DOLAŞIM SİSTEMİ

Dolaşım sistemi;

Kalp,

Kan damarları ile

Kandan oluşur.

Dolaşım sistemi kan yolu ile;

Hücrelerimize besin ve oksijen taşır.

Vücudu mikroplara karşı korur.

Hücrede oluşan artık maddeleri, vücut dışına

atılmalarını sağlayan organlara (akciğer, böbrek)

taşır.

DOLAŞIM SİSTEMİ

KALBİN YAPISI VE GÖREVLERİ

Dolaşım sisteminin en önemli organı olan kalp, vücudumuzun her tarafına kanın

ulaşmasını sağlayan bir pompa gibidir.

Kalp;

Göğüs boşluğunda, diyaframın üstündedir.

İki akciğer arasındadır.

Dört odacıktan oluşur.

Üstteki odacıklara kulakçık,

Alttaki odacıklara karıncık denir.

Kalbin sağ bölümünde, sağ kulakçık ve sağ karıncık, sol bölümünde, sol

kulakçık ve sol karıncık bulunur.

Kalbin soldaki odacıklarını temiz kan, sağdaki odacıklarını kirli kan doldurur.

Karıncıklardaki kas tabakası kulakçıklara göre daha kalın ve güçlüdür.

KALBİN ÇALIŞMASIVücudumuzda kanın dolaşması kalbin çalışması ile olur.

Kalp kası isteğimiz dışında çalışır.Kasılıp gevşeyerek hareket eder.

Kalbin çalışmasında sinirler ve hormonlar önemli rol oynar. Zayıf bir elektrik

akımıyla kalp çalışır, kalp kası hücreleri bu akım sayesinde hızlı iletişim kurar ve

bir bütün halinde çalışır.

Toplardamarlardan gelen kan kulakçıklara dolar.

Kulakçıklar kasılır.

Kulakçıklarla karıncıklar arasındaki kapaklar açılır ve kan karıncıklara dolar.

Kanla dolan karıncıklar kasılarak, içindeki kanı atardamarlara pompalar. Kan

vücuda dağılır.

Kalp kasının bir kez kasılıp gevşemesi kalp atışını meydana getirir. Sağlıklı

bir insanda kalp atış sayısı dakikada 60-100 kadardır.

Kalp atış hızı;

Heyecanlandığımızda,

Yürüme, koşma ve diğer vücut egzersizlerinde,

Ateşli hastalıklarda artar.

Yeni doğan bebeklerin kalp atış hızı yetişkinlerden daha yüksektir.

DAMARLAR

Kanın vücutta dolaşmasını sağlayan borulara damar denir.

Damarlar;

Atardamar,

Toplardamar ve

Kılcal damar

olmak üzere üçe ayrılır.

TOPLARDAMARLARKanı vücuttan toplayıp kalbe getiren damarlara toplardamar denir. Alt ana

toplardamarı ile üst ana toplardamarı kirli kanı kalbin sağ kulakçığına taşır.

Akciğer toplardamarı ise akciğerlerden aldığı temiz kanı kalbin sol

kulakçığına taşır.

Toplardamarların içinde kapakçıklar vardır. Bu kapakçıklar , kanın geriye

dönmesini önler.

UYARI!

Akciğer atardamarı hariç

, diğer toplardamarlarda kirli

kan bulunur.

ATARDAMARLAR

Kalpten kan götüren damarlara atardamar denir.

Kalbin sol karıncığından aldığı temiz kanı vücuda dağıtan ana atardamara

aort denir.

Akciğer atardamarı ise, kalbin sağ karıncığından aldığı kirli kanı

, temizlenmek üzere akciğerlere götürür.

Kalp kasılıp gevşeyerek kanın atardamarlarda akmasını sağlar.

UYARI!

Akciğer atardamarı

hariç, diğer atardamarlarda

temiz kan bulunur.

KILCAL DAMARLAR

Atar ve toplar damarlar dokularda çok incelir, kıl görünüşünde şekil alır. Bunlara

kılcal damar denir.

Çapları çok küçük olan kılcal damarlar dokular arasında ağ şeklinde dağılırlar.

Kan ile doku hücreleri arasındaki bütün madde (oksijen,besin ve yanma sonucu

oluşan atıklar) alışverişi kılcal damarlarla olur.

KANIN YAPISIKan; bir deney tüpünde bekletilirse tüpün üstünde sarımsı renkli bir

sıvı, altında da koyu kırmızı renkli bir pıhtı oluşur.

Deney tüpünün üst kısmında kalan sıvı plazma adını alır.

Plazma;

%90’ı su olduğundan kana akıcılık kazandırır.

Sindirilmiş besin molekülleri, atık maddeleri, vitamin ve madensel

maddeleri taşır.

Deney tüpünün alt kısmındaki koyu renkli pıhtı ise kan hücreleridir.

Damarların içinde plazma ile hücreler karışmış haldedir.

KAN HÜCRELERİ

Alyuvarlar (eritrositler),

Akyuvarlar (lökositler) ve

Kan pulcukları (trombositler)

Olmak üzere üç çeşit kan hücresi vardır.

ALYUVARLAR

Kırmızı renkli çekirdeksiz hücrelerdir.

Akciğerlerden aldığı oksijeni hücrelere,

Hücrelerden aldığı karbondioksiti de akciğerlere taşır.

Uzun ve yassı kemiklerin kırmızı iliklerinde üretilir.

AKYUVARLAR

Beyaz renkli, çekirdekli hücrelerdir.

Sayıları alyuvarlardan azdır.

Vücudun savunmasında görevlidirler. Bunun için;

Bazı akyuvarlar kana giren mikrobu içine alır, yer ve sindirir . (fagositoz)

Bazıları salgıladıkları maddelerle (antitoksin) mikropların hastalık etmeni

zehirlerini etkisiz hale getirir.

Bazıları ise, salgıladığı maddelerle (antikor) doğrudan mikrobu hareketsiz

hale getirir ve öldürür.

Kemik iliği ve akkan düğümlerinde (lenf bezlerinde) üretilir.

Mikroplu hastalık sırasında çoğalırlar. İyileşme ile eski sayılarına inerler.

KAN PULCUKLARI

Bu hücreler çekirdeksizdir.

Bir yeriniz yaralandığında kanın pıhtılaşmasını sağlar.

Böylece kan kaybını önler.

TEMİZ VE KİRKİ KAN

Temiz Kan : Hücrelere giden, oksijen oranı yüksek kandır. Rengi açık kırmızıdır.

Kirli Kan : Karbondioksit oranı yüksek kandır. Koyu kırmızı renktedir.

KAN DOLAŞIMI

Kanın kalpten çıkıp damarlar yardımıyla vücuda

dağılmasına ve tekrar kalbe dönmesine kan

dolaşımı denir.

İki tür kan dolaşımı vardır;

KAN

DOLAŞIMI

Küçük kan dolaşımı

Büyük kan dolaşımı

KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI

Kalbin sağ karıncığındaki kirli kanın akciğer atardamarı ile akciğerlere girip

temizlendikten sonra akciğer toplardamarı ile kalbin sol kulakçığına dönmesi

küçük kan dolaşımıdır.

UYARI!

Küçük kan dolaşımı kalp

ile akciğer arasında

gerçekleşir.

Sağ karıncık

Kirli kanAkciğer atardamarı

Akciğer kılcallarıAkciğer toplardamarı

Temiz kan

Sol kulakçık

BÜYÜK KAN DOLAŞIMI

Kalbin sol karıncığındaki temiz kanın aort atardamarı ile vücuda dağılıp

kirlendikten sonra toplardamar yoluyla, kalbin sağ kulakçığına dönmesi büyük

kan dolaşımıdır.

UYARI!

Büyük kan dolaşımı

kalp ile vücudumuz

arasında gerçekleşir.

Sol karıncık

Temiz kan

aort Vücut

kılcalları

K

i

r

l

i

k

a

n

toplardamarSağ kulakçık

KAN GRUPLARI

Özellikleri bakımından kan dört gruba ayrılır. A, B, 0, AB gruplarıdır.

Kan gruplarının uyması, kan alıp vermede yeterli değildir. Kandaki (Rh) maddesi

de bilinmelidir.

Rh maddesi bulunan kana Rh pozitif Rh(+)

Rh maddesi bulunmayan kana Rh negatif Rh(-) kan denir.

Rh’e göre:

1. Rh(+) , Rh(+) ‘e kan verebilir.

2. Rh(-) , Rh(-) ‘ e kan verebilir.

3. Rh(-), Rh(+) ‘ e kan verebilir.

4. Rh(+), Rh(-) ‘ e kan veremez.

EK BİLGİ

Rh faktörü ilk defa Rhesus (Resus)

maymununda keşfedilen bir kan

grubu sistemidir.

UYARI!

Rh faktörü aşağıdkai koşullara uymak şartıyla :

Her grup, kendi grubuna kan verebilir.

AB grubu , her gruptan kan alabilir.

0 grubu , her gruba kan verebilir.

ÖRNEK:

Bir hasta için AB Rh(+) grubu kana ihtiyaç olduğu anons edilmiştir. Kan vermek

üzere baş vuran aşağıdaki kişilerden hangileri kabul edilir ?

I. Kan grubu A Rh(-) olan Özgür

II. Kan grubu 0 Rh(-) olan Okan

III. Kan grubu AB Rh(+) olan Yeşim

IV. Kan grubu AB Rh(-) olan Akın

A. I-II B. III-IV C. I-III-IV D. I-II-III-IV

ÇÖZÜM

AB kan grubu genel alıcıdır. Kendi kan grubu dahil bütün kan gruplarından

kan alabilir.

Rh(+) kan grubu hem Rh(+) kandan hem de Rh(-) kandan kan alabilir.

CEVAP: D

LENF DOLAŞIMI

Lenf sistemi;

Dolaşım sisteminin bir parçasıdır.

Lenf damarları ile,

lenf düğümlerinden oluşur.

Kılcal kan damarlarından sızarak hücreler arasındaki boşluklara sızan kan

serumuna doku sıvısı denir. Kan ile hücreler arasındaki madde alışverişi doku

sıvısı aracılığı ile olur. Doku sıvısı fazla ise lenf damarları ile kana döner. Lenf

damarlarına giren doku sıvısı lenf (akkan) adını alır.

Lenf damarları vücudumuzun hemen her bölgesine yayılmıştır.

Bu lenf ağına, büyüklüğü iğne başından büyük, en fazla fasulye

büyüklüğünden lenf düğümleri yayılmıştır. Bu düğümlerin büyük bir bölümü;

Ağız tavan ve tabanında (lenf bezleri, bademcikler)

Boyunda,

Koltuk altlarında ve

Kasıklarda yoğunlaşmıştır.

Dalak da lenf dokusundan oluşmuştur.

Lenf damarlarında dolaşan lenf sıvısı;

Kan serumu ve akyuvarlar içerir.

Alyuvarlar yoktur.

Renksizdir.

İnce bağırsakta sindirilmiş olan yağlı maddeleri hücrelere taşıyarak sindirime

yardımcı olur.

Lenf damarlarının dolaşım sistemine birleştiği yerdeki lenf düğümleri hastalık

yapan organizmaları yok ederek bağışıklık sisteminde önemli görev yapar.

ÖRNEK:

Bazı hastalıklarda lenf bezlerinde şişme olur. Bunun nedeni aşağıdakilerden

hangisidir ?

A. Lenf bezlerinde akyuvar yapımı hızlanır.

B. Akyuvarlar hastalık yapan mikrobun toksinine karşı , antitoksin çıkarır.

C. Akyuvarlar mikropları içlerine alarak sindirirler.

D. Lenf bezlerinde hastalık yapan mikropların toksinleri toplanır.

ÇÖZÜM:

Akyuvarların görevi vücuda giren zararlı mikroorganizmaları yok etmektir. Bazı

hastalıklarda mikroplar lenf bezlerine yerleşirler ve burada akyuvar yapımı

hızlanır. Bu yüzden lenf bezlerinde şişme olur.

CEVAP: A