“STUDIM EMERGJENT ARKEOLOGJIK I KALASE SE TIRANES NEPERMJET TEKNOLOGJIVE TE REJA GJEOFIZIKE TE ERT D

REPUBLIKA E SHQIPERISE UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

INSTITUTI I GJEOSHKENCAVE, ENERGJISE, UJIT DHE MJEDISIT Adresa: Rr. “Don Bosko”, Nr.60 Tel/fax +355 4 2 259 540

Raport shkencor (studimi) i projektit nr. M8700057 (230), m8700058(231)

“STUDIM EMERGJENT ARKEOLOGJIK I KALASE SE TIRANES NEPERMJET TEKNOLOGJIVE TE REJA GJEOFIZIKE TE ERT

DHE GJEORADARIT”

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Autorë:

Dr. Hamza RECI

Dr. Idriz JATA

Tirane, Qershor 2013

PERMBAJTJA

1 HYRJE………………………………………………………………………………...5

1.1 METODAT GJEOFIZIKE TE PERDORURA NE ARKEOLOGJI NE VENDIN

TONE..................................................................................................................................5

1.1.1 Historik i rilevimeve gjeofizike ne arkeologji para vitit 2010………………………5

1.1.2 Rilevimet gjeofizike gjate periudhes 2010-2012……………………………………7

1.2 HISTORIKU I QENDRAVE ARKEOLOGJIKE TE STUDIUARA...................10

1.2.1 Historia e Kalase se Tiranes......................................................................................10

1.2.2 Historia e Apollonise……………………………………………………………..12

1.2.3 Historia e Bylisit.....................................................................................................14

1.3 PERSONELI PJESEMARRES NE PROJEKT......................................................16

1.3.1 Periudha 2010-2011.................................................................................................16

1.3.2 Periudha 2012-2013..................................................................................................17

1.4 PERFITIMET NGA PROJEKTI.............................................................................18

1.5 PUBLIKIME TE RENDESISHME SI REZULTAT I PROJEKTIT...................19

1.5.1 Botime shkencore dhe pjesemarrje ne aktivitete shkencore……………………….19

1.5.2 Ngjarje shkencore dhe perhapje e informacionit…………………………………..20

1.6 FALENDERIME…………………………………………………………………..20

2 METODOLOGJIA E PERDORUR………………………………………………..22

2.1 METODA GJEOELEKTRIKE E RILEVIMIT………………………………….22

2.1.1 Teoria e anasjellte e te dhenave te rezistences…………………………………….24

2.1.2 Problemi jo-linear dhe metoda e zgjidhjes………………………………………...25

2.1.3 Imazhet 2D, te rezistences…………………………………………………………26

2

2.1.4 Realizimi i matjeve me tekniken e ERT…………………………………………..27

2.1.5 Interpretimi i te dhenave gjeoelektrike te ERT…………………………………….29

2.2 METODA ELEKTROMAGNETIKE (EM)……………………………………...32

2.3 METODA MAGNETOMETRIKE……………………………………………….33

3 REZULTATET E PUNIMEVE EKSPERIMENTALE GJEOFIZIKE………….35

3.1 REZULTATET NE KALANE E TIRANES…………………………………….35

3. 2 REZULTATET E PUNIMEVE GJEOFIZIKE NE APOLLONI……………...39

3.2.1 Objekti “Banjo Romake, Apolloni……………………………………………...39

3.2.1.1 Kuadrati 1……………………………………………………………………….40

3.2.1.2 Kuadrati 2………………………………………………………………………..42

3.2.1.3 Kuadrati 3………………………………………………………………………...44

3.2.1.4 Kuadrati 4………………………………………………………………………..46

3.2.1.5 Kuadrati 5………………………………………………………………………..49

3.2.2 Rezultatet ne veri te objektit Banjo Romake…………………………………...51

3.2.2.1 Rezultatet ne Kuadratin 1......................................................................................52

3.2.2.2 Rezultatet ne Kuadratin 2………………………………………………………54

3.3 REZULTATET E PUNIMEVE GJEOFIZIKE NE BYLIS…………………….56

3.3.1 Periudha 2010-2011………………………………………………………………56

3.3.1.1. Kuadrati prane Gjimnazit te vjeter………………………………………………57

3.3.1.2 Objekti prane teatrit te vjeter……………………………………………………60

3.3.2 Periudha 2012-2013...............................................................................................63

3

3.3.2.1 Rezultatet ne Kuadratin 1......................................................................................64

3.2.2.2 Rezultatet ne Kuadratin 2.....................................................................................66

4 KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME………………………………………69

5 LITERATURA………………………………………………………………………71

SHTOJCE- PAMJE NGA MATJET FUSHORE NE TERREN……………………74

4

H. Reçi. Studim Emergjent Arkeologjik i Kalase se Tiranes nepermjet Teknologjive te Reja Gjeofizike te ERT dhe Gjeoradarit. 1. HYRJE

1 HYRJE

Ky studim eshte realizuar si pjese e “Programit Kombëtar për Kërkim e Zhvillim“

(PKKZH), ne kuadrin e projekteve „Sistemet dhe Teknologjite e Informacionit“.

Objektivi kryesor i ketij studimi ka qene transferimi dhe perdorimi i teknologjive te reja

te rilevimeve gjeofizike ne studimet arkeologjike me rezolucion te larte zgjidhjeje, me

qellim hartografimin dy-dimesional (2D) dhe tre-dimensional (3D) te objekteve

arkeologjike te varrosura. Per realizimin e ketij objektivi, jane realizuar rilevime te

detajuara gjeofizike eksperimentale 2D, ne forma kuadratike brenda mureve rrethuese te

“Kalase se Tiranes”, ne Apolloni dhe Bylis me teknikat e rejat gjeofizike te Tomografise

se Rezistences (ERT) dhe ate Elektromagnetike (EM). Nga rilevimet e detajuara dhe

intepretimi i anasjellte i parametrave fizike te matur, te rezistences dhe percjellshmerise

eshte realizuar ndertimi i hartave 3D te nentokes te shtreses kulturore si dhe hartografimi

i detajuar i zonave qe paraqesin me shume interes dhe qe kane nevoje per mbrojtje

imediate. Metodologjite e intepretimit te te dhenave te rezistences dhe Radarit jane te

njejta si per punimet ne shkalle te vogla ashtu edhe per ato ne shkalle te medha e per

rrjedhoje objektivi kryesor i ketij studimi ka qene i lidhur me objektivat e Institutit ne

lidhje me rritjen e kapacitetit grumbullues dhe intepretues te te dhenave, nepermjet

inversionit te parametrave te matur. Teknikat gjeofizike te perdorura ne kete studim

perdoren me sukses ne fusha te tjera studimore, si ato mjedisore dhe inxhinierike.

1.1 METODAT GJEOFIZIKE TE PERDORURA NE ARKEOLOGJI NE VENDIN

TONE

1.1.1 Historik i rilevimeve gjeofizike ne arkeologji para vitit 2010

Rilevimet gjeofizike ne arkeologji, kane filluar te aplikohen ne vendin tone nga

Qendra Gjeofizike e Tiranes, ne periudhen 1964-1968, ne rrenojat e qytetit arkeologjik te

Butrintit, nepermjet metodave komplekse gjeofizike te rezistences, magnetike,

gravimetrike dhe radiometrike, ku jane evidentuar disa anomali mbi muret e varrosura.

Pas kesaj periudhe kohore, rilevime gjeofizike jane kryer ne rrenojat e qytetit arkeologjik

te Apollonise, dhe me vone ato vazhduan perseri ne Butrint (1989-1990), dhe ne

Manastirin e Margellicit (1989-1990). Pas kesaj periudhe rilevimet gjeofizike filluan te

perdoren intensivisht.

5


Metodat gjeofizike te cilat jane perdorur ne kerkimet arkeologjike ne vendin tone

jane; metoda e rezistences elektrike dhe metoda magnetometrike. Per histori, ne fillim

te viteve 80 te shekullit te kaluar, ne qytetin antik te Bylisit u krye nje studim gjeofizik

me metoden elektromagnetike, te radiovaleve, por per te nuk ka asnje relacion ne

arshiven e Qendres Gjeofizike, Tirane.

Studimet e para te dokumentuara jane kryer ne vitin 1982 ne qytetin antik te

Margelliçit me metoden e rezistences elektrike. Studimi realizoi me efektivitet detyren e

dhene nga arkeologet; ndjekjen e murit rrethues i cili humbiste nen mbulese si dhe

ndihmoi ne konturimin e zonave urbane ne dy siperfaqe brenda ne kala.

Nga viti 1991 e ne vazhdim studimet gjeofizike me rrjete jo te denduara matjesh

(kryesisht profilime), kane zene nje volum te konsiderueshem ne fushen arkeologjike

dhe jane kryer nga Qendra Gjeofizike e Tiranes. Jane mbuluar dhe studiuar siperfaqe te

medha ne qytetet antike te Bylisit, (rreth 1,5 ha), te Apollonise (rreth 10 ha) dhe Butrint

(rreth 6 ha). Studimi i siperfaqeve te medha ne kete periudhe u mundesua nga fillimi i

perdorimit i softeve specifike te gridimit te te dhenave fushore duke mundesuar

perpilimin e hartave gjeofizike te ndryshme te metodave perkatese, anomalite e te cilave

lokalizojne veçorite arkeologjike ne dispozicion te germimit me efektivitet duke ditur

tashme konturet dhe thellesine e objekteve ne fjale (Kavaja & Reci, 1994, 1995).

Ne kete periudhe krahas kerkimeve me metoden e rezistences per here te pare, u

perdor edhe metoda magnetometrike nje metode me rendiment te larte dhe kosto me te

ulet se e para, e cila perveç se kompleton drejt zgjidhjet e metodes se rezistences vlereson

edhe nje numer veçorish arkeologjike, specifike per metoden ne fjale si: furra shkrirje,

mure me perberje guri ose tulle, objekte qe ju nenshtruan djegjeve ne antikitet etj, si dhe

konturimin e sakte te dimensioneve te ketyre objekteve.

Pas viteve 90 te shekullit te kaluar, jane kryer shume studime ne qytetet antike te

Shqiperise, nga Qendra Gjeofizike e Tiranes, Akademia e Shkencave te Shqiperise si dhe

Instituti i Gjeoshkencave, Universiteti Politeknik i Tiranes (Reci et al.,2009). Studimet

arkeologjike me rrjete te dendura matjesh filluan pas viteve 2002, periudhe ne te cilen u

zhvilluan instrumentet qe mundesojne nje grumbullim te shpejte 2D, te te dhenave.

6


1.1.2 Rilevimet gjeofizike gjate periudhes 2010-2012

Gjate periudhes Dhjetor 2010- Dhjetor 2011 u realizuan punime gjeofizike

eksperimentale ne disa faza, duke perdorur tekniken moderne me rezolucion te larte

zgjidhjeje te Tomografise Elektrike te Rezistences (ERT), ne disa qendra arkeologjike te

Shqiperise.

Raporti ka per qellim te paraqese transferimin e teknikes moderne gjeofizike te

eksplorimit, Tomografise Elektrike te Rezistences (ERT) te perdorur ne keto rajone.

Gjate vitit 2012, Metoda e ERT, ne disa kuadrate eshte kombinuar me metoden

Elektromagnetike (EM) dhe ate magnetike.

Rilevimet gjeofizike jane kryer ne dy faza:

Faza e pare e punimeve fushore eshte bere gjate vitit 2010, ku eshte perdorur

vetem metoda e ERT. Me konkretisht gjate vitit 2010 jane realizuar matjet e meposhtme

fushore:

A) Ne objektin “Kalaja e Tiranes”, brenda murit rrethues te Akademise se

Shkencave, u rilevua nje kuadrat me rrjet te dendur matjesh, 1x 0.5 m. Permasat e ketij

kuadrati jane 15 x 12 m.

B) Ne qytetin arkeologjik te Bylisit u eksploruan me metoden e ERT dy kuadrate.

Prane “Gjimnazit te vjeter”, kuadrati i rilevuar ka dimensione 30 x 25 m, me nje rrjet

punimesh 1.5 x 1m. Ne zonen prane teatrit te vjeter, kuadrati i rilevuar ka permasa 30 x

20 m me rrjet punimesh 1.5 x 1m.

C) Ne qytetin e Apollonise, gjate periudhes 2010-2011, rrotull objektit “Banjo

Romake” u rilevuan 5 kuadrate. Ne pjesen verilindore te objektit, kuadrati i rilevuar ka

permasa. 30 x 20m me rrjet matjesh 1.5 x 1m. Ne pjesen veriperendimore, kuadrati i

rilevuar ka permasa 30 x 20 m, me rrjet punimesh 2x1m. Ne pjesen jugperendimore te

objektit, u rilevuar nje siperfaqe 30x 30 m, me rrjet punimesh 2x1m. Ne pjesen juglindore

u rilevuan 2 kuadrate. Kuadrati ngjitur me objektin ka permasa 30 x 30m, dhe rrjeti i

punimeve ne te eshte 1.5x1m. Kurse kuadrati me ne juglindje te tij ka permasa 60 x 50 m,

me rrjet matjesh 2x 1m.

Faza e dyte e punimeve fushore u realizua gjate periudhes Tetor-Dhjetor 2012,

periudhe ne te cilen jane realizuar punimet fushore. Zgjedhja e kuadrateve te punimeve

fushore u be sipas planit te percaktuar te punes per kete vit. Ne punimet eksperimentale

7


fushore, krahas metodes se rezistences (ERT), ne dy kuadrate jane perdorur metoda

elektromagnetike (EM) dhe ajo magnetike. Perdorimi i metodes Elektromagnetike u be i

mundur nga projekti UNILAB 2011-2013 me teme: “Ngritja e Laboratorit te

Gjeofizikes se Aplikuar si baze per studime kerkimoro-shkencore me karakter

inxhinierik, gjeoteknik e ambiental” me drejtues Dr. Hamza Reçi. Ardhja e pajisjes

elektromagnetike eXp5000 ne kuader te ketij projekti, siguroi mundesine e aplikimit te

kesaj metode ne kuadratet e zgjedhura si test, e cila ishte e pamundur te realizohej ne

vitin 2010. Me konkretish gjate vitit 2012 jane kryer:

A) Matje fushore me metoden e ERT (skema wenner) dhe elektromagnetike (GPR), ne

nje kuadrat ne Kalane e Tiranes me rrjet 1x 0.5m. Ky kuadrat ndodhet ne gardhin

rrethues te Akademise se Shkencave, prane murit verior te Kalase, tashme i restauruar.

B) Rilevime te detajura me metoden e ERT, magnetike dhe elektromagnetike, ne dy

kuadrate ne zonen e Apollonise me siperfaqe rreth 1600m2. Rrjeti i matjeve magnetike

eshte 1x1m, ai i ERT 1.5x1m dhe 2x1m, ndersa rrjeti i matjeve elektromagnetike eshte

1x0.5m.

C) Rilevime te detajura me metoden e ERT (2x1m) dhe elektrogmanetike (1x0.5m) ne dy

kuadrate me nje siperfaqe prej rreth 1500 m2, prane “Teatrit te vjeter”, Bylis.

Rilevimet me metoden e ERT jane kryer me rrjet te dendur matjesh, ne menyre

qe te sigurohej nje rezolucion i larte (HR) i vrojtimit. Gjate rilevimeve, u perdoren 30

ose 60 elektroda te lidhura njeheresh. Distanca ndermjet profileve eshte cdo 1, 1.5 ose 2

m, kurse distanca ndermjet pikave pergjate profilit cdo 0.5 ose 1m. Ne cdo profil jane

realizuar deri 8 nivele te ndryshme thellesie, duke realizuar ne kete menyre nje studim te

thellesise deri ne 4 m, me rezolucion zgjidhjeje 0.3- 0.5 m, si ne drejtim lateral ashtu edhe

pergjate thellesise. Perdorimi i rrjeteve te dendur te matjeve ne siperfaqe, beri te mundur

konturimin hapesinor te shtreses kulturore, brenda se ciles jane edhe rrenojat

arkeologjike. Gjate fazes se dyte te punimeve fushore krahas metodes se ERT u perdor

edhe metoda e skarnimit me Radar (EM), si dhe ajo magnetike.

U ndertuan hartat perkatese te rezistences se vertete per thellesi te ndryshme

studimi, te cilat paraqiten ne formen e imazheve te rezistences, ku dallohen shume qarte

anomalite me vlera te larta te rezistences, qe duhet te kene lidhje me objektet e varrosura.

8


Ne Apolloni dhe ne Kalane e Tiranes, sfondi paraqitet me rezistence te ulet, sepse

ka perberje argjilore. Ndersa ne Bylis, bazamenti eshte me rezistence te larte sepse

perfaqsohet nga shkembinjte gelqerore.

Objektivi i ketij studimi ishte kerkimi i objekteve te varrosura arkeologjike

nepermjet metodes me rezolucion te larte zgjidhjeje, si Tomografise Elektrike te

Rezistences (ERT), elektromagnetike (EM) dhe asaj magnetike.

Ne kete studim pershkruhen metodat e perdorura gjeoelektrike (ERT), EM dhe

magnetike te hartografimit si dhe jepet nje permbledhje mbi menyren e grumbullimit,

perpunimit dhe intepretimit te te dhenave. Ne vazhdimesi paraqiten intepretimet e

rezultateve, e se fundi jepen perfundimet. Metoda konkrete e rilevimit u zgjodh pas nje

investigimi ne vend te kushteve te vrojtimit. Zgjedhja e vendeve konkrete te eksplorimit u

be ne bashkepunim me specialiste arkeologe.

Te dhenat e grumbulluara u intepretuan me metoden inverse te zgjidhjes. Hartat e

imazheve te rezistences paraqiten per thellesi te ndryshme studimi, te cilat jane te lehta

dhe te kuptueshme nga specialiste arkeologe dhe te perdorshme ne ekspedita germimi.

Gjate ketij studimi, jane marre rezultate inkurajuese, ku nje sere anomalish duhet te

lidhen me objekte arkeologjike te varrosura dhe per kete arsye rekomandohet qe keto

anomali te verifikohen me punime germimi. Kryerja e germimeve test, do ishte nje hap i

rendesishem per te treguar efektivitetin e metodologjive te ERT, EM dhe magnetike ne

arkeologji.

Si konkluzion kryesor i ketij studimi del se, perpara se te kryen germime

arkeologjike, duhen kryer studime gjeofizike te cilat kane kosto shume me te ulet se

germimet, si dhe i orientojne ato ne vendet me te favorshme ku duhet germuar.

Nisur nga ky konkluzion rekomandojme qe ne te ardhmen te ndermeren projekte

te perbashketa per studime komplekse gjeofizike dhe arkeologjike te zonave te pa

studjuara, ne bashkepunim me institucionet kombetare apo nderkombetare te

Arkeologjise, me objektiv zbulimin e objekteve te varrosura dhe zhvillimin turistik te

qendrave arkeologjike.

Grupi gjeofizik qe ndihmoi ne grumbullimin dhe perpunimin e te dhenave fushore

perbehet nga specialistet gjeofizikane te IGJEUM: Dr. Hamza Reci & Dr. Idriz Jata dhe

Prof. Salvatore Bushati nga Akademia e Shkencave.

9


1.2 HISTORIKU I QENDRAVE ARKEOLOGJIKE TE STUDIUARA

1.2.1 Historia e Kalase se Tiranes

Kalaja e Tiranës (fig. 1.1), ishte një stacion rrugor i vijës Egnatia i tipit Mansio-

Mutatio. Ajo përbënte qendrën e një vendbanimi, të emërtuar me një variacion emrash që

në shekujt e parë të erës sonë. Tirkan (shek IV e.s ), Tergiana (1297) kur në të ishte

vendosur kancelaria e sundimtarit të saj Karli I Anzhu, dhe në formën e sotme Tyranna

(1505) sipas Barletit. Ky toponim akoma nuk është saktësuar plotësisht. Por kalaja,

dëshmia më e lashtë e këtij qyteti, ndodhet pikërisht në vendin ku derdheshin e

kryqëzoheshin rrugët e vjetra e të reja që e lidhnin kryeqytetin dhe pastaj krejt

Shqipërinë, veriun me jugun, lindjen me perëndimin. Në ambientet e Kalasë së Tiranës ka

disa shtëpi tradicionale të cilat kanë krijuar stilin e ndërtesës qytetare Tiranase. Në

ndërtesat brenda Kalasë së Tiranës kanë banuar pjesëtarë të familjeve sunduese të qytetit

dhe për këtë arsye ato konsiderohen edhe si godina të administratës së parë lokale.

Figure 1.1. Pamje e Kalase se Tiranes

10

http://sq.wikipedia.org/wiki/Tiran%C3%AB

http://sq.wikipedia.org/wiki/Via_Egnatia

http://sq.wikipedia.org/wiki/Mansio


Secila nga rrugët e vjetra, para se të hynin në Tiranë dominoheshin nga një

kështjellë apo kala. Kështjella e Lalmit (shek. II e.s.) ndodhej në kodrinën ku lumi

Erzenit merrte kthesën e lejonte kalimin rrugor drejt Petrelës.

Kalaja e Tujanit, një fortifikatë e gurtë me formë katërkëndëshe, ku gjurmët e

jetës hasen që nga periudha e parë e hekurit. E rindërtuar në shek e IV e.s., ajo ishte porta

hyrëse e korridorit Dibër-Tiranë-Durrës. Në anën tjetër, pranë malit të Vilës ku janë

ngushticat e Krrabës, ndodhej qyteti ilir i Parthinëve-Persqopi (shekIV-III p.e.s.), banorët

e të cilit më pas u shpërngulën në Petrelë. Kalaja e Dorëzit në kodrën ndërmjet lumit të

Trezës e të Piollit (periudha e I e hekurit), pastaj Kalaja e Ndroqit, e Prezës e Ishmit, të

gjitha së bashku, këto kala antike e mesjetare përbënin rrethin mbrojtës të Tiranës. Kalaja

e Tiranës ishte dhe mbeti bërthama historike e trevës së Tiranës dhe rezidencë

administrative përgjatë mesjetës së mesme. Si e tillë vazhdoi të ekzistonte edhe në shek. e

XVII kur qyteti i Tiranës u shtri përreth saj duke pasur një qendër qytetare me kullijen

(kompleksin social kulturor) të ndërtuar nga Sulejman Pasha, pazarin zejtar tregtar nga

pamja veriore, Namazgjanë dhe urën e Tabakëve nga ana lindore, ndërtesat e qeveritarëve

brenda truallit të kalasë.

Nga dy anët e tjera kalaja ngrihej mbi brigjet e lumit të Lanës. Është menduar që

në vitin 1640, Ahmet Beu kreu punime rindërtuese në muret rrethues të kalasë duke i

ngritur ato në lartësi mbi strukturat antike. Vepër e tij ishte edhe kulla e gjatë që mbetet

akoma pjesërisht në gjendje të mirë. Kalaja pëson dëmtime sërish në periudhën e

luftërave ndërfeudale të shek XVIII, kur aty u përplasën trupat e Ahmet Kurt pashës së

Beratit me Bushatllinjtë. Populli i Tiranës i mbyllur brenda saj u mbrojt me heroizëm dhe

kalaja nuk u pushtua nga asnjëri prej tyre. Të kësaj kohe janë sistemi i frëngjive për armë

zjarri në pjesën më të lartë të mureve rrethues. Pas vitit 1814 Kalaja e Tiranës bëhet

rezidencë e sundimtarëve të rinj të saj ; Toptanëve të ardhur nga Kruja, të cilët ndërtuan

dy shtëpi njërën për banim dhe tjetrën për pritje që janë dhe sot. Përgjatë shek. XX kur

humbet funksioni i saj origjinal për mbrojtje, vërehen dëmtimet më të mëdha. Ajo humbi

një pjesë të mureve rrethues dhe thuajse nuk lejon të kuptohet nga mbetjet, formulimi i

saj i plotë stilistik. Megjithatë ajo sërish mbeti rezidencë qeveritare apo vendi më i

spikatur për to edhe në ditët tona. Në truallin e Kalasë janë sot Akademia e Shkencave,

11


Kuvendi Popullor dhe Galeria Kombëtare e Arteve. A do të ndriçohet plotësisht historia e

saj legjendave, fare pak mund t’iu besohet!? Tradita gojore e sidomos burimet e shkruara

nuk besojmë të kenë shterur. Sidoqoftë, mbetet akoma një rrugë e sigurt, gjurmimi

arkitekturor me metodat e vlerësimit të shkencës së restaurimit. Ky proces iluminist ka

nisur në vitin 2002, nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë të Bashkësisë së Tiranës me

Institutin e Monumenteve të Kulturës, të cilët sëbashku i kushtojnë një vëmendje

thelbësore këtij monumenti themelor të programit “Kthim në identitet”. E parë në këtë

konceptim Kalaja e Tiranës ishte dhe duhet trajtuar në epokën tonë si bërthama historike

e kulturore e Kryeqytetit.

1.2.2 Historia e Apollonise

Është themeluar rreth fillimit të shek të IV p.e.s. Gërmadhat e Apolonisë janë

zbuluar në fillim të shek XIX. Gjurmët më të hershme arkeologjike janë disa objekte të

kohës së hekurit, tipike të kulturës ilire. Nga shekujt e parë të jetës së qytetit ruhen disa

mbeturina të murit mbrojtës dhe të një tempulli arkaik kushtuar Artemisit, hyjneshës më

të adhuruar të apoloniatëve. Në vitet 1824-1838, në këtë qytet, ka zhvilluar kërkime një

mision arkeologjik francez, më vonë kërkimet janë bërë nga arkeologët shqiptarë. Ndërsa

vitet e fundit, nga një mision i përbashkët shqiptaro-francez.

Apollonia (fig.1.2), pas Dyrrahut, ishte qyteti më i rëndësishëm në pellgun e

Adriatikut dhe më i përmenduri ndër 30 qytetet e tjera që e mbanin të njëjtin emër në

kohën antike. U ngrit mbi një kodër (me dy maja të larta 101 e 103 m mbi nivelin e detit)

në një pozicion që zotëron tërë zonën dhe nëpërmjet luginës së lumit Aoos (Vjosë) lidhej

me detin Adriatik. E shtrirë në një sipërfaqe rreth 140 ha dhe e rrethuar me një mur rreth

4 km të gjatë, Apollonia ishte një qendër e madhe tregtare dhe industriale. E ngritur në

kurrizin e fundit të kodrave të bukura dhe frytdhënëse të Mallakastrës, Apolonia

mbizotëronte pothuajse krejt hapësirën e gjerë që shtrihej në këmbët e saj e përfundonte

buzë detit Adriatik. Kjo fushë e formuar nga aluvionet e lumit Seman dhe Vjosë ka qenë

me sa duket një nga rajonet më pjellore të Fushës së Myzeqesë. Ndryshe nga qytetet

koloni të cilat ishin ngritur buzë bregdetit, Apollonia ishte ngritur më në brendësi, disa

kilometra larg bregdetit, mirëpo lidhej me bregdetin përmes lumit Vjosa, që në atë kohë

12


ishte i lundrueshëm. Apollonia ndodhet 12 kilometra larg qytetit të Fierit. Apollonia si

qytet u themelua në fillim të shekullit të shtatë para Krishtit nga kolonizatorët grekë që

vinin nga Korinthi.

Figure 1.2. Pamje nga Apollonia

Të dhënat e para të pranisë së tyre janë të dokumentuara rreth vitit 588 para

Krishtit. Emrin qyteti e mori për nder të perëndisë Apollon. Ndër 24 qytete në të gjithë

botën mesdhetare që mbanin këtë emër në Antikitet, Apollonia e Ilirisë ishte më e

rëndësishmja dhe luajti një rol të madh si ndërmjetëse tregtare mes helenëve dhe ilirëve.

Apollonia ishte në atë kohë një qytet i madh e i rëndësishëm në afërsi të lumit Aoos

(Vjosë). Llogaritet që qyteti të ketë patur rreth 60 000 banorë, një shifër rekord për

Antikitetin.

Apollonia e ruajti madhështinë e saj edhe në periudhën Romake. Shkolla

apolloniate e arteve te bukura ishte me famë në të gjithë botën antike. Në momentin kur

në Romë, gjatë një komploti në Senat u vra Jul Cezari, nipi i tij Oktavian Augusti

13


studionte oratorinë në Apolloni. Kronikat romake tregojnë se si ai me të marrë vesh

lajmin e vrasjes së Cezarit u nis me një anije nga Apollonia dhe kur, pas disa kohësh vetë

Oktaviani u bë Perandor, e ruajti mirënjohjen për qytetin ku kishte studiuar duke e liruar

Apolloninë nga të gjitha taksat. Pas një tërmeti në shek. III –te te e.s, lumi Aoos ndërron

shtrat duke e shkëputur qytetin nga deti. Goditja rezultoi fatale në një epokë ku i gjithë

aktiviteti tregëtar zhvillohej në lidhje me detin. Qyteti e humbi gradualisht rëndësinë

ekonomike duke u shndërruar në një qendër të thjeshtë fetare. Por shuarja graduale dhe jo

e dhunshme e jetës qytetare si dhe shndërrimi i zonës përreth në kënetë, të bonifikuar

vetëm pas vitit 1945, bëri që zona arkeologjike të ruhet mjaft mirë. Arkeologët e quajnë

Apolloninë Pompei i Shqipërisë, pasi vetëm 10% e territorit të qytetit të dikurshëm është

zbuluar deri më sot. Disa nga objektet arkeologjike dhe statujat u përvetësuan nga vendet

e tjera para vitit 1945. Ato që kanë mbetur janë vendosur në një muze që ndodhet në një

manastir të shekullit XIII. Në kopshtin e Manastirit ndodhet edhe një kishë bizantine që i

përket shekullit të XIV. Me interes të madh për vizitorin në Apolloni janë monumenti i

Agonotetëve, Odeoni, Biblioteka, muri rrethues, Portiku, vila me impluvium, vila romake

me mozaikë, muzeu arkeologjik, Kisha e Shën Mërisë etj. Territori i madh i mbuluar me

monumente, panoramat dhe peisazhet e mrekullueshme mbi fushën e Myzeqesë dhe

Detin Adriatik nga njëra anë si dhe rruga automobilistike në gjendje të shkëlqyer, pozita e

favorshme gjeografike pranë qyteteve të mëdha dhe plazheve të jugut nga ana tjetër e

bëjnë Parkun Arkeologjik Apollonia lehtësisht të arritshëm për vizitorin dhe një

destinacion të privilegjuar për turizmin kulturor në Shqipëri.

1.2.3 Historia e Bylisit

Bylisi (fig. 1.3), një nga qytetet më të mëdha ilire u zhvillua në shek. IV p.e.s. si

kryeqendër e fisit ilir të bylinëve. Ai kishte një sipërfaqe prej 30ha të rrethuar me mur të

mbrojtur nga 7 hyrje e 7 kulla. Në shek. III p.e.s. qyteti u fuqizua ekonomikisht, kohë kur

ndërtohet agoraja (qendra e qytetit) prej 4ha, ku ngrihet teatri me rreth 9000 vende,

stadiumi, gjimnazi etj. Në shek. I-re te e.s., Bylisi u kthye në koloni romake. Në shek. IV

të e.s. qyteti rrethohet me mure të fuqishme, dhe më pas në shek. V-VI u bë një qendër e

rëndësishme peshkopale. Për këtë flet zbulimi i gjashtë bazilikave, dyshemetë e të cilave

janë shtruar me mozaikë me motive paleokristiane të një cilësie të lartë. Vizitorët që

14


shkojnë në Bylis mrekullohen jo vetëm nga pamja, panorama por edhe nga monumentet

dhe mënyra e restaurimit.

Figure 1.3. Pamje nga qyteti arkeologjik i Bylisit

Bylisi zotëron një hapësirë të madhe. Nga aty mund të shohësh gjysmën e

territorit të Shqipërisë. Nga aty, syri te kap Janinën, Tomorrin, Detin Adriatik dhe Fushën

e Myzeqesë. Bylisi ka karakter epik. Është një qytet epik i Ilirisë. Ai ndryshon me qytetet

e tjera të periudhës helenistike. Studiuesit seriozë sapo e shohin, e kuptojnë se aty nuk

është një kopje e qyteteve helenistike greke, por një formë tjetër nga pikëpamja e

vendosjes dhe jo në atë të ndërtimit urbanistik. Ai ruhet mirë si rrënojë, sepse nuk ka

qenë i banuar në periudhat e vona.

Fillimet e tij i takojnë mesit të shekullit të IV-të para Krishtit dhe deri në fundin e

shekullit të VI-të pas Krishtit, pra 10 shekuj jetë. Por, pas shekullit të VI-të, ai nuk është

banuar më e në këtë mënyrë u ka shpëtuar dëmtimeve që do të sillte banimi mbi këto

rrënoja. Falë kësaj, Bylisi është një qendër e rëndësishme edhe për shekullin e VI kur

është braktisur, por edhe për periudhat më të hershme. Kjo sepse, shumë nga monumentet

që i përkasin kohës më të hershme nga shekulli i VI-të, nuk janë shfrytëzuar dhe janë

15


ruajtur më së miri. Bylisi, sot për sot mbahet si qyteti rrënojë më i mirë i këtij shekulli i

ruajtur në Mesdhe. Thuhet për sot, sepse më vonë mund të ketë gërmime që do të sjellin

të tjerë. Akoma nuk është gërmuar një model tjetër si Bylisi, për të parë jetën në mesin e

shekullit të VI-të pas Krishtit dhe kjo është veçori e tij. Kjo qendër mund t'iu japë

përgjigjen shumë pyetjeve për këtë shekull, mbi jetën, urbanistikën dhe ekonominë. Deri

tani, Instituti i Arkeologjisë ka marrë shumë të dhëna mbi objektet e besimit të krishterë.

Teatri është monumenti më i rëndësishëm i Bylisit të periudhës antike. Bashkë me

stoan e madhe dhe stadiumin, ai ka përcaktuar kompozimin arkitektonik të agorasë rreth

mesit të shek III p.k. Për ndërtimin e teatrit është zgjedhur këndi juglindor i agorasë, ku

ngritja e menjëhershme e terrenit jepte mundësi për shfrytëzimin e shpatit për ndërtimin e

shkalleve. Gjithashtu, ky pozicion ngjitur me murin rrethues të qytetit jepte mundësi për

të komunikuar drejtpërdrejt me trevën fshatare të koinonit, nga vinte një pjesë e madhe e

shikuesve, pa qenë nevoja të kalonin nëpër lagjet e qytetit.

Vizitorit që vinte nga stadiumi, apo futej në qytet nga porta, teatri i shfaqej

përpara si një ndërtim madhështor, me godinën e skenës në sfondin e shkallares. Dy

muret mbajtëse anësore e thekson këtë perspektivë, ndërsa kolonada dorike e portikut të

godinës së skenës krijonte një monumentalitet të panjohur për teatrot e kohës. Dy

bazamente përpara teatrit shënojnë vendet ku kanë qenë vendosur skulptura të Dionisit,

apo muzave.

1.3 PERSONELI PJESEMARRES NE PROJEKT

1.3.1 Periudha 2010-2011

Gjate kesaj faze te projekti jane aktivizuar te gjithe pjesemarresit ne projekt.

Bashkepunetoret shkencor te projektit jane angazhuar qe nga momenti i lidhjes se

kontrates me AKTI-in dhe deri ne fund te vitit. Bashkepunetoret Shkencore, Prof.

Salvatore Bushati nga Akademia e Shkencave te Shqiperise dhe Dr. Idriz Jata nga

Instituti i Gjeoshkencave, UPT, jane angazhuar ne projekt me ane te kontratave dy

mujore Tetor-Dhjetor 2010, te lidhura dhe te firmosura ndermjet drejtuesit te projektit

dhe tyre, e te miratura nga Drejtoria e IGJEO-s (Agjensia Ekzekutuese).

16


Dr. Hamza Reci si drejtues projekti, ka qene i aktivizuar gjate gjithe projektit ne

punimet fushore si dhe intepretimin e rezultateve po ashtu edhe ne organizimin dhe

menaxhimin e aktiviteteve dhe operacioneve per te bere te mundur realizimin e

objektivave te projektit.

Prof. Salvatore Bushati nga Akademia e Shkencave te Shqiperise, eshte angazhuar

2 (dy) muaj ne projekt, me nje kontrate te lidhur per periudhen 06/10/2010-06/12/2010.

Dr. Idriz Jata eshte angazhuar 2 (dy) muaj ne projekt ne baze te nje kontrate

dymujore 06/10/2010-06/12/2010. Njekohesisht ai eshte perfshire ne fazen e punimeve

fushore.

Punonjesi ndihmes-shkencor i aktivizuar ne projekt ka qene Ardian Minarolli,

IGJEUM, i cili eshte aktivizuar ne punimet fushore ne terren ne Bylis, Apolloni dhe

Kalane e Tiranes per gjate gjithe ecurise se projektit.

Kater punetore jane angazhuar ne punimet fushore ne Apolloni dhe Bylis.

1.3.2 Periudha 2012-2013

Punimet fushore jane kryer gjate peridhes Tetor-Dhjetor 2012

Dr. Hamza Reci si drejtues projekti, ka qene i aktivizuar gjate gjithe projektit, 31

dite ne punimet fushore ne Apolloni dhe Bylis dhe 10 dite ne kalane e Tiranes.

Dr. Idriz Jata si autor projekti, ka qene i aktivizuar gjate gjithe projektit, 31 dite

ne punimet fushore ne Apolloni dhe Bylis dhe 10 dite ne kalane e Tiranes.

Tre punetore jane angazhuar si personel ndihmes ne punimet fushore per nje

periudhe 16 ditore ne Apolloni.

Dy Punetore jane angazhuar si personel ndihmes ne punimet fushore per nje

periudhe 15 ditore ne Bylis.

Ne fazen e intepretimit te rezultateve dhe te pergatitjes se raporteve kane marre pjese:

17


Dr. Hamza Reci eshte aktivizuar 100% te kohes ne intepretimet e rezultateve te

projektit per nje periudhe 6 mujore gjate periudhes 2012-2013.

Dr. Idriz Jata eshte perfshire 30 % te kohes ne intepretimin e rezultateve te

projektit, per nje periudhe 3 mujore gjate periudhes 2012-2013.

1.4 PERFITIMET NGA PROJEKTI

Zbatimi me sukses i objektiva te projektit mundesoi:

Tranferimin e teknologjive te reja gjeofizike

Krijimin e rrjeteve te bashkepunimit ndermjet Institutit te Gjeoshkencave,

Energjise, Ujit dhe Mjedisit me Institutin e Arkeologjise, Monumenteve dhe

Akademine e Shkencave te Shqiperise.

Trajnime, eksperimente te perbashketa, matje fushore dhe interpretim i te

dhenave, tranferimin e teknikave moderne.

Aplikimin e teknikave te transferuara gjeofizike ne studime te tjera me karakter

inxhinierik dhe ambjental te tilla si litologjine, studime te zonave te

rreshqiteshme, kerkime te ujerave nentokesore, studime te efekteve te truallit etc:

Kapacitete ne infrastrukture.

Perfitimet nga projekti

Perfituesit direkt te projektit, jane Instituti i Gjeoshkencave Ujit, Energjise dhe

Mjedisit (IGJEUM), Ministria e Kultures, Instituti i Arkeologjise si dhe studentet

e fakultetit te Gjeologjise dhe Minierave te Universitetit Politkenik te Tiranes.

Ne kuadrin e ketij projekti eshte grumbulluar nje baze te dhenash voluminoze te

cilat mund te perdoren nga studentet e nivelit te dyte dhe te trete te studimeve, per

intepretime te metejshme.

Dy Diploma te nivelit te dyte (DND), me studente te Gjeofizikes dhe

Gjeoinformatikes dhe dy tema te nivelit te pare me studente te shkencave te tokes

(UPT), jane realizuar me metodologjine e projektit dhe me te dhena te marra nga

matjet fushore te realizuar ne kuader te tij. U pergatit nje program doktorature,

rreth metodologjise se inversionit te rezistences, ku kandidati do te merrej me

intepretimin e te dhenave te projektit, draft i cili ekziston per perdorim te

18


metejshem nga studente kandidate per Ph.D, me drejtim fushen e gjeofizikes se

zbatuar.

1.5 PUBLIKIME TE RENDESISHME SI REZULTAT I PROJEKTIT

Ne kuader te projekti jane arkivuar:

Dy projekte vjetore, ne Institutin e Gjeoshkencave, Energjise, Ujit dhe Mjedisit

(IGJEUM, UPT) si dhe tek AKTI.

Raporti final i projektit i arshivuar ne IGJEUM, UPT, dhe tek AKTI

1.5.1 Botime Shkencore dhe pjesemarrje ne aktivitete shkencore

Ne kuader te projektit, jane pergatitur disa artikuj shkencore te cilet jane botuar dhe

paraqitur ne konferenca nderkombetare ne fushen e Gjeoshkencave. Artikujt e botuar

jane:

1. Reci, H., Jata, I., Bushati, S. 2012. The use of ERT method, for the detection of

buried objects in archaeological sites of Apollonia and Bylis, Albania. Near Surface

Geoscience 2012 – 18th European Meeting of Environmental and Engineering

Geophysics, Paris. Pages 4.

2. Reci.H, Jata.I, Bushati.S, 2012. Comparison of results for different resistivity arrays

using ERT method. Case studies in Archaeological sites of Albania. Albanian Journal

of Natural and Technical Sciences (AJNTS). Accepted to be published by Academy of

Sciences of Albania (June 2012). Pages 7.

3. Reci. H, Jata. I, Bushati. S, Haxhimihali. M, 2013. The Use of ERT, Magnetic and EM

High Resolution Methods in archeological sites, a case study in Apollonia, Albania.

Accepted to be presented to the 7-th Balkan geophysical Congress, to be held in

Tirana 7-10, October 2013, pages 4.

19

http://www.earthdoc.org/publication/search/?pubauthorname=H.%7CReci

http://www.earthdoc.org/publication/search/?pubauthorname=S.%7CBushati

http://www.earthdoc.org/publication/publicationdetails/?publication=61787


http://www.earthdoc.org/publication/search/?pubedition=306




1.5.2 Ngjarje Shkencore dhe perhapje e informacionit

Dite informative e organizuar ne shkurt 2011, ne Librarine e Akademise se

Shkencave te Shqiperise, rreth “Vleresimit te shkalles se demtimit te

monumenteve arkeologjike ne Shqiperi”, me metodat e reja gjeofizike.

Prezantim i rezultateve finale te projektit ne IGJEUM, me 02.05.2013, me teme

“Perdorimi i teknologjive te reja gjeofizike te ERT dhe gjeoradarit per studime

arkeologjike (Kalaja e Tiranes, Apolloni dhe Bylis) dhe ne Akademine e

Shkencave te Shqiperise, parashikuar ne fund te Majit 2013.

1.6 FALENDERIME

Realizimi i te dhenave fushore si dhe blerja e nje pjese te aksesoreve te pajisjeve

gjeofizike u financua nga Agjensia e Kerkimit, Teknologjise dhe Inovacionit (AKTI), ne

kuadrin e projeteve te PKZH, si dhe ne kuadrin e projekteve projekteve te brendshme te

Institutit te Gjeoshkencave, Energjise, Ujit dhe Mjedist, UPT te cilet i falenderojme

perzemersisht.

Gjate gjithe periudhes se matjeve fushore eksperimentale, dhe ne disa faza te

intepretimit te rezultateve te perftuara, ekzistoi nje bashkepunim i madh me specialiste

arekeologe, dhe per kete arsye i falenderojme perzermersisht.

Vleresojme ndihmen e drejtorit te parkut arkeologjik te Apollonise Z. Marin

Haxhimihali dhe te parkut arkeologjik te Bylisit z. Bashkim Vrekaj, per rekomandimet e

dhena ne zgjedhjen e shesheve test si dhe ne intepretimin e anomalive te perftuara dhe

lidhjen e tyre me pranine e rrenojave arkeologjike. Ne kete projekt vleresohet edhe

ndihma e punetoreve ne Apolloni dhe Bylis, gjithsej 5 persona, te cilet kane ndihmuar ne

transportimin e pajisjeve dhe aksesoreve te tyre, pastrimin e territorit te rilevimit,

levizjen e elektrodave gjate rilevimit etj.

Falenderojme gjithashtu, Akademine e Shkencave, dhe sidomos Prof. Salvatore

Bushati, per dhenien e kontributit ne lidhje me komunikimet me specialiste gjeofizikane

dhe arkeologe, si dhe ne ndihmen e dhene per sigurimin e nje pjese te bazes instrumentale

te punimeve fushore.

Ne kete studim ne Kapitullin e Pare, trajtohet historiku i perdorimi te metodave

gjeofizike ne arkeologji, ne Shqiperi, para dhe gjate stadit te ketij studimi. Jepet nje

20


historik i shkurter i qendrave arkeologjike ne te cilat jane kryer studimet ekperimentale.

Pershkruhet me imtesi personeli pjesemarres ne projekt, si dhe fazat e punimeve fushore.

Ne Kapitullin e Dyte, trajtohet metodologjia e perdorur ne rilevimet fushore,

pershkrimi teorik si dhe aplikimi tyre ne arkeologji. Metoda e Resiztences (ERT), qe

eshte edhe metoda me kryesore e perdorur, trajtohet me imtesi. Behet nje pershkrim i

metodave Elektromagnetike dhe Magnetike si metoda ndihmese rilevuese.

Ne Kapitullin e Trete, jepet analiza e rezultateve te perftuara per secilen qender

arkeologjike, dhe per secilen metode ne vecanti. Rezultatet e perftuara jepen ne menyre te

detajuar, duke filluar me Kalane e Tiranes dhe ne vazhdimesi ne Apolloni dhe Bylis.

Rezulatet jepen per secilin kuadrat te rilevuar me shpjegimin e anomalive qe mund te

kene lidhje me objektet arkeologjike dhe rekomandimet perkatese.

Ne Kapitullin e Katert, jepen konkluzione dhe rekomandime rreth rezultateve te

projektit, objektivave te arritura, dhe efikasitetit te metodave gjeofizike te perdorura para

dhe gjate ekspeditave te germimit.

Rezulatet e ketij studimi dhe baza e te dhenave, jane prone e agjensise finacuese

te projektit, Agjensise se Kerkimit dhe Teknologjise se Informacionit (AKTI) dhe

agjensise ekzektuese, departamentit te Gjeofizikes Regionale dhe Inxhinierike, IGJEUM.

Publikimi i rezultateve te ketij studime ne revista shkencore brenda dhe jashte vendit,

eshte e drejte a autoreve te ketij studimi duke cituar ne pjesen falenderime, agjensine

financuese te projektit. Perdorimi i rezultateve shkencore te projektit nga autore te tjere,

ne artikuj shkencore, mund te behet vetem pasi te merret aprovimi nga autoret e projektit,

dhe vetem duke cituar titullin e projektit dhe studimin perkates.

21

H. Reçi. Studim Emergjent Arkeologjik i Kalase se Tiranes nepermjet Teknologjive te Reja Gjeofizike te ERT dhe Gjeoradarit. 2. METODOLOGJIA E PERDORUR

2 METODOLOGJIA E PERDORUR

Ekzistojne nje sere metodash gjeofizike, te cilat gjejne perdorim ne kerkimet

arkeologjike. Metodologjite e perzgjedhura, lidhen ngushte me zonen e eksplorimit dhe

me karakteristikat e objekteve arekologjike qe kerkohen. Ne kete studim gjate fazes se

pare te projektit (2010-2011), eshte perdorur metoda gjeoelektrike e eksplorimit, me ane

te teknikes moderne te Tomografise Elektrike te Rezistences (ERT), e perdorur gjeresisht

ne vendet e zhvilluara. Gjate fazes se dyte te projektit krahas metodes se ERT eshte

perdorur metoda Elektromagnetike (EM) dhe ajo magnetike.

2.1 METODA GJEOELEKTRIKE E RILEVIMIT

Rezistenca e dukshme: Ne rastin kur siperfaqja e Tokes eshte e sheshte, dhe nentoka

eshte uniforme dhe izotrope ne pafundesi, dy elektroda metalike te rrymes A dhe B, te

lidhura me nje burim rryme, sigurojne nje intensitet te rrymes, I, dhe keshtu fitohet nje

diference potenciali V, e cila matet me dy elektroda te tjera te cilat quhen elektroda te

potencialit M dhe N. Rezistenca e tokes e matur ne kete menyre ne nje mjedis homogjen

eshte rezistenca e vertete e saj. Por ne te vertete toka nuk eshte homogjene, dhe si rezultat

rezistenca e matur ne kete menyre nuk eshte rezistenca e shkembinjve ekzistues apo nje

trupi mineral, por eshte eshte nje rezistence e dukshme. Rezistenca e dukshme paraqitet

me, ρa, dhe llogaritet ne ohm (ΩM). Ajo percaktohet nga formula e meposhtme:

)/( IVKa =ρ (2.1)

Ku,

V: eshte diferenca e epotencialit ndjermjet elektrodave M dhe N.

I: Rryma e transmetuar ne Toke nga elektrodat A dhe B

K: Faktori gjeometrik i skemes, i cili jepet nga formula e meposhtme;

1111

2−−−− +−−

=BNBMANAM

K π (2.2)

AM, MN, BM, BN, paraqesin distancen ndermjet elektrodave A, B, M dhe N ne meter.

Vlera e K varet nga vendosja relative e ketyre kater elektrodave.

22


Ekzistojne nje sere konfigurimesh te kater elektrodave te perdoruara te cilat mund te

perdoren ne rilevimet gjeofizike (Wenner, Schlumberger, Dipole-Dipole, Pole-Dipole,

twin-probe etc.), te cilat paraqiten ne Diagramen 2.1.

Diagram 2.1. Skemat gjeofizike me te perdorshme ne rilevimet fushore: a) Wenner, b)

Schlumberger, c) dipole -dipole, d) pole-dipole, e) pole-pole, f) twin-probe, g) square array.

Sistemet qe perfshijne levizjen e te kater elektrodave njeheresh, ofrojne nje

avantazh kur ato perdoren ne rilevimet me ane te profileve. Keshtu skemat e tilla si

Wenner, Schlumberger (ne moden e gradientit) dhe pole-pole jane shume te perdorura ne

Gjeofiziken Inxhinierike dhe Ambjentale. Jane bere perpjekeje per intepretimin e

23


profileve ne menyre qe nga to, te merren te informacione rreth nentokes. Keto teknika

bazohen ne filtrimin invers duke u mbeshtetur ne transformimin Furie, apo perdorimin e

modeleve te ndryshme. Megjithate teknika e profilimeve ka disa mangesi ne interpretim.

Te dhenat fushore nuk sigurojne informacion direkt pergjate thellesise. Ne menyre

sasiore perftohen harta te ndryshme si rezultat i perdorimit te skemave te ndryshme te

konfigurimit. Intepretimi i profileve duhet te jete shume i kujdeshem, sepse te dhenat

paraqesin vetem efekte indirekte te ndryshimeve te rezistences.

2.1.1 Teoria e anasjellte e te dhenave te rezistences

Shumica e metodave gjeofizike te interpretimit, mbeshteten te teoria e anasjellte.

Ndersa teoria e drejte mbeshtetet ne llogaritjen e pergjigjes qe japin modele te ndryshme

te parametrave te nentokes, teoria e zhdrejte (inverse) mbeshtetet tek fakti i llogaritjes se

parametrave fizike te modelit te nentokes nga te dhenat e vrojtuara. Ne dallim nga

modelimi i drejte, ku interpretimi i te dhenave perfshin krahasimin e pergjigjeve teorike

te modeleve matematike ku parametrat njihen, formulimi i teorise inverse eshte si me

poshte: per nje set te dhenash te parametrave sasiore te matur (fusha potenciale,

rezistenca e dukshme apo kohet e ardhjes se vales), perdoret nje relacion matematik per

te nxjerre vlerat e nje bashkesie parametrash te modelit, i cili riprodhon vrojtimet fushore

te matura. Metoda e anasjellte direkte eshte e thjeshte por ajo eshte e aplikueshme vetem

ne ato probleme ku te dhenat e vrojtuara lidhen linearisht me modelin e parametrave te

burimit. Ne te vertete, shumica e problemeve me interes eksplorimi jane te tipit jo-linear,

per te cilat procesi i ansjellte, starton me nje model te hamendesuar, parametrat e te cilit

updatohen duke perdorur nje procedure iterative lineare. Formulimit me te detajuar te

teorise se anasjellte i adresohet nje numer pyetjesh, te lidhura me parametrizimin (diskret

apo i vazhdueshem), llojin e zgjidhjes qe merret (e perafert apo ekzakte me disa

kufizime), natyra e problemit (linear apo jo-linear), dhe nese problemi eshte i mbi-

percaktuar, nen-percaktuar apo i percaktuar). Nese ekziton nje lidhje ndermjet te dhenave

(y) dhe parametrave te burimit (x) e cila mund te paraqitet ne formen e nje varesie

lineare, te formes y=Ax, atehere problemi i percaktimit te x nga te dhenat y, quhet linear

dhe zgjidhja e nje problemi te tille quhet “Inversioni linear”. Qe nga pioneret e teorise

inverse (Backus dhe Gilbert (1967, 1968, 1970), ajo perdoret gjeresisht per zgjidhjen e

24


shume detyrave gjeofizike. Ekzistojne dy teknika kryesore te cilat perdoren ne zgjidhjen

e problemit linear invers, ajo e a) Transformimeve Furie dhe b) Inversioni i matrices.

Teoria e transformimeve Furie perdoret gjeresisht ne percaktimin e densitetit apo

magnetizmit te nje trupi nga te dhenat anomale per te cilin njihet forma dhe thellesia.

Metoda e matrices ne problemin invers linear, mbeshetet ne nje system linear

ekuacionesh.

2.1.2 Problemi jo-linear dhe metoda e zgjidhjes

Shumica e problemeve te intepretimeve gjeofizike, mbeshteten ne percaktimin e

madhesise dhe vendndodhjes se nje trupi nga anomalite e matura qe vijne si pasoje e tij.

Problemi eshte jo-linear sepse parametrat e panjohur qe percaktojne formen dhe

thellesine ndodhen brenda funksionit kernel, i cili nuk eshte linear. Forma e pergjithshme

e nje problemi jo-linear eshte:

1 2( , ,...., )i i my f p p p e= i+

k

(2.3)

Ku, yi, jane te dhenat e vrojtuara; fi, eshte funksion i drejtperdrejte qe lejon te llogaritet

pergjigja e modelit per nje bashkesi te dhene parametrash pj(j=1 to m), ne secilen nga

pikat e te dhenave i (1 deri ne n); dhe ei, jane gabimet qe ekzistojne ne te dhenat. Detyra

kryesore ne gjeofizike eshte kthimi i ekuacionit (2.3) ne nje forme e cila mund te

menaxhohet me metodat lineare te zgjidhjes.

Ne kete menyre zgjidhet edhe inversioni me vlerat e rezistences se dukshme, per

kalimin ne vlera te verteta te rezistences. Problemi i drejte i rezistences jepet nga:

max

min

( )k

ak

T fρ λ= ∑ 2.4

Ku, ( )T λ eshte funksioni transformues i rezistences; dhe fk, koeficientet e filtrit levizes te

tipit Gosh. Per zgjidhjen e ekuacionit (2.4), perdoret metoda iterative, ne baze te nje

modeli fillestar te supozuar te parametrave ,i ihρ dhe problemi linearizohet dhe zgjidhet

ne formen e zakonshme duke updatuar parametrat deri sa te merret nje gabim i pranuar.

Kjo zgjidhje eshte e modifikuar ne problemin dy-dimensional (2D) te rezistences, ku

25


kryhet inversioni i vlerave te matura te rezistences se dukshme, aρ , te grumbulluara ne

formen e pseudoseksioneve.

2.1.3 Imazhet 2D, te rezistences

Per te kapercyer disa nga kufizimet qe shoqerohen me profilmet e rezistences,

eshte zhvilluar teknika 2-D e rilevimit te rezistences, e cila jep informacion si rreth

ndryshimeve laterale te vetive elektrike te nentokes ashtu edhe atyre vertikale. Teknika

2D e rezistences ka evoluar 10 vjeçarin e fundit dhe konsiston ne ate qe: nje seri

elektrodash shtrihet ne toke, te lidhura ndermjet tyre nepermjet nje kabulli shume-

elektrodes (multicore), ku nje njesi qendrore kontrollon dhe realizon automatikisht nje

seri profilesh me hapesira te ndryshme ndermjet elektrodave mbi te njejten zone rilevimi.

Keto te dhena te grumbulluara ne kete menyre jane shume te veshtira qe te intepretohen

ne menyre direkte. Ne te vertete, teknika e intepretimit kalon ne nje sere fazash qe

konsiston si teknika e imazhit invers te rezistences (ERI). Synimi kryesor i kesaj

metodologjie eshte marrja nga matjet siperfaqesore e informacionit rreth ndryshimeve qe

ekzistojne ne nentoke, ne nje thellesi nga siperfaqja e tokes. Trajtimi i te dhenave te

grumbulluara me inversionin jo-linear 2D eshte i domosdoshem. Teknika ERT eshte nje

teknike rilevuese gjeofizike, e perdorur per te perftuar imazhe 2D, 3D dhe 4D te

rezistences se vertete te nentokes. Ajo eshte aplikuar, per investigime ne zona me

gjeologji komplekse, te tilla si ato gjeotermale apo vullkanike (Di Maio et al., 1998),

struktura sizmotektonike (Caputo et al., 2003; Nguyen et al., 2005), vende arkeologjike

(Tsokas et al., 2007; Reci et al., 2009) dhe zona me fenomene hidrogjeologjike, dhe ne

studime ambjentale (Ogilvy et al., 1999, Naudet et al., 2004). Se fundmi, teknika ERT,

perdoret gjeresisht per konturimin e zonave rreshqitese komplekse, (Agnesi et al., 2005;

Lapenna et al., 2005; Lebourg et al., 2005; Meric et al., 2005; Godio et al., 2006; Muceku

Y, Reci H., 2006, 2008, Sass et al., 2008). Nga pikepamja teknike matjet me

metodologjine e ERT, merren duke zbatuar skema te ndryshme shume-elektrodeshe, te

tilla si Dipole-Dipole, Wenner, Schlumberger, Wenner-Schlumberger, Gradient etc,

zgjedhja e te cilave varet nga dherat, thellesia e investigimit, ndjeshmeria e ndryshimeve

vertikale ndaj atyre horizontale, mbulimi horizontal me te dhena si dhe fuqia e sinjalit

(Loke, 1999). Ne kete studim, ne kemi perdorur sistemin 2D te imazheve te rezistences.

26


Ky sistem konsiston ne nje njesi qendrore WDJD-3, nje link boks automatik i zgjedhjes

(kycjes) se elektrodave, 30-60 elektroda si dhe burimin e ushqimit. Konfiguracioni

gjeometrik i zgjedhur nga ana jone gjate ketij studimi shkencor, u be pas disa punimeve

test, dhe jane skemat Wenner dhe Dipole-Dipole, te cilat jane nder skemat me te

perdorshme ne kerkimet arkeologjike (Aitken 1974).

2.1.4 Realizimi i matjeve me tekniken e ERT

Sistemi i pajisjeve per realizimin e matjeve multielektrodeshe te imazheve 2D te

rezistences eshte ai paraqitur ne figuren 2.1, i cili perbehet nga njesia qendrore WDJD-3,

Link Boksin automatic WDJZ-3, dy kabuj shume-elektrodesh, 60 elektroda te lidhura

njeheresh.

A) Njesia VDJD-3. Multi-function digital

DC Resistivity/IP meter, and the multi-

electrode cable

B) Njesia Link Boks WDZJ-3. Multiplex

Electrode Switcher and the clamping

electrodes

Figure 2.1. Instrumenti i ERT, se bashku me aksesoret e tij i perdorur ne punimet fushore.

27


Njesia WDJD-3, perbehet nga tre pjese integrale, te cilat jane, njesia qendrore CPU,

njesia dhenese dhe njesia marrese. Elektrodat e rrymes, A,B dhe ato te potencialit M,N

lidhen ne menyre respektive me terminalet e njesise. Rryma elektrike (DC HV)

transmetohet ne toke nga njesia dhenese nepermjet elektrodave te rrymes A dhe B. Sinjali

merret nga njesia marrese nepermjet elektrodave te potencialit M dhe N. Njesia WDJD-3,

kontrollon link boksin nepermjet portes seriale RS-232. Ajo gjithashtu kontrollon ne

menyre automatike transmetimin e rrymes nepermjet elektrodave A dhe B, ne baze te

konfiguracionit gjeometrik qe perdoret.

Menyra e grumbullimit te te dhenave per skemen Wenner si dhe zgjedhja e

elektrodave behet si me poshte;

Instrumenti automatik zgjedh elektroden e potencialit M dhe e leviz ate perpara me nje

interval sa eshte distanca ndermjet elektrodave.

28


Pershkrimi: Fillimisht Elektroda M mbahet e palevizshme, AM=MN=NB, Instrumenti

zgjedh elektroden A dhe e zhvendos ate mbrapsht, per cdo pike, dhe ne te njejten kohe

zgjedh elektrodat B dhe N ne drejtimin para ne cdo pike, dhe ne kete menyre merret Linja

diagonale per gjate thellesise, Nr.1. Pastaj, sistemi zgjedh elektroden M nje hapesire

para, dhe elektroden A e zhvendos mbrapsht ne cdo pike te profilit dhe ne te njejeten

kohe elektrodat B dhe N ne drejtimin para, pike per pike dhe ne kete menyre merret linja

e dyte diagonale Nr.2. Vazhdimi i skanimit ne kete menyre realizon pseudoseksionin ne

formen e nje trapezi te permbysur sic paraqitet ne figuren e mesiperme.

2.1.5 Interpretimi i te dhenave gjeoelektrike te ERT

Te dhenat e grumbulluara, u interpretuan me metoden inverse per cdo profil, dhe

nga vlerat e rezistences se dukshme te matura u kalua ne vlerat e verteta te rezistences per

gjate thellesise.

Intepretimi i te dhenave eshte bere me Software Res2dinv (Loke 1996, 1999)

pakete kjo qe perdoret me sukses ne interpretimin e anasjellte te te dhenave te rezistences

se dukshme. Konsiston ne ndarjen e nentokes ne blloqe kuadratike, secili me nje vlere

konstante fillestare te rezistences dhe percakton rezistencen e vertete te tij nga ajo e

dukshme e matur ne terren per secilin bllok (fig. 2.2). Permasat e blloqeve zgjidhen ne

raport me largesine ndermjet elektrodave. Permasat e tyre rriten ne drejtim te thellesise

sipas nje raporti te caktuar.

29


Figure 2.2. Skeme e modelit te nentokes e perdorur per interpretimin e pseudoseksioneve

me ane te Skemes Wenner.

Me vlerat e perftuara te rezistences per nivele te ndryshme thellesie, u ndertuan

hartat e rezistences se vertete. Ne kete menyre jepet nje ide per vazhdimesine e objekteve

me interes (zonave me anomali) ne te tre drejtimet hapesinore, duke realizuar nje

interpretim 3D. Punimet mbi keto zona arkeologjike jane kryer ne disa faza, ku autoret

pjesemarres ne projekt kane kryer disa profile test per secilen zone (objekt te rilevuar) me

qellim percaktimin e trashesise se shtreses kulturore si dhe zgjedhjen e skemes se duhur.

Ne figuren 2.3, paraqitet nje profil test prane murit te objektit “Banjo Romake”,

Apolloni, me qellim lidhjen e anomalive te rezistences me objektet arkeologjike dhe

trashesine e shtreses kulturore. Nga vrojtimet ne terren, u pa qe thellesia e themeleve te

vjetra eshte deri 2.2m. Ne figuren 2.4 tregohet nje tjeter profil test 2D i rezistences, ne

nje kuadrat ne banjot romake, nga i cili shihet qarte qe trashesia e shtreses kulturore

eshte deri ne thellesine 2- 2.2 m (kufiri ngjyre e verdhe, qe ndan vlerat e larta te

rezistences si pasoje e rrenojave me perberje shkembore ranoro-gelqerore, me vlerat e

uleta qe perfaqesojne shtresen argjilore dhe suargjilore). Ne kete profil brenda shtreses

30


kulturore dallohen qarte anomalite me rezistence te larte (ngjyre e kuqe), te cilat lidhen

me prezencen e mureve ekzistues.

Figure 2.3. Profil 2D i rezistences, mbi objektin e banjove romake. Dallohet qarte kontakti

ndermjet shtreses kulturore nga shtresa argjilore.

Figure 2.4. Paraqitje e nje prerje 2D te rezistences mbi kuadratin e rilevuar. Dallohet qarte kufiri

ndermjet shtreses kulturore dhe bazamentit te saj me perberje argjilore-suargjilore etj.

31


Duke u nisur nga punimet eksperimentale, u zgjodh metodologjia dhe u krye rilevimi

dhe intepretimi i rezultateve, per secilin zone.

Nga intpretimi 2-D i vlerave te rezistences u sigurua informacion deri ne nje

thellesi 4m nga siperfaqja e Tokes. Realizimi i nje rrjeti te tille te dendur me profile 2D,

krijoi mundesine qe te ndertohen harta te thellesise se parametrit te rezistences se vertete

duke krijuar nje intepretim 3D te shperndarjese se vlerave te rezistences. Hartat jane ne

formen e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, ku vlerat e rezistences

paraqiten ne shkalle logaritmike (LOG10R), per efekt paraqitjeje.

2.2 METODA ELEKTROMAGNETIKE (EM)

Mbeshtetet ne parimin e matjes se percjellshmerise se nentokes, nepermmjet

dergimit ne toke te impulseve elektromagnetike dhe regjistrimit te fushes dytesore

(koeficienteve te reflektimit) nga nentoka. Instrumentt elektromagnetik (EM) u perdor

per here te pare ne vitin 1921 ne Suedi (Sundberg et al., 1923:39) per kerkimin e

depozitimeve te trupave minerale. Mbas viteve 90 te shekullit te kaluar zhvillimi i

instrumenteve elektromagnetike ka pesuar nje hov te madh, ku metoda GPR (Metoda

Penetruese e Radarit) perdoret me sukses ne studime prane siperfaqesore me karakter

inxhinierik e ambiental si dhe ne kerkimet arkeologjike e kombinuar kjo me metoda te

tjera gjeofizike.

Ne kete studim eshte perdorur per here te pare metoda e GPR (elektromagnetike) si test

ne studimet arkeologjike ne Shqiperi, me ndihmen e instrumentit eXp 5000, duke

perdorur si burim te sinjalit elektromagnetik antenat GPR horizontale 0.5m dhe 0.75m

(Fig. 2.5).

32


Figure 2.5. Pamje e Instrumentit elektromagnetik eXp I perdorur ne matjet fushore

2.3 METODA MAGNETOMETRIKE

Nepermjet rilevimeve magnetometrike, maten ndryshimet e komponenteve te

fushes magnetike te Tokes dhe ne kete menyre mund te dedektohen objekte me

predispozitet te larte apo ulet magnetik. Eshte perdorur per here te pare ne arkeologji nga

Aitken (Aitken, 1974) dhe qe atehere eshte nje nga metodat me popullore qe perdoret ne

kerkimet arkeologjike. Ajo perdoret ne kerkimet arkeologjike si pasoje e disa arsyeve

(Clark, 1996): Tenton te lokalizoje anomali te nje kuadri te gjere objekteve te varrosura

arkeologjike, te tilla si mure me tulla, poceri, kanale etj.; intrumentet jane me kosto te

ulet dhe te lehte ne perdorim. Matjet kryhen me ndihmen e magnetometrave. Nder tipat e

ndryshme te sensoreve te perdorura ne kerkimet arkeologjike, me te perdorshmit jane

magnetometrat fluxgate (Noble, 1992). Perdorimi i skemes se gradientit, ka provuar se

eshte shume efektive ne kerkimet arkeologjike ne te cilen dy sensoret vendosen larg njeri

tjetrit ne nje distance te vogel (rreth 0.5m ne rastin e magnetometrave fluxgate) dhe ne

kete menyre matet gradienti i fushesh magnetike. Burimet magnetike qe ndodhen larg

nga instrumenti (burimet regjionale) kane te njejtin efekt te fushes ne te dy sensoret, por

burimet qe ndodhen prane tyre do te shfaqin vlera te ndryshme te fushes magnetike, pra

edhe nje gradient magnetik. Keshtu qe objektet arkeologjike, te cilat zakonisht ndodhen

prane siperfaqes se tokes, dallohen me ane te aplikimit te kesaj metode. Rilevimet

33


magnetike ne qendrat arekologjike, kryhen ne formen e kuadratave nepermjet linjave

paralele, ku cdo linje quhet profil, ne menyre qe te ndertohet nje harte 2-D (dy

dimensionale) e zones (Scollar et al. 1986). Gjate rilevimet magnetik, lartesia e sensoreve

nga siperfaqja duhe te jete konstante, ne menyre qe te eliminohen variacionet si pasoje

lartesive te ndryshme. Gjate ketij studimi eshte perdorur instrumenti magnetometer

Protonik MP2 (fig. 2.6), ku eshte matur fusha magnetike totale e Tokes, dhe anomalite

magnetike te perftuara jane marre pasi jane bere korrigjimet per variacionet ditore te

fushes, nepermejt nje stacioni baze referues.

Figure 2.6. Pamje e magnetometrit protonik MP2, i perdorur ne matjet fushore

34

H. Reçi. Studim Emergjent Arkeologjik i Kalase se Tiranes nepermjet Teknologjive te Reja Gjeofizike te ERT dhe Gjeoradarit. 3. REZULTATET E PUNIMEVE EKSPERIMENTALE GJEOFIZIKE

3 REZULTATET E PUNIMEVE EKSPERIMENTALE GJEOFIZIKE

3.1 REZULTATET NE KALANE E TIRANES

Metoda e ERT

Ne pjesen veriore te Akademise se Shkencave, brenda murit rrethues te saj, ne

kufi me rrenojat e murit te vjeter te zbuluar, u rilevua nje kuadrat me rrjet shume te

dendur matjesh 1x 0.5m. Distanca ndermjet profileve eshte 1m, kurse distanca ndermjet

elektrodave eshte 0.5m. Siperfaqja e rilevuar ka dimensione 15 x 12 m (fig. 3.1).

Academy of Sciences Square

Layout of Square in Academy of Sciences, Castle of Tirana, Albania, where ERT technique is used.

Figure 3.1. Planimetria e rilevimeve gjeofizike, ne kuadratin brenda murit rrethues te

Akademise se Shkencave, Kalaja e Tiranes.

Ne kete shesh rilevimet me ane te skemes Dipole-Dipole, jane kryer gjate vitit

2010, ndersa me me skemen Wenner gjate vitit 2012. Ne figurat 3.2 dhe 3.3, paraqiten

imazhet e rezistences ne thellesi te ndryshme per kete kuadrat per skemen Dipole-Dipole

dhe Wenner. Interesante ne kete kuadrat eshte anomalia qe ndodhet ne veri te kuadratit, i

cili eshte prane gardhit te Akademise se Shkencave dhe qe lidhet me pranine e murit

35


ekzistues, te zbuluar dhe te restauruar tashme. Ne kete kuadrat ekzstojne disa anomali,

deri ne thellsine 1.6 – 1.8 m, poshte se ciles ato zveniten (rezistenca te uleta, ngjyra blu).

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

log R (ohm)

Depth =0.25 mDepth = 0.45 m

Depth = 0.85 m Depth = 1.32m

Depth = 1.61m

1.451.51.551.61.651.71.751.81.851.91.9522.052.12.152.22.252.32.352.42.452.52.552.62.65

Figure 3.2. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, ne kuadratin prane

Akademise se Shkencave, Kalaja e Tiranes. Skema Dipole-Dipole.

36


2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

2 4 6 8 10 12 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

5 6 7 8 9 10 11 12meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

6 7 8 9 10 11meters

0

2

4

6

8

10

12

met

ers

p ,

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

Depth =0.13m Depth =0.38m

Depth =0.64m Depth= 0.93m


Depth =2m

Log R (ohm)


Akademise se Shkencave, Kalaja e Tiranes. Skema Wenner.

37


Metoda elektromagnetike

Ne kuadratin brenda murit rrethues te Akademise se Shkencave, te rilevuar me

metoden ERT, eshte perdorur gjate vitit 2012, metoda skanuese elektromagnetike e

gjeoradarit (GPR). Si burim i sinjalit elektromagnetik eshte perdorur antena

horizontale GPR 50 cm. Kuadrati i rilevuar ka permasa 19.5 x 18 m, me rrjet matjesh

(1x0.5 m). Numri total i pikave te matjes per kete kuadrat eshte 720. Rezultatet e

interpretimit jepen ne figuren 3.4. Sic shihet nga figura, dominojne anomalite me

ngjyre blu poshte thellesise 1m, te cilat lidhen me pranine e nivelit te ujerave

nentokesore. Ne pjesen lindore te kuadratit ekziston nje anomali me percjellshmeri te

larte (ngjyra e verdhe ne te kuqe) qe mund te lidhet me ekzistencen e nje muri si dhe

te gardhit rrethues prej hekuri.

Figure 3.4. Paraqitje grafike e skanimit elektromagnetik (GPR) ne kuadratin ne objektin “Kalaja e Tiranes”.

38


3. 2 REZULTATET E PUNIMEVE GJEOFIZIKE NE APOLLONI

3.2.1 Objekti “Banjo Romake”, Apolloni

Rrotull ketij objekti gjate peridhes 2010-2011, jane rilevuar 5 kuadrate me

metoden e ERT, me qellim zbulimin e vazhdimesise se objektit, si dhe evidentimin e

rrenojave arkeologjike te mundshme. Ne figuren 3.5 jepet planimetria e vendosjes se

kuadrateve te rilevuara ne kete objekt. Rezulatate e perftuara ne secilin kuadrat jepen ne

menyre te ndare.

SQUARE 1SQUARE 2

SQUARE 3

SQUARE 4

SQUARE 5

Layout of Squares in Roman Thermal Baths, Apollonia, Albaniawhere ERT technique is used.

Figure 3.5. Planimetria e vendosjes se kuadrateve te punimeve gjeofizike, ne objektin

“Banjo Romake”, Apolloni.

39


3.2.1.1 Kuadrati 1

Ne kuadratin e pare, qe ndodhet ne verilindje te objektit “Banjo Romake”(fig.

3.5), rrjeti i punimeve eshte 1.5 x 1m dhe permasat e tij jane 30 x 20m. Distanca ndermjet

profileve eshte 1.5m, kurse ajo ndermjet elektrodave eshte 1m. U perdoren 30 elektroda

njeheresh. Ne kete objekt u krye rilevim me dy skema, Wenner dhe Dipole-Dipole.

Qellimi i perdorimit te dy skemave ishte testimi i anomalive te marra dhe krahasimi i

rezultateve te perftuara me secilen skeme. Ne figurat 3.6 dhe 3.7 jepen imazhet e

rezistences se vertete per kete kuadrat ne thellesi te ndryshme, per te dy skemat e

perdoruara, Dipole-Dipole dhe Wenner. Ne kete kuadrat dherat jane te perberjes argjilore

me vlera te logaritmit te rezistences (LogR) me te vogla se 1.8, dhe sherbejne si sfond

(ngjyra e blu deri ne te verdhe te hapur). Vlerat e larta te rezistences (me te medha se 2),

lidhen me anomalite si pasoje e shtreses kulturore (ngjyra e verdhe deri ne te kuqe). Siç

shihet nga figurat anomalite e perftuara jane te njejta ne te dy llojet e skemave te

perdorura. Anomalite kane nje shtrirje pothuajse Lindje- Perendim, dhe Veri -Jug.

Anomalite krijojne forma te rregullta gjeometrike, te cilat mund te lidhen me objektet e

varrosura. Interes te vecante paraqet anomalia me drejtim Veri-Jug, e cila duket qarte ne

thellesite 1 deri 1.3m e me thelle, dhe qe e pret diagonal kuadratin. Kjo anomali ka nje

gjeresi rreth 5m, dhe nuk perjashton mundesine e ekzistences se nje rruge te vjeter qe lidh

banjot romake me banesat perreth. Ky kuadrat duhet te verifikohet me punime germimi.

40


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

met

ers

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

met

ers

0.2m depth 0.55 m depth

0.9 m depth 1.3 m depth

1.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.933.13.2

Log R (ohm.m)

H. Reci, 2011. Images of true resistivity values in different depthsin thermal baths (square 1), Apollonia, Albania. Results taken from Resistivity Tomography Profiles. Dipole-Dipole Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.


Figure 3.6. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, ne kuadratin 1,

prane objektit te Banjove Romake, Apolloni. Skema Dipole-Dipole.

41


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

met

ers

6 8 10 12 14 16 18 20 22meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

met

ers

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9


1.3m depth 1.9 m depth

Log R (ohm)

H. Reci, 2011. Images of true resistivity values in different depthsin thermal baths (square 1), Apollonia, Albania. Results taken from Resistivity Tomography Profiles. Wenner Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.


prane objektit te Banjove Romake, Apolloni. Skema Wenner.

3.2.1.2 Kuadrati 2

Ne kuadratin e dyte, qe ndohet ne veri-perendim te objekti “Banjo Romake”

(fig.3.5), eshte rilevuar nje siperfaqe me dimensione 30 x 20m. Rrjeti i punimeve eshte 2

x 1 m, qe nenkupton ate qe distanca ndermjet profileve eshte 2m kurse distanca ndermjet

elektrodave eshte 1m. Jane perdorur dy skema rilevuese, Dipole-Dipole dhe Wenner.

Numri i elektrodave te perdorura njeheresh eshte 30. Perdorimi i dy skemave njeheresh

krijon mundesine e krahasimit te rezultateve si dhe saktesimin e tyre.

Ne figurat 3.8 dhe 3.9 jepen imazhet e rezistences ne thellesi te ndryshme per kete

kuadrat per skemat Dipole-Dipole dhe Wenner. Ne kete kuadrat kemi prezencen e nje

brezi anomal te gjere qe ndodhet ne qender te tij dhe qe mund te lidhet me ndryshimin e

42


vetive te dherave. Por ne thellesine 0.9-1.7 m kemi prezencen e nje anomalie e cila mund

te lidhet me rrenojat e nje banese te vjeter.

5 10 15 20 25meter

0

5

10

15

20

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

met

ers

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

meter

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

met

er

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

met

ers

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

met

ers

6 8 10 12 14 16 18 20 22meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

met

ers

1.451.51.551.61.651.71.751.81.851.91.9522.052.12.152.22.252.32.352.42.452.52.552.62.652.7

Log R (ohm.m)




H. Reci, 2011. Images of true resistivity values in different depthsin thermal baths (square 2), Apollonia, Albania. Results taken from Resistivity Tomography Profiles. Dipole-Dipole Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 2m, distance between electrodes 1m.




43


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

met

ers

4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

met

ers

6 8 10 12 14 16 18 20 22meters

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

met

ers

1.451.51.551.61.651.71.751.81.851.91.9522.052.12.152.22.252.32.352.42.452.5

Log R(ohm.m)

H. Reci, 2011. Images of true resistivity values in different depthsin thermal baths (square 2), Apollonia, Albania. Results taken from Resistivity Tomography Profiles. Wenner Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 2m, distance between electrodes 1m.





3.2.1.3 Kuadrati 3

Ne kuadratin e trete qe ndodhet ne jugperendim te objektit “Banjo Romake” (fig.

3.5), eshte rilevuar nje siperfaqe me dimensione 30 x 30m, dhe grid matjesh 2x 1m.

Distanca e profileve eshte 2 m kurse ajo ndermjet elektrodave eshte 1m. Edhe ne kete

kuadrat jane kryer rilevime me dy skema, Wenner dhe Dipole-Dipole. Numri i

elektrodave te perdoruara njeheresh eshte 30. Perdorimi i dy skemave njeheresh krijon

mundesine e krahasimit te rezultateve si dhe saktesimin e tyre. Ne figurat 3.10 dhe 3.11

paraqiten hartat e imazheve te rezistences per kete kuadrat me skemat Dipole-Dipole dhe

Wenner. Ne kete kuadrat ekzistojne anomali te rezistences, megjithese ato nuk jane

shume te theksuara. Interes paraqet anomalia e zgjatur, ne thellesine mbi 1m qe ndodhet

ne qender te kuadratit. Ne pergjithesi ne kete kuadrat anomalite e perftuara lidhen me

44


ndryshimin e vetive te dherave prane siperfaqesore si edhe ekzistencen e kanaleve

kulluese ne siperfaqe. Anomalia ne fillim te kuadratit eshte prezente, dhe vjen si pasoje e

objektit te banjove romake, present ne siperfaqe.

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

1.51.551.61.651.71.751.81.851.91.9522.052.12.152.22.252.32.352.42.452.52.552.6

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers



H. Reci, 2011. True resistivity values images in different depthsin thermal baths (square 3), Apollonia, Albania. Results taken from Resistiviy Tomography Profiles. Dipole-Dipole Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 2m, distance between electrodes 1m.

Log Res (ohm.m)



45


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20meters

0

5

10

15

20

25m

eter

s

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

Log R (ohm.m)



H. Reci, 2011. True resistivity values images in different depthsin thermal baths (square 3), Apollonia, Albania. Results taken from Resistiviy Tomography Profiles. Wenner Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 2m, distance between electrodes 1m.



3.2.1.4 Kuadrati 4

Ne kuadratin e katert qe ndodhet ne juglindje te objektit “Banjo Romake”, (fig.

3.5) eshte rilevuar nje siperfaqe me dimensione 30 x 30m. Rrjeti i punimeve eshte 1.5 x

1m, ku distanca ndermjet profileve eshte 1.5m ndersa ajo ndermjet elektrodave eshte 1m.

Jane perdorur dy skema rilevuese, Wenner dhe Dipole-Dipole. Numri i elektrodave te

perdorura njeheresh eshte 30. Perdorimi i te dy skemave krijon mundesine e saktesimit te

anomalive si dhe krahasimit te tyre. Ne figurat 3.12 dhe 3.13 jepen hartat e imazheve te

rezistences per kete kuadrat per skemen Dipole-Dipole dhe Wenner. Sic shihet edhe nga

46


figurat, duket qarte qe anomalite me vlera shume te larta te rezistences (ngjyra e kuqe)

ekzistojne deri ne nje distance 15m nga fillimi i kuadratit. Mendojme qe objekti vazhdon

ne kete drejtim, dhe ka interes te vecante per germim. Keto anomali vazhdojne deri ne

nje thellesi 2.5m, gje qe perkon edhe me shtresen kulturore, poshte se ciles kemi argjilat

me rezistence te ulet.

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

meter

s

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

meter

s

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Depth = 0.25 m Depth= 0.5 m

Depth =0.9 m Depth = 1.25 m

Depth = 1.7 m Depth = 2.17 m Depth = 2.7 m

H. Reci, 2010. True resistivity values images in different depthsin thermal baths, Apollonia, Albania (square 4). Results taken from Resistivity Tomography Profiles. Dipole-Dipole Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

log R (ohm)



47


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Depth = 0.25 m Depth = 0.75 m

Depth = 1.27 m

5 10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Depth = 1.85 m

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

mete

rs

Depth = 2.5 m

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

meter

s

Depth = 3.2 m

H. Reci, 2010. True resistivity values images in different depthsin thermal baths, Apollonia, Albania (square 4). Results taken from Resistivity Tomography Profiles. Wenner Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.

log R(ohm)

1.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.933.13.2



48


3.2.1.5 Kuadrati 5

Ne kuadratin e peste, qe ndodhet me ne juglindje te kuadratit 4, eshte rilevuar nje

siperfaqe me dimension 60 x 50m (fig. 3.5). Rrjeti i punimeve te perdorur eshte 2x 1m,

ku distanca ndermjet profileve eshte 2m, kurse distanca ndermjet elektrodave eshte 1m.

Ne kete kuadrat u perdoren 60 elektroda njeheresh, dhe rilevimi u krye me ane te skemes

Wenner.

Nga imazhet e rezistences ne thellesi te ndryshme (fig. 3.14), dallohen qarte anomalite

me vlera te larta te rezistences (> 100 ohm.m, log R>2) te cilat mund te kene lidhje me

objekte arkeologjike, kurse me vlera te uleta te rezistences, te rendit me te vogla se 50

ohm.m, paraqitet sfondi i sheshit te rilevuar i cili korrespondon me dhera me perberje

argjilore, apo argjila me rera deri ne zhure. Ne pergjithesi anomalite me te spikatura kane

forma te rregullta gjeometrike (ngjyra e kuqe) ku ne mendojme qe nje e pjese e tyre lidhet

me prezencen e objekteve arkeologjike te varrosura (mure, rruge, apo edhe kanale). Keto

anomali ekzistojne deri ne thellesine 2-2.5m nga siperfaqja e Tokes, e cila korrespondon

edhe me shtresen kulturore.

Poshte kesaj thellesie kemi prezencen e rezistences se ulet (< 30 ohm.m) e cila

eshte treguese e nje shtrese argjilore. Kufiri i shtreses kulturore trasohet shume qarte nga

hartat e imazheve te rezistences ne thellesi 1.9m dhe 2.5m, pas se ciles zvenitet prania e

anomalive, gje qe rezulton me faktin e mosekzistences se objekteve poshte kesaj

thellesie. Nga hartat e thellesive 0.3 dhe 0.8m (fig. 3.14), vihet re se kemi shume

anomali (ngjyra e kuqe) te cilat ne pergjithesi perfaqesojne objekte te varrosura. Drejtimi

kryesor i anomalive eshte pothuajse V-J, dhe ekziston nje trend tjeter me drejtim L-P.

Me te spikatura jane anomalite me zgjatshmeri te madhe me drejtim V-J, qe fillojne ne

piketat 10-15 te kuadratit, dhe perfundojne ne piketat 20-30 ne fund te tij. Keto anomali,

shihet qarte se vazhdojne edhe me thelle, ku gjurmet e tyre vazhdojne deri ne thellesine

2m (shih hartat ne thellesi, 1.3 dhe 1.9m). Ne mendojme qe kjo anomali mund te jete e

lidhur me nje rruge te vjeter ekzistuese. Interesante eshte edhe anomalia rreth piketes 50

e cila eshte e gjate rreth 30 m (shih hartat 0.3 dhe 0.8 m, fig. 3.14), e cila mund te lidhet

me nje mur ekzistues apo me kanalin e furnizmit me uje. Megjithate nje intepretim me i

sakte i anomalive te perftuara mund te jepet pas nje verifikimi qe duhet te kryhet ne

bashkepunim me arkeologet ne terren. Duke ditur qe nga arkeologet mendohet qe ka nje

49


vazhdimesi te ndertimeve qe lidhin “banjon romake” me pjese te tjera te qytetit, ne

mendojme qe anomalite e marra jane interesante dhe kane interes per germime

arkeologjike. Ne rakomandojme qe duhet te kryhen punime germimi test, te cilat do te

sherbenin per nje lidhje te qarte te anomalive te perftuara me objektet ekzistuese

arkeologjike.

0 10 20 30 40 50 600

10

20

30

40

50

m

0 10 20 30 40 50 60m

0

10

20

30

40

50

m

0 10 20 30 40 50 60m

0

10

20

30

40

50

m

0 10 20 30 40 50 60m

0

10

20

30

40

50

m

0 10 20 30 40 50 60m

0

10

20

30

40

50

m

Depth 0.3 m Depth 0.8 m

Depth 1.3 m Depth 1.9 mDepth 2.5 m

0.2

0.5

0.8

1.1

1.4

1.7

2

2.3

2.6

2.9

3.2

3.5

3.8

Log R (ohm.m)

H. Reci 2011. Resistivity images of subsurface in "Banjo Romake", Apollonia (sheshi 5), Albania in different depths. 3D intepretation from 2D ERT profiles. Wenner array, 60 electrodes used. Distance between profiles 2m, distance between electrodes 1m



50


3.2.2 Rezultatet ne veri te objektit Banjo romake

Ne qytetin arkeologjik te Apollonise, ne nje distance rreth 300m ne veri te te objektit

te “Banjove Romake”, gjate vitit 2012 jane rilevuar dy kuadrate me ane te tre metodave

gjeofizike te ERT, magnetometrike dhe Elektromagnetike. Planimetria e vendosjes se

punimeve jepen ne figuren 3.15. Kuadrati 3, i paraqitur ne harte, nuk eshte i rilevuar si

pasoje e pamundesise se kryerjes fushore.

370580 370600 370620 370640meters

4509240

4509260

4509280

4509300

4509320

4509340

4509360

met

ers

Kuadrati 1

Kuadrati_2

Kuadrati_3 kuadrati1

Kuadrati_2

Figure 3.15. Planimetria e vendosjes se punimeve gjeofizike ne Apolloni gjate vitit 2012.

51


52

3.2.2.1 Rezultatet ne Kuadratin 1

Metoda e ERT

Kuadrati i rilevuar ka dimesione 30x 25m. Eshte perdorur metoda e rezistences se

ERT me skemat Wenner dhe Schlumberger. Distanca ndermjet profileve te ERT eshte

cdo 1.5m ndersa ajo e elektrodave cdo 1m. Jane perdorur 30 elektroda te lidhura

njeheresh. Eshte matur ne 7 nivele te ndryshme thellesie duke siguruar afersisht 1600

pikash matjesh per cdo skeme, te cilat jane perdorur ne interpretimin invers 2D-3D te

vlerave te rezistences. Ne figuren 3.16 A, B paraqiten paraqiten harta e imazheve te

rezistences ne thellesi te ndryshme per skemat Wenner dhe Schlumberger. Nga vlerat

e rezistences shihet se anomalite me te spikatura me vlera te larta te rezistences

ndodhen ne pjesen veri-lindore te kuadratit (ngjyra e verdhe ne te kuqe), pjese ne te

cilen ndodhen ne siperfaqe edhe rrenoja arkeologjike. Keto anomali ekzistojne deri ne

thellesi poshte 2m, dhe lidhen me pranine e shtreses kulturore ne kete pjese.


53

Figure 3.16. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, Magnetike dhe Elektromagnetike ne kuadratin 1, Apolloni, te

rilevuara gjate vitit 2012. A) Harta e imazheve te rezistences se vertete ne thellesi te ndryshme, skema Wenner. B) Harta e imazheve te rezistences

se vertete, ne thellesi te ndryshme, skema Schlumberger. C) Harta e anomalive te fushes totale magnetike. D) Harta e skanimit Elektromagnetik

(GPR).

5 10 15 20 25Meters

0

5

10

15

20

Met

ers

5 10 15 20 25Meters

0

5

10

15

20

Met

ers

5 10 15 20 25Meters

0

5

10

15

20

Met

ers

4 9 14 19 24Meters

0

5

10

15

20

Met

ers

0 -0.25m depth 0.25 -0.75m depth

0.75 -1.275m depth 1.275 -1.852m depth

0 5 10 15 20 25 30meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

-120-110-100-90-80-70-60-50-40-30-20-1001020304050607080

nT

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

met

ers

5 10 15 20 25

meters

0

5

10

15

20

met

ers

4 9 14 19 24meters

0

5

10

15

20

met

ers

4 9 14 19 24meters

0

5

10

15

20

met

ers

1.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.9

Log R(ohm.m)

0-0.25m depth 0.25-0.75m depth

0.75-1.275m depth 1.275-1.852m depth

N

A) B)

C) D)

0.911.11.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.933.1

Log R(ohm.m)


54

Metoda magnetometrike

Eshte kryer rilevim magnetik i kuadratit me rrjet 1x1m. Ne total jane realizuar 780

matje magnetometrik ne kuadratin 1. Eshte matur fusha magnetike totale dhe pas

korrigjimeve te variacioneve ditore eshte ndertuar harta e anomalive magnetike (fig.3.16

C). Sic shihet nga harta e anomalive te fushes magnetike, ekziston nje anomali me vlera

te larta te fushesh mganetike nga profilet 5-10, dhe qe lidhet me prezencen e e nje muri

me permbajtje tullash, anomali kjo qe duket qarte edhe ne harten e skanimit

elektromagnetik (fig 3.16D)

Metoda elektromagnetike (GPR)

Kuadrati 2, eshte rilevuar me nje rrjet te dendur matjesh 1x0.5m dhe numri total i

matjeve me ane te metodes EM per kete kuadrat eshte 1560 pika matjesh. Eshte

perdorur metoda elektromagnetike GPR npermjet antenes horizontale 75cm. Ne figuren

3.16D, tregohet harta e percjellshmerise per kete kuadrat. Interesante eshte anomalia qe

kalon pergjate kuadratit (me ngjyre te kuqe) dhe qe koincidon me anomaline e fushesh

mganetike.

3.2.2.2 Rezultatet ne Kuadratin 2 Metoda e ERT

Eshte perdorur metoda e rezistences se ERT me skemat Wenner dhe Schlumberger.

Distanca ndermjet profileve te ERT eshte cdo 2m ndersa ajo e elektrodave cdo 1m. Jane

perdorur 30 elektroda te lidhura njeheresh. Eshte matur ne 7 nivele te ndryshme thellesie

duke siguruar afersisht 1600 pikash matjesh per cdo skeme, te cilat jane perdorur ne

interpretimin invers 2D-3D te vlerave te rezistences. Ne figuren 3.17 A,B, paraqiten

harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme per kuadratin 2, me ane te skemes

Wenner dhe Schlumberger. Interesante ne kete profil eshte anomalia me vlera te larta te

rezistences ne formen e nje kryqi qe kalon mes-permes kuadratin dhe qe ruhet deri ne nje

thellesi 1.8m (ngjyra e kuqe). Eshte e rendesishme qe kjo anomali te verifikohet. Shtresa

kulturore ka nje trashesi rreth 2m (vlera ta larta te rezistences), e cila vendoset mbi

formacione argjilore me rezistence te ulet (ngjyra blu, shih harten ne thellesi 1.275-

1.852m).


55

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

5 10 15 20 25

meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

1.11.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.9

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

LogR(ohm.m)


0.5-1.275m depth 1.275-1.852m depth

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

30

met

ers


0.75-1.275m depth1.275-1.852m depth

0 5 10 15 20 25 30distance (m)

0

5

10

15

20

25

30

Dis

tanc

e (m

)

-110-100-90-80-70-60-50-40-30-20-100102030405060708090100110120130140150

nT

11.11.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.93

LogR(ohm.m)

29.5m

30m

A) B)

C) D)

Figure 3.17. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, Magnetike dhe Elektromagnetike ne kuadratin 2, Apolloni, te

rilevuara gjate vitit 2012. A) Harta e imazheve te rezistences se vertete ne thellesi te ndryshme, skema Wenner. B) Harta e imazheve te rezistences

se vertete, ne thellesi te ndryshme, skema Schlumberger. C) Harta e anomalive te fushes totale magnetike. D) Harta e skanimit Elektromagnetik

(GPR).


Metoda magnetometrike

Eshte kryer rilevim magnetik i kuadratit me rrjet 1x1m. Ne total jane realizuar 930

matje magnetometrik ne kuadratin 2. Eshte matur fusha magnetike totale dhe pas

korrigjimeve te variacioneve ditore eshte ndertuar harta e anomalive magnetike

(fig.3.17C) Interesante ne kete kuadrat eshte anomalia rrethore me vlera te larta te

intensitetit te fushes magnetike afersisht ne qender te tij (ngjyra e kuqe, piketat 15-20m,

profilet 8-15). Kjo anomali perputhet me anomaline e reziststences (fig. 7) dhe per kete

arsye ajo duhet verifikuar me ane te nje testi germimesh.

Metoda elektromagnetike (GPR)




3.17D, tregohet harta e percjellshmerise per kete kuadrat. Interesante eshte anomalia ne

ngjyre blu, e cila mund te tregoje prezencen e ujit ne thelllesi 2-3.5m.

3.3 REZULTATET E PUNIMEVE GJEOFIZIKE NE BYLIS

3.3.1 Periudha 2010-2011

Planimetria e punimeve gjeofizike e kryer gjate periudhes 2010-2011 me metoden

e ERT, prane gjimnazit te vjeter dhe teatrit te Bylisit paraqitet ne figuren 3.18. Ne kete

zone jane rilevuar dy kuadrate me grid matjesh 1.5x1m. Rezultatet e perftuara paraqiten

per secilin kuadrat. Ne kete zone te rilevuar bazamenti mbi te cilen vendoset shtresa

kulturore eshte me rezistence te larte dhe eshte gelqeror. Shtresa kulturore eshte ne

mbulesen me rezistence relativisht te ulet dhe qe ka nje trashesi deri 2-2.5m. Brenda kesaj

shtrese ndodhen anomali me rezistence te larte te cilat lidhen me rrenojat arkeologjike.

56


Old Gymnasium Square

Old Theatre Square

Layout of squares where ERT measurments took place, Bylis, Albania

Figure 3.18. Planimetria e vendosjes se kuadrateve te rilevimeve gjeofizike me metoden

e ERT, ne zonen prane tetatrit te vjeter, Bylis.

3.3.1.1. Kuadrati prane Gjimnazit te vjeter

Ne objektin prane gjimnazit te vjeter ne jug te tij u rilevua nje kuadrat me

dimensione 30 x 27m (fig. 3.18). Rrjeti i punimeve te kryera eshte 1.5 x 1m, ku distanca

ndermjet profileve eshte 1.5m, ndersa distanca ndermjet elektrodave eshte 1m. Jane

perdorur 30 elektroda njeheresh. Rilevimi u krye me perdorimin e dy skemave, Wenner

dhe Dipole-Dipole. Ne figurat 3.19 dhe 3.20 paraqiten hartat e imazheve te rezistences

ne thellesi te ndryshme per skemat Dipole-Dipole dhe Wenner. Ne kete kuadrat kemi

anomali te theksuara te cilat ne vendet ku jane te zgjatura dhe ne forma gjeometrike te

rregullta, mund te lidhen me objekte arkeologjike. Interes paraqet anomalia ne

juperendim te kuadratit ne forme rrethore, karakteristike per furrat e vjetra. Keto anomali

ekzistojne deri ne nje thellesi 2m. Pas kesaj thellesi duket qarte shfaqja e bazamentit

gelqeror me rezistence te larte. Per kete kuadrat sugjerohen teste germimi ne vendet ku

anomalite jane me te theksuara, me qellim verifikimin e tyre.

57


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25m

eter

s

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Depth = 0.5 m

Depth = 0.9 m

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Depth = 0.2 m

Depth = 1.26 m

Depth = 1.8 mDepth = 2.2 m

H. Reci, 2010. True resistivity values images in different depthsin Old Gymnasium area, Bylis, Albania. Results taken from Resistiviy Tomography Profiles. Dipole-Dipole Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

1.8

2

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4log R(ohm)


gjimnazit te vjeter, Bylis. Skema Dipole-Dipole.

58


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

H. Reci, 2010. True resistivity values images in different depthsin Old Gymnasium area, Bylis, Albania. Results taken from Resistiviy Tomography Profiles. Wenner array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5, distance between electrodes 1m.

log R(ohm)

Depth= 0.25m Depth= 0.75m

Depth =1.27m Depth =1.85 m

Depth = 2.5mDepth =3.2m

0.9

1

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5


gjimnazit te vjeter, Bylis. Skema Wenner.

59


3.3.1.2 Objekti prane teatrit te vjeter

Ne objektin prane teatrit te vjeter, ne pjesen perendimore te tij, u rilevua nje

kuadrat me dimensione 30 x 20 m (fig. 3.18). Rrjeti i matjeve ne kete kuadrat ishte 1.5 x

1m, ku distanca ndermjet profileve eshte 1.5m, ndersa ajo ndermjet elektrodave eshte 1m.

U perdor nje kabell shume-elektrodesh me 30 elektroda te lidhura njeheresh. Skemat e

perdoruara ne kete kuadrat jane Wenner dhe Dipole-Dipole. Ne figurat 3.21 dhe 3.22,

paraqiten imazhet e rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen Dipole-dipole dhe

Wenner. Ne kete kuadrat kemi prezencen e anomalive me shrirje kyesore L-P, ku ne te

djathte te kuadratit kjo anomali lidhet me nje mur ekzistues, gjurme te te cilit ndodhen ne

siperfaqe. Anomalite me te spikatura vazhdojne deri ne nje thellesi 1.5 m, poshte te cilit

fillon e shfaqet bazamenti gelqeror, i cili ka thellesi te ndryshme pergjate shtrirjes

hapesinore te kuadratit.

60


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25

meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

meter

s

H. Reci, 2010. True resistivity values images in different depthsin Old theatre area, Bylis, Albania. Results taken from Resistiviy Tomography Profiles. Dipole-Dipole Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.

log R(ohm)


Depth= 0.9m Depth =1.2m


Depth= 2.7m

1

1.2

1.4

1.6

1.8

2

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4

3.6

3.8


teatrit te vjeter, Bylis. Skema Dipole-Dipole.

61


5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20meters

0

5

10

15

met

ers

5 10 15 20meters

0

5

10

15

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

met

ers

10 15 20meters

0

5

10

15

met

ers

H. Reci, 2010. True resistivity values images in different depthsin Old theatre area, Bylis, Albania. Results taken from Resistiviy Tomography Profiles. Wenner Array, 30 simultaneous electrodes used,distance between profiles 1.5m, distance between electrodes 1m.

log R (ohm)

Depth = 0.25m Depth = 0.75 m

Depth = 1.28m Depth = 1.85m

Depth = 2.5 m Depth = 3.2 1.2

1.4

1.6

1.8

2

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4

3.6

3.8


teatrit te vjeter, Bylis. Skema Wenner.

62


3.3.2 Periudha 2012-2013

Ne qytetin arkeologjik te Bylisit, ne rrethinat e “Teatrit te Vjeter” gjate vitit 2012 jane

rilevuar dy kuadrate me ane te metodave gjeofizike te ERT dhe Elektromagnetike.

Planimetria e vendosjes se punimeve gjeofizike jepet ne figuren 3.23.

393100 393110 393120 393130 393140 393150 393160 393170 393180meters

4488440

4488450

4488460

4488470

4488480

4488490

4488500

4488510

4488520

met

ers

Kuadrati_1

Kuadrati_2

Kuadrati_1

Kuadrati_2

Figure 3.23. Planimetria e vendosjes se punimeve gjeofizike ne Bylis gjate vitit 2012

63


64

3.3.2.1 Rezultatet ne Kuadratin 1 Kuadrati 1, eshte ne lindje te teatrit te vjeter, ngjitur me te dhe ka dimesnione 30x 25 m (fig. 3.23). Metoda e ERT,

Ne Kuadratin 1 me permasa 30x26m (fig.3.23), eshte perdorur metoda e

rezistences se ERT me skemat Wenner dhe Schlumberger. Distanca ndermjet profileve te

ERT eshte cdo 2m ndersa ajo e elektrodave cdo 1m. Jane realizuar matje ne 7 nivele te

ndryshme thellesie duke siguruar rreth 1430 pika matjesh per secilen skeme, te cilat jane

perdorur ne interpretimin invers 2D-3D te vlerave te rezistences. Ne figuren 3.24 A,B,

paraqitet hartat e imazheve te rezistences se vertete ne thellesi te ndryshme per kete

kuadrat me ane te skemes Wenner dhe Schlumberger. Ne kete zone te rilevuar bazamenti

mbi te cilen vendoset shtresa kulturore eshte me rezistence te larte dhe eshte gelqeror

(harta me thellesi 1.8-2.4m, fig. 3.24, A,B). Ky bazament nuk eshte uniform dhe ka

thellesi te ndryshme. Shtresa kulturore eshte ne mbulesen me rezistence relativisht te ulet

dhe qe ka nje trashesi deri 1-2.5m. Brenda kesaj shtrese ndodhen anomali me rezistence

te larte te cilat lidhen me rrenojat arkeologjike. Me Interes paraqiten anomalite deri ne

thellesine 0.75m te cilat lidhen me pranine e mureve. Poshte kesaj thellesie kemi shfaqjen

e velrave te larta te rezistences te lidhura keto me bazamentin gelqeror.


65

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

0.8

0.9

1

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

2

2.1

2.2

2.3

Log R(ohm.m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

0.70.80.911.11.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.9

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

Log R(ohm.m)


0.75-1.275m depth 1.275-1.852m depth


0.75-1.275m depth 1.275-1.852m depth 1.852-2.488m depth

30 m

25 m

N

N

A) B)

C)

Figure 3.24. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme dhe Elektromagnetike , ne kuadratin 1, Bylis (2012). A) Harta e

imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen Wenner. B) Harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen

Schlumberger. C) Harta e skanimit elektromagnetik.


66

Metoda Elektromagnetike



perdorur metoda elektromagnetike GPR nepermjet antenes horizontale 75cm. Ne figuren

3.24A, tregohet harta e percjellshmerise per kete kuadrat. Nje anomali me vlera te larta te

percjellshmerise ekziston ne qender te kuadratit e cila ka lidhje me gure ne siperfaqe, qe

ndodhen ne te.

3.2.2.2 Rezultatet ne Kuadratin 2

Kuadrati 2 ndodhet rreth ndodhet rreth 70m ne veri te kuadratit 1, dhe rreth 50m ne veri

te teatrit te Vjeter (fig. 3.23)

Metoda e ERT

Ne Kuadratin 2 me permasa 30x26m (fig. 3.23), eshte perdorur metoda e

rezistences se ERT me skemat Wenner dhe Schlumberger. Distanca ndermjet profileve te

ERT eshte cdo 2m ndersa ajo e elektrodave cdo 1m. Jane realizuar matje ne 7 nivele te

ndryshme thellesie duke siguruar rreth 1430 pika matjesh per secilen skeme, te cilat jane

perdorur ne interpretimin invers 2D-3D te vlerave te rezistences. Ne figuren 3.25 A,B,

paraqitet harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme per kete kuadrat me ane

te skemes Wenner dhe Schlumberger. Ne kete zone te rilevuar, bazamenti mbi te cilen

vendoset shtresa kulturore eshte me rezistence te larte dhe eshte gelqeror (harta me

thellesi 1.8-2.4m, fig. 3.24, A,B). Shtresa kulturore eshte ne mbulesen me rezistence

relativisht te ulet dhe qe ka nje trashesi deri 2-2.5m. Brenda kesaj shtrese ndodhen

anomali me rezistence te larte te cilat lidhen me rrenojat arkeologjike. Intersante eshte

anomalia me vlera te uleta te rezistences (ngjyra blu, harta ne thellesi 1.852-2.488m) e

cila mund te lidhet me pranine e drejtimit te levizjes se ujerave apo te nje kanali brenda

bazamanetit gelqerore. Kjo anomali duhet verifikuar me ane te nje test germimi.


67

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

5 10 15 20meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

0.60.70.80.911.11.21.31.41.51.61.71.81.922.12.22.32.42.52.62.72.82.933.13.2

Log R(ohm.m)



5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

5 10 15 20 25

meters (m)

0

5

10

15

20

25

met

ers

(m)

N

30m

26m



A) B)

C)

1

1.2

1.4

1.6

1.8

2

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

3.4

3.6

3.8

4

Log R(ohm.m)

Figure 3.25. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme dhe ELektromagnetike, ne kuadratin 2, Bylis(2012). A) Harta e

imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen Wenner. B) Harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen

Schlumberger. C) Harta e skanimit elektromagnetik (GPR).


Metoda Elektromagnetike




3.25C, tregohet harta e percjellshmerise per kete kuadrat. Interesante eshte anomalia ne

ngjyre blu, e cila kalon mes permes kuadratit dhe qe mund te tregoje tregoje prezencen e

ujit ne thelllesi 2-3m. Ne te dya anet kjo anomali kufizohet me vlera te larta te

percjellshmerise.

68

H. Reçi. Studim Emergjent Arkeologjik i Kalase se Tiranes nepermjet Teknologjive te Reja Gjeofizike te ERT dhe Gjeoradarit. 4. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

4 KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Objektivi i ketij studimi, transferimi dhe perdorimi i teknologjive te reja te

rilevimeve gjeofizike ne studimet arkeologjike me rezolucion te larte zgjidhjeje,

eshte realizuar me sukses.

Rezultatet e studimeve gjeofizike te kryera me metodat e ERT, Magnetike dhe

Elektromagnetike ne kerkimet arkeologjike jane inkurajuese.

Me ane te teknikave te ERT, elektromagnetike dhe magnetike, kryhen matje me

rrjet shume te dendur, te cilat sigurojne harta imazhesh 2D-3D te parametrave

fizike , te lehta per tu lexuar , intepretuar dhe verifikuar nga arkeologet.

Nga interpretimi i te dhenave gjeofizike ndahet qarte kufiri ndermjet shtreses

kulturore me ate te bazamentit.

Anomalite e marra duhet te reflektojne objekte arkeologjike te varrosura, ndaj

rekomandojme kryerjen e germimeve test per verifikimin e tyre.

Metodologjite gjeofizike te aplikuara ne kete studim, duhet te perdoret gjeresish

perpara se te kryhet nje ekspedite germimi, per vete faktin se jane te shpejta ne

rilevim dhe me kosto te ulet ne krahasim me ekspeditat e germimit , si dhe i

orientojne ato ne vendet me te favorshme ku duhet germuar.

Duke pare efektivitetin e ketyre metodave ne reflektimin e objekteve arkeologjike te

varrosura, rekomandojme qe ky studim shkencor dhe eksperimental te sherbeje si

baze per hartimin e projekteve te perbashketa me Institutin e Arkeologjise dhe ate

te Monumenteve, apo edhe bashkepunetore nderkombetare me qellim mbrojtjen e

trashegimise kulturore ne zonat arkeologjike si dhe zbulimin e rrenojave ekzistuese

te varrosuara.

Ndertimi i veprave te infrastruktures mbi zona ku jane te varrosura objekte

arkeologjike, mund te rezultoje ne shkaterrime ose demtime te shtresen kulturore

ekzistuese. Kerkimet e integruara gjeofizike dhe arkeologjike mund te nderrmeren

me projekte pilot per ti evidentuar dhe mbrojtur objektet arkeologjike te varrosura

nga nderhyje te tilla.

69

H. Reçi. Studim Emergjent Arkeologjik i Kalase se Tiranes nepermjet Teknologjive te Reja Gjeofizike te ERT dhe Gjeoradarit. 4. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Perdorimi ne kuadrin e ketij projekti, te tekologjise se re te ERT, EM, ka ngritur ne

nje stad te ri dhe bashkekohor, kerkimin shkencor ne fushen e gjeofizikes se

aplikuar. Metodologjite e perdorura jane kryer ne baze te standarteve me te

avancuara te grumbullimit dhe perpunimit te te dhenave, e per rrjedhoje rezultatet e

ketij studimi jane te krahasueshme me ato te vendeve te zhvilluara. Kjo krijon

mundesine e hartimit te projekteve te perbashketa me institute analoge, si dhe rritjen

e nivelit mesimor e didaktik ne gjeofiziken e aplikuar.

Teknikat gjeofizike te perdorura ne kete studim, mund te aplikohen me sukses ne

shume fusha te tjera studimore, sidomos me karakater inxhinierik dhe ambjental.

Baza e te dhenave te siguruara gjate ketij studimi, sherben per perdorim nga

shkencetaret e rinj dhe studentet e nivelit te dyte apo te trete, te cilet mund te merren

me zgjerimin e njohurive te tyre ne fushen e gjeofizikes se aplikuar.

70

H. Reçi. Studim Emergjent Arkeologjik i Kalase se Tiranes nepermjet Teknologjive te Reja Gjeofizike te ERT dhe Gjeoradarit.

71

5 LITERATURA

Aitken MJ. 1961. Physics and Archaeology. Interscience Publishers: New York. Aitken, M.J. Physics and Archaeology. Clarendon Press, Oxford, 1974. Aspinall, A. and Lynam, J.T. An Induced polarization instrument for the detection of

near surface features. Prospezioni Archaeologiche, 5, 67-75, 1973. Becker H. 1995. From nanotesla to picotesla – a new window for magnetic prospecting

in archaeology. Archaeological Prospection 2: 217–228. Bogoslovsky V A, Ogilvy A A (1977) Geophysical Methods for the Investigation or

Landslides, Geophysics. 42 (3):562-571. Campagnoli I, Santarato G (1995) Monitoring creep movements by seismic refraction.

1st Meeting, Environmental and Engineering Geophysica, 25-27 September. Turin, Italy. Extended Abstracts: pp. 6-9.

Campana S, Piro S (eds) 2008. Seeing the Unseen –Geophysics and Landscape

Archaeology. CRC Press. Caputo R, Piscitelli S, Oliveto A, Rizzo E, Lapenna V (2003) High-resolution

resistivity tomographies in Active Tectonic studies. Examples from the Tyrnavos Basin, Greece. Journal of Geodynamics. 36: 19-35.

Clark A. 1996. Seeing Beneath the Soil. Prospecting Methods in Archaeology.

Routledge: London. Conyers L, Goodman D. 1997. Ground-penetrating Radar: an Introduction for

Archaeologists. AltaMira Press: Walnut Creek, CA. Di Maio R, Mauriello P, Patella D, Petrillo Z, Piscitelli S, Siniscalchi A (1998)

Electric and electromagnetic outline of the Mount Somma—Vesuvius structural setting. J. Volcanol. Geotherm. Res. 82: 219–238.

Dobrin MB, Savit CH. 1988. Introduction to Geophysical Prospecting. McGraw Hill. Gaffney C, Gater J. 2003. Revealing the Buried Past. Geophysics for Archaeologists.

Tempus: Gloucestershire. Gaffney C. 2008. Detecting trends in the prediction of the buried past: a review of

geophysical techniques in archaeology. Archaeometry 50: 313–336. Gaffney C. 2008. Detecting trends in the prediction of the buried past: a review of

geophysical techniques in archaeology. Archaeometry 50: 313–336.


72

Kavaja V, Reci H. Raport vjetor mbi studimet gjeofizike ne Apolloni dhe Butrint.

Qendra Gjeofizike e Tiranes, 1994, 1995. Keary P, Brooks M. 1991. An Introduction to Geophysical Exploration. Blackwell

Scientific Publications: Oxford. Leckebusch J. 2003. Ground-penetrating radar: a modern three-dimensional prospection

method. Archaeological Prospection 10: 213–240. Linford N. 2006. The application of geophysical methods to archaeological prospection.

Reports on progress in Physics 69: 2205–2257. Loke M H (1999) RES2DINV ver. 3.42, Geoelectrical Imaging 2D & 3D, User Manual. Loke, M.H, Barker R D (1996) Rapid least-squares inversion of apparent resistivity

pseudosections by a quasi-Newton method. Geophysical Prospecting. 44: 131-152. Meju A (1994). Geophysical Data Analysis: Understanding Inverse Problem Theory and

Practice. Course Notes Series, Volume 6, S.N. Domenico, Editor. Muceku Y, Reci H (2008) Integrated Geotechnical and geophysical approach to

invesatigate Bovilla landslide at Tirana region, Albania. Albanian Journal of natural and technical sciences. ISSN2074-0867. 2008(1): pages 61-71.

Muceky Y, Reci H, (2006). Mass movement and risk assessment in Komani

Hydropower Area, Albania. Dams and Reservoirs Societies an Environment in the 21st Century. Berga at al (eds, 2006) Taylor & Francis Group, London. ISBN 0 415 40 423 1. pages 723-729.

Neubauer W. 2001. Magnetische Prospektion in der Archa ¨ologie. Verlag derO¨

sterreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien. Parasnis, D.S. Principles of Applied Geophysics. Third Edition, Chapman and Hall,

London, 1997. Reci H, Bushati S, Tsokas G , Nenaj S, Kasapi S. (2009). Use of 2-D Resistivity

images in search for buried objects at the Rrogozhina archaeological site (ViaEgnatia). Albanian Journal of Natural and Technical Sciences, p. 125-139. ISSN 2074-0867.

Reci H, Muceku Y, Jata I, (2011) Study of Birzhita Landslide, Tirana Area, Albania

through ERT method. Proceedings of Second world landslide forum, Rome., p. 235-240.

Reci H, Jata J, Bushati S, (2012) The Use of ERT method, for the Detection of Buried

Objects in Archaelogical Sites of Apollonia and Bylis, Albania. Near Surface





73

Geoscience 2012 – 18th European Meeting of Environmental and Engineering Geophysics, Paris, France.

Scollar I, Tabbagh A, Hesse A, Herzog I. 1990. Archaeological Prospecting and

Remote Sensing. Cambridge niversity Press. Scollar, I. Weidner, B. and Segeth, K. 1986. Display of archaeological magnetic data.

Geophysics, 51, 3, 623-633, 1986. Sundberg K, Lundberg H, Eklund J. 1923. Electrical Prospecting in Sweden. Sveriges

Geologiska Underso¨kning: Stockholm. Telford WM, Geldart LP, Sheriff RE. 1990. Applied Geophysics. Cambridge

University Press. Tsokas GN, Stampolidis A, Mertzanidis I, Tsourlos P, Reci H, Chrisafis C, Ambonis

D, Tavlakis I, (2007) Geophysical Exploration in the Church of Protaton at Karyes of Mount Athos (Holy Mountain) in Northern Greece. Archaeological Prospection. Archaeol. Prospect. (2007)14: 75–86.

Tsokas, G.N. A deep electrical sounding 10.5 km West of Duns in Scotland. M. Sc.

Thesis, University of Leeds, U.K., 1980. Tsokas, G.N. and Dimitropoulos, K. Can the geophysical maps over buried ancient sites

reveal specific structures, if correlated to predetermined signals? Geophysical data Inversion. Methods and Applications”, Vogel, A., Ofoegbu, G.O., Gorenflo, R. and Ursin, B. (Eds), Vieweg, 297-313, 1989.




SHTOJCE. PAMJE NGA MATJET FUSHORE NE TERREN.

Pamje nga matjet fushore me metoden e ERT, ne kalane e Tiranes, Gardhi rrethues i akademise se Shkencave

Pamje nga matjet fushore ne kalane e Tiranes, Gardhi rrethues i Akademise se Shkencave

Pamje nga matjet fushore me metoden e ERT, ne Apolloni.

Pamje nga matjet fushore me metoden e EM dhe ERT, ne Apolloni.

74


Pamje nga matjet fushore me metoden e ERT, ne Bylis.

Pamje nga matjet fushore me metoden e ERT, ne Bylis.

Pamje nga matjet fushore me metoden e EM, ne Bylis.

Pamje nga matjet fushore me metoden e ERT dhe EM, ne Bylis.

Photo 1. Pamje nga matjet fushore ne terren me metodat ERT dhe EM

75

Aneksi 1

REPUBLIKA E SHQIPERISE UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

INSTITUTI I GJEOSHKENCAVE, ENERGJISE, UJIT DHE MJEDISIT Adresa: Rr. “Don Bosko”, Nr.60 Tel/fax +355 4 2 259 540 Nr. ……Prot. Tirane, me ..../...../2013

Raport shkencor (studimi) i projektit nr. M8700057 (230), m8700058(231)

“STUDIM EMERGJENT ARKEOLOGJIK I KALASE SE TIRANES NEPERMJET TEKNOLOGJIVE TE REJA GJEOFIZIKE TE ERT

DHE GJEORADARIT”

5 10 15 20 25meters

0

5

10

15

20

25

met

ers

Autorë: Drejtori i IGJEUM Dr. Hamza RECI Prof. Marenglen GJONAJ Dr. Idriz JATA

Tirane, Qershor 2013

Aneksi 2 SITUACIONI PËRFUNDIMTAR I SHPENZIMEVE TË PROJEKTIT

Financimi (mije Leke)

Nga Mash Nga Ministria

Nga vete Gjithsej

Nr Emertimi

plan fakt plan fakt plan fakt plan fakt

1 Shpz. për rritjen e Aktiveve të Qëndrueshme të patrupëzuara

819 769 - - - - 819 769

2 Shpz. për rritjen e Aktiveve të Qëndrueshme të trupëzuara

456 456 456 456

Totali 1275 1225 - - - - 1275 1225Shenim: Nuk eshte realizuar vetem zeri A230/2 (marrje i instrumenti Gjeoradar me qera, Shpenzime te tjera prej 50 mije lekesh) 230 Shpenzime 1. Studime fizibiliteti 769 2. te tjera - 231 Shpenzime kapitale 456 T O T A L I : 1225 Drejtuesi grupit kërkimor Përgjegjësi i financës Drejtori institucionit Dr. Hamza Reçi Naile Matoshi Prof. Marenglen Gjonaj

Aneksi 3

SKEDË INFORMATIVE E RAPORTIT SHKENCOR (STUDIMIT) PËR PROJEKTET QË FINANCOHEN NËKUADRIN E PROGRAMEVE KOMBËTARE TË KËRKIMIT DHE ZHVILLIMIT 1.Numri i projektit. M8700057 (230), M8700058(231) 2.Titulli i projektit (studimit): “STUDIM EMERGJENT ARKEOLOGJIK I KALASE SE TIRANES NEPERMJET TEKNOLOGJIVE TE REJA GJEOFIZIKE TE ERT DHE GJEORADARIT” 3.Institucioni përgjegjës. Instituti i Gjeoshkencave, Energjise, Ujit dhe Mjedisit, Universiteti Politeknik i Tiranes, (IGJEUM, UPT) 4.Vendndodhja e studimit. Tirane 5.Drejtuesi shkencor i projektit (studimit) dhe bashkëpunëtorët shkencor. Drejtues shkencor: Dr. Hamza Reci, IGJEUM, UPT Bashkepunetore: Dr. Idriz Jata, IGJEUM, UPT 6.Data e përfundit të studimit. 04 Qershor 2013 7.Numri i faqeve të studimit. 75 8.Numri i ilustrimeve (figura, harta, etj.). 36 9.Fjalët kyç. Rezistence elektrike, Tomografia e Rezistences Elektrike, Magnetike, Elektromagnetike, Imazhe te rezistences, Arkeologji, Gjeoradar, Objekte arkeologjike, Rezolucion i larte zgjidhjeje, Anomali.

10.Përmbledhje për përmbajtjen e studimit me jo më shumë se 1000 karaktere (rreth10-15 rreshta).

Ky studim eshte realizuar si pjese e “Programit Kombëtar për Kërkim e Zhvillim“

(PKKZH), ne kuadrin e projekteve „Sistemet dhe Teknologjite e Informacionit (STI)“.

Objektivi kryesor i ketij studimi ka qene transferimi dhe perdorimi i teknologjive te reja

te rilevimeve gjeofizike ne studimet arkeologjike me rezolucion te larte zgjidhjeje, me

qellim hartografimin dy-dimesnional (2D) dhe tre-dimensional (3D) te objekteve

arkeologjike te varrosura. Per realizimin e objektivit kryesor te projektit, jane realizuar

rilevime te detajuara gjeofizike eksperimentale 2D, ne kuadrate brenda mureve rrethuese

te “Kalase se Tiranes”, ne Apolloni dhe Bylis me teknikat e rejat gjeofizike te

Tomografise se Rezistences (ERT) dhe ate Elektromagnetike (EM). Interpretimi i

parametreva fizike te dukshem te matur eshte realizuar me teorine e inversionit duke

konturuar shtresen kulturore si dhe hartografimin e detajuar te zonave qe paraqesim me

shume interes dhe qe kane nevoje per mbrojtje imediate. Teknikat gjeofizike te perdorura

ne kete studim perdoren me sukses ne fusha te tjera studimore, si ato mjedisore dhe

inxhnierike.

11.Fondi i shpenzuar për studimin në mijë lekë. 1225 (dymbedhjete mije e njezete e pese) 12.Ekspertët e misionit të vlerësimit të institucionit. Prof.asoc. Safet Dogjani, IGJEUM, UPT 13.Ekspertët e misionit të vlerësimit të institucionit financues….

Lista e shkurtimeve të termave të përdorura ERT – Tomografia Elektrike e Rezistences (Electrical Resistance Tomography)

EM - Elektromagnetike

GPR- Metoda Penetruese e Radarit (Ground Probing Radar)

ρ – Rezistenca e dukshme e matur (njesi e metodes se rezistences)

R - Rezistenca e vertete e intepretuar

Log R - Logarithmi me baze 10 i vlerave te rezistences se vertete

nT – nanoTesla (njesia e fushesh magnetike te Tokes)

PKZH - Programit Kombëtar për Kërkim e Zhvillim

STI - Sistemet dhe Teknologjite e Informacionit

IGJEUM - Instittuti i Gjeoshkencave, Energjise, Ujit dhe Mjedisit, Universiteti

Politeknik i Tiranes

AKTI - Agjensia e Kerkimit, Teknologjise dhe Inovacionit

Lista e ilustrimeve Figure 1.1. Pamje e Kalase se Tiranes

Figure 1.2. Pamje nga Apollonia

Figure 1.3. Pamje nga qyteti arkeologjik i Bylisit

Diagram 2.1. Skemat gjeofizike me te perdorshme ne rilevimet fushore: a) Wenner, b)

Schlumberger, c) dipole -dipole, d) pole-dipole, e) pole-pole, f) twin-probe, g) square

array.

Figure 2.1. Instrumenti i ERT, se bashku me aksesoret e tij i perdorur ne punimet fushore.

Figure 2.2. Skeme e modelit te nentokes e perdorur per interpretimin e pseudoseksioneve me ane

te Skemes Wenner.

Figure 2.3. Profil 2D i rezistences, mbi objektin e banjove romake. Dallohet qarte kontakti

ndermjet shtreses kulturore nga shtresa argjilore.

Figure 2.4. Paraqitje e nje prerje 2D te rezistences mbi kuadratin e rilevuar. Dallohet qarte kufiri

ndermjet shtreses kulturore dhe bazamentit te saj me perberje argjilore-suargjilore etj.

Figure 2.5. Pamje e Instrumentit elektromagnetik eXp I perdorur ne matjet fushore

Figure 2.6. Pamje e magnetometrit protonik MP2, i perdorur ne matjet fushore

Figure 3.1. Planimetria e rilevimeve gjeofizike, ne kuadratin brenda murit rrethues te Akademise

se Shkencave, Kalaja e Tiranes.


Akademise se Shkencave, Kalaja e Tiranes. Skema Dipole-Dipole.


Akademise se Shkencave, Kalaja e Tiranes. Skema Wenner.

Figure 3.4. Paraqitje grafike e skanimit elektromagnetik (GPR) ne kuadratin ne objektin “Kalaja

e Tiranes”.

Figure 3.5. Planimetria e vendosjes se kuadrateve te punimeve gjeofizike, ne objektin “Banjo

Romake”, Apolloni.

Figure 3.6. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, ne kuadratin 1, prane

objektit te Banjove Romake, Apolloni. Skema Dipole-Dipole.


objektit te Banjove Romake, Apolloni. Skema Wenner.















Figure 3.15. Planimetria e vendosjes se punimeve gjeofizike ne Apolloni gjate vitit 2012.

Figure 3.16. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, Magnetike dhe

Elektromagnetike ne kuadratin 1, Apolloni, te rilevuara gjate vitit 2012. A) Harta e

imazheve te rezistences se vertete ne thellesi te ndryshme, skema Wenner. B) Harta e

imazheve te rezistences se vertete, ne thellesi te ndryshme, skema Schlumberger. C)

Harta e anomalive te fushes totale magnetike. D) Harta e skanimit Elektromagnetik

(GPR).

Figure 3.17. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, Magnetike dhe

Elektromagnetike ne kuadratin 2, Apolloni, te rilevuara gjate vitit 2012. A) Harta e

imazheve te rezistences se vertete ne thellesi te ndryshme, skema Wenner. B) Harta e

imazheve te rezistences se vertete, ne thellesi te ndryshme, skema Schlumberger. C)

Harta e anomalive te fushes totale magnetike. D) Harta e skanimit Elektromagnetik

(GPR).

Figure 3.18. Planimetria e vendosjes se kuadrateve te rilevimeve gjeofizike me metoden e ERT,

ne zonen prane tetatrit te vjeter, Bylis.


gjimnazit te vjeter, Bylis. Skema Dipole-Dipole.


gjimnazit te vjeter, Bylis. Skema Wenner.

Figure 3.21. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, ne kuadratin prane teatrit

te vjeter, Bylis. Skema Dipole-Dipole.

Figure 3.22. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme, ne kuadratin prane teatrit

te vjeter, Bylis. Skema Wenner.

Figure 3.23. Planimetria e vendosjes se punimeve gjeofizike ne Bylis gjate vitit 2012

Figure 3.24. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme dhe Elektromagnetike , ne

kuadratin 1, Bylis (2012). A) Harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me

skemen Wenner. B) Harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen

Schlumberger. C) Harta e skanimit elektromagnetik.

Figure 3.25. Hartat e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme dhe ELektromagnetike, ne

kuadratin 2, Bylis(2012). A) Harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me

skemen Wenner. B) Harta e imazheve te rezistences ne thellesi te ndryshme me skemen

Schlumberger. C) Harta e skanimit elektromagnetik (GPR).

Photo 1. Pamje nga matjet fushore ne terren me metodat ERT dhe EM

Documents

“STUDIM EMERGJENT ARKEOLOGJIK I KALASE SE TIRANES NEPERMJET TEKNOLOGJIVE TE REJA GJEOFIZIKE TE ERT D