134
STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH SUSUN SEDERHANA Disusun oleh Rumiati R Tobing LEMBAGA PENELITIAN DAN PENGABDIAN KEPADA MASYARAKAT UNIVERSITAS KATOLIK PARAHYANGAN BAN DUNG - 2007

STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH SUSUN SEDERHANA

Disusun oleh Rumiati R Tobing

LEMBAGA PENELITIAN DAN PENGABDIAN KEPADA MASYARAKAT

UNIVERSITAS KATOLIK PARAHYANGAN BAN DUNG - 2007

Page 2: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

STUDI PEMANFAATAN ENERGI PADA PEMBANGUNAN

RUMAHSUSUN SEDERHANA

BANDUNG, NOVEMBER 2007

LEMBAGA PENELITIAN DAN PENGABDIAN KEPADA MASYARAKAT

UNIVERSITAS KATOLIK PARAHYANGAN BANDUNG

Page 3: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

Studi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederhana merupakan kegiatan studi yang diseienggarakan melalui Lembaga Penelitian Dan Pengabdian Kepada Masyarakat Universitas Katolik Parahyangan pada semester ganjil Tahun Akademik 2007/2008.

Kegiatan studi yang mencakup: latar belakang, isu-isu dan permasalahan, maksud, tujuan dan sasaran, perkembangan teknologi rumah susun, serta kebijakan dan rencana strategi, program dan kegiatan penyelenggaraan pembaflgunan rumah susun di Indonesia yang terkait dengan pemanfaatan energi pada bangunan rumah susun. Termasuk kegiatan identifikasi terhadap produk pembangunan rumah susun khusl!snya di lokasi yang telah ditetapkan dalam lingkup studi ini.

Metodologi pengkajian ini menggunakan pendekatan-pendekatan teofitis dan kaidah­. kaidah arsitektur dan perahiran perundang-undangan; instrumen,. indikator dan parameter yang terkalt dengan pemanfatan energi pada unit atau satuan rumah susun, bangunan rumah susun, Iingkungan rumah susun, serta prasarana dan sarana penunjang lingkungan perumahan susun.

Semoga kesimpulan dan rekomendasi hasil studi ini dapat bermanfaat sebagai bahan-bahan masukan bagi para pemangku kepentingan (stakeholders) dalam menyusun kebijakan dan rencana strategis, serta program dan kegiatan penyelenggaraan pembangunan rumah susun hemat energi dan ramah Iingkungan pada masa yang akan datang.

Bandung, 7 November 2007

Rumiati Rosaline Tobing

Sfildi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederhana

Page 4: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

Pada dasarnya bangunan rurnah susun sederhana sebagai sampel studi kasus yang dibangun di OKI Jakarta dan Kota Bandung sepenuhnya memanfaatkan sumber daya energi alami. Pemanfaatan pencahayaan alami siang hari dan sirkulasi udara secara konvensional dan optimal, tanpa menggunakan peralatan mekanik dan alat bantu lainnya. Oari hasil identifikasi data dan perhitungan diperoleh penilaian terhadap program konservasi dan hernatenergi telah terpenuhi.

Kata kunci: rumah susun, hemat energi.

Basically, multi-storey housing for low income people mostly used by conventional natural energy resources. Day lighting transmission and naturai ventilation directly into building without mechanical and others supporting. Following data identification and formulation result that successfully energy conservation program and energy saving;

Keyword: multi-storey housing, energy saving

stud; Pemanfaatan Energ; Pade Pembangunan Rumah Susun Sederhana ii

Page 5: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

KATA PENGANTAR

AB5TRAKIABSTRACT ii

DAFTAR 151 iii

DAFTAR BAGAN vi

DAFTAR TABEL vii

DAFTAR GAMBAR viii

1.1. LATAR BELAKANG 1- 1

1.1.1. Permasalahan 1 ~. 4

1.1.2. Pertanyaan Penelitian 1- 4

1.1.3. Pendekatan Penelitian 1- 4

1.2. MAKSUD, TUJUAN DAN SASARAN STUDI 1- 6

1.2.1. Maksud 1- 6

1.2.2. Tujuan 1- 7

1.2.3. Sasaran I - 7

1.3. KELUARAN (OUTPUT) I - 7

1.4. MANFAAT (BENEF/7) I - 7

1.5. RUANG LlNGKUP STUDI I - 7

1.5.1. Substansi I - 7

1.5.2. Lokasi Studi 1- 8

Stud; Pemanfaatan Energ; Pada Pembangunan Rumah Susun SederlJana iii

Page 6: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

3.1.

3.1.1.

. 3.1.2.

3.2.

3.2.1 ..

3.2.2.

4.1.

4.2.

4.3.

5.1.

5.1.

5.3.

KERANGKA STUDI

SKEMA PEMIKIRAN

METODE STUDI

TEKNIK OBSERVASI

TEKNIK PENGUMPULAN DATA OBSERVASI

TEKNIKANALISIS DATA OBSERVASI

LANDASAN TEORITIS DAN PERATURAN

TEKNOLOGI PEMBANGUNAN RUMAH SUSUN SEDERHANA

Konsep Sasaran Peru mahan Murah (Low Cost Housing)

Konsep Te!mo!ogi Per:1mc~an ~J.:1rah (Low Cost Construction)

KONSEP HEMAT ENERGI PAPA RUMAH SUSUN SEDERHANA

Pemanfaatan Energi pad a Perumahan Susun Sederhana

Konsep Teknologi Sederhana dan Ramah Lingkungan

RuMAH SOSUN SEDERHANA SEWA TURANGGA

RUMAH SUSUN SEDERHANA SEWA SARIJADI

RUMAH SUSUN SEDERHANA SEWA INDUSTRI DALAM

RUMAH SUSUN SEDERHANA SEWA PASAR JUMAT

RUMAH SUSUN SEDERHANA SEWA BUDHA TZUCHI

RUMAH SUSUN SEDERHANA SEWA PENJARINGAN

Studi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederl!ana

11- 1

11- 2

II - 4

II - 6

II - 6

II - 6

II - 7

111- 1

111- 1

III '- 6

III - 8

111- 8

111-11

IV- 1

IV- 4

IV- 7

V- 1

V- 4

V- 7

iv

Page 7: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

6.1.

6.1.1.

6.1.2.

6.1.3.

6.2.

6.2.1.

6.2.2.

6.2.3.

62.4.

6.2.5.

6.3.

6.3.1.

6.3.2.

6.4.

7.1.

7.2.

DISAIN ARSITEKTUR UNIT RUANG DAN BANGUNAN

Disain Unit Prototip/Satuan Rumah Susun

Disain Lantai Bangunan Rumah Susun

Disain Blok Bangunan

TEKNOLOGI KONSTRUKSI DAN BAHAN BANGUNAN

Sistem Konstruksi Bangunan

Penggunaan Bahan Bangunan

Sistem Pengudaraan Dalam Bangunan

Sistem Penerangan/Pencahayaan Dalam Bangunan

Sistem Transportasi Dalam Bangunan

PERTIMBANGAN PEMANFAATAN ENERGI TERHADAP EKONOMI

Sumber Energi dan Besarnya Energi Yang Digunakan Dalam Bangunan

Biaya yang Dikeluarkan Untuk Penggunaan Energi

PERTIMBANGAN PEMANFAATAN ENERGI TERHADAP LlNGKUNGAN

KESIMPULAN

REKOMENDASI

DAFTAR PUSTAKA I REFERENSIBUKU

LAMPIRAN-LAMPIRAN

Studi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Rumah Susun SederlJana

VI- i

VI- i

VI- 3

VI- 5

VI- 8

VI- 8

VI-10

VI-11

VI-21

VI-24

VI-26

VI-26

VI-27

VI-28

VII- 1

VII- 2

v

Page 8: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

Bagan 2.1. Kerangka Studi II - 2 Bagan 2.2. Skema Pemikiran 11- 3 Bagan 2.3. Kerangka Instrumen Penilaian Pencapaian Sasaran II - 4

Produk Bagan 6.1. Proses perancangan system pengkondisianudara pad a VI-17

bangunan Bagan 6.2. Hubungan elemen kenyamanan bangunan VI- 29

,

Sturii Pemanfaatan EIleryi Paria Pembangunan Rumah Susun SerferlJana vi

Page 9: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

Tabel 2.1. Variabel, indikator dan parameter 11- 5

Tabel 4.1. Dataperhitungan OTTV dan VWVR rumah susun IV- 2 sederhana Turangga

Tabel 4.2. Data perhitungan OTTV dan VWVR rumah susun IV- 4 sederhana Sarijadi

TabeI4.3. Data perhitungan OTTV dan VWVR rumah susun IV- 6 sederhana Industri Dalam

Tabel 5.1. Data perhitungan ony dan VWVR rumah susun V- 2 sederhana Pasar Jumat

Tabel 5.2. Data perhitungan OTTV dan VWVR rumah susun V- 4 sederhana Budha Tzuchi

Tabel 5.3. Data perhitungal' OTTV dan VWVR rumah susun V- 6 sederhana Penjaringan

Tabel 6:1. Jumlah aliran udara minimum dalam ruangan VI-21

Tabel 6.2. Tingkat Pencahayaan VI-23

Tabel 6.3. Peigantian udara perjam VI-30

Studi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederhana vii

-----------------~--~------ ---------- ------------- ---- - -~ --- --- --- -- - -- ------

Page 10: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

Gambar 2.1. Kerangka Pengkajian 11- 1

Gambar 2.2. Skema Pemikiran 11- 2

Gambar 2.3. Kerangka Instrumen Penilaian Pencapaian Sasaran II - 3 Produk

Gambar 4.1. Rumah susun sederhana Turangga IV- 1

Gambar 4.2. Rumah susun sederhana Sarijadi IV - 4

Gambar 4.3. Rumah susun sederhami Industri Dalam IV- 7

Gambar 5.1. Rumah susun sederhana Pasar Jumat V- 1

Gambar 5.2. Rumah susun sederhana Budha Tzuchi V- 4

Gambar 5.3. Rumah susun sederhana Penjaringan V- 7

Gambar 6.1. Contoh denah unit dan tata letak perabot sebagai VI- 2 dinding penyekat

Gambar 6.2. Contoh denah lantai unit-unit atau satuan-satuan rumah VI- 4 susun

Gambar 6.3. Contoh blok bangunan, tinggi bangunan dan efektifitas VI- 7 pencahayaan alami siang hari pada rumah susun

Gambar 6.4- Contoh struktur bangunan dan pengaruh bukaan pada VI- 10 'dinding bangunan

Gambar 6.5. Pertimbangan ekonomi atas pemanfaatan energi dan VI- 27 dampak lingkungan

studi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederhana viii

Page 11: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

1. Architectural Design; "Reconstruction-Decontruction", Acedemy Edition, London, 1989

2. Jenck, Charles; "Modern Movement In Architecture', Penguin Books, Australia, 1973.

3. Joedicke, Jurgen; "A History Of Modern Architecfture", Frederick, A Praeger, New York, 1963.

4. ASHRAE Handbook: "Fundamentals, American Society of Heating Refrigerating and Air Conditioning Engineers", Inc.Atlanta, 1993.

5. Faye. C. McQuiston, Jerald D. Parker; "Heating, Ventilating, And Air Conditioning, Analysis anc! Design"; John Wiley & Sons, Inc. ; 1994"

6 .. Loekita Sandra;"Analisis Konservasi Energi Melalui Selubung Bangunan", Universitas Petra, 2006.

studi Pemanfaafan Eneryi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederhana ix

Page 12: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

L - 1 Peraturan Menteri Pekerjaan Umum Nomor 29 Tahun 2006 tentang Pedoman Persyaratan Teknis Mendirikan Bangunan Gedung

L - 2 SNI 03-6572-2001: Tata Cara Perancangan Sistem Ventilasi dan Pengkondisian Udara Pada Bangunan Gedung

L - 3 RSNI 03~2396-2001: Tata Cara Perancangan Sistem Pencahayaan Alami Pada Bangunan Gedung

studi PemarTfaaian Energi Pada Pembangunan Rumah Susun Sederhana x

Page 13: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …

1.1. LATAR BELAKANG

Dewan Pengurus Pusat Real Estat Indonesia (DPP REI) pernah

menvelenggarakan kompetisi desain rancangan rumah hemat energi. Dalam

kompetisi tersebut diharapkan bisa menghasilkan desain rancangan rumah

hemat energi yang sedikit membutuhkan energi listrik untuk penerangan dan

menghasilkan tata sirkulasi udara yang baik. Program ini, diadakan bertujuan

untuk menumbuhkan kepegulian pengembang serta mitra kerjanya untuk

. hemat energi termasuk desain p'7rkantcr:!n, hotel dan properti lain yang

mas uk kategori hemat energi.

Program hemat energi ini tujuannya adalah untuk mendukung pemerintah

dalam memberlakukanlnstruksi Presiden RI No 10 Tahun 2005. tentang

Penghematan Energi. . Himbauan tidak hanya kepada lembaga/instansi .. pemerintahan, namun jU9a swasta dan seluruh lapis an masyarakat juga

diharapkan ikut mendukung gerakan hemat energi. Upaya penghematan

energi antara lain untuk mengatasi kelangkaan bahan bakar minyak (BBM)

dan energi listrik. Termasuk sebagai pertimbangan rancangan rumah yang

hemat energi yang beberapa kurun waktu lalu cenderung ditinggalkan.

Kecenderungan naiknya harga 88M berdampak pada konsumen dan

memberatkan pelaku industri properti, sehingga kenaikan harga 8BM

berdampak ikutannya pada kenaikan. harga komponen bahan bangunan dan

harga jual bang un an sebagai unit properti. Kenaikan harga properti akan

sangat terasa bagi konsumen terutama pada rumah sehat sederhana (RSH).

Sebab dengan kondisi kenaikan harga RSH yang baru saja ditetapkan oleh

pemerintah tahun 2007 sebesar Rp 42 juta dari tahun sebelumnya seharga

Studi Pemanfaatan Energi Pada Pembangunan Ruman Susun SederiJana 1 - 1

~- -~ --------~-,--'--

Page 14: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 15: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 16: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 17: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 18: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 19: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 20: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 21: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 22: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 23: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 24: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 25: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 26: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 27: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 28: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 29: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 30: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 31: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 32: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 33: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 34: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 35: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 36: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 37: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 38: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 39: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 40: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 41: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 42: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 43: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 44: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 45: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 46: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 47: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 48: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 49: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 50: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 51: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 52: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 53: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 54: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 55: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 56: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 57: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 58: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 59: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 60: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 61: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 62: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 63: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 64: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 65: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 66: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 67: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 68: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 69: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 70: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 71: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 72: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 73: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 74: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 75: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 76: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 77: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 78: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 79: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 80: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 81: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 82: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 83: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 84: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 85: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 86: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 87: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 88: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 89: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 90: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 91: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 92: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 93: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 94: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 95: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 96: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 97: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 98: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 99: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 100: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 101: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 102: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 103: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 104: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 105: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 106: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 107: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 108: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 109: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 110: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 111: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 112: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 113: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 114: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 115: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 116: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 117: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 118: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 119: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 120: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 121: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 122: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 123: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 124: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 125: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 126: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 127: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 128: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 129: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 130: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 131: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 132: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 133: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …
Page 134: STUDIPEMANFAATANENERGIPADA PEMBANGUNAN RUMAH …