Studji soċjali...Għid x’inhu dritt u x’inhu dmir. Agħti eżempju minn kull wieħed. ___ _ 4. Tolleranza hija meta ___ 5. Fuq karta separata ikteb mhux inqas minn 200

Studji soċjali

Noti għat-tielet sena ġeneraliMs. G.Bonavia

L-Ewwel Tema

Iċ-Ċittadin : Il-valuri ċiviċi u l-ħiliet soċjali.

• Min hu ċ-ċittadin?• Xi drittijiet u dmirijiet għandu ċittadin Malti.• Nifhmu xi problemi wieħed ikollu mingħajr ċittadinanza.• L-irwol li persuna għandha fis-soċjetà lokali, nazzjonali u

globali.• Niddiskutu x’jagħmel ċittadin attiv fis-soċjetà

demokratika.

Studji Socjali Form 3 (General)

Ms Bonavia 1

STUDJI SOCJALI: DMIRIJIET NOTI

MS.G.BONAVIA 1

Dmirijiet Differenza bejn dritt u dmir

Dmir huwa: Xi ħaġa li persuna għandha tagħmel,jew tagħti is-soċjetà

responsabbilità. (Ezempju: żżomm nadif, dmir li tivvota, dmir li tħallas it-

taxxi)

Dritt: Xi ħaġa li persuna għandha tieħu mis-soċjetà

(dritt għall- espressjoni tal-kelma, dritt li tivvota,

dritt għal edukazzjoni)

Dritt li nitgħallem

F’pajjiż demokratiku, persuna għandha kemm

dritt kif ukoll dmir li tivvota. Permezz tad-

dritt, il-persuna ikkonċernata tista’ tindika liem gvern tixtieq li jmexxi l-pajjiż. Mill-banda

l-oħra persuna fuq it-tmintax-il sena għandha

d-dmir li tivvota għax bħala cittadin wieħed

jkun attiv fis-sistema politika.

Li tivvota huwa kemm dritt kif ukoll dmir


Ms Bonavia 6


Dmirijiet fejn l-istat

Dmir li nivvota

Dmir li nobdi l-liġijiet ta-pajjiż Dmir li nħallas it-taxxi.

Dmirijiet morali jinkludu:

Jaċċetta l-opinjoni ta’ħaddieħor,

nirrispetta d-diversita

Nittolera lil kulħadd.

Ma noffendi lil ħadd

kemm bi kliemi u kemm

b’għemili.

Jgħin l-persuni

vulnerabli (eg: l-fqar, l-anzjani, nies b’dizabilita, l-morda)


Ms Bonavia 7


Dmirijiet lejn l-membri tal-kommunità huma dawk id-dmirijiet li

jigwadanja minnhom kulhadd.

Inżomm nadif, permezz

tal-indafa kulħadd jgawdi

Nsewgi l-liġi tat-traffiku,

għaliex jekk isir aċċident nista’ inweġġa lil ta’mawdari Dmir biex inħares l-ġid kommuni

Naqdi dmiri ta’ ġurat jekk niġi

msejħa.


Ms Bonavia 8

Isem : _______________________

Klassi: ____________

Aqta sing taħt it-tweġiba t-tajba.

1. Dmir huwa:

i. Responsabilità

ii. Xi ħa a li għandi nieħu mis-soċjetà.

iii. A ent tas-soċjalizzazzjoni.

iv. Kompetizzjoni

2. Dritt huwa

i. Responsabbilità ta’ l-individwu.

ii. Xi ħa a li għandu jieħu l-individwu mis-soċjeta

iii. Kompetizzjoni

iv. Privatizzazzjoni

3. Li persuna jmur jivvota huwa:

i. Dmir lejn l-istat

ii. Dmir morali

iii. Sanzjoni

iv. Gvern


Ms Bonavia 9

4. Fiex tikkonsisti ċ-ċittadinanza?

i. F’libertajiet u possibilitajiet bla tarf.ii. Fi xkiel, regolamenti u taxxi.

iii. F’pakkett ta’ dmirijiet u drittijiet.iv. Fi dritt ta’ passaport minn pajjiz partikulari.

5. Li persuna tħallas it-taxxi huwa:

i. Dmir morali

ii. Dmir lejn l-istat

iii. Dritt

iv. Azzjoni nobbli

6. uvni għen anzjan. Dan wettaq:

i. Dmir lejn l-istat

ii. Dmir lejn morali

iii. Sanzjoni

iv. Li i


Ms Bonavia 10

1

2

3 4

5

6

Mindudin

2. Din hija azzjoni li ssir f’pajjiz demokratiku li pemezztagħha jintagħżel l-gvern, u hija dritt kif ukoll dmir lejn l-

istat. Din l-azzjoni hi d-dmir li jien ________________.

3. Li ma nwe a lil ħadd bi kliemi u b’għemili dan huwa dmir

______________________.

5. ____________________, huwa xi ħa a li persuna

jistoqilha

6. _______________ huwa xi ħa a li persuna għandha

tagħti lis-soċjetà.

Kompli din it-tisliba.


Ms Bonavia 11

Weqfin

1. Kull ___________ għandu lista ta’ dmirijiet udrittijiet

4. Jekk kull ċittadin iħares id-dmirijiet tiegħu , dan iwassal għal ____________u kontroll soċjali fil-pajjiz

Semmi tlett dmirijiet li ċ-ċittadin għandu lejn l-istat:

____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________

Semmi erba’ dmirijiet morali:

____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________

.


Ms Bonavia 12

Semmi erba’ Dmirijiet lejn l-Kommunità u l-Membri ‘l oħra

tas-soċjetà :

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

__________________________________

X’Taħseb li ji ri jekk ħadd ma jaqdi d-dmirijiet tiegħu?

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________


Ms Bonavia 13

Iċ-Ċittadin : Il-valuri ċiviċi u l-ħiliet soċjali. Bil-kelma ċittadin nifhmu “membru ta’ stat jew pajjiż”. Ħafna mid-drabi jkunu nies li twieldu u għexu ġol-pajjiż. Pereżempju persuna li twieldet u għexet Malta tissejjaħ Maltija.

Hemm diversi dokumenti li juru x’ċittadinanza għandek; fost dawn huma:


Ms Bonavia 14

Persuna li titwieled f’pajjiż imbagħad tmur tgħix ġo pajjiż ieħor tista’ tapplika għal dik iċ-ċittadinanza. Persuna jista’ jkollha żewġ ċittadinanzi fejn din tkun tissejjaħ ċittadinanza doppja jew “dual citizenship”.

Persuna li tgħix Malta u għandha ċittadinanza Maltija, għandha wkoll dik Ewropea. Dan għaliex Malta hija msieħba mal-EU u aħna ċittadini mhux biss lokali imma wkoll globali.


Ms Bonavia 15

Modi ta’ kif takkwista ċ-ċittadinanza:

Dawn il-fatturi huma bbażati fuq il-liġi tal-pajjiż.

F’pajjiż demokratiku, permezz taċ-ċittadinanza persuna jkollha kemm drittijiet kif ukoll dmirijiet. Fost dawn id-

drittijiet insibu:

• Id-dritt għal-libertà tal-moviment. • Id-dritt għal-libertà tal-kelma. • Id-dritt għal-libertà mill-bżonn u l-biża’. • Id-dritt għal-libertà tat-twemmin.

Sabiex kull persuna jkollha d-dritt għal-libertà tal-espressjoni u t-twemmin tagħha, kull individwu jrid jirrispetta l-

Titwieled u tgħix ġol-pajjiż għal tul ta’ żmien.

Tibda’ tgħix ġo pajjiż u tiddeċiedi li ssir membru wara ammont sostanzjali ta' żmien tgħix hemm.

Tiżżewweġ u tkun ilek tgħix għal mhux inqas minn ħames snin fil-pajjiż.

Tixtri ċ-ċittadinanza.


Ms Bonavia 16

opinjonijiet u l-prattiċi tal-individwi l-oħrajn. Meta persuna tirrispetta u taċċetta lill-oħrajn kif inhuma, dan huwa sinjal ta’ tolleranza. Persuna li ma tittollerax tkun qed tiċħad il-libertà

lil ħaddieħor u m’għandhiex tistenna li tingħata libertà.

Fost id-dmirijiet insibu:

Dmirijiet fundamentali taċ-ċittadin:

• Dmir lejn l-istat. • Dmir lejn il-komunità. • Dmir personali • Dmir morali


Ms Bonavia 17

Iċ-Ċittadin- Karta tat-taħriġ

1. X’nifhmu bil-kelma ċittadin?

2. Semmi erba’ modi kif persuna tista’ takkwista ċ-ċittadinanza:

a) ________________________________________________. b) ________________________________________________. c) ________________________________________________. d) ________________________________________________.

3. Għid x’inhu dritt u x’inhu dmir. Agħti eżempju minn kull wieħed.

_____________________________________________________

_____________________________________________________

_____________________________________________________

_____________________________________________________

4. Tolleranza hija meta _____________________________________________________

____________________________________________________.

5. Fuq karta separata ikteb mhux inqas minn 200 kelma kif tista’ tkun

ċittadin attiv.


Ms Bonavia 18

Iċ-Ċittadin : Bilanċ ta’ dmirijiet u drittijiet.

Drittijiet huma dak li tagħtina l-liġi. Fi kliem ieħor dak li ttina s-

soċjetà.

Filwaqt li dmirijiet huma obbligi lagali (mil-liġi).

Dawn id-drittijiet huma mniżżlin fil-kostituzzjoni (liġi) ta’ Malta:

1. Id-dritt għall-ħajja

2. Id-dritt għal-libertà personali. 3. Id-dritt għax-xogħol. 4. Iod-dritt għas-sigurtà tal-persuna. 5. Id-dritt għall-propjetà. 6. Id-dritt għall-protezzjoni tal-liġi. 7. Id-dritt għal-libertà ta’ kuxjenza u twemmin. 8. Id-dritt għal-libertà tal-kelma. 9. Id-dritt għal-libertà tal-għaqda. 10. Id-dritt għal-libertà tal-moviment.


Ms Bonavia 19

Bħala ċittadin ġo pajjiż demokratiku kull persuna għandha sett ta’ dmijirijiet u drittijiet.

Sett ta’ dmirijiet fundamentali:

Edukazzjoni Post ta’ reżidenza

Ikel

Xogħol Kura ta’ saħħa


Ms Bonavia 20

X’inhi l-Ġnus Magħquda?

Fis-snin erbgħin id-dinja kienet mifnija bil-problemi meta ħafna pajjiżi kienu mkissrin bit-Tieni Gwerra Dinjija. Kienet għad ma ntemmitx u xorta waħda ħafna pajjiżi ħassew li għandhom jingħaqdu biex jiġġieldu front wieħed biex isalvaw id-dinja minn aktar traġedji, għalhekk twaqqfet il-Ġnus Magħquda magħrufa wkoll bħala n-“Nazzjonijiet

Uniti”. Din l-organizzazzjoni twaqqfet fl-1945 minflok il-Lega tan-

Nazzjonijiet, biex tevita gwerer bejn in-nazzjonijiet u tipprovdi lok għal djalogu.

Il-Ġnus Magħquda ħarġet id-dikjarzzjoni universali tad-drittijiet

fundamentali tal-bniedem fl-10 ta’ Diċembru 1948.

Funzjonijiet tal-Ġnus Magħquda:

• Id-drittijiet huma maħruġa mill-Ġnus Magħquda. • Li tipproteġi d-drittijiet umani • Tara li jinżammu l-paċi u s-sigurta. • Ħarsien tal-ambjent. • Jagħtu għajnuna f’każ ta’ ġuħ, diżastru naturali u l-konflitt armat. • Tippromwovi l-ekonomija u l-iżvilupp soċjali. • Tara li t-tfal ma jintbagħtux fil-forzi armati (bħala suldati).

Din l-organizzazzjoni rebħet il-Premju Nobel għall-paċi fl-2001 u numru

ta’ uffiċjali u aġenziji tagħha ġew ukoll mogħtija l-premju.


Ms Bonavia 21

https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=1945&action=edit&redlink=1

Il-Ġnus Magħquda dwar id-drittijiet tat-tfal.

Fl-1959 il-Ġnus Magħquda ħarġet diklerazzjoni għad-drittijiet tat-tfal. Din tinkludi d-dritt għall-protezzjoni, edukazzjoni, saħħa, residenza u nutrijenti. Għalhekk, f’dawn l-aħħar żminijiet is-sitwazzjoni tat-tfal

madwar id-dinja qed tmur għall-aħjar.

Il-prijoritajiet tal-UNICEF huma bbazati fuq dak li għandhom bżonn it-

tfal fil-ħajja tagħhom. Bil-kelma tfal qegħdin ninkludu kull persuna li għandha taħt it-tmintax-il sena.

• Il-Ġnus Magħquda qed taħdem biex it-tfal madwar id-dinja ma jibqgħux jintbagħtu fl-armata.

Hemm madwar 250 miljun li jgħixu f’pajjiżi li huma affettwati bil-gwerer bħal kunflitti fis-Sirja li wasslu għal ħafna mwiet fosthom dawk ta’ tfal. Fl-2015 ġie rrapurtat numru kbir ta’ mwiet ta’ tfal fl-Afghanistan .

• Il-Ġnus Magħquda qed taħdem biex it-tfal ikollhom aċċess għall-edukazzjoni.

Qed tgħin biex it-tfal ikunu lesti li jmorru l-iskola, speċjalment dawk it-tfal li huma esklużi jew ġejjin minn grupp li għandu żvantaġġ. Dan qed tagħmlu billi tisponsorja l-edukazzjoni tat-tfal u tagħti inċentivi ta’ saħħa.


Ms Bonavia 22

Permezz tal-edukazzjoni u għajnuniet lill-ommijiet, il-Ġnus Magħquda qed taħdem biex tneħħi “child labur” kif ukoll tnaqqas diversi mard permezz tal-WHO (World Health Organisation).

1. Id-dritt għall-ugwaljanza mingħajr ma nagħmlu differenza bejn ir-

razza, ir-reliġjon u n-nazzjon.

2. Id-dritt għall-protezzjoni tat-tfal kemm dik fiżika, dik mentali kif ukoll soċjali.

3. Id-dritt għal isem u nazzjonalità.

4. Id-dritt għal nutrijenti, residenza kif ukoll servizzi mediċi.

5. Id-dritt għal edukazzjoni u trattament meta t-tifel jew tifla jkollhom diżabilità mentali jew fiżika.

6. Id-dritt ta’ mħabba minn ġenitur u mis-soċjetà.

7. Id-dritt għal attivitajiet ta’ rikreazzjoni kif ukoll edukazzjoni b’xejn.

8. Id-dritt li tirċievi faraġ f’kull sitwazzjoni.

9. Id-dritt ta’ protezzjoni kontra kull tip ta’ abbuż, kattiverija u esplojtazzjoni.

10. Id-dritt li tgħix fi spirtu ta’ tolleranza u ħbiberija.


Ms Bonavia 23

It-Tieni Tema

Il-Komunità Lokali.

• X’inhi komunità lokali?• Minn xiex hi magħmula l-komunità lokali?• L-irwoli ta’ dawn l-individwi.• Problemi soċjali li jiltaqgħu magħhom fis-soċjetà.• L-instituzzjonijiet soċjali fi ħdan is-soċjetà.• Ir-relazzjoni soċjali bejn l-instituzzjonijiet.


Ms Bonavia 2

Il-Komunità Lokali.

X’inhi il-komunità lokali?

Il- komunità lokali, tirreferi għall-grupp ta’ nies li jgħixu f’post partikolari, li għandhom l- istess karatteristiċi, li jinkludu sistema ta’ awtorità politika (il-kunsill lokali), kif ukoll patrun tar-raħal. Kull individwu mhux membru ta’ komunità waħda biss, imma ta’ ħafna komunitajiet kumplessi li jidħlu fl-isfera ta’ xulxin : familja, reliġjon, n-

naħa residenzjali eċċ.

Jien bħala membru tal-komunità lokali:

Jiena bħala ċittadin/a, jien membru ta’ komunità lokali. Bħala membru fil-komunità lokali jiena għandi drittijet u dmirijiet. Bħala membru fil-

komunità jien għandi similaritajiet u karatteristiċi simili tan-nies li jgħixu fl-istess komunità miegħi.

Fil-komunità ma ngħixx waħdi

Fil-komunità lokali hemm diversi gruppi barra l-gruppi soċjali bħal familja u bħal grupp tal-ħbieb. Insibu tip ta’ gruppi oħrajn li jiġbru nies fihom ta’ età jew sitwazzjoni simili. Uħud mill-gruppi li jagħmlu parti

mill-komunità lokali huma; it-tfal, iż-żgħażagħ, l-anzjani, nies bi bżonnijiet speċjali, l-adulti, xi grupp tal-parroċċa, gruppi tal-każini tal-banda u ħafna oħrajn


Ms Bonavia 24

Il-Gruppi fil-komunità lokali.

Wieħed mill-gruppi, huwa l-grupp

tat-tfal. Dan il-grupp huwa grupp verament sinifikanti , għaliex it-tfal

huma l-adulti ta’ għada. Huma u jikbru jiltaqgħu ma’ sfidi ġodda u b’dan il-mod jitgħallmu jgħixu fil-komunità u għada pitgħada fil-ħajja ta’ adulti.

Grupp ieħor huwa l-grupp taż-żgħażagħ.

Persuna hija meqjusa bħala żagħżugħ jew żagħżugħa bejn 18-il sena sa 25 sena. F’dan iż-żmien l-adolexxenti jiltaqgħu ma’ bosta diffikultajiet fosthom kunflitti mal-ġenituri

jew persuni responsabbli tagħhom fuq ilbies, ħin ta’ ħruġ jew ideat differenti. Hawnhekk huwa ż-żmien kritiku fejn l-adolexxenti qed jiffurmaw il-karattru tagħhom.

Minkejja dawn id-diffikultajiet li jiltaqgħu magħhom, dan il-grupp

soċjali xorta waħda jista' jkun ta’ kontribuzzjoni. Kull żagħżugħ jista’ jkun attiv fil-komunità billi jagħmel atti ta’ volontarjat. Grazzi għal dan l-aġir fil-komunità ż-żgħażagħ isiru aktar responsabbli mhux biss fil- grupp li jkunu jagħmlu parti minnu iżda fil-komunità inġenerali.


Ms Bonavia 25

Grupp ieħor fil-komunità lokali huwa l-

grupp tal-anzjani. Illum nistgħu ngħidu li ħafna mir-rwoli li kellhom l-anzjani naqsulhom, bħal pereżempju rari jkunu

inkarigati milli jieħdu ħsieb lit-tfal bħal ma kien isir fil-familja estiża. In-numru

ta’ anzjani fil-komunità qed jikber .

Eżempju ta’ grupp ieħor huma n-nies bi bżonnijiet speċjali. Fil-passat dan il- grupp kien isib ħafna ostakli fil- komunità. Dawn huma numru ta’ problemi li jistgħu jiltaqgħu magħhom:

• Problemi fejn tidħol mobbiltà u aċċessibilità bħal pereżempju nuqqas ta’ rampi.

• Nuqqas ta’ teknoloġija. • Attitudni negattiva minn nies ta’ madwarhom.

Filwaqt li llum sar progress kbir però xorta waħda hemm bżonn ta’ iktar

progress.


Ms Bonavia 26

L-istituzzjonijiet fil-komunità lokali.

Fil-komunità lokali ma nsibux biss gruppi ta’ nies differenti, insibu wkoll

istituzzjonijiet varji li jgħinu biex tiffunzjona l-komunità lokali. Meta qegħdin nitkellmu dwar l-istituzzjonijiet fil-komunità lokali qegħdin nirreferu għall-istituzzjonijiet: reliġjuzi, edukattivi, soċjali, tas-saħħa, politiċi, leali, kulturali u sportivi. Il-komunità tiffunzjona tajjeb biss meta dawn l-istituzzjonijiet ikunu qegħdin jaħdmu tajjeb. Importanti nifhmu illi dawn l-istituzzjonijiet għandhom l-organizzazzjonijiet speċifiċi tagħhom li jirrappreżentawhom fis-

soċjetà. Eżempju jekk ħa niffokaw fuq l-istituzzjoni edukattiva, nistgħu ngħidu illi l-iskola hija l-organizzazzjoni li qed tirrappreżentaha. Mill-banda l-oħra l-knisja tirrappreżenta l-aspett reliġjuż.

L-istituzzjonijiet għandhom diversi rwoli, nifhmu aħjar jekk nanalizzaw sew l-istituzzjonijiet, eżempju jekk inħarsu lejn il-knisja nistgħu naraw

li r-rwol tagħha huwa dak li tiġbor il-membri kollha tagħha flimkien, bażikament qisha qed taqdi l-funzjoni ta’ familja kbira li tippromwovi l-

għaqda, kunċett fundamentali fi ħdan il-komunità.

Jekk inħarsu lejn l-istituzzjoni tal-edukazzjoni, lejn l-iskola naraw li l-irwol fundamentali tagħha huwa li tippromwovi dixxiplina, attendenza obbligatorja kif ukoll rispett lejn l-awtorità

Il-kunsill lokali huwa importanti wkoll. Dan jirrappreżenta l-

organizzazzjonijiet legali kif ukoll l-aspett politiku. Fil-passat belt jew raħal kellu biss identità f’sens reliġjuż. F’Novembru tal-1993 inbidel dan kollu, elezzjonijiet mifruxa fuq numru ta’ xhur tawna 67


Ms Bonavia 27

kunsill lokali. L-iskopijiet u rwoli fundamentali fi ħdan il-kunsill lokali huma, id-devoluzzjoni tal-poter, fejn f’aspetti lokali jieħu ħsieb il-kunsill lokali mhux il-parlament, b’hekk iċ-ċittadin sar eqreb tat-

tmexxija, it-tieni rwol huwa d-deċentralizzazzjoni, fejn il-kunsill jaħdem id f’id ma’ nies involuti li jagħtu servizz lil-lokalità u dawk fil-poter. Permnezz ta’ hekk ikun hemm inqas lok għall-kunflitti. L-aħħar rwol huwa d-demokratizzazzjoni, permezz ta’ dan, iċ-ċittadin sar għandu iktar sehem fit-tmexxija u eventwalment għandu d-dritt li jirrappreżenta liċ-ċittadini l-oħra fil-komunità.

Permezz ta’ dawn l-irwoli l-istituzzjonijiet qed jgħinu fl-iżvilupp tal-

komunità.


Ms Bonavia 28

Ir-relazzjonijiet soċjali bejn dawn l-istituzzjonijiet u l-individwu.

Forsi l-ħajja noħduha bħala rutina, u kultant nagħtu kas wisq l- influwenza tal-istituzzjonijiet li nsibu madwarna fil-komunità. Però

importanti illi nifhmu li l-ħajja tagħna bħala membri fi ħdan il-komunità

lokali hija kontinwament iddominata minn ritwali u minn azzjonijiet determinati minn dawn l-organizzazzjonijiet u istituzzjonijiet. Ir-

relazzjonijiet soċjali bejn dawn l-istituzzjonijiet u l-individwu huma kbar. Irridu nħarsu lejn il-komunità bħala aspett reali, nifhmu x’inhi komunità meta mad-definizzjoni tagħha nżidu l-esperjenzi reali tagħna. Persuna tista’ tiżviluppa ruħha f’dawn l-istituzzjonijiet. Grazzi għall-

irwoli u l-funzjonijiet tal- istituzzjonijiet fi ħdan il-komunità,

eventwalment l-individwu jitgħallem, aspetti bħal; dixxiplina, rispett lejn l-awtorità, attendenza regolari, għall-iskola kif ukoll għax-xogħol.

Importanti li bħala membri u ċittadini nkunu attivi fil-komunità lokali. Importanti, nagħtu sehemna u l-kontribut tagħna, eżempju billi nagħtu ideat dwar kif nistgħu ngħinu iktar lill-gruppi żvantaġġati, billi ngħinu fil-volontarjat, fost affarijiet oħrajn. Meta tkun attiv ma tkunx qed tagħmel ġid lil ta’ madwarek u lill-komunità biss, iżda tkun qed tagħmel ġid lill-personalità tiegħek.


Ms Bonavia 29

Il-Komunità Lokali - Karta tat-taħriġ

Eżerċizzju A: Immarka b’salib jekk hux veru jew falz

Veru Falz

1 Jiena ngħix waħdi fil-komunità lokali.

2 Komunità lokali tfisser grupp ta; nies li jgħixu f’post partikolari li m’għandhom l- ebda karatteristika l-istess u m’għandhom xejn li jgħaqqadhom.

3 Il-komunità lokali magħmula minn gruppi

ta’ nies fosthom l-anzjani u ż-żgħażagħ.

4 Fil-komunità lokali kulħadd jibbenefika mill-istess drittijiet.

5 Fil-komunità lokali kulħadd għandu l-istess opportunitajiet u aċċess għall-affarijiet.

6 Fil-komunità lokali għalkemm il-membri għandhom l-istess drittijiet xorta hemm uħud illi jbatu minħabba nuqqasijiet bħal nies bi bżonnijiet fiżiċi u immigranti.


Ms Bonavia 30

Eżerċizzju B: Wieġeb dawn il-mistoqsijiet:

1) X’nifhmu meta ngħidu komunità lokali?

_____________________________________________________

_____________________________________________________

_____________________________________________________

2) Semmi għadd ta’ gruppi li jinstabu fil-komunità lokali tiegħek u

agħti eżempji ta’ kif dawn jikkontribwixxu lejn il-komunità.

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________


Ms Bonavia 31

3) Semmi kif gruppi bħal nies bi bżonnijiet speċjali u l-anzjani

jistgħu isibuha diffiċli biex jipparteċipaw u jaċċessaw ċertu

affarijiet fi ħdan is-soċjetà.

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

4) Agħti eżempji ta’ inti x’tista’ tagħmel biex tagħti s-sehem fil-

komunità lokali.


Ms Bonavia 32

In-normi fil-proċess tas-soċjalizzazzjoni.

Soċjalizzazzjoni: Proċess ta’ tagħlim li jiġi mgħoddi mill-kbar lill-

membri tas-soċjetà biex dawn ikunu jafu n-normi, il-valuri u r-regoli

ta’ mġiba li s-soċjetà tistenna minnhom.

Dan hu proċess li jinqasam f’żewġ fażijiet dik primarja u dik

sekondarja. Il-proċess tas-soċjalizzazzjoni primarja jibda mit-

twelid sa erba’ snin. Filwaqt li l-proċess tas-soċjalizzazzjoni sekondarja jkompli minn erba’ snin sal-mewt.

Soċjalizazzjoni primarja sseħħ fil-familja, li hija l-ewwel grupp li

nsibu ruħna fih malli nitwieldu. Għalhekk din l–insituzzjoni tissejjaħ

aġent tas-soċjalizzazzjoni primarja. Permezz tal-familja aħna

nitgħallmu l-affarijiet bażiċi: eżempju: kif għandna nimxu, nilbsu,

nieklu, drawwiet, tradizzjonijiet, x’inhu meqjus tajjeb u x’ikun

meqjus ħazin, kif ukoll il-lingwa. Għalhekk fis-soċjalizzazzjoni

primarja, aħna nitgħallmu kif għandna nġibu ruħna ma’ persuni oħra

fis-soċjetà. Hawnhekk nitgħallmu n-normi u l-valuri li nibqgħu

nġorruhom mutul ħajjitna kollha.

Fis-soċjalizzazzjoni sekondarja nsibu r-reliġjon, l-iskola, l-peer

group (ħbieb), Mass midja kif ukoll il-post tax-xogħol.

Is-soċjalizzazzjoni sekondarja nifhmu biha, proċess ta’ tagħlim li

jgħinna nifhmu x’inhu aċċettat mis-soċjetà. L-imġiba tagħna li tkun

tajba tiġi premjata permezz tas-sanzjonijiet, pożittivi pereżempju

ċapċipa, jew tifħir, u b’hekk din tgħin biex l-individwu jżomm dik it-


Ms Bonavia 33

tip ta’ mġiba. Mill-banda l-oħra l-imġiba mhux mixtieqha mis-soċjetà

tiġi kkastigata permezz tas-sanzjonijiet negattivi. Eżempju ċar ta’

dan hu l-Aġent tas-soċjalizzazzjoni sekondarja : l-iskola, fejn insibu

regoli simili ta’ dak li tixtieq minna s-soċjetà. Għalhekk l-iskola

tippreparana kemm għal fuq il-post tax-xogħol fil-ġejjieni, kif ukoll

għal ħajja ta’ kuljum.

Soċjalizzazzjoni

Primarja

Il-familja

Sekondarja

L-iskola Il-ħbieb Il-Mass

media


Ms Bonavia 34

Imġiba devjanti, Kriminalità u Kontroll

Soċjali.

Waqt il-proċess tas-soċjalizzazzjoni nitgħallmu n-normi. Dawn

juruna kif aħna mistennija li għandna nġibu ruħna mis-soċjetà.

Għalkemm dawn ir-regoli mhumiex miktuba, aħna xorta

mistennija li nimxu magħhom biex nitqiesu bħala membri sħaħ

tas-soċjetà. In-normi jinbidlu minn post għal post u minn żmien

għal żmien. Eżempju ta’ normi nsibu l-mod ta’ kif nilbsu.

Pereżempju fl-antik f’Malta kien meqjus tabù li persuna tilbes

imqaċċat għall-baħar. Illum il-ġurnata hija meqjusa bħala

azzjoni aċċettabli.

Importanti li bniedem jifhem x’inhu mistenni minnu mis-

soċjetà, permezz tal-informazzjoni li jiġbor minn ta’ madwaru,

speċjalment nies li jagħmilha magħhom. B’hekk l-individwu

jifhem x’jista’ jagħmel u x’ma jistax jagħmel, kif ukoll kif

għandu jgħix ħajtu. Jekk l-individwu ma jaċċettax in-normi ta’

dik is-soċjetà jaf jitwarrab. Huwa jista’ jiġi meqjus ukoll bħala

persuna divjanti.

Minħabba li s-soċjalizzazzjoni qed tgħin lill-persuna tibni valuri,

u tgħinha tobdi r-regoli, xi kultant permezz tas-sanzjonijiet,

nistgħu ngħidu li s-soċjalizzazzjoni hija mod ta’ kif jinżamm

kontroll soċjali. (pereżempju; jekk l-iskola l-individwu


Ms Bonavia 35

jitgħallem li m’għandux iweġġa’ lin-nies ta’ madwaru, din b’mod

awtomatiku qed iżżomm l-ordni fis-soċjetà.)

Id-differenza bejn persuna devjanti u persuna kriminali.

Persuna devjanti hija meta persuna ma timxix man-normi (li

kif diġà semmejna dawn huma regoli fis-socejtà li mhumiex

miktuba iżda li s-soċjetà tistenna minnek). Bħal pereżempju :

tilbes b’mod kif mhux mistenni minnek fis-socjetà. Persuna

kriminali hija persuna li tikser il-liġijiet.

Meta persuna tikser in-normi din tiġi eskluża mis-soċjetà,

jiġifieri din tiġi mwarrba.

Meta persuna tikser il-liġi din taffronta sanzjoni negattiva

bħal pereżempju teħel il-ħabs, u f’bosta drabi l-persuna titqies

bħala persuna kriminali.


Ms Bonavia 36

It-Tielet Tema

Il-Wirt Kulturali

• L-identità personali, soċjali u globali.• X’nifhmu bil-kelma kultura?• In-normi bħala mezz ta’ koeżjoni soċjali.• Drawwiet u tradizzjonijiet tal-Maltin.• L-elementi tal-kultura Maltija.• Diversità kulturali u l-multi-kulturaliżmu.


Ms Bonavia 3

Il-Wirt kulturali Malti : Il-kultura

X’nifhmu bil-kelma kultura?

Tfisser ħaġa komuni fis-soċjetà li l-bniedem qiegħed jgħix fiha. Hija l-istil ta’ ħajja tas-soċjetà.

Hija ġabra ta’ għarfien, valuri, twemmin, arti, moralità, normi u liġijiet, tradizzjonijiet u snajja’ li l-bniedem jakkwista bħala membru tas-

soċjetà.

Il-kultura nirċevuha u ngħadduha permezz ta’ proċess ta’ tagħlim fiż-

żmien, determinat mis-soċjetà ta’ madwarna.

Dawn huma aspetti li jgħaqqduna flimkien. Il-kultura tagħtina identità, aħna min aħna.


Ms Bonavia 37

Xi elementi li nsibu fil-kultura:

1. Il-valuri

Dawn huma ideat komuni jew għanijiet li rridu niksbu fil-ħajja. Dawn il-valuri jintegraw ruħhom fil-ħajja. Filfatt, individwu jagħmel deċiżjoni skont il-valuri tiegħu. Kull kultura għandha l-valuri tagħha li huma kkunsidrati bħala l-aħjar metodi ta’ mġiba fil-komunità.

2. Il-lingwa

Matul iż-żminijiet konna mmexxija minn ħakkiema differenti u minn hemm inbniet il-lingwa.

3. Id-drawwiet u t-tradizzjonijiet

Storja, lingwa, ikel, festi u kanzunetti. Id-drawwiet u t-

tradizzjonijiet ukoll jagħmlu parti mill-kultura, u dawn qegħdin jinqatgħu u jinbidlu matul iż-żminijiet. Eżempju fejn qabel ħafna familji Maltin kienu jmorru l-quddies, illum il-ġurnata din id-drawwa naqset minħabba

s-sekulariżmu.

4. It-Teknoloġija

Hija parti mill-kultura u li tinbidel minn żmien għal żmien.


Ms Bonavia 38

Il-multikulturiżmu

Fatturi li jinfluwenzaw il-kultura

• Taħlita fiż-żwiġijiet u barranin jaħdmu Malta. • Globalizzazzjoni • Ideat differenti


Ms Bonavia 39

Termini importanti

Kultura:

Hija ġabra ta’ għarfien, valuri, twemmin, arti, moralità, normi u liġijiet, tradizzjonijiet u snajja’ li l-bniedem jakkwista bħala membru tas-

soċjetà.

Mutlikulturalizmu/ diversità kulturali:

F’postijiet kbar insibu soċjetà fejn hemm aktar minn kultura waħda. Il-

kultura ta’ post tista’ tinbidel meta jidħlu ideat ġodda fil-pajjiż permezz tat-turiżmu, immigrazzjoni u mass media.

Mono kultura: meta fil-kultura jkun hemm nuqqas ta’ diversità. Dan iseħħ meta ma hemmx influwenza minn kulturi barranin, għalhekk il-pajjiż iżomm il-kultura oriġinali tiegħu.

Sotto-kultura: Dawn jinvolvi gruppi żgħar ta’ individwi li għandhom l-istil ta’ ħajja tagħhom li tkun differenti mill-kultura tal-pajjiż. Pereżempju : rockers, goth u l-hippies.


Ms Bonavia 40

Barra minn dawn, Malta għandna diversi drawwiet li anka jiddistingwuna minn

popli u kulturi ohra. Fost dawn id-drawwiet insibu:

Ħafna mid-drawwiet Maltin, huma marbutin mar-religjon Kristjana: ez:

Kultura Maltija

Tigrija tar-regatta

Loghob tat-tombla,

passju, zibeg, bocci…

Xi bicca hobz tal-Malti

hdejn il-bahar u pastizzi

Karnival

Ghana

Purcissjonijiet tal-

Gimgħa l-Kbira u

d-Duluri

Tieg Funeral


Ms Bonavia 41

http://images.google.com.mt/imgres?imgurl=http://4.bp.blogspot.com/_lyDmXtYCetk/SMafBklZK_I/AAAAAAAACQo/Tji_iEgFnmk/s400/20080909---loc_02.jpg&imgrefurl=http://maltadailyphoto.blogspot.com/2008_09_01_archive.html&usg=__0I6vf71Ad8edO8GmMu4AwRPgPs0=&h=230&w=400&sz=28&hl=mt&start=1&um=1&tbnid=tanxzxok5Z-63M:&tbnh=71&tbnw=124&prev=/images?q=regatta,+malta&hl=mt&rlz=1T4ACAW_enMT324MT324&um=1

http://images.google.com.mt/imgres?imgurl=http://2.bp.blogspot.com/_S0-C9MHmoqU/SmjSZTqO2YI/AAAAAAAAAY0/IyZAuJskszE/s400/bread.jpg&imgrefurl=http://felicekitchen.blogspot.com/2009/07/hobz-biz-zejt-maltese-bruschetta.html&usg=__hlyxz6rhZj2ElCCrV8R8A9Zx5Gc=&h=266&w=400&sz=24&hl=mt&start=10&um=1&tbnid=-WispGPxrqWZmM:&tbnh=82&tbnw=124&prev=/images?q=hobz+biz-zejt&hl=mt&rlz=1T4ACAW_enMT324MT324&um=1

Il-valuri ċiviċi

Valuri huma prinċipji li jgħinu lill-individwi jirrispettaw, jittolleraw, jaħfru, juru paċi, solidarjetà, koperazzjoni ma’ xulxin. Il-valuri

għandhom influwenza fuq l-individwu kif iġib ruħu mal-oħrajn.

Valur huwa meqjus bħala valur universali jekk dan ikollu importanza madwar kulturi differenti. Jekk valur huwa bbażat fuq il-kultura speċifika, dan jissejjaħ valur relattiv.

Huwa importanti li nifhmu li mhux kull persuna għandha l-istess valuri. Dawn ivarjaw kemm minn persuna għal oħra kif ukoll minn soċjetà għal oħra! Jinbidlu wkoll minn żmien għal żmien.

Valuri

Universali:

Dawk il-valuri li nsibu f'kull soċjetà.

Relattivi:

Valuri li huma bbażati fuq il-kultura speċifika.


Ms Bonavia 42

Il-valuri jiġu mgħoddija lilna permezz tas-soċjalizzazzjoni kemm f’dik primarja, mill-aġenti tas-soċjalizzazzjoni primarja li hi l-familja. Imbgħad ikomplu jissaħħew f’dik sekondarja. L-aġenti tas-

soċjalizzazzjoni sekondarja nsibu l-iskola, l-mass media, ir-reliġjon u l-peer group (il-ħbieb).

Valuri

Nirċivuhom fis-soċjalizzazzjoni

primarja. Aġenti tas-

soċjalizzazzjoni primarja : il-

familja

Ikomplu fis-soċjalizzazzjoni

sekondarja. L-aġenti tas-

soċjalizzazzjoni sekondarja : l-iskola, il-Mass

media, ir-reliġjon u l-Peer

group.


Ms Bonavia 43

Dawn huma ftit mil-valuri universali :

Edukazzjoni

Il-bniedem jitgħallem matul iż-

żminijiet. Hu għandu jkun konxju li ma jafx kollox u għalhekk umli biżżejjed li jibqa’ jfittex, jaqra, josserva biex b’hekk jitgħallem affarijiet ġodda. Bla dubju, bniedem li jaħseb li jaf kollox mhux ħa jżid il-livell ta’ edukazzjoni tiegħu.

Onestà

Bil-kelma onestà nifhmu meta persuna tkun sinċiera billi tgħid dak li ġara jew dak li hu minnu. Meta aħna nkunu

onesti jkun hemm sens ta’ ġustizzja. Din hija kwalità li bla dubju nfittxuha fil-ħbiberiji u r-relazzjonijiet li nibnu u hija għalhekk li r-relazzjonjiet permezz tal-onestà jissaħħu.


Ms Bonavia 44

Rispett reċiproku

Bil-kelma rispett nifhmu meta l-individwi jammiraw il-kapaċitajiet, kwalitajiet, ix-xewqat ta’ xulxin. Meta qed ngħidu l-kelma ‘reċiproku’ infissru li din l-attitudni tiġi miż-żewġ persuni mhux persuna waħda biss. Persuna tirrispettak bil-mod ta’ kif tkellmek, kif tħares lejn l-awtorità u

kif tindirizzaw lil xulxin. Ugwaljanza

Inkunu ugwali meta nkunu ndaqs. Għalhekk ikollna l-istess opportunitajiet u ma jkun hemm ‘l ebda diskriminazzjoni. Ħafna drabi id-diskiriminazzjoni tkun fuq bażi ta’ reliġjon, ġeneru u soċjali. Pereżempju mara tingħata inqas paga minn raġel fuq il-post tax-xogħol minkejja li jsir l-istess xogħol u għandhom l-istess kwalifiki. Il-kuntrarju tad-diskriminazzjoni hija l-ugwaljanza. Din hija waħda mill-fatturi importanti tad-demokrazija.

Demokrazija

Il-kunċett ta’ demokrazija jagħti l-istess opportunità lill-poplu tiegħu. Flimkien mad-domokrazija naraw ukoll libertà, ugwaljanza kif ukoll ġustizzja. Filwaqt li hemm bosta drittijiet hemm ukoll dmirijiet li dan jikseb bilanċ. Minħabba li nsibu liġijiet hemm sens

ta’ ordni soċjali.


Ms Bonavia 45

Solidarjetà

Turi solidarjetà meta tgħin lil min hu fil-bżonn. Għalhekk tmur ’il bogħod mill-egoiżmu u tagħmel sforz biex tgħin lil ħaddieħor.

Umiltà

Din isseħħ mingħajr ma bniedem jippretendi li hu superjuri fuq ħadd. Permezz ta’ din, persuna ma tkunx arroganti. L-umiltà ġġib magħha wkoll rispett lejn l-awtorità. Tisma’ minn persuni li jixtiqulek il-ġid.

Libertà

Din tfisser li jkollok dritt jew privileġġ li tagħżel mingħajr restrizzjonijiet minn instituzjonijiet ta’ awtorità.

Tolleranza

Meta tirrispetta u tħalli lil ta’ madwarek jgħixu kif jixtiequ, tirrispetta l-opinjonijiet anke jekk ma taqbilx magħhom. Permezz tat-

tolleranzi, bniedem qed iżomm moħħu miftuħ għal opinjonijiet differenti u ma jiġġudikax.

Paċi

Meta ma noħolqux kwistjonijiet li nħassru l-kwiet pubbliku.


Ms Bonavia 46

Ir-Raba’ Tema

L-Edukazzjoni tul il-ħajja

• X’nifhmu bil-kelma edukazzjoni?• Tagħlim formali u informali.• L-edukazzjoni bħala dritt

fundamentali.• L-edukazzjoni u d-dinja tax-xogħol.• L-edukazzjoni inklussiva.• Funzjonijiet tal-edukazzjoni.


Ms Bonavia 4

L-Edukazzjoni tul il-ħajja.

X’nifhmu bil-kelma edukazzjoni?

L-edukazzjoni mhix attività tal-iskola biss. Hija proċess ta’ tagħlim tul il-ħajja, fejn il-bniedem jiżviluppa l-kapaċitajiet u t-talenti

tiegħu, filwaqt li jagħraf kif iġib ruħu skont kif inhu mistenni mis-

soċjetà ta’ fejn jgħix.

L-edukazzjoni hija importanti kemm għall-individwu u anke għas-

soċjetà, minħabba l-iżvilupp u l-formazzjoni tal-karattru li jħallu marka fuq l-imġiba, l-attitudnijiet u l-valuri.

Edukazzjoni tinqasam fi tnejn:

Formali

• Tagħlim jiġi provdut mill-instituzzjoni (eżempju : skola) • minn 5 snin sa 16-il sena huma snin ta' edukazzjoni

obligatorja fejn kull persuna għandha tattendi l-iskola.

• Il-kontenut jiġi eżaminat wara perjodu ta'żmien u ċċertifikat.

• Il-kontenut huwa rregolat skont l-istituzzjoni edukattiva.

Informali

• Tagħlim ma nirċivuhx fl-instituzzjoni. (jiġifieri nirċivuh barra mill-iskola).

• Nirċivuh f'relazzjonijiet ma' nies oħra u permezz ta' diskussjonijiet.

• Nistgħu nirċivuh minn mezzi tal-komunikazzjoni tal-massa

• (eżempju: radju, internet, gazzetti televixin).


Ms Bonavia 47

Tagħlim tul il-ħajja (life long learning)

Matul iż-żminijiet naraw bidla fil-ħtiġijiet li għandha bżonn persuna sabiex tgħix. Qabel, is-

soċjetajiet kienu aktar sempliċi. In-nies kellhom bżonn ħiliet bħal sajd, kapaċita li jikkaċċjaw, u jirgħu l-bhejjem.

Illum minħabba l-industrijalizzazzjoni, proċess li telaq ‘il bogħod mill-agrikultura, u hu bbażat fuq il-manifattura ta’ oġġetti, il-bniedem irid

jibqa’ jaġġorna u jitgħallem għax id-dinja tax-xogħol hija waħda dinamika, jiġifieri dejjem tinbidel u għalhekk kompetittiva. Għalhekk, kull bniedem għandu jibqa’ jitgħallem biex b’hekk ikun aktar kapaċi jagħmel xogħlijiet differenti.

It-tagħlim tul il-ħajja ma jfissirx li trid tibqa’ tistudja sakemm issir

anzjan. Dan l-istudju mhux ta’ bilfors. It-tagħlim tul il-ħajja huwa

żviluppat mill-potenzjal tal-individwi li jkollhom appoġġ kontinwu u b’hekk jiġu stimulati biex jiksbu l-għarfien, il-valuri, il-ħiliet u l-ħtiġijiet matul ħajjithom.


Ms Bonavia 48

L-Edukazzjoni għandha tkun inkulussiva.

F’Malta qabel l-1870 l-edukazzjoni elementari

ma kienx hemm għal kulħadd.

Illum il-ġurnata, l-edukazzjoni hija meqjusa

bħala wieħed mid-drittijiet fundamentali tal-

bniedem.

Minħabba f’hekk kull individwu huwa intitolat għall-edukazzjoni u għalhekk, ngħidu li l-edukazzjoni hija dik inklussiva.

Kulħadd għandu d-dritt jitgħallem irrispettivament l-abbilità tal-

persuna. Dan ifisser li kemm dawk l-istudenti li huma kapaċi kif ukoll oħrajn li għandhom xi tip ta’ diżabilità għandhom id-dritt li jitgħallmu.

Din qiegħda mniżżla wkoll fil-liġi Opportunitajiet Indaqs (Att 2000) Persuni B’diżabilità. Din tippromwovi

opportunitajiet indaqs u ssostni li persuni

b’diżabilità m’għandhomx jiġu ddiskriminati fl-oqsma tal-edukazzjoni, fuq il-post tax-

xogħol. Din il-liġi issostni li għandu jkun hemm aċċess fiżiku bħal rampi, lifts u servizzi finanzjarji għall-persuni neqsin mill-mobilità biex b’hekk ikunu inklużi fis-soċjetà.


Ms Bonavia 49

Il-funzjonijiet /l-għanijiet tal-edukazzjoni:

L-istudent jitgħallem is-suġġetti permezz tas-sillabu.

L-istudent jitgħallem il-valuri bħall-onestà, il-parteċipazzjoni fil-klassi, ir-responsabilità.

L-edukazzjoni tgħallem x'inhi dixxiplina lill-istudent billi tfiehem in-normi tal-imġiba tajba. Normi li fihom l-istudent jagħraf liema azzjonijiet is-soċjetà tqis bħala tajbin u liema huma ħziena.

L-edukazzjoni tgħallem lill-istudent kif isir interdipendenti u indipendenti.

L-Edukazzjoni tħejji l-individwu għad-dinja tax-xogħol. Hu jingħata l-opportunità li jitgħallem xi tip ta'snajja' jew xogħol ta' prattika biex b'hekk jaqla' l-għajxien għall-familja tiegħu.

Permezz tal-edukazzjoni persuna titgħallem kif tgħallem lil ħaddieħor. B'hekk il-valuri jiġu mgħoddija minn ġenerazzjoni għal oħra.


Ms Bonavia 50

•

L-edukazzjoni tħalli effett kemm tajjeb kif ukoll ħażin li jġib miegħu l-hidden curriculum. L-istudenti ma

jitgħallmux biss dak li hemm miktub fil-

kurrikulu iżda jitgħallmu wkoll fuq dak li

jaraw madwarhom.

HIDDEN

CURRICULUM

L-iskola tgħallimna nkunu ċittadini tajba u utli

għas-soċjetà.


Ms Bonavia 51

Tliet modi ta’ kif wieħed jista’ jitgħallem :

FORMALI : Isseħħ meta t-tagħlim jiġi pprovdut mill-instituzzjoni, eżempju l-iskola. Il-kontenut jiġi rregolat skont l-istituzzjoni edukattiva u jiġi eżeminat u ċċertifikat.

INFORMALI : ma ssirx fl-istituzzjonijiet biss, iżda f’ relazzjonijiet ma’ nies oħra, waqt laqgħat, diskussjonijiet kif ukoll mill-midja. Mhux bilfors li l-individwu jkun konxju li qed jitgħallem.

NON-FORMALI: din issir barra mill-iskola , permezz ta’ gruppi oħra jew teknoloġija. Eżempju : riċerka fuq l-internet.

Dawn huma l-funzjonijiet tal-edukazzjoni:

1. Sillabu

2. Jitgħallem il-valuri; Onestà, Parteċipazzjoni, Responsabiltà

3. Dixxiplina

4. Indipendenti u interdipendenti

5. Tħejjija għax-xogħol

6. Nitgħallmu kif ngħallmu


Ms Bonavia 52

7. Hidden Curriculum

8. Ċittadini tajba

Kulħadd għandu dritt għall-edukazzjoni. Bill Clinton jemmen li l-edukazzjoni hija l-aktar arma b’saħħitha tad-dinja. L-edukazzjoni hija wieħed mid-drittijiet fundamentali tal-bnidem, dan ifisser li hi dritt bażiku għal kulħadd.


Ms Bonavia 53

It-teknoloġija li tinkludi l-midja (Aġent ieħor tas-soċjalizzazzjoni) qed tinbidel spiss u għalhekk għandna bżonn nibqgħu nitgħallmu tul ħajjitna kollha, inkella naqgħu lura.

L-edukazzjoni hija imporanti għax twassal għal ċirku. Nuqqas ta’ Edukazzjoni tista’ twassal għall-illitteriżmu, li dan iżid l-probabiltà ta’ faqar, li

b’hekk jista’ jaffettwa x’tip ta’ klassi tkun.


Ms Bonavia 54

Karta tat-taħriġ : L-Edukazzjoni

L-edukazzjoni hija tip ta’socjalizzazjoni primarja. Vera Falz

Galiex ______________________________________________

_________________

___________________________________________________

___________________

Bl-edukazzjoni persuna titgħallem tiżviluppa l-kapaċitajiet

moħbija u t-talenti tagħha. Vera Falz

Għaliex_____________________________________________

__________________

___________________________________________________

___________________

L-edukazzjoni hija dritt bażiku. Vera Falz

Għaliex _____________________________________________

______

___________________________________________________


Ms Bonavia 55

Mod informali edukattiv hija peremezz li titgħallem mill-iskola. Vera Falz

Għaliex _____________________________________________

__________________

___________________________________________________

___________________

Is-sinjuri biss għandhom dritt għal edukazzjoni Vera Falz

Għaliex _____________________________________________

__________________

___________________________________________________

___________________

Semmi tmien funzjonijiet ta’ l-edukazzjoni

• _______________________________________________

______________________

• _______________________________________________

______________________

• _______________________________________________

______________________

• _______________________________________________

______________________

• _______________________________________________


Ms Bonavia 56

Ikteb kif inhi s-sistema edukattiva f’Malta. Tista’ tagħmel uzu minn diagram biex tispjega ruħek aħjar.

Tista' tieqaf titgħallem? Agħti raġuni għat-tweġiba tiegħek. (id-

diagram jista’ jgħinek)

(Iva, Le) għax ___________________________________________________

___________________________________________________

Minn dan id-diagram, x’messġġ taħseb li jrid jagħti?


Ms Bonavia 57

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________


Ms Bonavia 58

Il-Ħames Tema

Lejn l-edukazzjoni u l-paċi globali

• L-Edukazzjoni li twassal għal ċittadinanza globali.• Trasformazzjoni ta’ żgħażagħ bħala ċittadini

globali.• L-irwol tal-iskejjel u l-għalliema biex jedukaw l-

istudenti biex ikollhom kapaċitajiet għal ċittadiniglobali aħjar.

• Prattiċi tajbin fl-iskejjel biex irawmu studentib’ħiliet għal ċittadin aħjar.

• Għaqdiet internazzjonali li jħaddnu l-paċi.• Il-kontribut ta’ Malta biex tħaddan proċess ta’

paċi fl-Ewropa minn żmien l-Indipendenza.


Ms Bonavia 5

Lejn l-edukazzjoni l-paċi globali

Wieħed mill-irwoli tal-iskola u l-għalliema huwa li jrawmu l-istudenti b’ ħiliet biex b’hekk ikunu ċittadini globali.

Il-ħiliet li persuna trawwem meta tkun f’dawn il-gruppi.

Hemm diversi vantaġġi ta’ meta persuna tipparteċipa fl-Eko Skola. L-

istudent :

• Jitgħallem kif jieħu deċizjonijiet aħjar. • Itejjeb l-ambjent tal-iskola. • Jagħmel pjan u jilħaq l-għanijiet skont ir-rizorsi tal-iskola. • Jitgħallem jaħdem ġo tim u fil-komunità. • Jaqsam l-esperjenzi tiegħu mal-oħrajn kemm fil-lokal kif ukoll

barra mill-iskola.

Eko-skola Global

Education week

Comenius

E-twinnings

projects


Ms Bonavia 59

Permezz tal-Global Education Week l-istudent :

• Jiġi aktar konxju mill-ambjent ta’ madwaru fid-dinja bħala ċittadin.

• Irabbi attitudnijiet ta’ rispett għad-diversità, kulturi differenti u jitgħallem jikkomunika aħjar ma’ dawk ta’ madwaru.

• Jieħu azzjoni biex id-dinja tkun aktar sostenibbli. • Jitgħallem jieħu responsabbilità għall-azzjonijiet tiegħu.

Il-benefiċċji tal-Comenuis :

• Tilqa’ tfal anke dawk li qegħdin fil-kindergartens. • Jinħoloq kuntatt kulturali ma’ nies minn pajjiżi differenti. • Ittejjeb u żżid l-mobilità tal-istudenti madwar l-Ewropa. • Iżżid l-għaqda bejn l-iskejjel fl-Ewropa. • Tinkoraġġixxi t-tagħlim tal-lingwi, il-litteriżmu teknoloġiku u

ittejjeb it-tagħlim prattiku.

L-Etwinning toffri:

• Varjetà ta’ korsijiet biex tgħallem l-istudent. • Tgħaqqad studenti minn pajjiżi differenti, b’hekk l-istudenti

jrawmu tollerenza.


Ms Bonavia 60

Dawn il-ħiliet kollha huma meħtieġa biex l-istudent iħejji ruħu għad-

dinja tax-xogħol, kif ukoll jibni fuq il-kwalitajiet personali u b’hekk tgħin biex ikun ċittadin attiv.


Ms Bonavia 61

Il-kontribut ta’ Malta lejn il-proċess paċi fl-Ewropa u fil-Mediterran mill-Indipendenza ‘l hawn.

5 plus 5 summit

Kienet oriġinarjament mibdija f'Ruma fl-1990.

L-Għan tagħha kien li tinkoraġġixxi djalogu bejn

il-pajjiżi Ewropej u pajjiżi tal-Mareb Għarbi.

Dan evolva biex iservi ta' laqgħa bejn il-membri, biex b'hekk huma jiddiskutu soluzzjonijiet u jkun hemm effiċjenza tar-riżorsi biex tissaħħaħ l-interdipendenza u l-iżvilupp reġjonali.

F'Jannar tal-2001 il-Ministru ta' 5 plus 5 dialogue għamel laqgħa f'Lisbona fejn sar ftehim biex jitwaqqfu l-paċi u l-istabilità fil-Mediterran.

Għan ieħor ta' dan is-summit kien biex jintlaħaq ftehim dwar l-edukazzjoni, l-ambjent, l-enerġija, aspetti ekonomiċi, politika, sigurta u biex isir qbil fuq żvilupp ta' proġetti Mediterranji.


Ms Bonavia 62

Common Wealth

Hija magħmula minn 53 pajjiż li qabel

kienu parti mill-Imperu Ingliż.

Dawn il-pajjiżi jaħdmu biex tinżamm il-paċi, jippromwovu d-demokrazija, il-libertà tal-individwu, l-ugwaljanza, jopponu r-razziżmu, il-faqar kif ukoll il-mard.

Għalhekk tliet għanijet importanti tagħha huma :

1. Iżżid il-kooperazzjoni ekonomika bejn il-membri tagħha.

2. Tinkoraġġixxi d-demokrazija bejn il-membri.

3. Tara li l-membri tagħha jagħtu drittijiet liċ-ċittadin.


Ms Bonavia 63

UN: Ġnus Magħquda

• Oriġinarjament bdiet biex twaqqaf

kooperazzjoni u ordni soċjali.

• Bdiet fl-24 ta’ Ottubru 1945 wara t-tieni gwerra dinjija biex b’hekk tevita aktar kunflitt.

• Bdiet b’51 membru u issa żdiedu għal 193 membru.

• Tgħin biex iżżid kooperazzjoni fil-liġijiet tal-membri tagħha, tara li l-membri tagħha jħarsu d-drittijiet tal-bniedem, tgħin fl-iżvilupp ekonomiku, tħares id-drittijiet tal-individwi u tiġġieled il-mard.

• Il-kwartieri tal-Ġnus Magħquda jinsabu f’Manhattan, New York fl-Amerika.

• Din għandha numru ta’ organizzazzjonijiet madwar id-

dinja li jispeċjalizzaw f’oqsma differenti, kif ħa naraw fis-sezzjoni li jmiss.


Ms Bonavia 64

Organizzazzjonijiet fi ħdan il-Ġnus Magħquda.

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO):

Hija organizzazzjoni biex tnaqqas il-ġuħ madwar id-

dinja. Din bdiet fl-1945.

International Atomic Energy Agency (IAEA):

Hija organizzazzjoni li taħdem biex twaqqaf u tnaqqas l-armati kif ukoll l-użu tal-armi nukleari. Bdiet fl-1957.

International Civil Aviation Organization (ICAO) :

Din tispeċjalizza fit-trasport internazzjonali u taħdem biex ikun hemm sigurtà internazzjonali. Din ġiet imwaqqfa fl-1947.

International Fund for Agricultural Development (IFAD):

Din giet imwaqqfa biex tnaqqas il-ġuħ u l-faqar madwar id-dinja, speċjalment ta’ dawk il-pajjiżi tat-tielet dinja.

International Labour Organization (ILO) :

Din ġiet imwaqqfa fl-1969 biex taħdem fuq il-problemi ta’ xogħol madwar id-dinja, ittejjeb il-kundizzjonijiet tax-xogħol kif ukoll toffri opportunitajiet lil kulħadd.


Ms Bonavia 65

International Maritime Organization (IMO):

Din ġiet imwaqqfa fl-1982 u tirregola t-tbaħħir internazzjonali.

International Monetary Fund (IMF):

Din ġiet iffurmata fl-1944 u taħdem għas-sitwazzjoni finanzjarja tad-

dinja, tgħin għal aktar xogħol, stabilità ekonomika kif ukoll taħdem biex tnaqqas il-faqar fid-dinja.

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)

Din taħdem biex tirregola l-liġijiet madwar id-dinja, tħares id-drittijiet fundamentali taċ-ċittadini globali, il-libertà u tgħin għall-paċi globali. Din l-organizzazzjoni tgħin biex jiżdiedu l-paċi u l-ftehim madwar il-pajjiżi.

World Health Organization (WHO):

Ġiet imwaqqfa fl-1948. Il-prijoritajiet tagħha huma li tikkontrolla mard bħal HIV, AIDS, Ebola, malarja kif ukoll it-Tuberkulosi fuq bażi globali. Din hija responsabbli li toħroġ rapport madwar id-dinja fuq is-

saħħa.


Ms Bonavia 66

Drittijiet u dmirijiet f’sistemi politiċi differenti

Niftakru ftit il-prinċipji ta’ pajjiż demokratiku.

• Din hija l-iktar forma popolari ta’ tmexxija llum il-ġurnata. • Tip ta’ tmexxija tagħti l-importanza lil- Ulibertà tal-individwuU u tipprovdilu

għażla politika ħielsa. • Kull tant żmien tissejjaħ elezzjoni u kull ċittadin għandu dritt li UjivvotaU skont

it-twemmin tiegħu. • Importanti wkoll li kull ċittadin għandu dritt li Ujikkontesta l-elezzjoniU u dan

jista’ jigi elett jekk ikollu l-kunsens tal-vot mingħand il-poplu. • B’differenza għal tipi ta’ tmexxija oħra, fid-demokrazija hemm relazzjoni

ħajja bejn dak li jixtieq il-poplu u l-gvern li hemm fit-tmexxija.

UMinbarra dawn id-drittijiet li ssemmew hawn fuq, li huma drittjiet li ċittadin għandu biex b’hekk ikun hemm stat demokratiku, insibu wkoll drittijiet oħra li jissemmew fil-kostituzzjoni (liġi). Eżempju dawn huma xi drittijiet li jissemmew fil-kostituzzjoni (fil-liġi) ta’ Malta:

1. Protezzjoni għall-ħajja. 2. Protezzjoni minn trattament li mhux uman. 3. Protezzjoni minn deprivazzjoni. 4. Protezzjoni tal-privatezza tad-dar. 5. Protezzjoni biex tassigura l-ħarsien tal-liġi. 6. Protezzjoni ta’ libertà tal-espressjoni. 7. Protezzjoni minn diskriminazzjoni minħabba razza jew ġeneru.


Ms Bonavia 67

Eżempji ta’ drittijiet fundamentali li nsibu f’pajjiżi oħra huma :

1. Dritt għal ugwaljanza. 2. Dritt għal-libertà

3. Dritt għal protezzjoni kontra l-isfruttar

4. Dritt li tħaddan reliġjon li tixtieq

5. Edukazzjoni u kultura 6. Dritt għall-propjetà

7. Dritt għal rimedji kostituzzjonali.


Ms Bonavia 68

Dawn huma l-karatteristiċi ta’ stat f’dittatorjat:

Tmur kontra l-kunċett ta’ demokrazija b’mod estrem.

Gvern immexxi minn bniedem wieħed li għandu poter assolut, kontroll totali u influwenza qawwija fuq l-istituzzjonijiet soċjali.

Dan it-tip ta’ gvern jippromwovi l-idea ta’ dittatur patern, li jieħu ħsieb il-pajjiż bħall-missier u b’hekk kulħadd ikun f’qagħda aħjar jekk jobdi.

Eżempju: Hitler imexxi lill-Ġermanja


Ms Bonavia 69

Din hija fejn ir-re jew ir-reġina għandhom figura importanti

fil-pajjiż, iżda it-tmexxija hija f’idejn il-parlament. Tmexxija ta’ stat minn persuna waħda li ġej/ja minn

familja irjali skont it-tradizzjoni (missieru re). Fiż-żmien it-tmexxija kienet totali iżda llum il-gurnata il-

persuni rjali għandhom biss titlu (figurehead). Eżempji : Ir-reġina tal-Ingilterra, ir-re ta’ Spanja u r-re

tad-Danimarka.

Tfisser li m’hemmx kap/gvern/tmexxija (without a leader) Ġeneralment pajjiż ikun fi stat ta’ anarkija wara xi revoluzzjoni sakemm jinħatar gvern

ieħor. Għalhekk dan ikun il-mument ta’ transizzjoni bejn gvern u ieħor meta l-gvern ta’ qabel

ikun waqa’ bil-forza (eż: bħar-revoluzzjoni tal-Libja) u mhux meta l-gvern jinbidel permezz ta’ elezzjoni

Il-poter jispiċċa f’idejn ftit persuni (tista’ tkun persuna waħda) minħabba t-tradizzjoni jew minħabba xi qawwa militari.

M’hemmx liġijiet, b’hekk m’hemmx drittijiet u dmirijiet. Għalhekk m’hemm ħadd fil-poter li jista’ jtaffi xi kunflitt. Dan jista’ jwassal għal emozzjoni ta’ biża’.

Nifhmu forma ta’ gvern b’poter iċċentralizzat f’idejn il-partit jew persuna li tmexxi

b’dittatorjat, b’kontroll totali u influwenza qawwija fuq kull istituzzjoni tas-soċjetà.


Ms Bonavia 70

L-identità personali, lokali u nazzjonali.

L-identità personali u l-identità soċjali

L-identità hija magħrufa bħala l-“jien” li din tiġi ffurmata mill-ġenituri u l-familja.

Madanakollu, l-identità għandha diversi fatturi jinkludu :

• In-Nazzjonalità

• L-Etniċità

• Is-Sesswalità

• Ġeneru (Maskil jew Femminil) • Klassi

Nistgħu nassoċjaw l-ilbies u l-attitudnijiet tal-individwu mal-identità personali tiegħu. Irridu nagħmlu distinzjoni bejn l-identità personali li huwa l-karattru tiegħi li jafuh sew il-familjari u l-ħbieb u l-identità soċjali li hija d-dehra, l-isem u l-kunjom, l-irwoli li minnhom tagħrafni s-soċjetà.

Eżempju : Jien student/a u għandi tlettax-il sena.

Hemm ukoll l-identità lokali, meta ngħid “Jien Żurriqija”. Fil-lokalità l-identità tiegħi nista’ niżviluppaha aktar billi nagħti sehem f’xi attività tar-raħal pereżempju, fil-festa, fl-iscouts jew fil-kor tal-knisja. Fuq bażi aktar wiesgħa nsibu wkoll l-identità nazzjonali.


Ms Bonavia 71

L-Identità Nazzjonali.

Il-kelma “nazzjonali” tfisser xi ħaġa li hi tal-pajjiż u li ma ġietx minn barra. L- identità nazzjonali tfisser dawk il-karatteristiċi ta’ nazzjon li juru d-differenza bejn pajjiż u ieħor u hija wkoll dawk l-affarijiet li jagħmlu lill-pajjiż uniku. Huma fatturi li lilna jagħmluna Maltin.

Fost dawn insibu :

• L-innu nazzjonali : Li huwa miżmum bħala l-Innu Malti. • Il-festi: Il-ġranet li fihom ma jkollniex xogħol u skola. • L-ilbies: dak li jilbsu l-Maltin. Eżempju fl-antik in-nisa

kienu jilbsu l-għonnella. • Il-partit: L-għaqda li tfittex l-aħjar għall-poplu tagħha. • Il-lingwa

• Il-bandiera

• Il-munita Maltija: iżda din illum inbidlet għal muniti tal-ewro li wkoll jirrappreżentaw lil Malta.

• Drawwiet u tradizzjonijiet

Minbarra li aħna ċittadini Maltin, aħna wkoll ċittadini Ewropej. Dan minħabba l-fatt li Malta ssieħbet fl-EU fl-2004 permezz ta’ referendum.


Ms Bonavia 72

A. Agħżel, billi taqta’ sing taħt it-tajba:

1. Liema minn dawn li ġejjin huwa eżempju ta’ sanzjoni pożittiva?

a) Rebħ ta’ premju fl-aħħar tas-sena skolastika

b) Rebħ ta’ lotterija

c) Xiri ta’ kompjuter

d) Priġunerija

2. Liema minn dawn li ġejjin huwa eżemju ta’ sanzjoni negattiva?

a) Medalja

b) Multa

c) Rigal d) Premju Nobel

3. Meta persuni jgħidu fuq nies oħra dan huwa: a) Mod ta’ kif jinżamm l-kontroll formali b) Mod ta’ kif jinżamm l-kontroll informali c) Anarkija

d) Demokrazija

4. X’inhi l-garanzija tal-libertajiet ta’ persuna bħala ċittadin?

a) Il-vjolenza

b) Il-liġi

c) Il-pulizija

d) Il-biża’

5. Liema minn dawn hija kontroll soċjali formali?

a) Il-Liġi

b) In-Normi c) L-Anarkija

d) Id-Demokrazija

.


Ms Bonavia 73

B. Imla l-vojt, u daħħal fil-kaxxi provduti :

1

2

3

4

5

6

7

8

Mindudin

4. Pajjiz bla liġijiet jissejjaħ

_________________

6. Permezz tal-liġi iċ-

______________ jiġi

pproteġut

7. Il-Liġi timmira li tħares l-______________ fil-ħajja

soċjali.

8. Dawn jinbidlu minn żmien għal

żmien u minn post għal post, dawn jissejħu ___________

Weqfin

1. Li teħel multa huwa eżempju

ta' __________ negattiva. 2. Permezz ta' dan il-proċess l-

individwu jinternalizza l-valuri minn aġenti tas-

soċjetà.

3. Persuna li ma timxix man-

normi u l-liġijiet titqies bħala

persuna _______________

5. Din hija kontroll soċjali

formali ___________


Ms Bonavia 74

C. Mistoqsijiet:

1. Għid xi tfisser “sanzjonijiet” u agħti żewġ eżempji ta’ sanzjonijiet pożittivi u żewġ eżempji ta’ sanzjonijiet negattivi. _______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

2. X’differenza hemm bejn l-kontroll soċjali formali u kontroll soċjali

informali?

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

_________________________________________________

3. Semmi żewġ funzjonijiet tal-liġijiet: a) _____________________________________________

b) _____________________________________________

4. Aħseb ftit: Jekk f’pajjiż ma jkunx hemm liġijiet u normi, x’taħseb li jiġri?

_______________________________________________

_____________________________________________


Ms Bonavia 75

Billi ngħixu f’soċjetà demokratika ma jfissirx li aħna liberi li nistgħu nagħmlu li rridu fejn għandhom x’jaqsmu ligijiet u normi. Għalkemm ngħixu f’soċjetà demokratika, xorta niltaqgħu ma problemi biex jinżamm il-kontroll soċjali, biex iċ-ċittadini jobdu il-liġijiet u ma jkunux; devjanti, kriminali jew delinkwenti.

Liġijiet, normi u sanzjonijiet.

Grupp ta’ ħbieb ma jistgħux jilgħabu logħba flimkien jekk ma għandhomx sett ta’ regolamenti li jimxu magħhom. Għalhekk, biex inti tkun tista’ tintlagħab logħba ma’ ħaddieħor, trid tistabilixxi xi forma ta’ regoli komuni, qafas ta’ principji li jiġu aċċettati minn dawk kollha li jilagħbu flimkien.

L-istess is-soċjeta, li wara kollox il-ħajja soċjali qisha logħba li aħna nilagħbu ma’ ħaddiehor. F’soċjeta insibu regoli miktuba li jridu jgħaddu mil parlament, u jiġu iffirmati mill-president. Dawn jissejħu liġijiet. Per ezempju: Persuna li taħdem għandha tħallas it-taxxi. Barra l-liġijiet, fis-soċjeta` hemm ukoll in-normi. Ezempju: Għall-funeral persuna tilbes l-iswed.

Dawn in-normi nitgħallmuhom waqt il-proċess ta’ soċjalizazzjoni. Dawn juruna kif aħna mistennija li għandna nġibu ruħna mis-soċjeta`. Għalkemm dawn ir-regoli mhumiex miktuba, aħna xorta mistnnija li nimxu magġhom biex nitqiesu bħala membri sħaħ tas-

soċjeta`. In-normi jimbidlu minn post għal post u minn zmien għal zmien. Ezempju ta’normi insibu l-mod ta’kif nilbsu. Per ezempju fl-antik f’Malta kien meqjusa tabu li persuna tilbes imqaċċat għal baħar. Illum il-ġurnata hija meqjusa bħala azzjoni aċċetabli.


Ms Bonavia 76

Min ma jimxix man-normi ma jiġix fl-inkwiet mal-ġustizzja izda xorta, jiġi mwarrab mis-soċjeta’ u jitqies bħala persuna devjanti. Meta persuna jimxi man-normi jew il-liġijiet tal-pajjiz, dan jigi premjat. Din tissejaħ sanzjoni positiva. Per ezempju, jekk individwu jagħmel xogħol għal-ġid tal-kommunità, dan jiġi imfaħħar minn ta’ madwaru. Meta persuna jikser xi liġi dan jingħata kastig jew piena li tissejjaħ sanzjoni negattiva. Per ezempju jekk persuna isuq bl-addoċċ, u b’veloċità eċċessiva, dan jingħata multa. Min jikser il-liġi jiġi meqjus bħala kriminal.

Meta nisimgħu l-kelma kontroll mall-ewwel nibdew inkemmxu xofftejna għax ħadd ma jieħu pjaċir li jiġi kkontrollat. Iżda mbagħad minn naħa l-oħra ma nistgħux nimmaġinaw anarikja, li hi stat mingħir liġijiet, fejn kulħadd jagħmel li jrid. Għalhekk f’kull soċjeta` jeżistu numru ta’ liġijiet li kulħadd irid jimxi magħhom. Permezz tal-liġijiet iċ-ċittadin ikun protett, u tinzamm l-ordni soċjali.

Jeżiztu żewġ modi ta’ kif tinzamm l-kontroll soċjali.

• Kontroll soċjali Formali : huwa kontroll permezz tal-liġi, stati, regoli kif ukoll sanzjonijiet kontra l-imgiba devjanti jew dik kriminali.

• Kontroll soċjali informali : huwa kontroll permezz tan-normi li tagħmel is-socjetà u mhux l-istituzzjonijiet.


Ms Bonavia 77

Ftakar

Eżempju ta’ kontroll soċjali formali:

Eżempju ta’ kontroll soċjali informali:

1 • Tikser il-liġi : ezempju tisraq.

2

• Tiġi ikkundannat mill-instituzzjonijiet bħal qrati, puluzija u l-istat fuq bazi ta' x'tgħid il-liġi.

3

• Tiġi meqjus bħala bniedem kriminal f'għajnejn il-liġi.

1

• Ma timxix man-normi tas-soċjeta', fejn tagħmel imġieba mhux aċċettata minn ta' madwarek.

2 • Tiġi meqjus bħala bniedem devjanti.

3 • Is-soċjeta' twarbek (Eżempju: il-ħbieb)


Ms Bonavia 78

Ftakar

Differenza bejn pajjiz Demokratiku u dak ta’ Anarkija. Kemm għadnu sigurta’

iċ-ċittadin?

Stat ta'

Anarkija

mingħir liġijiet kif

ukoll

drittijiet u dmirijiet

Nuqqas ta'

sigurta'

għall-poplu u

ordni fil-pajjiz

Pajjiz

Demokratiku

Liġijiet kif ukoll

drittijiet u dmirijiet

Sigurta'

għall-poplu u

ordni fil-pajjiz


Ms Bonavia 79

X’inhu l-kontroll soċjali?

L-iskop tal-liġijiet u n-normi huwa illi tinżamm l-ordni, f’kelma waħda jinżamm il-kontroll soċjali. B’kontroll soċjali nifhmu metodi u mezzi biex tinżamm l-istabbilità fis-soċjetà.

Żewġ tipi ta kontroll soċjali:

• Kontroll soċjali formali: huwa kontroll permezz tal-liġi, stati, regoli kif ukoll sanzjonijiet kontra l-imġiba devjanti, eżempju l-

pulizija.

• Kontroll soċjali informali: Huwa kontroll permezz tan-normi li tagħmel is-soċjetà u mhux l-istituzzjonijiet, eżempju l-kap tal- iskola.

Sanzjonijiet:

Aħna bħala ċittadini nafu illi wieħed mid-dmirijiet fundamentali tagħna huwa illi nobdu l-liġijiet. Jekk nonqsu milli nagħmlu dan ovvjament ser ikun hemm penali jew fi kliem aktar sempliċi kastig. Kastig f’dan il-każ

Termini importanti


Ms Bonavia 80

insejħulu sanzjoni negattiva. Sanzjoni negattiva tfisser; piena li titwettaq fuq l-individwi li jkunu għamlu xi azzjoni ħażina eżempju multa .

Però ma rridux inħarsu lejn l-aspetti negattivi biss. Is-soċjetà mhijiex magħmula biss minn individwi illi jiksru l-liġijiet u n-normi. Fil-verità għandna individwi illi jagħmlu atti pożittivi fis-soċjetà eżempju ta’ dan huwa l-volontarjat, ta’ dan jingħataw sanzjoni pożittiva. Sanzjoni pożittiva tfisser; l-individwu jingħata premju meta jagħmel xi ħaġa ta’ ġid fis-soċjetà jew jgħin lil xi ħadd b’xi mod volontarju.


Ms Bonavia 81

Documents

Studji soċjali...Għid x’inhu dritt u x’inhu dmir. Agħti eżempju minn kull wieħed. _____ _____ 4. Tolleranza hija meta _____ 5. Fuq karta separata ikteb mhux inqas minn 200

Studji soċjali...Għid x’inhu dritt u x’inhu dmir. Agħti eżempju minn kull wieħed. ___ _ 4. Tolleranza hija meta ___ 5. Fuq karta separata ikteb mhux inqas minn 200