Strategjia e Zhvillimit per Territorin e Bashkise Berat

STRATEGJIA E ZHVILLIMITPR TERRITORIN EBASHKIS BERAT

STRATEGJIA E ZHVILLIMITPR TERRITORIN E BASHKIS BERAT

Ky botim u b i mundur me mbshtetjen e Agjencis s Shteteve t Bashkuara pr Zhvillimin Ndrkombtar (USAID). Pikpamjet e shprehura n kt botim jan t Bashkis Berat dhe nuk pasqyrojn domosdoshmr isht pikpamjet apo qndrimet e USAID-it ose t Qeveris s Shteteve t Bashkuara.

Titulli: Strategjia e Zhvillimit pr Territorin e Bashkis Berat

Autorsia dhe kontributet:

Ky dokument u prgatit nga Bashkia Berat me mbshtetjen teknike t Projektit pr Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP) t Agjencis s Shteteve t Bashkuara pr Zhvillim Ndrkombtar (USAID) dhe Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit, nn drejtimin e kryetarit t Bashkis Berat, Z. Petrit Sinaj.

Grupi i puns: Zenel Bajrami, Eneida ela, Rudina Toto, Dritan Shutina, Anila Gjika, Merita Toska, Elton Stafa, Sotir Dhamo, Besnik Aliaj, Iris Hyka, Ada Lushi, Renisa Muka, Arta Alla, Teida Shehi, Silvi Jano, Besmira Dyca, Imeldi Sokoli, Gerti Delli, Ani Shtylla, Ingrid Xhafa, Malvina Disha, Kejt Dhrami, Endri Demneri, Fiona Imami, Fabjola Meaj, Godiva Rrmbeci, Aida Ciro, Erialda Zekthi, Mariana Proko, Ardenis Hoxha, Bledar Blana, Valentina Zotkaj, Elton Nino, Sllavi Dhrami, Luiza Bazaj, Denada Gjoku.

Realizimi grafik: Renisa Muka, Iris Hyka, Ada Lushi, Sonia Jojic

Redaktimi letrar: Lumnie Hasaj

Shtypur n: Shtypshkronja Pegi

ISBN: 978-9928-200-55-6

Shnim i rndSiShm

Ky dokument u prgatit nga Bashkia Berat me mbshtetjen teknike t Projektit PLGP t Agjencis s Shteteve t Bashkuara pr Zhvillim Ndrkombtar dhe Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit.

Pikpamjet e shprehura n kt botim nuk pasqyrojn domosdoshmrisht pikpamjet e Agjencis s Shteteve t Bashkuara pr Zhvillimin Ndrkombtar ose t Qeveris s Shteteve t Bashkuara.

shtjet e analizuara n kt dokument jan diskutuar dhe pr to sht rn dakord me grupet e interesit t Bashkis Berat, n nj proces konsultimi publik, n prputhje me detyrimet ligjore, sipas Ligjit nr. 107/2014, Pr planifikimin dhe zhvillimin e territorit, i ndryshuar.

preambulN cilsin e kryetarit t Bashkis Berat, dshiroj t prshndes grupin e puns pr hartimin e Strategjis s Zhvillimit t Territorit t bashkis son, n kuadr t Planit t Prgjithshm Vendor.

Iniciativa e ndrmarr ka ardhur sigurisht si nevoj pr t prmbushur detyrimet ligjore t prcaktuara n Ligjin nr. 107/2014 Pr planifikimin dhe zhvillimin e territorit dhe akteve nnligjore prkatse. Megjithat, ajo vjen mbi t gjitha si nevoj e bashkis, pr instrumente strategjike, vizionare dhe novatore, prmes t cilave ne t udhheqim zhvillimin e territorit gjat viteve n vazhdim.

Tashm, pas reforms administrative Bashkia Berat sht rritur me rreth 40,000 banor dhe jan shtuar 4 njsi administrative, me shtrirje deri n 20 km nga qendra e qytetit. Kto fakte, prfshir numrin e rritur t burimeve natyrore, prbjn potencialin e shtuar t zhvillimit t Beratit, por edhe sfidat e reja me t cilat prballemi. Prmes dokumentit t strategjis, Bashkia Berat ka nj instrument zhvillimi t orientuar tek turizmi historik dhe kulturor dhe zhvillimi i ago-biznesit si kolona t adresimit t sfidave tona dhe t vnies n funksion t zhvillimi t potencialeve q s bashku zotrojm. Ne synojm t garantojm rritjen e cilsis s jetess s qytetarve tan, prmes zhvillimit t qndrueshm t territorit dhe prmes kthimit t ksaj bashkie n nj vend trheqs pr biznesin dhe konkurrues i denj n rajon.

Duke qn t ndrgjegjshm pr sfidat q parashtron edhe procesi i planifikimit, e mbi t gjitha kontrolli i zhvillimit t territorit, synojm q prmes hartimit dhe zbatimit t instrumenteve t planifikimit, ti kaprcejm me sukses ato dhe t krijojm mundsi pr nxitje t zhvillimit ekonomik, ruajtje t vlerave dhe pasurive natyrore dhe territor t qndrueshm pr brezat e ardhshm. Pr t realizuar kt, stafi i bashkis do t jet i prkushtuar n zbatimin e instrumenteve dhe udhheqjen e zhvillimit drejt prmbushjes s vizionit ton t prbashkt.

S fundmi, dua t falenderoj t gjitha institucionet, t cilat jan treguar bashkpunuese gjat procesit t hartimit t strategjis, veanrisht Ministrin e Zhvillimit Urban dhe Agjencin Kombtare t Planifikimit t Territorit, ministrit e linjs, njsit administrative t bashkis, si dhe t gjith aktort e prfshir gjat proceseve t konsultimeve publike. Falenderoj USAID-in pr mbshtetjen q na ofron prmes Programit pr Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP), si dhe grupin e puns t prbr nga Drejtoria e Planifikimit t Territorit Bashkia Berat, dhe Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit, pr punn cilsore t realizuar deri m tani.

Kryetari i Bashkis

Z. Petrit Sinaj

parathnieQ prej qershorit 2015, qeverisja vendore n Shqipri sht prfshir nga reforma administrative-territoriale. Si rezultat, jan krijuar 61 bashki t konsoliduara, t cilat prballen me sfidat e pushtetit vendor, t shumfishuara si pasoj e rritjes s siprfaqes dhe kompleksitetit territorial, shtimit t detyrave t reja nga reforma e decentralizimit, dhe nevojs gjithmon n rritje pr zhvillim dhe mirqenie sociale dhe ekonomike.

N kto kushte, Bashkia e Beratit, pr tiu prgjigjur sa detyrimeve ligjore, aq edhe sfidave reale, ka punuar intensivisht pr t prgatitur Strategjin e Zhvillimit t saj. Duke pasur parasysh q, jo vetm konceptualisht, por edhe ligjrisht sht pranuar nga palt se planifikimi i territorit prmban nj kohsisht edhe dimensionin strategjik dhe at rregullator, kjo strategji prbn hapin e par t hartimit t Planit t Prgjithshm Vendor t Territorit t Bashkis Berat.

Dokumenti i Strategjis s Zhvillimit t territorit hartohet nga Bashkia Berat me mbshtetjen teknike t Co-PLAN, Instituti pr Zhvillimin e Habitatit, n kuadr t Projektit t USAID-it pr Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP). Prmbajtja e dokumentit t Strategjis s Zhvillimit t territorit mbshtetet n Ligjin nr. 107/2014, dat 31.07.2014, Pr Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit, i ndryshuar dhe n aktet nnligjore t tij. Veanrisht, si baz referuese sht Vendimi i Kshillit t Ministrave nr. 671, dat 29.07.2015, Pr miratimin e rregullores s planifikimit t territorit.

Megjithat, pr shkak t natyrs mjaft komplekse dhe shum dimensionale q ka ky dokument, duke mbuluar nevoja t territorit urban dhe rural, gjat hartimit t tij jan referuar edhe akte t tjera ligjore e nnligjore si dhe dokumente udhzuese. Ndr m t rndsishmet jan:

Ligji nr. 7850, dat 29.07.1994 Kodi civil i Republiks s Shqipris, i ndryshuar;

Ligji nr. 8378, dat 22.07.1998 Kodi rrugor i Republiks s Shqipris, i ndryshuar;

Ligji nr. 9317, dat 18.11.2004 Kodi hekurudhor i Republiks s Shqipris;

Vendimet e KKT-s n 3 vitet e fundit, n lidhje me prcaktimin e shtjeve, zonave dhe objekteve t rndsis kombtare;

Manuali teknik Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit n Shqipri; etj.

Metodologjia e ndjekur gjat hartimit t ktij dokumenti sht mbshtetur mbi prcaktimet ligjore pr sa i prket strukturs s instrumenteve (dokumenteve t planifikimit) dhe procesit q duhet t ndiqet. Kshtu, pr nga ana prmbajtsore, ky dokument prmban kapitullin e analizave, duke veuar ktu analizn e metabolizmit, por edhe analiza territoriale dhe social-ekonomike, q hapin shtegun pr analizat e thelluara n vijim t hartimit t Planit. M pas, paraqiten prfundimet prfshir edhe analizn e pikave t forta, t dobta, mundsive dhe rreziqeve, si dhe hapa drejt nj vizioni rajonal, pr kontekstin m t gjer, n t cilin ndodhet Bashkia e Beratit.

Pjesa e dyt e dokumentit fokusohet n vizionin vendor t zhvillimit territorial, mjedisor e social-ekonomik, s bashku me objektivat dhe programet strategjike t zhvillimit. M pas, sht hartuar plani i veprimit me afate kohore dhe konsiderata financiare si dhe nj list e projekteve prioritare e strategjike t zhvillimit lokal territorial, pr t cilat bashkia ka gatishmrin t aplikoj pr fonde dhe t prgatit projekte teknike.

Ky dokument ndrtohet jo vetm mbi bazn e analizave shkencore e territoriale, por edhe t nevojave dhe dshirave t shprehura nga banor dhe grupet e ndryshme t interesit n Bashkin Berat. Gjat periudhs s hartimit t tij, jan realizuar t paktn 3 dgjesa publike, nga nj pr do faz t hartimit t dokumentit (nisma, analiza, vizioni), si dhe jan kryer takime t ngushta me ekspert vendor, prfaqsues t biznesit e aktor t tjer q operojn n kt territor. Po ashtu, jan realizuar shum vizita n terren e institucione publike me qllim grumbullimin sa m t efektshm t informacionit dhe krijimin e bazs s t dhnave n sistemin gjeografik t informacionit.

N vijim, Bashkia e Beratit do t punoj ngushtsisht me projektin PLGP pr t kaluar n hapat ligjore e teknike t hartimit t Planit t Prgjithshm (prdorimi i toks, infrastrukturat, mjedisi) dhe t rregullores s tij. Finalizimi i Planit t Prgjithshm t Territorit do t jet nj nga arritjet m t para t nj bashkie t re, t krijuar pas reforms territoriale dhe me dshirn e vullnetin pr t`iu prgjigjur nevojave afatgjata t qytetarve, si dhe pr t prballur sfidat e zhvillimit t qndrueshm t territorit.

TABELA E PRMBAJTJES

1.SfidAT E BAShkiS BERAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1 Tendencat kryesore t zhvillimit t pas viteve 90-t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

1.1.1 Policentrizmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.2 Territori dhe mjedisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.2.1 Vlersim i kushteve fizike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.2.2 Metabolizmi i territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.2.3 Mjedisi, ekosistemet dhe ndotja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

1.3 Zhvillimi ekonomik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

1.4 Mirqenia social-ekonomike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

1.4.1 Demografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

1.4.2 Analiza social-ekonomike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

1.4.3 Shndetsia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521.5 Prdorimi i toks dhe infrastrukturat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

1.5.1 Prdorimi i toks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

1.5.2 furnizimi me uj dhe ujrat e zeza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

1.5.3 infrastruktura rrugore dhe transporti pr Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

1.5.4 Menaxhimi i mbetjeve t ngurta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

1.6 Rndsia kombtare n territor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

1.6.1 Monumente kulture . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

1.6.2 Zona t mbrojtura natyrore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

1.6.3 Menaxhim i integruar i burimeve ujore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

1.6.4 Tokat bujqsore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

1.6.5 Pyjet, drufrutort dhe kullotat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1.6.6 Zonat industriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1.6.7 T tjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

1.7 financat vendore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

1.8 Qeverisja dhe prgjegjsia sociale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

1.8.1 decentralizimi i Qeverisjes dhe strukturat prkatse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

1.8.2 Vshtirsit e Qeverisjes Vendore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

1.8.3 Perceptimet qytetare n lidhje me qeverisjen e tyre vendore, format e

organizimit komunitar dhe bashksia e OJf-ve, instrumente t transparencs, etj. . . . . . . . 67

1.9 Procese dhe dokumente planifikimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1.9.1 Plani Rregullues i Beratit i Vitit 1983 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1.9.2 Studim pr Planin e Prgjithshm Rregullues t Qytetit t Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1.9.3 Plani i konsoliduar Urban i Bashkis Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1.9.4 Plane Strategjike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

1.9.5 Studime dhe projekte t pjesshme urbane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

1.9.6 Prfundime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

1.10 Mbi drejtimin e zhvillimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

1.10.1 koncepti rajonal i zhvillimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

1.10.2 Prfundime dhe analiza SWOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

2. ViZiONi i T ARdhMES PR BERATiN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

2.1 Objektivat strategjik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

2.2 Konsiderata financiare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3. PLANi i VEPRiMiT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

3.1 Plani i veprimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

3.2 Sistemet e territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

4. PROJEkTET PRiORiTARE T ZhViLLiMiT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

ShNiME dhE REfERENcA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

LiSTA E fiGURAVE

figura 1: Pozicionimi i Bashkis Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

figura 2: fazat e zhvillimit t vendbanimeve n vite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

figura 3: Shtimi i siprfaqes s ndrtuar 1990 - 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

figura 4: harta e Zonave funksionale Urbane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

figura 5: harta e Zonave t mundshme t integrimit - Mbivendosja e izokroneve 45 . . . . . . . . . . . . . 19

figura 6: fluksi i energjis n rajon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

figura 7: fluksi i ujit n rajon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

figura 8: Bilanci i energjis, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

figura 9: harta e ujrave siprfaqsor, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

figura 10: fluksi i ushqimit n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

figura 11: Prodhimet bujqsore (n kton), Bashkia Berat 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

figura 12: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n kton), n Bashkit: Berat, Lushnj,

fier, Elbasan dhe kuov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

figura 13: Prodhimet bujqsore pr periudhn 2012-2013-2014 (n kton), Qarku Berat . . . . . . . . . . 29

figura 14: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n ton), n Qarkun: Berat, fier dhe Elbasan . . . . . . . . . 30

figura 15: Prodhimet blegtorale (n ton), Bashkia Berat 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

figura 16: Prodhimet blegtorale n vitin 2014 (n ton), n Bashkit: Berat, Lushnj,

fier, Elbasan dhe kuov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

figura 17: fluksi i mbetjeve n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

figura 18: Burimet ujore dhe akuifert e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

figura 19: harta e marrjes s kampioneve pr monitorim n Osum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

figura 20: ph i ujrave t Osumit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 21: Vlerat e nevojs biologjike pr oksigjen dhe oksigjeni i tretur n osum . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 22: Lnda e ngurt pezull dhe e tretur n Osum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 23: Amoniaku, nitratet dhe nitritet n Basenin e Lumit Osum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

figura 24: Metalet e rnda n Basenin e Lumit Osum: Pb, cd, Ni, fe, dhe cr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

figura 25: Metalet e Rnda n Basenin e Lumit Osum: Mg dhe Zn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Figura 26: Klasifikimi dhe shtrirja e akuiferve n Qarkun e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

figura 27: harta hidro-gjeologjike, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

figura 28: Vatrat e nxehta mjedisore n territorin e Bashkis Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

figura 29: Struktura e VShB, Qarku Berat 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

figura 30: korridoret dhe zonat industriale t territorit t Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

figura 31: harta e ndrveprimit ekonomik n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

figura 32: harta e vendndodhjes s biznesit t madh n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

figura 33: harta e sektorve t ekonomis n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

figura 34: Struktura moshore e Beratit, 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

figura 35: Numri i banorve n mosh pune n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

figura 36: Punsimi sipas nivelit arsimor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

figura 37: Punsimi sipas degve t ekonomis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

figura 38: Punkrkues t papun t regjistruar (femra dhe meshkuj), 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

figura 39: Shkalla e papunsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

figura 40: Statusi i punsimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

figura 41: Burimi i t ardhurave t njsis ekonomike familjare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

figura 42: Sistemet e territorit, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

figura 43: Shrbimi i ujsjells-kanalizimeve n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

figura 44: Rrjeti i tubacioneve dhe kanaleve n qytetin e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

figura 45: Zona e mbrojtur e kishs s Shn Mris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

figura 46: kontributi i njsive n ecurin e t ardhurave totale t Bashkis Berat

(grafiku majtas, n pik %); Kontributi sipas burimit n t ardhurat totale (grafiku djathtas, n pik %). . . . . . 63

Figura 47: Kontributi sipas burimeve n shpenzime totale (n pik %, grafiku majtas);

Kontributi sipas programeve n shpenzimet totale (n pik %, grafiku majtas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

figura 48: Shpenzimet totale sipas prdorimit dhe funksioneve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

figura 49: Plani Rregullues i Qytetit t Beratit: prdorimi i toks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Figura 50: Kufijt e qendrs historike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

figura 51: Zonat buferike rreth qendrs historike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

figura 52: kriteret e rajonit t studimit Studime t tjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

figura 53: kriteret e rajonit t studimit Sistemi urban dhe infrastruktura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

figura 54: kriteret e rajonit t studimit Sistemi natyror . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

figura 55: kriteret e rajonit t studimit Analiza historike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

figura 56: kriteret e rajonit t studimit koncepti i rajonit t Studimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

figura 57: Potenciali turistik dhe zonat n presionin e ndotjes mjedisore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

figura 58: koncepti i zhvillimit t rajonit korridoret e levizjes dhe hierarkia e qendrave dhe lidhjeve . .75

figura 59: koncepti i zhvillimit t rajonit Skema e korridoreve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

figura 60: koncepti i zhvillimit t rajonit Nnrajonet e lvizjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

figura 61: koncepti i zhvillimit t rajonit Ndrthurja e sistemeve dhe qendrsive . . . . . . . . . . . . . . . 78

figura 62: harta e Vizionit, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

figura 63: Skem e shprndarjes s fashave dhe qendrsive kryesore t

propozuara pr zhvillimin e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

figura 64: Propozimet n sistemet e territorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

figura 65: Rikonstruksion i segmenteve rrugore n qytetin e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

figura 66: Rikonstruksion i segmenteve rrugore n njsit e Bashkis Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

figura 67: Ndrtimi i unazs (ByPass-it) t qytetit t Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

figura 68: Rehabilitimi i shtratit t Lumit Osum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

figura 69: Rikonstruksion dhe ndrtimi i sistemit t kanalizimeve dhe ujsjellsit . . . . . . . . . . . . . . . . 115

figura 70: Rikonstruksion i Stadiumit t Vjetr, Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

figura 71: Rikonstruksion i fasadave t godinave t vendosura n hyrje t qytetit. . . . . . . . . . . . . . . . . 119

figura 72: Rikonstruksion i hapsirave urbane n lagjen Murat elebiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

figura 73: Rishikim i seksioneve perndimore dhe piks jugore (Tabja) t mureve t kalas . . . . . . . . 123

figura 74: Sistemimi i parkut me pisha n faqen lindore t kalas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

figura 75: Restaurim dhe mirmbajtje e pamjes s jashtme arkitektonike

t lagjes Mangalem (16 banesa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

figura 76: Rikonstruksion i shkollave n njsit e Bashkis Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

figura 77: Evidentimi dhe ndrtimi i itinerareve natyrore dhe kulturore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

figura 78: Rikonstruksion i godinave t amortizuara dhe ndrtimi i infrastrukturs pr

mbrojtjen ndaj zjarrit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133

figura 79: Menaxhimi i mbetjeve t ngurta, ndrtimi i nj Landfilli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

figura 80: Prmbledhje e projekteve prioritare t zhvillimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

LiSTA E TABELAVE

Tabela 1: Ndarja administrative e Bashkis Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Tabela 2: hEc-et, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Tabela 3: Rezultatet e censusit t Popullsis dhe Banesave 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Tabela 4: Bilanci i energjis elektrike, 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Tabela 5: Njsit Ekonomike familjare sipas llojit kryesor t energjis s prdorur

pr ngrohje dhe zons urbane dhe rurale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Tabela 6: fluksi i ushqimit, prodhimet bujqsore dhe blegtorale n Bashkin Berat . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Tabela 7: Prodhimet dhe konsumi (treg dhe eksport) pr Qarkun e Beratit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Tabela 8: Ndarja e bashkive sipas sektorit ekonomik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Tabela 9: Popullsia sipas gjendjes civile, viti 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Tabela 10: Popullsia sipas gjendjes civile, 2011-2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Tabela 11: Popullsia rezidente, sipas grupmoshave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Tabela 12: Koeficientet e varsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Tabela 13: Projeksioni i popullsis, Bashkia Berat, 2011-2031 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Tabela 14: Niveli arsimor i prfunduar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Tabela 15: Vitet mesatare t shkollimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Tabela 16: hapsirat arsimore t njsive dhe standardet e projektimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Tabela 17: Punkrkues t papun t regjistruar n Qarkun Berat n vitin 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Tabela 18: Punkrkues t papun afatgjat n Qarkun Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Tabela 19: Numri i poliklinikave, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Tabela 20: Numri i qendrave shndetsore, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Tabela 21: Numri i ambulancave, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 22: Numri i konsultoreve t fmijve, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 23: Numri i konsultoreve t gruas, Qarku Berat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 24: Numri i spitaleve, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 25: Numri i shtretrve, Qarku Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Tabela 26: Shprndarja e sistemeve t territorit, Bashkia Berat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Tabela 27: Shrbimi i furnizimit me uj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Tabela 28: kapacitetet e burimeve ujore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Tabela 29: krkesa totale pr uj n vitin 2015 pr tre kategorit e konsumatorve . . . . . . . . . . . . . . 56

Tabela 30: Ndarja e infrastrukturs s Bashkis Berat sipas kodit rrugor dhe sipas funksionit . . . . . . . 57

16

I. SfIdat e BaShkIS BeRat

1.sfidat e bashkis beRat

Bashkia e Beratit shtrihet n krahinn malore t Shqipris jugore dhe pjesrisht n ultsirn perndimore n t dy ant e rrjedhs s mesme dhe t poshtme t Lumit Osum, i cili kalon prmes qytetit t Beratit.

Shtrirja n kto dy krahina t ndryshme fiziko-gjeografike, ndikon n ndryshueshmrin e relievit t territorit, t kushteve fizikogjeografike nga perndimi n lindje e nga veriu n jug, e t peizazheve gjeografike.

Me ndarjen e re administrative, Bashkia Berat, prfshin brenda juridiksionit t saj administrativ qytetin e Beratit, njsit Roshnik, Otllak, Velabisht dhe Sinj.

Siprfaqja e Bashkis Berat sht 380 km, nga 22.4 km q ishte para Reforms Administrative Territoriale 2014. Ndryshimi i kufirit territorial sht sfid pr bashkin n zhvillimin e mtejshm.

Bashkia Berat kufizohet n veri me Bashkin Kuov, n

lindje me Bashkin e Gramshit, n juglindje me Bashkin Polian e Skrapar, n perndim me Bashkin Mallakastr e Fier.

Bashkia Berat, sht qendra me e rndsishme, demografike, administrative dhe ekonomike e Qarkut Berat.

Qyteti i Beratit gjendet 58m mbi nivelin e detit dhe ka nj siprfaqe prej 22.4 km prej s cils siprfaqe urbane jan 6.3 km. Ai pozicionohet:

125 km larg kryeqytetit t Shqipris dhe Aeroportit Nn Tereza

92 km nga Porti i Durrsit

85 km nga Porti i Vlors

212 km nga Saranda dhe

250 km nga pikat kufitare t Kakavijs dhe Kapshtics.

Bashkia Qendra e Bashkis

Njsit administrative

prbrse

Siprfaqja (km)1 Fshatrat/Qytetet n prbrje t tyre

2

Berat Qyteti Berat

Berat 19 Qyteti Berat

Otllak 52.7 Lapardha 1, Lapardha 2, Qereshnik, Balibardh, Dyshnik, Morav, Ullinjas, Vodz e siprme, Orizaj, Otllak.

Velabisht 93.2Malinat, Bil, Drobonik, Bardhaj i Ri, Starov, Veterrik,

Remanic, Gjoroven, Paliksht, Veleshnj, Duhanas, Kodras, Velabisht.

Sinj 138.5Mbolan, Mjeshov, Mbreshtan, Galin, Sadovic, Paftal, Kamisht, Levan, Velan, Osmenezez 1, Osmenezez 2,

Plashnik i Vogl, Molisht, Sinj.

Roshnik 78.7Bogdan i Poshtm, Bogdan i Siprm, Dardh, Karkanjoz, Kostren i Madh, Kostren i Vogl, Mimias, Perisnak, Qaf

Dardh, Vojnik, Rabjak, Roshnik Qendr, Roshnik i Vogl.

Tabela 1: Ndarja administrative e Bashkis Berat

Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015

17Strategjia e Zhvillimit BASHKIA BERAT

Berati njihet pr arkitekturn, vlerat historike, kulturore, artistike dhe fetare. sht qendr ndrkombtare e trashgimis kulturore (lagjet tradicionale t Mangalemit, Gorics dhe kalas, Muzeu Kombtar i Ikonografis Onufri dhe galerit tjera, muze, kishat, xhamit). Historia 2,400 vjeare e bn at ndr qytetet m t vjetr t vendit ton.

I shpallur Qytet Muze n vitin 1961 dhe aktualisht pjes e lists t UNESCO-s si nj qytet i Trashgimis Kulturore Botrore. N skajin lindor t territorit t saj, bashkia ka nj pjes t Parkut Kombtar t Tomorit (2,416 m), ndrsa n perndim prfshin Malin e Shpiragut (1,218 m).

Sektort kryesor mbi t cilt mbshtetet ekonomia e Bashkis Berat jan bujqsia dhe turizmi. Vlerat e spikatura

turistike t cilat lidhen me qytetin muze 2,400 vjear t Beratit, parkun kombtar t Tomorit dhe mjedise t tjera natyrore me flor dhe faun shum t pasur jan kthyer n mundsi punsimi dhe zhvillimi ekonomik pr Beratin. Ekonomia e qytetit t Beratit mbshtet n shrbime. Njsit Otllak, Roshnik, Velabisht dhe Sinj kan ruajtur karakterin rural. Sektori kryesor i ekonomis n kto njsi sht bujqsia. Kultivimi i pemve frutore, ullinjve dhe vreshtaris sht parsor n kto zona. Edhe blegtoria dhe prpunimi i produkteve t mishit dhe qumshtit jan t zhvilluara n kto njsi.

Berati sht zhvilluar si qendr rajonale pr agrobiznesin, tregtin dhe turizmin. Kjo si rrjedhoj e pozicionimit gjeografik dhe aksesit me rrugt kombtare.


Figura 1: Pozicionimi i Bashkis Berat

Kufijt e Bashkive LumenjRrug KryesoreRrug DytsoreHekurudhTAP

Kufiri i bashkis BeratQarku Berat

Qendr urbane kryesoreQendr urbane dytsore

strategjia e Zhvillimit bashkia beRat

18


1.1 TeNdeNcaT kryeSore T zhvillimiT T PaS viTeve 90-T

Bashkia e Beratit ka qen ndr qytet m t zhvilluar n periudhn e regjimit komunist, dallohej si pr prodhimin bujqsor e blegtoral, ashtu edhe pr at industrial. N kt qytet ka qen tepr e zhvilluar industria duke prfshir kombinatin e tekstileve, kombinatin ushqimor dhe uzinn e baterive. Me rnien e regjimit komunist, privatizimi i toks solli ndryshime thelbsore n prdorimin e toks rurale dhe urbane. Duke tjetrsuar prdorimin e toks bujqsore n tok urbane nprmjet nj proesi t pakontrolluar. Gjat 25 viteve t lvizjes s lir, Bashkia e Beratit prjetoi rritje t zonave urbane nprmjet ndrtimeve informale. Sistemi i kooperativave bujqsore dhe shum zona industriale u mbylln ose u shkatrruan. Papunsia e lart, niveli i ult i prodhimit bujqsor, si dhe mungesa e shrbimeve, nxitn migrimin masiv t popullsis, i cili vazhdon me ritme t larta edhe n kto pes vitet e fundit. Raporti midis t ardhurve dhe t larguarve n vitin 2014 ishte 30% t ardhur dhe 70% t larguar.

Rritja e popullsis rriti presionin e zhvillimit urban. Prqendrimi i popullsis n qytet solli nevojn e shtimit

t ndrtimeve, t cilat brenda nj periudhe kohore t shkurtr, ndryshuan trsisht pamjen e qytetit. Presioni i lart i zhvillimit dhe zhvillimi i pakontrolluar, rikthimi i prons private dhe lvizja e lir ishin faktort kryesor q kontribuuan n pamjen e qytetit sot. N Bashkin Berat u ndrtuan banesa individuale nga banort q u zhvendosn duke krijuar zonat informale. Zhvillimi i vendbanimeve ka tre momente kohore t rndsishme:

Para viteve 1990,

Deri n vitin 2007,

Deri n vitin 2013.

Ashtu si u theksua m lart presioni i zhvillimi gjat periudhs s tranzicionit dhe paprgatitja e institucioneve qendrore dhe lokale pr tiu prgjigjur ktij zhvillimi nprmjet planifikimit solli zhvillim t pakontrolluar duke shkaktuar probleme mjedisore si dhe pamundsi pr investime private dhe publike. N vijim do t evidentohen nj pjes e problemeve, potencialet dhe mundsit e Bashkis Berat nprmjet analizave. Mbshtetur n kto analiza jan prcaktuar projektet pr zhvillimin e territorit t cilat mund t kapitalizohen nga bashkia apo palt private t interesuara n zhvillimin e aktiviteteve t ndryshme n bashki.

Figura 2: fazat e zhvillimit t vendbanimeve n vite


Kufiri i Bashkis

Rritja e vendbanimeve 2007-2013Ujra siprfaqsor

Vendbanimet para 1990

Rritja e vendbanimeve 1990-2007

Kufiri i Njsive Administrative

Figura 3: shtimi i siprfaqes s ndrtuar 1990 - 2013

Burimi: Co-PLaN, 2015

Berat otllak velabisht Sinj roshnik

Deri n 1990 2,626,840 1,935,295 1,879,360 1,902,971 1,193,629

1990-2007 2,852,509 2,236,854 1,717,951 722,739 437,091

2008-2013 37,838 296,207 70,027 33,963 10,782


1.1.1 Policentrizmi

Shtrirja territoriale, dendsia e banimit, komunikimi pr pun e shrbime dhe vazhdimsia e zons s banuar n dy dekadat e fundit, e kan klasifikuar Beratin (para ndarjes territoriale) si qendr aglomerati3 dhe s bashku me Kuovn (gjithashtu qendr) dhe 3 njsi rrethuese (Perondi, Otllak dhe Ura Vajgurore) si aglomeratin e Berat-Kuovs (aglomerat bipolar). Nga kto njsi, Bashkia e Beratit prfshin vetm 2 (Beratin dhe Otllakun), popullsia e t cilave prbn 76% t popullsis4 s bashkis pas reforms.

Ky lloj zhvillimi territorial, nse shoqrohet edhe me disa parametra t tjer morfologjik e funksional (Prodhimi i Brendshm Bruto - PBB, numri i udhtarve me transport publik, numri i studentve, etj.) prcakton llojin e modelit policentrik ose jo t territorit prkats. Studimi i policentrizmit bazohet n rndsin e tij si objektiv i Bashkimit Evropian (BE)5, fillimisht i prezantuar nga Perspektiva Evropiane e Zhvillimit Hapsinor (European Spatial Development Perspective ESDP)6 dhe m pas i zbrthyer n politikn e BE pr zhvillim rajonal, n politikn e transportit, etj. Sipas ktyre dokumenteve, sistemet policentrike jan m efikase, m t qndrueshme dhe territorialisht m t balancuara se sa ato monocentrike,

Figura 4: harta e Zonave funksionale Urbane Figura 5: harta e Zonave t mundshme t integrimit - Mbivendosja e izokroneve 45

Burimi: iNstat, 2011; Prgatiti: Co-PLaN, 2015 Burimi: iNstat, 2011; Prgatiti: Co-PLaN, 2015

20


apo t shprhapura (ESDP, 1999)7. Kto sisteme sigurojn ekonomi t shkalls, kohezion dhe mbrojtje t mjedisit. Pr t studiuar policentrizmin n Shqipri, Co-PLAN u bazua n hartn e 17 aglomerateve shqiptare t INSTAT, duke shtuar edhe informacionin (e prodhuar nga Censusi 2011) mbi lvizjet ditore pr n pun (baseni i punsimit8), e duke krijuar Zonat Funksionale Urbane (ZFU).

Shtat tregues t policentrizmit morfologjik u analizuan pr do ZFU, dhe shtat tregues t policentrizmit funksional u prshkruan9. Treguesit e policentrizmit morfologjik u kombinuan n 3 indekse dhe kto t fundit u kombinuan n indeksin e policentrizmit. N kt kndvshtrim, Shqipria sht tejet monocentrike sa i prket indeksit t madhsis (97 nga 100) dhe t lidhshmris (72 nga 100), pr shkak t prqendrimit t popullsis dhe PBB-s10 n ZFU-n e Tirans dhe aksesueshmris s lart t ZFU-ve Tiran e La krahasuar me t tjerat. Por Shqipria sht policentrike (28 nga 100) sa i prket indeksit t vendndodhjes pr shkak t shprndarjes thuajse uniforme n t gjith territorin t 18 qendrave. Pozicionimi i qendrave, edhe pse funksionalisht flasim pr nivel t lart monocentrizmi, sht potencial n favor t mbshtetjes s nj zhvillimi policentrik n nivel vendi dhe duhet shfrytzuar si i till.

ZFU-ja e Berat-Kuovs nuk mbivendoset me ZFU-t fqinje dhe ka nj popullsi prej 116,653 banor, ku Bashkia e Beratit prbn 54%. Vet ZFU-ja edhe pse mbulon m pak se gjysmn e territorit t Qarkut t Beratit, prfshin 78% t popullsis s tij. Ky sht tregues pr nj nivel t lart monocentrizmi fizik, ku popullsia prqendrohet n qendrat e aglomeratit. N fakt edhe nse shohim hartn e shprndarjes n territor t zonave t ndrtuara vihet re prqendrimi prgjat ngushtics s Osumit n Berat dhe sigurisht n polin tjetr t aglomeratit, n Kuov. Midis ktyre poleve kemi nj shprndarje piksore t qendrave t banuara npr territor, q vjen duke u venitur sa m shum lvizim drejt zonave malore dhe me akses t dobt.

Nj tjetr analiz e realizuar sht ajo e policentrizmit potencial, e cila tregon mundsin e nj rajoni pr t qen qendr interesi pr investime e zhvillim, duke ndryshuar kshtu hartn e zhvillimit policentrik e rajonal. Pr kt qllim, pr do qendr aglomerati/ZFU-je u vizatua izokroni 45-minutsh (duke bashkuar t gjitha pikat n hart n t cilat mund t arrihet nga qendra pr 45 minuta udhtim me transport rrugor). Izokroni 45-minutsh prcakton hapsirn e lvizjes ditore vajtje-ardhje t pranueshme pr n pun. do bashki, sht parimisht e interesuar t investoj brenda nj hapsire t till pr t shtuar infrastrukturat dhe shrbimet e pr t rritur cilsin e tyre, n funksion t ekonomis s shkalls dhe zhvillimit

ekonomik. Izokroni 45-minutsh i Beratit mbulon pjesn m t madhe t territorit t bashkis, duke ln jasht periferit m malore e madje shtrihet deri n Polian n jug. Sigurisht ky izokron mbulon Bashkin e Kuovs dhe shtrihet deri n kufi me Lushnjen. N pjesn veriore (Kuov), izokroni i Beratit mbivendoset me t Fierit dhe veanrisht t Lushnjes, duke evidentuar Kuovn e Urn Vajgurore si dy bashki me mbulim t mir si nga Lushnja e Fieri dhe nga Berati, sa i prket interesit t ardhshm pr investime si zon e mundshme punsimi.

Analiza e policentrizmit (aktual dhe potencial) e paraqet Bashkin e Beratit si nj zon relativisht periferike ndaj flukseve t lvizjes, prqendrimit t popullsis, interesit pr punsim, numrit t studentve dhe vlers s shtuar bruto. Nga ana tjetr, Berati renditet mir pr numrin e hoteleve, edhe pse kto t fundit nuk mbshteten nga nj aktivitet ekonomik e turistik n rritje. Ky lloj periferaliteti lidhet edhe me pozicionimin e Beratit n skaj t nj aksi kombtar dhe n rrz t nj zone t thell malore dhe me vlera mjedisore. Ky pozicion ka edhe avantazhet e veta, pasi Berati sht afr qendrsis me potencialin m t lart pr investime publike (Ura Vajgurore-Roskovec-Lushnje-Belsh-Crrik-Peqin), por njkohsisht sht port hyrse pr n nj nga zonat m t vlefshme t turizmit malor e natyror n Shqipri. N vijim do t flitet se mund t shfrytzohet ky avantazh konkurrues n funksion t zhvillimit ekonomik n Bashkin e Beratit.

1.2 TerriTori dhe mjediSi

1.2.1 Vlersim i kushteve fizike

Berati shtrihet n krahinn malore jugore, n Albanidet Jugore, me shkmbinj karbonatik t mesozoit e m pak formime terrigjene e kuaternare, si dhe bn pjes n tri zona tektonike (Jonike-rreth 90%, e Krujs dhe e Sazanit)11. Territori ku kalon lugina e Lumit Osum n Bashkin Berat, prbhet nga shkmbinj karbonatik t kretakut dhe paleocen-eocenit, si dhe nga flishi i paleogjenit e neogjenit. N kt zon ka nj larmi litologjike, me evolucion morfologjik e lvizjet tektonike q kan hapur luginn dhe kan shkaktuar kontraste t theksuara midis pjesve t saj. N qytetin e Beratit, Lumi Osum ka ar trthor strukturn antiklinale t Beratit, ku ka formuar grykn antecedente t thell e t ngusht t Gorics me gjatsi rreth 600-700 m e gjersi n shtrat 50-60 m, q shkon 2-3 km n Uznov dhe nj gjersi q shkon deri n 700-900 m. Kjo lugin prgjithsisht sht n fazn e pjekuris12.


Qyteti i Beratit sht nj ndr qytetet m t vjetrat t Shqipris, me nj trashgimi t veant kulturore/historike, i shpallur Qytet Muze n vitin 1961 dhe aktualisht pjes e lists t UNESCO-s si nj qytet i Trashgimis Kulturore Botrore. N skajin lindor t territorit t saj, bashkia ka nj pjes t Parkut Kombtar t Tomorit (2,416 m), ndrsa n perndim prfshin Malin e Shpiragut (1,218 m).

Zona ka nj ndrtim gjeologjik t thjesht, m i rregullt i krahasuar me zonat e tjera. Tipari m karakteristik morfografik i relievit t saj sht ndrthurja shum e rregullt e vargjeve malore me luginat q pasqyrojn ndrthurjen e strukturave kryesore t krahins, t antiklinaleve me sinklinalet. Nga pikpamja klimatike qyteti i Beratit karakterizohet nga nj klim mesdhetare, fushore, me dimr t but e t lagsht dhe ver t nxeht e t that. Pozita e favorshme gjeografike e tij bn q qyteti t ket mesatarisht 300 dit me diell n vit. Temperatura mesatare vjetore sht 15.9C, ku muaji m i ftoht sht Janari (me temperatura mesatare prkatsisht pr dhjetvjeart 71 - 80 dhe 80 - 90 prej 7.2C dhe 6.5C) e muaji m i nxeht sht Korriku (temperatur mesatare 24C). Stina e vjeshts sht m e ngroht se ajo e pranvers, pr shkak t ndikimit t detit, ku errat deprtojn leht prmes fushs s Myzeqes n drejtim t qytetit. Amplituda vjetore e temperaturs sht 17.5C.

Regjimi i errave sht i lkundshm n zonn e Beratit, si pasoj e ndryshimit t vazhdueshm t trysnis atmosferike t qendrave barike. Errat juglindore jan m t forta gjat muajve t ftoht, me maksimumin e vlers n nntor dhe minimum n gusht. Mbizotrimi i ksaj ere dhe ngritja e saj e shpejt n % shpjegohet me forcimin e ciklonit t Islands, ndrsa rnia pas nntorit shpjegohet me ndikimin e anticiklonit t Siberis. Po ashtu bie ndikimi i qendrs lokale t Tomorit, q shkakton ern karakteristike t Tomorit me drejtim juglindje. N mars-gusht kemi forcimin e anticiklonit t Azoreve, q sjell uljen e prsritjes n % t juglindjes, duke ndryshuar drejtimin e errave n t kundrt. Shpejtsia minimale e ers sht n shtator (0.8m/s-0.9m/s, si pasoj e ndikimit t azoreve dhe shpejtsis s vogl t zhvendosjes s masave ajrore t mbarsura me lagshti t Islands. Kemi gjithashtu dhe ndikimin zbuts minimal t Lumit Osum). Vlera maksimale sht n Shkurt (10m/s). Kjo lidhet me uljen e sasis s reshjeve dhe ndikimin e anticiklonit t Siberis q sjell nj shpejtsi n zhvendosjen e masave ajrore13. Reshjet gjithashtu ndikohen nga fenomenet e msiprme. Reshjet jan t rregullta. Sasia mesatare vjetore e reshjeve sht 928 mm, me sasin m t madhe t tyre n Tetor-Nntor. Muaji m i that sht korriku me mesatare 291mm pr periudhn 71-80 dhe 26mm pr periudhn 80-9014.

1.3.1 Metabolizmi i territorit

Analiza e Metabolizmit trajton flukset n territor/qytet urban. Sipas nenit 2 t VKM, nr. 671, Pr miratimin e rregullores s planifikimit t territorit, metabolizmi i territorit sht nj model q prdoret pr identifikimin dhe analizn e flukseve t materialeve dhe energjis brenda territoreve t caktuara. Ky model ofron nj kuadr nprmjet t cilit studiohen ndrveprimet e sistemeve natyrore dhe njerzore n rajone t caktuara. Flukset e analizuara jan: fluksi i energjis, fluksi i ujit, fluksi i ushqimit dhe fluksi i mbetjeve. Analizimi i flukse bhet nprmjet identifikimit t hyrjeve dhe daljeve pr secilin fluks q merret n analizim. Ato krijojn nj tablo t plot t mnyrs s funksionimit t territorit, duke evidentuar potencialet dhe burimet q e bjn territorin t funksionoj si nj i tr. Fluksi i energjis dhe fluksi i ujit do t analizohen si fillim n nivel rajoni dhe m pas n nivel bashkie. Burimet e energjis kan ndikim dhe menaxhohen n rang kombtar, pavarsisht territorit ku ndodhen. Uji q gjendet n nj sistemin urban (q analizon fluksi i ujit) vjen nprmjet burimeve nntoksore (q nuk i prkasin territorin t nj bashkie nga ana administrative) apo burimeve siprfaqsore, duke kaluar n disa sisteme t ndryshme urbane. N kt rast, kur kalon n sisteme t ndryshme urbane (rasti i lumenjve), sjell me vete edhe ndotje q merr gjat rrugs. Burimet ujore menaxhohen n nivel baseni ujmbledhs dhe n nivel kombtar.

energjia n rajon

Rajon q prbhet nga bashkit: Rrogozhin, Divjak, Fier, Lushnj, Peqin, Belsh, Crrik, Patos, Mallakastr, Ura Vajgurore, Kuov, Berat, Gramsh, Elbasan, Prrenjas, Librazhd, Pogradec15 ka burime t shumta energjie. Pjesa kryesore e energjis q prftohet nga hidrokarburet n Shqipri sht e prqendruar n kt zon. Kompanit q operojn n kt territor pr nxjerrjen e nafts jan: Bankers (Patos-Marinz), TransAtlatic (Ballsh, Cakran, Gorisht, Delvin), Sherwood (Kuov), Trans oil group (Visok); Phoenix (Amonic). Energjia e hidrokarbureve z pjes t rndsishme. Edhe energjia hidrike vazhdon t mbetet nj nga burimet kryesore e energjis.

Lumenj si Shkumbin, Osumi, Devolli prdoren pr prodhimin e energjis hidriken nprmjet hidrocentraleve t instaluar dhe atyre q po ndrtohen. Energjia hidrike, vazhdon t mbetet burim kryesor energjie pr konsumatort familjar por edhe pr bizneset, industrit apo institucionet, si mund t shihet edhe m posht.

Burimet alternative t energjis, si dielli, era, energjia gjeotermale, shfrytzohen shum pak. Potencialet q ka

22


NE

E

SE

NW SW

W

12 10 8 6 4 20N S

(Bur

imi:

Ener

gjia

e E

rs A

KBN

)

Vij

e p

and

rpre

r t

rego

n fr

ekue

ncat

e e

rs

Vij

e n

drp

rer

tre

gon

shpj

ets

in

e er

s

BIO

MA

SA

Zon

at p

oten

cial

e p

r sh

fyt

zim

in e

ene

rgjis

gj

eote

rmal

e (

tem

p to

ks

n t

hell

sin

100

m)

tem

p. 20

C-4

0C

tem

p. 40

C-6

0C

tem

p. 60

C-8

0C

tem

p. >8

0C

ENER

GJIA

GJE

OT

ERM

ALE

ENER

GJIA

DIE

LLO

RE

ENER

GJIA

E E

RS

> 50

1 -

10

0 -

1

N

ndr

tim (

MW

)

> 50

10 -

50

1 -

10

0 -

1

I pla

nifik

uar

(MW

)

10 -

50

1 -

10

0 -

1

Ekzi

stue

s (M

W)

HEC

KU

FIR

I I N

JSI

VE

AD

MIN

IST

RAT

IVE

Gaz

sjel

lsi

TA

P

Naf

tsj

ell

si

ENER

GJIA

HID

ROK

AR

BUR

E

Buri

met

Gje

oter

mal

e n

raj

on

Figu

ra 6

: fl

uksi

i en

ergj

is

n R

ajon

Bur

imi:

PLG

P dh

e C

o-PL

aN

, 201

516


NE

E

SE

NW SW

W

12 10 8 6 4 20N S

(Bur

imi:

Ener

gjia

e E

rs A

KBN

)

Vij

e p

and

rpre

r t

rego

n fr

ekue

ncat

e e

rs

Vij

e n

drp

rer

tre

gon

shpj

ets

in

e er

s

Prur

jet

e bu

rim

eve

ujor

e (m

/s)

Prur

jet

e sh

pim

eve

(m/

s)

HID

ROLO

GJIA

SHPI

MET

BUR

IMET

Aku

ifer

me

poro

zite

t a

rje-

kars

t dh

e u

jp

rcje

llshm

ri t

nd

rysh

uesh

me,

shu

m

t la

rt-

t la

rt

Aku

ifer

me

poro

zite

t nd

rko

krri

zor

dhe

ujp

rcj

ells

hmr

i shu

m

t la

rt-

t la

rt

KU

FIR

I I N

JSI

VE

AD

MIN

IST

RAT

IVE

UJ

RA

SIP

RFA

QS

OR

PR

ECIP

ITIM

ET

KR

IPZ

IMI

> 50

1 - 1

0

0 - 1

N

ndr

tim (M

W)

> 50

10 -

50

1 - 1

0

0 - 1

I pla

nifik

uar

(MW

)

10 -

50

1 - 1

0

0 - 1

Ekzi

stue

s (M

W)

HEC

Figu

ra 7

: flu

ksi i

Ujit

n

Raj

on

Bur

imi:

PLG

P dh

e C

o-PL

aN

, 201

517

24


pr tu prdorur kto energji jan t mdha. Energjia e ers ka potencial t prdoret n ultsirn perndimore, ku Divjaka, Rrogozhina dhe Fieri (zona veri-perndimore) mund t prdoret pr prodhimin e energjis.

Energjia diellore sht potencial thuajse n t gjith pjesn perndimore t Shqipris, rrezatimi arrin vlera nga 1,450 kwh/m deri n 1,650 kwh/m 18. Numri i lart i ditve me diell sht i favorshm pr prodhimin e energjis diellore.

Energjia gjeotermale mund t shfrytzohet nprmjet burimeve gjeotermale. N Elbasan gjenden burime gjeotermale, temperatura e t cilve arrin >80C.

Uji n rajon

Rajoni sht i pasur m ujra nntoksore dhe siprfaqsore. Ky territor prshkohet nga lumenj t rndsishm si Shkumbini, Seman, Devolli, Osumi, Vjosa dhe lumenj t m t vegjl. Pasurit e mdha ujore bjn q shfrytzimi i tyre t jet i lart, n kt zon jan propozuar t ndrtohen pjesa m e madhe e HEC-eve.

Shtresat nntoksore ujmbajtse, akuifer ndrkokrrizor me prcjellshmri t lart-shum t lart uji, t cilt dallohen pr nj cilsi t lart t ujrave nntoksor, gjenden kryesisht n pjesn verilindore t ktij territori. Kto shtresa shfrytzohen nprmjet burimeve pr uj t pijshm apo prdorime t tjera. Shtresat nntoksore, akuifer me porozitet karst-arje m prcjellshmri t ndryshueshme, shum t lart-t lart uji gjenden n zona t zhvilluara si qyteti i Elbasanit, qyteti i Kuovs (zona urbane) n pjesn jugperndimore t Bashkis Fier. Kto shtresa nntoksore kan nj nivel m t ult filtrimi, ndaj dhe mundsia pr t prthithur ndotjen n zonat e zhvilluara sht m e lart. Puset e prqendruara kryesisht n akuifert karst-arje ndikojn n primin e ndotjes n shtresat nntoksore.

analiza e metabolizmit n Bashkin Berat

Analiza e Metabolizmit t territorit n Bashkin e Beratit merr n konsiderat disa faktor kryesor, q ndikojn n flukset e energjis, ujit, ushqimit dhe mbetjeve. Berati ka

n siprfaqe prej 380 km 19 dhe popullsi 60,342 banor20. Flukset e analizuara n kuadr t analizs s metabolizmit jan: energjia, uji, ushqimi dhe mbetjet. Analizimi pr seciln rrym ndjek t njjtn metodologji n parim, por pr shkak t mungess s informacioneve t caktuara, analiza pson modifikime nga fluksi n fluks. Pr t analizuar flukset jan vzhguar hyrjet dhe daljet pr secilin fluks, me qllim t kuptuarin e problemeve mjedisore dhe humbjeve.

Fluksi i energjis

Fluksi i energjis tregon sasin e prodhuar dhe konsumin e energjis n territorin e Bashkis Berat. Ky fluks tregon edhe pr energjin potenciale q mund t prdoret, duke minimizuar disa burime energjie, t cilat jan t mbishfrytzuara.

Potencialet energjetike dhe prodhimi i energjis n territorin e bashkis berat.

Bashkia Berat shtrihet n nj zon me pasuri ujore, siprfaqsore dhe nntoksore. Kto pasuri ujore shfrytzohen pr prodhimin e energjis hidrike. N territorin e Bashkis Berat operojn dy hidrocentrale, Bigas 1 (3,161 MWh) dhe Bigas 2 (1,500 MWh)21.

Shqipria ka nj rrezatim diellor t konsiderueshm pr tu prdorur si burim energjie. Bashkia Berat ndodhet ndrmjet izolinjave 1,450-1,500 kwh/m n vit. Shprndarja e mesatares ditore pr rrezatimin global n stacionin meteorologjik t Beratit luhatet nga 1,615 n muaj (dhjetor) deri n 6,520 n muaj (korrik)22. Energjia diellore shfrytzohet n nivel kombtar 0.1% dhe shfrytzohet pr prodhimi e ujit t ngroht sanitar dhe n mnyr individual me panele fotovoltaike23.

konsumi i energjis dhe lloji i energjis s prdorur pr ngrohje.

Energjia elektrike sht nj nga burimet primare t energjis n Shqipri. Pr t llogaritur konsumin e energjis pr familje/vit jemi mbshtetur mbi t dhnat e INSTAT, Censusi 2011 (Grid). Duke iu referuar numrit t banorve q gjenden pr do km n t gjith territorin

Bashki Nja Pellgulumi/Prroi

kuota e Godins

s centralit

kuotat e veprs

s marrjes

hec-i Shoqria koncesionare Fuqia energjiaviti i

lidhjes s kontrats

Berat Velabisht Osum P. Bigas 387.5 517.5 Bigas 1Hp Bigas

& Veleshnj Energy shpk

600 3,161,000 2013

Berat Velabisht Osum P. Bigas 519 588 Bigas 2Hp Bigas &Veleshnj

Energy shpk300 1,500,000 2013


Tabela 2: heC-et, bashkia berat


e Bashkis Berat dhe duke marr parasysh q konsumi total i energjis elektrike n Shqipri pr vitin 2011, sht 2,587,907 MWh, mund t llogarisim sa energji elektrike konsumon mesatarisht nj familje n vit.

Pr vitin 2011 sipas INSTAT numri mesatar i personave n nj familje sht 4 antar. Numri i Njsive Ekonomike Familjare sht 722,600 familje (Tabela 3). Konsumi mesatar i energjis elektrike pr familje n nj vit sht: Konsumi i energjis elektrike nga familjet (2,587,535)/nr. e familjeve (722,600) = Energjia elektrike q konsumon nj familje pr nj vit (3.6 mWh). Pr t gjeneruar energjin e konsumuar pr do km, shumzojm nr. e familjeve n at siprfaqe me vlern mesatare vjetore t konsumit t energjis elektrike.

Nj sasi e konsiderueshme e energjis s konsumuar shkon pr ngrohje. Bazuar tek t dhnat nga INSTAT, burimi kryesor i energjis s prdorur pr ngrohje n Qarkun Berat, nga Njsi Ekonomike Familjare (NjEF)24, vazhdon t jet energjia e prftuar nga drut e zjarrit. 62% t NjEF-ve n Qarkun Berat prdorin drut e zjarrit pr tu ngrohur, ndjekur nga gazi (23%) dhe m pas nga energjia elektrike (8%)25.

Fluksi i ujit

Fluksi i ujit tregon pr bilancin e prodhimit t ujit nga burime siprfaqsore, nntoksore dhe sasine e konsumuar n territorin e Bashkis Berat. Uji prdoret pr qllime teknologjike, pr pirje, imbotilim (mbushje e shisheve me uj), shprndarje nprmjet rrjetit t ujsjellsit dhe prdorim nga banort, bizneset, industrit, institucionet etj. Pr t br nj llogaritje t prafrt t sasis s ujit q ndodhet n organizmin urban (n kt rast, territorin e Bashkis Berat) mund t marrim sasin totale t ujrave n territor (burime siprfaqsore dhe nntoksore) dhe sasin e prdorimit t ujrave. Sasia ujrave nntoksore llogaritet nga burimet q shfrytzohen n territor .

Ujrat siprfaqsore zn nj siprfaqe prej 8.4 km n t gjith territorin e Bashkis Berat. N ujrat siprfaqsore t Beratit bjn pjes lumenjt Osum, Velabisht, Vrtop, Zagoria, prrenjt dhe degzimet e tyre si dhe t gjitha kanalet ujitse.

Sa i prket prdorimit t ujrave nntoksore, ato furnizojn akuifert me porozitet arje-karst dhe prcjellshmri t ndryshueshme shum t lart-t lart uji prgjat Lumit Osum, duke kaluar edhe n zonn urbane dhe pran zonave industriale, t cilat jan t klasifikuara si vatra t nxehta (hotspote) si sht ish-fabrika e baterive. Duke iu referuar Harts Hidrografike sipas SHGJSH, sasia e ujit q shfrytzohet nga burimet ujore sht nga 1,486.58 l/sek.

Burimi: iNstat, 2011



emrtimi energjia (mWh)

Energji n dispozicion (Burimet) 7,532,055

Prodhimi neto vendas 4,057,089

Termocentrale 0

Hidrocentrale 4,057,089

Importi bruto (energji n marrje) 3,474,966

Eksporti bruto (energji n dhnie) 300,544

Konsumi i energjis elektrike 7,210,731

Humbjet n rrjet 2,179,157

Familjet 2,587,907

T tjera 2,443,667

Popullsia banuese gjithsej 2,821,977

Numri gjithsej i Njsive Ekonomike Familjare 722,600

Tabela 3: Rezultatet e Censusit t Popullsis dhe banesave 2011

Tabela 4: bilanci i energjis elektrike, 2011

Tabela 5: Njsit ekonomike familjare sipas llojit kryesor t energjis s prdorur pr ngrohje dhe zons urbane dhe rurale

lloji kryesor i energjis s prdorur pr ngrohje

zona urbane dhe rurale

Gjithsej Urbane rurale

Gjithsej 38,493 19,023 19,470

Dru 23,655 6,824 16,831

Energji elektrike nga rrjeti 3,183 2,918 265

Gaz 9,016 7,146 1,870

Lloj tjetr energjie (panel diellor, qymyr, naft, etj.)

110 69 41

Pa ngrohje 2,529 2,066 463

26


I Propozuar

N ndrtim

Ekzistues

%

%

HEC

II

IV

ZONAT E MBROJTURA NATYRORE KATEGORIT

Ndrtesat

Siprfaqe ujore

Industri

T TJERA

Linja e TAP

Brezi mbrojts i TAPKufiri i Bashkis

KONSUMI I ENERGJIS PR FAMILJE/VIT (MWh/familje/vit)

4.400 - 29.041

29.042 - 62.480

62.481 - 109.123

109.124 - 170.279

170.280 - 265.327

265.328 - 442.645

442.646 - 869.442

869.443 - 2251.043

2251.044 - 3223.00

3223.01 - 6424.00

KONSUM UJI (L/BANOR/DIT)1200.0 - 6000.06000.1 - 11880.011880.1 - 18960.018960.1 - 29280.029280.1 - 47040.047040.1 - 77040.077040.1 - 1 21800.0121800.1 - 335280.0335280.1 - 603360.0603360.1 - 1324560 .0

SISTEMI I FURNIZIMIT ME UJ T PIJSHM

NdrtesatKufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

I Propozuar

N ndrtim

Ekzistues

%

%

HEC

T TJERA

Zona e mbulimit me uj t pijshm

Dimensionet e tubacioneve kryesore (DM, mm)

1 - 3233 - 6364 - 9091 - 110

111 - 125126 - 150151 - 200201 - 400401 - 700

0

0 - 85052

Stacionet e pompimit (m)

Rezervuart e ujit (m)

Burimet e ujit (Water Intakes) (m/ dit)

0 - 4000

0 - 44

Figura 8: bilanci i energjis, bashkia berat Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 201526


Figura 9: harta e ujrave siprfaqsor, bashkia berat


Kto ujra nntoksore prdoren pr pirje, pr tu shprndar n sistemin e ujsjellsit, pr qllime teknologjike, etj.

Pr t kuptuar prdorimin e ujit nga qytetart dhe bizneset, i referohemi studimit t sistemit t furnizimit me uj t pijshm dhe t largimit t ujrave t zeza. Nga t dhnat e marra nga ndrmarrjet e ujsjells-kanalizimeve n Bashkin Berat, rezulton q territori i bashkis ka mbulim me shrbimin e ujsjells-kanalizimeve vetm n qytetin e Beratit dhe NjA Otllak. Njsit administrative Sinj, Velabisht, Roshnik jan t pambuluar me shrbimin e ujsjellsit dhe kanalizimeve. Sistemi i furnizimit me uj t pijshm UK Berat, furnizohet me uj nga burimet e Bogovs, prurja ndryshon nga periudha e dimrit 2,000-2,400 l/sek, n ver me 350 l/sek. Gjithashtu furnizimi i sistemit t ujsjellsit bhet nga katr puse n Uznov, kapaciteti prodhues i t cilve sht 100 l/sek. Sasia mesatare e ujit q shfrytzohet nga sistemi i ujsjellsit sht n total 700 l/sek.

Pr t llogaritur konsumin e ujit t pijshm n nivel bashkie jemi mbshtetur n t dhnat UK Berat dhe n t dhnat e INSTAT, Censusi 2011 (Grid) pr popullsin, numrin e banorve pr do km n t gjith territorin e Bashkis Berat. Konsumi mesatar ditor i ujit t pijshm pr konsumatort familjar banor sht 100 l/banor/dit.

Fluksi i ushqimit

Fluksi i ushqimit, analizon t dhnat pr importin, prodhimin, prpunimin, konsumin, humbjen dhe eksportin e ushqimeve. Pr sa i prket fluksit t ushqimit n Bashkin Berat do t analizojm t dhnat bujqsore dhe blegtorale, q prodhohen n territor, pasi zn nj pesh kryesore n fluksin e ushqimit. Importet realizohen n nivel kombtar dhe sht m e rndsishme t analizohen n nivel kombtar.

Ndrsa n kt rast mund t fokusohemi m tepr n t dhnat mbi produktet bujqsore dhe blegtorale si dhe infrastrukturat ndihmse, si jan pikat e grumbullimit dhe t prpunimit t ktyre produkteve, sasia e produkteve q shkon n treg dhe sasia e produkteve q shkon pr eksport. Sipas t dhnave t Bashkis Berat, n territorin e Beratit prodhohet nj sasi e konsiderueshme produktesh bujqsore dhe blegtorale. Siprfaqja e tokave bujqsore n territorin e Bashkis Berat sht 170 km2. N Berat prodhimi i ullirit sht n nivele t larta dhe sht nj nga produktet bujqsore t rndsishm, ku siprfaqja totale e mbjell me ullinj sht 31.9 km28.

Pr t llogaritur fluksin e ushqimit jan prdorur t dhnat t INSTAT (prodhimet) dhe t dhnat e Ministris s Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave

Prbrs Niveli i Prbrs Niveli iiTreguesit

Njsia hapsinore Burimi i t dhnaveProdhim

Prodhim Bimor

Prodhimet e arave Drithra (ton) 11,332 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Perime (ton) 11,539 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratPatate (ton) 1,810 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratFasule (ton) 352 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratBim industriale (ton) Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratForagjere (ton) 113,575 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Prodhime n serra Perime (ton) 4,800 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Drufrutor Pem frutore (ton) 10,860 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Ullinj (ton) 5,100 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratAgrume (ton) Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratRrush gjithsej (ton) 7,050 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Prodhimi Blegtoral

Prodhim Blegtoral Qumsht 15,693 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Mish (gjedhi, derri, shpendsh, ruminantsh t vegjl) (ton)

2,935 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Lesh (ton) 76.9 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratVez (kokrra) 49,466,000 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia BeratMjalt (ton) 27 Bashkia Berat (61 njsi) Bashkia Berat

Tabela 6: fluksi i ushqimit, prodhimet bujqsore dhe blegtorale n bashkin berat


28


Tabela 7: Prodhimet dhe konsumi (treg dhe eksport) pr Qarkun e beratit


hyrje PoTeNcialeT ProdhUeSe

Prbrs I Prbrs II Prodhim Treg Eksport

Prodhim Bimor

Prodhimet e arave Drithra (ton) 49,354

Perime (ton) 90,408 36,036 22,900Patate (ton) 6,363Fasule (ton) 1,307

Bim industrial (ton) 81Foragjere (ton) 82,709

Prodhime n serra Perime (ton) 18,386 146,140 98,060

Drufrutor Pem frutore (ton) 22,295 33,130 800

Ullinj (ton) 23,082 66,146Agrume (ton) 1,884 737Rrush gjithsej (ton) 26,460 6,150

Prodhimi Blektoral

Prodhim Blegtoral Qumsht (ton) 65,244 67,358

Mish (gjedhi, derri, shpendsh, ruminantsh t vegjl) (ton)

10,500 20,493

Lesh (ton) 289Vez (kokrra) 73,658,000 40,000,000Mjalt (ton) 177 863

Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

Industri

T TJERA

Llojet e Tokave

Tok ar e kultivuar

Dru frutor

Tok bujqsore me bimsi natyrore

Tok pa ujitje

Ullishte

Kullota

Tok me ujitje

Vreshta

Stalla

Magazina Bujqsore

Industri Ushqimore

Sera

Figura 10: fluksi i ushqimit n bashkin berat



Figura 11: Prodhimet bujqsore (n kton), bashkia berat 2014 Figura 12: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n kton), n bashkit: berat, Lushnj, fier, elbasan dhe kuov

Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015

(sasia q shkon n treg dhe eksport). Fluksi i ushqimit sht realizuar vetm pr disa kultura, pasi t dhnat nuk jan t plota dhe nuk mund t kuptohen hyrjet dhe daljet. Si mund t kuptojm nga fluksi n disa raste daljet (treg dhe eksport jan m t larta se hyrjet (prodhimet). Kjo

ndodh sepse nj pjes e produkteve q konsumohen nuk prodhohen n Qarkun e Beratit, arsye tjetr sht se burimi i t dhnave sht i ndryshm, prodhimet jan prcaktuar nga INSTAT ndrsa t dhnat pr treg dhe eksport jan marr nga Ministria e Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave.

Figura 13: Prodhimet bujqsore pr periudhn 2012-2013-2014 (n kton), Qarku berat


30


Figura 15: Prodhimet blegtorale (n kton), bashkia berat 2014

Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015 Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015

Figura 16: Prodhimet blegtorale n vitin 2014 (n kton), n bashkit: berat, Lushnj, fier, elbasan dhe kuov

Figura 14: Prodhimet bujqsore n vitin 2014 (n kton), n Qarkun: berat, fier dhe elbasan



Fluksi i mbetjeve

Fluksi i mbetjeve analizon sasin e mbetjeve q importohen, prodhohen, riciklohen dhe prpunohen. Niveli i mbulimit me shrbim n zonn ku ofrohet shrbimi i grumbullimit t mbetjeve sht 100%. Vend-depozitimi i mbetjeve n Berat ndodhet n Orizaj afrsisht 5 km larg qendrs s qytetit, pran shtratit t Lumit Osum dhe 1 km larg vendbanimeve. Vendndodhja e ktij sheshi sht n nj zon ku shtresat nntoksore ujmbajtse prgjat Lumit Osum, ndaj mundsia q ndotja t deprtoj n shtresat nntoksore sht m e lart. Sasia e mbetjeve q jan depozituar n vitin 2014 sht 13,883 ton mbetje/vit. Ashtu si thuajse t gjitha vend-depozitimet n Shqipri edhe vend-depozitimi i Beratit sht jasht kushteve t prcaktuar n Vendimin e Kshillit t Ministrave nr. 333, dat 26.01.2011 Pr Administrimin e Vend-depozitimeve Rajonale t Mbetjeve Urbane.

Problem vazhdon t mbetet diferencimi i mbetjeve q n burim, kjo sjell veshtirsi n riciklimin apo prpunimin e mbetjeve. Tregues i mungess s diferencimit t mbetjeve sht edhe niveli i lart i mbetjeve q importohen pr tu ricikluar nga kompanit ricikluese t vendosura n Shqipri. Sasia e mbetjeve t importuara n vitin 2013 n

Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

Industri

T TJERA

1

2

3

4

Vend depozitimi i mbetjeve

Ish Kombinati i TekstileveIsh Uzina e Baterive

Riciklim i plastiks

Riciklim i plastiks

Grumbullim dhe transportim i mbetjeve t lngta dhe t ngurta

Lagja Santa Lucia

Nivelet e ndotjes n siprfaqet ujore

Niveli m i lart i ndotjes

Niveli i mesm i ndotjesNdotje nga bujqsia

Niveli m i ult i ndotjes

!

!

Zonat problematike

Pika Ricikluese

Vend Depozitime Mbetjesh

10.96 - 21.68

GJENERIMI I MBETJEVE PR BANORN VIT (TON MBETJE/BANOR/VIT)

2.19 - 10.95

21.69 - 34.60

34.61 - 53.43

53.44 - 85.84

85.85 - 140.59

140.60 - 222.28

222.29 - 611.88

611.89 - 1101.13

1101.14 - 2417.32

!

!

!

a

b

c

Ndrtesat

Kufiri i Bashkis

Siprfaqe ujore

Industri

T TJERA

1

2

3

4

Vend depozitimi i mbetjeve

Ish Kombinati i TekstileveIsh Uzina e Baterive

Riciklim i plastiks

Riciklim i plastiks

Grumbullim dhe transportim i mbetjeve t lngta dhe t ngurta

Lagja Santa Lucia

Nivelet e ndotjes n siprfaqet ujore

Niveli m i lart i ndotjes

Niveli i mesm i ndotjesNdotje nga bujqsia

Niveli m i ult i ndotjes

!

!

Zonat problematike

Pika Ricikluese

Vend Depozitime Mbetjesh

10.96 - 21.68

GJENERIMI I MBETJEVE PR BANORN VIT (TON MBETJE/BANOR/VIT)

2.19 - 10.95

21.69 - 34.60

34.61 - 53.43

53.44 - 85.84

85.85 - 140.59

140.60 - 222.28

222.29 - 611.88

611.89 - 1101.13

1101.14 - 2417.32

!

!

!

a

b

c


Figura 17: fluksi i mbetjeve n bashkin berat

Shqipri sht 207,690 ton mbetje dhe jan eksportuar vetm 30,704 ton mbetje nga t cilat 35,055 ton jan mbetje t riciklueshme .

N territorin e Bashkis s Beratit operon nj kompani ricikluese, B-Recycling, sht e vendosur n Otllak (fshatin Orizaj) dhe grumbullon e m pas cop ton material plastike dhe polietilene.

Pr t llogaritur gjenerimin e mbetjeve urbane n territorin e Bashkis Berat, jemi mbshtetur n rrjetin e INSTAT pr t dhnat e popullsis n do km. Sasia mesatare e mbetjeve q gjeneron nj person n dit sht 0.6kg . Sasia m e madhe e mbetjeve t gjeneruara ndodh normalisht n zonat m t populluara si sht qyteti i Beratit. Sasia e gjeneruar n qytetin e Beratit, n zonn urbane, arrin vlera 1,101-2,417 ton/vit pr km .

Riciklimi i mbetjeve bashkiake (organike, druri, letre, kartoni, LD plastike, HD plastike, qelqi, produkte kauuku) n territorin e Bashkis Berat sht 74.46%, ndr t cilat peshn m t madhe e zn mbetjet organike me 47.1%, 14% plastika dhe 13% letra. Procesi i riciklimit sht i komplikuar pr arsye se mbetjet nuk ndahen q n burim dhe nuk ka stimuj q ky proces t realizohet.

32


PrfundimeAnaliza e metabolizmit tregon se si funksionon territori i bashkis n lidhje me disa nga flukset kryesore t burimeve t tij, nga prodhimi deri n konsumim. N territorin e Beratit energjia diellore mund t prdoret n periudha t caktuar, ku rrezatimi diellor sht m i lart. Energjia diellore mund t prdoret kryesisht n mnyr individuale nprmjet paneleve fotovoltaike, pr ngrohjen e objektit, ngrohjen e ujit, pr pajisje t tjera elektroshtpiake, t cilat prdorin energji elektrike, etj. N kt mnyr enegjia q shpenzohet aktualisht pr ngrohje, q prftohet kryesisht nga drut e zjarrit duke rritur mbrojtjen ndaj mjedisit. Shpejtsia mesatare e ers luhatet nga 2.6-3.1 m/s, ka tregon pr potencialin e prodhimit t energjis duke prdorur ern si burim. Nse t gjitha potencialet q ka Bashkia Berat pr prodhimin e energjis prdoren, si jan energjit e rinovueshme, sasia e energjis do t mbuloje t gjitha nevojat q ka ky territor pr furnizim me energji. Gjithashtu prdorimi i burimeve alternative mbron mjedisin dhe prdor burimet n mnyr efikase.

Shrbimi i furnizimit me uj duhet t shtrihet n t gjith territorin nn administrimin e Bashkis Berat. Ky shrbim ofrohet m tepr n zonn urbane t bashkis dhe sistemi i shprndarjes sht konvencional (rrjet tubacionesh), por mund t prdoren edhe puset pr n zona t caktuara, n kt mnyr sigurohet edhe nj mbulim m i mir i shrbimit t furnizimit me uj t pijshm. Sasia e ujit q prodhohet pr pirje aktualisht sht 5,294m/or ndrkoh q krkesa aktuale pr uj sht 577m/or, pra prodhohet 9 her m tepr se krkesa aktuale. Duke pasur parasysh kt potencial q ka Bashkia Berat pr fluksin e ujit, duhet q shrbimi i furnizimit me uj t ofrohet n t gjith territorin.

Nga fluksi i ushqimit mund t kuptojm q Berat sht i specializuar n prodhimin e foragjerve, perimeve, drithrave, rrush, vreshtaris, ullishteve dhe pem frutore. Territori i Beratit ka siprfaqe t konsiderueshme natyrore t cilat jan potencial pr mbjelljen e drufrutorve, duke rritur kshtu prodhimin e ktyre kulturave bujqsore. Duke iu referuar edhe Ministris s Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave, kulturat m t prshtatshme pr Beratin jan: ullinjt, vreshtat dhe pemt frutore (m tepr qershi dhe pjeshk). Kulturat blegtorale me prodhimin m t lart jan qumshti, mjalti dhe vezt.

Duhet q mbetjet t diferencohen patjetr q n burim, n kt mnyr do t ket nj nivel m t lart riciklimi. Pr kt pushteti vendor duhet t prdor stimuj q nxisin procesin e diferencimit t mbetjeve q n burim. Vend-depozitimi q ndodhet Orizaj duhet transferuar diku tjetr pasi kjo zon sht e paprshtatshme, pran Lumit Osum

n tok aluvionale. Shrbimi i grumbullimit t mbetjeve duhet t ofrohet n t gjith territorin e Bashkis Berat dhe jo vetm n zonn urbane.

1.2.2 Mjedisi, ekosistemet dhe ndotja

Burimet ujore siprfaqsoreBashkia Berat ka nj rrjet t pasur hidrik. Lumi i Osumit prbn boshtin kryesor t ktij rrjeti i ndjekur nga Prroi i Molishtit. Osumi (rrjedha e mesme e tij) prshkon territorin e Bashkis s Beratit prgjat 21 km nga pjesa jug-lindore n Malinar deri n Morav n veri ku lumi del nga bashkia drejt Urs Vajgurore. Osumi buron n zona t larta dhe sjell me vete t gjith erozionin e grumbulluar gjat rrjedhs s tij t siprme. Nga degt e Osumit mund t prmenden Lumi Zagoria me t cilin bashkohet n Uznov, prroi Gushtav dhe prroi Lapardha (n ann e djatht t lumit). N ann e majt, Lumi Osum merr me vete Lumin Molisht, afr Velabishtit, i cili buron jasht territorit t bashkis. Prroi i Molishtit hyn n Bashki n Veleshnj n jug, prshkon territorin e Bashkis drejt Gjerevenit dhe bashkohet me Osumin afr Urs s Re, Berat. Prve Osumit, Bashkia ka dhe nj numr t madh rezervuarsh t shprndar npr fshatra. Ndr ta dallohen rezervuari ndrmjet Sinjs dhe Mbolanit, rezervuari i Mbjeshovs n perndim t Shpiragut, i Mbreshtanit, rezervuari ndrmjet Kamishtit e Gjerovenit, rezervuari ndrmjet Vodzs s Siprme e Qereshnikut, ai i Roshnikut, dhe rezervuari n Perndim t Qaf Dardhs.

Si rrjedhoj e mangsive n menaxhimin e lumit apo keqprdorimit t brezit t tokave prgjat tij, n rrjedhn e mesme dhe t ult t Osumit, zona ripariane ka psuar dmtime t theksuara (sht ngushtuar, mungojn t gjith brezat e bimsis s nevojshme-bimt e ulta deri tek ato t larta-ose nuk ekziston). N disa raste, zona ripariane sht kultivuar si tok bujqsore. Kjo ka ndikuar tek pamundsia pr t mbrojtur tokn nga prurjet e lumit (prmbytjet) dhe mosndalimin e shkmbimit t ndotjes mes tokave bujqsore e zonave t banimit kundrejt lumit nga njra an dhe ujrave siprfaqsore dhe akuiferit nga ana tjetr. Gjithashtu, gjat brigjeve t lumenjve vihet re shembja/dmtimi i brigjeve ose grryerja e tyre, q ka rezultuar n humbje t siprfaqes s toks.

Dmtime, t shkaktuara nga proceset gjeologjike e grryese t vet lumit si dhe ato nga ndrhyrja e njeriut n territor nprmjet bujqsis e urbanizimit, t zons ripariane jan vn re prgjat gjith rrjedhs s lumit. Seksioni lumor n jug-lindje t territorit t Bashkis Berat, i cili shtrihet n njsit Malinat-Bil ka ndrhyrje


Figura 18: burimet ujore dhe akuifert e beratit

Lumi Osum

Lum

i i La

pard

hes

1

2

34

Burimi: shGJsh; Prgatiti: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015

Burimi: shGJsh; Prgatiti: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015

Kufiri i Bashkis

Liqenet

NJSIT HIDROGJEOLOGJIKE T[m/d]

> 10

< 10

AKUIFERMe porozitet ndrkokrrizor

Me porozitet arje - karst

Jo akuifer

Lumenjt

Akuifer me porozitet ndrkokrrizor dhe ujprcjell-shmri shum t lart - t lart ( rr + zhavorr , rr + zhavorr + suargjila).

Akuifer me porozitet arje - karst dhe ujprcjellshmri tepr t ndryshueshme shum e lart - shum e ult ( glqeror, dolomite)

Baseni i Semanit (Shkmbinj pa porozitet t mjaftueshm ndrkokrrizor ose arjesh(argjila, flish, gipse)

2

2

-1

10 - 104 -2

Kufiri i BashkisKufiri i Njsive Administrative

LiqeneLumenj

Vendbanime

Hotspote

Pika Monitorimi

Vend depozitimi i mbetjeve1

Ish Kombinati i Tekstileve

Ish Uzina e Baterive

Lagjia Santa Lucia

2

3

4

Figura 19: harta e marrjes s kampioneve pr monitorim n Osum

34


n zonn ripariane t lumit me karakter natyror/bujqsor. Ndrkoh, prgjat shtrirjes s mtejshme t lumit n zonat jug, jug-perndimore dhe perndimore t territorit t Beratit, duke filluar nga njsia Drobonik e deri n daljen e tij n Bashkin e Kuovs, nprmjet njsis Morav, ndrhyrjet n zonat ripariane ndikohen/dmtohen nga aktivitetet urbane, industriale si dhe bujqsore.

Duke pasur si qllim prcaktimin e cilsis s ujrave siprfaqsore n disa lumenj t Shqipris qendrore, dhe lidhjen e ksaj cilsie me prdorimin e toks n territorin e bashkis apo jasht saj, Co-PLAN31 kreu monitorimin e cilsis s ujrave t basenit t Semanit (Osum, Devoll, Seman e Gjanic). Pikat e monitorimit dhe disa parametra kimik32 jan t prbashkt me monitorimet e ujrave t lumenjve kryesor t Basenit t Semanit t kryera nga AKM33 me prjashtim t piks Mujalli34. Pr interpretimin e rezultateve jan marr parasysh direktiva t ndryshme t Bashkimit Evropian.

Nga monitorimi i kryer n Osum, u vu re se ujrat e Lumit Osum jan alkalin (pH >7) n t gjitha pikat e monitorimit, brenda dhe jasht territorit t bashkis . Nj prfundim i till sht arritur edhe nga monitorimi i ujrave nga AKM35 n vitin 2014.

N Lumin Osum, thellsia e deprtimit t drits sht n nivele t pranueshme tek pjest e siprme t rrjedhs, por deprtimi i drits paraqet probleme m t theksuara n zonat me erozion t lart (afr bashkimit me Devollin).

Prueshmria elektrike sht brenda parametrave

mjedisor, me vlera q luhaten nga 309 deri n 392 microS/cm. Vlerat tregojn qart nj lidhje t drejtprdrejt t prueshmris elektrike me pH-in, ku ujrat bazik kan vlera brenda normave t lejuara mjedisore.

Vlerat e NBO536 jan brenda norms37 n t gjitha pikat

e monitorimit, vlera kto t njjta me vlerat e AKM-s. Duke pasur parasysh derdhjen e ujrave t zeza n lum (si ndodh prgjat rrjedhs jasht dhe brenda bashkis), vlera e NBO

5-s tregojn qart nevojn

pr t analizuar NBO5-n n lidhje me faktor t tjer

(me vend-ndodhjen e burimeve kryesore t ndotjes n lum, industris prkundrejt ujrave t zeza t zonave t banuara, prmbajtjes s metaleve t rnda prkundrejt ushqyesve, etj.). Prania e klorins dhe metaleve t rnda n uj ngadalson ose zvoglon ndjeshm NBO

5, sepse

pengon aktivitetin e mikro-organizmave. Sipas AKM-s, n vitet e fundit sht vn re nj tendenc n rritje e vlerave t ktij parametri38.

Lnda e ngurt pezull (TSS39) sht < 2 mg/l n t gjitha pikat e monitorimit dhe shum m e ult se vlerat mjedisore. Ndrkoh, lnda e ngurt e tretur (TDS40) ka vlera m t larta krahasuar me TSS. Kjo lidhet me burimet e TDS q jan erozioni i toks, mbetjet, ujrat e bardha, dhe grryerja e brigjeve t lumit. Vlerat m t larta t TDS vihen re n zonn nga Ura e Gorics tek Ura Vajgurore.

Prmbajtja e nitrateve N-NO3 n Osum sht brenda normave41 t cilat vijn duke u rritur gradualisht nga burimi n grykderdhje. Nj trend t ngjashm ndjekin

Figura 20: ph i ujrave t Osumit

Figura 22: Lnda e ngurt pezull dhe e tretur n Osum Figura 23: amoniaku, nitratet dhe nitritet n basenin e Lumit Osum

Figura 21: Vlerat e Nevojs biologjike pr Oksigjen dhe Oksigjeni i tretur n Osum





0123456789

Os. 1 Os. 2 Os. 3 Os. 4 Os. 5 Os. 6 Standard

0

2

4

6

8

10


Oksigjeni itretur (mg/l)

NBO5

0100200300400500


Lnda eNgurt eTretur(mg/L)Lnda eNgurtPezull(mg/l)

Lumi Osum - Lnda e ngurt e tretur dhe pezull

0.0011.0012.0013.0014.0015.0016.0017.001

Os. 1 Os. 2 Os. 3 Os. 4 Os. 5 Os. 6 Standard StandardRek

NO2(mg/L)

NO3(mg/l)

NH4(mg/L)


edhe nitritet (N-NO2). Prmbajtjet m t larta jan afr Kuovs, prpara bashkimit t Osumit me Devollin. Amoniaku (N-NH4) paraqitet m i lart n Uznov, tek Ura e Gorics n Berat dhe n Kuov. Ndrkoh, n rast se prcaktimi i gjendjes s ujrave t lumit bhet n baz t vlerave t lejuara t prdorura nga AKM42, vlerat e nitrateve dhe amoniakut (N-NO3 dhe N-NH4 prkatsisht) jan t njjta me rezultatet e monitorimit t AKM-s dhe jan brenda normave t lejuara n t gjitha pikat e monitorimit. Nj ecuri e ngjashme vihet re edhe n lidhje me vlerat e nitriteve (N-NO2) t cilat jan brenda normave me prjashtim t segmentit t lumit n Ur Vajgurore ku gjendja e ujit sht e varfr. Azoti, sht nj ndr lndt kryesore ushqyese pr bimt dhe kafsht, por i mbiprdorur n bujqsi dhe pr shkak t derdhjeve industriale, t ujrave t zeza e t gropave septike shkakton ndotjen e lumit. Qyteti i Beratit shkarkon rreth 6.6 milion m3 mbetje t lngta n vit43. Ndrkoh sulfatet n Osum jan n nivele t ulta krahasuar me standardin dhe m t larta hasen n rrjedhn e poshtme t Osumit.

Nivele t larta t ndotjes n Osum hasen sa i prket bakterieve koliforme dhe metaleve t rnda. Koliformet jan mbi vlern 300Cfu/100ml n t gjitha pikat e monitorimit, dhe kjo sht vlera m e lart e zbulueshme nga laboratori

(ndrkoh q standardi sht 330Cfu/100ml ). Rezultatet e monitorimit jan tregues t nevojs s monitorimit t mtejshm t ujrave t Osumit pr t prcaktuar nse ujrat e Osumit jan t prshtatshme pr ujitje dhe not. Metalet e rnda jan matur vetm pr disa pika t marrjes s kampioneve (Ura Vajgurore dhe afr bashkimit me Devollin), t cilat jan jasht territorit t bashkis, por reflektojn ekzistencn e burimeve ndotse t pjesve t msiprme t lumit. Ujrat jan t ndotura me plumb (Pb), kadmium (Cd), nikel (Ni), hekur (Fe) dhe krom (Cr). Kadmiumi sht n vlera m t larta se sa plumbi.

Ndrkoh, vlerat e magnezit (Mn) dhe zinkut (Zn) jan brenda parametrave mjedisor.

Prfundimet

Rezultatet e monitorimit t ujit, por edhe studimet e mparshme tregojn se ujrat e Osumit nuk jan n nivelin e duhur mjedisor pr prdorim n bujqsi dhe argtim. Kjo mund t ndikoj negativisht n prdorimin e ktij aseti t rndsishm pr zhvillimin e turizmit n Berat. Nj tjetr faktor q vlen t studiohet pr Osumin (nga pikpamja mjedisore dhe e zhvillimit t turizmit) sht mundsia e ndrprerjes s rrjedhs s tij nga pengesat fizike, prkatsisht hidrocentralet (HEC-et). HEC-et q ndrpresin Osumin (n prodhim ose t ato t projektuara) ndodhen jasht kufijve t bashkis (p.sh. n Vrtop-i planifikuar, apo n Bogov-i ndrtuar, etj.). Brenda bashkis ndodhet HEC-i i planifikuar n Drobonik (Bigas-Veleshnj). HEC-et mund t ndikojn n shtimin e erozionit, pr shkak t uljes s sasis s sedimentit t transportuar (HEC si penges fizike), n pengimin e lvizjes s peshqve dhe t emigrimit t fauns n rrjedhn e lumit mbas pengess, etj. Si rrjedhoj, projektet pr shmangien e ndotjes nga lumi (p.sh. derdhjen e ujrave t zeza dhe mbetjeve industriale) dhe pr rehabilitimin e tij duhet t ken prparsi pr bashkin s bashku me projektet pr menaxhimin e integruar t Osumit n bashkpunim me bashkit e tjera q preken nga ky lum.

Figura 24: Metalet e rnda n basenin e Lumit Osum: Pb, Cd, Ni, fe, dhe Cr

Figura 25: Metalet e Rnda n basenin e Lumit Osum: Mg dhe Zn

Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015 Burimi: bashkia berat dhe Co-PLaN, 2015

0200400600800

100012001400

Os. 5 Os. 6 Standard

Pb (g/L)

Cd (g/L)

Ni (g/L)

0

10

20

30

40


Fe (mg/l)

0.0001

0.0101

0.0201

0.0301

0.0401

0.0501

0.0601


Cr (mg/l)

36


Burimet ujore nntoksore44

Qarku i Beratit (i prbr nga Bashkit e Urs Vajgurore, Polianit, Beratit, Kuovs e Skraparit) ka nj rrjet t pasur pellgjesh ujore nntoksore. Akuifert shtrihen n zona me prbrje t ndryshme gjeologjike. Si rrjedhoj, ata kan kapacitet t ndryshm ujmbajts. Akuifert ndrkokrrizor dhe me arje-karst dallohen pr kapacitet t lart ujmbajts dhe prbjn burimet kryesore t furnizimit me uj t qyteteve Kuov, Berat dhe t njsive prreth, si dhe t industris dhe bujqsis. Klasifikimi i akuiferve (Figura 26) n t gjith Qarkun e Beratit45 sht br sipas mnyrs s qarkullimit t ujit nntoksor. Vlersimi i akuiferve sht br duke u mbshtetur n hartografimin e akuiferve dhe n vlersimin e parametrave hidrodinamik e hidrokimik t ujrave nntoksor. Grafiku i mposhtm paraqet shtrirjen e akuiferve n prqindje siprfaqeje:

Vet Bashkia e Beratit prfshin pothuajse gjysmn e akuiferit me porozitet ndrkokrrizor, t shkrift q sht Akuiferi i Beratit me ujmbajtje shum t lart-t lart, i cili shtrihet prgjat lugins s Osumit (Uznov-Berat-Fier-Shegan). Akuiferi i Beratit ushqehet kryesisht nga Lumi Osum. N territorin perndimor t bashkis ndodhen pjes t konsiderueshme t akuiferit me porozitet arje-karst, me prcjellshmri t ndryshueshme nga shum e lart n t ult t ujit (p.sh. Akuiferi i Shpiragut dhe Tomorrit). Fenomeni i karstit n kto akuifer sht i zhvilluar ndrsa ujmbajtja e tyre sht e konsiderueshme. Cilsia e ujrave sht shum e mir dhe nga

Documents

Strategjia e Zhvillimit per Territorin e Bashkise Berat