АгуулгаСудалгааны зорилго

Судалгааны агуулга.................................................2

НЭГ. ОЙЛГОЛТ, ТОДОРХОЙЛОЛТ.......................3-4

ХОЁР. ОНОЛЫН ХЭСЭГ........................................5

ГУРАВ. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ................................................................6-21

3.1.Малтай өрх, малчдын тоо тэдний соёл ахуйн үзүүлэлтүүд.....................6-9

3.1.1 Малтай өрх, малчдын тоо

3.1.2 Малчдын соёл ахуйн үзүүлэлтүүд

3.2.Мал тэжээвэр амьтдынтоо,бүтэц........... 9-18

3.2.1 Малын тоо,бүтэц 3.2.2 Малын бүлэглэлт 3.2.3Хээлтэгч, хээлтүүлэгч малын тохироо3.2.4Төл бойжилт 3.2.5Том малын зүй бус хорогдол3.2.6Малын хэрэглээний зарлага, сүргийн бүтэц

3.3. Малжуулалт, шинээр гаргасан худгийн тайлан.........18-20

3.3.1 Малжуулалтын талаар авсан арга хэмжээний тайлан3.3.2 Шинээр гаргасан худгийн тайлан3.3.3 Засварласан худгийн тайлан

3.4. Газар тариалангийн үйлдвэрлэл..............19-22

ДҮГНЭЛТ, САНАЛ....................................23

МЭДЭЭЛЛИЙН ЭХ ҮҮСВЭР...................... 23

СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО

“Энэхүү судалгааны зорилго нь мал аж ахуйн

салбарын ирээдүйн хөгжил, малчдын амьжиргааны талаар

бодлого, малын тооны өсөлт өөрчлөлт, бүтэц, малын

төллөлт, үржлийн байдал, зүй бус хорогдол, сувайралт, хээл

хаялт, бэлчээрийн даац хүрэлцээ, тэжээвэр амьтад,

хээлтэгч, хээлтүүлэгч, түүний тохироо болон малтай өрх,

малчдын нийгмийн байдал, малын тооны өсөлт бууралтанд

нөлөөлсөн үзүүлэлтүүд болон хөдөө аж ахуйн салбарын

цаашдын чиг хандлагыг тодорхойлохын зэрэгцээ манай

улсын мал аж ахуйн үйлдвэрлэлд аймгийн эзлэх байр

суурийг харуулсан мэдээллээр аймгийн удирдлагууд болон

хэрэглэгчдийг хангах зорилготой юм.

СУДАЛГААНЫ АГУУЛГА

Манай улсын эдийн засгийн гол үндэс болсон

бэлчээрийн мал аж ахуйн салбар нь эдийн засаг, хөдөлмөр

эрхлэлт, экспортын орлогод гол байр суурь эзэлсэн хэвээр

байна.

Мал аж ахуйн салбар нь хүн амыг мах сүү, цагаан идээ

зэрэг хүнсний бүтээгдэхүүнээр, боловсруулах үйлдвэрүүдийг

түүхий эдээр хангах үндсэн эх булаг болохын зэрэгцээ манай

улсын эдийн засгийн хөгжилд хөдөө аж ахуйн салбар, үүн

дотроо мал аж ахуйн салбар чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байна.

НЭР ТОМЬЁОНЫ ТОВЧ ТАЙЛБАР, ТОДОРХОЙЛОЛТ

Малтай өрх. Малыг ахуй амьдралдаа туслах чанарын үүрэгтэй өсгөн үржүүлдэг өрх

Малчин өрх.Жилийн 4 улирлын туршид малаа маллаж, малын ашиг шим нь тэдний амьжиргааны эх үүсвэр болж байгаа өрх

Малчид. Жилийн 4 улирлын туршид мал аж ахуй эрхэлж, малын ашиг шим нь тэдний амьжиргааны эх үүсвэр болж байгаа 16 ба түүнээс дээш насны хүмүүсийг хэлнэ.

Бодод шилжүүлэх коэффициент: 1 адуу, үхэр - 1 бод 1 тэмээ - 1.5 бод 6 хонь - 1 бод 8 ямаа - 1 бодБодод шилжүүлэх коэффициентийг таван төрлийн малыг нэг төрлийн малд шилжүүлэн малын өсөлт, бууралтыг гаргах, үр ашгийг тооцоход ашиглана.

Бог малд буюу хонин толгойд шилжүүлэх коэффициент: 1 тэмээ - 5 хонь 1 адуу - 7 хонь 1 үхэр - 6 хонь 1 хонь - 1 хонь 1 ямаа - 0.9 хоньХонин толгойд шилжүүлэх коэффициентийг малын тэжээлийн хүрэлцээ, хангамж,бэлчээрийн даацыг тодорхойлон гаргахад ашиглана.

Нас гүйцсэн мал.Малын төрөл бүр дээр дараах насны малыг хамруулна. Тэмээ - 4 настай, 5 ба түүнээс дээш настай Адуу - 3 настай, 4 ба түүнээс дээш настай Yхэр - 2 настай, 3 ба түүнээс дээш настай

Бог мал - тухайн жилийн төл малаас бусад насны малӨсвөр насны мал

Тэмээ-Өмнөх оны төл, 2, 3 настай Адуу- Өмнөх оны төл, 2 настай Yхэр- Өмнөх оны төл

Төл мал.Тухайн жилийн төлийг хэлнэ.Бэлэн хээлтэгч.Малын төрөл бүр дээр нас гүйцсэн эм

малыг хамруулна.Малын тоо, толгойн өсөлт.Оны эцсийн малаас оны

эхний малыг хасч, малынтооны өөрчлөлтийг тоогоор илэрхийлнэ.Оны эцсийн малын тоог оны эхний малынтоонд харьцуулан 100-гаар үржүүлж, өсөлт, бууралтыг хувиар илэрхийлнэ.

Малын өсөлтийн орлого тал нь төл бойжилт, зарлага тал нь хэрэглээний зарлага, томмалын зүй бус хорогдол байна.

Төллөлтийн хувь.Төллөсөн хээлтэгчийн тоог оны эхний хээлтэгчийн тоондхарьцуулан, 100 –гаар үржүүлэн тооцно.

Бойжилтын хувь.Бойжсон төлийн тоог нийт гарсан төлийн тоонд харьцуулан100–гаар үржүүлэн тооцно.100 эхээс бойжуулсан төл.Бойжуулсан төлийн тоог оны эхний хээлтэгч малынтоонд харьцуулан 100-гаар үржүүлэн тооцно.

Хээлтэгч, хээлтүүлэгчийн тохироо.Хээлтэгч малын тоог хээлтүүлэгч малынтоонд харьцуулж, тооцно.1 хээлтүүлэгчид ногдох хээлтэгчийн тооны норм нь: Буур - 20-25 Азарга - 12-15 Бух - 35-45 Хуц, ухна - 25-30

Том малын зүй бус хорогдолд өвчний (халдвартай, халдваргүй) хорогдол,гэнэтийн аюулын (цас, зуд, үер ус, гал түймэр, аянга цахилгаан зэрэг) хорогдол, бусадшалтгааны (малын хариулга, арчилгаа маллагаатай холбогдон гарсан) хорогдлыгхамруулна.

Оны эхний малд том малын зүй бус хорогдлын эзлэх хувь.Зүй бусаархорогдсон том малын тоог оны эхний малын тоонд харьцуулан 100-гаар үржүүлэнтооцно.

Малын хэрэглээний зарлага.Оны эхний малын тоон дээр бойжуулсан төлийгнэмж, том малын зүй бус хорогдол, оны эцсийн малын тоог хасч, тооцно.

Малын хашааны хангамж.Хашааны хангамжийг гаргахдаа хашааныбагтаамжийг малын тоонд харьцуулж тооцно.Бод малын хашааны хангамжийггаргахдаа бодын хашааны багтаамжийг үхрийн тоонд, харин бог малынхыг богийнхашааны багтаамжийг бог малын /хонь, ямааны/ тоонд харьцуулж тооцно.

Тэжээл хангамж.Тэжээлийн хангамжийг гаргахдаа тэжээлийн нэгжидшилжүүлсэн тэжээлийн хэмжээг хонин толгойд шилжүүлсэн малын тоонд харьцуулантооцно.Малын тэжээлийн хангамж, бэлчээрийн даацыг гаргахдаа малыг хонин толгойдшилжүүлснээр тооцно.

ОРШИЛ

Хөдөө аж ахуйн салбарын үйл ажиллагаа нь бусад

хүчин зүйлээс илүүтэйгээрбайгаль, цаг агаараас

хамааралтай бөгөөд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн нь

үндсэндээхүн амын хүнсний хэрэглээ, боловсруулах

үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний салбарын түүхий эдийн

хэрэглээг хангахад зориулагддаг.

Дэлхийн олон улс орнуудын нэгэн адил манай улсын

эдийн засгийн хөгжилдхөдөө аж ахуйн салбар нь ихээхэн

чухал байр эзэлдэг салбарын нэг юм.Энэ удаагийн

танилцуулгад мал аж ахуйн, газар тариалангийн салбарын

2013 оны төлөв байдлыг нэгтгэн тусгав.

“Монгол Улсын Үндсэн хууль”-нд “Мал сүрэг”-ийг

үндэсний баялаг мөн гэж хуульчлан зааж, мал тооллогыг

улсын хэмжээнд жил бүр зохион байгуулж, үр дүнг нь макро

түвшинд хийгддэг тооцоо, судалгаанд ашиглаж, салбарын

талаар удирдлагын шийдвэр гаргах мэдээллийн гол эх

үүсвэр болгон ашиглаж байна.

‘’Статистикийн тухай“ Монгол Улсын хуулийн 7 дугаар

зүйлийн 1 дэх заалт, Монгол Улсын Засгийн газрын 2003 оны

224 дүгээр тогтоолын дагуу Үндэсний Статистикийн хороо

мал, тэжээвэр амьтад, тэжээлийн тооллогыг 2014 оны 12

дугаар сарын 7-ноос 17-ны өдрүүдэд улсын хэмжээнд зохион

байгуулж явуулав.

Энэхүү танилцуулгад 2014 оны мал тооллогын дүнг

нэгтгэн дүгнэснээс гадна мал эмнэлгийн арга хэмжээ,

шинээр гаргасан, сэргээнзасварласан худаг, уст цэг,

малжуулалтын талаархи мэдээллийг тусган оруулав.

Түүнчлэн уг танилцуулгад газар тариалангийн

салбарын үндсэн үзүүлэлтүүдболох тариалсан талбай,

хураасан ургац, га-гийн ургацын талаарх мэдээллийг

жилийндүнгээр нэгтгэн тусгасан болно.

Манай аймгийн хөдөө аж ахуйн салбарын өнөөгийн

байдалд дүгнэлт хийж, цаашидавч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг

боловсруулах, төлөвлөхөд энэхүү танилцуулга,судалгааны

материал суурь мэдээлэл нь болно гэдэгт итгэж байна.

III.1 МАЛТАЙ ӨРХ, МАЛЧДЫН ТООТЭДНИЙ СОЁЛ АХУЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

3.1.1 Өрх, малчдын тоо, насны бүтэц

Дундговь аймагт 2014 онд нийт 7280малтай өрх үүний дотор

5880 малчин өрхмал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж, үүнд

11214малчид ажиллажбайна.2014 онд малтай өрх өмнөх

оноос 209-оор, малчинөрхийн тоо 181-ээр өсч, малчдын тоо

276-аар өссөн байна.

Аймгийн хэмжээний нийт өрхийн 43,7 хувийг малчин өрх

эзэлж байна. Малчдыг насны бүлгээр нь авч үзвэл 33.8

хувь нь 16-34 нас, 54.5 хувь нь 35-60 нас, 11.7 хувь нь

тэтгэврийн насны хүмүүс болно.

Малтай өрхийн тоог графикаар харуулбал: зураг -1

2008 2009 2010 2011 2012 2013 20140

100020003000400050006000700080009000

Малтай өрхийн тоо

Дээрх графикаас харахад малтай өрх 2012 оноос 6.3 хувиар

өссөн байна.

Зураг-2

Адааца

г

Баянж

аргал

ан

Говь

-Угтаал

Гурв

анса

йхан

Дэлгэр

ханга

й

Дэлгэр

цогт

ДэрэнЛуу

с

Өлзий

т

Өндөр

шил

Сайнц

агаан

Сайха

н-Ово

оХул

д

Цагаан

дэлгэр

Эрдэн

эдал

ай

0200400600800

10001200

Малчин өрхийн тоо, сумаар

20132014

Малчин өрхийн тоо Адаацаг, Гурвансайхан, Луус сумдад

өмнөх оноос 1-18 өрхөөр буурч, бусад сумдад 2-54 өрхөөр

өссөн байна.хүснэгт- 1

Хэмжих 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2013

нэгж Хувь

Зөрүү

Малтай өрх тоо 8376

7221

7097

6846

7071

7280 3.0 209.

0Үүнээс: малчин

өрх тоо 7132 6249 5971 5744 5828 5880 0.9 52.0

Малчдын тоо тоо 14535

12487

11857

11185

10938

11214 2.5 276.

0Үүнээс: 16-34

насны хүн 6562 5374 4502 4258 3909 3786 -3.1-

123.0

35 ба 60 насхүртэл хүн 5793 5207 5731 5573 5745 6114 6.4 369.

0Тэтгэвэрийннасн

ы хүн 2180 1906 1624 1354 1284 1314 2.3 30.0

Насны бүтэц % % 100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0 0.0 0.0

Үүнээс: 16-34 насны % 45.1 43.0 38.0 38.1 35.7 33.8 -5.5 -2.0

35 ба 60 насхүртэл % 39.9 41.7 48.3 49.8 52.5 54.5 3.8 2.0

Тэтгэвэрийннасны % 15.0 15.3 13.7 12.1 11.7 11.7 -0.2 0.0

2014 онд мал аж ахуйн салбарт ажиллаж байгаа

малчдын тоо өмнөх оноос 2.5 хувь буюу 276-р өссөн байна.

зураг -3

34%55%

12%

Насны бүтэц15-34 насны 35-59 нас хүртэл60-аас дээш

Насны бүтцийг 2009 онтой харьцуулж үзэхэд 35-60 насны

малчдын тоо 5.5 хувиар өсч 60-с дээш буюу тэтгэврийн

насны малчдын тоо 39.37 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна.

3.1.2 Малчдын соёл ахуйн зарим үзүүлэлтүүд

Малчдын ахуй соелын үзүүлэлт нь малчдын

амьжиргааг илэрхийлдэг гол үзүүлэлт билээ. Манай аймгийн

хувьд 2014 оны жилийн эцсийн мал тооллогоор нийт малчин

өрхийн 81.3 хувь нь цахилгааны эх үүсвэртэй, 76.4 хувь нь

телевизортой, 38.6 хувь нь автомашинтай байна.

Хүснэгт- 2Өрхийн тоо Малчин өрхийн тоонд эзлэх хувь

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Цахилгаантай 5217 4578 4830 4370 4703 4782 73.1 73.3 80.9 76.1 80.7 81.3

Телевизортой 4817 4252 4459 4142 4217 4493 67.5 68 74.7 72.1 72.4 76.4

Автомашинтай 2345 2237 2332 2069 2398 2267 32.9 35.8 39.1 36.0 42.1 38.6

зураг-4

Сайнцага

ан

Адаацаг

Баянжар

галан

Говь-

Угтаал

Гурван

сайха

н

Дэлгэр

хангай

Дэлгэр

цогт

Дэрэн

Луус

Өлзийт

Өндөршил

Сайхан

-Ово

о Хул

д

Цагаан

дэлгэр

Эрдэнэд

алай

0

100200300400500600700800900

1000

Малчин өрхийн соёлын зарим үзүүлэлт /2014 он/

Цахилгаан эх үүсвэрийн тоо Зурагтын тооГар утасны тоо

III.2 МАЛ ТЭЖЭЭВЭР АМЬТДЫН ТОО, БҮТЭЦ

3.2.1 Малын тоо, бүтэц

2014 онд өмнөх оноос нийт малын тоо 22.0 хувь буюу

439.5 мянган толгойгоор өссөнөөс тэмээ 12.6 хувь буюу 3.1

мянган толгойгоор,адуу 23.7 хувь буюу 20.1 мянган

толгойгоор, үхэр 29.0 хувь буюу 10.4 мянган толгойгоор, хонь

20.9 хувь буюу 192:5 мянган толгойгоор, ямаа 23.0 хувь буюу

213.4 мянган толгойгоор тус тус өссөн байна.

зураг-5

2009 2010 2011 2012 2013 2014

33.7 18.6 21.0 27.6 24.9 28.0

82.0

51.3 59.7 72.0 85.0

105.1 20.7

18.9 19.7 23.0

35.6 46.0

Тэмээ, адуу, үхэр /мян.толгой/

тэмээ Адуу Үхэр

зураг-6

2009 2010 2011 2012 2013 2014

973.8529.7 623.5 775.8 922.3 1114.8

1036.9

493.1 624.8773.6

928.41141.8

2147.1

1111.51348.7

1671.91996.3

2435.7

Хонь, ямаа, нийт малын өсөлт, /мян.толгой/

Хонь Ямаа Бүх мал

2014 оны байдлаар аймгийн нийт 15 сум малаа 5

төрөл дээр өсгөсөн байна.хүснэгт- 3

Малын төрөл 2009 2010 2011 2012 2013 2014

2014/2013

Хувь Зөрүү

Тэмээ 20,656

18,860

19,666

22,978

24,899

28,030

12.6

3,131

Адуу 81,978

51,291

59,692

71,979

84,983

105,145

23.7

20,162

Үхэр 33,746

18,584

21,029

27,574

35,596

45,926

29.0

10,330

Хонь 973,777

529,715

623,491

775,796

922,341

1,114,848

20.9

192,507

Ямаа 1,036,903

493,059

624,807

773,619

928,442

1,141,790

23.0

213,348

Нийт малын тоо

2,147,060

1,111,509

1,348,685

1,671,946

1,996,261

2,435,739

22.0

439,478

Малын тоо толгой өссөн нь таван төрлийн малын харьцаа, цаашлаад сүргийн бүтцэд ихээхэн өөрчлөлт гарсан байна.

Нийт малын 1.1 хувийг тэмээ, 4.3 хувийг адуу, 1.9

хувийг үхэр, 45.8 хувийг хонь, 46.9 хувийг ямаа эзэлж байна.

Нийт сүрэгт таван төрлийн малын эзлэх хувьхүснэгт- 4

Á¿ãä200

5200

6200

7200

8200

92010

2011

2012

2013

2014

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100Òýìý

ý 1.1 1 0.9 1 1 1.7 1.5 1.4 1.2 1.1Àäóó 6.5 5.7 5 4.1 3.8 4.6 4.4 4.3 4.3 4.3Yõýð 2.4 2.1 2 1.7 1.6 1.7 1.6 1.6 1.8 1.9Õîíü 44.8 45.5 44.8 45 45.3 47.7 46.2 46.4 46.2 45.8ßìàà 45.2 45.7 47.3 48.2 48.3 44.4 46.3 46.3 46.5 46.9

зураг-7

Адаацаг

Баянжар

галан

Говь-

Угтаал

Гурван

сайха

н

Дэлгэр

хангай

Дэлгэр

цогтДэр

энЛуус

Өлзийт

Өндөршил

Сайнцага

ан

Сайхан

-Ово

оХул

д

Цагаан

дэлгэр

Эрдэнэд

алай

050000

100000150000200000250000300000350000400000

Малын тоо сумдаар

20132014

Малын тоо толгойг сумдаар өмнөх онтой

харьцуулахад 177.3-368.1 мянган толгой мал тоолуулсан

Эрдэнэдалай, Сайнцагаан, Адаацаг, Гурвансайхан, Өлзийт

сумдууд эхний тавд орлоо.

Аймгийн хэмжээнд нийт малын тоогоор Эрдэнэдалай сум, тэмээгээр Өлзийт сум, харин бусад

4 төрөл дээр Эрдэнэдалай сум тэргүүлж байна.Эрдэнэдалай сумын Рашаант баг 95.0 мянга, Цагаан-Овоо баг 72.4 мянга, Сайнцагаан сумын Тэвш баг 68.5 мянга, Үйзэн баг 68.0 мянга, Өндөршил сумын Талын нар баг 67.7 мянган толгой мал тоолуулсан нь аймгийн хэмжээнд хамгийн олон малтай багууд байна. Малын тоог таван төрөл бүрд авч үзвэл хамгийн олон толгой мал тоолуулсан Хулд сумын Олдох баг 3.5 мянган тэмээ, Сайнцагаан сумын Тэвш баг 4.9 мянган адуу, Эрдэнэдалай сумын Рашаант баг 3.3 мянган үхэр, мөн 48.8 мянган хонь, 38.3 мянган толгой ямаатай байна.3.2.2 Малтай өрхийн малын бүлэглэлт

2014оныиргэдийнхувийнмалынбүлэглэлтээсавчүзвэлнийтмалта

йөрхийн22.5хувьнь 100 хүртэлмалтай, 22.5хувьнь 101-200 малтай, 34.7 хувьнь 201-500 малтай, 15.7хувьнь 501-1000 малтай, 4.7хувьнь 1000-аасдээшмалтайбайна.

хүснэгт -5

Малчин өрх Дүнд эзлэх хувь2013 2014 2013 2014

ДҮН 5699 5880 100 10010 хүртэл малтай 53 33 0.9 0.6

11-30 237 162 4.2 2.831-50 324 232 5.7 3.9

51-100 664 560 11.7 9.5101-200 1280 1170 22.5 19.9201-500 1977 2179 34.7 37.1501-999 897 1127 15.7 19.2

1000-1499 215 341 3.8 5.81500-2000 35 49 0.6 0.8

2001-ээс дээш 17 27 0.3 0.5

хүснэгт-6

2014 оны малчин өрхийн малын бүлэглэлт

Сумд Бүгд

50 хүртэлмалтай

51-100

малтай

101-200

малтай

201-500

малтай

501-999

малтай

1000 аасдээшмалтай

Сайнцагаан

690

67 77 148

257 99 42

Адаацаг480

17 46 105

207 80 25

Баянжаргалан

198

10 15 33 57 47 36

Говь-Угтаал

259

13 17 33 88 65 43

Гурвансайхан

384

25 35 52 132 90 50

Дэлгэрх 3 26 33 11 12 30 5

ангай26 2 0

Дэлгэрцогт

312

23 48 71 108 42 20

Дэрэн380

39 26 64 130 85 36

Луус300

12 21 52 139 72 4

Өлзийт424

21 46 81 149 98 29

Өндөршил

196

1 4 21 76 56 38

Сайхан-Овоо

321

21 32 78 145 36 9

Хулд330

5 22 55 139 92 17

Цагаандэлгэр

230

20 19 48 78 51 14

Эрдэнэдалай

1050

127 119

217

354

184 49

Дүн 5880 427 56

01170

2179

1127 417

Иргэдийн хувийн малын тоог бүлэглэж судалбал 2013

оныхоос 10 хүртэл малтай өрхийн тоо 37.7 хувиар, 11-30

малтай өрхийн тоо 31.6 хувиар, 31-50 малтай өрхийн тоо

28.4 хувиар 51-100 малтай өрхийн тоо 15.7 хувиар, 101-200

хүртэл малтай өрхийн тоо 8.6 хувиар тус тус буурч, 201-500

малтай өрхийн тоо 10.2 хувиар, 501-999 малтай өрхийн тоо

25.6 хувиар, 1000-1499 малтай өрхийн тоо 58.6 хувиар,

1500-2000 малтай өрхийн тоо 40.0 хувиар, 2001-с дээш

малтай өрхийн тоо 58.8 хувиар тус тус буурсан байна.

ªÐÕ, ÀÌ Á¯ËÄ ÍÎÃÄÎÕ ÌÀË, ñóìäààðÑó

ìä

Мал

тайө

рхий

нтоо

Мал

чинө

рхи

йнто

о

Ìàëò

àé

íэг

өрхө

дног

дохм

ал

Ìàëò

àé íý

ã ºð

õºä

íîãäî

õ ìà

ë (á

îäîä

øè

ëæ¿¿

ëñíý

Ìàë÷

èí

íэг

өрхө

дног

дохм

ал

Ìàë т

айí эг

өрхè

éíà

ì á¿ë

ä но

гдох

мал

Äö 362 312 315 66 366 21Äí 428 380 382 83 430 23Ãó 350 259 429 82 580 25Öä 276 230 336 75 403 28Áæ 256 198 420 84 543 28ªø 294 196 450 101 676 29Ãñ 444 384 423 82 489 24ªò 487 424 363 87 417 26Õä 467 330 347 79 491 21Ëñ 372 300 312 69 387 19Äõ 478 326 208 51 305 14Ñî 452 321 243 50 342 13Ýä 1204 1050 305 64 349 18Ñö 841 690 309 65 377 18Àö 569 480 332 73 394 19Ä¿í 7280 5880 334 72 413 20

Аймгийн дунджаар мал бүхий нэг өрхөд (бодод

шилжүүлснээр) 72 бод, толгойн тоогоор 334 мал ногдож

байгаа нь өмнөх оноос өссөн үзүүлэлттэй байна. 3.2.4Хээлтэгч малын тоо

хүснэгт-8

Он 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013 2014

2014/2013

õóâü

çºð¿¿

Ингэ 6.5 6.9 7.2 7.3 7 7.6 8.9 9.6 10.9 13.5 1.3

Гүү 31.9 31.2 26.7 25.1 17.7 18.9 21.6 24.9 31.3 25.7 6.4

Үнээ 16.9 18.1 15.1 14.9 8.3 9.5 11.4 13.8 17.8 29. 4.0

0Эмхон

ь379.

8401.

8406.

4413.

1266.

2267.

3334.

2396.

5 484.1 22.1 88

Эмямаа

372.9

402.5

427.9

418.6

259.7

250.9

313.3 373 458.9 23.

0 86

Бүгд 808 860.5

883.3 879 558

.9554.2

689.4

817.8

1,003.0

22.6 185

Хээлтэгч мал нийт малын 41.2 хувийг эзэлж байгаа

бөгөөд тэмээн сүргийн 38.9 хувь, адуун сүргийн 29.8 хувь,

үхэр сүргийн 38.8 хувь, хонин сүргийн 43.4 хувь, ямаан

сүргийн 40.2 хувийг тус тус эзэлж байна.

Хээлтэгч мал өмнөх оноос 185.2 мянган толгой буюу

22.6 хувиар өссөн байна ингэ 13.5 хувь, гүү 25.7 хувь, үнээ

29.0 хувь, эм хонь 22.1 хувиар эм ямаа 23.0 хувиар тус тус

өссөн байна.

зураг -8

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

808.0 860.5 883.3 879.0

558.9 554.2 689.4

817.8 1,003.0

Хээлтэгч малын тоо, /мян.толгой/

хээлтэгч малын тоо

Үржлийн нормоор бог малын нэг хээлтүүлэгчид 25-30

хээлтэгч ноогдох ёстой байтал 2014 онд нэг хуцанд 64, нэг

уханд 63 хээлтэгч ноогдож байгаа нь нормоос 2 дахин өндөр

байна.

Харин бод малд үржлийн нормоор нэг хээлтүүлэгчид

12-45 хээлтэгч ноогдох ёстой байтал нэг бууранд 34,

азарганд 9, буханд 30 хээлтэгч ногдож байгаа нь үржлийн

нормоор байна.

Хээлтэгч, хээлтүүлэгч малын тохирооХүснэгт-9

 Үржлийннор

м 2012 2013 2014

Ингэ 20-25 38 40 34Гүү 12.-15 8 8 9Үнээ 35-45 27 29 30Эмхонь 25-30 59 61 64Эмямаа 25-30 58 61 63

Хээлтэгч, хээлтүүлэгч малын тохироог өмнөх онтой харьцуулахад ингэ 15.0 хувиар буурч харин, үнээ 12.5 хувиар,гүү 3.4хувиар, эм хонь 4.9 хувиар, эм ямаа 3.3 хувиар тус тус өссөн байна.

3.2.5.Төл бойжилт

хүснэгт -10

îíБүгд /мян.толгой/ ¯¿íýýñ: (2014 он)

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Áîòãî

Óíàãà

Òóãàë

Õóðãà

Èøèã

Ãàðñàí òºë

631.9

760.6

298.3

486.5

556.6

693.1

816.2 5.6 24.

014.5

397.3

375.0

Áîéæñîí òºë

564.2

724.8

187.5

481.0

554.3

690.8

814.4 5.6 23.

914.4

396.8

374.0

Áîéæèëòûí

õóâü89.3

95.3

62.9

495.3

99.9

99.7

99.8

100.0

99.6

99.3

99.9

99.7

2014 оны байдлаар оны эхний эх малын 78.4 хувь

буюу 786.6 мянган эх мал төллөж, гарсан төлийн 99.7 хувь

буюу 814.4 мянган төл бойжуулав. Бойжсон төлийн тоо

өмнөх оныхоос 123.6мянган толгой буюу 17.9 хувиар өссөн

байна.

Гарсан ботгоны 100.0 хувь, унаганы 99.6 хувь, тугалны

99.3 хувь, хурганы 99.9 хувь, ишигний99.7 хувийг

бойжуулсан байна.

Бойжуулсан төлийн тоо, мян.толгойгоорзураг-9

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

564.2

724.8

187.5

481.0 554.3

690.8

814.4

Áîéæñîí òºë

Сүүлийн 7 жилийн дундажаас харахад бойжуулсан төлийн тоо 2010 онд хамгийн бага буюу 187.5 мянган төл авсан нь 2014 онтой харьцуулахад 4.3 дахин бага байна.

Аймгийн дүнгээр 100 эхээс 81 төл бойжуулсан нь өмнөх оноос 3 төлөөр буурсан байна.

100 эхээс бойжуулсан төл

зураг-10

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

64

82

34

87

8084 81

100 эхээс бойжуулсан төл

3.2.6. Том малын зүй бус хорогдол

2014 онд оны эхний нийт малын 0.1 хувьтай тэнцэх 1822 толгой мал хорогдсон нь өмнөх оноос 57.9 хувиар буюу 2504 толгойгоор буурсан байна.

Нийт хорогдсон малын 41.3 хувийг ямаа, 47.7 хувийг хонь, 6.4 хувийг үхэр, 3.3 хувийг адуу, 1.3 хувийг тэмээ эзэлж байна.

хүснэгт -11Он 2006 200

7 2008 2009 2010 2011

2012

2013

2014

Òýìýý 160 44 117 51 1,151 16 21 23 24Àäóó 2,600 1,15

4 7,606 1,534 21,195 151 114 78 60Yõýð 1,920 251 3,817 677 13,007 68 48 65 117Õîíü 20,60

72,16

720,30

013,91

4377,61

81,83

81,63

91,84

8 869

ßìàà 24,366

2,338

25,399

18,823

465,255

2,251

1,709

2,312 752

Á¿ãä 49,653

5,954

57,239

34,999

878,226

4,324

3,531

4,326

1,822

Доорх графикаас харахад 2010 онд том малын хорогдол хамгийн өндөр буюу 878.2 мянган толгой мал

хорогдсон нь сүүлийн 11 жилийн байдлаар хамгийн өндөр үзүүлэлт юм.

зураг-11

5%1%6%

3%

84%

0% 0% 0%0%

Том малын зүй бус хорогдол200620072008200920102011201220132014

3.2.7 Малын хэрэглээний зарлага

2014 онд оны эхний нийт малын 15.6 хувьтай тэнцэх 381.4 мянган толгой малыг хэрэглээнд зарцуулсан байна. Малын хэрэглээний зарлага өмнөх оныхоос 64.4 мянган толгой буюу 20.3 хувиар өссөн байна.

Малын хэрэглээний зарлагаХүснэгт-12

Он 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Тэмээ 3.2 2.6 3.0 2.5 3.0 1.9 2.0 2.2 2.4Адуу 18.5 16.2 18.6 14.5 12.5 5.8 5.5 6.4 7.1Үхэр 9.5 8.6 10.2 9.1 6.2 3.5 3.5 4.0 5.6Хонь 179.7 204.7 235.6 235.3 154.0 107.1 120.8 161.7 195.6Ямаа 147.4 159.6 191.9 225.3 125.8 87.6 114.6 142.7 170.7Бүгд 358.3 391.7 459.3 486.7 301.7 205.9 246.4 317.0 381.4

Оны эхний тэмээний 8.6 хувь, адууны 6.8 хувь, үхрийн 12.2 хувь, хонины 17.5 хувь, ямааны 15.0 хувийг хүнсний хэрэглээнд зарцуулсан байна.

Хэрэглээнд зарцуулсан малын 4.0 хувийг бод мал, 96.0 хувийг бог мал эзэлж байна.

Сүргийн бүтэц

2014 оны байдлаар нийт сүргийн 36.4 хувь буюу

444282 толгой нь төл өсвөр насны мал, 17.1 хувь буюу

208173 толгой нь нас гүйцсэн эр мал, 45.2 хувь буюу 551097

толгой нь хээлтэгч, 1.4 хувь буюу 16591 толгой нь

хээлтүүлэгч мал байна.

Сүргийн бүтэц, мян.толгой

Хүснэгт -13

Бүгд

Төл, өсвөрнасн

ымалНасгүйцсэн

эрмалХээлт

эгчХээлтүү

лэгч

Бүгд

2,435.7

850.5 562.7 1,003.0 19.5

Тэмээ 28.0 13.2 3.6 10.9 0.3

Адуу

105.1 47.5 22.6 31.3 3.7

Үхэр 46.0 23.2 4.4 17.8 0.6

Хонь

1,114.8 392.1 231.0 484.1 7.6

Ямаа

1,141.8 374.5 301.1 458.9 7.3

Малын нас, хүйсээр нийт сүрэгт эзлэх хувийн жинг харьцуулж үзэхэд 2014 оны байдлаар сүрэгт хээлтэгчийн эзлэх хувийн жин41.2 хувь, нас гүйцсэн эр малын эзлэх хувийн жин 23.1 хувь, төл өсвөр насны малын эзлэх хувийн жин34.9 хувь, хээлтүүлэгчийн эзлэх хувийн жин 0.8 хувь байна.

Сүргийн бүтэц, хувиархүснэгт-14

БүгдТөл,

өсвөрнаснымал

Насгүйцсэнэрмал

Хээлтэгч

Хээлтүүлэгч

Бүгд 100.0 34.9 23.1 41.2 0.8

Тэмээ 100.0 47.1 12.9 38.9 1.1

Адуу 100.0 45.2 21.5 29.8 3.5

Үхэр 100.0 50.4 9.6 38.7 1.3

Хонь 100.0 35.2 20.7 43.4 0.7

Ямаа 100.0 32.8 26.4 40.2 0.6

III.3 МАЛЖУУЛЛАЛТ , ХУДАГ УСНЫ ТАЙЛАНМонголУлсынЗасгийнгазрынЯдуурлыгбууруулахүндэсн

ийхөтөлбөрийнхүрээндмалгүйболонмалцөөтэйиргэдийгмалж

уулахаргахэмжээгавч, нилээдгүйхөрөнгө,

мөнгийгзарцуулжбайна.Малжуулахаргахэмжээньороннутаг,

гадаадулсорон, олонулсынбайгууллага,

төрийнбусбайгууллагазэрэголонтөрлийнбайгууллагынсанхүү

жилтээрхийгдэжбайна.

Малжуулахаргахэмжээндхамрагдсанөрх, амбүл, малынтоо

хүснэгт-15

Малжуулахаргахэмжээндхамрагдсан

ªðõèéí òîî Àì á¿ëèéí òîî Ìàëûí òîî

2010

2011

2012

2013

2014

2010

2011

2012

2013

2014

2010

2011

2012

2013

2014

Ä¿í 367

194

196

228

320

1475

778

741

899

1204

7934

4531

7967

8019

11205

Малжуулахарга

хэмжээндхамрагдсанөрхийнтооөмнөхоныхоос91өрхөөрбуюу

39.7хувиарөссөнбайна.

хүснэгт-16

Сумд 2014 оны малжуулалтын тайлан, сумдаарӨрх Ам бүл Малын тоо

Адаацаг сум 49 203 1934Баянжаргалан сум 24 57 899Говь-Угтаал сум 16 58 709

Гурвансайхан сум 13 51 440Дэлгэрцогт сум 9 36 360

Дэрэн сум 15 60 568Луус сум 22 85 837

Өлзийт сум 39 156 986Өндөршил сум 4 12 210

Сайнцагаан сум 22 82 881Сайхан-Овоо сум 52 217 1160

Хулд сум 11 44 480Цагаандэлгэр сум 18 42 591Эрдэнэдалай сум 26 101 1150

Нийт 320 1204 11205

Малжуулахаргахэмжээгээ

р320өрхөднийт11.2мянгантолгоймалолгогдсонбөгөөдолгосо

нмалын99.1хувьньбогмал, 0.9хувьньбодмалбайна. Нэгөрхөддунджаар 35 толгоймалолгосонбайна.

Малжуулахаргахэмжээндзарцуулсанхөрөнгийнтайлан

хүснэгт-17

Îí

Íèéò çàðöóóëñàí õºðºíãèéí õýìæýý ñàÿ.òºã Y¿íýýñ: (2014 он)Ãàäààä îðîí,

îëîí óëñûí áàéãóóëëàã

ûí òºñºë, õºòºëáºðèéí

õºðºí㺠ìÿí.òºã

Îðîí íóòãèéí õºðºí㺠ìÿí.òºã

Áóñàä ìÿí.òºã200

82009

2010

2011

2012 2013 2014

Ä¯Í 141.8

72.7

303.3

210.3

480.3

1,032.4

1,112.2 568000 647119.

1 48300

Шинээргаргасан , засварласанхуда

г . МонголУлсынЗасгийнгазраасуснынөөцийнэхүүсвэрийгзохис

тойашиглахзамаархүнам, малынусныхангамжийгнэмэгдүүлэх, бэлчээрийнашиглалтыгсайжруулахаданхааралхандуулж,

худаг,устцэгийгшинээргаргах, сэргээнзасварлахадзориулантодорхойхэмжээнийхөрөнгөзар

цуулжбайна.

2014онд53худагшинээрашиглалтандорсноосбүгдинженерийнх

ийцтэй 46, энгийн уурхайн 7 худагбайна.

Шинээргаргасанхудгийнтоо

хүснэгт-18

Îí 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Øèíýýð ãàðãàñàí

õóäãèéí òîî, á¿ãä

61 56 42 56 28 33 59 21 53

Үүнэ

эс: Èíæåíåðè

éí õèéöòýé

16 44 27 17 17 30 55 21 46

Ýíãèéí óóðõàéí 45 12 15 39 11 3 4 - 7

Зураг-12

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

61 5642

56

28 33

59

21

53

16

44

2717 17

30

55

21

4645

12 15

39

113 4 0

7

Шинээр гаргасан худгийн тооØèíýýð ãàðãàñàí õóäãèéí òîî, á¿ãäÈíæåíåðèéí õèéöòýé Ýíãèéí óóðõàéí

Шинээрхудаггаргахадзарцуулсанхөрөнгө

хүснэгт-19

Îí

Øèíýýð õóäàã ãàðãàõàä çàðöóóëñàí õºðºíãèéí õýìæýý, ñàÿ òºã

Y¿íýýñ: /2014 он, ñàÿòºã/

Óëñû

í òºñ

âèéí

õº

ðºíã

ººð

Ãàäà

àä îð

îí, îë

îí óë

ñûí

áàéã

óóëë

àãûí

Ìà

ë÷èä

èðã

ýäèé

í ºº

ðèéí

õºð

ºí㺺

ð

2008

2098

2010

2011

2012

2013

2014

Ä¿í 62.3 245.1

208.5

379.1

877.0

289.5

674.0 612.6 12.0 49.4

ГАЗАРТАРИАЛАН

Тариалсанталбайаймгийнхэмжээгээр 2014онднийт 53.0 га-дтариалалтхийсэннь 2012 оныхоос 7.7 га-аарбуюу 12.7 хувиарбуурчээ.

2013 ондтариалсанталбайгургамлыннэртөрлөөравчүзвэл33.2га-дтөмс, 10.7га-дхүнснийногоотариалсанньөнгөрсөноноостөм

с13.6хувьбуюу5.2га-аар, хүнснийногоо27.2хувьбуюу4.0га-гаартустусбуурчээ.

Газартариалангийнүйлдвэрлэл, хураасанургацхүснэгт-20

ОнХураасанургацтонн 2014/2013

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Хув

ьзөрү

ү

Төмс 79.3 84.3 219.8

460.4

304.5

174.4

121.2

123.4

142.1

115.2 18.7

Хүнснийногоо 60.4 56.8 46.2 73.

2 48.7 34.5 29.6 31.9 39.3 123.2 7.4

Хадлан 350.0

360.0

358.0

230.0

239.0

107.0 45.0 35.0 285.

0814.3

250.0

Гартэжээл 4,721.8

1,349.5

4,638.5

890.4

3,839.0

4,099.8

2,447.5

3,850.0

9,307.2

241.7

5,457.2

2014ондаймгийнхэмжээнд142.1тоннтөмс, 39.3тоннхүнснийногоохураанавч, 9307.2тоннгартэжээлүйлдвэрлэж, 285.0тоннбайгалийнхадланбэлтгэсэнбайна.

ДҮГНЭЛТ

Жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр малын тоо

2435.7 мянган толгой болж, өмнөх оныхоос 439.4 мянган

толгой буюу 22.0 хувиар өслөө. Хээлтэгч малын тоо өмнөх

оноос 185.2 мянган толгойгоор өсч1003.0 мянган толгой

болсон байна.

2014 онд малтай өрхийн тоо 7.3 мянга байгаа бөгөөд

үүний 5.9 мянга нь малчин өрх байна. Мал аж ахуйн салбарт

нийт 11.2 мянган малчид ажиллаж байна.

Таван зуугаас дээш малтай өрхийн тоо 1544 болсны

дотор 417 айл өрх нь 1000-аас дээш малтай болжээ. Таван

зуугаас дээш малтай өрхийн тоо 32.6 хувиар буюу 380 айл

өрхөөр өссөн байна.

2014 онд 814.4мянган төл бойжуулж, бойжсон төлийн

тоо өмнөх оныхоос 123.6 мянган толгойгоор өссөн байна.

Том малын зүй бусын хорогдол 1.8 мянга болж өмнөх

онтой харьцуулахад 2.4 дахин өссөн байна.

Малгүй айлыг малжуулах арга хэмжээний хүрээнд

төрөл бүрийн төсөл, орон нутгийн санхүүжилтээр 320 айл

өрхийг 11.2 мянган толгой малтай болгоход 1112.2 сая төгрөг

зарцуулжээ.

2014 онд 33.1 га-д төмс, 10.7 га-д хүнсний ногоо

тариалж, 142.1 тн төмс, 39.3 тн хүнсний ногоо хураан авлаа.

Судалгааны хамрах хугацаа

2006-2014 он

Мэдээллийн эх үүсвэр

Дундговь аймгийн 2006-2014 оны жилийн эцсийн мал тооллогын материал

2006, 2007, 2008, 2009, 2010,2011,2012,2013 оны улсын статистикийн эмхэтгэл

ҮСХ-ны жилийн эцсийн бюллетень танилцуулга

www.1212.mn

Материалыг бэлтгэсэн:

Ахлах мэргэжилтэн Ж.Уянга

Хянасан:

Хэлтсийн даргаН.Түвшинжаргал

Утас: 7059 3715, 70593714

2015 оны 03 р сарын 30

ДУНДГОВЬ АЙМГИЙНСТАТИСТИКИЙН ХЭЛТЭС