ŚWIATOWYDZIEŃŚWIADOMOŚCIAUTYZMU

2 K W I E T N I A 2 0 2 0

Zgodnie klasyfikacją ICD-10 autyzm jest całościowym zaburzeniem

rozwoju charakteryzującym się nieprawidłowym i/lub upośledzonym

rozwojem, pojawiające się przed 3 rokiem życia, w którym występuje

nieprawidłowe funkcjonowanie we wszystkich spośród trzech sfer:

interakcjach społecznych, komunikacji oraz ograniczonym,

powtarzającym się repertuarze zachowań. Światowa Organizacja Zdrowia(WHO) podaje, że autyzm występuje u 1 na 100 dzieci, co oznacza, że w Polsceżyje ok. 400 tysięcy osób z autyzmem.

Po raz pierwszy termin „autyzm” użyty został przez szwajcarskiego lekarzapsychiatrę Eugene Bleulera i miał odnosić się do głównych objawówschizofrenii: wycofywania się z życia, dążenia do samotności. Austriacki lekarzpraktykujący w Stanach Zjednoczonych, Leo Kanner, w roku 1943 opisałjedenaście (w późniejszym czasie liczba zwiększyła się do dwudziestu)przypadków tej samej cechy lub zachowania podobnej klasy, które niewystępowały w żadnym z wcześniej opisanych przez lekarzy zaburzeń.

Wśród wszystkich objawów wyróżniono w szczególności brak emocjonalnegokontaktu z innymi ludźmi, specyficzny sposób porozumiewania się lub mówienieniesłużące komunikowaniu się, fascynację pewnymi przedmiotami imanipulowanie nimi, stereotypowe zachowania, wysoki poziom lęku wynikający zobsesyjnego pragnienia niezmienności otoczenia. Naukowcy zauważyli, że owagrupa osób prezentowała potencjalnie dobry poziom intelektualny, dobrą pamięći uzdolnienia w kierunku czynności wymagających montowania lub układaniaprzedmiotów/elementów.

Dzieci te zwykle nie wykazują charakterystycznego zainteresowania ludzkątwarzą, z której mogłyby wyczytać wiele informacji potrzebnych w procesiekomunikacji interpersonalnej, takich jak tożsamość, wiek i płeć osoby czyemocje. Dodatkowo, jak pokazują badania i obserwacje naukowców, wraz zwiekiem widoczne jest wzmożenie uwagi kierowanej na przedmiotynieożywione, nie natomiast na przedmioty ożywione. Co ważne, w badaniachneuroobrazowania i za pomocą okulografu wykazano, że dzieci z autyzmemunikają kontaktu wzrokowego w szczególności wtedy, kiedy prezentowanatwarz osoby wyraża emocje.

Dzieci z autyzmem charakteryzują sięm.in. brakiem umiejętności modulacjizachowania w zależności od kontekstuspołecznego, w jakim się znajdują,nieadekwatnym odczytywaniemsygnałów społeczno-emocjonalnych.Obserwuje się ograniczenie zdolnościnawiązywania i podtrzymywaniaspołecznych interakcji, stereotypie wzachowaniu, w podejmowanych przeznie aktywnościach i zainteresowaniach(częste są stereotypie ruchowe w postaciwielokrotnego powtarzania tej samejczynności w obrębie motoryki dużej -np. kołysanie się, i małej - machanierękoma). Charakterystyczne jest równieżobsesyjne pragnienie niezmiennościotoczenia i zakresu zainteresowań. Wwyniku opisanych trudności w akceptacjizmian pojawiają się utarte schematyaktywności, stały, schematyczny plandziałań, zawsze taki sam sposóbwykonywania najprostszych codziennychczynności, w tym samoobsługowych.

Charakterystycznym objawem autyzmu są echolalie (odroczone lubbezpośrednie - natychmiastowe powtarzanie usłyszanych słów, melodii, anawet całych zdań, np. treści reklam, fragmentów dialogów z bajek, bezzrozumienia - echolalie nie mają związku z prawidłowym użyciem języka) orazwypowiedzi o charakterze kompulsywnym, które są powtarzane zawsze wpodobnych kontekstach. Obserwuje się zaburzenia mowy opowieściowej ispontanicznego komentowania rzeczywistości. Deficyty w mowie czynnej niesą kompensowane przez mimikę, gest czy postawę ciała. U osób z autyzmemnajczęściej nie pojawia się również gest wskazywania (częste jest natomiastużycie ręki dorosłego jako narzędzia służącego do wskazywania ikomunikowania potrzeb), występuje brak zaimków osobowych, dzierżawczych,wskazujących i przyimków. Ponadto mają problemy z prawidłowym użyciemform gramatycznych (dominuje w ich mowie mianownik i bezokolicznik),kategorii gramatycznych takich jak czas, liczba mnoga czy rodzaj.

Opracowano na podstawie:D. Baczała, J. Błeszyński, Komunikacja w logopedii. Terapia, wspomaganie, wsparcie, Toruń 2014.U. Bigas, Autyzm - charakterystyka zachowań językowych w autystycznym spektrum zaburzeń, [w:] S. Grabias,M. Kurkowski, Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, Lublin 2012.G. Jagielska, Autyzm dziecięcy - rys historyczny. [w:] A. Bryńska, J. Komender, G. Jagielska, Autyzm i Zespół

Aspergera, Warszawa 2009.E. Pisula, Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej, Sopot 2012.