.En ook niet in eethuisjes of langs de weg bij het bestellen van eten.Een gesprek zou als volgt kunnen verlopen.Hierbij is V. de verkoper = Penjual en K. de klant (de koper) Pembeli.

V. Mooie beelden. Uit Bali. Bagus sekali patungnya. Dari Bali.

K. Ik kijk alleen wat rond. Hanya liat-liat saja. (Saya hanya mau liat-liat saja.)

K. Wat kost het? Berapa ini? (Berapa harganya?)

20

V. 450.000 Rupiah Empat ratus limapuluh ribu harganya.

K. Veel te duur! Mahal sekali! (Terlalu mahal ini!)

V. Er is een monetaire crisis. Krisis moneter Pak / Bu!

V. U kunt ook afdingen hoor! Boleh tawar. (Anda boleh menawarnya)

K. Nou, ik geef er 250.000rupiah voor.

Dua ratus limapuluh ribu saja. (Saya berani untuk 250.000rupiah.)

V. Nee, dat kan niet. Daar

krijgt u het niet voor meneer/ mevrouw.

Nggak bisa dong / Tak dapat! (Tidak bisa Pak / Bu.)

K. Maar daarginds staat hetvoor die prijs.

Kok, disana bisa untuk 250.000. (Disana saya bisamendapatkannya untuk 250.000.)

V. Maar dat is iets anders! Ditis sandelhout.

Itu lain. Ini kayu cendana.

V. Geef iets meer dan. Tolong, kasih naik harganya. (Naikkan harganya Pak / Bu)

K. 300.000 rupiah dan. (S)udah tiga ratus ribuh deh! (Saya kasih untuk 300.000 deh!)

V. Akkoord! Akur! (Jadi!) - Setuju!

Eenvoudige conversatie IIB

Liefde Cinta.

De liefde is mooi. Cinta itu indah.

Hartstocht (liefde) Asmara.

Je bent heel mooi. Kamu / Anda cantik sekali.

21

Wil jij met mij gaan?(wil jij mijn vriendin

worden?)

Mau jadi pacar saya (Maukah anda menjadi pasangan saya?)

Ik ben verliefd op jou. Saya naksir kamu nih! (Saya jatuh cintah dengan anda.)

Wil je met mij uiteten? Kita pergi makan, yuk? (Maukah anda makan bersama?).

Wil je met mij uitgaan? Mari kita jalan-jalan? (Maukah anda pergi bersama saya?)

Zullen wij ergensanders naar toe gaan?

Pergi ke tempat lain, yuk? (Mari kita pergi ke tempat lain)

Zullen wij naar buitengaan?

Keluar, yuk? (Mari kita keluar?)

Wil jij met mijcorresponderen?

Mau surat-suratan nggak sama saya? (Maukah andaberkorespondensi dengan saya?) Correspondentie= surat-

menyurat

2.

Ik mag jou graag. Aku suka kamu (Saya suka kamu)

Ik hou van jou. 1. Aku cinta kamu (Saya cinta kepadamu; sayang akan = houdenvan)

2. kucintaimu (verkort)

Heb je een vriend /vriendin?

Kamu punya pacar nggak? (Anda sudah punya pasangan?)

Kom je hier vaak? Kamu sering datang ke sini? (apakah anda sering datang ke sini?)

Ben je morgen ookhier?

Besok, kamu datang lagi ke sini? (Apakah besok anda datang lagike sini?)

Het is hier druk. Ramai sekali di sini. (Di sini ramai sekali)

22

Het is hier warm Panas sekali di sini. (Di sini panas sekali udaranya)

Hou jij van dezemuziek?

Kamu suka musik ini? (Apakah anda suka musik ini?)

Wil jij wat drinken? Kamu mau minum? (Anda mau minum?)

Kan ik jou een drankjeaanbieden?

Kamu mau minum? Saya traktir! (Bolehkah saya menawarkan andaminum?)

Ik wil met jou praten.

Handige zinnen 1

Welkom terug in Indonesie. Selamat datang kembali ke Indonesia

Waar komt u vandaan? Dari mana asal Anda? Dari mana asalmu?

Ik kom uit Nederland. Saya dari Belanda.

Hoe heet u? Siapa nama Anda?

Nawang. En U? Nawang. Dan Anda?

Mag ik mij even voorstellen? Bolehkah saya memperkenalkan diri?

Prettig met u kennisgemaakt te

hebben/ Prettig met u kennis temaken.

Senang berkenalan dengan Anda.

Wanneer u naar Nederland gaatvergeet niet om Amsterdam te

Kalau datang ke Belanda jangan lupa kunjungi

23

Handige zinnen 1

bezoeken. Amsterdam.

Pas op voor de hond. Awas anjing.

Pas op voor de hond. Awas guguk (gukguk) galak.(Kindertaal, guguk is het geluid van een blaffende hond).

Pas geverfd. Awas cat basah.

Pas op! Voorzichtig! Awas! Hati-hati!

Denk om uw hoofd. Awas kepala Anda.

Bezoekers hier melden s.v.p. Tamu harap lapor.

Blijf glimlachen. Tersenyumlah.

Prettig weekend! Semoga akhir pekanmu menyenangkan.

Een prettige dag (toegewenst)! Semoga hari menyenangkan!

Prettige vakantie. Selamat liburan; Selamat berlibur.

Ik heb slaap. Saya ngantuk.

Ik wil nu slapen Saya mau tidur sekarang.

Slaap lekker en droom zacht. Tidur yang enak dan mimpi indah.

Gezellig he? Meriah ya?

24

Handige zinnen 1

Alles goed? Baik-baik saja?

Wat mij betreft. Akan saya.

Niet met opzet Dengan tidak sengaja.

Eenvoudige Conversatie II

Op de volgende pagina's willen wij u slechts een aantal eenvoudige en handige zinnetjes aan dehand reiken waarvan wij denken dat ze u van pas zouden kunnen komen gedurende uwvakantie. Wij hebben geprobeerd om eea in spreektaal weer te geven.

Kenalkan. Mag ik mij aan u voorstellen? (kennismaken)

Hoe heet jij? Siapa namamu?

Ik heet Jan. Saya Jan. (Nama saya Jan).

Ik kom uit Nederland. Aku datang dari Belanda.(Saya datang dari negeri Belanda)

Ik ben gisterenaangekomen.

Kemaren aku baru datang dari Belanda.(Saya baru datang kemarin dari negeri Belanda).

Ik blijf 10 dagen op Bali. Aku cuma sepuluh hari di Bali.

(Saya tinggal sepuluh hari di Bali.)Aku cuma 10... = Ik (blijf) slechts 10 dagen...

Morgen ga ik naar CandiDasa.

Besok aku mau pergi ke Candi Dasa.(Besok saya pergi ke Candi Dasa.)

Maar de volgende week Minggu depan sudah balik lagi!

25

kom ik terug. (Tetapi minggu depan saya balik lagi.)

In Nederland is hetnu lente.

Di negeri Belanda musim semi.(Di negeri Belanda sedang musim semi.)

herfst = musim gugur;lente = musim semi, musim bunga;

zomer = musim panas;winter = musim dingin

Het is daar nu 10graden.

Sekarang udaranya sepuluh derajat.(Saat ini udaranya sepuluh derajat.)

Maar op Bali is erg hetwarm.

Di Bali sangat panas sekali.(Tetapi di Bali udaranya sangat panas sekali.)

De mensen op Balihouden van schaduw.

Orang Bali tidak suka kena matahari.

(Di sini orang tidak suka di bawah matahari.).Matahari = zon. De vertaling zou zijn: Hier houdt men er niet van

om onder de zon te zijn.

Daarom zijn er hier (inde stad) ook veel

bomen.

Makanya disini banyak pohon-pohon.(Karena itu di sini banyak pohon-pohon ditanam.) In de stad = di

kota.

De vrouwen zijnspontaan en charmant.

Cewek-cewek di sini sifatnya terbuka dan luwes. (Gadis-gadis disini sifatnya terbuka dan luwes.)

Daarom zoek ik eenvrouw uit Bali.

Makanya aku cari cewek dari Bali.(Karena itu saya mencari gadis dari Bali.)

Daarom is ook jadi.

Keukenpraat

Wat doet u in de keuken? Apa(kah) Anda lakukan di dapur?

Ik maak een koek.

(Ik ben een koek aan het

Saya sedang membuat kue.

26

maken.)

Houdt u van koken? Apa Anda suka memasak?

Ja. Ya, saya suka.

Heeft u keukengerei? Apa Anda punya perkakas dapur?

Ja, alleen maar deze. Ya, saya punya, hanya ini.

Wanneer u koeken maaktzoals deze, gebruik dan iets

om te roeren (een roerspaan).

Jika anda membuat kue-kue seperti ini, gunakan alatpengaduk.

U bedoelt een blender? Maarik heb dat niet.

Maksud Anda dengan blender ?Tetapi saya tidak mempunyainya.

Wanneer u wilt, zal ik het ulenen. Weet u dat het u veel

tijd bespaart?

Kalau Anda mau, saya akan meminjamkan Anda. Andatahu, itu akan menghemat banyak waktu?

Heus waar? Sungguh?

Help mij de oven aansteken,alsjeblieft.

Tolong bantu saya menyalakan oven.

Wacht even, ik heb de oven alaangestoken.

Sebentar, saya sudah menyalakan oven.

Vergeet mij niet eraan te

herinneren wanneer de koekklaar is.

Jangan lupa mengingatkan saya jika kue itu sudah masak.

Wat ruik ik? (Wat is dat voor Bau apa itu? Baunya seperti terbakar.

27

een geur?) Het ruikt naar ietsdat in brand is. (.. dat

aangebrand is)

De koek, het is helemaalaangebrand!

Kue(nya), terbakar sama sekali!

Pech! Sial!

Maak een nieuwe koek, geefmij niet de schuld.

Buat kue yang baru, jangan salahkan saya.

Het ontstaan van het Bahasa Indonesia [1]

I. Voor de gemiddelde Nederlander is het vanzelfsprekend dat de bewoners van eenzelfde landook eenzelfde taal spreken. Hoogstens kent hij enkele landen waar twee of soms drie talenworden gesproken.

Een land als Indonesië met zo'n 700 verschillende etnische talen is voor hem ondenkbaar.Nu is Indonesië een uitgestrekt gebied en bovendien een eilandenrijk. Verbrokkeling van hetland heeft verbrokkeling van talen als gevolg. Maar ook de afzonderlijke eilanden zijn nieteentalig. Zo worden er op Java diverse talen gesproken zoals het Jakartaans, Bantams,Sundanees, Javaans, Madurees. Deze talen verschillen zoveel van elkaar, dat een Sundanees eneen Javaan, als ze hun eigen taal spreken, elkaar moeilijk kunnen verstaan.

Sommige Indonesische talen (Balinees, Javaans) zijn zeer ingewikkeld. De eigenlijketaal van de Javaan bijvoorbeeld is het Ngoko of laag-Javaans, de 'jij-taal'. Dit Ngokowordt gebruikt als men tot lagergeplaatsten spreekt (bedienden, kinderen) of totgoede kennissen. Dit is de taal waarin men zonder plichtplegingen converseert, detaal waarin men denkt.

Het Krama (Kromo) of hoog-Javaans is de beleefde of U-taal en wordt gebruikt,wanneer men zich richt tot hogergeplaatsten of tot gelijken, die men niet zovertrouwelijk kan aanspreken.Het Krama is geen op zichzelf staande taal. De meeste woorden van het Krama zijngewoon Ngokowoorden. Omdat echter de meest voorkomende woorden in Krama en

28

Ngoko verschillend zijn, krijgt men op het eerste gehoor de indruk, dat er tweeverschillende talen worden gesproken.Wil de Javaan zeer eerbiedig en beleefd spreken over hooggeachte personen, dangebruikt hij enkele hoog-Krama of Krama Inggil-woorden om dingen aan te duiden,die op deze personen betrekking hebben. Deze woorden worden dan ingelast in hetNgoko of Krama.

Een en ander kunnen we vergelijken met bijvoorbeeld het Nederlandse 'vrouw' ,'echtgenote', 'gemalin'. Of, zoals u wilt, met 'wijf', 'eega', 'gade'.

Naast reeds genoemde taalsoorten bestaat nog het Krama Madya (=midden),hetgeen een vermenging is van het Krama Inggil en het Ngoko en wordt gebruiktwanneer het Ngoko niet vriendelijk genoeg is en het Krama Inggil te beleefd. Debasa Kedaton (hoftaal) wordt gesproken in de kratons of in tegenwoordigheid van devorst.

Van de 16e tot het midden van de 20e eeuw werd door de Nederlanders als omgangstaal (linguafranca, contacttaal) met de bevolking het Maleis - bahasa Melayu - gebruikt. Het Maleis, de taalvan de reislustige Kust-Maleiers, bezat reeds vroeg een tamelijk grote verbreiding. Dit Maleisbestond al in de 7e eeuw na Chr. Er zijn namelijk stenen tafels gevonden op Sumatra uit debeginperiode van koning Sriwijaya, 680 na Chr. Op deze stenen tafels is met 'Pallawa' (Sanskriet)letters geschreven, in het Bahasa Melayu Kuno. *)Later werd het ook als leervak op de scholen ingevoerd.Voor de niet-ontwikkelde Indonesiërs, die een andere moedertaal dan het Maleis hadden, waslaatstgenoemde taal te moeilijk.Zij behielpen zich met een vereenvoudigde taal, die alleen van de grondwoorden van het Maleisgebruikt maakte. Voor- en achtervoegsels die aan het werkwoord verschillende betekenissen enfuncties gaven (geven) werden daarbij weggelaten. Dit zogenaamde pasar- of markt-Maleis(bahasa pasar; bahasa dagang = handelstaal), was alleen geschikt voor de weergave van zeerelementaire mededelingen. Ook de meeste Europeanen maakten in de omgang met Indonesiërsgebruik van het pasar Maleis, dat in allerlei variëteiten in de archipel werd gesproken. **)

Dit pasar Maleis had geen ander grammaticaal element meer, dan nog wat regelsvan de woordschikking en was zeer beperkt in uitingsmogelijkheden. Het wasgewoon een bruikbaar hulpmiddel, dat zijn diensten kon bewijzen waar verschillendebevolkingsgroepen met elkaar in aanraking kwamen tot het voeren van deallereenvoudigste gesprekken, vooral voor Europeanen die geen moeite wilden doen

29

om behoorlijk Maleis te spreken.Woordgebruik en uitspraak waren (zijn) plaatselijk afwijkend.

Maleis (het 'sinjoosch') was erg makkelijk om te leren, zo ging het verhaal dan ook rond onder deEuropeanen. Als het nodig was, kon het op de boot naar Indië geleerd worden, of anders wareneen paar weken in Indië genoeg om de bedienden en klerken bevelen te geven. Als je hetMaleise woord niet mocht weten, dan zeg je het gewoon in het Nederlands of Engels - eniedereen zal je begrijpen.

*) Het oudste schrift ooit in Indonesia gevonden dateert uit de 5de eeuw na Chr.Deze Prasasti Tugu (beschreven steen) is te vinden in het Museum Nasional inJakarta."..The first monument of historical times in the whole area of Jakarta is the famous'Prasasti Tugu' found in Kampong Batu-Tumbuh near Tugu. This big stone shows aninscription of Wenggi characters of the time of the Pallava dynasti in South India.It tells us of the digging of ' a beautiful river with pure water'. This boulder is one ofthe earliest archaelogical reminders that the Hindu influence of western Jakartadates at least from the 5th century..."(Adolf Heuken SJ, Historical sites of Jakarta, Yayasan Cipta Loka Caraka, Jakarta1983, secondedition)

**) Het Portugees was als handelsstaal ook gangbaar in het Batavia in de VOC tijd,in het bijzonder onder bevolkingsgroepen die met de internationale handel te makenhadden.

Reactie L. Sluiter:

Het Portugees werd juist gesproken door de gewone man. De VOC had grote groepen personeel van

de Portugezen overgenomen, zeg maar buitgemaakt. Dit waren afstammelingen van Portugese slaven

en wat de Portugezen hier en daar zelf bij elkaar hadden gefokt, Ze spraken allemaal Portugees en dit

is tot aan bijna 1800 zo gebleven. Predikanten moesten Portugees leren om zich vanaf de kansel

verstaanbaar te maken. De Nederlanders kregen na de verovering van Malakka beschikking over nog

een heleboel van deze slaven. Het was juist het VOC kader dat (onderling) Nederlands sprak. Het was

zelfs zo dat onder het personeel dat loyaal was aan de VOC tot ong. 1750 meer Portugees dan

Nederlands gesproken werd.

30

Globaal genomen werd het Maleis in Nederlands-Indie door de inheemse bevolking zelf zo goedals nergens gesproken. Zo werd bv op Java geheel in het westen Bantams gesproken. In deSunda-landen Sundanees, op Midden-Java Javaans, op Oost-Java Madurees, op Bali Balinees, opLombok Sasaks.In de Riau-archipel, tussen Singapore en Sumatra, werd een taal gesproken die nog het dichtstbij het goede Maleis komt. Dit is niet zo verwonderlijk, omdat deze eilanden zuidelijk vanSingapore liggen en er in de "Federal States" (het schiereiland van Malakka) zeer zuiver Maleiswerd gesproken..Ook in Batavia sprak men goed Maleis.

Aangezien het echter ondoenlijk was de vele moedertalen in de verschillende streken te kennen,speelde Maleis in Nederlands-Indie de rol van algemene omgangstaal voor de Nederlanders en deinheemse bewoners.Onterecht spreekt (sprak) men soms van Hoog- en Laag-Maleis, waarbij het 'laag' waarschijnlijkwerd opgevat zoals in 'Laagduits'.Deze bestonden immers niet. Wel bestonden goed en slecht Maleis.Het Javaans kent wel Laag-Javaans =Ngoko en Hoog-Javaans = Krama, welke twee verschillendetaalsoorten zijn.

Wat men Hoog-Maleis noemde was dan de literaire taal en de schrijftaal, die werd gebruikt inofficiële stukken en bij officiële gebeurtenissen, en die zelden (nooit) werd gesproken, terwijlmet Laag-Maleis bedoeld werd de gewone omgangstaal.

Het 'zuivere' Maleis werd echter in verschillende streken met allerlei woorden vermengd; hetovergrote deel hiervan werd geleverd door het Nederlands en het Javaans.

Slechts zeer weinig Europeanen waren van deze vermengingen op de hoogte.Zij wisten niet dat dat de gewoonste woorden als babu, sapi, kali en veel andere woorden welJavaans maar geen Maleis waren.

In tegenstelling tot de taalpolitiek in bijvoorbeeld de Engelse, Franse en Portugese koloniën,hebben de Nederlanders nooit van overheidswege het Nederlands opgedrongen aan de inheemsevolkeren. Alle bestuursambtenaren en de Europeanen spraken tenminste nog de "bahasa Melajupasar" en een soms lokale taal.

31

Malakka, Djoohor,

Singapoera, Riouw en Lingga

Bahasa Indonesia - Opmerkingen

Indisch - afkomstig van, uit (Nederlands) Indië de voormalige kolonie. In het bijzonder deinlandse (inheemse) bevolking en cultuur.In de bouwkunst wordt onder Indisch verstaan een goed ontwikkelde bouwstijl, die rond 1920 inNederlands Indië onstond, waarin richtingen als de Amsterdamse School en Art Deco wordenvermengd met Indonesische elementen.Indonesisch - afkomstig van, uit IndonesiëIndonesië - (Grieks) letterlijk: de Indische eilanden. Indisch verwijst hier naar de Hindoe,Indische/Indiase cultuur uit het stroomgebied van de rivier de Indus.Maleis - afkomstig van, uit MaleisiëIndo - van gemengd bloed (blasteran)Totok - Volbloed Nederlander (Belanda)

Indo-Europeaan - Europeaan van (gemengd) Europees - Indonesische afkomst.opm: Indonesisch is een nationaliteit, Indisch is geen nationaliteit.

Indis berasal dari kata Indisch, secara harfiah berarti Hindia. Indisch(e) atau Indischman,dalam bahasa Belanda berarti orang Belanda yang dulu tinggal lama di Indonesia.Hij is indisch", berarti dia mempunyai darah Indonesia.

32

- Dat het bahasa Indonesia een makkelijke taal is die je in drie weken kunt leren, is eenmisvatting, een mythe, ontstaan in de eerste helft van de vorige eeuw, toen het pasarMaleis met haar beperkte grammatica werd gebruikt voor de handel en voor het geven vanzeer elementaire mededelingen.Voor het lezen van boeken en kranten, het luisteren naar een toespraak, of voor een goedgesprek, is kennis van het gebruik van voor- en achtervoegsels onontbeerlijk. En probeert uvooral ook niet al te vlug teksten van Indonesische liedjes te begrijpen - lirik lagu Indonesia>> voor degenen onder u die deze met Google willen zoeken. Het begrip komt later wel.

- Een andere misvatting, die daaruit voortkwam, is dat het bahasa Indonesia is ontstaan uithet pasar Maleis - vandaar dat het zo makkelijk was om te leren.Bahasa Indonesia had als grondslag het algemeen beschaafd Maleis, bahasa Melayu, vanRiau (Johor-Riau Maleis van het schiereiland Malakka en Riau + (Lingga) eilanden).Dit Maleis werd voordat Van Ophuysen >> met zijn nieuwe spelling kwam in Arabisch schriftgeschreven.

Het ontstaan van het Bahasa Indonesia [2]

Bij de foto: Kiosk van de Balai Poestaka. De Balai Poestaka - in 1908 als klein vertaalbureau begonnen - verzorgde

centraal voor de gehele archipel uitleenboekerijtjes, terwijl het een aantal boekwinkeltjes telkens voorzag van

eigen uitgaven.

(Foto: Koloniaal Instituut)

33

1. Het Maleis ter versterking van de interne eenheid van Nederlands-Indië.

Het Nederlandse Gouvernement begreep in de beginjaren van de vorige eeuw dat metonderwijs alleen, de intellectuele opvoeding nog niet ten einde was en dat elementaironderwijs, speciaal in de leeskunst geen nut zou hebben en zelfs tot ongewenste effectenzou kunnen leiden, indien daarna geen zorg werd gedragen voor goede en goedkopelectuur. Vanwege die reden werd in 1908 in Batavia een commissie voor de Volkslectuuringesteld onder voorzitterschap van G.A.J. Hazeu - later (in 1917) genoemd Kantoor voorVolkslectuur of in het Maleis Balai Poestaka. Deze instelling had als doel het zo ruim engoedkoop mogelijk verspreiden van geschikte ontspannings- en ontwikkelingslectuur, endaar dergelijke boeken (en tijdschriften) in de inheemse talen ten enenmale nietbestonden, moesten zij eerst geschreven en gedrukt worden. In het begin werdenbestaande volksverhalen en legenden verzameld en bewerkt, daarna volgden vertalingenuit Europese talen, en vervolgens werden ook oorspronkelijke moderne - ook Europese -romans uitgegeven.

2. Het Bahasa Indonesia kent in haar ontwikkelingsgeschiedenis 3 belangrijke data waaropveranderingen werden aangebracht in de spelling:

1. De zgn. spelling (ejaan) Van Ophuysen, die ten tijde van de Nederlandse bezetting van 1901tot 1947 werd gebruikt. Ch.A. van Ophuysen, die leraar was aan de Kweekschool van Fort deKock (Bukittinggi), kreeg rond 1900 de opdracht een wetenschappelijke reis door alle Maleiselanden te maken ten einde de beste spelling voor het Maleis - dat in Arabisch schrift werdgeschreven - vast te stellen. Het resultaat van zijn onderzoek was de 'Kitab Logat Melajoe', eenwoordenboek ten dienste van de spelling van de Maleise taal met Latijnse karakters. Hetschrijven van Maleis met Latijnse letters kreeg grote uitbreiding door de toepassing op scholenen in de dagbladpers.

Het bahasa Indonesia werd als nationale taal aanvaard na de zgn. 'Sumpah Pemuda' op het 2eJongerencongres van 28 oktober 1928.Met deze 'Eed der Jongeren' zwoer de jeugd van Indonesië te zullen blijven strijden tot hetideaal van 'één land, één volk, één taal' zou zijn bereikt. Na de onafhankelijkheidsverklaring op17 augustus 1945 was het bahasa Indonesia een verplicht leervak op alle scholen (1947).

2. De spelling van Suwandi of de Republikeinse spelling in 1947.

de 'oe' werd 'u'.

34

3. De nieuwe (gezuiverde) spelling - Ejaan Yang Disempurnakan (EYD), sedert 17 augustus 1972in gebruik.

'tj' werd 'c' (tjandi - candi)'dj' werd 'j' (djalan - jalan)'ch' werd 'k' (chabar - kabar)'j' werd 'y' (saja - saya)

Aanbevolen literatuur: James Neil Sneddon. The Indonesian Language: Its History and Role inModern Society. UNSW Press, 2004.

Onterecht spreekt (sprak) men soms van Hoog- en Laag-Maleis, waarbij het 'laag'waarschijnlijk werd opgevat zoals in 'Laagduits'.Deze bestonden immers niet. Welbestonden goed en slecht Maleis. Het Javaans kent wel Laag-Javaans =Ngoko en Hoog-Javaans = Krama, welke twee verschillende taalsoorten zijn.

Wat men Hoog-Maleis noemde was dan de literaire taal en de schrijftaal, die werd gebruikt inofficiële stukken en bij officiële gebeurtenissen, en die zelden (nooit) werd gesproken, terwijlmet Laag-Maleis bedoeld werd de gewone omgangstaal.

Bahasa Malaysia >> is het Maleis dat nu onder andere wordt gesproken in Maleisië en Brunei.Stond het bahasa Indonesia onder Nederlandse invloed, dit Maleis was Engels beinvloed.(zie ook geschiedenis bahasa Indonesia >>)

- Ook de bewering dat bahasa Indonesia weinig woorden kent is achterhaald: 90.000 entries ensub-entries in het Kamus Besar (KBBI, editie 4, 2008), waarvan 20.000 leenwoordenlogenstraffen deze bewering (zie artikel A sophistication unfolds in a new dictionary van Nikolaosvan Dam >>).

- Voorts is er een verschil tussen het (moderne) Indonesisch (of bahasa Indonesia - de taal vanIndonesië) en wat sommigen, eigenaardig genoeg nog steeds Indisch, in de zin van uitNederlands-Indië (?), plegen te noemen.a. Indische talen (in de zin van Indo-Arisch) worden gesproken in India, Pakistan en dergelijke.(zie Wikipedia >>). Aan de RUG in Groningen is hiervoor een vakgroep: Indische talen enculturen. >>b. Indië, is voor veel Nederlanders de historische benaming van Indonesië.In de tijd van de VOC behoorden daartoe ook Malabar in het zuidelijk deel van de westkust vanIndia, Ceylon en Formosa, het huidige Taiwan. Vandaar dus de benaming Oost-Indië teronderscheiding van West-Indië, d.w.z. Suriname en Curaçao.

35

Met Voor-Indië werden de bezittingen aangeduid in India en Ceylon. Zie ook Indië>>De West-Indische Compagnie (WIC), tegenhanger van de VOC, rekende zelfs Nederlandsekoloniën in West-Afrika tot West-Indië. ¤)

Het bijvoeglijk naamwoord van "Indië" is Indisch. De benaming Indisch (en Indiërs) werd ookgegeven aan de 'inlandse' (= inheemse) bevolking.En met deze Inlandse bevolking werd dan bedoeld 'Arabieren, Mooren, Chineezen, en allen dieMohammedaan of Heiden zijn' (C. Lekkerkerker, Land en volk van Java, Batavia 1938 blz. 218).

Verindischen betekende in die koloniale tijd dat Europeanen, Hollander (totok) als Indo-Europeaan, de zeden en gewoonten en gebruiken van de "inlanders" (= inheemsen) begonnenover te nemen.Dit werd voor een Indo-Europeaan ook als een negatieve ontwikkeling beschouwd, omdat hetalgemene streven juist er op gericht was om te verwestersen.Met de komst naar Nederland van de Indo-Europeanen uit Indonesië na de Tweede Wereldoorlog,die ook "Indische mensen" of "Indische Nederlanders" (Indisch!) werden genoemd (en in anderegevallen ook Indonesiërs), dachten veel Nederlanders dat zij Indisch spraken.

Zeer waarschijnlijk bedoelde men met dit Indisch ook weer het Indonesisch (Maleis). "HetIndisch" als taal bestond natuurlijk niet. Blijkbaar was men niet op de hoogte van het feit dat erin Indonesië veel talen werden gesproken zoals het Nederlands, Javaans, Sundanees, Madurees,Balinees, Sasaks, etc.Degenen onder u die in deze materie zijn geïnteresseerd raadplegen het boek Indisch Lexicon,Indische woorden in de Nederlandse literatuur. Een vervliegende woordenschat. Uitgever Hes &de Graaf Publishers. ISBN 9789061943396. Indisch moet hier worden opgevat als "uit Nederlands-Indie", en met Indische woorden, woorden afkomstig uit het Maleis, het Javaans, het Sundanees,soldatentaal en van andere oorsprong.

- Het Indisch-Nederlands, dat varieerde van moeilijk verstaanbaar tot goed verzorgd, werd ookgesproken in het voormalig Nederlands-Indië. Dit Indisch-Nederlands wordt gerekend tot hetNederlands. Een laag gewaardeerde, onbeschaafd en grof (kasar) geachte variëteit is het petjoof petjok (vaak petjoh genoemd, in bahasa Indonesia: pecok. Dit is een mengtaal waarvan deuitspraak en grammatica grotendeels op het Maleis zijn gebaseerd, terwijl de woordenschatvoornamelijk aan het Nederlands is ontleend.Dit petjok - het "djedar-djedoer" - werd beschouwd als de taal van de straat, de kampung en dekazerne, waar men onderling in een eigen versie van het Nederlands communiceerde.

36

Opm: De voertaal van de Indische Nederlanders was Nederlands en zeer weinigen beheerstenhet Indonesisch of het Maleis.

¤) Indisch Indiaas Was Bhagwan een Indische of een Indiase goeroe? Hijwas een Indiase goeroe. Indiaas betekent 'van, uit, betreffende de republiek India'.Indisch is het bijvoeglijk naamwoord bij de historische naam Indië. Landnamen op -ia zijn in het Nederlands – in tegenstelling tot in het Engels – niet zo gebruikelijk. Wehebben veel meer landnamen op -ië. India en Indië worden wel allebei gebruikt inhet Nederlands, maar ze betekenen niet hetzelfde. India is de naam van de huidigerepubliek met als hoofdstad New Delhi. Bij India hoort het bijvoeglijk naamwoordIndiaas. Indië is een historische naam voor de voormalige kolonies Brits-Indië (datnu India heet) en Nederlands-Indië (nu Indonesië). Bij Indië hoort het bijvoeglijknaamwoord Indisch. Zowel bij India als bij Indië is de inwonersnaam Indiër. 23maart 2009

bron: Indisch - Indiaas Taaltelefoon-site Internet van de Vlaamse overheid

Bij Indië - in welke betekenis ook - hoort het bijvoeglijk naamwoordIndisch. Je vindt het in aardrijkskundige namen als de Indische oceaan en hetIndische subcontinent. De Indische jaren van Adriaan van Dis verwijzen naar zijntijd in het toenmalige Nederlands-Indië. Het Indische leger is het Nederlandse legerdat daar gestationeerd was. In een Indisch restaurant moet je beslist een rijsttafelbestellen.

De taal van de Indonesische Nationalisten

II. Het Bahasa Indonesia, de Indonesische taal, heeft als grondslag het algemeen beschaafdMaleis van Riau, en later het Volkslectuur-Maleis van de Balai Pustaka. Het Maleis van Riauwas ook de voertaal in het onderwijs buiten Java en het was als zodanig ook over de gehelearchipel verspreid.

In deze periode werd het toenemend gebruik van het Maleis - van Van Ophuysen en dezendeling Klinkert - door de nationalistische beweging ook aangegrepen om een nationaleeenwording te bewerkstelligen. Het Nederlands kwam, als taal van de kolonisator, niet inaanmerking. En zo werd het Maleis gekozen als nationale taal van Indonesië. In 1928, tijdenshet Tweede Jongerencongres, werd het al als nationale taal aanvaard en daarna ook verderontwikkeld. Pas in 1938 tijdens het Kongres bahasa Melayu in Solo werd de benamingbahasa Indonesia in gebruik genomen.

37

Toen in 1945 de Republiek Indonesië werd gesticht, koos de nieuwe Indonesische regeringdit bahasa Indonesia onmiddellijk als nationale taal. Voor nieuwe begrippen ontleende mendaarbij woorden aan de voorname talen van de archipel of aan het Arabisch, en hetNederlands.

In bepaald opzicht lijkt de keuze van het Bahasa Indonesia als nationale taal verrassend,want zij werd slechts door 5% van de bevolking gesproken en als tweede taal beschouwd.Het Bahasa Indonesia had echter het voordeel dat het niet geassocieerd werd met eenbepaald gebied of bevolkingsgroep. De keuze van talen zoals het Javaans of het Sundanees,die door meer mensen werden gesproken, zou ongetwijfeld op hevig verzet stuiten bij debevolking van andere taalgebieden.Zij zouden de keuze van één van genoemde talen als nationale taal dan ook sterk van dehand hebben gewezen.

Het Bahasa Indonesia verkeert nog steeds in een snelle ontwikkeling. Dit alles gaat echterbuiten de grote massa om. Voor de meerderheid van de Indonesische bevolking bestaat erpraktisch geen wereld buiten het gebied van eigen taal of dialect en dus ook niet hetverlangen om met een buitenwereld een of andere gemeenschappelijke taal te spreken.

Aanbevolen literatuur:

- James Neil Sneddon. The Indonesian Language: Its History and Role in Modern Society. UNSW Press, 2004.

- Kees Groeneboer (red.).Koloniale taalpolitiek in Oost en West: Nederlands-Indië, Suriname, Nederlandse Antillen en

Aruba.

Amsterdam University Press1997

Ontstaan van de naam Indonesië

Indonesie betekent letterlijk: de Indische eilanden, of de Indische eilandengroep.

1. De naam "Indonesië", zoals wij die heden ten dage begrijpen, werd voor het eerstgeïntroduceerd door G.W. Earl en J.R. Logan in 1850, in twee lange artikelen in het "Journalof the Indian Archipelago and Eastern Asia". (Logan, J.R. - The ethnology of the IndianArchipelago: Embracing enquiries into the continental relations of the Indo-PacificIslanders).

De Duitse etnograaf Adolf Bastian nam het over in zijn boek " Indonesien oder die Inseln desMalayischen Archipels (1884-1894), waarna deze naam meer ingang vond.

38

Met de naam "Indonesie" of "Indische eilandenwereld" (of eilandengroep) wilden genoemdeauteurs de grote culturele invloed van de Indiërs in deze archipel aanduiden.

De Indonesische archipel werd in die dagen door veel Europese schrijvers beschouwd als eenverlengstuk van India, vooral in culturele betekenis

Indoi [Grieks] - de IndiërsIndos [Grieks] - de rivier de Indus; via het Perzische ‘Hindu’ uit het Sanskriet “Sindhu”, watrivier betekent.Neso(s) - eiland (mv nisi)

(De benamingen Indisch en hindoeïstisch vielen in de koloniale tijd nog samen.)

De benamingen Indiërs en Indisch werden ook gegeven aan de 'inlandse'bevolking (inheemsen)."Verdindischen" betekende dat Europeanen de zeden en gewoonten van deinlandse bevolking begonnen over te nemen. Ook de omgang met niet-blankenhoorde daarbij, en dit was in feite het omgekeerde van de `kleurverbetering' waarveel Indo-europeanen - personen met Europese vaders en inheemse (inlandse)moeders - bewust naar streefden.

En met de inlandse bevolking werd dan bedoeld 'Arabieren, Mooren, Chineezen,en allen die Mohammedaan of Heiden zijn' (C. Lekkerkerker, Land en volk vanJava, Batavia 1938 blz 218)Om de begripsverwarring 'nog groter te maken ' werd later in Nederland ook degehele Indo-Europese bevolkingsgroep Indisch genoemd (Indische-Nederlanders).Deze benaming zou vervolgens door hen ook worden overgenomen.

Het woord Indonesië betekent letterlijk ‘Indische eilandengroep’. Pas in de twintigsteeeuw is Indonesië een staatkundig begrip geworden. Spreekt men van Indonesiëmet betrekking tot het vroegere verleden, dan hanteert men een aardrijkskundigbegrip, waarvan de begrenzing niet hoeft samen te vallen met die van dehedendaagse Indonesische staat. Men zou er de hele archipel onder kunnen verstaandie tussen het vasteland van Azië en Australië gelegen is, van de Filippijnen in hetnoorden tot Timor in het zuiden en van Sumatra in het westen tot en met Nieuw-Guinea (Irian) in het oosten. Maar om historische redenen is het gebruikelijk deFilippijnen en de oostelijke helft van Nieuw-Guinea niet tot Indonesië te rekenen.

39

DE GAROEDA EN DE OOIEVAAR - ISBN 978 90 6718 347 5 © 2010 Koninklijk Instituut voor

Taal-, Land- en Volkenkunde

Latere Nederlandse wetenschappers zoals o.a. Brandes, Snouck Hurgronje, Van Vollenhoven, inLeiden en Stutterheim in Nederlands-Indië hebben de benamingen 'Indonesië' en 'Indonesiërs'geaccepteerd. De studenten die in Leiden opgeleid werden tot Indische Bestuursambtenaren - dezgn. Indologen - hebben tot de verdere verbreiding en popularisering van de termenbijgedragen.

Opmerking: Hindia Belanda betekent "Nederlands-Indië". De Indonesische nationalisten haddende jonge staat de naam Hindia (Indië kunnen geven. Dit zou echter verwarring geven met denaam van nabuurstaat India. Vandaar dat men de voorkeur gaf aan de naam Indonesia.

2. Vergelijk ook de vlag van Singapore, voor het eerst gehesen op 3december 1952. Rood en wit zijn kleuren die al eeuwen geledenvoorkwamen op vlaggen en vaandels in Zuid-Oost Azië. De rode baandrukt de universele broederschap en gelijkheid van de mensen uit. De

witte baan beeldt de rechtschapenheid uit van de bewoners van het land. In Zuid-Oost Aziewordt de bloedkleur rood gezien als het stoffelijke en de kleur wit als het geestelijke.Samen drukken ze de eenheid van de mens uit. De vijf sterren tussen de hoorns van de maanzijn het symbool van democratie, vrede, vooruitgang, gerechtigheid en gelijkheid. De halvemaan is het symbool van de Islam. Ofschoon het in Westerse ogen een afnemende maan is,gaat het hier om een wassende maan. En dit symboliseert dan weer een jonge groeiendenatie.

De Indonesische vlagDe rood-witte Indonesische vlag, Sang Saka Merah Putih of de Heilige(Verheven) Tweekleur (dwiwarna), telt twee brede banen.Het rood - de kleur van het menselijk bloed - van debovenste baan, symboliseert het stoffelijke. Het witsymboliseert de geest. Samen vormen ze de eenheid van geest enmaterie in de mens. *)

De oorsprong gaat terug op de vlag van het rijk van Majapahit op Java (eind 13e eeuw). Dezehad negen rode en witte strepen.Het besluit om de kleuren van Majapahit over te nemen was al genomen op het IndonesischVolkskongres op 23-25 december 1939.

40

Gedenkboek van de Indonesische Vereeniging in Leiden, opgericht in 1908.Bij oprichting Indische Vereeniging genoemd.

In 1922 kozen Indonesische studenten in Leiden -- de PerhimpunanIndonesia (de Indonesische Vereniging) -- een rood witte vlag voor hunorganisatie, met de afbeelding van de kop van een stier (banteng) in hetmidden.In 1928 werd een rood witte vlag gebruikt door de Partai NasionalIndonesia in Bandung en een jaar later werd eenzelfde vlag openlijkgehesen tijdens een congres voor studenten te Batavia (Jakarta).Tijdens de proclamatie van de Indonesische Onafhankelijkheid op 17August 1945 voor Soekarno's huis in Jl. Pegangsaan Timur 56 in Jakarta,werd de roodwitte vlag -- onder het zingen van de 'Indonesia Raya' --eveneens gehesen aan een haastig in de grond gestoken bamboestok.Ondertussen planden de Hollanders hun terugkeer en herstel van het koloniale regime. Maar deJapanse periode had reeds condities geschapen van zoveel chaos; had de bevolking politiekbewust gemaakt, en had zowel jonge als oudere Indonesische leiders aangemoedigd om hetinitiatief te nemen, dat zij geconfronteerd werden met een onafhankelijkheids-oorlog. Het zounog tot 27 december 1949 duren voordat Nederland de onafhankelijkheid en de vlag van denieuwe republiek zou erkennen.

*)

Bij de foto: Vlagceremonie in de tuin van het pand aan de Pegangsaan Timur 56, Jakarta. Het hijsen van de

Merah Putih die door mevrouw Fatmawati Soekarno werd vervaardigd.

"Soekarno's binding aan de Indonesische cultuur blijkt weer eens uit zijn uitleg vande betekenis van de twee kleuren van de nationale vlag. "Deze kleuren waren niet zomaar voor de Revolutie gekozen. Ze vonden haar oorsprong in het allereerste beginvan de schepping. Het bloed van de vrouw is rood.Het sperma van de man is wit. De zon is rood. De maan is wit. De kleur van deaarde is rood. Het sap van een plant is wit.

41

Voordat er georganiseerde godsdiensten waren, aanbaden de mensen defundamentele dingen van het leven. Deze symboliek heeft zich door de eeuwengehandhaafd, en bestaat ook nu nog in onze huidige beschaving. Rood betekentmoed. Wit is zuiverheid.Het mystieke offer van de Javaan (i.e slametan) bestaat uit rode pap en witte pap.Onze kleuren zijn meer dan 6000 jaar oud."

Soekarno, autobiografie opgetekend door C. Adams, 1967

Spreektaal versus formeel taalgebruik en bahasa gaulDe invloed van het Javaans en het Engels

In het Indonesisch wordt strikt een onderscheid gemaakttussen de geschreven of formele (beleefde) taal (in boekenen kranten e.d) en de informele (dagelijkse en familiaireconversatie, vertellingen etc.).

Formele taal in bvb. een reclameboodschap voorlevensmiddelen of huishoudelijke artikelen geeft hetreclamespotje een serieuze, maar eigenlijk ook eenonhandige en houterige indruk.

Beide vormen van taalgebruik moet u niet te pas en teonpas door elkaar gebruiken. Dit gebeurt nogal eens doorhet veelvuldig gebruik van Jakartaans dialect (OmongJakarta, Bahasa Gaul) op internet of van Javaansewoorden, die óf anders worden geschreven of uitgesproken.Voorbeelden: Senin - Senen (Jav), budaya - budoyo (Jav),

bertemu - ketemu (Jav), ketawa (Jav) - tertawa, pinter (Jav) - pandai,sore (Jav)- petang (M), maling (Jav)- pencuri, bisa (Jav)- dapat.

De Indonesiër zal u ook, beleefd, tolerant of vergevingsgezind als hij is,goedkeurend toeknikken en u nooit corrigeren wanneer u met uw geringe kennis vanzijn taal aarzelend tot hem spreekt. "Bahasa Indonesia Anda bagus", "sudah lancar"(vloeiend), zal hij zeggen.

42

Wie weet is zijn gebruik van het bahasa Indonesia ook niet helemaal correct. Dit kanu wellicht het gevoel geven dat u op de goede weg bent. Weer anderen denken dathet niets uitmaakt hoe je iets zegt, men begrijpt je toch wel, en daar gaat hetimmers om. Maar vergeet u niet dat, in Indonesië, de wijze waarop een Indonesiërzijn taal spreekt ook bepalend is voor de wijze waarop men tegen hem aankijkt:beschaafd of ongemanierd en van geringe ontwikkeling, sopan of deso (boers).Het Javaans kent zelfs drie omgangstalen: Hoog-, Middel- en Laagjavaans (Krama,Madya, Ngoko)

Bovenstaande is een probleem voor het leren van bahasa Indonesia yang baku (=standaardindonesisch), want er is altijd wel een plek te vinden waar men anders Indonesisch(substandaard Indonesisch) spreekt.

Je hebt Bahasa indonesia op zijn Minangkabau, ala Medan, ala Papua, ala Sunda, op zijn Javaansop zijn Moluks en andere.

Daarnaast neemt ook het gebruik van Engelse (leen)woorden - waarvoor goede Indonesischeequivalenten voorhanden zijn - zienderogen toe.De redenen hiervoor zijn op de eerste plaats prestige en status. De gebruiker van Engelseleenwoorden komt, althans dat hoopt hij, over als modern, intellectueel en hoog opgeleid.

Doch vaak ook, vanwege de traditionele setting van het Indonesisch, is het gebruik van Engelseleenwoorden beter geschikt om moderne ideeën over te brengen. Denkt u maar aan de wereldvan internet of de wetenschap. ¤)

En wanneer u na het volgen van deze cursus in Indonesië uw gesprekspartners voortdurendaanspreekt in de taal zoals u die hier heeft geleerd, zal dit wel de reden kunnen zijn dat menu steeds verbaasd aankijkt of vriendelijk naar u glimlacht.

43

Formeel/Standaard Volks cq. Bahasa gaul

Bagaimana

kabarnya, Apakabar?

Gimana kabarnya? Hoe gaat het?

Apa yang sedangkamu lakukan?

Lagi ngapain lu? Wat ben jij aan hetdoen?

Mengapa kamududuk di situ?

Ngapain lu duduk di situ? Waarom zit jij daar?

akan; jadi bakal(an) (Jav.) zullen

belum belon, belom nog niet

deh! 1. al, O.K.

2. wat denk je van;wat zou je denken

(van, om)

ayo dong! kom opjoh/alsjeblieft!

siapa dong? wie dan wel?

jangan dong! niet doen joh/toch!

dong 1. natuurlijk2. alsjeblieft

44

kok!, koq! wel!, nota bene!(uitdrukking van

verbazing)

mari! yuk! kom!

berbicara ngomong spreken

berkata bilang zeggen

bertemu ketemu (Javaans) ontmoeten

dengan sama met (voorzetsel)

seperti kaya(k) als

ringan énténg licht (van gewicht)

saya, aku gua, gue ik

kamu, engkau eloe, elu, lu, lo (Jakartaans) jij

hijau ijo groen

hitam item zwart

lho? 1. wat?2. kijk, luister (Gini

lho!)

seperti kaya(k) netals

ingin kepéngén (Jav) willen, wensen,

45

verlangen

mengapa? kenapa? waarom?

memperbaiki betulin repareren

nih van ini = dit

sih?Berapa sih harganya?

toch?

Wat is hiervan tochde prijs?

Kamu sih datangnya lama, jadi semuatelat.

Jij komt (toch) zolaat,

daarom is iedereen telaat.

sok doen alsof,pretenderen

sok tahu, sok tau opschepper,praatjesmaker;

betweter, iemand diedenkt

dat hij alles weet.

toh? nietwaar?; toch?

itu tuh nadrukkelijker dan itu

lebih baik mending beter

tiap hari saben hari (Javaans) elke dag

46

tidak nggak, gak niet

terkejut kaget (Javaans) geschrokken

tersesat kesasar(Javaans) verdwaald

untuk buat, bagi voor, ten behoeve van

sungai kali (Javaans) rivier

supaya biar opdat

sangat, amat banget (Javaans) zeer, erg

47

Voorbeelden van standaard - niet standaard Indonesisch

Standaard Niet standaard

Berapakah Ibu maumenjual bayam ini?

Berapa nih, Bu,bayemnya?

Wat kost deze spinazie mevrouw?

Anda tidak bisa bicarabegitu.

Elu gak bisabilang gitu.

Zo kunt u niet praten.Dat mag u niet zeggen.

anaknya dia punya anak zijn kind

membersihkan bikin bersih schoonmaken

mereka dia orang zij (meervoud)

tidak mudah enggak gampang niet makkelijk

Surat Anda sudah saya

terima.Zie ook het onderdeel

actief/passief >>

Surat Anda sayasudah terima.

Ik heb uw brief al ontvangen.

48

Enkele voorbeelden uit gesprekken (Bahasa Gaul)

- Tadi kamu bicara apa sama dia ? Gosipin gue, ya.- Bukan. Cuma ngobrol aja, kok!- Iya. Kenapa?- Nggak mau, repot, sih!- Itu, tuh ! ? ??? Tuh!- Baju itu nggak pantas, nih!- Oh, gitu ? Kenapa?- Tidak jelas. Besarin suaranya.- Buat apa?- Ngapain, sih ? Ayo, cepat ! Nanti tidak sempat- Beliin rokok, dong !- Pleaz dong!; Please dong!- Iya , pasti ada apa-apa. Kita coba ikuti, yuk !- Siapa yang nraktir? (van traktir - trakteren)- Gimana masakannya, enak, nggak ?- Omelin dia- Sampai ketemu lagi.- Sambil nunggu dia. Jajan yuk!- Nih makanan rasanya gak karuan- Saya kesasar bisa anterin pulang gak pleaz- Lho! Kok, bisa begitu?

- Sapa luh?- Ape luh liat-liat?- Bete nih gw- Pulang bareng yuk?

- ya iya lah- sinting lu

49

II.

- gue banget

- kasihan deh lu; kasian deh lo

- gaya bicaranya dia Soeharto banget

- thank you banget, ya!- please, deh- jangan ngomongin aib pacarnya dia- biaya maintenance-nya sangat mahal banget- ngapain kita repot-repot, outsourcing-kan aja- ini benar-benar big bang kita tahun ini- gua teh lagi nggak fit, tau?

- bokap - vader- nyokap - moeder

- gakin = keluarga miskin = arme families

Hari ini aku menemukan game keren, Pet Society, di facebooknya ibu Lala. Aku senang,game nya seru banget. Aku suka. Kita bisa main bola, kita bisa mandiin dia, kita bisa kasihmakan dia, kita bisa ngobrol sama teman-temannya Ibu.

N.B.dagelijks taalgebruik - bahasa sehari-hari.spreektaal - bahasa percakapan.

Wanneer maakt men gebruik van standaard Indonesisch (Bahasa Indonesia baku)?

a. bij officiële gelegenheden en situaties zoals tijdens een toespraak, vergaderingen,rechtszittingen, bij de verhouding leraar/leerling, en dergelijke;b. bij technische uiteenzettingen zoals scripties, wetenschappelijke rapporten en boeken;bij het uitvaardigen van beschikkingen en besluiten; bij het schrijven van sollicitatie- enofficiële brieven.c. wanneer men spreekt met iemand aan wie men respect wil tonen.d. wanneer men spreekt met iemand die men pas kent.

50

Enkele voorbeelden van Engelse (westerse) leenwoorden:

Leenwoord Indonesisch Engels

berkompetisi bersaing to compete

diskusi pembicaraan discussion

evaluasi penilaian evaluation

respons tanggapan response

identitas jati diri identity

informasi keterangan information

kualitas mutu quality

opini pendapat opinion

populasi penduduk population

51

Enkele veelgebruikte Engelse (c.q. westerse) woorden vertaald naar het Indonesisch

Engels - Indonesisch

Engels / westers Bahasa Indonesia

advertising periklanan

agent agen, perwakilan

airport bandar udara

amusement hiburan

art gallery galeri seni

art shop toko barang seni

beauty saloon salon kecantikan

52

boutique butik; wisma busana

business center pusat busines

cash tunai

check-in masuk

check-out keluar

cheque cek

cigarettes rokok

coffee shop kedai kopi

commodity komoditas

container peti kemas

credit card kartu kredit

curriculum vitae riwayat hidup

customs pabean

cyberspace dunia maya

department store toko serba ada (toserba)

discount potongan; rabat

donuts donat

53

eyeshadow celak

expo, exposition ekspo, pameran raya

fast food makanan cepat saji; hidangancepat saji

food and beverage makanan dan minuman

free parking parkir gratis

gift shop toko suvenir

guide pemandu

Garuda rent a car Garuda menyewakan mobil

guesthouse wisma tamu (of gewoon wisma)

jeans jins

Kentucky Fried Chicken(KFC)

Ayam Goreng Kentucky

Legian Garden Cottages Pondok Taman Legian

luxury goods barang mewah

Made in Indonesia Buatan Indonesia

mall mal, pertokoan

massage panti pijat

54

money changer pedagang valuta asing

network jaringan

nightclub klub malam

orange juice sari jeruk manis

retail eceran

pizza piza

sales (uitverkoop) obralan

save page simpan halaman

sea food masakan laut

snack makanan ringan

soft drink minuman ringan

software perangkat lunak

shopping center pusat perbelanjaan

supplier pemasok

swimming pool kolam renang

tour and travel perjalanan dan wisata

tourist guide pemandu pariwisata; pramuwisata

55

vegetarian nabatiwan

warehouse gudang

water park taman tirta

yellow pages halaman kuning

Anak Gaul - Bahasa Gaul

Di sini tempat nongkrong yang cool, keren ... pokoknya siip deh

foto: Londoh.com

Bahasa gaul (voorheen "prokem", een soort geheimtaal). In het Engels zouden wij dit ook"cant" of "slang" kunnen noemen d.w.z., dieventaal

Bahasa Gaul is een groepstaal, een mix van Jakartaans Maleis c.q. Jakartaans dialect enIndonesisch. Het wordt voornamelijk gebruikt door jongeren (remaja) in hun proces vanbewustwording naar vrijheid en onafhankelijkheid.

56

Bahasa gaul is de omgangstaal van de "anak gaul".Anak gaul zijn jongeren die veel omgang met elkaar hebben, regelmatig bij elkaar komen envooroplopen op de laatste trends. Momenteel heeft elke stad of regio wel zijn anak gaul meteen eigen woordenschat, bvb Bandung, Jogja, Surabaya, Medan, Ambon, en ook hier zijn erverschillen en is er geen eenheid.

Bahasa prokemProkem is afgeleid van preman (van het Nederlandse vrij man). Dat waren gangs die in dejaren 80 in Jakarta elk hun eigen territorium bezaten en het controleerden. In ruil voor hundiensten, zoals bescherming, vroegen zij onder andere geld.Dit bahasa prokem wordt beschouwd als de voorloper van bahasa gaul.Gaul, zoals we reeds zagen betekent zoiets als sociaal, omgang hebben met elkaar, Hetverwijst ook naar ondeugend, vrijpostig en naar pergaulan bebas, dat vrije sex betekent.De preman werden ook geassocieerd met drugs en alcohol.

57

Basisgrammatica 1

Het Zelfstandig Naamwoord (kata benda)

Het zelfstandig naamwoord in het Indonesisch heeft geen lidwoord, geen meervoudsvorm engeen naamvalsvormen. Kuda kan dus (afhankelijk van de context) betekenen: het paard, eenpaard of de paarden.

Om een zelfstandig naamwoord te vormen, maakt men in het Indonesisch gebruik van denavolgende voor- en achtervoegsels:

Het achtervoegsel an

lukis lukisan schilderij

ajar ajaran les, onderricht

kubur kuburan graf

selamat selamatan ceremoniële maaltijd

kenal kenalan bekende, een kennis

ukur ukuran maat

makan makanan voedsel, het eten

minum minuman drinken, drank

sayur sayuran groenten

kotor kotoran vuil, vuilnis, afval

58

Veel zelfstandige naamwoorden die op -an eindigen en die in relatie staan tot een werkwoord,hebben de betekenis van 'het resultaat' van de handeling die door dat werkwoord wordtuitgedrukt:

latih - melatih - latihan oefeninglukis - melukis - lukisan schilderijatur - mengatur - aturan regelinggoreng - menggoreng - gorengan gebraadsarap - menyarap - sarapan ontbijtkarang- mengarang - karangan opstel, verhandelingkumpul - mengumpul - kumpulan verzameling, samenkomst, verenigingmakan - (me)makan - makanan eten, voedselminum - minuman drankbangun - membangun - bangunan gebouw, bouwwerk, bouwselajar - mengajar - ajaran lestutup - menutup - tutupan dekseltimbang - menimbang - timbangan het gewogene (of weegschaal)pikir - memikir - pikiran gedachtepotong - memotong - potongan afkorting, vorm, model, snee, snit

b. Geplaatst achter bijvoeglijke naamwoorden kunnen met het achtervoegsel 'an' ookzelfstandige naamwoorden gemaakt worden:

manis - manisan zoet- zoetigheidkotor - kotoran vuil - vuilnis

c. Soms betekent het achtervoegsel 'an': voorzien van datgene wat het grondwoord aangeeft:

duri - durian - voorzien van stekels (een grote, bruinachtige vrucht, met een puntige schil, eneen penetrante geur)rambut - rambutan - voorzien van haar (een kleine, rode, harige vrucht, die zoet en sappig is.

59

Het voorvoegsel pe

1. Bij het gebruik van het voorvoegsel pe- , kan het zelfstandig naamwoord dat daarmee wordtgevormd de betekenis hebben van:

a. een (gebruiks)voorwerp of het middel waarmee een handeling wordt verricht - zoals door hetwerkwoord wordt uitgedrukt.saring - menyaring - penyaring zeef, filterpotong - memotong - pemotong snijder, voorwerp waarmee gesneden wordttimbang - menimbang - penimbang weegschaal, adviseur

b. een persoon die een handeling verricht.

pengambilpemburupengikutpenjualpengasihpelukispemula

penyanyipenari

pe + ambilpe + burupe + ikutpe + jualpe + kasihpe + lukispe + mula

pe + nyanyipe + tari

iemand die neemt.iem. die jaagt, jageriem. die volgt, volger

iem. die verkoopt, verkoperiem. die geeft, gever

iem. die schildert, schilderiem. die begint, beginner

iem. die zingt, zangeriem. die danst, danser

laku - melakukan - pelaku uitvoerder, bedrijver, daderlatih - melatih - pelatih trainer, oefenmeestertipu - menipu - penipu bedriegertulis - menulis - penulis schrijver

2. Is het stamwoord een bijvoeglijk naamwoord, dan duidt het zelfstandig naamwoord datdaarvan gevorm kan worden op een persoon die die eigenschap bezit.

muda - pemuda jongemanmalas - pemalas luilakmabuk - pemabuk dronkaard

60

pe + an

ajar - pelajaran (les, studie)labuh - pelabuhan (aanmeren, aanleggen, ankeren - de haven)harap - pengharapan (hopen - de hoop)latih - pelatihan (geoefend - oefening, training)tanya - pertanyaan (vragen - de vraag)

per + an

kawin - perkawinan (trouwen - het huwelijk, de bruiloft)Andere varianten met pe.. an zijn o.a.: peng.. - an, penge.. -an, peny.. -an.

Zelfstandige naamwoorden die worden gevormd met pe.. -an hebben de betekenis van:1. voorval, kwestie, geval2. een handeling die aan de gang is, proces3. een plaats(bepaling)4. een (gebruiks)voorwerp, middel

ke + an

Afleidingen van grondwoorden. Drukken een abstract begrip uit.datang - kedatangan (komen - de komst)turun - keturunan (afdalen - de afstamming)

Opmerking: ke...an wordt ook gebruikt om van een bijvoeglijk naamwoord een zelfstandignaamwoord te vormen

besar - kebesaran (groot - de grootte)tinggi - ketinggian (hoog - de hoogte)cepat - kecepatan (snel - snelheid)

NB (bijzondere gebeurtenis)Ik heb me verslapen - Saya ketiduranIk heb het heel warm (bevangen door de hitte) - Saya kepanasan

61

Samengevat:

U kunt het zelfstandig naamwoord herkennen aan de vorm of samenstelling ervan:1. met pe-, zoals bij pemuda, pemenang.2. met -an, zoals bij lukisan, ajaran.3. met pe - an, zoals bij pelabuhan, pengharapan. *)4. per - an, zoals bij perkawinan, persatuan.5. met ke - an, zoals bij kedatangan, keturunan, kebijaksanaan en kekayaan.¤)6. met -nya, zoals bij besarnya, baiknya en jatuhnya.

Van veel werkwoorden die het voorvoegsel ber of me krijgen kan het zelfstandig naamwoordgevormd worden door ber te vervangen door per, en men/mem in pen/pem en vervolgens hetachtervoegsel -an toe te voegen.

Stamwoord Vervoeging ZelfstandigNaamwoord

lukis melukis lukisan schilderij

ajar mengajar ajaran les, onderricht

jalan berjalan perjalanan reis

jual menjual penjualan verkoop

baca membaca pembacaan lezing, voordracht)

main bermain permainan spel

layan melayani pelayan service

umun mengumumkan pengumuman mededeling

62

beri memberi(kan) pemberian bijdrage, gift, contributie

darat mendarat pendaratan landing

¤)

Vaak wordt vergeten dat het voorvoegsel -ke ook gebruikt kan worden zonder het achtervoegsel-an. Dit gebeurt in deze gevallen:

kehendak - de wil van hendak = willen)kekasih - de geliefde (liefje) van kasih = liefhebbenketua - de voorzitter (de oudste) van tua is oud.

Bijvoeglijke bepalingen staan achter het zelfstandig naamwoord:

Zelfstandig naamwoord: rumah - huisBijvoeglijk naamwoord: besar - groot

(zie ook samengestelde woorden)

rumah nyaman een geriefelijk huis

babi panggang (2 g's!!) geroosterd/gegrilde varken

ayam bakar geroosterde kip

ayam panggang gegrilde kip

cinta sejati echte (ware) liefde

meja bundar een ronde tafel

anak kecil een klein kind

bir dingin koud bier

63

kopi panas warme koffie

penyakit sapi gila gekkekoeienziekte

hujan deras zware regenval

celana panjang/pendek lange/korte broek

makanan kedaluwarsa voedsel dat voorbij de houdbaarheids-datum is (kedaluwarsa=verouderd, over tijd)

(sebuah) cerita panjang een lang verhaal

dunia maya de virtuele wereld

Een opmerking die hier wellicht op zijn plaats is.Wat in uw gedachten op de voorgrond staat (waarop u de meeste nadruk wilt leggen) wordt aanhet begin van de zin geplaatst.

Een groot huis Rumah besar.

Dat huis is groot Rumah itu besar.

Dat grote huis. Rumah besar itu

Dat is een groot huis Itu rumah besar.

Wat een groot huis! Besar rumah itu!

64

Het opzoeken van zelfstandige naamwoorden (kata benda)beginnend met pe-

De afleiding begintmet:

Zoek het stamwoord dat begint met een:

pem + klinker p of m

pen + klinker t of n

peng + klinker 1. k2. of klinker na peng

peny + klinker s of y

Afleiding Opzoeken Nederlands

pemakai pakai de gebruiker

pemotong potong voorwerp waarmee wordt gesneden

penentang tentang de tegenstander

penonton tonton de kijker

penerbang terbang de piloot

penimbang timbang weegschaal

penipu tipu bedrieger

penulis tulis schrijver

65

penumpang tumpang reiziger

penyakit sakit ziekte. De zieke is orang sakit

penyapu sapu de veger

penyaring saring zeef, filter

penyedia sedia leverancier

penyelidik selidik de onderzoeker

penyusul susul samensteller

Samengestelde woorden

Samengestelde woorden (kata majemuk) worden (behoudens een aantal uitzonderingen)niet aan elkaar geschreven, maar ze worden wel als één woord beschouwd met een eigenbetekenis; het lijkt dus alsof we hier te maken hebben met twee aparte woorden.

Ze kunnen bestaan uit:

1. Twee zelfstandige naamwoorden.

sendok bubur paplepel (dus niet bubur sendok )

gempa bumi aardbeving; aardschok

gulung tikar bankroet

kumis kucing een soort kruid

tanda tangan handtekening

66

tanda mata aandenken, souvenir

surat kabar krant

kabar angin gerucht

tanah air vaderland

sapu tangan zakdoek

tata bahasa grammatica

kepala batu stijfkop

mesin pencari zoekmachine

NB. De woorden kunnen niet van plaats verwisseld worden omdat ze anders niet de nieuweeigen betekenis hebben

2a. Een zelfstandig naamwoord en een bijvoeglijk naamwoord.

orang tua ouders

jago merah vuur, brand

kamar kecil toilet, wc

meja hijau rechtbank

orang hutan mensaap, orang-oetan

67

2b. Een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord.

tanggung jawab verantwoordelijkheid

keras kepala stijfkop

lalu lintas verkeer

panjang tangan dief

tata bahasa grammatica

3a. Een zelfstandig naamwoord en een werkwoord.

nasi goreng gebakken rijst - een gerecht.Goreng nasi is "rijst bakken"

meja tulis schrijftafel

tempat duduk zitplaats

kamar makan eetkamer

kapal terbang vliegtuig

kata kerja werkwoord

NB. De volgorde van de samenstellende delen is hier duidelijk omgekeerd aan die in hetNederlands

3b. Een werkwoord en een zelfstandig naamwoord.

lalu lintas het verkeer

gosok gigi tandenborstel, tandpasta

68

sikat gigi tandenborstel

tapal gigi tandpasta

makan hati veel hartzeer hebben

tahu diri zelfkennis

unjuk rasa demonstratie

4. Andere samenstellingen

a. Delen v.d. samenstelling hebben ongeveer dezelfde betekenis.De samenstelling dient dan om het begrip te versterken.

asal usul herkomst, oorsprong

cabai rawit zijn vingers branden, een uitbrander krijgen

campur aduk (door elkaar) mengen

gotongroyong

wederzijdse hulp, solidariteit, samenwerking

kacau balau chaotisch

simpang siur naar verschillende kanten (zo heet een winkelcentrummet o.a. de Matahari in Kuta Bali)

susah payah veel zorgen

sakit payah ernstig ziek

69

tetek bengek futiliteiten, onbenulligheden (diverse kleine zaken etc)

b. delen v.d. samenstelling hebben een verschillende betekenis.

dwi tunggal twee in een

ibu bapak ouders (moeder en vader)

jual beli handelen (koop en verkoop)

kaki lima straathandelaar, straatverkoper, venter

kurang lebih ongeveer (min of meer)

maju mundur heen en weer, twijfelen

masuk angin kouvatten

omong kosong kletspraat

pulang pergi heen en weer (retour)

siang malam dag en nacht

pergi datang komen en gaan

lawan kawan vriend en vijand

NB. Ook hier is de volgorde van de samenstellende delen omgekeerd aan die in hetNederlands (behoudens enkele uitzonderingen)

70

5. Uitzonderingen

Samengestelde woorden worden gewoonlijk niet aan elkaar geschreven. Maar er zijnnatuurlijk ook uitzonderingen. Over het algemeen gaat het hier om woorden waarvanalgemeen wordt geaccepteerd dat zij aanelkaar worden geschreven.

bagaimana (?) hoe (?)

barangkali misschien

bumiputra inheems

kacamata bril

kosakata woordenschat, vocabulaire

olahraga sport

matahari zon

sukarela vrijwilliger

Pancasila de vijf beginselen

NB

Naast samengestelde woorden bestaan er in het Indonesisch ook samengesteldewerkwoorden.

tangung jawab bertanggung jawab mempertanggunjawabkan

penanggungjawab

pertanggungjawaban

tanda tangan bertanda tangan ditandatangani, menandatangani

71

mempertanggungjawabkan - verantwoordelijkheid nemenditandatangani - ondertekend worden (zijn)

Inmiddels heeft u al kennisgemaakt met het aanwijzend voornaamwoorditu = dat;Het aanwijzend voornaamwoord dit = ini.

ini buku - dit is een boek.Of: dit zijn boeken; zie hiervoor het onderdeel meervoud en woordverdubbeling >>buki ini - dit boek.

Meervoud - woordverdubbeling - herhaling

Verdubbeling van woorden (pengulangan kata) komen in het Indonesisch als volgt voor:

1. Verdubbeling van zelfstandige naamwoorden.

a. Om een meervoud aan te duiden en vooral om een verscheidenheid uit te drukken.

rumah-rumah - huizensawah-sawah - rijstvelden

Opmerking:

Het meervoud kan worden aangegeven door verdubbeling. Maar noodzakelijk is dit niet.Hoe zou u bijvoorbeeld: "ziekenhuizen" vertalen? Het enkelvoud is "rumah sakit".1. rumah-rumah sakit2. rumahsakit-rumahsakit

Alléén al "rumah sakit" volstaat.

In een aantal gevallen - bij de toevoeging van een getal bijvoorbeeld of het woord 'banyak' -mag u zelfs niet eens verdubbelen.Ook wanneer uit het (zins)verband blijkt dat er een meervoud(igheid) wordt bedoeld hoeft uniet te verdubbelen.

72

Twee huizen. Dua rumah niet dua rumah-rumah (of rumah² )

Duizend eilanden. Seribu pulau.

Veel kinderen. Banyak anak en niet banyak anak-anak.

Weinig vogels. Sedikit burung.

Alle mensen. Semua orang.

Dat kind praat (te) veel (Dat kindheeft te veel smoel)

Anak itu banyak mulut.

Ik heb veel kleine kinderen Anak saya banyak dan kecil-kecil

Ik poets mijn tanden. Saya menggosok gigi.

Alle huizen. Semua rumah.

Alle ziekenhuizen Semuah rumah sakit

Verscheidene huizen. Beberapa rumah.

Een aantal huizen. Sejumlah rumah.

Elk van de huizen. Setiap rumah.

De (gezamenlijke/alle) reizigers.. Para penumpang.

73

NB.In onderstaande voorbeelden krijgen woorden door verdubbeling een andere betekenis.

agar-agar gelatine gemaakt van zeewier (agar = opdat, zodat)

alun-alun stadsplein (alun = deining, ritme)

anak-anak pop (anak = kind)

cumi-cumi inktvis

gara-gara vanwege het feit dat (gara= rel, tumult)

guna-guna stille kracht (guna =nut)

hari-hari dagelijks (hari=dag)

hati-hati! voorzichtig! (hati = lever)

jangan-jangan

als maar niet (jangan = niet);

kaki-kaki stelt (kaki = been)

kira-kira ongeveer (kira=gedachte)

kuda-kuda : hiermee worden paardachtige voorwerpen bedoeldbijv. een bok bij het turnen. (kuda = paard) / schraag

laba-laba de spin (laba = voordeel)

kunang-kunang

vuurvliegje

kupu-kupu vlinder (kupu = gelijke van stand / afkomst)

mata-mata spion (mata=oog)

74

oleh-oleh cadeautje dat men meebrengt van een reis (oleh = door)

orang-orangan

vogelverschrikker

pura-pura zogenaamd (pura = balinese tempel)

tiba-tiba plotseling (tiba = aankomen, aanbreken, verschijnen)

NB. mudah-mudahan - hopelijk (mudah = makkelijk)

Merk ook de volgende meervoudsvormen op:

alim ulama theologen (v.d. Islam)

alumnus alumni afgestudeerden, oud-leerlingen

datum data data

hakim hukama geleerden

kriterium kriteria kriteria

muslim muslimin moslims

unsur anasir elementen

b. Om een verzameling of verscheidenheid aan te duiden

buah buah-buahan allerlei vruchten;Merk op dat met buah-buah iets anders

wordt bedoeld, n.l. scrotum.

sayur sayur-sayuran allerlei groenten

N.B. In het Nederlands kennen we bijvoorbeeld de verdubbeling bush-bush (bosjes).

75

Meervoud - woordverdubbeling - herhaling [2]

2. Verdubbeling van bijvoeglijke naamwoorden.

a. Ter versterking van het begrip, tevens uitdrukking van het meervoud

rumah besar-besar grote huizen

b. De hoogste graad (overtreffende trap) d.m.v. het gebruik van het voorvoegsel se- en hetachtervoegsel -nya.

lekas selekas-lekasnya zo vlug mogelijk

baik sebaik-baiknya zo goed mogelijk

cepat secepat-cepatnya zo snel mogelijk

kurang sekurang-kurangnya op zijn minst

3. Verdubbeling van werkwoorden.

a. Herhaling van de handeling

(ber)jalan (ber)jalan-jalan wandelen

tukar bertukar-tukar uitwisselen

melihat melihat-lihat rondkijken

duduk duduk-duduk "een beetje zitten te zitten"

N.B.

Nu weet u waarom Indonesiërs in Nederland soms "lopen-lopen", of "kijken-kijken" zeggen.De uitdrukking "kijken-kijken en niet kopen" wordt door Nederlanders ook vaak gebruikt.

76

b. Verdubbeling met het voorvoegsel ber- en het achtervoegsel -an duidt wederkerigheid aan.

kenal berkenal-kenalan kennismaken

c. Het voorvoegsel ber- bij telwoorden ter aanduiding van een verzameling.

berdua-dua met zijn tweeën

berpuluh-puluh tientallen

c2. Ber- bij zelfstandige naamwoorden dient ter aanduiding van een herhaling of intensiteit.

bertahun-tahun jarenlang

berbeda-beda verschillen, uiteenlopen

sehari-hari dagelijks

d. Wederkerigheid door het gebruik van me-

pukul pukul-memukul(dus niet memukul-pukul)

elkaar slaan

surat surat-menyurat corresponderen

tendang tendang-menendang elkaar schoppen

sogok sogok-menyogok omkopen

Nb.

Om wederkerigheid uit te drukken kunt u ook het woord saling gebruiken:* saling menyurat (fout is: saling surat-menyurat)* saling memukul

* Selama hari raya Idul Fitri orang-orang saling berkunjungan ke rumahsanak keluarga. - Gedurende Idul Fitri zoeken familieden elkaar thuis op.Overigens kunnen deze woorden itu en ini ook vertaald worden met 'het' of 'de'.

77

Anak sakit itu - het / dit zieke kind.Hidup (kehidupan) ini sulit - Het leven is moeilijk.

Meervoud - woordverdubbeling - herhaling [3]

4. Verdubbeling door middel van klankverandering

a. Verandering van klinkers

bolak-balik heen en weer (retour)

corat-coret krabbels, graffiti

gilang-gemilang schitterend, glinsterend, prachtig

(ber)gembar-gembor brallen, het uitschreeuwen

gerak-gerik bewegingen, gebaren

kelap-kelip flikkeren

kocar-kacir verward

mesam-mesem (zuinig) glimlachen

morat-marit overhoop, doorelkaar, wanorde

mundar-mandir heen en weer lopen

pernak-pernik kleine snuisterijen

serba-serbi allerlei (zaken)

ongah-angih waggelen(d)

serbah-serbih slonzig (v. kledingstukken)

78

teka-teki raadsel

tindak-tanduk handelwijze, gedrag

warna-warni veelkleurig (beraneka warna)

b. Verandering van medeklinkers

beras-petas allerlei soorten rijst

coreng-moreng smerig, vervuild

lauk-pauk allerlei bijgerechten

ramah-tamah gezellig, informeel;

beramah-tamah vriendelijk met elkaar omgaan

sayur-mayur allerlei soorten groenten

serta-merta onmiddellijk, meteen

5. Enkele veel voorkomende verdubbelingen

tiap tiap-tiap elk, elk afzonderlijk

masing masing-masing respectievelijk, stuk voor stuk, elk afzonderlijk*)

apa apa-apa iets

apa tidak apa-apa niets

benar Kamu benar-benarseorang kalvinis.

Kamu benar-benar

Je bent echt een CalvinistJe bent echt erg houterig/stijf

79

sangat kaku.

hati hati-hati! voorzichtig!

kadang kadang-kadang soms

kira kira-kira ongeveer

lain dan lain-lain enzovoort

mula mula-mula aanvankelijk, sinds

*) Het gebruik van masing-masing en tiap-tiap. Hoewel beide woorden synoniemen zijn, bestaater een verschil in hun gebruik.Tiap-tiap wordt altijd gevolgd door een zelfstandig naamwoord. Bij masing-masing is dit niethet geval, maar wordt dit zelfstandig naamwoord reeds genoemd.

Tiap-tiap kelompok terdiri atas20 orang.

- Elke groep bestaat uit 20 personen.

Kelompok² itu masing-masingterdiri atas 20 orang.

- Die groepen bestaan elk uit 20 personen.

Samenvatting:

Betekenis Voorbeeld

Overtreffende trap(hoogste graad)

sebanyak-banyaknya, setinggi-tingginya

Vaak (herhaling) dikejar-kejar, dicium-cium

Vergelijking (net als) anak-anakan, kuda-kudaan

Versterking baik-baik, banyak-banyak

Wederkerigheid pukul-memukul, tendang-menendang

80

Omstandigheid,gebeurtenis

ketik-mengetik, tanam-menanam

Neiging (nogal, ietwat,etc.)

kemerah-merahan, kemalu-maluan

Verscheidenheid tumbuh-tumbuhan, buah-buahan

Steming, gevoel tidur-tiduran, bernyanyi-nyanyi

Meervoud kuda-kuda, orang-orang

'Hebben' in de betekenis van bezitten

Pak Amin ada isteridan anak.

Meneer Amin heeft vrouw en kinderen.

Buku saya banyak. Ik heb veel boeken.

Pohon itu berbuahbanyak.

Die boom heeft veel vruchten.

Saya tidak ada uang. Ik heb geen geld.

Kami ada bami danbakso.

Wij hebben bami en bakso.

(In de betekenis van "We hebben bami en baksoop het menu staan." Dus, er is bami en bakso.

Hier heeft ada dus ook de betekenis van "aanwezig zijn".

81

Het koppelwerkwoord 'zijn' ontbreekt

Mereka bangkrut. Zij zijn bankroet.

Pisau saya tajam. Mijn mes is scherp.

Rumah itu besar. Dat huis is groot.

Meja itu bundar. Die tafel is rond.

Saya lelah. Ik ben moe.

Kamu pertama. Jij bent eerst.

Itu salah. Dat was/is fout.

Ini apa? Wat is dit?

Apa soalnya? Wat is het probleem?

Apa soalnya? - Wat is het probleem (de kwestie)?

Voor het gebruik van apa >>Voor het gebruik van het achtervoegsel nya >>

82

'Ada ' - 'zijn', in de betekenis van 'aanwezig zijn', 'zich bevinden':

Ibu Y. ada di rumah? Is mevrouw Y. thuis?

Di sini ada berapa kamar? Hoeveel kamers zijn er hier?

Di kota ada banyak toko. Er zijn veel winkels in de stad.

'Ada' vooraan in een zin betekent 'er is', 'er was', 'er zijn', 'er waren':

Ada kamarkosong.

Er is een lege kamer. Of, er zijn lege kamers. Zie hiervoor meervouden verdubbeling >>

Ada kapalbanyak.

Er zijn veel schepen.

Ada rumah besar. Er zijn grote huizen.

Ada gula, adasemut.

Waar suiker is, daar zijn veel mieren.

Ada berapa haridalam setahun?

Hoeveel dagen telt een jaar?

83

'Adalah' wordt gebruikt om iets nader te bepalen:

Saya adalah saya. Ik ben ik.

Dia adalah guru. Hij is leraar

Segala permulaan adalahsukar.

Alle begin is moeilijk.

Pembeli adalah raja. De klant is koning.

Lelaki itu adalah ayah saya. Die man is mijn vader

Waktu adalah uang. Tijd is geld.

Telomoyo adalah (sebuah)gunung

yang terletak di Jawa Tengah.

Telomoyo is een berg die opMidden-Java ligt.

Borobudur adalah salah satu

monumen kuno terbaik didunia.

De Borobodoer is een van de mooiste

oudste monumenten op aarde

Ilmu pengetahuan adalahkekuatan.

Kennis is macht.

NB: Het achtervoegsel -lah wordt ook gebruikt om iets te benadrukken, een bevel te verzachtenof om beleefdheid uit te drukken.

84

Onbepaalde voornaamwoorden

men orang

iemand seorang

iedereen seseorang

niemand tidak ada siapa, tiada siapa

iets apa-apa, sesuatu

niets tidak apa-apa

alle(n) semua(nya)

alles semua(nya), segala(nya), segala-galanya

al wie, wie (dan)ook

siapa-siapa, barang siapa, siapa juga

al wat, wat ook apa-apa, barang apa

de een of ander salah satu, salah seorang, sesuatu

het een of ander salah satu, salah suatu

ieder, elk masing-masing, tiap-tiap orang *), seseorang

*) Het gebruik van masing-masing en tiap-tiap. Hoewel beide woorden synoniemen zijn, bestaater een verschil in hun gebruik.Tiap-tiap wordt altijd gevolgd door een zelfstandig naamwoord. Bij masing-masing is dit niethet geval, maar wordt dit zelfstandig naamwoord reeds genoemd.

85

Tiap-tiap kelompok terdiri atas20 orang.

- Elke groep bestaat uit 20 personen.

Kelompok² itu masing-masingterdiri atas 20 orang.

- Die groepen bestaan elk uit 20 personen.

De vraagzin met 'apa'

Wanneer u vraagt "Drinkt Slamet koffie met melk?", dan blijft de woordvolgorde hetzelfde.U kunt volstaan met met een vraagteken of een vragende toon. Die worden eventueel versterktdoor de toevoeging van het vragend voornaamwoord 'apa' of 'apakah' (deftiger).

(Apa) Mas Slamet minum kopi susu?Anda mempunyai kakak atau adik ? - Heeft u een oudere of jongere broer (zus)?Ada toko-toko di dekat rumah Anda? - Zijn er winkels dicht bij u huis?

Apa wordt gebruikt als inleiding van vragende zinnen, wanneer er geen andere vragendvoornaamwoord in de zin voorkomt.Het vragend voornaamwoord 'apa' komt nooit achteraan de zin te staan in tegenstelling tot'apa' in de betekenis van 'wat?' of 'wat voor?', dat dikwijls achteraan wordt geplaatst.

Spreekt u Nederlands? Dapatkah Anda berbicara bahasa Belanda?

- Anda berbicara bahasa Belanda?

- Apa(kah) Anda berbicara bahasa Belanda?

Is het ontbijt al klaar? - Apa(kah) sarapan sudah siap?- Sarapan sudah siap? (informeel)

Wilt u naar dedierentuin?

- Anda ingin (berkunjung) ke kebun binatang?- Apa Anda ingin (berkunjung) ke kebun binatang?

86

Houdt u van wandelen? Apa Anda suka berjalan?

Heeft u al ontbeten? Anda sudah makan pagi?

Is dit cadeau voor mij? Hadiah ini untuk saya?

Is hij een grootcomponist?

Dia komponis besar?

Is de man van Titinontrouw?

Suami Titin selingkuh?

Wat is dat? Apa itu?

Wat is het probleem? Apa soalnya?

Mag ik mij evenvoorstellen?

Bolehkah saya memperkenalkan diri?

Is de markt zondagsgeopend?

Apakah pasar buka pada hari minggu?

Komen jullie vanavond? Apakah kalian datang malam ini?

Studeer jij in Tilburg? Apakah kamu belajar di Tilburg?

Wachten jullie op ons? Apakah kalian menunggu kami?

Heb je het druk op ditmoment?

Apakah kamu sibuk saat ini?'

87

'Apa' achteraan de zin wordt vertaald door 'wat?' of 'wat voor?'

Heeft U al gedronken? Apa Anda sudah minum?

Wat heeft u gedronken? Anda minum apa?

Wat wilt u drinken? Anda mau minum apa?

Wat scheelt hem? (wat voor ziekte heefthij?)

Dia sakit apa?

Wat is dat voor een vrucht? Itu buah apa?

Wat vraagt die man? Orang itu minta apa?

Inversie (omdraaien onderwerp en persoonsvorm)

Let u ook eens op de onderstaande zinnen:

Andakah orang yang saya cari ? - Bent u de persoon/man die ik zoek?Sudahkah Anda makan pagi? - Heeft u al ontbeten?Sudahkah Anda mempunyai website? - Heeft u al een website?Gelapkah ruangan itu? - Is die ruimte donker? (Is het donker in die ruimte?)Benarkah dia akan datang? - Is het zeker dat hij komt/zal komen?Sakitkah ibumu? - Is je moeder ziek?Inginkah Anda berkunjung ke kebun binatang? - Wilt u de dierentuin bezoeken?Maukah kamu keluar? - Wil je uitgaan?

In deze gevallen plaatst men het partikel -kah achter datgene (of de persoon) waarover men devraag stelt en waarover men uitsluitsel wil hebben (e.e.a. duidt dus op een vraag waarop mendringend een antwoord wil hebben). Het is ook een methode om een zin wat fraaier of de vraagwat beleefder of deftiger te maken.

88

Het gebruik van -nya

1. -nya achter een zelfstandig naamwoord maakt daarvan het bezittelijk voornaamwoord van de3e persoon (enkelvoud cq. meervoud)

- bukunya - zijn/haar boek- Tuhan selalu mengasihi semua hambaNya - De Heer (God) houdt (altijd) van al zijn dienarenOpmerking: nya verwijst hier naar een godheid, dus -Nya

2. Door het gebruik van -nya kunnen van bijvoeglijke naamwoorden of werkwoordenzelfstandige naamwoorden gemaakt worden. Nya wordt hierbij gebruikt als lidwoord.

baik - baiknya (het goede)sayang - sayangnya (jammer, het jammere)Jalannya cepat - Hij loopt snel (Zijn lopen is snel)

3. Ter vervanging van dia/ia (persoonlijk voornaamwoord 3e persoon):

Kemarin aku naikkereta api, katanya

Gisteren reisde ik met de trein, zei hij (volgens zijnwoorden/zeggen)

Saya ingin mintatolong kepadanya.

Ik wil hem om hulp vragen. (kepada=aan) N.b. - minta = vragenom iets te krijgen.- tanya = vragen om iets te weten te komen.

Ibu tidak menegurnyasejak itu.

Moeder was sindsdien niet vriendelijk tegen hem.(stamwoord=tegur, vriendelijk bejegenen)

Ayam jagoku dipotongibu kemarin.

Dagingnya dibuatgulai.

Mijn haan werd gisteren door moeder geslacht. Van het (zijn)vlees werd gulai gemaakt. (daging=vlees)

Saya amatmencintainya.

Ik houd heel veel van haar.(stamwoord: cinta, houden van)

89

4. Gecombineerd met het voorvoegsel se- drukt het een graad uit.

sebaik-baiknya - zo goed mogelijk

5. Andere

rupanya - 't schijnt, schijnbaaragaknya - vermoedelijk, zo te zien

N.B.

Nya kan ook 'overbodig' gebruikt worden:

Bagus rumah itu! - Wat is dat huis mooi!Bagusnya rumah itu! - Wat is dat huis mooi!

De voorvoegsels be, ber, bel

Waar komt u vandaan? Dari mana asal Anda?Dari mana Anda berasal?

De voorvoegsels be, ber, bel worden gebruikt om een werkwoord in de toestandvorm teplaatsen.

henti berhenti stilstaan, stoppen

kerja bekerja werken

ajar belajar belajar

jalan berjalan lopen

90

a. De vorm met ber- komt het meest voor:

b. De vorm met be- komt voor bij werkwoorden die met een r beginnen, en vaak ook bijwoorden waarvan de eerste lettergreep op er eindigt zoals 'kerja'.

c. De vorm met bel komt alleen voor bij het stamwoord ajar.Het voorvoegsel ber- wordt dus vóór het stamwoord geplaatst. Begint het stamwoord meteen r, dan verdwijnt de r van het voorvoegsel (ber-), zodat er nooit 2 r's naast elkaar komente staan: ber-rambut (behaard) wordt berambut.

opmerking:

1.mengajar - (iemand iets) leren, onderwijzenbelajar - (zelf iets) leren2.voor een getal geplaatst betekent een woord met het voorvoegsel be- met z'n:dua - berdua - met z'n tweeënof in onderstaand voorbeeld een eenheid:

satu - bersatu - één worden (zijn), zich verenigen

Het voorvoegsel ber- (2)

Voor de liefhebber volgt hier een opsomming van betekenissen van woorden die met hetvoorvoegsel ber- beginnen:

1. Bezit, eigenschap (ber + zelfstandig naamwoord)2. Iets dragen3. Zich door middel van iets vervoeren/verplaatsen4. Zich gedragen als5. Beroep, de kost verdienen6. Een wederzijdse actie (ber + dubbele stamwoord + -an)7. Iets doen voor zichzelf8. Iets vieren9. Iets verwerven10. Iets uiten11. Een handeling verrichten (zoals aangegeven in het stamwoord)

91

12. Een veelheid13. Gebruik maken van14. Een bepaalde eigenschap bezitten (hebben)- af te leiden uit het bijvoeglijk naamwoord

1. rambut Zij heeft blond haar. Dia berambut pirang.

warna (kleur) rood van kleur, met

een rode kleur,roodgekleurd.

berwarna merah.

uang (geld) Hij is een gefortuneerdman.

Dia orang beruang.(Nb. het zsnw beruang = beer)

hasil

(resultaat,opbrengst)

Dia berhasil. Hij heeft succes

2. kacamata T. draagt een bril T. berkacamata.

3. sepeda Ik ga met de fiets naarschool

Saya bersepeda ke sekolah.

4. tukang Hij werkt alshandwerkman.

Dia bertukang.

5. jual Hij verkoopt fruit. Dia berjual buah-buahan.

6. salaman Wij schudden elkaar dehand.

Kami bersalaman.

7. cukur H. is zich aan hetscheren.

H. sedang bercukur.

8. ulang tahun Vandaag is K. jarig Hari ini K. berulang-tahun

92

9. hadiah Wie kreeg de eersteprijs?

Siapa berhadiah pertama?

10. kata Ik zei "Nee" Saya berkata "Tidak."

kata Mevrouw zei "Ik moetnaar de markt."

Ibu berkata "Saya harus ke pasar."

11. (main)

judilibur

- Zij gokken dag en

nacht- Ik ben op vakantie

- Mereka berjudi sehari semalam- Saya berlibur ...

12. gemerlap Duizenden sterrentwinkelen aan de

hemel

Ribuan bintang bergemerlapan di langit.

13. bahasa Spreek jij Engels? Kamu berbahasa Inggris?

14. diam Hasan houdt zich stil Hasan berdiam

Conversatie

A. Apa Bu Asri sudahbersuami?

Is mevrouw Asri al getrouwd?Heeft mevrouw Asri al een man?

B. Sudah. Dan sudahberanak juga.

Ja, ze is al getrouwd. En ze heeft ookkinderen.

A. Berapa anaknya? Hoeveel kinderen heeft zij?

B. Dua. Twee.

93

A. Apakah Bu Asri bekerjadi kantor?

Werkt mevrouw Amir op een kantoor?

B. Ya, dia manajer bank.Dia bergaji besar.

Ja, zij is directeur van een bank.Zij heeft een groot salaris.

A. Tak heran. Dia berumahbesar

dan bagus.

Dat verbaast mij niet (Niets te verwonderen)Zij heeft een groot en mooi huis.

B. Dan bermobil Mercedesjuga.

En zij bezit ook een Mercedes.

A. Dia berbahagia! Zij is gelukkig!

B. Ya, suaminya bekerja

juga.Jadi mereka banyak

uang.

Ja, haar man werkt ook.Zij hebben dus veel geld.

Omdat de vorm met ber- erg formeel is zult u het in de dagelijkse omgang ook nauwelijks horen.Anak kecil itu sedang bermain-main - Dat kind is aan het spelen wordt"Anak kecil itu sedang main" of "lagi main".

Het voorvoegsel 'me'

Veel werkwoorden worden gebruikt met het voorvoegsel me.Het voorvoegsel me- duidt op activiteit.Voorbeeld met terkam - aanvallenPassieve zin: De muis wordt door de kat aangevallen.Actieve zin : De kat valt de muis aan.

Passief: Tikus diterkam kucing.Actief : Kucing menerkam tikus.

94

Enkele regels voor het gebruik van het voorvoegsel 'me'

1. stamwoord begint met een klinker: 'ng' wordt toegevoegd.

ambil (nemen) me-ambil ---> mengambilelak (ontwijken) me-elak ---> mengelakiris (snijden) me-iris ---> mengirisubah (veranderen) me-ubah ---> mengubah

2. Stamwoord begint met 'g', 'ng' wordt aan de stam toegevoegd (zoals in 1.)

gapai (grijpen, beetpakken) me-gapai ---> menggapaiprobeer zelf: ganggu (storen), gubah (samenstellen, componeren), goreng (bakken)

3. Stamwoord begint met de letter 'h', 'ng' wordt aan de stam toegevoegd (zoals in 1.)

hindar = elak (ontwijken, vermijden) me-hindar --> menghindarprobeer zelf: hantam (slaan), halau (wegjagen, opjagen), hitung (tellen)

4. Stamwoord begint met een 'k', de 'k' wordt vervangen door 'ng'

kubur (begraven) me-kubur ---> menguburprobeer zelf: kurung (opsluiten), kupas (schillen, pellen)

5. Stamwoord begint met 'p', de 'p' wordt vervangen door 'm'

putar (draaien) me-putar ---> memutarprobeer zelf: pinjam (lenen), potong (snijden), pikir (denken)

6. Stamwoord begint met een 's', de 's' wordt vervangen door 'ny'

suruh (bevelen, opdragen) me-suruh ---> menyuruhprobeer zelf: sikat (poetsen), seret (slepen), samar (vermommen)

7. Stamwoord begint met een 't', de 't' wordt vervangen door 'n'

tari (dansen) me-tari ---> menari

95

probeer zelf: tukar (wisselen), teliti (onderzoeken), tabrak (botsen), tulis (schrijven)

Schematische voorstelling

BasisvormStamwoord begint met

Voorvoegsel

m-, n-, ny-, l-, r-, w-, y,- me-

p me+m-

t- me+n-

k- me+ng-

s- me+ny-

h-, g-, kh-, of klinker meng+stamwoord

d-, c-, j- men+ stamwoord

b-, f- mem+stamwoord

In het vervolg van deze cursus verstaan we onder een stamwoord (of grondwoord)een woord dat zonder voor- of achtervoegsel in het woordenboek staat.

Enkele voorbeelden

makan (me)makan eten

lihat melihat zien

rebut merebut vechten om

rokok merokok roken

96

Enkele voorbeelden

pakai memakai gebruiken, dragen

pesan memesan bestellen

pikir memikir denken

pukul memukul slaan

tangis menangis huilen

tanyak menanyak vragen

taruh menaruh (neer)leggen, plaatsen

tawar menawar onderhandelen, afdingen

terima menerima ontvangen

tilpun menilpun telefoneren

timbul menimbul opduiken

titip menitip in bewaring geven, toevertrouwen,meegeven

tukar menukar ruilen

tulis menulis schrijven

tolong menolong helpen

tunggu menunggu wachten

tusuk menusuk steken, prikken

kasih mengasih liefhebben, geven

kenal mengenal kennen

kirim mengirim (ver)sturen

kunjung mengunjung een bezoek brengen aan

97

Enkele voorbeelden

sangka menyangka vermoeden

sapu menyapu vegen

sebut menyebut noemen

ajak mengajak meevragen (uitnodigen), aansporen

urus mengurus regelen

ganggu menggangu storen

dapat mendapat krijgen

dengar mendengar horen

jual menjual verkopen

cari mencari zoeken

balas membalas beantwoorden

bantu membantu helpen

beri memberi geven

Vraag: Aan welke zin geeft u na lezing van het bovenstaande de voorkeur?

Slamet haalt een boek.

1. Slamet ambil buku.2. Slamet mengambil buku.

98

Het gebruik van memper-

Het voorvoegsel memper wordt gebruikt om iets extra te benadrukken. Bijvoorbeeld om ietswat klein is of groot nog kleiner of nog groter te maken.

Wanneer memper gebruikt wordt bij een bijvoeglijk naamwoord, dan vervalt het achtervoegsel-kan.

cepat - mempercepat - versnellen;lambat - memperlambat - vertragen;besar - memperbesar - vergroten;kuat - memperkuat - versterken;

Soms heeft een werkwoord zowel het voorvoegsel memper- als het achtervoegsel -kan.In dit geval is het voorvoegsel per eigenlijk overbodig.

sembah - mempersembahkan - menyembahkan - aanbieden

N.B.Bij werkwoorden als memperbaik (goedmaken, reparen), memperbaru (vernieuwen) enmemperoleh (verkrijgen) gebruikt men altijd het achtervoegsel -i: memperbaiki, memperbarui,memperolehi.

memper- Betekenis Voorbeeld

a. Maken tot(voor zelfstandig naamwoord)

memperistri

b. Doen zijn / worden(voor zelfstandig naamwoord)

memperbudak

c. Vermeerdering(voor bijvoeglijk naamwoord)

99

Het voorvoegsel 'ter'

a. Dit voorvoegsel dient om aan te duiden dat een handeling per ongeluk of is verricht, per vergissing (onbedoeld) of onbewust. (tertidur - in slaap vallen)

b. Om het passieve verleden deelwoord te vormen - toestand. (terletak - is gelegen, ligt)c. een mogelijkheid (terdengar - te horen).d. emotionele expressie (tertawa - lachen, tersenyum - glimlachen).e. voorafgegaan door tidak (=niet) duidt het op een onvermogen of onmogelijkheid (tidak terbeli - niet te koop)

f. bij het gebruik van ter + bijvoeglijk naamwoord construeren wij een overtreffende trap. (zie trappen van vergelijking)

Voorbeelden

atur teratur ordelijk, geordend, regelmatig

bakar terbakar in brand gevlogen, verbrand

beli terbeli te koop, omkoopbaar

buat terbuat gemaakt

buka terbuka open

buru-buru

terburu-buru

haastig, gehaast

dapat terdapat gevonden, aangetroffen

dengar terdengar te horen, hoorbaar

injak terinjak vertrapt, per ongeluk erop trappen

kejut terkejut geschrokken

letak terletak liggen, gelegen

makan termakan opgegeten

jadi terjadi gebeurd, plaatsgevonden

jatuh terjatuh (ge)vallen

100

Voorbeelden

bangun terbangun wakker geworden

tidur tertidur in slaap gevallen

kenal terkenal bekend(st)

paksa terpaksa gedwongen worden

pisah terpisah gescheiden

sangka tersangka verdacht; tersangka kan ook "de verdachte" betekenen; dat hangtvan de context af.

sebut tersebut vermeld, genoemd

sedia tersedia voorradig

senyum tersenyum glimlachen

sesat tersesat verdwaald

tabrak tertabrak aangereden

tinggal tertinggal achtergelaten, achtergebleven

tutup tertutup gesloten

Buku saya dirobek olehAsri.

Mijn boek is door Asri verscheurd.

Buku saya terobek. Mijn boek is gescheurd.

Buku saya terobek olehAsri.

Mijn boek is per ongeluk door Asri verscheurd.

101

Het maken van de overtreffende trap

Een andere functie van het voorvoegsel ter- is om van een bijvoeglijk naamwoord deovertreffende trap te maken.

besar terbesar groot - grootste

masyhur termasyhur beroemd - beroemdst

tinggi tertinggi hoog - hoogste

penting terpenting belangrijk - belangrijkst

baik terbaik goed - best

buru-buru terburu-buru haast hebben -haastig, gehaast

Het voorvoegsel 'di'

Dit voorvoegsel geeft aan dat datgene dat de handeling ondergaat, het onderwerp van de zin is.* Di en het werkwoord worden aan elkaar geschreven!

Surat ini ditulis - Deze brief (is) werd geschreven (onderwerp = surat ini)Mobilnya belum dibetulkan - zijn auto is nog niet gerepareerd (onderwerp = mobilnya)

Opmerking:Dit voorvoegsel moet men niet verwarren met het voorzetsel di dat een plaats aanduidt - op, te,in: di sini, di rumah, di kota, di Jakarta* Di en de plaatsaanduiding worden niet aan elkaar geschreven!

Actief en Passief - Het gebruik van di en oleh

Zoals we in de introductie hebben gezien, hebben zinnen in het Indonesisch het volgendepatroon:

Onderwerp - werkwoord - lijdend voorwerp - bepalingen.

102

Maar, wanneer wij in het Nederlands bijvoorbeeld zeggen:[1] Ik heb dit boek al gelezen (Saya sudah membaca buku ini), zegt de Indonesiër vaak:[2] Dit boek werd (is) al door mij gelezen (Buku ini sudah saya baca).

Opmerking: de aandacht gaat uit naar het boek, niet naar de persoon die het leest!

[1] noemen wij een actieve zin, en [2] een passieve zin.

Merk ook op:

a. dat in constructie [1] het stamwoord (grondwoord) baca het voorvoegsel me-krijgt(overgankelijk werkwoord) en dat in constructie [2] dit voorvoegsel vervalt.

a2. dat in constructie[2] (de passieve vorm) het stamwoord altijd wordt voorafgegaan door hetpersoonlijk voornaamwoord: geheel (saya/aku, engkau) of verkort (ku-, kau-).

b. dat in constructie [2] de Indonesiër de nadruk legt dan wel zijn volle aandacht richt ophet boek (het lijdend voorwerp van constructie [1]).

Een verklaring voor deze constructie is, dat de Indonesiër meer object georiënteerd is dansubject georiënteerd

Nb. Misschien kunt u een en ander vergelijken met het schrijven van een sollicitatiebrief,waarbij u niet begint met "Ik" etc. maar met bv. "Uw advertentie in .. heb ik..", "In de krantvan .. las ik ..", etc.

c. dat constructie [2] niet vertaald wordt met: Buku ini sudah dibaca oleh saya.

N.b. Let ook op de plaats van het voegwoord sudah

Buku ini sudah saya baca - Dit boek heb ik al gelezen (letterlijk: Dit boek al heb ik gelezen)

103

Een ander voorbeeld:

Ik heb dat paard nietgekocht.

[1] Saya tidak membeli(kan) kudaitu.

[2] Kuda itu tidak saya beli.

N.b. Let op de plaatsing van "tidak"Kuda itu tidak saya beli - Letterlijk: dit paard niet heb ik gekocht.Taalpuristen vinden de constructie "Kuda itu saya tidak beli" niet baku (standaard) en dit geldtook voor "Buku ini saya sudah baca", in het voorafgaand voorbeeld.

Actief en Passief - Het gebruik van di en oleh [2]

A.

De combinatie van het voorvoegsel di + stamwoord (grondwoord)kunnen we vergelijken met deonvoltooid verleden tijd van het koppelwerkwoord worden.ditendang - werd geschoptditembak - werd neergeschoten, beschotendipukul(i) - werd geslagen (dipukuli = werd voortdurend geslagen)

- Dat huis werd nog niet verkocht

of evt.- Dat huis is nog niet verkocht

(geworden)

- Rumah itu belum dijual.

- Mijn rijst werd door de hondopgegeten.

- Mijn rijst is door de hondopgegeten

(geworden).

- Nasi saya (nasiku) dimakan anjing.

- Die koe werd al verkocht.

- Die koe is al verkocht(geworden).

- Sapi itu sudah dijual.

104

B.Het voorvoegsel di + stamwoord in combinatie met oleh (door) wordt gebruikt wanneer:het onderwerp:

I. een persoonlijk voornaamwoord is van de derde persoon enkelvoud of meervoud: (d)ia,beliau, mereka.II. een zelfstandig naamwoord is

- In dit geval wordt (d)ia vervangen door -nya.- Oleh kan eventueel vervallen.

I.

Actief:Dokter memeriksa saya. - De dokter onderzocht mij.

Passief:Saya diperiksa oleh dokter. - ik werd door de dokter onderzocht.Actief:Tini menulis surat itu. - Tini schreef die brief.(dia menulis surat itu.)Passief:Surat itu ditulis oleh Tini. - Die brief werd door Tini geschreven. (evt. ...is door Tinigeschreven.)(surat itu ditulis olehnya.)Actief:(D)ia menjual kuda itu. - Hij verkocht dat paard.

II.

Passief:

Kuda itu dijual olehnya. - Dat paard werd door hem verkocht- Dat paard is door hem verkocht (geworden)

Kuda itu dijualnya. - Dat paard is door hem verkocht (geworden)

105

- Dat paard werd door hem verkocht.

Kuda itu sudah dijual. - Dat paard is al verkocht (geworden)

Kuda itu sudah dijualolehnya.

- Dat paard is al door hem verkocht (geworden);- Dat paard werd al door hem verkocht.

2. Bij het gebruik van andere persoonsvormen (ik, jij, wij, jullie) wordt di + oleh niet gebruikt.

Saya membaca pengumuman itu. - Ik las die aankondiging.Pengumuman itu saya (aku) baca. - De aankondiging werd door mij gelezen.Opmerking:aku baca wordt kubaca (optioneel)

Dus niet: pengumuman itu dibaca oleh saya.Kami mencontoh pekerjaannya. - Wij kopieerden zijn werk.Pekerjaannya kami contoh. - Zijn werk werd door ons gekopieerd.Niet: pekerjaannya dicontoh oleh kami.

Niet Maar

Pengumuman itu dibaca olehsaya (aku)

Pengumuman itu saya (aku) baca

Buku itu sudah dibaca oleh saya Buku itu sudah saya baca

Nota itu ditulis oleh kamu Nota itu kamu tulis

Pekerjaannya dicontoh oleh kami Pekerjaannya kami contoh

Situs Anda sudah divalidasi olehkami

Situs Anda sudah kami validasi

Surat itu ditulis oleh (d)ia Surat itu ditulis olehnya

pengumuman - aankondiging situs - website

106

En nu alles op een rijtje:

- Actief - - Passief -

Saya membeli buku itu. Buku itu saya beli (kubeli)

Kamu membeli buku itu. Buku itu kamu beli (kaubeli)

Kami membeli buku itu. Buku itu kami beli.

Dewi membeli buku itu. Buku itu dibeli (oleh) Dewi.

Dia membeli buku itu. Buku itu dibelinya / dibeli olehnya.

Mereka membeli buku itu. Buku itu dibeli (oleh) mereka.

Adik saya membeli bukuitu.

Buku itu dibeli (oleh) adik saya.

Die brief heb ik al ontvangen. Surat itu sudah kuterima.

Die brief heb jij al ontvangen. Surat itu sudah kauterima.

Die brief heeft hij al ontvangen. Surat itu sudah diterimanya.

Die brief hebben wij al ontvangen. Surat itu sudah kami (kita) terima.

Die brief hebben jullie al ontvangen. Surat itu sudah kalian terima.

Die brief hebben zij al ontvangen. Surat itu sudah diterimanya.

Dewi haalt een boek. Dewi mengambil buku.

107

Het boek dat gehaald wordt. Buku yang diambil.

Het boek dat door mij gehaald wordt. Buku yang saya ambil.

Het boek dat door mij gehaald wordt. Buku yang kuambil.

Het boek dat door jou gehaald wordt. Buku yang engkau ambil.

Het boek dat door jou gehaald wordt. Buku yang kauambil.

Het boek dat door Dewi gehaald wordt. Buku yang diambil (oleh) Dewi.

Het boek dat door haar/hem gehaaldwordt.

- Buku yang diambil olehnya- Buku yang diambilnya.

Etc.

N.B. Tegenwoordig is de beperking van het gebruik van di + oleh tot de 3e persoon volgenssommige taalkundigen nauwelijks meer houdbaar.Dus, onderstaande zinsconstructies kunnen voorkomen:

1a.aku sudah minum kopi itu / kopi itu aku sudah minum (ipv kopi itu sudah kuminum)

1b.kopi itu sudah diminum oleh-ku./ sudah diminum kopi itu oleh-ku/ sudah diminum oleh-ku kopi itu

108

Betekenis van het voorvoegsel se-

1. één. (telwoord)

seekor anjing een hond

segelas air een glas water

sepuluh tien

sejuta een miljoen

N.B.Se (of sa) is afgeleid van het niet meer gebruikte telwoord esa, dat één betekent.Dit esa zien we terug in "Tuhan yang Maha Esa", De Ene, dat wil zeggen God.

Zie ook hulptelwoorden/classificeerwoorden >>

2. 'n. (onbepaald lidwoord)

seorang tani - 'n boersepotong - 'n, een stuk

3. even ... als (vergelijking)

Rumah saya sebesar rumah anda - mijn huis is even groot als die van u.Sebesar telur ayam - Zo groot als een kippenei.

Zie ook trappen van vergelijking >>

4. het geheel

seumur hidup - het gehele leven

5. met verdubbeling van het grondwoord + -nya: een (hoge) graad.

sebaik-baiknya - zo goed mogelijk

109

6 a. met een werkwoord: nadat (= een ingetreden toestand)

sedatangnya - na zijn komst.sepulangku - na mijn thuiskomst

b. met een bijvoeglijk naamwoord: een gelijkheid (zie 3.)

7. Andere

sesudah itu daarna

sesudahnya nadat

sebelumnyaTerima kasih sebelumnya.

alvorens, bij voorbaatBij voorbaat dank.

sejenak even, een ogenblik

selamanya altijd

sekonyong-konyong plotseling, ineens

selengkap mungkin zo volledig mogelijk

Het achtervoegsel -an

Functie.

Het achtervoegsel an achter een werkwoord kan betekenen:

1. het voorwerp van de handelingmakan - eten; makanan - voedselminum - drinken; minuman - drank

110

2. het resultaat van de handeling(meng)atur- ordenen, schikken; aturan - regeling(me)mikir - denken ;pikiran - gedachte

3. het middel van de handeling(me)nimbang - wegen, afwegen; timbangan - weegschaal(me)mikul -dragen; pikulan - draagstok

4. de plaats van de handeling(me)labuh - aanleggen; labuhan - ankerplaats

Opm.

a. Achter een zelfstandig naamwoord geplaatst kan het betekeneneen verscheidenheid, complexsayuran - allerlei groentenbuahan - allerlei vruchten

b. de verdubeling versterkt de betekenis van de verscheidenheidsayur-sayuranbuah-buahan

Het achtervoegsel 'kan'

A. Het achtervoegsel -kan wordt in het Indonesisch veel gebruikt.

1. Dit vormt een werkwoord waarbij de handeling geschiedt voor of ten behoeve van een ander(mencarikan, membelikan, membuatkan). Iets voor iemand doen, een handeling verrichten vooriemand.De begunstigde (meewerkend voorwerp) moet in dit geval direct achter het werkwoord komen.

Dia membelikan saya oleh-oleh. Hij kocht cadeau's voor mij.

Orang itu mencarikan anakyakerja.

Hij zocht werk voor zijn kind.

111

In bovenstaande gevallen vervangt het achtervoegsel -kan het voorzetsel 'untuk' / 'buat' (voor).

Zie noot. ¤)

2. Het gevormde werkwoord kan de betekenis hebben van laten, laten worden of iets doen,maken dat.In het algemeen: het doen geschieden of plaatsvinden vanhetgeen het stamwoord uitdrukt.

Onder een stamwoord (of grondwoord) verstaan we: een woord dat zonder voor- ofachtervoegsel in het woordenboek staat.

Dia sudah menjelaskan pelajaranitu. (jelas)

Hij heeft die les al verduidelijkt.

Toko A. menurunkan harga.(turun)

Toko A. heeft de prijzen verlaagd (laten zakken.)

Berjalan kaki menyehatkanbadan.(sehat)

Wandelen maakt het lichaam gezond.

Opmerking:

a. Er zijn een aantal werkwoorden die met of zonder -kan niet verschillen in betekenis:mengantar(kan) - vergezellen, brengen naarmenyebut(kan) - noemen

b. Het werkwoord terjemahkan (vertalen) komt nooit voor zonder -kan.

c. Een aantal werkwoorden hebben met (of zonder) -kan een andere betekenispinjam - lenen pinjamkan - uitlenensewa - huren sewakan - verhuren

3. Werkwoorden met de achtervoegsels -kan zijn overgankelijk: ze hebben een lijdendvoorwerp bij zich.Dit betekent niet dat alle overgankelijke werkwoorden op -kan eindigen. Een algemeen regel ishiervoor niet te geven.

112

Het gebruik van 'kan' en 'i'

Het gebruik van de achtervoegsels -kan en ook -i kan nogal verwarring opleveren.Doch vaak is het gebruik ervan een kwestie van taalgevoel.Hetgeen we gepresenteerd hebben zijn slechts een aantal regels.

Met betrekking tot werkwoorden die een beweging aanduiden kan onderstaand voorbeeld alsgeheugensteun dienen.

Saya menaikkan bendera. Ik hijs de vlag. - de vlag beweegt.

Toko A. menurunkan harga.(turun)

Toko A. heeft de prijzen verlaagd (laten zakken.)

Saya menaiki (mendaki)gunung.

Ik beklim de berg. - de berg staat stil.

Bapak menduduki kursi. Vader zit op de stoel.

Bapak mendudukkan adik di(atas) kursi.

Vader zet broertje op de stoel.

¤) Noot.

Vergelijken we deze twee zinnen:

1. Saya membuka akan Bapak pintu itu - Ik open voor U die deur; Ik open die deur voor U.2. Saya membuka pintu itu akan Bapak- Ik open voor U die deur; Ik open die deur voor U.

1. In dit voorbeeld kan membuka akan samengetrokken worden tot membuka-kan.Saya membukakan Bapak pintu itu.Hetzelfde kunnen we toepassen op "Dia membeli akan saya oleh-oleh", "Orang itu mencari akananakya kerja".Dit (Maleise) akan heeft de betekenis van "ten behoeve van", "voor".2. In dit voorbeeld kan niets worden samengetrokken.

113

De achtervoegsels -man, -wati, -wan

Het Indonesisch kent geen woordgeslacht. Indien het noodzakelijk is om het geslacht aan teduiden, dan plaatst men achter het zelfstandig naamwoord het woord laki (of laki-laki) voormannelijke en perempuan voor vrouwelijke woorden, bijv. anak laki (jongen), anak perempuan(meisje).

Daarnaast gebruikt men in het Indonesisch ook de achtervoegsels wan, man (mannelijk) of wati(vrouwelijk). (Deze achtervoegsels zijn overgenomen uit het Sanskriet)

Voorbeelden

warta wartawan nieuws journalist

sastra sastrawan letteren,letterkunde

letterkundige

seni seniman kunst kunstenaar

seni seniwati kunst kunstenares

peraga peragawati opzichtigpersoon

mannequin

peraga peragawan mannequin

karya karyawan werk werknemer

karyawati werkneemster

114

Voorts komen in het Indonesisch nog onderstaande vormen voor:

mannelijkenk.

vrouwelijkenk.

meervoud(man. & vr.)

muslim muslimat muslimin moslim

mukmin mukminat mukminin gelovige

dewa dewi dewata

(Bali, pulaudewata)

god/godin

putra putri zoon/dochter

pemuda pemudi jongeman/jonge vrouw

mahasiswa mahasiswi student/studente

- Putra en putri zijn overgenomen uit het Javaans/Sundanees en het zijn in die talen deftigeremanieren om respectievelijk anak laki-laki (kinderen) en anak perempuan te zeggen.U moet beide woorden gewoon niet gebruiken.

- Voor dieren gebruikt men jantan (mannelijk) en betina (vrouwelijk).

ayam jantan haan *)

ayam betina kip

kuda betina merrie

kambing betina geit

kambing jantan bok

115

wanita dames (vooral te lezen op toiletten)

pria heren

waria samentrekking van wanita & pria, benamingvoornamelijk voor travestieten e.a.

*) (ayam) jago is volkstaal en overgenomen uit het Javaans.

116

Basisgrammatica 2

Veel werkwoorden worden gebruikt met de voorvoegsels me en ber.Me- duidt op activiteit en ber- op een toestand.

Vooral het voorvoegsel me neemt andere vormen aan.Het wordt bijvoorbeeld meng voor een klinker: meng-inap (logeren). Als me combineert meteen woord dat met een 's' begint, wordt dat een 'y'. Dan ontstaan woorden met als eerste vierletters meny.Voorbeeld:stamwoord: sapu - vegenActieve vorm: menyapu

Zie hiervoor het opzoeken van werkwoorden, de voorvoegsels me en ber en de sitemap >>NB. Deze voorvoegsels behoren tot het formeel taalgebruik.

Toekomende tijd en verleden tijd

Het hulpwerkwoord akan (zullen) duidt toekomst aan, sudah of telah verleden.

1.

o.t.t. Ik kleed mij aan. Saya berpakaian

o.v.t. Ik kleedde mij aan. Saya berpakaian.

o.t.t.t. Ik zal mij aankleden. Saya akan berpakaian.

o.v.t.t. Ik zou mij aankleden. Saya akan berpakaian.

v.t.t. Ik heb mij aangekleed. Saya telah berpakaian.

v.v.t. Ik had mij aangekleed. Saya telah berpakaian.

117

v.t.t.t. Ik zal mij aangekleed hebben. Saya telah akan berpakaian.

v.v.t.t. Ik zou mij aangekleed hebben. Saya telah akan berpakaian.

2.

o.t.t. Ik eet (nu). (sekarang) Saya makan, Saya sedang makan.

o.v.t. Ik at (gisteren) (kemarin) Saya makan.

o.v.t. Zoëven at ik Tadi saya makan.

v.t.t. Ik heb al gegeten. Saya sudah makan.

v.t.t. Ik heb net gegeten. Saya baru maken.

o.t.t.t. Ik zal eten. Saya akan makan.

Zoals u ziet kunt u door het gebruik van akan, telah of sudah al tijden vormen.Maar ook door middel van aanduidingen zoals kemarin - gisteren; baru(san) - net, pas; tadi -zoëven; sedang - bezig zijn met; tahun lalu - vorig jaar; tahun depan - volgend jaar.Deze bepalingen van tijd worden zo veel mogelijk aan het begin van de zin geplaatst.

Het opzoeken van werkwoorden (kata kerja)

Een groot aantal werkwoorden en zelfstandige naamwoorden is afgeleid van stam- ofgrondwoorden door middel van voor- en achtervoegsels.

Het opzoeken van afleidingen met ber-, ter-, di-, me-, meng, memper-, -kan, -i, levert geenmoeilijkheden op.

118

Moeilijke gevallen doen zich voor bij afleidingen met het voorvoegsel me wanneer erwijzigingen ontstaan van het stamwoord.Deze wijzigingen ontstaan bij stamwoorden die beginnen met een k, p, t en s

De afleiding begintmet:

Zoek het stamwoord dat begint met een:

mem + klinker p of m

men + klinker t of n

meng + klinker 1. k2. of klinker na meng of ng

meny + klinker s of y

Afleiding Opzoeken Nederlands

memahami paham begrijpen

memakai pakai gebruiken; dragen (van kleding)

memaluNB; memalukan

palu (=hamer)

malu(bijvoeglijknaamwoord)

slaan met een hamerzich schamen voor.

memamah mamah kauwen

119

memaparkan papar uitleggen, verklaren

memandang pandang kijken naar, overzien

memendekkan pendek (=kort) verkorten, afkorten

memesan pesan bestellen

memfitnahkan fitnah belasteren

memikir pikir denken, nadenken

memikul pikul dragen

memotong potong knippen

memukul pukul slaan

memutar putar (rond)draaien

menandatangani tandatangan ondertekenen

menakutkan takut bang maken

menangis tangis huilen

menerima terima aanvaarden; accepteren

menambah tambah vermeerderen

menembus tembus doorboren, doorsteken

menanya tanya vragen

120

menarik tarik trekken, aantrekken

menegaskan tegas (duidelijk,helder)

1. verduidelijken2 nadrukkelijk verzekeren; verklaren, bevestigen.

menelusuri telusur nazoeken (in Google!)

mengandang kandang in een hokje plaatsen

mengarang karang opstellen (van een boek, verhaal)

mengendalikan kendali beheersen; besturen; beteugelen

mengirim kirim (ver)sturen, (ver)zenden

mengiring iring vergezellen, begeleiden

menonton tonton kijken naar

menukar tukar ruilen

menulis tulis schrijven

menunggu tunggu wachten op

menunjukkan tunjuk aanwijzen

menyalin salin overschrijven, kopiëren

menyampaikan sampai overbrengen van groeten(menyampaikan salam kepada)

menyantai santai relaxen, z. ontspannen

121

menyayang sayang liefhebben, houden van

menyebabkan sebab veroorzaken

menyelamati selamat gelukwensen; een selamatan houden voor

menyelimuti selimut bedekken, camoufleren

menyelimutkan selimut toedekken

menyelenggarakan selenggara verzorgen (van b.v.b. radio-uitzending);organiseren.

menyembah sembah aanbidden; hulde brengen aan

menyemprot semprot spuiten, bespuiten

menyendok sendok oplepelen, opscheppen

menyesal sesal spijt hebben, betreuren

menyelesaikan selesai afmaken; voltooien; beëindigen

menyelonjorkan selonjor strekken (van de benen)

menyerah(kan) serah overdragen, overgeven

menyetujui setuju goedkeuren; instemmen met;akkoord gaan met

menyulut sulut aansteken (van een sigaret)

menyuntik suntik inenten

122

menyunting sunting bewerken, editen (van een tekst)

menyuruh suruh gebieden, iemand iets laten doen

menyusui susu melk geven (borstvoeding geven)

Zelfstandige naamwoorden (kata benda)

Afleidingen van zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en werkwoordendoor middel van de voorvoegsels pe, per, ke en het achtervoegsel kan leveren eveneensweinig moeilijkheden op. Lastige gevallen doen zich voor bij die woorden die beginnen methet voorvoegsel pe, wanneer de spelling van het grondwoord een verandering ondergaat.

Voor deze gevallen gelden dezelfde regels als die bij de afleidingen met me bijwerkwoorden. In plaats van me leest u dan pe.

Grondwoorden - Grondwoordelijke werkwoorden

Dit is een lijst van stamwoorden (of grondwoorden) die in de actieve vorm geen me + -kan ofme- + -i behoeven of ook geen ber-.

Deze stamwoorden kunnen dus zonder voor- of achtervoegsel gebruikt worden.Zij zijn onovergankelijk (er is geen lijdend voorwerp) en een zin bestaat dus uit een onderwerp- werkwoord + bepalingen.Hun betekenis verandert echter wel, wanneer zij met een voor- of achtervoegsel gebruiktworden.

Voorbeelden:

Dia ada di sini - hij is hier.Dia mengadakan pesta - hij organiseert een feest(= laten/doen plaatsvinden, laten/doen zijn, tot stand brengen.

Laku - gewild, gretig aftrek vindenMelakukan - doen, verrichten, uitvoeren

123

Bangun - wakker wordenMembangunkan - wekken, oprichten

Dapat - kunnenMendapat - verkrijgen, vindenMendapatkan - bezoeken, opzoekenMendapati - bevinden, aantreffen

Tinggal - blijven, vertoevenMeninggal - verlatenMeninggal dunia - sterven (de wereld verlaten)

ada aanwezig zijn, zich bevinden

balik terugkeren

bangkit oprijzen

bangun wakker worden

baring liggen

benci haten

boleh kunnen, mogen

buka open

cinta liefhebben

dapat kunnen

datang komen

diam stil zijn, zwijgen; wonen

duduk (di) zitten (op)

124

gagal (dalam) falen

gugur afvallen

habis beëindigen, eindigen

harap hopen

harus moeten

hendak willen, verlangen

hidup (di) wonen (te), leven

hilang verloren gaan, verdwijnen

hinggap neerstrijken

ingat (pada) (zich) herinneren

ingin graag willen

jadi groeien, gedijen

jaga wakker worden

jatuh (ke) vallen (in)

karam vergaan, schipbreuk lijden

kasih liefhebbeen

keluar (dari) naar buiten gaan (van)

kenal (dengan) (her)kennen (van)

kembali (ke) terugkeren (van), teruggaan

lahir (di) geboren zijn (in), geboren worden

125

kawin (dengan) trouwen (met)

laku gewild, in trek zijn

lalu voorbijgaan

lari hardlopen

lenyap verdwijnen

lupa vergeten

maju vooruitgaan

makan eten

mandi baden

masuk (ke) binnengaan

mati sterven

mau willen

mesti moeten

minum drinken

mundur achteruitgaan

naik klimmen, naar boven gaan

nyanyi zingen

percaya vertrouwen

pergi gaan

pikir denken

126

pindah verhuizen

pulang naar huis gaan

rebah omvallen, neerstorten

roboh instorten

runtuh instorten

sampai aankomen, komen tot

sayang begaan zijn (met)

singgah aanleggen

suka (akan) lusten, houden van

tahu weten

takut bang zijn

tampil naar voren komen

tenggelam zinken, ondergaan (zon), verdrinken

terbang vliegen

terbit opkomen

terjun afspringen

tiba (di) aankomen

tidur (di) slapen

timbul opkomen, aan e oppervlakte komen

tinggal blijven, verblijven (wonen)

127

tumbuh groeien

tunduk bukken, buigen

tunggu wachten

turun uitstappen, naar beneden gaan

turut meedoen aan, meegaan

Tiap-tiap hari matahariterbit/tenggelam (terbenam).

Elke dag gaat de zon op / onder.

Kami mandi empat kali sehari. Wij baden vier maal per dag.

Harga barang² di pasar turun/naik.

De prijzen van de goederen op de markt zijn gedaald /gestegen.

Nanti pukul 8 saya pergi kestasiun.

Straks om acht uur ga ik naar het station.

Saya tinggal di Denpasar. Ik woon in Denpasar.

Pencuri itu lari , lalu dia jatuh. De dief rende weg, vervolgens viel hij.

Anak itu mau bermain di jalan. Dat kind wil op straat spelen.

Indien uw conversatie met Indonesiërs beperkt blijft tot het stellen van eenvoudige vragen ofhet geven van eenvoudige aanwijzingen of mededelingen, dan zult u ongetwijfeld kunnenvolstaan met het gebruik van stamwoorden zonder voor- of achtervoegsels.Maar in het moderne Indonesisch is het noodzakelijk dat u gebruik maakt van deze voor- ofachtervoegsels en dat u kennisneemt van de verschillende werkwoordsvormen.

In het "pasar Maleis" worden deze voor- of achtervoegsels weggelaten.Degenen die enkel door het gebruik van deze sterk vereenvoudigde taal denken veel te wetenover het Indonesisch, zullen na het lezen van een Indonesische krant of het luisteren naar eenIndonesische toespraak al snel uit hun droom geholpen worden.

128

Voorbeeld:

kirim zenden

mengirim zenden

mengirimkan toezenden

mengirimi zenden aan

kirim-mengirim elkaar toezenden

saling mengirim elkaar toezenden

berkirim-kiriman elkaar toezenden

berkirim salam een groet zenden

pengirim afzender

pengiriman verzending

kiriman zending

N.B Onder vervoeging verstaan wij een vormverandering die een werkwoordondergaat, afhankelijk van: 1. de persoon: 1e, 2e, 3e persoon.2. het getal: enkelvoud, meervoud.3. de tijd: tegenwoordige, toekomende, verleden tijd.4. de wijze: gebiedend, aantonend.5. vorm: actief, passief.6, het geslacht: mannelijk, vrouwelijk (bijvoorbeeld in het Frans).

129

Het opzoeken van zelfstandige naamwoorden (kata benda)beginnend met pe-

De afleiding begintmet:

Zoek het stamwoord dat begint met een:

pem + klinker p of m

pen + klinker t of n

peng + klinker 1. k2. of klinker na peng

peny + klinker s of y

Afleiding Opzoeken Nederlands

pemakai pakai de gebruiker

pemotong potong voorwerp waarmee wordt gesneden

penentang tentang de tegenstander

penonton tonton de kijker

penerbang terbang de piloot

penimbang timbang weegschaal

penipu tipu bedrieger

penulis tulis schrijver

130

penumpang tumpang reiziger

penyakit sakit ziekte. De zieke is orang sakit

penyapu sapu de veger

penyaring saring zeef, filter

penyedia sedia leverancier

penyelidik selidik de onderzoeker

penyusul susul samensteller

Het voorvoegsel 'me'

Veel werkwoorden worden gebruikt met het voorvoegsel me.Het voorvoegsel me- duidt op activiteit.Voorbeeld met terkam - aanvallenPassieve zin: De muis wordt door de kat aangevallen.Actieve zin : De kat valt de muis aan.

Passief: Tikus diterkam kucing.Actief : Kucing menerkam tikus.

Enkele regels voor het gebruik van het voorvoegsel 'me'

1. stamwoord begint met een klinker: 'ng' wordt toegevoegd.

ambil (nemen) me-ambil ---> mengambilelak (ontwijken) me-elak ---> mengelakiris (snijden) me-iris ---> mengirisubah (veranderen) me-ubah ---> mengubah

2. Stamwoord begint met 'g', 'ng' wordt aan de stam toegevoegd (zoals in 1.)

131

gapai (grijpen, beetpakken) me-gapai ---> menggapaiprobeer zelf: ganggu (storen), gubah (samenstellen, componeren), goreng (bakken)

3. Stamwoord begint met de letter 'h', 'ng' wordt aan de stam toegevoegd (zoals in 1.)

hindar = elak (ontwijken, vermijden) me-hindar --> menghindarprobeer zelf: hantam (slaan), halau (wegjagen, opjagen), hitung (tellen)

4. Stamwoord begint met een 'k', de 'k' wordt vervangen door 'ng'

kubur (begraven) me-kubur ---> menguburprobeer zelf: kurung (opsluiten), kupas (schillen, pellen)

5. Stamwoord begint met 'p', de 'p' wordt vervangen door 'm'

putar (draaien) me-putar ---> memutarprobeer zelf: pinjam (lenen), potong (snijden), pikir (denken)

6. Stamwoord begint met een 's', de 's' wordt vervangen door 'ny'

suruh (bevelen, opdragen) me-suruh ---> menyuruhprobeer zelf: sikat (poetsen), seret (slepen), samar (vermommen)

7. Stamwoord begint met een 't', de 't' wordt vervangen door 'n'

tari (dansen) me-tari ---> menariprobeer zelf: tukar (wisselen), teliti (onderzoeken), tabrak (botsen), tulis (schrijven)

Schematische voorstelling

BasisvormStamwoord begint met

Voorvoegsel

m-, n-, ny-, l-, r-, w-, y,- me-

132

p me+m-

t- me+n-

k- me+ng-

s- me+ny-

h-, g-, kh-, of klinker meng+stamwoord

d-, c-, j- men+ stamwoord

b-, f- mem+stamwoord

In het vervolg van deze cursus verstaan we onder een stamwoord (of grondwoord)een woord dat zonder voor- of achtervoegsel in het woordenboek staat.

Enkele voorbeelden

makan (me)makan eten

lihat melihat zien

rebut merebut vechten om

rokok merokok roken

pakai memakai gebruiken, dragen

pesan memesan bestellen

pikir memikir denken

pukul memukul slaan

tangis menangis huilen

133

Enkele voorbeelden

tanyak menanyak vragen

taruh menaruh (neer)leggen, plaatsen

tawar menawar onderhandelen, afdingen

terima menerima ontvangen

tilpun menilpun telefoneren

timbul menimbul opduiken

titip menitip in bewaring geven, toevertrouwen,meegeven

tukar menukar ruilen

tulis menulis schrijven

tolong menolong helpen

tunggu menunggu wachten

tusuk menusuk steken, prikken

kasih mengasih liefhebben, geven

kenal mengenal kennen

kirim mengirim (ver)sturen

kunjung mengunjung een bezoek brengen aan

sangka menyangka vermoeden

sapu menyapu vegen

sebut menyebut noemen

ajak mengajak meevragen (uitnodigen), aansporen

urus mengurus regelen

134

Enkele voorbeelden

ganggu menggangu storen

dapat mendapat krijgen

dengar mendengar horen

jual menjual verkopen

cari mencari zoeken

balas membalas beantwoorden

bantu membantu helpen

beri memberi geven

Vraag: Aan welke zin geeft u na lezing van het bovenstaande de voorkeur?

Slamet haalt een boek.

1. Slamet ambil buku.2. Slamet mengambil buku.

Het achtervoegsel 'i'

Het achtervoegsel -i , in combinatie met me- woorden.

1. Het gevormde Me-i werkwoord komt vaak overeen met het Nederlandse voorvoegsel be- + werkwoord.

Dia menduduki kursi saya. Hij zit op mijn stoel. (Hij bezet mijn stoel)

2. Het Me-i werkwoord in de betekenis van geven of voorzien van, lenen, brengen, bezorgen.

De begunstigde (meewerkend voorwerp) komt direct achter het werkwoord.

135

warnai kleur geven

gulai suiker toevoegen/geven

Dia mengirimi ibunya surat. Hij stuurde zijn moeder een brief.

In bovenstaand geval vervangt het achtervoegsel -i het voorzetsel 'kepada' (aan).

3. Me-i werkwoord betekent een herhaling of voortduring of intensivering van een handeling.

Wayan memukuli adiknya. Wayan sloeg zijn broertje (voortdurend).

Saya menyirami bunga.

(van siram)

Ik geef de bloemen water. Ik begiet de bloemen.

Serdadu menembaki musuh. De soldaat schiet op zijn vijand(en).

4. Me-i werkwoord in de betekenis van een bepaalde houding hebben tegen over iets of iemand hebben/aannemen.

Ia menyukai cerita Wayang. Hij houdt van Wayangverhalen.

Bapak memarahi Budi. Vader geeft Budi een standje.

5. Me-i werkwoord in de betekenis van 'maken dat'.

menyakiti (van sakit) ziek maken

Anak itu mengotori bajunya. Dat kind maakt zijn hemd vuil.

6. Me-i werkwoorden in de betekenis van iets aanbrengen bij (op, in aan) iets of iemand.

136

Saya menandatangani surat itu. ik heb die brief ondertekend.

Dokter mengobati orang yang sakit

itu.

De dokter geeft de man die zo ziek is medicijnen.

N.B.

- Woorden die op -i eindigen hebben in het Nederlands vaak het voorvoegsel be-: iets be-treden, iets be-schrijven, iets be-

planten, be-rijden, iets be-klimmen, etc.

Ik beklim de berg. Saya menaiki gunung.

Ik begiet de planten.

Ik geef de planten water.

Saya menyirami tanaman.

- Werkwoorden met het achtervoegsel -i zijn overgankelijk (hebben een lijdend voorwerp)

137

Basisgrammatica 3

Voorzetsels

ke = naar (richting, doel, een beweging naar)di = in, aan, te, op (plaatsbepaling, een zijn op, in etc.)dari = van (herkomst, van iets of iemand vandaan komen) *)

Deze voorzetsels kunnen daarnaast samen met andere voorzetsels gebruikt worden:

antara tussen

atas boven

bawah beneden

belakang achter

dalam binnen, in

dekat bij

depan voor

keliling rond(om)

luar buiten

muka voor

pinggir rand, buitenkant

samping kant, zijde

138

sebelah naast

seberang overkant

sekitar rond(om)

sisi kant, zijde

tengah midden

Bij de combinaties 'di dalam', 'di depan' en 'di dekat', wordt 'di' vaak achterwege gelatenvanwege de dubbele 'd' klank.

Andere veel voorkomende voorzetsels zijn:

akan voor, ten behoeve van, om te

akan van, op

bagi voor, ten behoeve van, wat .. betreft

dari van

dengan met

sama met

hingga tot, tot aan

karena om

139

oleh door

melalui door, via

kepada, pada aan, tot, op, in, aan

sampai tot

serta benevens, alsmede, (en) ook

tanpa zonder

tentang over

untuk voor

Voorbeelden

Di depan umum. In het openbaar.

Dari timur ke barat. Van het oosten naar het westen.

Bukuku kauletakkan di mana? Waar heb je jouw boek neergelegd?

Buku itu saya letakkan ke atasmeja.

Ik heb het (dat) boek op tafel gelegd.

Buku itu terletak di atas meja. Het boek ligt op tafel.

Buku itu saya ambilkan dari atasmeja.

Ik heb dat boek van tafel genomen.

140

Hari ini saya ke kota. Vandaag ga ik naar de stad.

Kursi ini dibuat dari jati. Deze stoel is van jati(hout) gemaakt.

Dia berasal dari Surabaya. Hij is afkomstig van Surabaya.

Jam itu diletakkan pada dinding. Die klok werd aan de muur geplaatst.

Pindahkan kursimu ke sampingkanan.

Verplaats je stoel naar rechts.

Pada awal bulan depan. Aan het begin van de volgende maand.

Dari jauh. Van ver, uit de verte

Saya tertarik akan / tentang... Ik ben geinteresseerd in..../ Ik heb belangstellingvoor...

Saya bertanya kepada ibu.. Ik vraag aan moeder...

Dia membuat kopi susu untuksaya.

Hij maakt koffie met melk voor mij.

Dia membuatkan saya kopi susu. Hij maakt koffie met melk voor mij.

Ini untuk Anda Dit is voor u.

Untuk menulis dengan baik dalamBahasa Indonesia, Anda harus

banyak membaca.

Om goed Indonesisch te schijven moet u veel lezen.

141

NB. Er zijn ook werkwoorden die een vast voorzetsel bij zich hebben:

tergantung (dari)pada - afhangen vaningat akan - z. herinnerenminta maaf atas - z. verontschuldigen voorpercaya pada (akan) - geloven in, vertrouwen hebben op

NB. Voorzetsels worden los van het woord dat daarop volgt geschreven, ook al is dat woord ookeen voorzetsel.Vóór de nieuwe spelling van 1972 gebeurde dit niet. Toen scheef men dus b.v. dirumah (thuis)i.p.v di rumah.

Uitzonderingen zijn o.a. kepada, daripada, omdat deze combinaties (samenstelling) vanwoorden normaliter als één woord worden beschouwd

NB: ke luar = naar buiten; (naar binnen = ke dalam)keluar (als tegengesteld woord van masuk - naar binnen gaan) = naar buiten gaan, uitgaan(werkwoord!)

** diletakkan, dibuat - in deze gevallen is di een voorvoegsel.

*) Dari kan ook betekenen 'gemaakt van'.Meja itu dari kayu jati - Die tafel is van teak-hout.

Gebruik nooit dari in de betekenis van 'toebehoren aan'Van mij = saya punya, milik saya, kepunyaan sayaVan wie? = milik siapa?Van wie? (informeel) = punya siapa?

142

Voegwoorden

Voegwoorden (kata penghubung, kata sambung) gebuikt u om twee zinnen met elkaar teverbinden.Voegwoorden komen uitsluitend aan het begin van een hoofd- of bijzin voor.

als (ji)kalau, bila, apabila

als(of) seolah-olah

daarna kemudian, lalu, setelah itu, sesudah itu, sesudahnya

daarom oleh karena itu, sebab itu

daarvoor sebelum itu, sebelumnys

dan kemudian, maka

dat bahwa

dus, toen maka

en dan

en, bovendien lagipula

en, terwijl serta

hoewel walaupun, meskipun, namun, biarpun

indien jika, jikalau

maar (akan)tetapi, melainkan

143

mits asal(kan)

namelijk, dat wilzeggen

yaitu

nadat sesudah itu, setelah itu

niettemin meskipun begitu

of atau

ofschoon, hoewel walaupun, meskipun, sungguhpun, biarpun, sekalipun

om akan, untuk

omdat, vanwege karena, oleh karena, sebab

ondanks namun

opdat supaya, agar, biar

sedert sejak

teneinde agar

terwijl sambil, sedang(kan)

toen ketika, waktu, tatkala

tot(dat) sampai, sehingga

totdat, zodat (se)hingga

144

vervolgens selanjutnya, kemudian

voordat sebelum

wanneer bila(mana), (ji)kalau, apabila

want, omdat(reden)

sebab, karena

zodat, dus jadi

zodat sehingga

zowel .. als baik ... maupun

De aardbeving was zo hevig,(zo)dat zelfs grote bomen hard

stonden te schudden.

Gempa (bumi) itu sedemikianhebatnya, sehingga pohon-pohon besar juga tergancung

keras.

Opm:

1 Het voegwoord melainkan gebruiken we wanneer we een tegenstelling tot uitdrukking willenbrengen:Bukan dia bersalah, melainkan saya - Niet hij is fout, maar ik.Buku saya bukan buki ini, melainkan itu - Dit is niet mijn boek maar dat.

2. Maka dari itu - daarom, daardoor

145

Ontkenning/Bevestiging

1. Om een zin ontkennend te maken gebruiken we in het Indonesisch het woord 'tidak':

Dit is niet makkelijk. Ini tidak gampang / mudah. (gampang = volks)

Hij is niet gekomen. Dia tidak datang.

Hij is niet hier. Dia tidak di sini.

Hij is niet gelukkig. Dia tidak bahagia.

Ik wil niet. Saya tidak mau.

Ik ben er niet gelukkig/blijmee

Saya tidak senang.

Dat mag niet. Dat is niettoegestaan.

Itu tidak boleh.

Let wel dat we in bovenstaande gevallen te maken hebben met werkwoorden en bijvoeglijkenaamwoorden die ontkennend gemaakt worden.

2. Hebben we te maken met zelfstandige naamwoorden of persoonlijke voornaamwoorden dangebruiken we 'bukan':

Is dit jouw fiets? Nee. Ini sepeda kamu? Bukan.

Dit is niet mijn fiets. Ini bukan sepeda saya.

Hij is Hasan niet. Dia bukan Hasan.

Dat bedoelde ik niet. Bukan itu maksud saya.

Ik ben geen Indonesiër. Saya bukan orang Indonesia.

146

N.B. Bukan - vaak afgekort als 'kan' - aan het eind van een zin betekent: toch, nietwaar?

Dia guru, bukan? - Hij is leraar, nietwaar? / Hij is toch leraar?

3. Belum *)

Belum kunnen we vertalen met 'nog niet'.Maar het wordt ook gebruikt als een beleefdere of minder definitieve manier om 'tidak' tezeggen.

Bent u al getrouwd? Nee (nogniet).

Anda sudah menikah? Belum.

Hij is nog niet gekomen. Dia belum datang.

*) Wanneer u op een vraag die men u stelt ontkennend moet antwoorden gebruik dan geenrechtstreekse 'tidak' alleen, maar gebruik - afhankelijk van de vraag - bijvoorbeeld de volgendeantwoorden:

1. Belum - Nog niet.2. Belum pernah - Nog nooit.3. Saya tidak terima - Dat begrijp ik niet.4. Saya kurang tahu - Ik weet het niet.5. Saya kurang yakin - Ik ben er niet zo zeker van.

Wanneer een Indonesier u vraagt of u getrouwd bent antwoordt u met :"Saya sudah / belummenikah".Want 'kawin' duidt op een ongehuwde (sexuele) relatie tussen personen.Vrijgezellen maken vaak het grapje: Belum menikah sudah kawin ..x. kali.Afhankelijk van de context - of de spreker zichzelf of iemand anders bedoelt - te vertalen als:Hij is nog niet eens (met haar) getrouwd en hij is al een x aantal keren met haar (of metanderen) naar bed geweest.

147

NB. In de volkstaal worden vaak de verkorte vormen 'tiada' (tidak ada) of 'tak' gebruikt

Udi tiada di sini - Udi is niet hier.Ini tak gampang - Dit is niet gemakkelijk.

Samenvattend:

Bevestiging

ja ya

zeker tentu

inderdaad memang

juist betul, benar

Ontkenning

nee (1) tidak

nee (2) bukan

nog niet, nog geen belum

nog nooit belum perah

niet doen jangan (zie gebiedende wijs)

niet nodig tidak perlu

niet hoeven tidak usah

148

Bron Afbeelding: Bahasa Kita Bahasa Indonesia (SD dan MI Kelas 1)

Persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden.

ik saya (formeel); aku (in

informelesituaties, vrienden onder

elkaar e.d.)

mijn saya, aku, -ku

jij kamu, engkau jouw kamu, -mu

jij, u Anda (algemeen enonpersoonlijk)

jouw,uw

Anda, etc.

hij, zij,het

dia, ia zijn,haar

-nya

hij, zij beliau (voor hoogeplaatstepersonen)

-nya

wij kami, kita ons,onze

kami, kita

149

jullie kalian, kamu sekalian, Andasekalian

jullie kalian

zij mereka hun mereka, -nya

Kamu: wordt gebruikt tegen veel jongere personen of tegen ondergeschikten of personeel.Engkau: wordt in gesprekken zelden gebruikt.

Wanneer u iemand wilt aanspreken maak dan gebruik van de gewoneaanspreekvormen >>.

Kami, wij, gebruikt men wanneer men spreekt tot een derde (of derden) die niet tot de eigenwij-groep behoort (behoren). Anders gebruikt men Kita.Dus:1. Kami - wij exclusief de aangesprokene(n)2. Kita - wij inclusief de aangesprokene(n)1. Anda tinggal di sini, tetapi kami akan berangkat sekarang.

U blijft hier, maar wij vertrekken nu.2. Mari kita pergi!

Kom laten we gaan!

Ik heb een boek. Saya mempunyai buku.

Dat boek is vanmij.

Buku itu kepunyaanku/milikku

Dat is mijn boek Itu bukuku.

Dat is jouw boek. Itu bukumu.

jouw collega partnermu kerja

Dat boek is vanhem.

Buku itu kepunyaannya(punya=hebben, bezitten; kepunyaan=bezit).

150

Dat is zijn boek. Itu bukunya.

Hij is van mij Dia milikku.

Wij beiden. Kita berdua.

Zij beiden. Mereka berdua.

Zij zijn allen hier Mereka semua disini.

II.

Aku cinta (ke)padakamu;

Aku cinta kepadamu;

Ik hou van je. Het woordje cinta komt in Indonesischeliedjes veelvuldig voor. Een ander woord is "kasih".

Cintamu dan cintaku Jouw liefde en mijn liefde.

Cintanya pada uangbesar

Zijn liefde voor geld is groot

Meja itu panjang.

Panjangnya satumeter.

Die tafel is lang.Zijn lengte is 1 meter.

Udi lapar.Makannya banyak.

Udi heeft honger.Hij eet veel.

Kami salingmencintai.

Wij houden van elkaar.

Saling. Elkaar (wederzijds)

N.B. Het bezittelijk voornaamwoord wordt achter het zelfstandig naamwoord geplaatst.

151

Aanspreekvormen

Nenek

foto:© Ed Vos, Tilburg

We hebben reeds kennisgemaakt met enkele aanspreekvormen - kata sapaan of aanspreektitels -waarmee de Indonesiër zich bedient wanneer hij iemand aanspreekt.

Naast eigennamen of verkortingen daarvan - zoals San voor Hasan, of Doel voor Abdoellah - zijndeze aanspreektitels bijvoorbeeld:

Aanspreektitels

Abang, Bang Broer. Voor een man ouder in leeftijd.

Adik, Dik Voor een jongere man of vrouw (jongen/meisje, broer/zus)

Anda Onpersoonlijk, te vergelijken met het Engelse 'You'

Anak, Nak Kindje

Ayah, Yah Voor een oudere man.

Bapak, Pak 'Meneer'. Voor een oudere man die men bijv. niet goed kent.

Bibi, Bi Tante. Voor een oudere vrouw.

Dikau Jij. Wordt gebruikt voor intieme vrienden.

Ibu, Bu Mevrouw'. Voor een oudere vrouw die men bijv. niet goed kent. Ookvoor een getrouwde vrouw.

152

Aanspreektitels

Kakak, Kak Broer, Zus. Voor een man of vrouw die geacht wordt ouder in leeftijdte zijn.

Kakek, Kek Opa.

Kakang, Kang(Jav., Sunda)

Broer. Voor een oudere goede vriend (of broer)

Mami/Papi Mi/Pi Ma, Pa; familiair

Mas (Jav.) Voor mannen/jongens die men niet goed kent. Wordt ook vóórpersoonsnamen geplaatst.

Mbak (Jav.) Hetzelfde als Mas, maar nu toegepast op vrouwen.

Nenek, Nek Oma

Neng (Jav.) Juffrouw, meisje

Nona Voor een jongere ongetrouwde vrouw (in formele situaties)

Nyonya Voor een getrouwde vrouw - zie ook Ibu

Paman, Om Oom

Pakdhé, Budhé(Jav)

(van Bapak gedhéen Ibu gedhé)

Oom, Tante

Saudara Voor iemand van (ongeveer) dezelfde leeftijdbroer (mannelijke vorm)

Saudari zuster (vrouwelijke vorm)

N.B. Aanspreektitels worden altijd met een hoofdletter geschreven.

Vraag: waarin ligt het verschil tussen de zinnen:

1. Memang, Bapak dan Ibu sangat menyayangi Paman.2. Memang, bapak dan ibuku sangat menyayangi pamanku yang paling kecil.

153

Het gebruik van Anda

De aanspreekvorm Anda (2e persoon) werd voor het eerst in de jaren vijftig van de vorige eeuwgesuggereerd door de schrijver/filosoof Sutan Takdir Alisjahbana (1908 - 1994), die ook tevensgold als architect van het moderne bahasa Indonesia.

Sutan Takdir Alisjahbana werd op 11 februari 1908 geboren in Natal op Noord-Sumatra. Hij kwamvoort uit een adellijk geslacht van de etnische Minangkabau-gemeenschap in West-Sumatra.Takdir zocht naar een persoonsvorm waarmee iedereen - ongeacht leeftijd en geslacht -aangesproken kon worden, en waarmee ook de hiërarchie van persoonsvormen als Tuan, Nyonya,Bapak, engkau, kamu e.d. doorbroken kon worden.

Hij koos hiervoor het achtervoegsel -anda, waarmee traditioneel respect werd betoond doormiddel van benamingen als bijvoorbeeld Ananda, Adinda, Ayahanda.

Anda op zichzelf staand als tweede persoonsvorm werd voor het eerst gebruikt in advertentiesen officiële aankondigingen.Sindsdien werd Anda, hoewel deze persoonsvorm nogal stijfjes klinkt, ook meer en meergebruikt in alledaagse gesprekken.Tegenwoordig neemt Anda een normale plaats in tussen alle andere persoonsvormen en verkreeghet geen monopoliestatus waarvoor het bedoeld was.

Het officiële Kamus Besar Bahasa Indonesia van het talencentrum van de regering (PusatPembinaan dan Pengembangan Bahasa), spelt Anda met een hoofdletter A, maar meer en meerziet men Anda met een kleine a geschreven worden.

Normaliter wordt 'Anda' niet gebruikt in de dagelijkse omgang. Het is erg formeel. Wel wordthet gebruikt op de televisie, tijdens toespraken en in reclame en advertenties.

Wanneer u iemand met 'U' wilt aanspreken kunt u ook het volgende zeggen:

Voorbeeld: Maaf Pak, tadi ada telepon dari Pak Tarom untuk Anda.- Maaf Pak, tadi ada telepon dari Pak Tarom untuk Bapak.- Neemt u mij niet kwalijk meneer, zo-even was er een telefoontje van meneer Tarom voor u.

154

Basisgrammatica 4

Het Lidwoord - Kata Sandang

Zoals we reeds hebben gezien, kent het Indonesisch niet het gebruik van het bepaald lidwoord.Toch zijn er hulpmiddelen die de functie van een lidwoord kunnen vervullen en waarvan sirespectievelijk Sang en para eigenlijk ontleend zijn aan het Javaans (c.q. Sanskriet):

1. si, Sang voor personen of personificaties: si Pendek, si Ketut, Sang Hari, si Anu ('Dinges'). ¤)

Sang Surya. De Zon.

Sang Kancil Het Dwerghert

Sang Saka Merah Putih. De Indonesische rood-witte vlag.

Sang Nabi. De Profeet (= Mohammed SAW).

Tuhan Allah, Sang Penebusdunia.

Allah, de Redder van de wereld.

Sang Pencipta De Schepper

Si Bangsat (Jav) de Bedrieger, de Schurk (hufter, rotzak)

Si Pincang de Manke

Si Sakit de Zieke

Sang wordt daarbij gebruikt voor personen die men hoogschat, voor goden, vorsten en dieren infabels. Si voor personen van minder aanzien en voor het aanspreken of aanduiden vanvertrouwde personen.Si (evt. te vertalen als 'die') kan ook familiair of vriendschappelijk opgevat worden.

155

Het kan ook worden gebruikt bij namen van lichaamsgebreken, wanneer deze als bijnaamgebruikt worden, bvb. si Pincang (de manke)

Eigenlijk behoren zij tot de categorie aanwijzende voornaamwoorden voor eigennamen enbijnamen.

2. yang: yang putih - de witte; yang ke-2 - de tweede.

3. -nya (ook gebruikt als bezittelijk voornaamwoord van de derde persoon enkelvoud):

Waar is de deur? Di mana pintunya?

Waar is het huis van mevrouwEva?

Di mana rumahnya Ibu Eva?

Hou je van het eten? Apakah kamu suka makanannya?

Het eten was lekker. Makanannya enak.

Hoe gaat het? (Hoe is hetnieuws?)

Bagaimana kabarnya?

Wat is het probleem? Apa soalnya?

4. Para (formele taal) in de betekenis van alle:

para penumpang reizigers [numpang=(mee)rijden];[de reiziger(s)];

para pendengar luisteraars;[de luisteraar(s)];

para pembaca lezers;[de lezer(s)];

156

para penonton kijkers

para pengunjung bezoekers (kunjung= op bezoek gaan, opzoeken)

para penggemarmusik

muziekliefhebbers, muziekfans

para pecinta musik muziekliefhebbers

para sutresna(Javaans)

Geliefden, lieve mensen e.d. (tresna - liefde)

Opmerking:

Vormen als 'para anak', 'para manusia', 'para orang' zullen we in het Indonesisch echter niettegenkomen.

Voor het gebruik van het voorvoegsel pe >>

5. Voorts zijn er nog een aantal niet meer (of zelden) gebruikte persoon-aanduiders: hang(hooggeplaatste mannen), dang (voor vrouwen), Siti (mevrouw, voor vrouwen van Arabischkomaf), bang e.d. Dit zijn echter geen lidwoorden.

Siti in het Javaans = een aanspreekvorm voor moslimvrouwen/meisjes zoals 'meis', 'meisje','vrouw(tje)'

NB. Vaak zien wij ook de aanduidingen 'kaum' en 'umat'Kaum stamt af van het Arabische 'qaum', hetgeen 'familie' betekent.' In figuurlijke zin betekenthet 'sekte' of 'partij'. Umat verwijst naar de leden van een religieuze groepering en tevens naargemeenschap, volk, mensheid (kaum manusia).

Onthoudt u maar dat:kaum betrekking heeft op een politieke, sociale of economische groep(ering), enumat op een religieuze groep mensen.

157

umat Kristen, Muslim - de christenen, de moslimskaum petani - de boeren.

Deze woorden kaum en umat zijn naamwoorden die als zelfstandig naamwoord wordengebruikt, geen lidwoorden.

6. In les 1 zagen we reeds dat itu en ini vertaald kunnen worden met "het" of "de" (bepalendlidwoord).

¤) Reactie van PatrickHieronder vind je de letterlijke vertaling van de Sanskriet woorden waar dietermen van afkomstig zijn:

Indonesisch - Sanskriet - Nederlands

Si = Zrii = schoonheid (van een God bv)Para= para = ander, een andereEsa (zie ook telwoorden >>) esaa of esaah = dit, deze

Van Sang (yang, hyang) weet ik het niet zeker maar ik vermoed dat het van"SaMga" (Sanskriet) komt met betekenis eenheid, vebondenheid, verbinding.

Deze Sanskrietwoorden zijn ook in het Indonesisch geëvolueerd.

Trappen van Vergelijking

gelijkheid vergrotendetrap

overtreffendetrap

verkleinendetrap

besar sebesar, samadengan (+bijvoeglijk

naamwoord+nya)

lebih besar paling *) besarof terbesar

kurang besar

158

Maha

Daarnaast komt nog een zelden gebruikte samenstelling voor (voornamelijk alspoetische/verheven stijl) met maha = groot:mahabesar - zeer groot;Mahakuasa - Almachtig;

Rumah dokter lebih besardari(pada) rumah saya.

Het huis van de dokter is groter dan het mijne

Buah pisang itu enak rasanya;

Buah rambutan rasanya lebihenak dari(pada) buah pisang.

Buah mangga yang paling enak

Die banaan is lekker van smaak;

De rambutan is lekkerder van smaak dan de banaan.De mangga is het lekkerst.

Gelijkstelling: se = sama

Rumah saya sama besarnya denganrumah Anda.

Mijn huis is even groot als die van u.

Rumah saya sebesar rumah Anda. Mijn huis is even groot als die van u.

Rumah itu sama besarnya. Die huizen zijn even groot.

Evie secantik ibunya Evie is even mooi als haar moeder.

Evie sama cantik ibunya Evie is even mooi als haar moeder.

Verkleinende trap (minder dan):

Rumah saya kurang besardari(pada) rumah Anda.

Mijn huis is niet zo groot als die van u.

159

Samenvatting:

Rumah saya besar. Mijn huis is groot.

Rumah ini besar sekali. Dit huis is erg groot.

Rumah ini terlalu besar. Dit huis is erg groot.

Rumah ini sama besar dengan rumahitu.

Ditt huis is even groot als dat huis.

Rumah ini lebih besar. Dit huis is groter.

Rumah ini kurang / lebih besardari(pada)rumah itu.

Dit huis is kleiner / groter dan dat huis.

Rumah inti tidak begitu besarseperti rumah itu.

Dit huis is niet zo groot als dat huis.

Rumah itu yang terbesar (of palingbesar)

Dat huis is het grootst.

I. Enkele zinnen:

Deze winter is kouder dande vorige winter.

Musim dingin ini lebih dingin daripada musim dingin yanglalu.

De regentijd in Indonesië iswarmer dan de Nederlandse

zomer.

Musim hujan di Indonesia lebih panas daripada musim panasNegeri Belanda.

Hij vindt een toneelstukmooier dan een film.

Dia menganggap sebuah sandiwara lebih bagus daripadasebuah film.

Zij vindt een concert evenmooi als een toneelstuk

Dia menganggap sebuah konser sebagus (sama bagusnyaseperti) sebuah sandiwara.

160

Dit kleine huis is mooier dandat grote huis.

Rumah kecil ini lebih bagus daripada rumah besar itu.

De jongen is net zobedroefd als het meisje.

Anak laki itu sama sedihnya (sesedih) gadis itu.

Amsterdam is de bekendstestad van Nederland.

Amsterdam adalah kota Negeri Belanda yang paling terkenal.

De Herengracht is de

mooiste en bekendstegracht van Amsterdam.

De Herengracht adalah parit Amsterdam yang paling bagusdan paling terkenal.

Moeder wil een dure jurk. Ibu menghendaki sebuah gaun yang mahal.

Moeder wil een duurderejurk.

Ibu menghendaki sebuah gaun yang lebih mahal.

Moeder wil altijd de duurstejurk.

Ibu selalu menghendaki gaun yang paling mahal.

Deze taxi is groter dan die. Taksi ini lebih besar daripada itu.

Dit boek is veel dikker dandat boek.

Buku ini jauh lebih tebal daripada buku itu.

Dit boek is een beetjedikker.

Buku ini sedikit lebih tebal.

Deze peren zijn net zo rijpals die peren.

Buah² pir ini semasak buah² pir itu.

Hij is zo vlug als een aap. Dia secepat seekor kera.

Die douanier maakt demeeste koffers open

Pegawai bea-cukai itu membongkar kebanyakan koper² (=koper-koper)

161

II. Enkele zinnen:

Tiga kali dua sama denganenam.

Drie maal twee is zes.

Hawa di Denpasar terlalu panasdi tengah hari.

In Denpasar is het 's middags erg warm.

Anak itu agak nakal. Dat kind is nogal / iets te ondeugend.

Untuk saya warna kuning tidakbegitu menarik

Voor mij is de kleur geel niet zo interessant.

Kamu itu seperti kakakmu. Je bent net als mijn broer.

* ) Paling kan ook gebruikt worden voor bijvoeglijke naamwoorden die beginnen met me– en ber–.

yang paling mengherankan het meest verbazingwekkende

yang paling berharga het meest waardevolle

Hoofdtelwoorden [1]

0 nol, kosong (*1) 10 sepuluh

1 satu (*2) 11 sebelas (satu belas)

2 dua 12 dua belas

3 tiga 13 tiga belas

162

4 empat 14 empat belas

5 lima 15 lima belas

6 enam 16 enam belas

7 tujuh 17 tujuh belas

8 delapan 18 delapan belas

9 sembilan 19 sembilan belas

(*1) kosong (dit woord betekent "leeg") gebruikt men bij het telefoneren.(*2) Een niet meer gebruikte telwoord is esa. Dit (e)sa ook, de verkorting van satu, of se zienwe weer terug in het voorvoegsel se >>Dit esa zien we terug in "Tuhan yang Maha (= groot) Esa", De Ene, dat wil zeggen God.

20 dua puluh

21 dua puluh satu

22 dua puluh dua

30 tiga puluh

40 empat puluh

50 lima puluh

60 enam puluh

70 tujuh puluh

163

80 delapan puluh

90 sembilan puluh

100 seratus

101 seratus satu

110 seratus sepuluh

200 dua ratus

300 tiga ratus

400 empat ratus

500 lima ratus

600 enam ratus

700 tujuh ratus

800 delapan ratus

900 sembilan ratus

1.000 seribu (satu ribu)

1.999 seribu sembilan ratus sembilan puluh sembilan

2.000 dua ribu

2.001 dua ribu satu

164

20.123 dua puluh ribu seratus dua puluh tiga

200.000 dua ratus ribu

234.000 dua ratus tiga puluh empat ribu

1.000.000 sejuta (satu juta)

Een groot getal wordt nu als volgt opgebouwd:U begint gewoon vooraan te lezen:20.123 = dua puluh ribu (20.000) | seratus dua puluh (120) | tiga (3)1.234.567 = sejuta (1.000.000) | dua ratus tiga puluh empat ribu (234.000)| lima ratus (500) |enam puluh tujuh (67)

3.894 - tiga ribu | delapan ratus | sembilan puluh | empat360.207 - tiga ratus | enam puluh ribu | dua ratus | tujuh6.500.250 - enam juta | lima ratus ribu | dua ratus |lima puluh

Nb. Kijk goed naar de puntjes waarmee het getal wordt opgedeeld!

een getal sebuah bilangan (angka)

Ik tel Saya sedang menghitung

Ik telde Saya menghitung

Ik zal tellen Saya akan menghitung

Ik heb geteld Saya telah (sudah) menghitung

Ik had geteld Saya telah (sudah) menghitung

Onder vier ogen Di bawah empat mata

165

Twee keer zo veel Dua kali lipat

Een paar keer, enkele malen Beberapa kali

Op het eerste gezicht Pada pandangan pertama

Meer dan 30 jaar Lebih dari 30 tahun

Enkele rekenkundige tekens

< lebih kecil> lebih besar= sama dengan+ tambah- kurang: bagi% persenx kali. titik, koma{ kurung buka} kurung tutup{} dalam kurung

NB.1. Telwoorden staan voor het het zelfstandig naamwoord

10 borden sepuluh piring

10 cent sepuluh sen

2. bij een opsomming staan ze achter het zelfstandig naamwoord

Ik kocht 1 tafel en 4stoelen

Saya membeli meja satu dan kursi empat.

166

Hoofdtelwoorden [2]

Begrippen

Telwoord Kata bilangan

Hoofdtelwoord Kata bilangan utama / pokok

Bepaald hoofdtelwoord Kata bilangan utama yang tentu

Onbepaald hoofdtelwoord Kata bilangan utama yang tak tentu

Even getal Kata bilangan genap

Oneven getal Kata bilangan ganjil

Rangtelwoord Kata bilangan tingkat

Bepaald rangtelwoord Kata bilangan tingkat yang tentu

Onbepaald rangtelwoord Kata bilangan tingkat yang tak tentu

Rond getal Kata bilangan bulat

Gebroken getal (breuk) Kata bilangan pecahan

Enkelvoud Rangkap satu

Tweevoud Rangkap dua

Drievoud Rangkap tiga

167

Onbepaalde hooftelwoorden

vele beberapa

menige beberapa, banyak

verscheidene, verschillende bermacan-macam, beberapa

talrijke banyak

eindeloos tak terbatas

enige beberapa

ontelbaar tak terhitung

weinig sedikit

voldoende cukup

genoeg cukup

aantal jumlah

een paar Beberapa

168

Andere onbepaalde hoofdtelwoorden

segala alle

sekelompok een groep

sekalian (jullie) allen

semua alle

seluruh geheel

seluruhnya allen

tiap elk, ieder

sebagian voor een deel

tiap-tiap elk, ieder

pelbagai allerlei, verschillende, diverse

masing-masing

stuk voor stuk, elk afzonderlijk, ieder, respectievelijk

1. De telwoorden,tiap, setiap, tiap-tiap, segala, seluruh, beberapa, pelbagaiworden altijdvóór het zelfstandig naamwoord geplaatst.2. De telwoorden masing-masing, semua, banyak, sedikit, sekalian kunnen zowel vóór alsachter het zelfstandig naamwoord geplaatst worden

169

Verschil tussen tiap-tiap en masing-masing / umat en kaum

Het verschil tussen tiap-tiap en masing-masing is dat tiap-tiap wordt gevolgd door eenzelfstandig naamwoord en bij masing-masing verwezen wordt naar een zelfstandig naamwoorddat al genoemd wordt.

tiap-tiap kelompok elke groep.

kelompok itu masing-masingterdiri atas (dari) 11 orang.

die groeperingen bestaan elk uit elf personen.

Rangtelwoorden en Breuken

Rangtelwoorden ( eindigend op -de / -ste) worden gevormd door ke- toe te voegen aan hettelwoord. Met uitzondering van satu.

pertama eerste

Saya memenangkan hadiahkepertama.

Ik heb de eerste prijs gewonnen.

kedua (ke-2) tweede

ketiga (ke-3) derde

kesebelas (ke-11) elfde

keseratus 100e

keseratus satu 101e

de eerste yang pertama

de twintigste yang keduapuluh

170

de middelste yang tengah

de laatste yang terakhir

Onbepaald Rangtelwoord

De hoeveelste? Yang keberapa?

Voor de hoeveelste keer? Untuk beberapa kali?

Voor de zoveelste keer. Untuk kesekian kali banyaknya.

Breuken / gebroken getallen (Bilangan pecahan)

Breuken worden gevormd door voor het getal in de noemer "per" te plaatsen.

1/2 setengah (ipv. seperdua)

1/4 seperempat

3/4 tiga perempat

3/8 tiga perdelapan

1/16 seperenam belas

1 1/2 satu setengah

2 3/4 dua tiga perempat

3 2/3 tiga dua pertiga

1/100 seperseratus

1% satu persen

1%o satu permil

171

1,2 satu dua persepuluh

0,6 enam persepuluh

Deelwoorden

een deel sebagian

een paar sepasang

de helft separo (separuh)

Se (afkomstig van sa) = één.

Hulptelwoorden (Kata bantu bilangan)

Indonesiërs gebruiken classificerende hulptelwoorden (soorttelwoorden) om bepaalde objectenaan te duiden:

Enkele voorbeelden

Dia membeli dua ekoranjing.

Hij kocht twee honden.

Seekor dari anjing. Eén van de honden.

Ada seorang dokter dipintu.

Er is een dokter aan de deur.

Seorang dari kami. Eén van ons.

Sebutir telur. Een ei.

172

Enkele voorbeelden

Sebutir nasi / beras Een rijstkorrel

Dia membeli ayam seekor,jeruk 10 buah dan telur 8

butir.

Hij kocht een kip, 10 sinaasappels en 8 eieren.

Sebatang pensil. Een potlood.

Sebatang rokok. Een sigaret.

Sebuah bilangan. Een getal.

Sebuah buku. Een boek.

Sebuah lagu. Een lied, melodie.

Sebuah sisir. Een kam.

Sebuah bukit. Een heuvel.

Sebuah pura. Een tempel.

Sebuah restoran. Een restaurant.

Sebuah alamat. Een adres.

Sebuah gelas. Een glas.

Sebuah kapal. Een schip.

Segelas bir. Een glas bier.

Dua buah kursi. Twee stoelen.

Sepotong kayu. Een stuk hout.

Saté 5 tusuk. 5 stokjes saté.

Sepucuk (!) surat. Een brief . Vroeger werden brieven opgerold en zagen eruit alsgeweerlopen.

Sepucuk email Een email

173

De soorttelwoorden zijn:

- seorang voor mensen.- seekor "staart", voor dieren.- sebuah "fruit", "vrucht", voor niet-mensen of niet-dieren [-voorwerpen, objecten en abstracte zaken, vruchten.]

- sebatang voor 'stokachtige' voorwerpen.- biji voor het tellen van kleine (ronde) voorwerpen en in de spreektaal voor voorwerpen in de plaats van buah, butir, batang, enz. In het Nederlands het woord 'stuks'.

Het oude Maleis kende daarnaast nog de volgende soorttelwoorden:

sehelai 'papiervel'; voor stoffen, boeken, bladeren.

selembar papiergeld; voor bladeren

sepucuk voor pistolen, geweren en andere kleine wapens. Maar ook voor brieven.

selaras voor grote wapens zoals kanonnen.

NB. se = een

Vragende voornaamwoorden

De vragende voornaamwoorden zijn:

mana waar (plaats)

berapa hoeveel (hoeveelheden, getallen)

mengapa waarom (oorzaak) Opm.: in de spreektaal kenapa.

betapa hoe (hoedanigheid)

174

bagaimana bagaimana - hoe (hoedanigheid)

yang mana welke (verscheidenheid)

kapan (Java) wanneer (tijd)

bila(Sumatra)

wanneer

apa wat (voor zaken, dingen, dieren)

siapa wie (voor personen)

1.

Wat is dat? Apa(kah) itu?

Hoe oud is hij? Berapa umurnya? (umur = leeftijd; umurnya=zijn leeftijd))

Wie bent u? Siapa(kah) Anda?

Wat kost dit boek? Berapa(kah) harga buku ini?

Hoe worden die vliegersgemaakt?

Bagaimana(kah) layang-layang itu dibuat?

Hoe kom ik daar? Bagaimana(kah) pergi ke sana?

Hoeveel bussen gaan ernaar Bali?

Berapa banyak bis yang pergi ke Bali?

Waar zijn we nu? Di mana kita berada sekarang?

175

Waar ga je naar toe? Ke mana engkau akan pergi?

Waar komt u vandaan?(algem.)

Dari mana Anda datang?

Waar komt Uvandaan?(oorsprong)

Dari mana Anda berasal?

Wanneer vertrekt detrein?

Kapan kereta api itu berangkat?

Wanneer vertrekt hij? Apabila berangkatnya? Kapan berangkatnya?

Waar gaat hij heen? Ke mana perginya?

Waarom gaat u naarBogor?

Mengapa Anda pergi ke Bogor?

Welke is jouw fiets? Sepedamu yang mana?

Van wie? Milik siapa?

Van wie? (informeel) Punya siapa?

Wat is de reden? Apa alasannya?.

176

2.

Wie is dat mooie meisje? Siapa gadis cantik itu?

Wie heeft die ring verloren? Siapa kehilangan cincin itu?

Wie is er klaar? Siapa yang sudah siap?

Waarom huil je? Mengapa engkau menangis?

Waarom ben je in gepeinsverzonken?

Mengapa engkau termenung?

Hoe oud ben je? Berapa umurmu? / Umurmu berapa?

Waar is mijn schoen? Mana sepatuku (sepatu saya)?

Hoe weet jij dat? Bagaimana kamu tahu?

Hoe is het thuis? Bagaimana keadaan di rumah?

Wat moet ik doen? Apa yang harus saya lakukan?

Wat is de naam van die bloem? Apa nama bunga itu ?

Wat betekent...? Apa artinya?

Wat zit er in die fles? Apa ada (di) dalam botol itu?

Wat is er met jou? Ada apa denganmu?

Wat zoekt u? Anda mencari apa?

177

Wat is dat voor een geluid? Bunyi apa itu?

Hoe heet dit kind? Siapa nama anak ini?

Hoe heet dit kind? Nama anak ini siapa?

Hoe gaat het? Apa kabar?

Hoe gaat het? Bagaimana kabarnya?

Hoe gaat het met je? Bagaimana kabarmu?

Wat zeg je? Apa yang engkau katakan?

Wat zeg je? Apa katamu?

Wat zegt hij? Apa katanya?

Wat zegt/zei hij? Apa yang dia berkata?

Waar komt die man vandaan? Orang itu dari mana ?

Hoeveel leerlingen (van het

mannelijk geslacht) zijn er in dieklas?

Di dalam kelas itu ada berapa orang murid lelaki ?

178

De Gebiedende Wijs

De gebiedende wijs kan (onder andere) op de volgende manieren gevormd worden:

1. door het gebruik van het stamwoord, evt. + het achtervoegsel -lah ¤)2. door het gebruik van jangan (verbod) - 'niet doen'3. door het gebruik van dilarang (verbod) - 'verboden (te)'4. door het gebruik van het achtervoegsel -kan of -i.5. ber + stamwoord

De vorm met 'mohon' op bovenstaande afbeelding is een verzoek (wensuiting): 'verzoeke','gelieve'

Voorbeelden

Pergi! Ga weg!

Panggil Jan! Roep Jan!

Dengarlah baik(-baik). Luister goed

Satu, dua, tiga, tarik! Een, twee, drie, trek(ken)!

179

Voorbeelden

Pemuda Indonesia, sing-singkanlah tanganmu.

Jongeren van Indonesië, steek je handenuit je mouw!

Bacalah percakapan ini! Lees dit gesprek!

Bacalah cerita ini! Lees dit verhaal!

Jangan khawatir! Maak je niet ongerust! Maakt u zichgeen zorgen!

Jangan lupah! Niet vergeten!; vergeet niet!

Jangan tertawa! Lach niet!

Jangan pergi! Ga niet weg!

Dilarang merokok. Verboden te roken.

Dilarang masuk. Verboden toegang.

Dilarang parkir. Verboden te parkeren.

Dilarang buang sampah disini.

Verboden hier afval te storten.

Dilarang menjiplak,mengcopy, atau

memperbanyak sebagianatau seluruh isi situs ini.

Verboden een deel of de gehele inhoud van deze site over tenemen, te kopieren of te vermenigvuldigen.

180

Voorbeelden

Ambilkan kunciku! Haal mijn sleutels!

Kecilkan apinya. Maak het vuur kleiner.

Beritahukan site ini padateman Anda!

Vertel (informeer) uw vriend over deze website!

Tanami kebunmu! Beplant je tuin.

Berhenti! Stop!

Opm.

Naast het gebod of verbod kunnen we nog noemen1. de toelating2. het verzoek3. de aansporing4. de wens

Voorbeelden

1. biar laat

biarkan! laat maar!

biarlah! sta toe, laat toe!

Silakan duduk! Gaat u zitten!

181

Voorbeelden

2. Tolong beli roti untuksaya.

Haal alsjeblieft brood voor mij.

Coba, ambilkan kunciku! Toe, haal mijn sleutels (eens)!

Tolang ambilkan airminum.

Haal alsjeblieft water.

3. Mari kita berangkat. Kom laten we vertrekken.

Marilah ikut. Kom ga mee.

Ayo, kita berangkat. Vooruit laten we vertrekken.

4. Moga-moga, Mudah-mudahan.

Moge.

Dirgahayu RepublikIndonesia!

Lang leve de Republiek Indonesia!(bijv.: yang ke-60 / het 60-jarig bestaan)

¤) Opmerking

In het Maleis hebben de vormen met -lah de betekenis van een bevel. In deze vorm zijn zij dan alleen te gebruikendoor een meerdere tegenover een ondergeschikte.Dit achtervoegsel wordt in de spreektaal vaak weggelaten

182

Het gebruik van yanga.

Voorbeelden:

1. anjing putih een (de) witte hond

2. anjing yang putih de witte hond

In voorbeeld 2. wordt met nadruk gewezen op een speciale hond en die bezit een witte kleur.Bijvoorbeeld, u gaat naar een dierenasiel met een vriend om een hond uit te zoeken en u zegt'Die hond daar, die wil ik". Uw vriend vraagt u om uw nader te verklaren en vraagt: "welke hondbedoel je?" U antwoordt:" de witte hond." (anjing yang putih).Yang wordt in dit voorbeeld dus gebruikt om nadruk te leggen op een bepaalde eigenschap vaneen object, een voorwerp of wat dan ook. (In grammaticale termen om een bijvoeglijknaamwoord te benadrukken)

b.

1. Yang mana? Welke?

2. Yang mana kamu suka(menyukai)?

Yang putih.

Van welke hou jij? De witte.

In voorbeeld 1. wordt er blijkbaar om een nadere specificatie of verklaring gevraagd. Denk aanhet voorbeeld van het hondenasiel, waarbij uw vriend vraagt "Welke hond bedoel je?"(yangmana?). Engelstaligen zouden vragen "which one?"In voorbeeld 2. wordt u wederom een vraag gesteld en uw antwoord luidt:"de witte." (yangputih).Hier wordt yang gebruikt als een bepaald lidwoord.

Wanneer u al deze voorbeelden goed in u opneemt en voelt wat er bedoeld wordt, hoeft u degrammaticale regels niet te kennen om het gebruik van yang te begrijpen.

183

c. Yang als betrekkelijk voornaamwoord

Een betrekkelijk voornaamwoord verwijst aan het begin van een bijzin naar personen, dierenof zaken (die, dat)Pesawat yang baru tiba (datang) - het vliegtuig dat zojuist aankwam.Kopi yang Anda minum - de koffie die u drinkt.Orang yang nongkrong di sana - de man die daar gehurkt zit.Tempat-tempat yang menarik - interessante plaatsen.Apa yang terjadi? - Wat is er gebeurd?

Gebruik van yang:

1. Benadrukken van een bijvoeglijk naamwoord2. Bepaald lidwoord3. Vragend voornamwoord4. Betrekkelijk voornaamwoord

184

Tijdsbepalingen (1)

De dagen - Hari

maandag hari Senin

dinsdag hari Selasa

woensdag hari Rabu

donderdag hari Kamis

vrijdag hari Jumat

zaterdag hari Sabtu

zondag hari Minggu

de week minggu

zaterdagavond malam >Minggu (de avond voor zondag: een zéér romantisch avondje!)

zondagavond malam Senin (de avond voor maandag)

maandagavond malam Selasa

dinsdagavond malam Rabu

woensdagavond malam Kamis

donderdagavond malam Jumaat

vrijdagavond malam Sabtu

weekend akhir minggu, akhir pekan

op een avond suatu malam

185

N.B

Sabtu malam = Zaterdag + avond = ZaterdagavondMalam Sabtu = Avond + Zaterdag = Vrijdagavond

De maanden - Bulan

Januari bulan Januari

Februari bulan Pebruari

Maart bulan Maret

April bulan April

Mei bulan Mei

Juni bulan Juni

Juli bulan Juli

Augustus bulan Augustus

September bulan September

Oktober bulan Oktober

November bulan Nopember

December bulan Desember

N.B.bulan Madu - huwelijksreis, wittebroodsweken

186

De seizoenen - Musim

lente musim bunga, musim semi

zomer musim panas

herfst musim gugur

winter musim dingin, musim es

droge jaargetijde musim panas, musim kemarau

regentijd musim penghujan, musim hujan

de zomer is voorbij musim panas sudah berlalu

De Kalender - Penanggalan

de datum tanggal

de hoeveelste is hetvandaag?

tanggal berapa hari ini?

vandaag is het de dertiende hari ini tanggal tigabelas

het is dinsdag, 12 juni hari ini Selasa tanggal duabelas Juni

op de 15e van deze maandga ik naar Bali

tanggal 15 bulan ini saya pergi ke Bali

in januari pada bulan Januari

begin januari pada permulaan bulan Januari

midden januari pada pertengahan bulan Januari;pertengahan Januari

187

eind januari pada akhir bulan Januari

de volgende maand bulan depan, bulan yang akan datang

hij kwam zaterdag aan Ia tiba pada hari Sabtu

elke zaterdag tiap(-tiap) hari Sabtu

op een dag pada suatu hari

elke dag tiap(-tiap) hari, setiap hari, saben (saban) hari

afgelopen maandag Senin yang lalu (dus niet hari Senin yang lalu)

het jaar tahun

dit jaar tahun ini

dit is een jaar ini tahun

een half jaar setengah tahun

een keer per jaar sekali dalam setahun

nieuwjaar tahun baru

Kerstmis Hari Natal

Pasen Hari Paskah

Goede Vrijdag Wafat Isa Almasih ( wafat = de dood)

Kenaikan Isah Almasih Hemelvaartsdag

Kerstmis Hari Natal

schrikkeljaar tahun kabisat

geboortedag hari lahir

188

verjaardag hari ulang tahun (HUT), hari lahir

Tijdsbepalingen (2)

De dag - Hari

morgen pagi (ca. 6.30 zonsopgang)

middag siang (11.00 - 15.00 u.)

middag sore (15.00 - 18.30 u.)

namiddag (avond) petang

avond malam (zonsondergang)

fajar dageraad

di ujung fajar aan het eind van de dageraad (poëtisch)

laat larut

laat in de avond larut malam

laat in de middag larut soré

vandaag hari ini

morgen besok

overmorgen besok lusa

189

de volgende dag besoknya

de vorige dag kemarinnya

over twee dagen dua hari lagi

gisteren kemarin

eergisteren kemarin dulu

vandaag hari ini

elke dag saben hari (spreektaal), (se)tiap hari

over een week satu minggu yang lalu, seminggu yang lalu

's ochtends pagi-pagi

vanavond nanti malam

om middernacht tengah malam

de hele nacht / dag sepanjang malam / hari

vroeg in de middag sore hari

Dag van de Arbeid Hari Buruh

De klok - Jam

12.30uur

jam setengah satu

12:30:35 jam 12 lewat 30 menit 35 detik

12.35uur

jam setengah satu lewat/lebih lima (menit)

190

12.45uur

jam satu kurang seperempat (één uur minus 15 minuten )

12.55uur

jam satu kurang lima (menit)

13.00uur

jam satu

13.05uur

jam satu lèwat/lebih lima (menit)

13.15uur

jam satu lèwat/lebih seperempat

13.25uur

jam setengah dua kurang lima (menit)

13.30uur

jam setengah dua

Enkele zinnen

Goede morgen, middag, avond Selamat pagi, siang, sore/malam

Het ontbijt Sarapan pagi

Hoe laat is het nu? Jam berapa sekarang?; Pukul berapa sekarang?

Het is nu 8 uur precies Sekarang jam delapan tepat.

Om 8 uur precies. Tepat pukul delapan.

Het is ongeveer 8 uur. Kira-kira jam delapan.

191

De klok wijst 8 uur aan. Jam menunjukkan pukul delapan.

Anderhalf uur. Satu setengah jam.

Hoe laat gaat (is) de bank open /dicht?

Jam berapa bank buka / tutup?

Hoe laat begint het? Jam berapa dimulainya?

Die winkel is de hele dag open. Toko itu buka dua puluh empat jam.

Nog maar 5 minuten. Tinggal lima menit lagi.

De klok loopt gelijk/goed Jamnya benar / tepat

Het horloge / de klok loopt niet goed. Jamnya tidak cocok.

Het horloge. Jam, arloji

Mijn horloge loopt achter. Jam saya lebih lambat.

De klok loopt vijf minuten achter. Jamnya terlambat lima menit.

Het horloge gelijkzetten. Menyetel jam (stam: setel)

Heel vroeg. Pagi sekali.

Straks. Nanti

Wacht even. Tunggu sebentar

Ik ben zo dadelijk (weer) terug. Saya segera kembali.

Duurt dit lang? Ini lama?

Tot wanneer? Sampai kapan?

Tot hoe laat? Sampai jam berapa?

192

Tot en met Sampai dengan

Tot morgen! Sampai besok!

In de loop der tijd. Dalam waktu.

Elke middag moet ik vier uurstuderen.

Setiap sore, saya harus belajar selama empat jam.

Het weer [1]

Bahasa Indonesia Nederlands

Hari ini cuacanya bagus.Cuaca hari ini bagus.

Vandaag is het mooi weer.

Hari ini cuacanya jelek.Cuaca hari ini jelek.

Vandaag is het slecht weer.

panas heet

lembab vochtig

hangat warm

cerah/terang zonnig

matahari zon

gerhana matahari zonsverduistering

hujan regen

hujan besarhujan lebat

harde regen

gerimis motregen

193

banjir overstroming

mendung bewolkt

berawan bewolkt

dingin koud

sejuk fris

kabut mistig

embun dauw, wasem

embun pagi morgendauw

kilat bliksem

petir donderslag

guruh/guntur donder

badai storm

angin wind

becek modderig

Het weer (2)

Nederlands Bahasa indonesia

het weer cuaca

regentijd musim penghujan, musim hujan

weersverwachting ramalan cuaca

194

Wat voor weer is het? Hoe ishet weer?

Bagaimana(kah) cuacanya?

mooi weer, niet waar? cuacanya baik, bukan?

het is warm hari panas

het is warm / heet (de lucht) panas hawanya

het is koel hari sejuk

het is koel vandaag hari ini sejuk

het is mistig (nevelig) hari berkabut

de nevel, mist kabut

nevelig, mistig berkabut

motregen gerimis

het gaat regenen (hari) akan hujan.

het regent hari hujan

het regent hard hujn lebat

het heeft geregend telah hujan

het zal vanavond gaan regenen nanti malam akan hujan

morgen regent het besok hujan.

slecht weer cuaca buruk

het is slecht weer cuacanya buruk.

het sneeuwt hari bersalju

195

het waait angin bertiup

noord/zuid utara/selatan

oost/west timur/barat

het is bewolkt hari mendung

de wolk, bewolking awan

bewolkt berawan

het is mooi weer (zonnig) hari cerah

de zon schijnt matahari bersinar

het is koud hari dingin

het is erg koud vandaag hari ini sangat dingin.

altijd is het koud in Nederland selalu dingin di Negeri Belanda.

in Nederland is het altijd koud. di Negeri Belanda selalu dingin.

het is altijd koud in Nederland adalah selalu dingin di Negeri Belanda.

het is donker ini gelap

196

arah richting

derajat graad

gelombang golf

kelembaban vochtigheid

perairan territoriale wateren

prakiraan cuaca weersvoorspelling

suhu temperatuur

tenggara zuidoost(en)

matahari terbit de zon gaat op

matahariterbenam

de zon gaat onder

WITA Waktu Indonesia Bagian Tengah (WIB + 1 uur)

WI(T)B Waktu Indonesia Bagian Barat (Jakarta-tijd)

WIT Waktu Indonesia Bagian Timur (WIB + 2 uur)

197

Synoniemen - Persamaan Arti Kata (Sinonim)

Synoniemen

Indonesisch Indonesisch Nederlands

abad zaman, 100 tahun eeuw

abadi kekal, selama-lamanya

eeuwig, blijvend, duurzaam,voor altijd

abjad alfabet alfabet

ada hadir aanwezig zijn

ajaib aneh vreemd

akan bakal zullen

alat perkakas gereedschap, materiaal

asing aneh vreemd

beragam bermacam-macam gevarieerd, divers

beraneka bermacam-macam verschillend, gevarieerd, veelsoortig

bilangan angka getal

bodoh bego dom

ca(ha)ya sinar licht

198

cepat lekas snel

cewek gadis meisje

dapat bisa kunnen

datang tiba, sampai aankomen

depan muka voor(zijde)

edukasi pendidikan educatie

ekspektasi harapan hoop

enak nyaman lekker

figur tokoh figuur

habis ludes (tidaktersisah)

totaal op; volledig vernield

hebat luar biasa buitengewoon

historis bersejarah historisch

jelas terang helder, duidelijk

karena gara-gara vanwege (het feit dat)

kejauhan jarak afstand

kapital modal kapitaal

199

kembali balik terug

kera monyet aap

khusus khas bijzonder, speciaal

macam jenis soort

malam-malam

larut malam laat in de avond

matan teks tekst

mati tutup usia,meninggal dunia

sterven, overlijden, doodgaan

memiliki menpunyai hebben, bezitten

meninggal tewas overlijden, doodgaan

milik kepunyaan bezit

muka wajah gezicht

musimkemarau

musim kering,musim panas

droge tijd (zomer)

musim hujan musim penghujan regentijd/seizoen

nyaman enak lekker

opini pendapat mening

200

pecah rusak stuk, kapot

tepat cocok precies

pagina halaman bladzijde

segenap semua, sekalian,segala

alle

selesai siap klaar, af

sering kerap vaak

simbol lambang symbool

suka bekerja rajin vlijtig

wisatawan turis toerist

201

Spreekwoorden en zegswijzen

Indonesisch Nederlands

Ada udang di balik batu. Er zit een addertje onder het gras.(udang=garnaal)

Segala permulaan adalah sukar. Alle begin is moeilijk.

Tong kosong nyaring bunyinya.Tong kosong berbunyi nyaring.

Besar bungkus tak berisi.

Holle vaten klinken het hardst.

Kejujuran bertahan sangat lama. Eerlijkheid duurt het langst.

Leenwoorden uit het Nederlands

Leenwoorden zijn woorden die wat de vorm betreft of de betekenis zijnovergenomen uit een andere taal. Leenwoorden maken vaak heleomzwervingen van de ene taal naar de andere.Bijvoorbeeld het latijnse 'scola' wordt het Nederlandse 'school' en

vervolgens het Indonesische 'sekolah'.Aan leenwoorden is de vreemde oorsprong makkelijk te herkennen, maar andere zijn zoaangepast aan het Indonesisch en zijn daardoor onherkenbaar geworden als leenwoord.

In het bahasa Indonesia komen woorden voor die van oorsprongNederlands zijn. Deze komen veel voor in de autobranche:autoreparaties, auto-onderdelen, onderhoud e.d.Van de ruim 5000 a 9000 leenwoorden ontleend aan het Nederlands,hieronder een korte opsomming.

202

Bahasa Indonesia Nederlands

amatir amateur

andil (persoonlijk) aandeel

anemer aannemer

arloji horloge

arsip archief

aterèt, atret achteruit

ban band

ban(g)kir bankier

bengkel garage, werkplaats voor bromfietsen of auto's (winkel)

bensin benzine

berita bericht(en)

buku boek

buncis boontjes (bonen)

dinas dienst

dongkrak dommekracht (= krik)

doorsmeer het doorsmeren

duit geld (duit)

ember emmer

ercis erwtjes

203

gaji gage (loon)

garasi garage

gelas glas

gorden, gordyn gordijn

hapermut (?) havermout

hem hemd

insinyur ingenieur

kakus WC, toilet (kakhuis)

kantor pos postkantoor

karcis kaartjes

kelar klaar, af

kerkop kerkhof

komplit compleet

koper koffer

kopi koffie

kortsletin kortsluiting

kurs koers

kwalitet kwaliteit

laci laatje

lampu lamp

204

listrik elektriciteit (?!)

losmen, losemen logement

maskapai maatschappij

mebel, meubel meubels

ongkos (on)kosten, uitgaven

operasi operatie

otomatis automatisch

pabrik fabriek

panci pannetje

panekuk pannenkoek

paraf paraaf

partai partij

peci petje

pedal pedaal

pelat plaat

pelek velg

peloper voorloper

pereman burger (vrij man)

persneling versnelling

persekot voorschot

205

pikir denken, piekeren.*)

pil(e)m, filem film

pit fiets

polisi politie

prahoto (Indon.:truk)

vrachtauto

praktek praktijk

p(e)reman burger (vrij man)

rebewis rijbewijs

ritsletin(g) ritssluiting

sakelar schakelaar

salem zalm

sekilwak schildwacht

sekring zekering

sekrup schroef

selai gelei (jam)

senapan geweer, spuit.snaphaan een oud type geweer

s(e)toples stopfles

sirsak (buah) zuurzak (vrucht)

skorsing schorsing

206

sekolah school; latijn scola

selokan slootkant = open riool, goot, waterafvoer

senar snaar

senewen zenuwen, zenuwachtig

sepor spoor

setir stuur

s(e)trum, setrom stroom

sokbreker schokbreker

spanduk spandoek

spooring het doen sporen van de wielen van een auto

sprei laken, sprei

stempel stempel

stoples stopfles = fles met een gzaen stop.

taplak tafellaken

tradisional(tradisionil)

traditioneel

universitas universteit

wastafel (!) wastafel

wortel wortel

sadel zadel

207

Sedert de onafhankelijkheid van Indonesië werden Nederlandse woorden - en heden ten

dage Engelse - stelselmatig werden verindonesischt ('pengindonesiaan istilah asing').Dit geschiedde volgens bepaalde regels. Het zou, in het kader van deze cursus, te ver gaanom deze regels hier op te sommen.

Ook de Javaanse invloed nam sterk toe. Deze nieuwe Javaanse leenwoorden waren echtervaak synoniemen van reeds bestaande Indonesische woorden en de opname daarvan wasvooral het gevolg van onbekendheid met de bestaande woordenschat van het bahasaIndonesia.

U zou aan het gebruik van leenwoorden (Sanskriet, Arabisch, Perzisch, Tamil, Hindoestani,Portugees, Spaans, Chinees, Nederlands en nu Engels) al aardig kunnen opmaken hoe deIndonesische cultuur is opgebouwd.In deze leenwoorden spiegelt zich de culturele geschiedenis van de Indonesische archipel af.

*) Pikir is ontleend aan het Arabische fikr. Het werkwoord fakkara betekent denken.In feite is het woord piekeren vanuit het Arabisch (fikr) en via het Maleis (pikir) in deNederlandse taal terechtgekomen.- Andere schijnbaar Nederlandse woorden, maar toch ontleend aan het het Arabisch: admiral,almanak, arsenal, artisok, dipan, eliksir, harem, muson, sirop, sofa, soda, tarif.

Aanbevolen literatuur:

Ongkos Gratis | Met de taalturis op pad - Jaap Veltkamp, TZ Warung Bambu Breda

Voor Arabische woorden in het Nederlands:Marlies Philippa, Koffie, kaffer en katoen - Pantheon Boekhandel, Amsterdam 1989.

208

Burgerlijke Stand

Bahasa Indonesia Nederlands

Akta kelahiran Geboorteakte

Aktapermandian/pembaptisan

surat baptis

doopaktedoopbewijs

Akta Pemberkatan Agama bewijs van geloofsinzegening

Balai kota Stadhuis

Catatan Sipil (CAPIL) burgerlijke stand; bevolkingsregister

Dinas Dienst

kutipan overname, citaat

petikan uittreksel

nasrani christen, christelijk

209

camat districtshoofd

kawedanan, kewedanan district

Departemen Agama Ministerie van Godsdienstzaken

Departemen Kehakiman Ministerie van Justitie

Dinas Kependudukan Bevolkingsdienst

dusun dorp

hak warga negara burgerlijke rechten

Izin dari Kedutaan /Konsul

toestemming van de ambassade / consulaat

Kantor PendaftaranPenduduk Dan Catatan

Sipil

Register van bevolking en burgerlijke stand;

daftar penduduk persoonsregister

Kantor Urusan Agama(KUA)

Kantoor van Godsdienstzaken

kecamatan (van camat) onderdistrict

kabupaten (van bupati) regentschap

kartu tanda penduduk(KTP)

persoonsbewijs; bewijs van ingezetenschap

daftar kelahiran geboorteregister

lurah dorpshoofd

210

mas kawin; mahar (islam) huwelijksgift;

kawin siri, nikah siri informeel, ongeregistreerd huwelijk;

(alleen geldig voor de Islam). Een dergelijk soort huwelijkwordt niet gemeld bij het Ministerie van Godsdienst. Zonderhuwelijksregistratie en dus zonder officiële vader kan eenIndonesische vrouw haar kinderen niet registreren bij de

overheid. Dit maakt het verkrijgen van een geboorteakte voorkinderen uit de moskeehuwelijken onmogelijk, met grote

gevolgen voor schoolregistratie en overheidshulp.

inburgering pembauran

pemberkatan nikah

akad nikah

huwelijksinzegeningidem (islamitisch)

penetapan (van tetap) besluit

pengadilan rechtbank, gerecht

pengesahan legalisatie

pengumuman algemene mededeling

resmi officieel

rukun tetangga (RT) onderdeel van een buurtorganisatie;

rukun warga (RW) buurtorganisatie;

Surat Izin Tinggalsementara

Machtiging tot Voorlopig Verblijf (MVV)

surat kawin huwelijksakte

Surat Kelahiran, AktaKelahiran

geboorteakte

211

Surat Kenal Lahir Aangifte/bekendmaking v.e. geboorte

Surat pernikahan(perkawinan)

Uittreksel van een huwelijksakte

Surat perceraian Echtscheidingsakte

Tanda Bukti Laporan

Perkwawinan, SuratKeterangan

Verklaring van een registratie van een huwelijk

sah, syah wettig, geldig

syarat kawin huwelijkse voorwaarden

tanda tangan handtekening

Undang-undang dasar(UUD)

de grondwet

warga masyarakat de burger

warga negara Staatsburger

212

Bahasa Indonesia - Verwantschap

baby bayi

bloedverwanten sanak saudara

broer saudara (laki-laki)

broer (jongere) adik

broer (oudere) kakak

bruid pengantin (perempuan)

bruidegom pengantin (laki-laki)

echtgenoot suami

echtgenote istri

echtgenote (Jav.) bini

familie keluarga, pamili

grootouder kakek/nenek

huisgezin isi rumah

kind anak

kind (aangenomen) anak angkat

kind (aangenomen door buitenlander) anak mas

kind (jongste) anak bungsu

kind (oudste) anak sulung

213

kleinkind cucu

kind - pleegkind anak piara

moeder ibu

neef, nicht (kind van oom of tante)- volle neef, nicht

saudara sepupu,- misan (Jav.)

neef, nicht (kind van broer of zus) keponakan

neef nicht ('oomzegger') anak saudara

oom paman

oma nenek

opa kakek

ouders orang tua

schoonmoeder/vader ibu/ayah mertua

schoonouders mertua

schoonzoon menantu laki-laki

schoonzus ipar (perempuan)

stiefmoeder/vader ibu/ayah tiri

tante bibi

tweeling anak kembar

vader ayah, bapak, pak

zus saudara (perempuan)

214

zus (jongere) adik (perempuan)

zwager ipar (laki-laki)

Tussenwerpsels - Kata seru

Hai Hé

Aduh Ach, au (van pijn)

Aduhai Helaas! (teleurstelling)geweldig (verwondering, verbazing)

Alhamdullilah Goddank

Amboi Jeetje (teleurstelling, verbazing)

Asyik Leuk

Cih, cis Foei, bah (afkeuring; walging, afschuw))

insya Allah Hopelijk, als god het wil

Masyaallah Verschrikkelijk; geweldig

Nah Kijk; nou

Sayang Jammer

Wah! Hé (van verbazing)

Wahai Helaas, wee

Ajo, Hayo Homaan, kom op

Syukur Goddank

215

AstagaAstagfir

Astagfirullah

God vergeef me.

Masa Och kom

Tegengestelde Woorden - Lawan kata (Antonim - Antonimi)

Tegengestelde woorden

Indonesisch Indonesisch Nederlands Nederlands

abadi sementara eeuwig tijdelijk

alit, kecil besar klein groot

aneh nyata vreemd duidelijk, concreet

asik santai druk bezig kalm

asli palsu,tiruan

echt onecht, kunst

awal akhir begin eind

bagus buruk goed slecht

banyak sedikit veel weinig

basah kering nat droog

bawah atas beneden boven

216

bebas terikat vrij gebonden

beku cair bevroren vloeibaar

sebelum sesudah voordat nadat

benar salah goed fout

benci akan sayangakan,

menyukai

een hekelhebben

houden van, mogen

berat ringan zwaar licht

berkumpul bubar verzamelen uitelkaar gaan

besar kecil groot klein

betina jantan vrouwelijk,vrouwtjesdier

mannelijk, mannetjesdier

(ter)buka (ter)tutup open dicht

cantik jelek mooi lelijk

cepat lambat snel langzaam

cinta kebencian(van benci)

liefde haat

cukup kurang genoeg,voldoende

onvoldoende, te weinig

217

curang jujur vals, gemeen eerlijk, betrouwbaar

(men)derita bahagia,sejahtera

lijden, leed geluk, voorspoedig

gelap terang duister,donker

helder

genap ganjil even oneven

gerak diam beweging rust

guru murid leraar leerling

halal haram toegestaan,geoorloofd

ongeoorloofd

hangat dingin heet, warm koud

indah jelek,buruk

mooi lelijk

jahat baik slecht goed

jauh dekat ver dichtbij

kalah menang verliezen winnen

keluar naar buitengaan

masuk naar binen gaan

kembali pergi terugkeren vertrekken

218

kering basah droog nat

kiri kanan links rechts

kurus gemuk mager vet

kota kampung stad dorp, gehucht

lama baru oud nieuw

lautan daratan zee(-) land(-)

lekas lambat vlug traag

luas sempit uitgestrekt,wijd

nauw

lunak keras week hard

lupa ingat vergeten z. herinneren

lurus bengkok recht krom

mahal murah duur goedkoop

majal /tumpul

tajam bot scherp

malas rajin lui vlijtig

mampu miskin vermogend arm

marah sabar, boos geduldig, kalm, blij

219

gembira

masuk keluar naar binnengaan

naar buiten gaan

maju mundur vooruit achteruit

manusia binatang mens dier

masak mentah rijp, gekookt onrijp, rauw

menjual membeli verkopen kopen

mirip berlainan lijken op verschillen

muda tua jong oud

mudah,gampang

sukar, sulit makkelijk moeilijk

muka belakang voor achter

muncul hilang opdagen verdwijnen

mungkin mustahil mogelijk onmogelijk

murah mahal goedkoop duur

mustahil pasti onmogelijk zeker

pahit manis bitter zoet

panas dingin warm koud

220

pandai bodoh knap dom

panjang pendek lang kort

pelit dermawan gierig mild, liefdadig

penuh kosong vol leeg

perang damai oorlog vrede

pertanyaan jawaban vraag antwoord

puas kecewa tevreden,voldaan

gebrek, tekort

purba modern oeroud modern

pria wanita man(nen) vrouw(en)

rajin malas vlijtig lui

ramai sepi, sunyi druk,levendig

verlaten, eenzaam

sakit sembuh ziek gezond, beter

salah benar fout,verkeerd

juist

sedih gembira treurig blij

segar layu vers verwelkt

221

sering jarang vaak zelden

sudah belum al, reeds nog niet

tambah kurang meer weinig

tajam tumpul scherp bot

takut berani bang moedig

tarik dorong trekken duwen

tinggi rendah hoog laag

tua muda jong oud

tunggal jamak enkelvoud meervoud

untung kerugian,rugi

winst verlies

wangi bau fijne geur stank

yakin ragu zeker,overtuigd

onzeker, twijfel

222

Begrippenlijst Grammatica | Lees- en taalonderwijs

aanspreektitel kata sapaan

aanwijzend voornaamwoord kata ganti penunjuk / petunjuk

achtervoegsel akhiran, imbuhan akhir

afgeleid (vervoegd) woord kata turunan, kata jadian

afkorting kependekan

alfabetische lijst daftar kata alfabetis

bezittelijk voornaamwoord kata ganti milik / empunya

bijvoeglijk naamwoord kata sifat, kata keadaan, nama sifat, nama hal, adjektif

bijwoord kata tambahan, kata keterangan; adverbia

bijzin anak kalimat

cursief gedrukte woorden kata-kata yang miring cetaknya

enkelvoud tunggal

de figuurlijke betekenis arti kiasan

geslacht jenis kelamin

223

gezegde (van een zin) sebutan (kalimat); predikat

grammatica tata bahasa

grondwoord, basiswoord,stamwoord

kata dasar, asal kata

hulpwerkwoord kata kerja bantu

invoegsel sisipan

klinker huruf hidup

koppelteken tanda hubung

koppelwerkwoord kata kerja pelantar

leenwoord kata pinjaman

leervak mata pelajaran / pengajaran

leestekens tanda-tanda bacaan, tanda baca

les pelajaran

letterletterlijk

hurufharafiah

hoofdletter huruf besar

lettergreep suku kata

lidwoord kata sandang, artikel

224

lijdend voorwerp (pelengkap) penderita / tujuan

medeklinker huruf mati

meervoud jamak

meervoud van zelfstandigenaamwoorden

jamak dari kata benda

naamval kasus

oefening latihan

onbepaald voornaamwoord kata ganti tak tentu

onderwerp van een zin pokok kalimat

onderwerp subjek

ondderwerp objek

ontkenning sangkalan

opstel karangan

overtreffende trap tingkat (perbandingan) paling

overzicht, samenvatting ikhtisar

persoonlijk voornaamwoord kata ganti orang / persona

samengesteld woord kata majemuk

225

samenstelling majemuk

samenvatting ikhtisar

spelling ejaan

spreekwoord, gezegde peribahasa

spreekwoord, spreuk pepatah

stamwoord, grondwoord kata dasar

synoniemen kata-kata yang sama artinya

verklaar dit spreekwoord terangkanlah peribahasa ini

tegengestelde woorden lawan kata

tegenstellingen kata-kata yang berlawanan

telwoord kata bilangan; numeralia

toevoegsel imbuhan

tussenwerpsel kata seru

tijdsbepaling penentuan waktu. (van 'tentu')

uitroep kata seru

uitspraak (peng)ucapan

vergrotende trap tingkat (perbandingan) lebih

226

verkleinwoord kata pengecil

vervoeging peraturan perubahan bentuk kata kerja dalam kalimat.

voegwoord kata penghubung (kata sambung)

voorbeeld contoh

voornaamwoord kata ganti, kata penganti nama, pronomina

voorvoegsel awalan, imbuhan awal

voorzetsel kata depan, kata perangkai, preposisi

vragend voornaamwoord kata ganti penanya

wederkerendvoornaamwoord

kata ganti diri sendiri

werkwoord kata kerja, kata pekerjaan; verba

overgankelijk werkwoord kata kerja transitif

onovergankelijk werkwoord kata kerja intransitif

woord kata

vreemde woorden kata-kata asing

woordenschat kosakata

woordverklaring menerangkan kata-kata

227

zegswijze peribahasa

zelfstandig naamwoord kata benda, kata nama; nomina

de zin kalimat, ayat (Maleis)

een zin ontleden menguraikan kalimat

Leestekens - tanda baca

< lebih kecil> lebih besar= sama dengan+ tambah- kurang: bagi% persenx kali. titik, koma{ kurung buka} kurung tutup{} dalam kurung

228

Lees- en taalonderwijs

letter huruf

hoofdletter huruf besar

lettergreep suku kata

een woord in lettergrepenverdelen

menguraikan kata atas sukunya

lezen membaca

spelling ejaan

officiële spelling ejaan resmi

woord kata

een woord sepatah kata

de eerste les pelajaran yang pertama

geef de inhoud van deze

leeslesmet je eigen woorden weer!

ceritakanlah isi bacaan ini dengan

memakai kata-katamu sendiri!(dengan perkataan sendiri!)

verklaar de betekenis van ... terangkanlah arti ...

synoniemen kata-kata yang sama artinya

tegenstellingen kata-kata yang berlawanan

229

zoek het tegengestelde van...

carilah lawannya ...

cursief gedrukte woorden kata-kata yang miring cetaknya

vreemde woorden kata-kata asing

spreekwoord per(i)bahasa, pepatah

verklaar dit spreekwoord! terangkanlah perbahasa ini!

vul de onderstaande zinnenaan

sempurnakanlah kalimat yang di bawah ini

vul in ... isilah

de figuurlijke betekenis arti kiasan

maak zinnen, waarin devolgende

woorden voorkomen!

karangkanlah (buatlah) kalimat dengankata-kata yang berikut

beantwoord deze vragen jawablah pertanyaan ini

wat betekent ..? apa artinya ..?

woordverklaring menerangkan kata-kata

verklaar het verschil! terangkanlah perbedaanya

een opstel maken mengarang

opstel karangan

230

maak een opstel over ... buatkanlah sebuah karangan dari hal

vrij opstel karangan bebas

leestekens tanda baca; tanda-tanda bacaan

koppeltaken,verbindingsteken

tanda batas, tanda perangkai

Lees- en taalonderwijs

komma koma

punt, stip titik

dubbele punt titk dua, tanda bagi

puntkomma titik koma, koma bertitik

aanhalingstekens tanda bicara

uitroepteken tanda panggil

vraagteken tanda tanya

haakjes tanda kurung

accolades tanda kurung besar

teksthaken kurung siku

231

tussen haakjes plaatsen mengurung

spraakkunst ilmu sara

zin kalimat

een zin ontleden menguraikan kalimat

ontleed deze zin uraikan kalimat ini

onderwerp pokok (kalimat)

gezegde sebutan (kalimat)

bepaling keterangan

lijdend voorwerp tujuan

zelfstandig naamwoord kata nama, nama benda

bijvoeglijk naamwoord kata sifat, nama sifat, nama hal

werkwoord kata perkejaan, kata kerja

bijwoord kata tambahan

voornaamwoord kata pengganti nama

telwoord nama bilangan

voegwoord kata penghubung

voorzetsel kata perankgkai

232

grondwoord asal kata, kata dasar

deze woorden worden aan

elkaargeschreven

kata-kata ini dituliskan serangkai

... niet aan elkaar geschreven bercerai

voorvoegsel awalan

achtervoegsel akhiran

invoegsel sisipan

afkorting kependekan