İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları - Türkiye’de Gönüllülük … · 2020. 11. 29. · ‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar› 671 STK Çalışmaları 25 Kapak Resmi

www.bilgiyay.com

Deneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar

Kapak resmi: Lale Duruiz

Türkiye’de Gönüllülük201 9 yaz aylarında yürüttüğümüz Türkiye’de Gönüllülük Araştırması’nın (TGA 2019) bulgularını detaylı bir biçimde ele alan bu kitap mevcut koşullara dair bir resim çiz-meye çalışarak, genç gönüllüleri, çocuk alanında gönüllülüğü, gönüllülükte etik ve yasal çerçeve temalarını tartışmaya açıyor.

Çocuk alanındaki gönüllülerin koşulları, motivasyonları, deneyimleri nelerdir? Nasıl daha iyi hale getirilebilirler? Gençler gönüllülük sürecinde seslerini ne denli duyura-bilmektedirler? Gençlerin katılımının yurttaş katılımı açısından ne tür imkânları ve kısıtlılıkları vardır? Gönüllülük kendinden menkul bir biçimde etik bir gönüllülük an-lamına mı geliyor? Etik kurallar ve davranış ilkelerinin yazılı olması sivil alanın gün-deminde yer alıyor mu? Neden gönüllülükte etiği tartışmak gereklidir? Gönüllülerin gönüllülüğü bireysel ve geleneksel ortamlar kadar, aktif yurttaşlık ve sivil alana ka-tılım olarak da deneyimleyebilmelerini destekleyecek hak ve sorumluluklar tanımla-nabilir mi? Tanımlanabilirse bunlar nelerdir? Gönüllüleri korumak için bir “kaza” si-gortası gerekli mi? Bu konuda ülke örnekleri nelerdir? Kamunun bu konudaki görev ve sorumlulukları nelerdir?

Kitap boyunca bu sorular eşliğinde ilgili yazına, farklı ülke deneyimleri ve gönüllü-lükle ilgili TGA 2019’un sonuçlarına başvurularak cevaplar için ipuçları bulmaya ve tartışmaların bir sonuca evrilebilmesi için öneriler sunmaya çalışılmıştır.

Derleyenler Emre Erdoğan, Pınar Uyan-SemerciNurhan Yentürk, Laden Yurttagüler

EMRE ERDOĞAN PINAR UYAN-SEMERCİ LADEN YURTTAGÜLER AYŞE BEYAZOVAGÖZDE DURMUŞ KÜBRA DOĞAN-YENİSEY NURHAN YENTÜRK

STK

Çalışmaları

ISBN 978-605-399-567-8

Türkiye’de G

ön

üllü

lük - D

eneyim

ler, Sınırlılıklar ve Yen

i Açılım

lar

KARŞILAŞTIRMALI İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

TÜRKİYE’DE GÖNÜLLÜLÜKDeneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar

DerleyenlerEmre Erdoğan - Pınar Uyan-Semerci

Nurhan Yentürk - Laden Yurttagüler

Derleyenler: Emre Erdoğan, Pınar Uyan-Semerci, Nurhan Yentürk, Laden YurttagülerTürkiye’de Gönüllülük:Deneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar

‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar› 671STK Çalışmaları 25

Kapak Resmi “Yere göğe konamayanlar” Lale Duruiz

ISBN 978-605-399-567-8

1. Bask› ‹stanbul, Kasım 2020

© İstanbul Bilgi Üniversitesi İktisadi İşletmesiYaz›flma Adresi: ‹nönü Caddesi, No: 6 Kufltepe fiiflli 34387 ‹stanbulTelefon: 0212 311 64 63 - 311 61 34 / Faks: 0212 216 24 15 • Sertifika No: 35680

www.bilgiyay.comE-posta [email protected]€›t›m [email protected]

İstanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data

İstanbul Bilgi Üniversitesi Kütüphanesi Kataloglama Bölümü Tarafından Kataloglanmıştır.

Names: Erdoğan, Emre, compiler. | Uyan-Semerci, Pınar, compiler. | Yentürk, Nurhan, compiler. | Yurttagüler, Laden, compiler.Title: Türkiye’de gönüllülük : deneyimler, sınırlılıklar ve yeni açılımlar / derleyen Emre Erdoğan, Pınar Uyan-Semerci, Nurhan Yentürk, Laden Yurttagüler.Description: İstanbul : İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2020. | Includes bibliographical references and index.Series: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları; 671. STK Çalışmaları; 25.Identifiers: ISBN: 9786053995678 (paperback)Subjects: LCSH: Voluntarism. | Voluntarism --Turkey. | Volunteers --Legal status, laws, etc. | Voluntarism perception. | Non-governmental organizations --Turkey. | Associations, institutions,etc. --Turkey. | Nonprofit organizations –Management. | Volunteer workers in social service --Turkey. | Democracy --Turkey. | Youth --Turkey --Political participation. | Student volunteers in social service --Turkey.Classification: LCC: HN49 .V64 T87 2020

DerleyenlerEmre Erdoğan - Pınar Uyan-Semerci

Nurhan Yentürk - Laden Yurttagüler

TÜRKİYE’DE GÖNÜLLÜLÜKDeneyimler, Sınırlılıklar ve Yeni Açılımlar

‹çindekiler

xiii Yazarlar xvii Giriş

1 1 TürkiyeGönüllülükAraştırması2019: GönüllüProfili,GönüllülerinKoşullarıveKazanımları Emre Erdoğan & Pınar Uyan-Semerci 1 Yöntem 2 Türkiye’deGönüllülüğünDurumu 5 AraştırmaÇalışmasınaKatılanlarınProfili 7 GönüllülerinÇalışmaKoşulları 19 GönüllülükveKatılım 29 GönüllülükKonusundakiDestekler 35 GönüllülükveKazanımları 39 GönüllülükYapılanKurumlaGelecekteİlişkiler 42 SonuçYerine 43 Kaynakça

45 2 TürkiyeGönüllülükAraştırması2019: GönüllüKoordinatörleriGönüllülüğüDeğerlendiriyor Emre Erdoğan & Pınar Uyan-Semerci 46 GönüllüKoordinatörüProfili 49 GönüllülükSüresi,İşYüküveGönüllüProfili 55 GönüllününMotivasyonuveKazanımları 56 Kendinigerçekleştirmek 56 Çalışmaalanınınetkisi 57 Kariyerfırsatlarıvekişiselgelişim 58 Sözhakkıolması/Hiyerarşininolmaması 59 Kurumsaltanınırlık 60 Öncekideneyimleri,yaşamtecrübeleri 61 Maddigetiriler 62 Tecrübekazanma,yaşamdeneyimi 63 Gönüllülerleİlişkiler 63 Başvuru 65 Eğitim/Oryantasyon 69 Gönüllülerleiletişimvebilgilendirme 71 KararlaraKatılım 76 Gönüllülereverilenharcırahvedestekler 80 GönüllülerdenGeribildirimSüreçleri

vi içindekiler

84 RisklerveSigorta 91 Sonuç

93 3 Gençlik,GönüllülükveKatılım Laden Yurttagüler 94 Katılımvegönüllülük 107 ÖrgütİçiKatılım 113 Güçlendirme(Empowerment),KatılımveGençler 129 Sonuçolarak... 130 Kaynakça

133 4 “AblaBirDahaGelecekmisin?” Türkiye’deÇocuklarlaGönüllülükDeneyimleri Ayşe Beyazova & Gözde Durmuş 134 ÇocukHaklarıTemelliPerspektifle ÇocuklarlaÇalışmak 137 Türkiye’deÇocukAlanındaÇalışan SivilToplumKuruluşlarınaBakış 139 ÇocukAlanındaÇalışmaYapan STK’larda Gönüllü Profili 142 DoğrudanÇocuklarlaÇalışan GönüllülerinÇalışmaSüreçleri 142 Gönüllülükmotivasyonu 146 Gönüllülerdearanankriterler 149 Gönüllüsayısı,çalışmasüresiveverilenroller 151 Gönüllülereyönelikgüçlendirmeeğitimleri, süpervizyonvegeribildirim 156 Çocuklarlaçalışmadasınırlarvekurallar, kurumlarınçocukkorumave çocukgüvenliğipolitikaları 158 SonuçYerine:ÇocuklarlaGönüllülükSüreçlerinde ÇocukHaklarıTemelliYaklaşımıYaşamaGeçirmek 164 Kaynakça

165 5 GönüllülükteEtik Pınar Uyan-Semerci 167 “Gönüllü”kimveneden“gönüllü”olunur? 169 NiyeGönüllülük?Farkındalık, HuzursuzlukveSorumluluk 173 GönüllülüğünSınırlılıklarıveSürdürülebilirGönüllülük 176 SonuçYerine 177 Kaynakça

içindekiler vii

179 6 GönüllülükveHukukiÇerçevesi Kübra Doğan-Yenisey 180 1.GönüllününİşveSosyalGüvenlik HukukundaGörünümü 180 Gönüllümüyoksakayıtdışıişçimi? 181 İşsözleşmesininunsurlarıvegönüllülük 181 İşgörme 182 Ücret 182 Bağımlılık 184 “Gönüllü”ve“İşçi”:İkifarklıçalışmabiçimi 185 GönüllülükveSosyalGüvenlikHukuku 185 Gönüllününsosyalgüvencesizliğisorunu 186 Gönüllüileişçiarasındakibelirsizliğinyarattığısorunlar 187 GönüllülükveMasraflarınKarşılanması 188 2.GönüllülüğeİlişkinBirHukukiModel 188 YasalDüzenlemeninTemelİlkeleri 189 Gönüllülüğüteşvikedecekbirdüzenleme 189 Gönüllülerinmenfaatlerinikorumaaltınaalacak birdüzenleme 190 Gönüllülükileişçilikarasındakibelirsizliği ortadankaldıracakbirdüzenleme 190 Vergihukukualanındakisomutsorunlarıngiderilmesi 190 Gönüllülüğünuluslararasıboyutunundikkatealınması 190 GönüllüTanımı 191 Faaliyetinbirbaşkasıyararınayürütülmesi 192 Maddikarşılıkbulunmaması 193 Serbestirade 194 Gerçekkişiler 195 GönüllüileSivilToplumKuruluşuArasındaki Hukukiİlişki 196 Bireyselgönüllülük 196 Birörgütbünyesindesürdürülengönüllülük 197 Gönüllülüğünhukukibiryükümlülükaltına girilmeksizinyürütülmesi 197 Derneküyeliği 198 Sözleşmeilişkisi:Gönüllülüksözleşmesi 199 Temelinde“Gönüllü”nünYerAldığıBirModel 200 Koruyucudüzenlemelerinkanununkapsamıiçindeki tümgönüllülereuygulanacağıbirmodel 200 Gönüllülüksözleşmesininesaslarınındüzenlendiği birmodel 201 Gönüllününsağlıkvegüvenliğiningüvencealtına alındığıbirmodel 203 Gönüllülüknedeniyleuğranılankazaveya hastalığakarşısosyalgüvenceninsağlandığıbirmodel

205 Kaynakça

viii içindekiler

207 7 GönüllülükleİlgiliYasalDüzenlemeler: SivilAlanİçinÖrneklerveÖneriler Nurhan Yentürk 211 1.GönüllülükYasalÇerçevesiiçin UluslararasıArkaPlan 214 2.ABÜlkeÖrneklerindeGönüllüKanunları 215 Gönüllülükayrıbirkanunladüzenlenmelimi? 216 Kanundagönüllülükvegönüllüfaaliyetinbir tanımıvarmı?Amacı,kapsamıveilkeleri belirtiliyormu?Kâramacıgütmeyensiviltoplum kuruluşlarındayapılabileceğineilişkin birifadeyeralıyormu? 218 Kurumözelliklerinegöregönüllü çalıştırılmasıkonusundaayrımolmalımı? 220 Kanundakimleringönüllüolabileceğikimlerin olamayacağıbelirtilmişmi?Yaşsınırıvarmı? 222 Gönüllüsayılmasıiçinyazılıbirgönüllülüksözleşmesi yapılmasıkanundayeralıyormu?Zorunlumu? Koşulamıbağlı? 223 Kanundagönüllülüksözleşmesininişsözleşmesinden farkıbelirtiliyormu?Sözleşmeolmasabile, kanundahiçbirşekildeücretalamayacağıyazıyormu? 224 Gönüllününyaptığıharcamalarödenmelimi? Yemekveyolculuk,giderusulüyadaharcıraholarak? 226 STKgönüllüiçinsosyalsigortayaptırmalımı? 226 Hastalıkriski?İşkazasıvemeslekhastalığı sigortasıyapılmalımı? 228 İşsizleringönüllülüğündeişsizliködeneğikesiliyormu? 228 Çalışılankonudaeğitim,oryantasyonvebilgilendirilme hakkı;katılımhakkıvd.haklaryeralıyormu? 229 Gönüllülleringörevvesorumluluklarıyeralmalımı? 231 Gönüllüsözleşmesininnasılbiteceğikanunda yeralıyormu? 231 Gönüllülereyönelikkamusalteşviklervarmı? 232 3.GönüllülükKanunuiçinTartışmaveÖneriler 232 Amaç,KapsamveTanımlar 237 Haklarvesorumluluklar 237 Kimlergönüllüolabilir? 238 Eğitimvebilgilendirilmehakkı 239 Katılımhakkı 240 Gönüllüdavranışkuralları 241 Harcamalarınkarşılanması 243 DiğerHakveSorumluluklar

içindekiler ix

244 GönüllüSözleşmesi 246 Gönüllününsağlıkvegüvenliği 249 4.KamuveÖzelGönüllüKazaSigortasıÖnerisi 254 SonuçYerine 256 Kaynakça

259 Dizin

Tablo ve Şekil Listesi

BirinciBölüm 3 Şekil1 GönüllülükOranları-ÜlkeKarşılaştırması 4 Şekil2 GönüllülükYapanlarınDemografikÖzellikleri-Türkiye 6 Şekil3 GönüllüOlarakÇalışılanKurumunAnaÇalışmaAlanları 7 Şekil4 KurumlaİlişkilerveÇalışmaDurumu:ÇalışmaSüresi(Ay) 8 Şekil5 GönüllüOlarakÇalışılanKuruluşunFaaliyetleriİçin

SonBirHaftadaOrtalamaKaçSaatZamanHarcandığı 9 Şekil6 GönüllüOlarakÇalışılanKuruluşunFaaliyetleriİçin

SonBirHaftadaOrtalamaKaçSaatZamanHarcandığı 10 Şekil7 GönüllüOlarakÇalışılanKuruluştaDahaÇokHangi

GünlerÇalışıldığı 11 Şekil8 GönüllüOlarakÇalışılanKuruluştaDahaÇokHangi

GünlerÇalışıldığıveÇalışmaDurumu 12 Şekil9 GönüllüFaaliyetSaatleri 13 Şekil10 GönüllüFaaliyetSaatleriveÇalışmaDurumu 14 Şekil11 GönüllüOlunanKurumdaYapılanİşler 15 Şekil12 STK’daYapılanİşlerveÇalışmaDurumu 16 Şekil13 STK’daYapılanFaaliyetlerveYaş 17 Şekil14 GönüllülerinÇalıştıklarıveÇalışmakİstedikleriOrtamlar 18 Şekil15 Gönüllü-Kurumİlişkisi 19 Şekil16 Gönüllü-Kurumİlişkisi-“Şuandayapılaniş....” 21 Şekil17 «GönüllüOlarakYapılanİşinTanımınınYapılmasında

KatkıdaBulundunuzmu?» 22 Şekil18 «GönüllüOlarakYapılanİşinTanımınınYapılmasında

KatkıdaBulundunuzmu?» 23 Şekil19 GönüllülükYapılanSTK’daKararlaraKatılımDerecesi

HakkındaGörüşler 24 Şekil20 GönüllülükYapılanSTK’daKararlaraKatılımDerecesi

HakkındaGörüşler, ÇalışmaDurumuveYaş(“Katılıyorum”YanıtlarınınOranı)

25 Şekil21 ŞuAndaYoğunVakitAyrılanSTK’yaGönüllüOlmaYolları 27 Şekil22 ŞuAndaYoğunVakitAyrılanSTK’yaGönüllüOlmaYolları 28 Şekil23 EnSıkGönüllülükYapılanKurumunSeçilmeNedenleri 29 Şekil24 “GönüllülükYaparkenYapılanUlaşım,Yiyecekveİletişim

MasraflarıGibiHarcamalarıKimKarşılamakta...” 30 Şekil25 “«GönüllülükYaparkenYapılanUlaşım,Yiyecekve

İletişimMasraflarıGibiHarcamalarıKimKarşılıyor?»veÇalışmaDurumu”

xii tablo ve şekil listesi

31 Şekil26 “«GönüllülükYaparkenYapılanUlaşım,YiyecekveİletişimMasraflarıGibiHarcamalarıKimKarşılıyor?»veÇalışmaDurumu”

32 Şekil27 GönüllülerinSigortalılıkDurumu 33 Şekil28 GönüllülerinSTK’lardakiDeneyimleri 34 Şekil29 GönüllülükSürecindeYaşananRahatsızlıklar/Kazalar 35 Şekil30 GönüllülüğünKazanımları 36 Şekil31 GönüllülükFaaliyetlerininİnsanlarınKişiliğiÜzerindeki

OlumluEtkileri 38 Şekil32 GönüllülüğünKazanımlarıveYaş 39 Şekil33 GönüllülükYapılanKurumaKarşıDuyulanAidiyet 40 Şekil34 GönüllülükYapmayaDevamEtmeEğilimiveYaş 41 Şekil35 GönüllülükYapmayaDevamEtmeEğilimive

ÇalışmaDurumu

ÜçüncüBölüm 97 Tablo1 Aşağıdakigörüşlerinherbirinenederecekatıldığınızı

belirtirmisiniz? 97 Tablo2 Aşağıdakigörüşlerinherbirinenederecekatıldığınızı

belirtirmisiniz? 99 Tablo3 Aşağıdakigörüşlerinherbirinenederecekatıldığınızı

belirtirmisiniz? 110 Tablo4 Bugönüllüolarakyaptığınızişintanımınınyapılmasınasiz

katkıdabulundunuzmu? 112 Tablo5 Genelolarakdüşündüğünüzde,gönüllülükyaptığınız

STK’da,kararlarakatılıyormusunuz? 124 Tablo6 ŞuandaenyoğunvakitayırmaktaolduğunuzSTK’yanasıl

gönüllüolduğunuzuaşağıdakilerdenhangisieniyişekildetanımlamaktadır?

BeşinciBölüm 168 Şekil1 ÖzelliklerinNeDereceGeçerliOlduğu

YedinciBölüm 255 Tablo1 İsteyenKurumlariçinSTKSigortasıÖnerileri

Yazarlar

AYŞEBEYAZOVA

BoğaziçiEğitimBilimleri’ndekidoktoratezini2017’detamamlayanAyşeBeyazovadahaönceMarmaraÜniversitesiUluslararasıİlişkilerveİstanbulBilgiÜniversitesiİnsanHakla-rıHukuku’ndayükseklisansyapmıştır.TEDAnkaraKoleji’ndenmezunolduktansonrali-sanseğitiminiODTÜ’detamamlamıştır.Siviltoplum,çocukhakları,çocukhaklarıeğitimi,çocukkatılımı,toplumsalcinsiyeteşitliğivekapsayıcıeğitimkonularınaodaklananAyşeBeyazova2016yılındanberiçeşitlisiviltoplumkuruluşlarıveakademikkurumlardadanış-manlık,araştırmaveeğitimodaklıçalışmalaryürütmektedir.Kapsayıcıeğitimodaklı,mül-tecilik,engellilikgibikoşullarıbulunan,çocukişçiolarakçalıştırılançocuklarıneğitimeka-tılımına,okul,ailevediğerortamlardaçocuğunkatılımhakkınıngerçekleşmesineveeği-timdetoplumsalcinsiyeteşitliğineilişkinaraştırmalaryürütmüşveçeşitliyayınlarakatkısunmuştur.DahaönceToplumGönüllüleriVakfı’ndaprojekoordinasyonuveçeşitliyöne-ticilikpozisyonlarındaçalışmışolanBeyazova,2008-2016yıllarıarasındaİstanbulBilgiÜniversitesiÇocukÇalışmalarıBirimi’ninkuruluşundavekoordinasyonundarolalmıştır.AynıyıllardaİstanbulBilgiÜniversitesi’ndeöğretimgörevlisiolarakçocukhakları,siviltoplumveeğitimeilişkinçeşitliderslervermiştir.

KÜBRADOĞAN-YENİSEY

AnkaraÜniversitesiHukukFakültesi’ndenmezunolanKübraDoğan-Yenisey,yüksekli-sansınıMarmaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü’nde,doktorasınıCenevreÜniversi-tesiHukukFakültesi’ndetamamladı.2008yılındanbuyanaİstanbulBilgiÜniversitesiHu-kukFakültesi’ndeöğretimüyesiolarakgörevyapanDoğan-Yenisey,2014yılındaKarşılaştırmalıİşveSosyalGüvenlikHukukuUygulamaveAraştırmaMerkezi’nikurdu.KübraDoğan-Yenisey’inLa modification du contrat de travail Etude de droit suisse et de droit français (Schulthess,2005),İş Hukukunda İşyeri ve İşletme – Alman ve Fransız Hu-kuklarıyla Karşılaştırmalı Bir İnceleme- (Legal,2007),Social Security Law in Turkey (KluwerLawInternatioal,2013),İş Hukukunun Emredici Yapısı (Beta,2014)veMahmutKabakcıilebirlikteyayınladıklarıGönüllü Emeği ve İş Hukuku(İstanbulBilgiÜniversite-siYayınları,2017)isimlikitaplarıileişvesosyalgüvenlikhukukualanındayayımlanmışpekçokmakalesibulunmaktadır.

GÖZDEDURMUŞ

Üniversiteyıllarındaöğrencikulübündeyürüttüğügönüllüçalışmalarıileçocukalanıileta-nışmıştır.LisanseğitiminiBoğaziçiÜniversitesiMühendislikFakültesi’ndetamamlayanGözdeDurmuş,2008yılındanbuyanaİstanbulBilgiÜniversitesiÇocukÇalışmalarıBiri-mi’nde(ÇOÇA)çalışmaktadır.Çocukhaklarıeğitimi,çocuklararasındatoplumsalcinsiyeteşitliğininsağlanması,çocuklarınmedyası,çocukişçiliği,kapsayıcıeğitimveçocukkatılı-mıgibikonularıelealançeşitliprojelerdekoordinatör,eğitmenvearaştırmacıolarakgö-revalmıştır.İstanbulBilgiÜniversitesi’nde“ÇocukPolitikaları”,“SosyalSorumluluk”ve“ProjeGeliştirme”gibikonulardayarızamanlıöğretimgörevlisiolarakderslervermiştir.

xiv yazarlar

İstanbulBilgiÜniversitesiKültürel İncelemelerYüksekLisansProgramı’ndan“TürkçeDersKitapları’ndaÇocuklukKurgusuveÇocukKatılımı”isimlitezinivererekmezunol-muştur.Eğitimde Çocuk Katılımı Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler, STK’lar için Çocu-ğa Yönelik Harcamaları İzleme Kılavuzu, Çalışan Çocuk: Bağcılar ve Küçükçekmece Pilot Araştırmasıkitaplarınınyazarlarıarasındadır.

EMREERDOĞAN

GalatasarayLisesiveBoğaziçiSiyasetBilimiveUluslararasıİlişkilerBölümü’ndenmezunolanEmreErdoğanaynıbölümdedoktorasınıtamamladı.1996’danitibarenkamuoyuaraştırmalarıyapanErdoğan2003yılındabağımsızbiraraştırmaşirketiolanInfaktoRW’yukurdu,2005yılındanitibarenBoğaziçiÜniversitesiveİstanbulbilgiÜniversite-si’ndeyarızamanlıolarakAraştırmaMetotlarıveİstatistikdersleriverenErdoğan,2015yılındanitibarenİstanbulBilgiÜniversitesiUluslararasıİlişkilerBölümü’ndetamzamanlıöğretimüyesiolarakçalışmaktadır.Prof.Dr.Erdoğan,dışpolitikavekamuoyu,siyasalka-tılım,gençveçocuğuniyiolmahali,gönüllülükvesosyalsermayekonularındaçoksayıdaaraştırmayürütmüşveyayınyapmıştır.PınarUyanSemerciilebirlikteyayınladıklarısonkitapları“Biz”liğin Aynasından Yansıyanlar: Türkiye Gençliğinde Kimlikler ve Ötekileş-tirme, Fanusta Diyaloglar: Türkiye’de Kutuplaşmanın BoyutlarıveSiyaset’teki Gölge: Korkuadlarınıtaşımaktadır.

PINARUYAN-SEMERCİ

İstanbulBilgiÜniversitesiSosyalveBeşeriBilimlerFakültesiDekanıolanProf.Dr.PınarUyan-Semerci,2007yılındanberiGöçÇalışmalarıUygulamaveAraştırmaMerkezi’ninmüdürlüğügöreviniyürütmektedir.Lisans,YüksekLisansveDoktoradereceleriniBoğazi-çiÜniversitesiSiyasetBilimiveUluslararasıİlişkilerBölümü’ndenalanUyan-Semerci’ninakademikçalışmaalanlarısiyasetfelsefesi,karşılaştırmalısiyaset,sosyalpolitikavesosyalbilimlerdemetodolojidir.Uyan-Semerci,evrensellik,adalet,haklar,katılım,vatandaşlık,insanigelişim,yapabilirlikyaklaşımı,yoksulluk,göç,kolektifkimlikoluşumları,ötekileş-tirme,kutuplaşma,çocukişçiliğiveçocuğuniyiolmahalikonularındabirçokaraştırmaprojesiyürütmüş,makalevekitapyayınıyapmıştır.

NURHANYENTÜRK

1988yılındaİTÜ’dedoktoraunvanıalanNurhanYentürk,1998yılındaİTÜ’deProfesör-lükunvanıaldı.1985-1986yıllarındaImperialCollege,Londra;1989-1990yıllarındaPa-ris-ISorbonneÜniversitesi’ndeMisafirAraştırmacıolarakbulundu.Türkiyeekonomisiveekonomikkrizlerüzerineyayınlaryaptı.2003yılındaİstanbulBilgiÜniversitesiEkonomiBölümü’ndegörevebaşlayanNurhanYentürkhalenaynıüniversiteninSivilToplumÇalışmalarıMerkezi’nindirektörüolarakçalışmaktadır.İstanbulBilgiÜniversitesiYayın-ları’ndanSivilToplumKuruluşlarınayönelikyayımlananSTKÇalışmaları–EğitimDizi-si’ninyayınyönetmenliğiniyapmakta,STKEğitimveSertifikaprogramlarındaveBilgiSos-yalKuluçkaMerkezi’ndeçeşitliderslervermektedir.2009yılındanitibarenkamuharca-malarıüzerineçalışmalarveyayınlaryapanNurhanYentürkkamuharcamalarınıizlemekvesavunuculukyapmaküzerekurulanKamuHarcamalarıİzlemePlatformu’nunsözcüle-rindendir.

yazarlar xv

LADENYURTTAGÜLER

LadenYurttagüler2005yılındaSivilToplumÇalışmalarıMerkezi’ndearaştırmacıvepro-jeyöneticisiolarakçalışmayabaşlamıştır.2007yılındanbuyanaİstanbulBilgiÜniversite-si’ndetamzamanlıöğretimüyesiolarakçalışmayadevametmektedir.Çalışmaalanları,İn-sanHaklarıEğitimi,ToplumsalCinsiyet,Katılım,SosyalHaklar,GençlikveEğitimmetot-larıdır.İlgilialanlardaulusalveuluslararasıprojelerdeyeralmıştır.İstanbulBilgiÜniversi-tesiYayınları’ndanSivilToplumKuruluşları’nayönelikyayımlananSTKÇalışmaları-Eği-timDizisikapsamındaGönüllülerle İşbirliği kitabınınyazarlarındanbiridir.Özellikle,gençlikvesosyalhaklarlailgiliçalışmalaryapmaktavebukonulardaçeşitliyayınlarıbu-lunmaktadır.Halihazırda,AvrupaKonseyiveAvrupaBirliğiortaklığındakurulanveyürü-tülenAvrupaGençlikAraştırmacılarıHavuzu’nunüyesidir.LisansveyükseklisansınıBo-ğaziçiÜniversitesi’ndenalanYurttagüler,halenBoğaziçiÜniversitesiAtatürkİlkeleriveİn-kilapTarihiEnstitüsü’ndedoktoraçalışmasınısürdürmektedir.

GİRİŞ

1990’larınsonundasiviltoplumadairtartışmalarınyenidenbaşlama-sıylabirliktegönüllülükkonusundadakuramsalvegörgülçalışma-larınsayısıartmış,bukonudakiyazıncanlıtartışmalarınyeraldığıbiralanadönüşmüştür.Sivilalandayaşanangelişmelerindeetkisiyle,gönüllülükkav-ramıtümboyutlarıilealınmıştır.

Bukonudailkgözeçarpannokta,gönüllülüğünsivilalanvetoplumsalileilişkisininkurulmasıvekavramınsivilalanındışındakullanılan,diniyadaaskerianlamlarındanarındırılmışbirtanımınınyenidenyapılmasıyönünde-dir.Başkabirdeyişle,gönüllülüksiviltoplumalanındave/veyasiviltoplumkuruluşlarında(STK)gerçekleştirilenbireylemlilikhaliolduğununaltıçizil-miştir.Sivilalanaiçkinliğinkabulüylebirlikte,gönüllülüğünbiryandantop-lumsalfaydasağlamayla,diğeryandandayurttaşkatılımıylailişkilerikurul-muştur.Bireylerin,toplumsalfaydasağlamakiçin,piyasayadakamudanba-ğımsızinisiyatiflergeliştirmesi,elbette,1990’lardansonragelişenyenibirdu-rumdeğildir.Ancak,siviltoplumvegönüllülükolarakkavramsallaştırılmasıgöreceyeniolarakkarşımızaçıkmaktadır.Bubağlamdagönüllülük,siviltop-lumdayadasiviltoplumörgütleri/kurumlarıaracılığıyla,toplumsalfaydasağlamayıamaçlayanbirsüreçolaraktanımlanmıştır.Bunaekolarakdiğerbirilişkisiise(aktif)yurttaşlıkilekurulmuşvebireylerintoplumsalkatılımınısağlayansüreçolarakdeğerlendirilmiştir.Herikidurumdada,gönüllülükta-nımındaaltıçizilen,bireylerin;deneyim,bilgi,birikimve/yazamanlarınıtop-lumsalbirfaydavetoplumsalhayatakatılımiçinadam/saatkarşılığıbirüc-rettalepetmedensarfetmeleridir.

xviii giriş

Gönüllülüğünhemtümsivilalanadeğen,hemdepiyasaileolanilişki-sinibelirleyenbutanım,biryandanulusüstükurumların(BirleşmişMilletlerveDünyaÇalışmaÖrgütügibi)katkısıilegeliştirilmiş;biryandanda,ilgili(akademik)yazınındiliveaklıbutanımüzerineyükselmiştir.

Ancaksivilalandakitümaktörlerinkendilerinitanımlamakaçısındanbutanımıkabulettiğisöylenemez.Toplumsalfaydavekatılımı,kararvermevepolitikayapmasüreçlerinekatılımolaraktanımlayanbireylerinbirkısmıkendilerinigönüllüolaraktanımlamayıreddetmişve“aktivist”kavramınıbenimsemişlerdir.Dahası,gönüllülükkavramınabazıeleştirilergetirmektendegeridurmamışlardır.Enönemlieleştirilerdenbiri,gönüllülüğün,“toplum-salfaydasağlama”yı,hizmetüretmekileeştutanbirsüreçolarakkurgulan-masıdır.Dahaaçıksöylemekgerekirse,sosyalrefahdevletitarafındansağlan-masıbeklenenbazıhizmetlerin,siviltoplumkuruluşlarıvedolayısıyladagö-nüllülertarafındansağlanması;temelsosyalhaklarıerozyonauğrattığıyadauğratabileceği içinşiddetlieleştirileremaruzkalmıştır.Dahası,gönüllülüğeilişkinsöylemdesıkçatekrarlanan“iyilikyapma”nınsosyalrefahdevletinde-kiyapısaldönüşümügörünmezkıldığınınaltıçizilmiştir.Üstelikgönüllülüğüpolitikolmayanbireylemlilikolarakkurgulayan,dolayısıyladagönüllüleri,politikadanuzaklaştıranbiranlatıolduğudabelirtilmiştir.Bunaistinadendeözellikledesivilalanınbirkısmında,gönüllülükveaktivizmsıkçabirbirinekarşıtolarakkonumlandırılmıştır.

Gönüllülükleilgilibirdiğertartışmaise,gönüllülerinyalnızcasiviltop-lumkuruluşlarıilevarolupolmadığıdır.2000’lerinbaşında,gönüllülük,siviltoplumkuruluşlarıaracılığıylagerçekleşebilenbirfaaliyetolaraktahayyüledilmiştir.Dolayısıylahembirörgütlülükhaline,hemdesivilalandaolması-navurguyapılmıştır.Oysailerleyensüreçte,gönüllülük,hastaneler,hastaba-kımevleri,belediyelergibikamukuruluşlarıtarafındandatalepedilenbirsü-reçolmuştur.Bugelişmeninyanısıraözelşirketler,gönüllüğü,çalışanlarıiçinkurgulamışlarve“sosyalsorumlulukprojeleri”nedâhiletmişlerdir.Buörgüt-lülüğügönüllülüğünbirönkoşuluolmaktançıkarmıştır.

Örgütlügönüllülükise,zamaniçinde,bireylerin,siviltoplumkuruluş-larıilekurduklarıilişkideğişimeuğradığıiçinfarklılaşmıştır.2000’lerinba-şındasıkçagörülen,birörgütteuzundönemliyapılangönüllülük,sondö-nemde,pekçoksiviltoplumkuruluşundakısadönemligönüllülükileyerde-ğiştirmiştir.Bununyanısıratüzelkişiliğiolmayaninisiyatiflerinyadasosyalhareketleriniçindebulunanöznelerin,kendilerinigönüllüolaraktanımlama-sınadasıklıklarastlanmaktadır.

giriş xix

Türkiye’de Gönüllülük ÇalışmalarıTürkiye’degönüllülüküzerineolançalışmalarınsayısıçokfazlaolmamaklaberabergiderekartmaktadır.İlgiliyazınıgenelolarakdeğerlendirenikima-kaledeliteratürdekikısıtlılığadikkatçekmiştir(Kesgin,2016;Çakı,2014).Kesgin,Türkiye’degönüllülükçalışmalarının,büyükbirorandaSTKyöneti-mialanınbiraltkategorisiolarakkaldığınıbelirtirken(2016),Çakıdaalan-dakiçalışmalarıdeğerlendirdiğimakalesindegönüllülükaraştırmalarınınkavramsalçerçevesininBatımerkezciliğinieleştirerek,Türkiye’devarolanfarklıgönüllülükbiçimlerinikapsamadığınıvurgular(2014).Alandanere-deysetekkarşılaştırmalıçalışmaAydınlıvearkadaşlarınınTürkiye,Çin,Al-manyaveAmerikaBirleşikDevletleri’ndegerçekleştirdiklerifarklıkültürelortamlardagönüllülüğedairmotivasyonvedevamlılığıelealdıklarıçalışma-dır(2016).Türkiye’degönüllülüğündurumunugenelolarakelealançalışma-ların(Akboğa,2017;BirleşmişMilletlerGönüllüleri,2013)yanısırasınırlısayıdasahaaraştırmasıalanaönemlikatkısağlamıştır(BİLGİ-STK,2006; TEGV,2010,2012;BirleşmişMilletlerGönüllüleri,2013;TÜSEV,2013;KONDA-STÇM,2014;TOG,2015).Sonyıllardailgiliyazıngeliştikçegö-nüllülükvehukuk(Doğan-YeniseyveKabakcı,2017);gönüllüyönetimi(Til-tayveİşlek,2020);gençleringönüllüolmamasebepleri(TayşirveErdoğmuş,2019)gibifarklıbaşlıklarlaalandakiçalışmalarçeşitlenmiştir.

Türkiye’degönüllülüğündurumunudeğerlendirmeyiamaçladığımızbuçalışmada;yürüttüğümüzTürkiyeGönüllülükAraştırması2019(TGA,2019)ilehemmevcutkoşullaradairbirresimçizmeyi,hemdeetikveyasalçerçevebaştaolmaküzerebulgulardandayolaçıkarakyenitartışmalarayeraçmayıhedefledik.

TGA2019’davekitaptayeralanmakalelerde,gönüllülüktanımımızısivilalandaörgütlübiryapı içindegönüllülükyapanlarlasınırladık.TGA2019’daTürkiye’deçeşitlikamukurumlarındayönetmeliklerçerçevesindebelediyehizmetleri,gönüllüitfaiyecilik,hayvankorumagönüllüleri,çevregö-nüllülerigibialanlardagönüllülükyapanlarıkapsamadık.Ayrıcaaile,arka-daşlıkvekomşulukilişkileriilebağlantılıyardımlaşmavedayanışmayı;“ime-ce”gibigelenekselpratiklerivebireyselgönüllüfaaliyetleridearaştırmanındışındabıraktık.Altınıçizmemizgerekennokta,butürgönüllüfaaliyetleriönemsizolarakgörmemizdeğil,siviltoplumkuruluşlarındagerçekleşengö-nüllülüktenayrıolarakincelenmesigerektiğinidüşünüyorolmamızdır.Bu-nunlabirliktepara,eşya,kanbağışıgibifaaliyetlerinyanısıra,özelliklesiviltoplumkuruluşlarınayapılanbağışlarıyapankişileringönüllüdeğilbağışçı

xx giriş

olarakkabuledilmesigerektiğinivesiviltoplumörgütlerinebağışyapmanınayrıbiryasalçerçevesiolduğunudavurgulamakisteriz.

Sahadaaraştırmabulgularınayansıyanbirdiğernoktabirçoksiviltoplumkuruluşunun,çeşitlialanlardakiüniversiteöğrencilerininsosyalso-rumlulukderslerikapsamındayadastajyerolarakyaptıklarıkatkılarıdagö-nüllüfaaliyetolarakdeğerlendirmesidir.Oysatanımgereği“zorunlu”“gö-nüllülük”biroksimoron,yanibirbiriylezıtbirdurumdur.Herhangibaşkabiryönetmelikyadakanunabağlıolarakyapılanfaaliyetlerinaslındagönül-lükkapsamındaolmadığınıvurgulamakgerekmektedir,bualanınkendisinehasniteliklerivedüzenlemeleribulunmaktadır.

Kitabımızdayeralanmakalelerde,2019yazaylarındayürüttüğümüzTürkiye’deGönüllülükAraştırması’nınbulgularınıdetaylıbirbiçimdeaktara-rak,başlıcadörtalanıgençlik,çocuk,etikveyasalçerçeveyitartışmayaaçtık.

GönüllülükfaaliyetlerininensıkgörüldüğüikialanınçocukveeğitimalanlarıolmasısadeceTürkiye’yeyadaçalışmamızınkapsamınaözelbirdu-rumdeğildir.Çocuklariçinkatkısağlamak,hernekadariçeriğivebiçimiko-nusundatartışmalarolsabile,toplumsalfaydabağlamındaüzerindeuzlaşılanbirkonudur.Diğeryandan,çocuklarıneğitimininiyileştirilmesiiçinyapıla-cakfaaliyetler,enyoğunişgücüneihtiyaçduyulanalanolarakkarşımızaçık-maktadır.Kaldıki,kamudada,ilgilibakanlık–MilliEğitimBakanlığı–,enyüksekinsankaynağıvebütçesahibibakanlıktır.Dolayısıyla,gönüllüfaali-yetlerinbualandayoğunlaşmasıolağankarşılanabilir.Buçerçevedeçocukalanındakigönüllülerinkoşullarını,motivasyonlarını,deneyimleriniveolma-sıgerekenlerielealmakbirzorunluluktur.

Tartışmayaaçmayaçalıştığımızikincialanisegençlerindurumudur.Gençleringönüllüfaaliyetlereenyoğunteşvikedilengrupolduğusöylene-bilir.Gençlere,hemulusüstükurumlar tarafından (AvrupaBirliğigibi)özelprogramlararacılığıyla(AvrupaGönüllüHizmetigibi)gönüllükatı-lımları için imkânsağlanmakta,hemdesivil toplumkuruluşları tarafın-dan,gönüllüolmalarıiçindavetedilmektedirler.Ayrıca,gençlerin,göreceyetişmişişgücüolmaları,ancakhenüzdüzenliçalışmahayatındaolmadık-larıdüşünülürse,gönüllülükyaptıklarıalanakatkılarınınnedenlikıymet-liolduğudaortayaçıkmaktadır.Katılımlarıpekçokfarklıaktörtarafın-danönceliklendirilengençlerin,gönüllülüksürecindeseslerininedenlidu-yurabildikleriveaslındayurttaşkatılımıaçısındannetürimkânlarıvekı-sıtlılıklarıolduğuçalışmamızdasıkçadeğineceğimizvurguladığımızönem-libirbaşlıktır.

giriş xxi

Gönüllülüğünkendindenmenkulbirbiçimdeetikgönüllüanlamınagelmediğinibelirterek,gönüllülüğünolasırisklerinietikaçıdanelealmakbukitaptatartışmayaaçtığımız,üzerinedüşünülmesinisağlamayaçalıştığımızbirdiğeralandır.Gönüllülükteetikhemulusalhemdeuluslararasıyazındaoldukçasınırlıbirbiçimdeelealınmıştır.Ancakgönüllününtanımından,mo-tivasyonunuhemsınırlılıklarıhemdesürdürülebilirliğietikaçıdandeğerlen-dirmek,faaliyetyürütenkuruma/gönüllüfaaliyetindenetkilenenüçüncüki-şilerezararvermemeprensipleriçerçevesindetümboyutlarıileetikgönüllü-ğünolmazsaolmazlarınıbelirlemektemelbirgerekliliktir.TGA2019sonuç-larınagöre,gönüllülerhangiSTK’yadestekvereceklerineağırlıklıolarakSTK’nınamacınabakarakkararvermektevegönüllükazanmanıneniyiyo-lumisyonveçalışmaalanındauyuşmaolarakkarşımızaçıkmaktadır.Ancak,gönüllünün,örneğinçocuklarlaçalışanbirSTK’dagönüllülükyapmakistiyo-rumderken,nasılçalışılacağınayadaneyapılacağınailişkinbilgiyadabek-lentisiSTK’nınkilerdenfarklıolabilmektedir.Gönüllü,neyinasılvenedenya-pacağıkonusundayeterlibilgiyesahipdeğilseonudesteklemek,biliyorsabil-gisindenyararlanmakSTK’nınönündekiönemligörevlerdenbiriolarakkar-şımızaçıkmaktadır.Tümbusüreçlerin,etikkurallarvedavranışkodlarının,gönüllününbusüreçtekihakvesorumluluklarınınyazılıolmasısivilalanınolmazsaolmazgündeminioluşturmaktadır.

Bunedenledesonolarakgönüllülükteyasalçerçeveyikitaptadetaylıbirbiçimdeelealdık.Türkiye’degönüllülerilesiviltoplumkuruluşlarıara-sındakiilişkihakvesorumluluklaraçısındanoldukçaönemlibelirsizliklerta-şımaktadır.Bubelirsizlikleryeryersiviltoplumkuruluşlarınagönüllülerleil-giliaşırıtalepkârlık,yorucuçalışmasüreleri,görüşalmama,sözünüsayma-magibiiktidaralanlarıverirken;yeryerdegönüllüyeistediğinde,istediğiişi,istediğizamanveşekildeyapmaolanağıilebirtürgüçsağlamaktadır.Bube-lirsizlikkurumlagönüllüilişkisinihakvesorumluluklarçerçevesindeşekille-nenbirilişkiolarakgelişmesineengelolabilmektevebuilişkiyisürdürülebilirolmaktançıkarmaktadır.Gönüllü ilesivil toplumkuruluşunun,belirlibiramaççerçevesindeortakfaydaiçinberaberçalışmasınıarkaplanaitebilmek-tedir.Gönüllününbireyselkazanımının/tatminininartmasıvesiviltoplumkuruluşununinsangücüihtiyacınıkarşılamasıgibiçelişkilibirilişkiyarata-bilmektedir.Kitaptayasalçerçeveyedairtemelprensiplervedikkatliolunma-sıgerekennoktalarelealınmıştır.

Gönüllüleringönüllüğübireyselvegelenekselortamlarkadar,aktifyurttaşlıkvesivilalanakatılımolarakdadeneyimleyebilmelerinidestekleye-

xxii giriş

cekhakvesorumluluklartanımlanabilirmi?Tanımlanabilirsebunlarneler-dir?Kitaptabuzorluklarıaşmaya,yadaaşılabilmesiiçingereklisorularısor-mayavetartışmalarınbirsonucaevrilebilmesiiçinönerilerortayaatmayaça-lışılmaktadır.

TGa 2019 BulGuları ve yeni aÇılımlarButartışmaalanlarıçerçevesindekitabıniçindekimakalelerisırasıylaelealır-sak,öncelikleTGA2019sonuçlarınınaktarıldığıikimakaledearaştırmanınbulgularıdetaylıbirbiçimdeelealınmıştır.EmreErdoğanvePınarUyan-Se-mercikitaptayeralanilkmakalelerindeTürkiyeGönüllülükAraştırması’nınnicelikselvenitelikselaşamalarınıbirlikteyorumlamışlardır.Önceliklearaş-tırmayöntemininsınırlılıklarınınaltınıçizenyazarlar,bulgulardangenellemeyapmanınmümkünolmadığını,genellemeyapılabilmesi içintemsilibirör-neklemlegenişbiranketçalışmasınaihtiyaçduyduklarınısöylemişlerdir.

Genellemekonusundakibusınırlılığarağmen,ErdoğanveUyan-Se-mercianketçalışmasındaneldeedilenbulguların,gönüllülerleyürütülenodakgrupçalışmalarındadoğrulandığınıbelirtmişlerdir.Araştırmasonuçla-rınıngönüllülerarasındayaşaveçalışmadurumunabağlıolarakbirfarklılaş-manınvarlığınaişaretedenyazarlar,gençgönüllülerinhemmotivasyonları-nınhemdegönüllülükyaptıklarıkurumdanbeklentilerinindahayaşlıgönül-lülerdenfarklıolduğunuortayakoymuşlardır.Bununlabirliktekurumlarıniçindeyaşadayalıbirişbölümüolduğuvegençgönüllülerinkararlarakatı-lımlarınınsınırlıkaldığıdaaraştırmasonuçlarıarasındagörülmektedir.Gençlerinkendiyaşamsaldöngülerininbirsonucuolarakdahakısasüreligö-nüllülükyapmalarınınenönemlinedenininişhayatınaatılmalarıyadataşın-malarısonucundakurumileilişkilerininsonaermesiolduğunubelirtenya-zarlar,siviltoplumkuruluşlarıiçingönüllülerleilişkilerinbukatmanlarıgözönündetutaraktanımlanmasıgerektiğiveenönemlisigençgönüllülerinka-rarlarakatılımyollarınınaçılmasıgerektiğinisavunmaktadırlar.

ÇalışmanınikincimakalesindeErdoğanveUyan-Semerci,bukez22siviltoplumkuruluşundagönüllülerleilişkilerinkoordinasyonundansorum-lukişilerleyapılanyarıyapılandırılmışmülakatlarıanalizederek,kurumlar-dakifarklıgönüllülükyapılarını,gönüllükoordinatörlerigözündensergile-mektedirler.Busayıdaderinlemesinegörüşmedahikurumlararasındakiya-pısalfarklılıklarıngönüllüilişkilerindekifarklılıklarıbelirlediğiniortayakoy-muştur.Görüşülenkurumlararasındaçokspesifikkonularaodaklanmış,azsayıdaüye/gönüllüdenoluşankurumlarolduğugibi,Türkiye’yeyayılmışçok

giriş xxiii

farklıkonulardaetkinlikgösterençokkurumsalörgütlerdebulunmaktadır.Bazıkurumlardakurumiçibürokrasivekurumsalgelenekleryerleşmişken,bazıkurumlardadakişiselilişkilerbürokratikyapılarınyerinitutmaktadır.Dolayısıylagönüllülerinkurumlardanbeklentileridegözönündetutulduğun-da,çokfarklıgönüllülükdeneyimlerininyaşanmasımümkündür.Dahaku-rumlaşmışyapılardagönüllülerdenbeklentilerdahanetolaraktanımlanmış-ken,dahaküçükkurumlardadahaçokkrizyönetimineyönelikesnekliklermevcuttur.Bufarklıklararağmenbazıortaknoktalarınvarlığıdayazarlarta-rafındanortayakonulmuştur.

Gönüllülerileiletişimçoğunluklaenformelyöntemlerleyürütülmekte-dir,özelliklesosyalmedyabuiletişiminenformelleşmesinekatkıdabulun-maktadır.Gönüllülerinkatılımmekanizmalarıçoğukurumdanetolarakta-nımlanmamıştır,kurumsalyapısıgelişmişkurumlardadahigönüllülerileku-rulanşahsi iletişimkatılımınyerineikameedilmektedir.Bazıkurumlardaprojebazlıetkianalizleriyapılsada,gönüllüleringörüşlerinebaşvurmakyay-gınbirpratikdeğildir.Çalışmakonularınahaktemelliyaklaştıklarınıbelirtengönüllükoordinatörleriningönüllükatılımınadahafazlaönemverdiklerigö-rülürken;kurumlaşmışyapıyasahipkuruluşlardagönüllükatılımıiçinhiye-rarşikyapıyadayananbazıuygulamalarbulunmaktadır.Gönüllülerinku-rumlarlagönüllülükilişkisininkısasürdüğününbilincindeolunmasınedeniy-lekoordinatörlerinamacıbukısasüreiçerisindeenetkinbiçimdeçalışmanınsürdürülmesineyönelmektedir.ErdoğanveUyan-Semercisonolarakkurum-larıngönüllülerleilişkilerinikatılımıvedesteklemeyideiçerenbirşekildeye-nidentasarlamalarınıngönüllülükyapmabiçimleriüzerindedoğrudanolum-lubiretkisiolacağınıvurgulamaktadır.

Gençlikvegönüllülükilişkisinigençlerinkatılımıüzerindentartışma-yaaçanLadenYurttagülermakalesinde,gönüllülüğüngençlerintoplumsal,politikveekonomikkatılımıaçısındanolabilecekkatkılarınıdeğerlendirmeyiamaçlamaktadır.Makalenin ilkbölümündetemsilidemokrasi içerisindegençlerinkararvermesüreçlerinekatılımlarınınsınırlıkaldığıvurgulanmaktavegönüllülüğüngençlerin“birlikteyaşama”katkıdabulunabilmelerinevesözlerinisöyleyebilmelerineolanaksağlayanbirsüreçolduğubelirtilmekte-dir.Ancak,YurttagülergençlerinbukatkılarınıniçindebulunduklarısiviltoplumkuruluşundakararvermesüreçlerindeyeralabilmeleriylemümkünolduğunubelirtmişveçalışmabulgularınıTürkiye’degönüllülükpratikleri-ningençlerinkatılımınanekadarolanaksağladığınıanlamakamacıyladeğer-lendirmiştir.

xxiv giriş

Yurttagüler’indikkatçektiğiüzerearaştırmagençleringönüllüolmamotivasyonlarınındahaçoktoplumsalhayatavebirlikteyaşamayakatkıdabulunmak,ve“sözlerinisöylemek”olduğunugöstermiştir.Gençlerintemsi-lidemokrasininoyvermekgibitemelyurttaşlıkedimlerinigerçekleştirdikle-rigörülsede;örgütlenmeksözkonusuolduğundaalışılageldiksiyasetyapı-larıyerine,siviltoplumkuruluşlarındaörgütlenmeyitercihettikleridegörül-mektedir.Gönüllülük, toplumsalyaşamakatkıdabulunmakaçısındanönemlibiralanaçmaktadır.Öteyandan,sivil toplumkuruluşlarındadagençlerzamanzamanaraçsallaştırılabilmektevearzuettiklerialanaulaşa-mamaktadırlar.Yurttagüler’egöregençlerinsiviltoplumkuruluşlarınınka-rarvermesüreçlerindeyeralması,gençlikörgütleridışında,oldukçaazrast-lananbirdurumdur.

TGA2019’akatılangençleringönüllülükalantercihleriniçalışılacakkonuyavehedefgrubagörebelirlediklerigörülmektedir,gençlerençokeği-tim,çocukvegençlikalanındagönüllüfaaliyetlerdebulunmaktadırlar.Gö-nüllülükyapılacaksiviltoplumkuruluşunungüvenilirvetanınırolmasıisegençleriçinbirdiğerönemlitercihsebebidir.Türkiye’dekisivilalanda,eğitimveçocukalanıngenişliğiveilgilialandakikuruluşlarıntanınmasıvegüvenilirolarakbilinmesi,gençlerinyapısaldeğişimtalepetmektenöte,hizmetüretenbutürkuruluşlardagönüllüfaaliyetlerinisürdürmelerineyolaçmıştır.

Gençleringönüllülükyaptıklarıkurumdakararlaranederecekatıla-bildiklerinisorgulayanYurttagüler,gençleringerekçalıştıklarıprojeyleilgiligereksedediğerkonulardakikararlarakatılımlarınındahayaşlıgönüllülerekıyasladahaazolduğunubelirtmiştir.Yurttagüler,uzmanlıkgerekendurum-larınolmasınınbutürbirpratiğinnedeniolabileceğiniancakgençlerinkatılı-mınınkendilerinigerçekleştirmeleriaçısındanönemliolduğununaltınıçiz-mektedir.

AyşeBeyazovaveGözdeDurmuş’unmakalesiiseTürkiye’deçocuk-larlagönüllüçalışmalaryürütenlerindeneyimlerinianlamayıvebudeneyim-leriçocukhaklarıperspektifi iledeğerlendirmeyiamaçlamaktadır.Makale,TGA2019verileriiçerisindedoğrudançocuklarlaçalışangönüllülerinprofil-lerininsergilenmesininyanısıradoğrudançocuklarlaçalışangönüllüleringö-nüllülüksürecinin,gönüllülerinvekuruluşlardagönüllükoordinasyonunuüstlenenkişilerinanlatılarıileelealınarakçocukhaklarıçerçevesindedeğer-lendirilmektedir.

BeyazovaveDurmuşçocukalanındaçalışansiviltoplumkuruluşları-nınçocukhaklarınıkorumayükümlülüğütaşıdıklarınadikkatçekmektedir.

giriş xxv

Bunedenlegönüllüseçimindengönüllümotivasyonunuarttırmayadairtümsüreçlerinçocukhaklarınıgözetenbirbiçimdeplanlanmasıgerekmektedir.Buçerçevedeçocuklarıhaksahibiöznelerolarakkabuledenbakışaçısınınyayılmasıönemtaşımaktadır,gönüllülerleyürütülecekoryantasyonçalışma-larınınbubakışaçısınıdikkatealarakhazırlanmasıönemlidir.

BeyazovaveDurmuş’unmakalelerindeöneçıkanbirkonudaçocuk-larladoğrudançalışangönüllülerileçocuklararasındakurulanbağınniteli-ğidir.Bubağçocuğunyüksekyararıdüşünülerekçizilmeliveçocuklarıngeli-şimlerinivepotansiyellerinikeşfetmelerinidesteklemelidir.Öteyandanbuil-keningözardıedilmesiyledoğançoksayıdariskinortadankaldırılmasıiçinçocukalanındaçalışansivil toplumkuruluşlarınıngönüllülüksüreçlerininBirleşmişMilletlervediğeruluslararasıkurumlartarafındanbelirlenenetikilkelerileuyumlu,çocukgüvenliğipolitikabelgelerive/veyagönüllüdavranışkurallarıgibiyazılıbelgeleriledesteklenmesigerekmektedir.Araştırmaçalış-masınınbulgularınıbuperspektiftenyorumlayanBeyazovaveDurmuş,gö-nüllükoordinatörleriyleyapılangörüşmelerdeçocuklarıhaksahibiöznelerolarakkabuletmeyenbirbakışaçısınarastlandığınıvurgulamışlardır.Keza,araştırmaçalışmasıçocuklarlagönüllüçalışmasözkonusuolduğunda17-25yaşarasındakiüniversiteligençlerinönplandaolduğunugöstermiştir.Bugençlerarasındasosyoloji,psikoloji,eğitim,çocukgelişimi,psikolojikdanış-manlıkvesosyalhizmetlergibisahadeneyimidahafazlaolanlarbulunsada;çocuklarlaçalışmakonusundakideneyimlerinintamolduğusöylenememek-tedir.Bunedenlegönüllülerinhemçocuklarıhaksahibiöznelerolarakkabuledecekbirperspektifikazanmalarıhemdeçocuklarlaçalışmanınkendisineözelkoşullarınıiçselleştirebilmeleriiçinoryantasyonsürecineözelbirönemverilmesigerektiğivurgulanmıştır.Oysaaraştırmaçalışmasıoryantasyonsü-reçlerineönemverenkurumsayısınınçokolmadığınıgöstermiştir.Makale-ninözelliklevurguladığıkonulardanbiridegönüllülüksüresininkısalığıdır.Gönüllülüğündevamıçocuklarlagönüllülerarasındakurulanbağvegönül-lünündeneyimedinmesinedeniyleçokönemliyken,görüşülenkurumtemsil-cilerininönemlibölümügönüllüdevamlılığınınsağlanmasındazorluklarya-şadıklarınıbelirtmiştir.Bunedenlegönüllülerinmotivasyonlarınınyüksekol-ması,çocuğunüstünyararıaçısındandakritikbirönemtaşımaktadır.

Makalelerininsonbölümündeçocuklarlaçalışansiviltoplumkuruluş-larınayönelikbirdizipolitikasıönerenBeyazovaveDurmuş,önceliklepoli-tikadanuzak,“rafine”biralanolarakgörülençocuklarayönelikçalışmala-rındapolitikageliştirmeyeaçıkbiralanadönüşmesigerektiğinivurgulamak-

xxvi giriş

tadır.Sadecegençlerindeğil,çocuklarındagönüllülükyapmayateşvikedil-meleriçocuklardakivatandaşlıkbilincinigeliştirmeyekatkıdabulunacaktır.Ayrıca,çocuklarlaçalışangönüllülerinçocukhaklarınailişkinbilgiveduyar-lıklarınınartmasıvebirebirçalıştıklarıçocuklarınyaşamlarındayarattıklarıdönüşümügözlemlemeleri;gönüllülerinçocukhaklarınıgözetenbireylerola-rakçocukhaklarınıntoplumsalolarakyaygınlaşmasınasürekliolarakkatkı-dabulunmalarınısağlayacaktır.

PınarUyan-Semercimakalesindegönüllülükteetiktartışmalarınıbü-tünboyutlarıilevarolansınırlıyazınadareferanslaelealmaktadır.Uyan-Se-mercimakalede,gönüllülüksürecindeortayaçıkanetiksorularısıralayarak,bukonuyutartışmayaaçmayıhedeflemektedir.Makalede,“gönüllüolma-nın”kendindenmenkulbirbiçimde“doğru”“etik”birgönüllülükanlamınagelmediğini,gönüllüfaaliyetinyürütüldüğükurumseçimindenfaaliyetyürü-tülensahayavesahadakikarşılaşmalaraetiksorularıngönüllülüğünbirpar-çasıolarakdüşünülmesigerektiğivurgulanmaktadır.

Gönüllülüğündoğruveyanlışlarınıbelirlemeyeyarayankuralları,ilke-lerivesebeplerinielealmayaçalışanmakale,mesleketiğianlayışıylabenzerbirbiçimdegönüllülüğedairgenelprensiplerioluşturmakiçinbirtartışmabaşlatmayıhedeflemektedir.GönüllülüğünyapısıgereğihemkurumsalhemdefaaliyetleraçısındançokfarklıbiçimleriiçerdiğinibelirtenUyanSemerci,gönüllülükteetikbaşlığıçerçevesindegenelnormlarınoluşturulmaçabasınınyanısıragünlükgönüllülükdeneyimlerindedekararalınmasıgerekendu-rumlarıngönüllüyüetikproblemlerlekarşıkarşıyabırakabildiğininaltınıçiz-mektedir.

Uyan-Semerci,makaledesırasıylagönüllününkimolduğuvenedengönüllüolduğusorularınıelealmaktadır.Kurum/örgütetiğivegönüllüetiğiarasındaki ilişki;sürdürülebilirgönüllülükmakalede incelenmiştir.Özetlemakale,gönüllününvegönüllülüğünetikaçıdansınırlarınıtartışmayaaçma-yıhedeflemektedir.

KübraDoğan-Yenisey’inmakalesindeisegönüllülüğünhukukenbi-reylerinifadeveörgütlenmeözgürlüğününbirparçasıvedemokrasininvaz-geçilmezbirunsuruolduğuhatırlatılmaktaveşusoruyuyanıtlamakamaçlan-maktadır:Birözgürlükalanıolangönüllüfaaliyetlerinhukukendüzenlenme-sigerekmektemidir,düzenleneceksegetirilecekyasaldüzenlemenasılbirkapsamasahipolmalıdır?Yazar,makalesindeönceliklegönüllüemeğininişhukukuvesosyalgüvenlikhukukundakigörünümünüelealarak;işilişkisin-denfarklarınıortayakoymaktadır.Gönüllülüğeilişkinbiryasalçerçevegeliş-

giriş xxvii

tirilirkentemelamacınörgütlenmeözgürlüğününgelişmesi,gönüllülüğüntoplumsalveekonomikolarakdeğerinintanınması,gönüllülüğündesteklen-mesiveteşvikedilmesiolduğunuvurgulayanDoğan-Yenisey;çizilecekyasalçerçeveningönüllüfaaliyetleridenetimaltınaalmariskiolduğunudabelirt-mektedir.Buperspektiflemakale,siviltoplumkuruluşlarındagerçekleştirile-cekgönüllüfaaliyetlerikolaylaştırmakiçingeliştirilecekyasalçerçeveileilgi-liönerileritartışmaktadır.

BiraçıdanDoğan-Yenisey’in tartışmasınınbütünleyicisiolarakyo-rumlanabilecekolanNurhanYentürk’ünmakalesi,AvrupaBirliği,BirleşmişMilletlerveTürkiye’degönüllülükyasaları ile ilgiligelişmelerikronolojikolarakelealmaktadırveTürkiyeiçingönüllülükyasasıçıkarılırkengerekenarkaplanınçerçevesiniçizmeyeçalışmaktadır.Yentürk,Doğan-Yenisey’inmakalesindetartışılmışolanhukuksalçerçeveyitemelalarak,TGA2019’unkonuileilgilisonuçlarıveAvrupaBirliğiülkeleriningönüllülükyasalarınındeneyimleriışığında;Türkiyeiçinsivilkatılımıgüçlendirici,özgürlükçü,ala-nınihtiyaçlarınacevapverebilecekesnekliktebirgönüllülükyasasınınkapsa-mıveözellikleri ile ilgiliönerilerdebulunmaktavetartışmayaaçmaktadır.Makalehakvesorumluluklarınyazılıhalegetirildiğibirilişkisözkonusuol-duğunda,eneksikkalanunsurolangönüllülerinkarşılaştıklarıkazariskleri-nekarşıendüşükmaliyetleveenkolayşekildesigortalanmasıiçinönerilergetirmektedir.Buönerilerinbirikamudagönüllülüksigortasıuygulamasınageçilmesiileilgidir.DiğeröneriisegönüllülerveSTK’larınkatılımcıveyarar-lanıcılarınıdakapsayanözelbirSTKsigortasınınözelsigortakurumlarıtara-fındangeliştirilmesikonusundadır.

Doğan-YeniseyveYentürk’ünmakalelerininortakolarakvurguladık-larıbaşlıcakonugönüllülerinhaklarınınkorunabilmesivehayatageçirilebil-mesindesiviltoplumkuruluşlarınınkabulettiklerivebenimsediklerietikde-ğerlervedavranışkodlarınınoynadığıanaroldür.Siviltoplumkuruluşlarınıngönüllülerleçalışırken,misyon,vizyonvestratejibelgelerininyanısıra;etikdeğerlerini,davranışkodlarınıveüçüncükişilerinhaklarınınkorunmasınıtartışarakyazılıhalegetirmeleriönemlidir.Bunlaragönüllülerleilişkilerinidedüzenleyendokümanlareklenmesidemümkündür.

HemYentürk,hemdeDoğan-Yenisey,siviltoplumkuruluşlarınıngö-nüllülerleçalışmabiçimlerinidüzenlerkenbazısorularıyanıtlamalarıgerekti-ğinivurgulamaktadır:“Kurumdafaaliyetlerekatılangönüllününsağlığınıris-keatıyormuyum?”“Kendirızasıylaolsabile,projeninzamanındatamam-lanmasıvebütçeninaşılmamasıbaskılarıylaaşırıçalışmayamaruzkalıyor

xxviii giriş

mu?”“Kurumundeğerlerive/veyayapılanprojeileilgiliolarakyeterlibilgiaktarmayarak,görüşünüalmayarakyaptığıişeyabancılaşmasınanedenolu-yormuyum?”“Gönüllününprojedeyeralırkenyaptığıharcamalarıkarşıla-yabiliyormuyum?”.Busorularaverilenyanıtlar,siviltoplumkuruluşunungönüllüyleilişkisindekihemhukukihemdeetikalanıbelirleyecektir.

Öteyandan,herikimakaleninAvrupaBirliğiveuluslararasıtecrübele-redayanarakyaptıklarıvurgu;kontrolvedenetlemeyedairendişelerinfazla-lığınedeniyle,alanıaşırıbiçimdedüzenlemeyiamaçlayanbiryasanınçıkarıl-maolasılığıdurumunda,özelbirgönüllülükyasasıçıkarılmasınınyerinevarolanyasaldüzenlemelereeklemeleryapılarakilerlenmesinindahadoğruola-cağıyönündedir.Ayrıca,gönüllükleilgiliyasalçerçeve,örgütlenmeözgürlü-ğünüvebirözgürlükalanıolangönüllüfaaliyetlerikolaylaştırmayısağlamakamacınıönplanaalacakşekildeçizilmelidir.Makalelerdeyapılanbirdiğervurguise,gönüllülükyasasınıngelenekselvebireyselyardımlaşma/dayanışmafaaliyetlerinivetüzelkişiliğiolmayanoluşumlarıkapsamamasıgerektiğidir.Yasa,amacınagöreayrıştırmaksızın,tematikyadabaşkabirayrımyapılma-dankanunilekurulmuştümdernekvevakıflarıkapsamıaltınaalmalıdır.

Herikimakaledede;birçokhakvesorumluluğun,yerinegetirilengö-nüllüfaaliyetinözelliklerinebağlıolarak,siviltoplumkuruluşuylagönüllü-nünkarşılıklıanlaşmasınabırakılmasınınönemliolduğubelirtilmiştir.An-cak,incelenenülkelerinyasalarındayeraldığıgibi,kurumunmisyonveviz-yonu,etikdeğerlervedavranışkurallarıbakımındangereklibilgileringönül-lüyeiletilmişolmasıvegönüllününbunlarabağlıkalmasorumluluğu;yapılanprojeileilgiliSTKilegönüllüarasındakibilgiverme-görüşalmailişkisininkarşılıklıolarakişletilebilmesi;çoktehlikeliişlerdegönüllününbelirlibirka-zariskinekarşıkorumasınınolması;gönüllününçalışmavedinlenmesürele-rigibitemelhaklarvesorumluluklarailişkinkonularınyasadaasgaridüzey-dedüzenlenmişolmasınınönemialtıçizilendiğernoktalardır.

TGA2019İstanbulBilgiÜniversitesiRektörlüğü’nünfinansaldesteğiilegerçekleştirilmiştir.Araştırmayımümkünkılanbudestekiçinçokteşek-kürederiz.AraştırmadaSTKgönüllükoordinatörleriileyapılanmülakatlarıgerçekleştirenTuğçeErçetin’e;gönüllüodaklarınplanlanması,transkripsiyo-nubaştaolmaküzeretümaşamalaradestekverenMerveSedaÇevikveBur-cuOy’a;tümsüreçtekidesteğiiçinGizemKülekçioğlu’nadateşekkürederiz.TGA2019’unanket;odakvemülakatsüreçlerinezamanlarınıayırıpgönüllüolarakkatılantümkatılımcılaradasonsuzteşekkürler.Araştırmamızakatı-lanlarvearaştırmabulgularınıpaylaştığımızkonferans/atölyeçalışmasıkatı-

giriş xxix

lımcılarınınsorularıveyorumlarıilebukitabınyazımımümkünoldu.Buki-taptaelealdığımızbulgularvetartışmabaşlıklarının,sivilalanavegönüllülü-ğeolumlubirkatkısunmasıdileğiylesizlerindikkatinesunuyoruz.

KaynakçaAkboğa,S.(2017),“ThecurrentstateofvolunteeringinTurkey.”Perspectives on Volun-

teering(s.245-261).Springer,Cham.Aydınlı,A.,Bender,M.,Chasiotis,A.,vandeVijver,F.J.,Cemalcilar,Z.,Chong,A.&

Yue,X.(2016),“Across-culturalstudyofexplicitandimplicitmotivationforlong-termvolunteering,”Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 45(2),s.375-396.

BilgiSTK(2006),Gönüllülerle işbirliği,STKÇalışmaları-EğitimKitaplarıno.5,İstanbulBilgiÜinversitesiYayınları,İstanbulhttps://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/01/31/GONULLU.pdf

BirleşmişMilletlerGönüllüleri(UNV),Türkiye&GençlikServisleriMerkezi(yay.haz.)(2013),Türkiye’degönüllülük:Gönüllülüğünrolününvekatkılarınınkeşfedilmesi,https://www.undp.org/content/dam/turkey/docs/Publications/mdgs/Turkiyedegonullu-luk.pdf

Çakı,F.(2014),“Türksosyolojisindeyenibiralan:Gönüllülükaraştırmaları,”Sosyoloji Dergisi,3.Dizi,29.Sayı,2014/2,s.185-202.

Doğan-Yenisey.K.veKabakcı,M.(2017), Gönüllü Emeği ve İş Hukuku,İstanbulBilgiÜniversitesiYayınları,İstanbul.

Güzel,B.(2015),“ToplumKalkınmasındaGönülElçileriProjesiveTürkiye’ninGönüllülükAlgısı,”Turkish Studies (Elektronik), 10(6),s.521-532.

Kesgin,B.(2016),“Türkiye’degönüllülükçalışmalarıüzerinebirdeğerlendirme,”MSGSÜ Sosyal Bilimler,(13),s.119-131.

KONDA-STÇM(2014),Türkiye’de Gençlerin Katılımı,ŞebekeGençlerinKatılımıProjesiKitapları–No.3,İstanbulBilgiÜniversitesiYayınları,İstanbul.s.31.

Tayşir,E.A.,&Erdoğmuş,Z.(2019),“Idonottrusttheseorganizations!”WhyUniversi-tyStudentsdonotvolunteerinTurkey,Journal of Administrative Sciences/Yonetim Bilimleri Dergisi,17(33).

TEGV.(2010),GönüllülükveSürdürülebilirlikAraştırması.http://www.tegv.org/i/Assets/pdf/Arastirmalar/2010_GonullulukveSurdurulebilirlik_Arastirmasi.pdf

TEGV.(2012),TEGVGönüllülükAraştırmaları,http://www.tegv.org/i/Assets/pdf/Arastir-malar/TEGVGonullulukArastirmalari.pdf.

Tiltay,M.A.,&Islek,M.S.(2020),“VolunteerManagementofLocalandNationalNon-profitOrganisations:anexploratorystudyfromTurkey,”International Review on Public and Nonprofit Marketing,17(2),s.183-201.

Toplum Gönüllüsü Gençlerin Profili(2015),ToplumGönüllüleriVakfıYayınları.Türkiye’deGönüllüKuruluşlardaSivilToplumKültürü(2010),YADAVakfı.TÜSEV(2013),“STK’lardaGönüllülükveGönüllülükPolitikaları,VakaAnalizi”, https://www.tusev.org.tr/usrfiles/images/STKlardaGonullulukVakaAnaliziTR.

06.11.13.pdf

1Türkiye Gönüllülük Araştırması 2019:

Gönüllü Profili, Gönüllülerin Koşulları ve Kazanımları

Emre Erdoğan & Pınar Uyan-Semerci

Bu makale sivil katılımın önemli bir ayağı olan gönüllülüğün, Türkiye’de-ki tezahürlerini aktarmayı hedeflemektedir. 2019 sonbaharında gönüllü-lerle internet anketi aracılığı ile gerçekleştirilen araştırma kapsamında iki odak grup çalışması da yapılmıştır. Bu veriler ışığında Türkiye’de sivil toplum alanında çalışan gönüllülerin profillerini, koşullarını ve kazanımlarını ele al-mayı amaçlayan bu makalenin ilgili yazına ve alandaki sivil toplum kuruluş-larına katkı sağlama amacının yanı sıra gönüllülerin kendileri için de bir öz değerlendirme imkânı sağlaması ümit edilmektedir.

YöntemAraştırma çalışması 2019 sonbaharında niceliksel ve niteliksel veri toplama yöntemlerine başvurularak yürütülmüştür. İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Çalışmaları Merkezi (BİLGİ STÇM) ve İstanbul Bilgi Üniversitesi Göç Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (BİLGİ GÖÇ) tarafından 16 Ekim - 20 Kasım 2019 tarihleri arasında internet anketleriyle yürütülen niceliksel araştırmaya farklı kurumlarda gönüllülük yapan 1.016 kişi katıl-mıştır. Niceliksel araştırma aşamasında hem işbirliği yapılan sivil toplum ku-ruluşları aracılığıyla gönüllülere çağrıda bulunarak, hem de farklı sosyal medya ortamlarındaki açık çağrı duyurularla gönüllülük yapan kişiler davet edilerek internet anketleri yoluyla veri toplanmıştır. Bu iki yöntem aracılığı ile toplam 1.016 kişinin verilerine erişilmiştir. Araştırmaya katılan gönüllüler oldukça detaylı soruları içeren bu anketi gönüllü olarak doldurmuştur. Gö-

2 emre erdoğan & pınar uyan semerci

nüllüler evrenini temsilen bir örneklemin saptanmasındaki zorluklar sebebi ile böyle bir yöntem izlenmiştir. Ancak buna istinaden de anketin temsili ol-madığına dikkat çekilmelidir. Ancak araştırma bulgularının tüm kısıtlara rağmen sınırlı sayıda araştırmanın olduğu bu alana dair bir katkı sunacağı umulmaktadır.

Araştırma ekibi, ilgili yazını değerlendirmenin yanı sıra anketi nihai hale getirirken, gönüllülerle gerçekleştirilen iki odak grup toplantısı ile de gö-nüllülerin gönüllü tanımlarını, deneyimlerini ve önceliklerini de ele almışlar-dır. Yapılan iki gönüllü odağı farklı sivil toplum kuruluşlarından katılımcı-larla alandaki çeşitliliği yansıtmak üzere gerçekleştirilmiştir. Ayrıca yaş da gönüllülük deneyimini etkileyen bir başka değişken olarak düşünüldüğü için genç odağı ve 27 yaş üstü katılımcılar odağı olarak planlanmıştır. İlk odak farklı sivil toplum kuruluşlarında gönüllü olan sekiz genç katılımcıdan oluş-muştur. Yaşlarının aksine oldukça tecrübeli gönüllüler olan gençler tüm de-taylarıyla hem kendi deneyimlerini hem de kendi bakış açılarından gençlerin gönüllülük tecrübelerini aktarmışlardır. 27 yaş üstü odak grup ise yedi katı-lımcı ile gerçekleştirilmiştir. Yine mümkün olduğunca alandaki çeşitliliği yan-sıtmak üzere farklı sivil toplum kuruluşlarından katılımcılar davet edilmiştir. Kurum yapısı, kurum hedef kitlesi ve tanımlı bir misyon/ideoloji çeşitliliği odak katılımcıları belirlenirken çeşitliliği yansıtacak şekilde planlanmıştır. Ayrıca gençler öğrenci ve/veya henüz iş sahibi değilken, 27 yaş üstü odaktaki gönüllülerin profilinde erken/aktif emekli, çalışan ve ev kadını olarak farklı profiller yer almıştır. Anket öncesi bu iki odakta dillendirilen noktalar hem anketteki soruların nihai hale getirilmesinde rol oynamış, hem de anketin bul-guları ele alınırken tartışmaya katkı sunması için aşağıda kısaca aktarılmıştır.

Türkiye’de Gönüllülüğün durumuYapılan karşılaştırmalı çalışmalar, Türkiye’de gönüllülük faaliyetinde bulu-nanların sayısının görece az olduğunu göstermektedir. Örneğin Uluslararası Sosyal Araştırmalar Programı1 2014 yılı sonuçlarının analiz edildiği aşağıda-ki grafikte de gösterildiği üzere Türkiye’de yetişkinler arasında herhangi bir gönüllülük faaliyetinde bulunanların oranı sadece % 6,2’dir ve araştırma kapsamındaki ülkeler arasında sondan ikinci durumda yer almaktadır. En düşük oran % 5 ile Rusya Federasyonu’nda görülmektedir. Bununla birlikte Danimarka’da % 57, ABD’de, Hollanda’da ve İsviçre’de % 53 gibi yüksek

1 ISSP Research Group (2016), International Social Survey Programme: Citizenship II - ISSP 2014, GESIS Data Archive, Cologne. ZA6670 Data file Version 2.0.0, doi:10.4232/1.12590

1. türkiye gönüllülük araştırması: gönüllü profili, gönüllülerin koşulları ve kazanımları 3

oranlarda kişinin gönüllülük faaliyetinde bulunduğu öğrenilmiştir. Bu ra-kamlar Türkiye’de gönüllülük pratiklerinin düşük olduğunu açıkça göster-mektedir.

Şekil 1 Gönüllülük Oranları- ülke karşılaştırması

% 57,2

% 55,0

% 52,8

% 52,7

% 52,6

% 50,2

% 48,7

% 47,2

% 46,1

% 45,7

% 44,4

% 41,2

% 40,5

% 40,4

% 39,4

% 38,3

% 36,5

% 35,8

% 34,1

% 33,6

% 33,5

% 32,3

% 32,3

% 32,2

% 30,2

% 29,2

% 25,6

% 24,3

% 18,8

% 18,1

% 17,1

% 13,3

% 6,2

% 5,0

% 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100

DK

ZA

US

NL

CH

AU

DE

VE

IS

BE

NO

AT

SE

FR

GB-GBN

HR

FI

KR

SI

CL

IL

PH

IN

PL

ES

CZ

LT

TW

JP

SK

GE

HU

TR

RU

Gönüllülük Yapanların Oranı


Aynı araştırma çalışmasının verileri, Türkiye’de gönüllülük faaliyetin-de bulunanların demografik özellikleri konusunda da önemli bilgiler vermek-tedir.

Şekil 2 Gönüllülük yapanların demografik özellikleri- Türkiye

Genel olarak ülkemizde herhangi bir gönüllü faaliyette bulunanların oranının % 6,2 olduğu, erkeklerin kadınlara kıyasla biraz daha fazla gönül-lülük yaptığı görülmektedir. Aradaki fark yaklaşık % 3’tür. Yine aynı grafi-ğe göre eğitim düzeyi arttıkça gönüllülük yapma oranı da yükselmektedir. Herhangi bir eğitim kurumundan mezun olmayanlarda gönüllülük yapanla-rın oranı % 2’yken, bu oran lise mezunlarında % 6, üniversite mezunların-daysa % 17’dir. Sayıları az olsa da doktora eğitimini tamamlayanların yakla-şık üçte biri gönüllülük yapmış gözükmektedir.

% 7,6

% 5,0

% 2,0

% 2,9

% 3,8

% 6,9

% 13,2

% 16,8

% 38,5

% 9,7

% 1,6

% 11,1

% 5,9

% 2,1

% 0 % 20 % 40 % 60

Erkek

Kadın

Eğitimsiz

İşsiz

Ücretli İşte Çalışıyor

lkokul

Ortaokul

Lise

Öğrenci

Üniversite Terk

Üniversite

Doktora

Emekli

Ev Hanmı

Cin

siye

tE

ğiti

mÇ

alış

ma

Dur

umu


Gönüllülük yapma eğilimini belirleyen en önemli değişkenlerden biri de çalışma durumudur. Öğrenciler arasında gönüllülük yapanların oranı % 11, ücretli işte çalışanların arasındaysa % 10’dur. İşsizler ve ev hanımları ara-sında bu oran % 2’ye düşmektedir, neredeyse hiçbiri gönüllülük yapmamak-tadır. Bu değişkenler arasından hangisinin gönüllülük yapmayı doğrudan et-kilediğini anlamak için yapılan çok değişkenli analizde sadece Türkiye’ye odaklanıldığında en önemli değişkenin görüşülen kişinin eğitim düzeyi oldu-ğu ortaya çıkmıştır, diğer değişkenlerin etkisi istatistiksel olarak anlamlı de-ğildir. Diğer ülkeler de analize dahil edildiğinde öğrencilerin ve tam zamanlı çalışanların, erkeklerin ve daha yüksek eğitim alanların daha fazla gönüllülük yapma eğilimi taşıdığı görülmektedir.

ArAŞTırmA ÇAlıŞmAsınA kATılAnlArın PrOfiliAraştırma çalışmasının niceliksel kısmının rassal bir örneklemle yürütülme-miş olması nedeniyle Türkiye’de gönüllülük yapan bireyleri temsil ettiği söy-lenememektedir. Özellikle hem işbirliği yapılan kurumların veri tabanlarının kullanılması hem de internet üzerinden açık çağrı ile katılımın sağlanması ne-deniyle, katılımcıların araştırma evreninden farklı niteliklere sahip olması şa-şırtıcı olmayacaktır. Bu uyarının akılda kalması kaydıyla, araştırma çalışma-sına katılanların demografik özellikleri şu şekilde listelenebilir:

§% 68 kadın, %32 erkek;§% 33 15-24, yaş % 12 25-29 yaş; toplam genç: % 45;§% 11 60 yaş ve üstü, % 44 30-59 yaş arası;§% 39 lise, % 58 üniversite ve üstü mezunu;§% 42 çalışıyor (tam-yarım);§Çalışmayanlar:% 41 öğrenci, % 27 ev hanımı,% 16 iş arıyor§Ortanca gelir 4.500-5.000 TL§Baba üniversite mezunu: % 21, anne üniversite mezunu % 13

Yukarıdaki rakamlara göre araştırmaya katılanların arasında kadınla-rın ve gençlerin biraz daha fazla olduğunu söylenebilir. Bununla beraber % 11’lik bir kesimin 60 yaş üstü olması dikkat çekicidir. Anket formunu doldu-ranların % 60’ı üniversite ve üstü eğitim düzeyine sahiptir, Türkiye ortalama-sına kıyasla oldukça eğitimli oldukları görülmektedir. 10’da 4’lük bir kesim çalışırken, çalışmayanların büyük çoğunluğu öğrencidir, bu da Türkiye’de ge-nel gönüllü profiline uygundur. Ortanca gelir 4.500-5.000 TL civarındadır,


bu rakam Türkiye ortalamasının iki katı olması sebebi ile anketi tamamlayan kişilerin maddi durumlarının ortalamadan daha iyi olduğu belirtilebilir.

En önemli bulgulardan biri de babası üniversite mezunu olanların ora-nının % 21, annesi üniversite mezunu olanların oranınınsa % 13 olmasıdır. Bu iki oran da Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Ebeveyn eğitimi, bir insanın sosyoekonomik durumunun önemli bir göstergesi olarak kabul edil-diğinden, araştırma çalışmasına katılanların sosyoekonomik statülerinin yük-sek olduğu söylenebilir. Keza, eğitimli ebeveynlerin olduğu ailelerde yetişmek kişilere önemli bir kültürel sermaye sağlamaktadır. Bu da çalışmanın sonuç-larını yorumlarken göz önünde tutulması gereken bir olgudur.

Şekil 3 Gönüllü Olarak Çalışılan kurumun Ana Çalışma Alanları

% 64,8

% 48,4

% 29,0

% 25,2

% 21,3

% 20,8

% 17,0

% 11,1

% 9,9

% 7,6

% 4,8

% 1,8

% 1,4

% 13,1

% 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100

Eğitim

Çocuklar

Gençlik

İnsan Hakları

Çevre

Kadınlar

Kültür ve Sanat

Sağlık

Yoksullukla Mücadele

Siyasi

Yaşlılar

Din

Hemşehrilik

Diğer


Araştırma çalışmasına katılanlara gönüllülük yapmakta oldukları ku-rumun en fazla hangi alanda faaliyetini sürdürdüğü sorulduğunda birinci sı-rada eğitim (% 65), ikinci sırada çocuklar (% 48) ve üçüncü sırada gençlik (% 29) gelmektedir. Diğer önde gelen faaliyet alanları arasında çevre, kadın-lar, kültür ve sanat gelmektedir. Bu noktada yanıtların araştırmaya katılanla-rın algısını yansıttığını belirtmekte yarar bulunmaktadır, kurumun ana faali-yet alanı başka bir konu olsa dahi yanıt verenler kendi çalıştıkları alanı göz önünde tutarak yanıt verebilmektedir.

Gönüllülerin ÇAlıŞmA kOŞullArı

Şekil 4 kurumla ilişkiler ve Çalışma durumu: Çalışma süresi (Ay)

53

16

31

85

59

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Genel

Emekli

İşsiz

Öğrenci

Çalışan

Ortalama Gönüllülük Süresi


Araştırma çalışmamıza katılanlara o kurumda ne kadar süredir gönüllülük yaptıkları sorulduğunda ortalama 59 ay, başka bir deyişle beş yıl yanıtı alın-mıştır. Bu rakam ilk bakışta uzun süreli bir gönüllülük ilişkisi olduğu izleni-mini uyandırabilir ancak gönüllülerin çalışma durumlarına göre bakıldığında kayda değer farklar görülmüştür. Emeklilerde yedi yılı aşan bu süre, çalışan-larda beş yıla inmektedir. Öte yandan öğrencilerin ortalama 16 ay gönüllülük yapması şaşırtıcı değildir, daha önce yapılan bazı çalışmalar da gençlerin or-talama iki yıl aynı kurumda gönüllülük yaptığını göstermiştir (Erdoğan, 2012). Öte yandan şu anda herhangi bir işte çalışmayan katılımcıların da or-talama 31 ay –2,5 yıl– gönüllülük yapması da gönüllülük süresinin yaşla olan ilişkisi kadar çalışma/ma durumuyla da ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır.

Şekil 5 Gönüllü Olarak Çalışılan kuruluşun faaliyetleri için

son Bir Haftada Ortalama kaç saat Zaman Harcandığı

% 9,4

% 22,2 % 21,5

% 14,5% 10,8

% 21,1

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Haftada bir saatten az

Haftada 1-2 saat

Haftada 3-4 saat

Haftada5-6 saat

Haftada7-8 saat

Haftada 9saattenfazla


Araştırmaya katılan gönüllülere çalıştıkları kurumda ortalama ne ka-dar süre gönüllülük yaptıkları sorulduğunda, yarısından fazlasının haftada 3-4 saat ve daha az bir süre ayırdıkları görülmektedir. Öte yandan çalışmaya katılanların beşte biri haftada 9 saatten fazla zaman ayırdıklarını söylemiştir, bu rakama haftada 7 saatten fazla vakit ayırdığını söyleyenler eklendiğinde % 31’lik bir orana ulaşılabilir. Bu kesimin haftalık mesainin beşte birine te-kabül eden bir zamanı kuruma vakfederek kurumla yoğun bir gönüllülük iliş-kisi içinde olduğu belirtilebilir.

Şekil 6Gönüllü Olarak Çalışılan kuruluşun faaliyetleri için

son Bir Haftada Ortalama kaç saat Zaman Harcandığı

Gönüllülerin kuruma ayırdıkları zaman doğal olarak çalışma durum-larıyla yakından ilişkilidir. Öğrencilerin ve işsizlerin üçte biri haftada 2 saat-ten az vakit ayırırken, bu oran emeklilerde % 23’te kalmaktadır. Öte yandan

% 31,3% 37,4 % 35,4

% 23,2

% 38,3

% 40,9

% 31,3

% 31,7

% 29,5% 21,3

% 32,3

% 44,5

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Çalışan Öğrenci İşsiz Emekli

Haftada 2 saatten az Haftada 3-6 saat Hafta 7 saatten fazla


haftada 7 saatten daha fazla gönüllülük faaliyetinde bulunanların oranı emekliler arasında % 45 ve çalışanlar arasında % 30’ken; öğrencilerde bu ya-nıtı verenlerin oranı sadece % 21’dir. Görüldüğü üzere kuruma ayırılan vakit de tıpkı kurumdaki gönüllülük süresi gibi çalışma durumundan etkilenmek-tedir.

Şekil 7 Gönüllü Olarak Çalışılan kuruluşta daha Çok Hangi Günler Çalışıldığı

Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü gibi gönüllülerin üçte biri ça-lıştıkları kurumda çoğunlukla hafta içi günlerde çalışmaktadır. Sadece hafta sonu çalışanların oranı % 16’yken, katılımcıların yarısı hem hafta içi hem de hafta sonu çalıştıklarını belirtmişlerdir.

% 32,8

% 16,0

% 50,2

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Hafta içi Hafta sonu Hem hafta içi,hem hafta sonu


Şekil 8Gönüllü Olarak Çalışılan kuruluşta daha Çok Hangi Günler Çalışıldığı ve Çalışma durumu

Gönüllülerin çalışma durumu, kurumda hangi günlerde gönüllülük fa-aliyetinde bulunduklarını da etkilemektedir. Öğrenciler çoğunlukla hafta içi ya da hafta sonu gönüllü olurken, çalışanların, işsiz ve emeklilerin daha çok hem hafta içi, hem hafta sonu bu faaliyeti sürdürdükleri söylenebilir. Zaman-la ilişkili diğer konularda olduğu gibi bu konuda da gönüllülerin çalışma du-rumları kurumla ilişkilerini belirlemektedir.

% 20,5

Çalışan Öğrenci İşsiz Diğer

% 20,5

% 12,5% 5,5

% 9,6

% 56,5

% 37,8

% 50,0 % 50,0% 56,5

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Emekli

Hafta içi Hafta sonu Hem hafta içi, hem hafta sonu


Şekil 9 Gönüllü faaliyet saatleri

Araştırma çalışmamız gönüllülerin neredeyse üçte ikisinin gönüllü ol-dukları kurumda 09.00-18.00 arası faaliyette bulunduklarını göstermiştir. Dörtte birlik kesim esnek saatlerde çalışırken saat 18.00 sonrası çalıştığını be-lirtenlerin oranı % 14’tür. Gönüllülük faaliyetinin 9-18 gibi belirli saatlerde yoğunlaşmış olması, gönüllülüğün bir tür esnek istihdam olduğuna dair algı-nın yanlış olabileceğini göstermektedir.

% 60,6

% 14,2

% 24,3

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

09:00-18:00 arası 18:00 sonrası Diğer


Şekil 10Gönüllü faaliyet saatleri ve Çalışma durumu

Gönüllülerin kurumda hangi saatler arasında gönüllülük faaliyetinde bulundukları az da olsa çalışma durumlarından etkilenmektedir. Öğrencile-rin ve emeklilerin % 70’i kurumda 09:00-18:00 arasında bulunurken bu oran çalışanlarda % 51’e, işsizlerde % 62’ye düşmektedir. Çalışanların dörtte biri-nin 18:00 sonrasında gönüllülük faaliyetinde bulunmaları şaşırtıcı değildir, kendi işlerine ayırdıkları zamandan arta kalan zamanda gönüllülük faaliye-tinde bulunmaktadırlar. Kendilerine ait zamanı daha esnek kullanabilen öğ-renciler ve emeklilerin mesai saatlerinde kurumda gönüllü faaliyetlerde bu-lunmaları üzerinde durulması gereken bir noktadır, bir bakış açısından STK faaliyetlerinin kurumsallaşmasına işaret ettiği olarak değerlendirilebilir.

% 50,5

% 70,5% 61,5

% 68,9% 60,9

% 24,6

% 9,4

% 10,4% 4,3

% 7,0

% 23,6% 19,7

% 28,1 % 26,2% 30,4

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

09.00-18.00 arası 18.00 sonrası Diğer

Çalışan Öğrenci İşsiz DiğerEmekli


Şekil 11 Gönüllü Olunan kurumda yapılan işler

Çalışmaya katılanlara bir dizi faaliyet listesi verilip, gönüllülük çerçe-vesinde bu faaliyetlerin hangilerine katıldıkları sorulmuştur. Birinci sırada % 56 ile ilgili konularda eğitim vermek gelirken, ikinci sırada organizasyonda görev almak (% 51) bulunmaktadır. Kampanya organizasyonuna katılmak (% 36), tanıtım konularında destek vermek (% 35) araştırmaya katılanların sıkça yer aldığı faaliyetler olarak belirtilmiştir.

En az katıldıkları faaliyetlere gelince satış ve pazarlama faaliyetlerine destek vermek, tercüme yapmak, lobi yapmak ya da mentorluk desteği ver-mek gibi faaliyetler belirtilmiştir. Bu rakamlar gönüllülerin daha çok eğitim ve organizasyon faaliyetlerinde yer aldıklarını göstermektedir.

% 56,0

% 51,3

% 35,7

% 35,1

% 31,1

% 31,1

% 27,7

% 27,6

% 25,1

% 24,3

% 20,4

% 19,4

% 19,1

% 18,6

% 16,2

% 14,2

% 12,2

% 11,7

% 6,7

% 4,4

% 4,5

% 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100

İlgili konularda eğitim vermek

Faaliyetlerin organizasyonunda görev almak

Kampanyaların organize edilmesine

Tanıtım konularında destek vermek

İlgili konularda yazı yazmak, araştırma

Yönetim kurulunda görev alıyor

STK’lar arası ağ kurmak

Diğer kurumlarla ilişki kurmak

İlgili konularda raporlama yapmak

Gelir yaratıcı faaliyetlerde görev almak

Projelere yönelik ofis içi destek vermek

Proje yazmak

Faaliyetlerin uygulanması sırasında

Danışmanlık yapmak

Ofis içi günlük işlerde yardımcı olmak

Teknik destek vermek

Mentorluk yapmak

Lobi yapmak

Tercüme yapmak

Satış ve pazarlama faaliyetlerine destek

Diğer


Şekil 12sTk’da yapılan işler ve Çalışma durumu

Gönüllülerin çalıştıkları kurumda üstlendikleri rolü daha iyi anlayabil-mek için daha önce verilen listeye verdikleri yanıtlardan yola çıkarak faktör analizi yapılmış ve dört ana boyut ortaya çıkarılmıştır. Raporlama-Analiz başlığını taşıyan birinci boyut araştırma yapmak, yazı yazmak, raporlama yapmak, proje yazmak gibi faaliyetlerle ilişkilidir. Bu boyut yönetim kurulun-da görev yapmak ve diğer STK’lar ile ağ kurmak faaliyetlerini içermektedir. İkinci boyut Gelir Yaratıcı Faaliyetler başlığını taşımaktadır, satış pazarlama ve tanıtım faaliyetlerine destek vermek, gelir yaratıcı faaliyetlerde yer almak gibi konularla ilişkilidir. Üçüncü boyut Ofis İşi-Teknik Destek ismini taşı-maktadır ve ofis içi faaliyetlere ve projelere destek vermek gibi faaliyetleri içermektedir. Sonuncu boyutsa Eğitim-Danışmanlık ismini taşımaktadır, gö-nüllülerin verdiği eğitimleri, danışmanlık ve mentorluk faaliyetlerini içermek-tedir.

0,25

-0,36

-0,07

0,060,07

-0,22

-0,01

0,13

0,03

0,09

-0,06

-0,14

-0,40

-0,30

-0,20

-0,10

0,00

0,10

0,20

0,30

Raporlama-Analiz Gelir Yaratıcı Faaliyetler

Ofis İşi - Teknik Destek Eğitim-Danışmanlık

Çalışan Öğrenci İşsiz Emekli


Bu işlevsel ayrışmaya çalışmaya katılanların çalışma durumları bazın-da bakıldığında ilginç bazı bulgularla karşılaşılmaktadır. Düzenli bir işte ça-lışmakta olan gönüllüler daha çok raporlama-analiz ile meşgulken, öğrencile-rin raporlama-analiz ve gelir yaratıcı faaliyetlerden çok eğitim danışmanlık gibi faaliyetlere yoğunlaştıkları görülmektedir. Ofis işi-Teknik Destek faali-yetleriyse daha çok işsizler ve öğrenciler tarafından üstlenilmiştir. Bununla birlikte emekliler bu iki faaliyet alanından çok daha yönetimsel denebilecek faaliyetlerde odaklanmışlardır. Bu açıdan çalışma durumuyla ilişkili bir iş bö-lümünden bahsedilebilir.

Şekil 13sTk’da yapılan faaliyetler ve yaş

STK’larda gönüllülerin yaptıkları faaliyetlerle yaşları arasında da bir ilişki olduğu görülmektedir. Genç gönüllüler (15-24 yaş arası) Teknik Des-

-0,35

0,06

0,22

0,09

0,29

-0,24

-0,06

0,08

0,29

0,13

0,03

0,19

0,06

-0,09

-0,25

0,08

0,03

0,17

-0,12

-0,30

-0,40

-0,30

-0,20

-0,10

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

15-24 25-29 30-44 45-59 60+

Araştırma/Raporlama Gelir Getirici/Lobicilik

Teknik Destek/Operasyon Eğitim/Danışmanlık


tek-Operasyon ve Eğitim-Danışmanlık faaliyetlerinde göreli olarak daha faz-la yer almaktadır. Bu yaş grubunda Araştırma-Raporlama ve Gelir Getirici-Lobicilik faaliyetleri diğer gruplara göre daha az yapılmaktadır. Gönüllülerin yaşları ilerledikçe yönetsel faaliyetlerde bulunma oranları artmakta, operas-yonel faaliyetlerden uzaklaşmaktadırlar. Neredeyse doğrusal olarak gözlem-lenen bu olgu, STK’larda muhtemel bir yaşa dayalı bir ayrımcılığın varlığına işaret etmektedir: Belirli operasyonel faaliyetler gençler, yönetsel faaliyetler ise görece yaşlılar tarafından yapılmaktadır.

Şekil 14 Gönüllülerin Çalıştıkları ve Çalışmak istedikleri Ortamlar

Araştırma çalışmasına katılan gönüllülerin gönüllülük faaliyetlerini projelerin gerektirdiği herhangi bir ortamda çalışarak gerçekleştirdikleri gö-rülmektedir, yaklaşık üçte iki oranında gönüllü bu yanıtı vermiştir. STK ofisi bünyesinde çalıştığını söyleyenlerin oranı % 23’tür, tamamen evinde bireysel olarak çalıştığını söyleyenlerin oranıysa % 5’in altında kalmıştır. Bu resim, zamansal olmasa bile mekânsal olarak gönüllülük faaliyetinin esnek bir faa-liyet olduğunu göstermektedir. Gönüllülere arzu ettikleri çalışma ortamları sorulduğunda da var olan durumdan memnun oldukları görülmektedir.

% 68,7

% 22,5

% 4,7

% 3,1

% 1,0

% 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100

Projenin gerektirdiği herhangi bir

STK ofisi bünyesinde çalışarak

Tamamen evimde, bireysel çalışarak

Diğer

Cevap yok

Projenin gerektirdiği herhangi bir

STK ofisi bünyesinde çalışarak

Tamamen evimde, bireysel çalışarak

Diğer

Cevap yok

% 72,1

% 21,1

% 4,9

% 1,4

% 0,5

% 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100


Şekil 15 Gönüllü-kurum ilişkisi

Araştırma çalışmasına katılanların büyük bir kısmı şu anda STK’da yaptıkları faaliyette bilgi, beceri ve yeteneklerini kullanabildiklerini söylemiş-tir (% 86). Keza, gönüllü olarak yaptığı işin kendisine uygun olduğunu düşü-nenlerin oranıysa % 95’tir. Bu açıdan araştırmaya katılan gönüllülerin yap-tıkları faaliyetlerin kapsamından memnun olduğu söylenebilir.

% 85,5

% 94,9

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Bilgi, Beceri ve YetenekleriKullanabildiğini Düşünenlerin Oranı

Gönüllü Olarak Yaptığı İşin KendisineUygun Olduğunu Düşünenlerin Oranı


Gönüllülük ve kATılım

Şekil 16 Gönüllü-kurum ilişkisi- “Şu anda yapılan iş....”

Çalışmada gönüllülerin yaptıkları işin büyük oranda tanımlanmış (% 79) olduğu görülmektedir. Buna ek olarak % 90’lık bir kesim işin tanımının yapılan işi kapsadığı kanısındadır. Bu açıdan STK’larda gönüllü faaliyete da-ir tanımların doğru bir şekilde yapılmasının gönüllülüğün kurumsallaşması-na bir örnek teşkil ettiği söylenebilir.

Odak çalışmalarında ise gönüllülerin gönüllülük deneyimlerinde en önemli belirleyicilerden biri olarak STK’nın yapısı vurgulanmıştır. Nasıl bir STK’dan bahsedildiği var olan farklı türde gönüllülük biçimlerini anlamak açısından önemlidir. Gönüllülerin profilleri ile kurumların tipolojisi beraber-ce ele alındığında anlamlı bir sınıflama yaratabilir.

% 78,9

% 89,3

% 0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

…tanımlanmış …tanımı yapılan işi kapsıyor


İki odak toplantısında da sivil toplum kuruluşunun yapısının/büyüklü-ğünün/kurumsallığının farklı gönüllülük deneyimlerine yol açtığı aktarımı bu noktada belirtilmelidir. Emekli olup, sonra gönüllülük yapan iki odak katılım-cısının “mutfağı bilmeme lüksü” şeklinde ifade ettikleri karar alma süreçleri dışında olmaktan duydukları memnuniyet de üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Bu iki gönüllü, karar alma yükümlülükleri olmadığı için STK’nın içindeki çatışmalara, yapılması gereken tercihlere şahit olmadıkları için mutlu olduklarını ve bu açıdan dışarıda kaldıkları için daha rahat gönüllülük yaptık-larını aktarmışlardır. “Biz profesyonellerden farklı olarak, yani o dernekte ça-lışan mutsuz olabiliyorken, biz bu işleri yaparken çok mutlu oluyoruz”sözleri ile özetlenen profesyonel STK çalışanı ve gönüllü farkı, bir başka katılımcı ta-rafından faydalanıcı bir çocuğun “gerçekten gönüllü olarak geliyorsunuz ya da gözleriniz çok gülüyor” şeklindeki ifadesi ile de vurgulanmıştır.

Bu noktada her iki odak katılımcıları arasında dahi bir uzlaşı olmadı-ğını belirtmek önemlidir. Farklı gönüllülük biçimleri olduğunu ve bu konuya dair çok daha farklı ifadelerin de olduğunu aktarmak gereklidir. Özellikle da-ha varoluşsal-kendi kimliği, kendi politik duruşuyla o STK arasında çok ya-kın ilişki kuranlar, kendi varoluş süreçleri ile beraber çok şey öğrendiklerini, dönüştüklerini, değiştiklerini ve bunun aslında kendileri için bir yolculuk ol-duğunu vurgulamışlardır. Gönüllülük yaparken aslında kendilerini de var et-tiklerini belirtmişlerdir. Bu noktada gönüllülük “mutluluk” ya da “tatmin”den çok daha fazla bir “dönüşüm”, bir “değişim”, bir “varoluş” olarak tarif edil-miştir.


Şekil 17«Gönüllü Olarak yapılan işin Tanımının yapılmasında katkıda Bulundunuz mu?»

Gönüllülük faaliyetinin ne derece katılımcı bir ortamda gerçekleştiğini anlamak amacıyla araştırma çalışmasına katılanlara yaptıkları işin tanımına katkıda bulunup bulunmadıkları sorulmuştur ve bu konuda görüşülenlerin yarısının bu konuda olumlu yanıt verdiği, diğer yarısının yanıtının olumsuz olduğu görülmüştür.

% 48,5

% 49,9

% 1,6

Evet Hayır Cevap Yok


Şekil 18 «Gönüllü Olarak yapılan işin Tanımının yapılmasında katkıda Bulundunuz mu?»

Görüşülen gönüllülerin yapmakta oldukları işin tanımlanmasına katıl-ma oranlarıyla yaşları arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. 15-24 yaş arasındaki gençlerin sadece üçte biri bu soruya olumlu yanıt vermişken, bu oran 25-29 yaş diliminde % 53’e, 60 yaş üstündeyse % 67’ye, yani nere-deyse iki katına çıkmıştır. Dolayısıyla yaşı daha ileride olan gönüllüler daha önce bahsettiğimiz üzere hem yönetsel işlerde daha fazla çalışmakta, hem de yaptıkları gönüllülüğün tanımına daha fazla katkıda bulunmaktadır. Bu açı-dan da yaş

Documents

İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları - Türkiye’de Gönüllülük … · 2020. 11. 29. · ‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar› 671 STK Çalışmaları 25 Kapak Resmi