Stadsarchitecten en stadsbouwmeesters

5/9/2018 Stadsarchitecten en stadsbouwmeesters - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/stadsarchitecten-en-stadsbouwmeesters 1/84

Stadsarchitecten en stadsbouwmeesters

onafhankelijke adviseurs van gemeentebesturen over ruimtelijke kwaliteit

Noud de Vreeze (gemeente Amersfoort) en Max van Aerschot (gemeente Haarlem)

in samenwerking met Architectuur Lokaal en Atelier Rijksbouwmeester

mei 2010





Stadsarchitecten en stadsbouwmeesters

onafhankelijke adviseurs van gemeentebesturen over ruimtelijke kwaliteit

Noud de Vreeze (gemeente Amersfoort) en Max van Aerschot (gemeente Haarlem)

in samenwerking met Architectuur Lokaal en Atelier Rijksbouwmeester

mei 2010





Inhoudsopgave

Colofon 02

VOORWOORD|Hetbelangvaneenstadsbouwmeester|LiesbethvanderPol 04

INLE ID ING |Stadsarchitectenenstadsbouwmeesters|NouddeVreezeen

MaxvanAerschot 06

Kader:Waaromeenstadsbouwmeester? 10

Kader:Watdoeteenstadsbouwmeester? 11

aNaLysE |Betekenisennutvandestadsbouwmeestervoor

bestuurders|NouddeVreezeenMaxvanAerschot 13

Kader:StadsbouwmeesterinHaarlem 33

PRakt I jk|StadsarchitectinDelft|Indiravan’tKlooster 37

Kader:Hetcontracterenvaneenstadsbouwmeester 41

OVERZICHt |StadsbouwmeestersinNederland|MaaikevanBeusekom(red.) 42

NaWOORD |Hetbeginvaneennetwerk|LiesbethvanderPol 61

Literatuurlijst 62

Bijlagen: 1 AdressenvanstadsarchitectenenaanverwantefunctiesinNL 66

2 Samenvattingbijeenkomstenstadsarchitectenin2009 71



4

Het belang van eenstadsbouwmeester

Destadsbouwmeesteriseeneeuwenoudfenomeen,oudernogdandefunctie

vanRijksbouwmeesterdieinmiddelsookalruim200jaarbestaat.Nietvreemd

natuurlijkindeNederlandsestedelijkesamenleving.Langetijdkendevele

stedeneeneigenbouwmeester.Vandezestiende-eeuwseWillemvanNoort

(Utrecht)endezeventiende-eeuwsestadsbouwmeestersWillemvanderHelm

(Leiden)enAllertMeijer(Groningen)totmeerrecente‘historische’bouw-

meestersalsWillemNicolaasRose(Rotterdam)enLievendeKey(Amsterdam).

Mededoordezeeeuwenoudetraditie,draagtdebouwmeesterstitelietsarchaïsch

enambachtelijksmetzichmee.Bijnaalsofhetnietmeervandezetijdis.

Tochisnietsminderwaar.Alleenaluiteigenervaringmerkikdathetbouw-

meesterswerk,inditgevalmijnwerkalsRijksbouwmeester,bijzonderintens,

diversenwaardevolis.Mijnportefeuillelooptovervandeveleaanvragenomadviesoverconcretebouwprojectenenontwikkelvraagstukken.Vande

vernieuwingvanhetRijksmuseum,deverfraaiingvandebuitengevelvanhet

PaleisopdeDamtotarchitecenselectievoordenieuwbouwvanhetInter-

nationaalStrafhof.DaarnaastbenikalslidenvoorzittervanhetCollegevan

Rijksadviseursookmetbredereinrichtingsvraagstukkenbezigzoalsdeschaal-

sprongAlmereendeherontwikkelingvanvoormaligevliegveldenendefensie-

terreinen.Verderhoudikmijbezigmetjuridischeregelgevingenprocedures

diehetontwerpraken,waaronderdeWetopdeArchitectentitelenhetRijks-

architectuurbeleid.

Dediversiteitaanwerkzaamhedenlaatzienhoedefunctievanbouwmeester

deafgelopentijdisveranderd.Waarde‘oude’bouwmeester,zoweldestads-

bouwmeestersalsRijksbouwmeesters,vooralpraktiserendbezigwaren,isde

functiehoelangerhoemeeradviserendgeworden.Daarmeeisdefunctie

meegegroeidmetdeontwikkelingvanonzeruimtelijktraditie.Nederland

V O OR W O

OR D



5

kenmerktzichimmersdoorhetgoedenzorgvuldignadenkenoverruimtelijke

inrichtingsvraagstukken;overruimtelijkekwaliteit,overschoonheidenin-

passing.Weonderscheidenonsmetonzerijkeplanning-envormgevings-

traditie.Datzienweterugindiversevormen.Vanhetruimtelijkkwaliteits-

beleiddatzoweloprijks-,provinciaalalsgemeentelijkniveauvormkrijgttothetwelstandsbeleid,hetmonumentenbeleidenarchitectuurbeleid.Stads-

bouwmeestersspelenhierineenbelangrijkerol,natuurlijknetalsgedreven

stadsbestuurders,supervisoren,hoofdontwerpersengoede,enthousiaste

afdelingshoofdenstedenbouw.

Voordekomendejarenliggenopgemeentelijkniveautallozeinteressante

ruimtelijkeopgaven.Denkaanhetmakenvannieuwegemeentelijkestruc-

tuurvisiesenthema’salsdeherbestemmingsopgave,binnenstedelijkbouwen,

derelatiemetomliggendegemeentenendeprovincieenuiteraardhetver-

nieuwdwelstandbeleid.Stadsbouwmeesterskunnenhieraaneenbelangrijke

bijdrageleveren.Gemeentebesturenzijngebaatbijgoedevakinhoudelijkeop-

vattingenoverdeinrichtingenuitstralingvanhunstad;overdeinrichtingvan

deopenbareruimteenhetverstrekkenvan(bestaande)ruimtelijkestructuren.

Opvattingendiemisschiennietaltijd‘politiekgewenst’zijnmaarwel

prikkelen,uitdagen,kwaliteitstimulerenenlijnenuitzettenvoordetoekomst.Ikmerkdatditsoortkwaliteitsoordelenoveralbijzonderopprijswordengesteld.

Juistdaaromishetookzobelangrijkdatstadsbouwmeesters,netzoalsde

RijksbouwmeesterendeandereledenvanhetCollegevanRijksadviseurs,in

staatgesteldwordenomonafhankelijkengevoeddoorvakinhoudelijkheidte

functioneren.Hunstatus,kennisenervaring,gecombineerdmetdezevak-

inhoudelijkeonafhankelijkheidendekrachteninvloedvanhetargument,is

bepalendvoordefunctie.IkwensallestedeninNederlandditsoortstads-

bouwmeesterstoe.Vervolgenswensikdestadsbouwmeestertoedatzijgoed

geëquipeerduitvoeringkunnengevenaanhunbelangrijkerol.Nietgefocust

opeenmachtigeformelepositie,maardeskundig,exibelenslagvaardigen

omringddooreengoedteamvanmedewerkers.Ditiswaardevolomstads-

bestureninstaattestellengoedafgewogendejuistekeuzestemaken.

Liesbeth van der Pol, Rijksbouwmeester



6

Stadsarchitecten enstadsbouwmeesters

Ruimvijftienjaargeledenhebbenopinitiatiefvanir.T.Asselbergs,stads-

architectvanHaarlemvan1990tot1994,bijeenkomstenplaatsgevondenmet

detoenmaligestadsarchitectenvanNederland.Dezebijeenkomstengaven

eenbeeldvandegroteverscheidenheidinfunctie,takenpakketenpositie.1

Menbesprakvooraldeverschilleninfunctie,ennietdeovereenkomsten.

In2006kwamenstadsarchitectenvanNederlandopnieuwbijeen,nuop

verzoekvandetoenmaligeRijksbouwmeester,MelsCrouwel.Ooktoenbleek

deverscheidenheidintakenpakketenpositiezogrootdathetnietkwamtot

eenstructureleuitwisselingvanervaringen.

In2009leekdetijdrijpvooreenderdeverkenning.Hetwashetjaardatwijals

stadsbouwmeester/stadsarchitectaantradeninrespectievelijkHaarlemen

Amersfoort.WenameninsamenwerkingmetArchitectuurLokaalhetinitiatieftoteenderdeverkenning,numethetuitdrukkelijkeoogmerkeen

permanentoverlegtelatenontstaan,eenplatformvoorhetuitwisselenvan

ervaringeneninzichten,omvandaaruiteenbijdragetekunnenleverenaan

eenbetereproleringvandefunctieenomrandvoorwaardenteformuleren

voorzinvolfunctioneren.Enwellichtookomtewerkenaaneengemeen-

schappelijkeagendavoordetoekomst:waaropzoudenstadsarchitectenzich

kunnenrichten,welkenieuwethema’sdienenzichaan,welkenieuweproblemen

enopgavenzijnerindestadsontwikkelingenderuimtelijkeordening,en

welkepositieveofnegatieveervaringenzijnopgedaanmetdiversebeleid-en

ontwerpstrategieën?Entenslottesteldenwedevraagofstadsarchitecten

eraankunnenbijdragendatdeambitiesvanhetlandelijkearchitectuurbeleid

envandeagendavandeRijksbouwmeestervormkrijgeninlokaalbeleid.

1Zie:“Destadsarchitect:relikwieuithetverledenofsupermanvoorbestuurlijkonvermogen“,

C.JansenenV.Kompier,ArchitectuurLokaal,5/1994en:“Stadsarchitectenbestuurlijkecultuur”

J.E.Abrahamse,ArchitectuurLokaal6/1994

i nl e i D i n

g



7

Detitel‘stadsarchitect’verwijstnaardeomstandigheiddatdezearchitecten

voorkorteoflangeretijd,enníetvooréénafzonderlijkproject,hundiensten

aanbiedenaaneenstad,inopdrachtvanhetstadsbestuur,metalsdoelomin

overheidsdienstgoedeopenbaregebouwenenstadsuitbreidingenterealiseren

enhetruimtelijkebeleidtenaanzienvandestadsontwikkelinginbredeziningoedebanenteleiden.Erzijnnaastdetitelstadsarchitectookanderetitels

gangbaar,zoalsstadsbouwmeester,stadsstedenbouwerenstadsontwerper.

Dieverwijzennaarsoortgelijkefunctiesenopdrachten:hetzijnadviseursvan

gemeentebesturenophetterreinvanruimtelijkekwaliteit,meteenvaste

aanstellingenmeestaleenbredeopdracht.Indezepublicatiegebruikenwe

beidetermen,waarbijwedebenamingdiegemeentenzelfaandetitelgeven

respecteren.

Indehuidigepraktijkvanstadsbouwmeesterskomenwenietalleenverschil-

lendetitelstegenmaarookverschillendeinvullingenenuitwerkingenvan

positieenopdracht.Dezeverschillenkomenvoortuiteenverschilingemeen-

telijkeculturen,traditiesenambities,eninverschillendeopgavenenprioriteiten

inhetstadsontwikkelingsbeleid.Deopdrachtwaarmeestadsbouwmeesters

aanhetwerkzijnverschiltvanstadtotstadendaardoorzijndebreedtevande

opdracht,deinbeddingindeambtelijkeenpolitiekeorganisatie,endefeitelijkebevoegdhedenenverantwoordelijkhedenopverschillendewijzengedenieerd.

Wijwillenvooralbenadrukkendaterookovereenkomstenzijninfunctie,

positieenopdracht,endatookbijdebenoemingvanstadsbouwmeestersop

ditmomentvaakgelijkemotievenenverwachtingeneenrolspelen.Datwas

vooronseenredenomopnieuwteverkennenwelkeontwikkelingenzichvoor-

doenrondhetfenomeen.

Delaatstemaandenwerddediscussieoverdewenselijkheidvandebenoeming

vaneenstadsbouwmeesterindiversegemeentenweerheelactueel,

bijvoorbeeldinHilversum,DelftenBreda.Voorgemeentebesturendiezo’n

benoemingoverwegenishetwellichtvanbelangdatereenplatformiswaar

informatieistekrijgenoverdepraktijkvanstadsbouwmeestersinverschillende

gemeentenenoverdeopdrachtenfunctieomschrijvingwaarbinnenze

functioneren.



8

Indezepublicatiewordteenbeeldgeschetstvandehuidigeposities,opdrachten

enwerkwijzenvanstadsbouwmeesters.2Webeschrijvenophoofdlijnenwie

destadsbouwmeesteris,wathijdoet,hoehijfunctioneertenwatzijnbijdrage

kanzijnaanhetruimtelijkbeleidopgemeentelijkenregionaalniveau.

Wegevendaarbijeenbeeldvandeambitieswaarmeegemeentebesturenopditmomentkiezenvoordebenoemingvaneenstadsbouwmeesterenvande

voorwaardenwaarondereenstadsbouwmeesterzinvolkanfunctioneren.

Dezepublicatieisbedoeldomhetfenomeenstadsbouwmeesternaderte

belichten.Wijhebbendeindrukdatdetoegenomenbelangstellingvoorhet

fenomeenstadsbouwmeester,alsvastadviseurmeteenbredeopdracht,

voortkomtuitdebehoefteaaneenduidig,deskundig,samenhangenden

vasthoudendbeleidendebehoefteaanvisiesopruimtelijkeontwikkelingen

oplangetermijn.Daarbijhebbenweonsafgevraagdonderwelkevoorwaar-

denhetbenoemenvaneenstadsbouwmeesterhetgoedeantwoordisopde

toegenomenbeleidscomplexiteit.Watkanzijnrolzijn?Metwelkeopdrachten

onderwelkeconditieskanhijwordenaangesteld?Opwelkewijzekanhijhet

gemeentebestuurvandienstzijn?Watkaneenwethouderofraadslidvan

hemverwachten,ofvanhemvragen?Dezeenandereaspectenkomenindeze

publicatieuitvoerigaandeorde,aangevuldmetvoorbeeldenvangemeentenwaarstadsarchitectenalactiefzijn,zoalsinArnhem,Deventer,Haarlem,

AmersfoortenGroningen.

Noud de Vreeze, stadsarchitect Amersfoort

Max van Aerschot, stadsbouwmeester Haarlem

2Commentaaropeerdereversieswerdgeleverddoor:PaulvanderGrinten,MartinHagreis,

DonaldLambert,MarinusOostenbrinkenJoopSlangen.



9



10

Waarom een

Politieke beleidscontinuïteit met betrekking tot ruimtelijke kwaliteit in

een gemeente komt onder druk te staan. Wethouders met ontwerpkennis

die jarenlang op hun post blijven, worden zeldzaam. Ontwerpers in

gemeentelijke dienst nemen steeds verder in aantal af.

De impact van ruimtelijke beslissingen is groot en langdurig. Een bestuurder

heeft behoefte aan een adviseur die kritisch kan reecteren op (incidentele)

ingrepen op lange termijn. Commerciële adviseurs blijven korte tijd waar-door de samenhang tussen verschillende ruimtelijke plannen onbelicht

blijft. Zij zijn bovendien niet onafhankelijk en niet actief aangesteld door

het gemeentebestuur.

Een gemeentebestuurder heeft geen tijd om langdurig te focussen op een

ruimtelijk vraagstuk, maar wil wel dat daar veel aandacht aan wordt

besteed, zodat hij gefundeerd beslissingen kan nemen op het gebied van

landschap, stedenbouw of architectuur.

Een bestuurder heeft behoefte aan een onafhankelijk adviseur die pro-

actief ruimtelijke vraagstukken kan agenderen.

Een bestuurder zoekt een onafhankelijke persoon als aanspreekpunt voor

alle betrokken partijen (burgers en professionals) bij complexe bouw-

projecten, die het proces kan stroomlijnen, het draagvlak kan verhogen en

vertrouwen kan winnen.

In die behoeften kan een stadsbouwmeester voorzien.



11

Wat doet/kan een

Een stadsbouwmeester heeft zicht op de actuele en toekomstige dynamiek

in stad en regio, en vertaalt die in relevante en betekenisvolle ruimtelijke

strategieën voor verschillende typen opgaven.

Een stadsbouwmeester kan inhoudelijk, vakkundig en onafhankelijk advies

geven op terreinen, waar het gemeentebestuur niet meer vanzelfsprekend

over eigen ontwerpexpertise beschikt, of waar die expertise is versnipperd

over verschillende portefeuilles en dienstonderdelen.

Een stadsbouwmeester kan tussen verschillende betrokken partijen en op

verschillende schaalniveaus (lokaal, regionaal en op projectniveau) samen-

hang creëren. Dat kan leiden tot beleidscontinuïteit met betrekking tot

ruimtelijke ordening en architectuurbeleid.

Een stadsbouwmeester stimuleert communicatie tussen verschillende ge-

meentelijke diensten Dat kan leiden tot evenwichtige vertegenwoordigingvan verschillende disciplines in actuele ontwerpopgaven en beleidsthema’s

en dus tot integrale beleids- en planvorming.

Een stadsbouwmeester adviseert over kansen om projecten aan te passen

ten behoeve van een hoog niveau van ruimtelijke kwaliteit. Daarbij heeft

hij inzicht in de politiek-bestuurlijke en maatschappelijke mechanismen die

op projecten van invloed zijn en hij kan daarin positieve en negatieve trends

signaleren en agenderen.

Een stadsbouwmeester adviseert de Commissie voor Welstand en Monu-

menten (c.q. Advies commissie voor Ruimtelijke Kwaliteit) en kan als onaf-

hankelijk adviseur deelnemen aan de beraadslagingen van deze commissie.

Een stadsbouwmeester kan in overleg met wethouders en het gemeente-

bestuur een rol spelen bij publieke debatten, symposia en expertmeetings.



12

Wybe N auta: ‘Op een rondweg staat een geluids sscherm met glazen panelen. Door vandalisme zijn die panelen steeds stuk. Afdeling Beheer wil de panelen vervangen. Daarvoor is in principe geen bouw vergunning nodig. Maar het gaat om een aanpassing over ettelijke kilometers. Mij is gevraagd daar eens naar te kijken.

Ik heb de pro elen aangepast, waardoor het een mooi geluidsscherm is geworden. Welstand is daar niet in gekend.’

Ton Sc haap, Ensc hede: ‘ Voor ee

n stad als Ensc hede is het

belangrijk om een visie te he b

ben op de binnenstad en het

direct aangrenzende ge bied. A

ls het goed gaat, komen daar

mensen op af, daar moet je wer

k van maken. Dan gaat het

niet alleen om winkels en hore

ca. We zijn er gel ukkig mee,

dat het zieken h uis niet zoals in andere gemeenten

naar

de rand gaat, maar direct aans

l uit aan het stadserf.

Een andere grote operatie is d

e spoorzone, glo baal het

ge bied t ussen het centr um en R

oom beek. Ook daar ligt een

uitdaging om het goed te krijg

en.’



13

Betekenis en nut vande stadsbouwmeester

voor bestuurders

De brede beleidscontext

Sinds2006krijgtlandelijkruimtelijkbeleidvormlangslijnenvandeNota

Ruimte.Netalsinanderebeleidsveldenstaatdezenotasterkinhettekenvan

hetmottovanhetvigerendeRijksbeleid:‘decentraalwatkan,centraalwat

moet’.SindsdeNota Ruimteheeftderijksoverheiddebeleidskadersverder

aangescherptmeteengrootaantalnota’s,visiesenrapporten.Wenoemen

eenpaarbelangrijkevoorbeelden:vanuithetMinisterievanVROMverschenen

onderanderedeStructuurvisie Randstad 2040(2008)enInnovatieprogramma

Mooi Nederland (2009).HetMinisterievanOCWlanceerdeeennieuwarchitectuurbeleidonderdetitelEen Cultuur van Ontwerpen(2008)enbij

ditministeriewerdonlangseenfundamentelekoerswijzigingvoorde

monumentenzorgvoorbereid.EnhetMinisterievanLNVsteldede Agenda

Landschap(2009)vastmeteigenprincipesvoordeontwikkelingvanhet

plattelandinNederland.

Alsadviseurvanhetkabinetoverruimtelijkekwaliteitenarchitectuurbeleidis

hetCollegevanRijksadviseursactief.OndervoorzitterschapvandeRijksbouw-

meester(sinds2008isdatLiesbethvanderPol),doenderijksadviseursvoor

hetLandschap(YttjeFeddes),Infrastructuur(TonVenhoeven)enCultureel

Erfgoed(WimEggenkamp)aanbevelingenaanbetrokkenministers,zedoen

onderzoekdoennaarspeciekeontwerpvraagstukkenenzeadviserengevraagd

enongevraagdoveractuelekwestiesenbeleidsontwikkelingen.Zokanhet

kabinetgebruikmakenvaneenteamvanadviseursoverdeontwikkelingen

uitvoeringvanruimtelijkbeleid.

a na l y s e



14

CruciaalhierbijisdatdeRijksoverheidsomswel,maarheelvaaknietrecht-

streeksbetrokkenisbijwaterwordtgebouwdenaangelegdindenlande.

Hetaccentinbeleidsontwikkelingen–uitvoeringligtvanoudsbijprovincies,

regionalesamenwerkingsverbandenengemeenten,endus,uiteindelijk,vooral

bijbestuurders,gemeenteraden,provincialebouwmeesters,stadsarchitecten,supervisoren,ambtelijkediensten,adviseurs,bewoners,wetenschappersen

vrijwilligers.

Ruimtelijkbeleidvertoontsomsonvoldoendesamenhang.Bovendienzijn

bestuurdersgebaatbijkritischereectie.Ombeleidsdiscussiesenbeleids-

ontwikkelingenteconcentrereneninéénpersoonzichtbaartemakenhebben

diverseprovinciesdeafgelopenjareneenadviseurruimtelijkekwaliteitaange-

steld,zoalsUtrecht,Groningen,Zuid-HollandenNoord-Holland.Dezeprovin-

cialebouwmeesters(zewordenvaakprovincialeadviseursvoorruimtelijke

kwaliteitgenoemd)dragenalsadviseurvaneenofmeergedeputeerdenopver-

schillendemanierenbijaandevormgevingvanprovinciaalenlandelijkarchitec-

tuurbeleid,zezijnaanjagervandebatten,zeagenderenthema’sentrendsen

zezijnalsadviseurbetrokkenbijallerleiactueleontwerpopgaven,bijvoorbeeld

inhetkadervanprovincialestructuurvisies.

Opgemeentelijkniveaubestaandergelijkeonafhankelijkeadviseursook:

stadsarchitectenofstadsbouwmeesters.InheelNederlandzijn,afhankelijk

vandedenitievanhetfenomeen,tienàtwintigstadsarchitectenactief.

Datisverrassendweinig,geziendeverschuivinginbeleidsverantwoordelijk-

heidnaarlagereoverheden.DenieuweWetopdeRuimtelijkeOrdeningheeft

deverhoudingtussenRijk,provincieengemeentedrastischveranderd.

Deruimtelijkebeleidsagendawordtsteedsmeerbepaalddoorcomplexe

binnenstedelijketransformatiesenregionaleprojectenindesfeervaninfra-

structuurenlandschapontwikkeling.Regionaleafstemmingwordtsteeds

belangrijker.Europeseaanbestedingenstaansteedsnadrukkelijkopdeagenda.

Eenoudfenomeenalswelstandsadviseringisaansterkeveranderingenonder-

hevig.Sindsgemeentenin2004eeneigenwelstandsbeleidhebbenmoeten

vaststellenalsgevolgvandewijzigingindeWoningwetishetallerminst

rustigergewordenrondditthema.Insommigegemeentenisdetraditionele

welstandscommissieomgevormdtoteenCommissieRuimtelijkeKwaliteit,die



15

brederenvaakookvroegerinhetprocesadviesuitbrengtaanhetgemeente-

bestuur.Somswordtookgediscussieerdoverhetafschaffenvandewelstands-

toetsingvanbouwplannen.Tegelijkertijdishetaantalontwerpersingemeen-

telijkedienstdeafgelopenjarensterkafgenomen.

Inditcomplexeveldvanlokaleenregionaleruimtelijkeordeningenarchitec-

tuurbeleidmoetenwethoudersruimtelijkeordening,cultuur,economische

zaken,grondbeleiden/ofvolkshuisvestingdagelijksveelbeslissingennemen,

terwijldeaanwezigheidvaneenpermanentaanspreekbareengezaghebbende

adviseurophetgebiedvanruimtelijkekwaliteitenontwerpsteedsminder

vanzelfsprekendis.

Historisch perspectief

Latenwebeginnenmetdeconstateringdathetfenomeenstadsarchitectal

heellangbestaat.ZowordtdoorJ.E.Abrahamsebeschrevenhoeinhetverleden

stadsarchitectenalsDaniëlStalpaertenHendrickdeKeyserinverbandzijnge-

brachtmethetontwerpvandeAmsterdamsegrachtengordelindezeventiende

eeuw.3

Detitelstadsarchitectverwijstnaardeomstandigheiddatdezearchi-tectenvoorkorteoflangeretijd,ennietvooréénafzonderlijkproject,hun

dienstenaanbiedenaaneenstad,inopdrachtvanhetgemeentebestuur,met

alsdoelomhetruimtelijkebeleidtenaanzienvandestadsontwikkelingin

bredeziningoedebanenteleiden.

Defunctievanstadsarchitectheeftoudewortels.Demeesteanalysesover

hetfenomeenbeginnenindevijftiendeenzestiendeeeuw,toenstedenbouw-

dermategecompliceerdenomvangrijkwerddatstadsbestureneen

coördinerendeenuitvoerendeverantwoordelijkheidmoestengaannemen

vooropenbarewerken:deaanlegenhetbeheervanwegen,kades,stads-

wallen,dijkenensluizen,pleinenenplantsoenen.Enerontstonddeopgave

omgebouwenmeteenbestuurlijkeofmetanderepubliekefunctiesteont-

3Abrahamse,J.E.,“DegroteuitlegvanAmsterdam.Stadsontwikkelingindezeventiendeeeuw”,

UitgeverijToth,Bussum2010



16

werpen,tebouwenentebeheren.Indiesfeerontstondenstedelijkediensten

metaanhethoofdeenleidinggevendestadsarchitecthoeweldietiteltoen

nognietgebruikelijkwas.

WimdeWagtconstateertinzijnboekoverdegeschiedenisvandefunctievanstadsarchitectdathetbegripstadsarchitectpasnadeTweedeWereldoorlog

ingeburgerdraakteeneenofcieelambtisgeworden.Tochkonhijeenge-

schrevenbrontracerenuit1795,waarineneVanderPauwzichvoortaanmocht

beroemenopdeofciëletitelvanstadsarchitectvanHaarlem,nadathijzijn

sporenhadverdiendalsstadstimmermansbaasenadjunct-directeurvanhet

Stadstimmerhuis.Debegrippenstadstimmermanenstadstimmerhuisvormen

infeitedehistorischebasisvoordeverantwoordelijkheidvanstadsbesturen

voordelokalestadsontwikkelingenalleswatdaarbijkomtkijken,ennaaraan-

leidingdaarvanontstondenvanafdezeventiendeeeuwoveralinNederland

publiekediensten,metsomseentoonaangevendeenrichtinggevendeont-

werperaanhethoofd.DeoudstevoorbeeldenzijnLievendeKeyinHaarlem,

Stalpaert(1650)inAmsterdamenClaesPersoons(1660)inRotterdam.Oor-

spronkelijkzijnookandereaanduidingenvoordefunctiegangbaargeweest.

DeWagtnoemtopbasisvandeHaarlemsearchievennogtimmermeester,

stadsmetselaar,ofstadsmeestermetselaar.EnhijnoteertLievendeKeyalsdeeersteechtestadsarchitect,hoeweldetermindietijddusnognietbestond.

4

Vanafheteindevandenegentiendeeeuw,envooralnadetotstandkoming

vandeWoningwetvan1902metdeverplichtingtothetopstellenvange-

meentelijkeuitbreidingsplannen,kreegdestedenbouwkundigeopgaveeen

steedsbelangrijkerplaatsinhetwerkvanstadsarchitecten.Brandesin

DenHaagenDudokinHilversumwarenwelarchitect,maarproleerdenzich

vooralmethetontwerpvansamenhangendestedenbouwkundigestructuren

voornieuwbouwwijkenindejarentwintigendertig.VanderTakwerktein

Amersfoortindejarendertigalsstadsarchitectaandiversegemeentelijke

bouwopdrachten,maarookaaneenstructuurplanvoordezuidelijkeuit-

breidingvandestadendedaarbijhorendeinfrastructuur.5

Nogmeerdandeze

5 Cramer,M.,enA.Groot,“C.B.vanderTak,Stadsarchitecttussenmodernismeentraditie,

1929-1945”UitgeverijTOTH,Bussum,2007

4 WimdeWagt,“Timmermeester,opzichterofarchitect”,GemeenteHaarlem,1993



17

driewarenVanEesterenmetzijnAlgemeenUitbreidingsplanvoorAmsterdam

(1936)enWitteveenmetzijnAlgemeenUitbreidingsplanvoorGrootRotter-

dam,hetMaastunnelprojectenheteersteWederopbouwplanvan1941vooral

echtestadsstedenbouwers.Rotterdamzettedezetraditieheeldoelbewust

voortmetdeaanstellingvanLotteStam-BeesevoordeuitbreidingswijkenvandejarenvijftigenzestigenmetdebenoemingvanRiekBakkervoordeher-

ontwikkelingvanhetstadshartindetachtigerjaren.

InverschillendegemeenteninNederlandzijndusdiversespraakmakende

stadsarchitectenaanhetwerkgeweest.Zespeeldensteedseencrucialerolin

delokalebesluitvormingoverarchitectuurenstedenbouw,ènzelietenvan

zichhoreninlandelijkedebattenoverontwikkelingeninhetvakenover

kwestiesdiemetstadsontwikkelingenruimtelijkeordeninginmeeralgemene

zintemakenhadden.Demeestenwarenalsstadsarchitectvooralactiefop

hetterreinvandestedenbouwendestadsontwikkeling,somsooknogmet

’nenkeleopdrachtindesfeervanhetontwerpenderealisatievanafzonder-

lijkebouwwerken,maarvooralookmeteenagendavoormeeralgemene

beleidsadviezen.

Vaakklonkendieadviezendoorindelandelijkediscussiesoverarchitectuurenstadsontwikkeling.Indepraktijkheeftzichgedurendedelaatstedecenniadus

eenverschuivingvoorgedaanvandestadsarchitectalspraktiserendontwerper

naardemeeropbeleidsvraagstukkengerichtevasteadviseur,dietenaanzien

vanconcretebouwopdrachteneenadviserende,stimulerende,coördinerende

ensomseenvoorwaardenscheppenderolspeelt.Daarbijvallensomstermen

alsregisseur,gewetenenstimulator,omdeessentievandefunctiete

karakteriseren.6

6“ABC,agendabeleidencommunicatievandestadsarchitectvanAmersfoort”,N.deVreeze,

uitgaveGemeenteAmersfoortnovember2008.Daarinwordendeambitiesvanhet

gemeentebestuurvanAmersfoortbijdeaanstaandebenoemingvandestadsarchitect

beschrevenindehiergenoemdetermen.



18

ThijsAsselbergs(stadsarchitectvanHaarlem1990-1994)signaleerdein1991

dezebelangrijkeverschuivingindefunctievanzijnvoorganger.WiekRöling

gafaanzijnrolalsvastontwerperinopdrachtvandegemeenteHaarlemeen

extradimensie:hijwerdnaastarchitectingemeentedienstmetenkele

concreteontwerpopdrachtenookenvooralonafhankelijkbeleidsadviseurvanhetstadsbestuurenraaktezodoendebetrokkenbijvrijwelallestedenbouw-

kundigeenarchitectonischeontwikkelingenindestad.7

Metdebenoemingin

2008vanMaxvanAerschottot‘StadsbouwmeestervanHaarlem’enniettot

stadsarchitectwerddezeontwikkelingformeelbekrachtigd:hetgingindie

benoemingnadrukkelijknietmeeromhetontwerpenvoorgebouwen,maar

omeennieuweintegralebenaderingvanruimtelijkekwaliteitvanuiteen

bijzonderambt,datinNederlandverlorendreigttegaan.

Deverschuivingindefunctievanstadsarchitecten,vanconcreteeigen

ontwerpwerkzaamhedennaarbeleidsadviezenmeteenruimtelijkeenstads-

planologischeimpact,heeftzichookvoorgedaanindefunctieendeopdracht

vandeRijksbouwmeester.

Aanvankelijkwasdievooraldeontwerpendeenbouwendearchitectindienst

vandeRijksoverheid,tenbehoevevanhetontwerpenhetbeheervanRijks-gebouwen,gebouwenvandeKoninklijkeFamilieensomsookvanhet

Provincialegebouwenbezit.8

Maarnetalsbijstadsarchitectenisinderolvan

deRijksbouwmeesterhetadviseren,stimulerenencoördinerencentraalkomen

testaan,èndeintegratievanschaalniveaus,disciplinesenbetrokkenen;soms

opbasisvanconcretebeleidsopdrachtenensomsookopbasisvaneeneigen

agendaeneigenprioriteiten.9

7“DestadsarchitectvanHaarlem”,ThijsAsselbergsin:Architectonischekwaliteitalsopdracht

vooropenbaarbestuur,NAi,Rotterdam1991,pag.52-558

GedurendedelaatstedecenniawerddeRijksbouwmeestervooraldevastebeleidsadviseur,

diezichvooraloverplanologische,stedenbouwkundigeenarchitectonischebeleidsintegratie

tussenverschillendedepartementenenrijksdienstenuitspreektendaarbijkritischeverkenningen

rondtrendsentoekomstigeopgavenindevollebreedtevanderuimtelijkeordeningenvoorts

creatieve,inspirerende,normstellendeencoördinerendeadviezengeeft.



19

9“DeRijksbouwmeesters,tweeeeuwenarchitectuurvandeRijksgebouwendienstenzijnvoor-

lopers”C.vanderPeetenG.Steenmeijer,Uitgeverij010,Rotterdam1995.BijKoninklijkBesluit

vanjuli1989werdentaakenpositievandeRijksbouwmeesteropnieuwgedenieerdendaarmee

werddeadviesfunctiealscentraleopdrachtvastgelegd.Deadviseringopverzoekdanweluit

eigenbewegingzoubetrekkinghebbenophetbeleidtenaanzienvandearchitectonische

kwaliteit,destedenbouwkundigeinpassingendekwaliteitvandebeeldendekunstinde

architectuurvangebouwen,werkenenterreinen,waaropdezorgvandeRijksgebouwen

betrekkingheeft.Envoortswordtgenoemddeadviseringovereenverantwoordbeheervanhet

hetRijkineigendomtoebehorendemonumenten.Sinds2004heefthetbureauvandeRijks-

bouwmeesterhetwerkgebiedaanzienlijkuitgebreiddoornaastdeRijksbouwmeester,diewerkt

vanuiteenwettelijkstatuut,Rijksadviseursaantestellenvoorhetlandschap,deinfrastructuur

enhetcultuurhistorischerfgoed.

Waaromdeeddezeontwikkelingzichvoor?Ongetwijfeldisdeveranderderol

vandemarktvanparticuliereadviesbureauseenfactorvanbelang.Daarzijn

ondersteedsscherperconcurrentieverhoudingensteedsbetergekwaliceerde

specialistentevindendieopkortetermijnenmetkortlopendecontractenzijn

intezettenvooractuelevraagstukken.Depositievandeoverheidendestructuurvanhaarbedrijfsvoeringistegelijker-

tijdookveranderd:meeruitbestedingvanopdrachtenaandemarkt;regieen

coördinatienogslechtsophoofdlijnen;minderuitvoerendetakenineigen

beheer.Groteeigenambtelijkedienstenvoorruimtelijkeordeningensteden-

bouwkundigontwerpkomenlokaalénregionaalsteedsmindervaakvoor.

Dezetweefactorenhebbenelkaarversterktopalleniveausvanbedrijfsvoering

enbeleidsontwikkelingvandeoverheid.Indehuidigegemeentelijkebeleid-

enuitvoeringspraktijkmetbetrekkingtotderuimtelijkeordeningisdesector

‘stedenbouwenplanologie’enormgemarginaliseerdinvergelijkingtotdeeerste

decennianadeTweedeWereldoorlog.Veelplanologischenstedenbouwkundig

werkwordttegenwoordigopadhocbasisperprojectuitbesteedensomszelfs

doormarktpartijendiebouwprojectenontwikkelenalsnevendienstuitgevoerd.

Hetgeheugenvangemeentebesturenalsregisseursvandestadsontwikkeling

verdwijntdaardoorenhetvoorzienindathiaatlijkteentaaktezijngewordenvanstadsbouwmeesters.D.Lambert,diejarenlangstadsarchitectinLeiden

was,steltdatdefunctievanstadsarchitecthistorischgezieninhetverlengde

ligtvanwatvroegerde‘directeurRO’ofde‘HoofdingenieurStadsontwikkeling’

was.MaardiefunctieheeftvolgensLambertdoordetoenamevandeprocedurele



20

complexiteiteensterkambtelijkkaraktergekregen,meteennadrukopbe-

drijfsvoering,procesmanagementenpersoneelsplanning.Daarnaastzouweer

behoeftezijnaaneenvastevakinhoudelijkeadviseurmeteenexplicietefocus

opruimtelijkekwaliteit.

Indediscussiesdiedelaatstejarenoverdepositieendefunctievanstadsbouw-

meesterszijngevoerdkomtditaspectvoortdurendaandeorde,bijvoorbeeld

indevolgendenotievanM.Schmitt,stadsarchitectinDenHaag(2000-2009):

“Stedenbouwiseenzaakvanlangeadem.Ruimtelijkbeleidkomtpasnajaren

totuitdrukkinginconcreteprojecten,enjuistvanwegedepolitiekewisselingen

ishetbelangrijkdateengezaghebbendprofessionaldelijneninherinnering

houdtendoorontwikkelt”.10

Ditwasmisschienwelzijnmeestcrucialeopdracht.

Hijsteltzelfsdat“eenstadsarchitectnietpersezelfactiefmoetontwerpen,

enbetergezienkanwordenalsintermediairtussendeprofessionalsennon-

professionals”.11

Daarbijisdepositievandestadsbouwmeestertenopzichte

vandeambtelijkeorganisatievangrootbelang.MaxvanAerschot,stads-

bouwmeesterHaarlem(2008-heden),steltineeninterview:“Ikbeningehuurd

voordeinhoudelijkesturingopontwerpen,náásthetlijnmanagement.

Maarikwildeweldattweezakengoedgeregeldwerden:mijnpositieals

onafhankelijkadviseurénmijnpositiebinnendeambtelijkeorganisatie.”11

Duidelijkisdathetfenomeenstadsbouwmeesterdoordetijdheenverschillend

isgedenieerd.Nietteminleverdentweerecentebijeenkomstenmetstads-

bouwmeesterseneenenquêtebouwstenenopvoorwatdeactueledenitie

vaneenstadsbouwmeesterzoukunnenzijn:

Een stadsbouwmeester is een door het gemeentebestuur benoemde vaste

adviseur, die gevraagd en ongevraagd ruimtelijke opgaven agendeert en

daarover adviseert, ruimtelijke kwaliteit borgt, architectuurbeleid initieert en

stimuleert, samenhang brengt in het ruimtelijk beleid binnen de ambtelijke

dienst en op verschillende bestuursniveaus, en de uitvoering daarvan op de

juiste plekken aan de orde stelt.

10“Stadsarchitectinstedenbouwjungle”,C.Overdijk,BinnenlandsBestuur,september2009

11 “FunctievanStadsarchitectopz’nretour”,BinnenlandsBestuur,28oktober1994



21

Positie en opdracht

Opbasisvandeverkenningen,dietussen1995en2009plaatsvondenbijde

stadsarchitecteninNederland,envanuitdemotievenwaarmeeopditmoment

gemeentebesturenervoorkiezeneenstadsbouwmeestertebenoemen,kunnenweeenwatnauwkeurigerproelschetsenvanpositieenopdrachtvande

stadsbouwmeester,zoalsdiezichindelaatstejarenhebbenontwikkeld.

Wehebbengeziendatdefunctienuandersisdanindeperiodevandezes-

tiendetotdenegentiendeeeuwtoenstadsbestureneenstadstimmermanen

latereenhoofdingenieurofeenstadsbouwmeesteraansteldenalshoofdvan

dedienstdieverantwoordelijkwasvoorontwerp,uitvoeringenbeheervan

gemeentegebouwenenopenbarewerkenensomsookstadsuitbreidingen.

Wegevenhieralseersteconclusievanonzeverkenningeneenbeschrijvingvan

positie,opdrachtenenkelerandvoorwaardendieindefeitelijkeuitwerkingop

lokaalniveauverschillendkunnenwordenvormgegeven.

Positie

Defunctievanstadsbouwmeesterisindehuidigepraktijkaltijdhetresultaat

vaneenpolitiekebenoemingdoorhetgemeentebestuur,i.c.hetCollegevan

B&W.Somsgebeurtdatopverzoekvandegemeenteraadoftenminstemetinstemmingvandegemeenteraad.Indiebenoemingkomthetpolitiekedraag-

vlaktotuitdrukkingwaaropdefunctieisgebaseerd.Vervolgensmoetdepositie

vandestadsbouwmeesterwordengedenieerdintermenvanzijnrelatietot

deambtelijkedienstenvandegemeente.Somsiszijnfunctionerengeïntegreerd

indeambtelijkedienstenstructuurenheefthijdaardepositievanmedewerker

ofleidinggevende.Somsheeftzijnpositiehetkaraktervaneenonafhankelijk

externadviseurmetofzondereigenmedewerkerseneeneigenbudget.

Opdracht

Bijdebenoemingvaneenstadsbouwmeesterisdeaardvanzijnopdrachtin

eenexplicietepolitiekbesluitvanbelang.Daarinvertoontdehuidigepraktijk

groteverschillenmetophoofdlijnentweeaspectendieinverschillende

combinatiesenmetverschillendeaccentenvoorkomen.Stadsbouwmeesters

hebbenaltijdtenminsteeenvakinhoudelijkeopdrachtomteadviserenover

(aspectenvan)hetgemeentelijkebouw-enstadsontwikkelingsbeleid.Somsis



22

ereenhelebredeagendavastgelegd,somsjuisteenbeperkteagendamet

slechtsenkelespeerpunten,zoalsbijvoorbeelddezorgvoordekwaliteitvan

deopenbareruimte.Weziendussomseenbredeintegraleopdrachtensoms

eensectoraleofthematische.Daarbijishettenslottealtijdzodatdestads-

bouwmeestervooreenbelangrijkdeelzelfzijnagendabepaaltoftenminsteprioriteitenstelt.Menzoukunnenzeggendatjuistditaspectkenmerkendis

voorzijnonafhankelijkeinitiërendeenadviserenderol.

Belangrijkisdusdevraagmetwelkeopdrachtdestadsbouwmeesteraanhet

werkgaat.Daarinstaataltijddenotievanhetstrevennaarruimtelijke

kwaliteitcentraal.Eenklassiekthemadaarbijisofdestadsbouwmeesterzelf

ontwerptofalleencontourenschetst,richtingenaangeeft,thema’senconcepten

presenteert.Indepraktijkwordtdeontwerpendestadsarchitectzeldzamer.

Doordegewijzigdeverhoudingeninhetgemeentelijkeaanbestedingsbeleidis

hetaccentverschovenvandestadsarchitectalsontwerpendeadviseurnaarde

stadsbouwmeesteralsregisseurenadviseuroverontwerpaangelegenheden,

waarbijveelmeerruimteisontstaanvoorexternearchitectenopdrachtendan

vroegerhetgevalwas.Destadsbouwmeesteris,mededoordeonafhankelijke

positiediehijbijvoorkeurbekleedt,meerineenbeleidsadviserenderolterecht

gekomen.Dezelfdeontwikkelingheeftzichoverigensvoorgedaanbijdefunc-tievanRijksbouwmeester.

Daarmeewordtookduidelijkdatdeopdrachtaandestadsbouwmeester

tegenwoordigminderligtindesfeervanconcreteontwerpvoorstellenmetde

daaraangekoppeldeverantwoordelijkheidvoordeuitvoering,enmeerinde

sfeervanvisiesenconceptenvoorgebieden,voorderuimtelijkekarakteristiek

ensamenhangvangebieden,envoorregionaleruimtelijkeontwikkelingenin

desfeervanlandschap,infrastructuurenverstedelijking.Hetgaatdanom

algemenebeleidsadviezenenbeleidsperspectievenenookomadviezenover

concreteprojecten.12

12 Bijditlaatstedienenzichnogdriebelangrijkeonderwerpenaandieindehuidigepraktijkvanhet

lokalestadsontwikkelingsbeleidvancruciaalbelangzijn:dekwestievandearchitectenselectie

voorprojectenwaarbijhetgemeentebestuurz’ninvloedkanaanwenden,dedeniëringvan

beeldkwaliteitplannenenprogramma’svaneisenvoorbepaaldeopgavenen/oflocaties,ende

aanbestedingspraktijk.Ookdezeonderwerpenkomenwealsbeleidsthemavaaktegeninde

adviesfunctievanstadsarchitecten.



23

Randvoorwaarden

Metdeverschuivinginderolvanstadsbouwmeestervanontwerpernaar

beleidsadviseureninspiratormoetenookandereeisenwordengesteldaande

uitoefeningvandefunctieenaanhetgezagdatdefunctiezelfimpliceert.Vanstadsbouwmeesterswordtsteedsvakergevraagdsuccesvolteopererenin

eeningewikkeldnetwerkvanveelverschillendepartijen,processen,belangen

enbeleidsthema’s.Hijkandaarinalleenfunctionerenopbasisvaneenheldere

afbakeningtenaanzienvandehierbovengeschetsteproelkenmerken,maar

cruciaaldaarbijzijnookhetpersoonlijkgezagenhetcharisma,waarmeede

functiewordtuitgeoefend.Daarvooriseenbredeervaringnodiginde

ontwerp-enbouwpraktijk,indeproceduresvanderuimtelijkeordeningenin

degemeentelijkebesluitvormingspraktijk.Daarhorenpersoonlijkecompetenties

bij,diehetmogelijkmoetenmakenommetgezagvruchtbaartecommuniceren,

teadviserenenteinitiëreninhetcomplexeveldvangemeentelijkebeleids-

vormingendeveelzijdigepraktijkvandestadsontwikkeling.

Metbovenstaandekarakteristiekenvanopdrachtenpositieisgeschetsthoe

defunctievanstadsarchitectzichopditmomentontwikkelt.Maarhoedan

ook,kenmerkendvoordefunctieishetanalyserende,initiërende,coördinerende,stimulerendeenrichtinggevendekarakter.Hijmoettegelijkertijdadviseuren

generalist,onafhankelijkambassadeurengangmaker,visionairensoufeur

kunnenzijn.Omditmogelijktemakenmoetdestadsbouwmeesterinstaat

zijnenderuimtekrijgenomkritischeanalysestemakenvancrucialeprocessen

ennieuweopgavenvoorgemeentelijkbeleid,hijmoetdaarovereigen

initiatievenkunnennemen,waarmeedebeleidspraktijkopeenhogerniveau

kanwordengebracht,opbasisvaneenstevigeendoeltreffendecoördinatie

vanallebetrokkenen,zodanigdatdaareenstimulansvanuitgaatomdege-

steldedoelenenambitiesookwerkelijkvormeninhoudtegevenineenhelder

geformuleerderichting.

Bijdebenoemingvaneenstadsbouwmeesterishetbelangrijkdateenge-

meentebestuurzichexplicietuitspreektoverenkelecrucialeaspectenvande

functie:hetwerkterreinendeopdracht,depositieendeverantwoordelijkheden

endepersoneleennanciëlefaciliteitendiebijdefunctiehoren,opgrondvan



24

Vast te leggen in een functieproel1 Functieomschrijving: titel, opdracht en positie

2 Aard, reikwijdte en thema’s van de adviesopdracht

3 Benoemingstermijn

4 Formele en praktische relatie tot ambtelijke dienst

5 Relatie met College en Gemeenteraad

eenzogrootmogelijkeconsensusinRaadenCollege.Daarbijisookvanbelang

daterduidelijkheidisoverzijnbudgetendeinzetenmedewerkingvananderen

voorhetmakenvananalysesenvoordeuitwerkingvanzijnadviezen.

Eenstadsbouwmeesterishetmeesteffectiefalshijeenduidelijkgedenieerde,integraleeninterdisciplinaireopdrachtheeft,metdedaarbijhorendeverant-

woordelijkheden,bevoegdhedenenfaciliteiten.Binnendezepolitiekeopdracht

stelthijnaareigeninzichtprioriteitenvast,diekunnenwordenuitgewerktin

bijvoorbeeldeenjaarprogramma,werkplannenenbeleidsadviezen.Destad-

architectbesteedtdaarbijaandachtaanalleschaalniveausvanrelevante

ruimtelijkeontwikkelingenenhijmoetdusookopregionaalenlandelijk

niveaukunnenoperereningeïnstitutionaliseerdbestuurlijkoverleg,ofparallel

daaraanineigencontactenennetwerken.

Haarlems Dagblad, woensdag 16 januari 2008



25

Motieven bij het besluit tot benoeming

Zoverschillendalsdeuitwerkingvandefunctiequapositieenopdrachtkan

zijn,zoverschillendzijnookdemotievenvaneengemeentebestuuromopdit

momenttotdebenoemingvaneenstadsbouwmeesterovertegaan.Indejaren‘90werddediscussiehierovergedomineerddooreenzekercynisme:

isdehuidigepraktijkvandestadsontwikkelingnietveeltecomplex,veelte

veelzijdig,enveelteveelafhankelijkgewordenvantoevalligecoalitiesen

machtsverhoudingenomeenstadsbouwmeesternogdeopdrachttekunnen

gevenvormtegevenaaneenminofmeergeobjectiveerderobuusteruimtelijke

kwaliteitennaarruimtelijkesamenhangencoördinatietestreven?13

Opdit

momentzijnertochweergemeentebesturendiedebenoemingvaneen

stadsbouwmeesternuttigennodigvinden;somswordtdaarmeeeenoude

traditievoortgezet,somsiserooksprakevaneennieuwekoersinhetruimte-

lijkebeleid.

Erzijnverschillen,maarineencombinatievandevolgendefactoren,vinden

gemeentebesturen,metverschillendeaccenten,opditmomentsomstoch

weersolideargumentenomeenstadsbouwmeestertebenoemen.

Ambities en tradities

Allereerstzijnerdeambitiesvaneengemeentebestuuromzoveelmogelijk

waarborgenintezetteninhunpolitiekeenambtelijkeorganisatieomruimte-

lijkekwaliteitoplangetermijntewaarborgen.Eenstadsbouwmeesterkan

éénvandiewaarborgenzijn:vanuiteenkritischeonafhankelijkeadviesrolkan

hijwakenvoordeconsequentiesvanopportunistischecompromissen,en

ongezienekansengrijpenomvruchtbaarenproductiefintespelenwaardie

zichvoordoen.

13“Destadsarchitect:relikwieuithetverledenofsupermanvoorbestuurlijkonvermogen“,

C.JansenenV.Kompier,ArchitectuurLokaal,5/1994en:“Stadsarchitectenbestuurlijkecultuur”,

J.E.Abrahamse,ArchitectuurLokaal6/1994



26

Sommigegemeentebesturenformulerendebehoefteaaneenstadsbouw-

meesteropbasisvaneeneigenpolitiekprogramma,anderenontleneneen

argumentatiejuistaanhetfeitdatereenlangetraditievanstadsbouwmeesters

isgeweestwaaraandestadsteedsveeltedankenheeftgehad.Stedenmet

eenambitieusruimtelijkbeleidenmethetexplicietedoelomophetterreinvanarchitectuurenstedenbouweenzekerereputatiehoogtehoudenkunnen

daaraanargumentenontlenenomeenstadsbouwmeestertebenoemen.

Niettoevalligzijndatvaakookdestedenwaardelaatstejareneenvormvan

architectuurbeleidofeenlokaalarchitectuurcentrumtotontwikkelingkwam.

Onvrede over de resultaten van gangbaar beleid

Sindshetdualestelseldegemeentelijkepolitiekeverhoudingenheeftge-

polariseerdwordtdetoonvanhetdebatoverderesultatenvanbestuurs-

processensteedsscherper.Daarbijhoortsomsookforsekritiekopde

resultatenvanruimtelijkbeleidopallerleiverschillendeaspecten.

Hetkandaarbijoverallesgaan:resultatenvanhandhavinginhetreclame-

beleid,overbelastingvanwoonbuurtendoorparkeerproblemen,eenzijdige

woningbouwopnieuwbouwlocaties,gebrekkigekwaliteitopnieuwontwikkelde

bedrijventerreinen,stagnatieindebestemmingvanleegstaandebouwterreinen,

geringesamenhanginhetetspadennetwerk,middelmatigearchitectonischekwaliteitvannieuwbouwinverschillendesectoren,ofonduidelijkbeleidmet

betrekkingtotontwikkelingeninoudebinnensteden.Veelvandezethema’s

wordenbinnenmodernegemeentelijkedienstenfragmentarischenopbasis

vanspecialisatiesbenaderdennietvanuiteensamenhangendevisieop

ruimtelijkekwaliteitvanverschillendebuurtenenwijken,deontwikkelingen

daarinendesamenhangdievoorhetgeheelwenselijkzouzijn.Zo’nobservatie

zouertoekunnenleidendateengemeentebestuurdewenselijkheidvaneen

vasteadviseurformuleert,diejuistadviseertopbasisvanintegraliteiten

samenhang,opbasisvanlangelijneninhetbeleidenopbasisvanrobuuste

kwalitatieveprincipes,verankerdinkaderstellendruimtelijkbeleid.

Verpersoonlijking van ruimtelijk beleid

Veelgemeentelijkedienstenzijnanoniemeorganisatiesgeworden,waarineen

persoonlijkeagendaeneigenopvattingen,ervaringenenambitieseenonder-

geschikterolspelen.Denadrukopprojectorganisatiebelemmertsomshet



27

zichtopdegrotelijnen,inruimtelijkezinènchronologisch.Inzo’norganisatie

kaneenstadsbouwmeestereensamenhangend,motiverendeninspirerend

verbandsmedendatmedewerkersnietalleenformeelenfunctioneel,maar

vooralookvakinhoudelijkenideologischeenplaatsbiedtenhunbijdrageaan

hetgeheelverduidelijkt.Bovendienkanhijwaardenformulerenwaaraandepolitiekzichkanvasthouden.Alsboegbeeldkanhijinspirerendzijnvoorzowel

politicialshetambtelijkebedrijfenookvoordewereldbuitendelokalepolitiek.

Indebenoemingvaneenstadsbouwmeesterkandebehoefteaaneenzeker

publiekdraagvlakvoordelokalestadsontwikkelingspolitiekgecombineerd

wordenmeteenpolitiekeenambtelijkeidentiteit,juistinzijnpositievange-

zaghebbendenonafhankelijkadviseur.

Prioriteit voor een specieke opgave

Insommigegemeentenisderolvanstadsbouwmeestergedenieerdals

coördinatorengangmakervooreenheelspeciekprobleem,bijvoorbeeldde

inrichtingenhetbeheervandeopenbareruimte.Zo’nfunctiekangoeduit-

geoefendwordendooreenonafhankelijkengezaghebbendvastadviseur,juist

alshetdeopdrachtisomgebaandepadenteverlaten,coördinatietussenveel

verschillendebetrokkenentebevorderenwaarmendatnietgewendis,en

nieuwenormstellendeprincipesingangtedoenvinden.

Cobouw, 9 maart 2010



28

Een gemeenschappelijke agenda

Vanuithetvoorgaandeishetinteressantomteverkennenwelketakenkunnen

horenbijdeeerdergeschetstefunctieomschrijving,positieenopdracht.

Eenstadsbouwmeesterkanvoorbestuurdersenambtenarenwaardevolzijnbinneneenintegralebenaderingvandevolgendewerkterreinenenthema’s:

• Ontwikkelenenuitwerkenvaneenruimtelijkeagenda

• Borgingvanruimtelijkekwaliteit,architectonischènstedenbouwkundig.

• Initiërenenstimulerenvaneenarchitectuurbeleid

• Bevorderenvancoördinatievanruimtelijkbeleid

Ontwikkelen en uitwerken van een ruimtelijke agenda

Destadsbouwmeesteradviseerthetgemeentebestuuroverderuimtelijke

ontwikkelingvaneengemeenteindecontextvanregionaleontwikkelingen

enlandelijkebeleidslijnen.Hijdientdaartoegoedopdehoogtetezijnvande

relatiestussenbeleidsambitiesopverschillendeniveausendeopgaven,

knelpuntenenontwikkelingskansendiezichlokaalvoordoen.Destructuur-

visie,dieinhetkadervandeWroalsbeleidsdocumentisvoorgeschreven,

vormthierbijopditmomentvoordestadsbouwmeestereenuniekekansombeleidsprincipesteagenderenenteverankeren.

Daarbijkangedachtwordenaanonderwerpenals:

• vormgevingenbeheervandeopenbareruimte,hetpubliekedomein;

• duurzaamheidenklimaatbestendigheidalsargumentindestadsontwikkeling;

• samenhangvanprojecteninderuimtelijkestructuurvandestadsplattegrond;

• regionaleruimtelijkeplanvorminginrelatietotinfrastructuur,bedrijven-

terreinen,woningbouwlocatiesenlandschapontwikkeling,desamenhangin

lokalebeleidslijnenenregionaleontwikkelingen;

• ‘overproductie’,desamenhangtussenleegstandenprojectontwikkeling;

• interdisciplinairontwerponderzoekbijprojectontwikkelingstimuleren,met

eenaccentopdestedenbouwkundigebetekenis(analyseenvisie)van

(grote)projecten;

• het‘cultuurhistorischeargument’ingebiedsontwikkelingenproject-

ontwikkeling;



29

• verdichtingsmogelijkheden;

• principesvoorhetbeheerende(her-)ontwikkelingvannaoorlogse

woonwijkenenstedelijkevernieuwingsgebieden;

• principesvoorhetbeheerendeontwikkelingvanhetgebouwdecultuur-

historischerfgoed.

Borging van ruimtelijke kwaliteit, architectonisch énstedenbouwkundig

Destadsbouwmeesterspantzichinvooreeneffectieveborgingvande

ruimtelijkekwaliteit,architectonischènstedenbouwkundig,vanallebelang-

rijkeprojectenengebiedsontwikkelingenindegemeentewaarhijwerkzaam

is.Dangaathetomdevormgevingvanenbijdrageaanhetwerkvandewel-

stands-enmonumentenadviescommissie,omdewerkingvanbestemmings-

plannenenbeeldkwaliteitplannen,enomdekwaliteitvansupervisie,project-

begeleidingenuitvoeringsorganisatie.Vervolgenskanhijeenactieveadvies-

rolspelenbijarchitectenselecties,Europeseaanbestedingenenproceduresbij

aanbestedingen(Design&Construct).Waarmogelijkkunneninitiatieven

wordengenomentothetorganiserenvanontwerpwedstrijden,prijsvragenen

meervoudigestudieopdrachten.

Initiëren en stimuleren van een architectuurbeleid

Hetsuccesvanruimtelijkbeleidoplokaalniveauismedeafhankelijkvande

politiekeenmaatschappelijkebelangstellingvoordetraditiesendeactuele

ontwikkelingeninarchitectuurenstedenbouw.Destadsbouwmeesterkan

daaraaneenbijdrageleverendooradequateinformatieteorganiserenendoor

discussiesteinitiëren.Ditkanopveelverschillendemanieren:hetverzorgen

vanpublicaties,tentoonstellingenenexcursiesoveractuelethema’senop-

gaven,evaluatievanprestatiesinbijvoorbeeldscholenbouw,sportfaciliteiten

ofzorgcomplexen,informatievebijeenkomsteninlokalearchitectuurcentra.

Eengemeentelijkarchitectuurbeleidkanookuitgewerktwordeninconcrete

beleidsprincipesen–afspraken,bijvoorbeeldophetterreinvanarchitecten-

selecties,beeldkwaliteitplannenenprogramma’svaneisenvoorbepaalde

gebiedsontwikkelingen,meervoudigestudieopdrachtenvoorbepaalde

opgavenenondersteuningvaneenlokaalarchitectuurcentrum.



30

Bevorderen van coördinatie van ruimtelijk beleid

Ruimtelijkbeleidisoplokaalniveaueenveelzijdigeengecompliceerdebeleids-

sector.Hetiszowelindebeleidsvoorbereidingalsindebeleidsuitvoering

verdeeldoverveelverschillendelageneninstanties.Inpolitiek-bestuurlijkezinontbreektsomshetinzichtindelangetermijnendehoofdlijnenvanbeleid,of

breedgedeelderichtinggevendeprincipes,diealsprincipiëleuitgangspunten

enafstemmingscriteriadienenvoorogenschijnlijkverschillendeenonafhanke-

lijkebeleidsaspecten.Daarbijkunnensommigebelangrijkeruimtelijkeopgaven

nietbeperktwordentoteenbeleidsafwegingophetlokaleniveauvaneen

afzonderlijkproject,somsmoetenjuistafwegingenwordengemaaktophet

hogereabstractieniveauvanregioofprovincie,landelijkofzelfsinternationaal.

Eenstadsbouwmeesterkanhierineenrolinspelen,bijvoorbeelddoor:

• communicatiemetrijk,provincie,stadsregio,buurgemeentenoverinont-

wikkelingzijndeplanologische-enstedenbouwkundigeplannenmedenaar

aanleidingvanstructuurvisies;

• regulieroverlegmetsupervisorenenkwaliteitsteamsovergroteprojecten;

• hetbewakenvankwaliteitsprincipesinlopendeprojecten;

• adviserenoverbudgetten,dienoodzakelijkzijnvoorontwikkelingvannieuw

ruimtelijkbeleidenontwerponderzoek.

De wijk Kloosterveen in Assen kwam tot stand in samenwerking met stadsarchitect Wybe Nauta.

Foto Rudy Leukfeldt



31

Derek Wentick, Baarn: ‘De macht van de wethouder is

belangrijk. In Baarn hebben we een krachtige wethouder

met een eigen politieke agenda. Hoe krachtiger dewethouder, hoe beter voor het stadsbestuur.’

Maarten Sc hmitt, ex-stadssteden bo uwer Den Ha

ag:

‘Als stadsarc hitect is het onontkoom baar om co

mpromissen

te sl uiten. Eigenlijk zijn er drie basisprincipes voor

een stadsarc hitect:

1) Niet de stijl van indi vid uele projecten,

maar een

o ver koepelend kader, een context

2) Compromissen sl uiten is een gege ven

3) De rest is afgeleide.’

Merce CapdeVilla, Rotterdam: ‘Een stadsarchitect is een vertaler van de dynamiek van de stad, maar weinig mensen snappen dat. Het gaat erom parels te rijgen, integrale programma’s te maken, coalities met sleutel-personen te sluiten (opdrachtgevers) en de relatie met het bestuur.’

Luuk Tepe, ‘Arnhem: Soms wil een wethouder zelfarchitect zijn, dan heb je er last van.’



32

Conclusies en aanbevelingen

De belangstelling voor de functie van stadsarchitect of stadsbouwmeester als

vast adviseur met een brede opdracht komt voort uit een politieke en bestuur

lijke behoefte aan eenduidig, deskundig, samenhangend en vasthoudend beleid in relatie tot een expliciete visie op ruimtelijke ontwikkelingen op lange termijn.

Aandachtspunten die ertoe kunnen bijdragen dat de stadsbouwmeester in zijn

functie en opdracht de vaak hooggespannen verwachtingen kan waarmaken, zijn:

• Bijdebenoemingvaneenstadsbouwmeesterishetbelangrijkdateenge-

meentebestuurzichuitspreektoverenkelecrucialeaspectenvandefunctie:

hetwerkterreinendeopdracht,depositieendeverantwoordelijkheden,en

depersoneleennanciëlefaciliteitendiebijdefunctiehoren,opgrondvan

eenzogrootmogelijkeconsensusinRaadenCollege.Daarbijisookvan

belangdaterduidelijkheidisoverzijnbudgetendeinzetenmedewerking

vananderenvoorhetmakenvananalysesenvoordeuitwerkingvanzijn

adviezen.

• Eenstadsbouwmeesterishetmeesteffectiefalshijeenduidelijkgedeni-

eerde,integraleeninterdisciplinaireopdrachtheeft,metdedaarbijhorendeverantwoordelijkheden,bevoegdhedenenfaciliteiten.

Binnendezepolitiekeopdrachtstelthijnaareigeninzichtprioriteitenvast,

diekunnenwordenuitgewerktinbijvoorbeeldeenjaarprogramma,werk-

plannenenbeleidsadviezen.Destadarchitectbesteedtdaarbijaandachtaan

alleschaalniveausvanrelevanteruimtelijkeontwikkelingenenhijmoetdus

ookopregionaalenlandelijkniveaukunnenoperereningeïnstitutionaliseerd

bestuurlijkoverleg,ofparalleldaaraanineigencontactenennetwerken.

• Vandoorslaggevendbelangisdatdestadsbouwmeesterinstaatisende

ruimtekrijgtomkritischeanalysestemakenvancrucialeprocessenennieuwe

opgavenvoorgemeentelijkbeleid,daarovereigeninitiatievenkannemen,

waarmeedebeleidspraktijkopeenhogerniveaukanwordengebracht,op

basisvaneenstevigeendoeltreffendecoördinatievanallebetrokkenen,zo-

danigdatdaareenstimulansvanuitgaatomdegesteldedoelenenambities

ookwerkelijkvormeninhoudtegevenineenheldergeformuleerderichting.



33

Stadsbouwmeester in Haarlem

Sinds 1 maart 2008 heeft Haarlem bij collegebesluit geen stadsarchitect meer,

maar een stadsbouwmeester. Direct na zijn aantreden heeft de stadsbouw-meester het college geadviseerd om:

• de welstand-monumentencommissie te transformeren naar een Advies-

commissie Ruimtelijke Kwaliteit (ARK) met extra bevoegdheden (zie

notitie ‘van Welstand naar ARK’)

• de welstand-,monumenten nota te evalueren en op te nemen in een ‘nota

ruimtelijke kwaliteit’, waarin primair een stadsbrede visie en ambitie op

ruimtelijke kwaliteit wordt beschreven, met daarin opgenomen het Haar-

lems architectuurbeleid• gebiedsvisies / 25 plangebieden/ te laten opstellen aan de hand van een

innovatief participatieproces (o.a. met de gemeenteraad) op basis van en

als actuele uitwerking van de vastgestelde structuurvisie 2020.

Deze drie voorstellen zijn middels nota’s aan het college en de raad aan-

geboden vastgesteld en intussen uitgevoerd (1) of in uitvoering (2+3).

Van de stadsbouwmeester wordt verwacht dat hij bijdraagt aan kwaliteits-

bevordering op het brede terrein van stedenbouw, architectuur, erfgoed en

openbare ruimte. Kwaliteit ontstaat uit een goed georganiseerde samen-werking tussen bestuur, ambtenaren en opdrachtgevers. Kwaliteitsbewaking

betekent in die zin vooral het vormen van een verbindingsfunctie tussen deze

partijen. In de enge zin vraagt dit om stimuleren en coördineren van kwaliteit

bij grote projecten. In brede zin betekent dit stimuleren, toetsen en inspireren,

op het brede terrein van de inrichting van de ruimte van de stad als geheel

(stedenbouw, architectuur, openbare ruimte). Voorts gaat het om het ver-

vullen van een sturende en verbindende functie tussen de diverse ontwerp

disciplines en partijen in de stad (sterke externe oriëntatie).Om die redenen was het gewenst een stadsbouwmeester te contracteren die

drager is van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid met bijzondere bevoegdheden en

vanuit die hoedanigheid adviseur is van het college van burgemeester en

wethouders. Om de verbrede opdracht te accentueren en om historische re-

denen heeft het college besloten om Max van Aerschot m.i.v. 1 maart 2008 te

benoemen tot stadsbouwmeester van Haarlem.

Voor meer info zie: www.stadsbouwmeesterhaarlem.nl



34

Amsterdamsevaart, Haarlem (ca. 1930). Het terugbrengen van de Amsterdamsevaart met haar oorspronkelijke kwaliteit is

één van de aandachtspunten van de stadsbouwmeester van Haarlem. Foto Gemeente Haarlem.

Stationsplein Amsersfoort. De werkelijkheid waarmee stadsarchitect Noud de Vreeze aan de slag gaat. Foto Noud de Vreeze.



35

Roombeek, Enschede. Ton Schaap werd in Enschede aangesteld als stadsstedenbouwer, omdat de wethouder het belang

opmerkte van een consequente stedenbouwkundige visie op de planontwikkeling van Roombeek. Foto Architectuur Lokaal.

Vogelwijk, Arnhem. Na inmenging van stadsbouwmeester Luuk Tepe. Foto Luuk Tepe.



36

Martin Hagreis, Oss: ‘Ik heb extreem veel ruimte.

Oss is een echte SP-stad. dan wordt de vraag alleen

maar belangrijker: wat is de ambitie van het College?’

Tjerk R uimsc hotel, Groningen

: ‘In Groningen is sprake

van een diep in de gene

n ge beitelde lange termijn vi

sie

op de stad. Dat maakt be w ust van de in bre u

ken daarop.

Zoals bij voor beeld de nie u we

stadstram door de binnen-

stad. Hij is te groot, maar

moet wel komen. De bereik-

baar heid van de binnenstad i

s essentieel.’

M aarten Schmitt, ex -stadsstedenbouwer D en H aag:

‘Ik deed zelf nauwelijks architectenselecties. Liever niet zelfs. D at is meer iets voor de opdracht-

gevers (ontwikkelaars en woningcorporaties). M ijn focus

ligt bij de opgave, en die goed te formuleren. Goede

uitgangspunten geven in principe elke architect het

juiste houvast.’

Wybe Nauta: ‘Ik mag me overal mee bezig houden, maar

of dat zinvol is betwijfel ik. Het is een kwestie van

kansen zoeken, in elke stad worden kansen gemist.

Ik heb geen macht. Wel invloed. Maar dat merk je soms

pas achteraf. En je moet natuurlijk wel prioriteitenstellen.’



37

Stadsarchitect in Delft

Delft krijgt een stadsbouwmeester, maar wat hij zal gaan doen en onder

welke voorwaarden is aan het nieuwe college. Architectuurcentrum TOP/

Delft Design nam vast een voorschot op de invulling van zijn functie in een

zinderend debat. ‘Dáár hebben we geen stadsbouwmeester voor nodig!’

Alruimeenhalfuurvooraanvangvanhetdebatstroomtdefoyervanhet

onderkomenvanarchitectuurcentrumTOP/DelftDesignlangzaamvol.

Strakswordthiergediscussieerdoverdevoorsentegensvaneenstadsarchitect

inDelftendatdebatvoorzietduidelijkineenbehoefte.WiekRöling(stads-

architectvanHaarlem,1970-1988enDonaldLambert(stadsstedenbouwervan

Leiden,2001-2007inLeiden)namendeuitnodigingvanhetarchitectuurcentrum,

omhunervaringentedelen,graagaan.

ErnstDamen,fractievoorzittervandePvdAendrijvendekrachtachterde

komstvaneenstadsarchitect,heefterzinin.Hoewelzijnpartijbijdegemeente-raadsverkiezingenterugvielvan11naar6zetels.D66deformatiegesprekken

leidtenhetnieuwebestuurnognietbekendis,isvoorhemééndingzeker.

Destadsarchitectkomter,wantvoordeverkiezingenisdemotievanDamen

hierovermetgrotemeerderheidaangenomen.Hoehetverdergaat,isbewust

aanhetnieuwecollegeovergelaten.Datmoetzichbuigenovervragenoverde

functievandestadsarchitect.Watwordtdienstaak,wiestelthemaanen

welkepositiekrijgthij?Hoewordtderelatiemetdewelstandscommissieen

deafdelingstedenbouwwaarnogveelontwerperswerkzaamzijn?Hoeveel

dagenindeweekgaathijaanhetwerk?

Damenisbenieuwdwatdaaroverdemeningenzijnvandeburgers,externe

deskundigenenambtenaren.Daarkanhetdebatvanavondmeerduidelijkheid

overgeven.Zelfheefthijdaarwelideeënover.‘Destadsarchitectmoetin

iedergevalonafhankelijkzijnendirectachterdewethouderopereren.

Hijmoethetbestuuradviseren,bijvoorbeeldoverdeuitvoeringvande

p R a k t i j

k



38

structuurvisie,hetcreërenvanonderlingesamenhang,enhetdebatindestad

brengen.Eigenlijkmoethijdestadmooierenbetermaken.’Hetligtindelijn

vanzijnverwachtingendateencommissiewaarininiedergevaldewethouder

enhethoofdvandeafdelingstedenbouwzittinghebben,zichbuigtoverde

vraagwiedefunctiezoukunnenvervullen.EnofdieEuropeesmoetwordenaanbesteed(ziekaderoppagina41).

Nietiedereenblijktovertuigdvandenoodzaakvaneenstadsarchitect.Erik

Pasveer,hoofdvandestedenbouwkundigedienstinDelft,verteltvooraan-

vangvanhetdebat:‘Eenpaarjaargeledenhebbenweonsarchitectuurbeleid

latendoorlichten.Toenbleekdatweheelveeldingenalbestgoeddoen.Ikben

zekerniettegendekomstvaneenstadsarchitect,maarikvraagmewelafwat

hijzoumoetendoen.Datmoetwelheelduidelijkzijn,wantzondermandaat

enzonderopdrachtkanhijnietwerken.’

JaspervanZwol(TOP/DelftDesign)zetaanhetbeginvandeavonddezaken

nogeensopeenrijtje.Eenstadsarchitectkanbijdragenaanhetstimuleren

vandebatenarchitectuurbeleid,hijkanzorgenvooreenbetereensnellere

afwikkelingvanbouwprojectenenzijnwerkkanleidentoteenhogerearchi-

tectonischeenstedenbouwkundigekwaliteitvanDelft.Alshemdatallemaallukt,zoudatkunnenleidentoteengroteresamenhangindestad.Hijkan

bovendienaandachtvragenvoornieuweopgaveninDelft,zoalsdubbel

grondgebruikencollectiefparticulieropdrachtgeverschap.Daarstaattegen-

overdathetiemandmoetzijndiezichnietregenteskopstelt,nietteauto-

noommoetwerkenendegemeentelijkedienstenmoetkunnenaansturen.

Enhijmoetuiteraardbetaalbaarzijn.

UitdeinleidingenvanWiekRölingenDonaldLambertblijktaldirectdateen

stadsarchitectaanstellenmaatwerkis.Detegenstellingenintaakopvatting

kunnenbijnanietgroterzijn.AlsRölingzegtdateenstadsarchitectnatuurlijk

indewelstandscommissiemoetzitten(maarnietalsvoorzitter),reageert

DonaldLambertalsdooreenwespgestoken.‘Ikhebhetmeegemaaktdatmijn

ontwerpwerdgoedgekeurddoordestadsarchitect,endatdiezelfdestads-

architecthetplanafkeurdealslidvandewelstand!’AlsLambertuitlegtwaar-

omhetvanbelangisomnietmeerdan1,5dagperweekopniet-permanente



39

basistewerken,isRölinghetdaarpertinentnietmeeeens.‘Eenstadsarchitect

moetzichvolledigkunnenrichtenopzijnfunctie.Ikwaser70uurperweek

meebezigendannogluktehetnietomallestedoen.’EnterwijlRölingde

moeilijkeontwerpopdrachtendiegeenenkelearchitectvoorzijnrekening

wildenemen,zelfonderhandennam,hieldLambertzichvooralbezigmeteenselectaantalprojectenophoofdlijnen.Tochvindenzijelkaarindegepassio-

neerdeovertuigingdateenstadsarchitectbijdraagtaandekwaliteitende

samenhangineengemeente.

Indezaalisdatnoggeenuitgemaaktezaak,endegemoederenlopenhoop

op.OpvallendisdateenHaagsedelegatienaarhetdebatisgekomenomuitte

leggenwaaromeenstadsarchitectgeengoedideeis.AstridKeers,ex-directeur

vandeDienstStedelijkeOntwikkelinginDenHaagsteltonomwonden:‘Ikben

tegeneenstadsarchitect.Zo’nfunctiecreëerteenextraconictmogelijkheid.

Hetisbeteromdestedenbouwkundigedienstteversterken.’Zijwordtdaarin

bijgevallendoorEnnoEbels,momenteeléénvandedriehoofdontwerpersvan

diezelfdedienst:‘Jestelteenstadsarchitectaanalshulpmotorophetmoment

daterietsmisis.Zo’nfunctiezoujenietmoetenwillen.Alsjedattochdoet,

moetjeenormveelprotocollenopstellenomconictentevermijdenende

uithollingvandebestaandeorganisatietegentegaan.’Maardatisdantochvooraleengevolgvaneenverkeerdorganisatiemodel,nietvandefunctieop

zichzelf,betoogtDamen:‘InDenHaaghaddestadsstedenbouwereendubbel-

roldieinzichzelfconictueuswas.Hetverenigenvaneenonafhankelijke

guuréneenaanstuurdervaneendienstinéénpersoonisinbeginsellastig.

MaarinHaarlemziejenubijvoorbeelddateenstadsbouwmeesterookeen

bindendefactorkanzijn.Nietalleenopambtelijkniveau,ookalspersonicatie

vanhetarchitectuurdebatindestad.’

AlsRölingdaaraantoevoegtdateenstadsarchitecterookisomdewethouder

betertelatenbegrijpenwaarhijmeebezigis,slaatdevlamopnieuwinde

pan.Pasveerschietovereind:‘Datbestrijdik!Daarisdestedenbouwkundige

dienstvoor!Alsweietsverkeerdhebbengedaandeafgelopenjaren,danhoor

ikdatgraagendanverbeterenwedat.Maardaarhebbenwegeenstadsbouw-

meestervoornodig.’



40

WaarishijinDelftdanwelvoornodig?Hijkanzichalsombudsmanproleren,

klinktuitdezaal.‘Enhijkanzichgaanbemoeienmetdekwaliteitvandeopen-bareruimte,deuitvoeringsfasevancomplexeprojecten,ofzakenwaarde

stedenbouwkundigedienstnietaantoekomt’,vindtPasveer.‘Hijmoetzich

sterkmakenvoorhetDelftDesignCenterendatalspodiumgebruikenvoor

debatendebrugnaardeburger’,denktDamen.

AanheteindvandeavondlosofeertPasveer:‘Hetaanstellenvaneenstads-

architectmoetenwealseenavontuurzien.Wegaanhetgewoonproberen.

Misschienglijdenweonderwegweleensuit.Wezienwel.’Endatkomtaardig

indebuurtvanwatDamenvoorafgaandaanhetdebatvertelde:‘Ikgeloofin

detoegevoegdewaardevanzo’nfunctie,maarhetisnietaanmijomdein-

vullingvanzijnwerkzaamhedentebepalen.Debestemanieromheminte

zetten,hebbenwenognietscherp.Hetiseenongrijpbaaravontuur,misschien

zelfseenrisico.Maarwehebbenweleenstadsarchitectnodig.’

Indira van ’t Klooster (Architectuur Lokaal)



41

Het contracteren van een stadsbouwmeester

Er zijn twee manieren om een stadsbouwmeester te contracteren. Gaat het

om een gemeentelijke functie? Dan kan de gemeente een arbeidsrechtelijkcontract voor bepaalde tijd afsluiten. Gaat het om een onafhankelijk, ex-

tern adviseur? Dan is er sprake van dienstverlening. Dit laatste kan beteke-

nen dat de werving van de stadsbouwmeester aanbestedingsplichtig is.

Een voorbeeld is de aanstelling van de stadsbouwmeester van Amersfoort,

die is aanbesteed met een Europese procedure.

De Europese aanbestedingsplicht geldt wanneer het gaat om een opdracht-

waarde van tenminste � 193.000 voor de totale periode van de dienst-

verlening. Maar ook onder dit drempelbedrag is aanbesteding op grond vangemeentelijk aanbestedingsbeleid in veel gevallen noodzakelijk. Dat kan

vervelend zijn wanneer de gemeente al een kandidaat op het oog heeft,

want het is niet toegestaan om een aanbestedingsprocedure naar een

bepaalde kandidaat ‘toe te schrijven.’ Ook lijkt het niet mogelijk om af te

zien van een aanbesteding op grond van zwaarwegende artistieke rede-

nen. Het is praktisch onmogelijk om aan te tonen dat het absoluut nood-

zakelijk is de beoogde kandidaat aan te stellen. Immers, het is onwaar-

schijnlijk dat er in heel Europa slechts één architect beschikbaar is die aan

de gewenste kwaliteiten voldoet.

Voor meer informatie: Architectuur Lokaal, www.arch-lokaal.nl



42

Stadsbouwmeestersin Nederland

Hetaanstellenvaneenstadsbouwmeesteriseenlocaleaangelegenheid.

Deomstandigheden,aandachtspunten,opgaveenrelatiemetderegio

verschillenpergemeente.Daaromverschiltookdeinvullingvandefunctieen

debenamingvanstadsbouwmeesterpergemeente.Hierondereenaantal

voorbeeldenvanlocaleinvullingvandetaken,enhetproelvaneenstads-

bouwmeester.

OV e R Z i C

H t

GEMEENTERAAD

COLLEGEB&W

GEMEENTESECRETARIS

STADSBEHEER STADSONTWIKKELINGSTADSBALIE

GRIFFIE

CONCERNCONTROL

DIRECTIE DIRECTIEDIRECTIE

M ANAGEMENTCONTROL STADSARCHITEC T

MANAGEMENTCONTROL

BEDRIJFSBUREAU MANAGEMENTCONTROLBELEIDENCONTROL

B EL EIDE NPROJE CT EN O NT WIK KE LIN GENS TR ATE GIEPUBLIEKSBALIE

SA MENL EVI NG ENWI JK ZAK EN R UI MT EL IJ KEP L AN NENSERVICECENTRUM

BR AN DW EEREN STA DSTO EZIC HT R EA LI SAT IE

VASTGOED

UITVOERING

Organogram gemeente Assen



43

Amersfoort NouddeVreeze,stadsarchitect

• In functie sinds september 2008 (Extern, 0,4 fte, drie jaar)• Aangesteld door de Raad voorgedragen door het College van B&W

• Functie vastgelegd in het Raadsbesluit

• Over opvolging is niets vastgelegd

• De gemeente Amersfoort heeft geen formeel architectuurbeleid

O p d r a c h t

NouddeVreezeisalsstadsarchitectaangesteldomdekwaliteitensamenhang

tebewakenbijbijzondereprojectenindestad.Tegelijkertijdfungeerthijals

autoriteitbijdeontwikkelingvanprojecten.HijisadviseurvanhetCollegevan

BurgemeesterenWethouders.DeVreezedraagtbijaanmeningsvormingen

standpuntenindeGemeenteraad,leverteenbijdrageaandestructuurvisieen

heeftinvloedopdeontwerpkwaliteitvanenkelegrootstedelijkeprojecten.

Hijlevertschriftelijkeadviezenenbijdragenaanprojectteams.

Uit:CDA-amendement,‘Stadarchitectuur’,Amersfoort14november2006:

De stadsarchitect zou “…initiatieven moeten nemen om het stedenbouwkundig

niveau en de beeldkwaliteit te waarborgen en zelfs verder uit te bouwen op de

belangrijkste arealen van de stad. Het formuleren van adequaat beleid met

passende instrumenten zien wij als belangrijke onderdelen van deze functie. (…)

Betrokkenheid bij de gemeente is essentieel, maar externe expertise en een on

afhankelijke geest is tevens vereist. (…) Een ‘stadsarchitect’ laat zich qua functie

wellicht nog het meest vergelijken met de functieomschrijving van de Rijksbouw

meester, namelijk het adviseren van de regering over het architectuurbeleid en de

rijkshuisvesting.” *

r e l a t i e s

Derelatiemethetgemeentebestuurendepolitiekverantwoordelijkenformu-

leertDeVreezealsinformeelenadhoc.Derelatiemetdeafdelingstedenbouw

is,opbasisvanprojecten,intensiefmaaradhoc.Hetzelfdegeldtvoorderelatie

metdewelstandscommissie.DeVreezeheefthetinitiatiefgenomenomte



44

verkennenofdeagendaendesamenstellingvandewelstandscommissie

verbreedkanwordentoteenAdviescommisievoorRuimtelijkekwaliteit,zoals

eerderinbijvoorbeeldDenHelder,Hoorn,Apeldoorn,Maastricht,Leidenen

Haarlemisgebeurd.

p e r s O O n l i j k e a m b i t i e

Intensieverecommunicatiemethetcollegeoverdeprogrammeringende

principesvanstedelijkeprojecten.

a c t u e l e O p g a v e n

• Samenhangindevormgevingvandeopenbareruimtelangsderadialenvan

destad;

• RuimtelijkerelatietussenEemplein,Zonnehof,Stationspleinenhetoude

stadscentrum;

• KopvanIsselt:binnenstedelijkherstructureringsgebied;

• Hogeweggebiedalsgrootsteprojectinhetherstructureringsprogramma

voornaoorlogsewoonwijken;

• Principesvanstedenbouwkundigeverkavelingenindedeelprojectenvan

‘Amersfoortvernieuwt’,deherstructureringvannaoorlogsewoonwijken;

• Structuurvisie;

• Dewerkingvandebeschermingvandehistorischebinnenstad.

* “ABC, agenda beleid en communicatie van de stadsarchitect van Amersfoort”, N. de Vreeze,

uitgave Gemeente Amersfoort november 2008



45

Arnhem LuukTepe,stadsbouwmeesteropenbareruimte

• In functie sinds 1 januari 2007 (Vast, vier jaar)• Aangesteld via het College van B&W

• Functie vastgelegd in aanstellingsbrief van het College

• Functie is permanent, maar wordt geëvalueerd

• Verschuiving in functie : van aandacht voor detail-niveau (verrommeling)

naar visie niveau (vormingverbinding tussen projecten, opschaling naar

stadsregio, verbreding openbare ruimte naar economie, woonmilieus en

mobiliteit). Daarnaast ontstaat er een groeiende deelname in Q-teams.

• De gemeente Arnhem heeft geen architectuurbeleid

O p d r a c h t

‘Helponsdestadmooitemaken’.Hetgaatvooralomhetstimulerenvaneen

beterekwaliteitvandeopenbareruimtemetnamemetbetrekkingtotbeelden

belevingskwaliteit.DittrachtTepetebereikendoorinhoudelijkeadvisering,

aanpassingvanontwerpprocessenendooreenmentaliteitsveranderingbij

betrokkenmedewerkerstebewerkstelligen.Tepelevertnieuwaangelegde

openbareruimtesmeteenhogerebeeld-enbelevingskwaliteitdanvoorheen.

DaarnaastzorgtTepeervoordatdeopenbareruimteookinanderestedelijke

thema’sonderdeaandachtwordtgebrachtzoalseconomischeontwikkeling,

woonmilieus,mobiliteitsopgaven,betrokkenheidvanbewoners.

UitfunctiedocumentgemeenteArnhem:

De stadsbouwmeester adviseert over de strategische richting m.b.t. de beeld

kwaliteit van de openbare ruimte van de stad op basis van een integraal visie en

benadering, neemt initiatieven, stimuleert, enthousiasmeert en coördineert de

stadsbrede benadering van de beeldkwaliteit van de openbare ruimte, bewaakt

en monitort het vastgestelde beleid m.b.t. de integrale beeldkwaliteit, inter

venieert en/of stuurt zonodig bij. De stadsbouwmeester werkt veelal gemeente

breed en dienstoverstijgend.



46

r e l a t i e s

DerelatiemethetgemeentebestuuromschrijftTepealsinformeelenlosjes.

InArnhemiserraadsbredesteunvoorverbeteringvandeopenbareruimte.

VoorTepeisderelatiemetinternemedewerkers,directeurenenbijvoorbeeldwoningcorporatiesbelangrijker.Derelatiemetdeafdelingstedenbouw,in

Arnhemdeafdelinglandschapenstedenbouw,isintensiefengoed.Hijheefter

voorgewaaktdater‘dubbel-opsofcompetentie-strijd’ontstaatbinnende

afdeling.Watdeafdelingstedenbouwenlandschapdoet,doethijniet.Infeite

helptTepedeafdelingdaarwaarnodig.Derelatiemetdewelstandscommissie

daarentegenissummier.Ookhiergeldtgeen‘dubbel-ops’:watwelstanddoet,

doetTepeniet.Zijnrolisnietzozeertoetsendmaarmeerinitiërendenstimulerend.

r u i m t e c r e ë r e n O m O p t i m a a l t e k u n n e n f u n c t i O n e r e n

SteunvandirectieenbetrokkenwethoudersachtTepevancruciaalbelang.

Ditisookaanwezig.Daarnaastisovertuigingskracht,gezag,diplomatieenslim-

heidvangrootbelangomoptimaaltekunnenfunctioneren.Tepemerktopdat

werkenmetherkenbarebeeldenhierineenbelangrijkesuccesfactorisgebleken.

p e r s O O n l i j k e a m b i t i e s

‘Ditzelfdewerkdoenvooranderesteden,eenverdereverbredingenopschaling

vandeopenbareruimte,deopenbareruimtemeerbenaderenalsonderdeel

vanstedelijkeopgaven.Mobiliteitsopgavenbeterintegrerenindeopenbare

ruimte.Suprematievanverkeerverminderen.Zelfontwerpen.Ikbennaastmijn

werkvoorArnhemalszelfstandigadviseurwerkzaam’.


• BetereorganisatorischeinbeddingvandeafdelingVerkeerindegemeentelijke

organisatie;

• Beeldkwaliteitalseenvanzelfsprekendonderdeelneerzetteninwerkwijze

gemeentelijkingenieursbureau;

• Verkeers-enmobiliteitsprojectenbeterinpassenintotaleopenbareruimte;

• Gemeentelijkwoonbeleidverbredenmetopenbareruimte;

• ArnhemseervaringenbenuttenvoordehelestadsregioArnhem-Nijmegen

Q-teamsRijnboogenSchuytgraaf;

• Inhoudelijkeadviseringbijlopendeopenbareruimteprojecten.



47

Assen WybeNauta,stadsarchitect

• In functie sinds 1 april 2006 (Vast, 1 fte)• Aangesteld door directeur Stadsontwikkeling namens het College van B&W

• Functie vastgelegd in Functieboek *

• Begonnen als ambassadeur voor Ruimtelijke Kwaliteit en Integraal Werken

(op voorlichtings- en informatiebijeenkomsten) en werkt nu meer als

diplomaat (achter de schermen)

• Voorzetting van de functie gebeurt op basis van evaluatie

• De gemeente baseert haar beleid op de toekomstvisie “Assen Koerst” dat

zich richt op ruimtelijke kwaliteit en een welstandsnota die de kaders zijn

voor de welstandscommissie en de ontwikkeling van de stad (Asser School) .

O p d r a c h t

Zorgenvoorcontinuïteitensamenhangtussenhedenentoekomstinderegio.

Hetaccentvandefunctieligtopderuimtelijkekwaliteitinbredezin.Denadruk

ligtopstedenbouwkundeenheeftvandaaruitraakvlakmetarchitectuur

(annexwelstandsbeleid).

UitfunctieboekgemeenteAssen:

“Door initiatieven, advisering en communiceren mede vormgeven aan de

ontwikkeling van de stedenbouwkundige omgeving en het ruimtelijk beleid van

Assen”.

Hoofdtaken

1 Initieert op instigatie van bestuur, MT en/of marktpartijen vanuit specieke

beleidsdocumenten, politieke programma’s en eigen ruimtelijke en stedelijke

inzichten en vanuit initiatieven van marktpartijen plannen voor ontwerpers;

2 Communiceert over de ruimtelijke kwaliteit in en extern door middel vaninformatiebijeenkomsten, symposia, fora en kwaliteitsteams;

3 De stadsarchitect kan ingeschakeld worden in projectgroepen van groot

schalige/complexe stedenbouwkundige importantie.

Nautalevert(beleids)adviezen,interneadviezenoverprojectplannen,beeld-

kwaliteitsplannen,beleidsnota’s,overlegreactiesopprovincialeplannen,regio-

naleplannenen(incidenteel)plannenbuurgemeenten.Hijleverteenbijdrage

aanmeningvorminginprojectgroepenenbeleidsgroepen.Hijdraagtbijaan

informatieenvoorlichtingsbijeenkomstenenaandekennisopbouwbinnende



48

organisatie.Enhijbiedtondersteuningaanpublicatiesdiedeaandachtvoor

ruimtelijkekwaliteit,kennisvandestadenhistorischbesefondersteunen

(b.v.LuchtfotoboekvanAssen,HistorischeAtlasvanAssen,bijdragenaan

OpenMonumentendage.d.)

r e l a t i e s

Afhankelijkvandepolitiekeagendaisderelatiemethetgemeentebestuur

informeel.MetCollegeledenisveelvuldigeninformeelcontact.

MetdeafdelingStedenbouwheeftNautaeengoedeinformelerelatie.

Hijparticipeertnietstructureelinprojecten.Eerderisersprakevaninformeel

‘sparren’.NautarichtzichverderophetstedelijkenetwerkGroningen-Assen.

Hijisdeschakeltussendeambtelijkeorganisatievan2provinciesen

12gemeenten(contactberaad).

Derelatiemetdewelstandscommissieiswisselend.Dewelstandscommissie

adviseertoverafzonderlijkebouwplannen.Waardewelstandscommissie

samenhangtussendeprojectenwaarneemtzorgtNautavoorafstemming.

Bijmeningsverschillenishijsomsintermediairnaardeeigenorganisatie.


Nautamagzichinprincipeoveralmeebezighouden,maarofdateffectiefis

betwijfelthij.Hetisvolgenshemeenkwestievankansenzoekenenprioriteiten

stellen.Nautaheeftgeenmachtspositie.Datvindthijheelbelangrijkvoordeinvullingvandefunctie.Hetgaathemominspirerenenovertuigen.


‘BijdrageleverenaandekwaliteitvandegebouwdeomgevinginAsseninbrede

zin.Eenstadsarchitectmoetzichnietalleenopafzonderlijkeprojectenrichten

maaropdearchitectuurvandestadalstotaal.Danispersoonlijkafcheren

nietaandeorde.Hetgaatomeenintegralebenadering,omsamenhangen

symbolischelijnen’.


• Structuurvisie;

• Uitwerkingvanstedelijketransformatiegebieden;

• DepositievanAsseninderegio.



49

BorseleMaartenWillems,kwaliteitscoördinator

• In functie sinds 1 april 2005 (Extern,1 dag per 2 weken, vier jaar)• Aangesteld via het College van B&W

• De functie lijkt stevig verankerd. Willems is de 3e of 4e kwaliteitscoördinator.

De gemeente werkt aan een nieuwe functieomschrijving waarbij de

opdracht van de kwaliteitscoördinator verder wordt uitgewerkt. Gedacht

wordt aan een functie waarbij de kwaliteitscoördinator ook een rol gaat

spelen bij de welstandsbeoordeling. Willems probeert steeds vroeger bij het

ontwerpproces betrokken te worden.

• De gemeente Borsele heeft een architectuurbeleid

O p d r a c h t

Hetbewakenvanderuimtelijkekwaliteitvandegemeente.Deopdrachtspits

zichtoeopdegebouwdeomgeving.Dekwaliteitscoördinatorheeftalstaakom

indeplanvoorbereidingdebeeldkwaliteittebewakenenindeuitvoeringsfase

tezorgendatdegeplandekwaliteitookwordtuitgevoerd.Daarnaastvervultde

coördinatoreenrolbijdeontwikkelingvanspeciekeplannenwaarruimtelijke

kwaliteiteenafzonderlijkthemais.Ookishijnauwbetrokkenbijdeinvulling

vancompletebestemmingsplannenofafzonderlijkebouwlocaties.Deaspecten

diehijtoetstbetreffenzowelstedenbouwkundige,alswelstandseisen.

Voordezebouwplannenishijookdegenedievaststeltofindividuelebouw-

plannenaandekwaliteitscriteriavoldoen,voordatformelewelstandstoetsing

plaatsvindt.Tenslottewordthijbetrokkenbijhetopstellenvanbeeldkwaliteit-

plannenendeafstemminghiervantenaanzienvandeopenbareruimte,zoals

straatwerk,straatmeubilairenbeplanting.Hetgaatinditalleshoofdzakelijk

omstimuleren.

r e l a t i e s

Eriseenlangdurigeenproductievewerkrelatiemethetgemeentebestuur.

Willemskenthetgebiedgoed,omdathijalvoor2005actiefwasindewelstand.

HetisvolgensWillemsvanessentieelbelanghetwerkgebiedoptimaaltekennen.

Hoeiseenbepaalderuimtelijkestructuurenruimtelijkekwaliteitontstaan?

DegemeenteBorselewerktvoornamelijkmetexterneadviseurs.Binnende

diverseafdelingenzijnwerkgroepenopgericht,dieineenzovroegmogelijk

stadiumbijdeontwikkelingvaneenstedenbouwkundigplanwordenbetrokken.

Dooreenintegralemaniervanwerkenontstaanplannendiebreedgedragen

worden.



50

Watderelatiemetdewelstandscommissiebetreft.Eenopdrachtgeverwerktin

overlegmetWillemsaanhetplan.Vervolgensgaathetplannaardewelstand

waarvoorhijeventueeleenbemiddelenderolheeft.

r u i m t e c r e ë r e n O m O p t i m a a l t e k u n n e n f u n c t i O n e r e nHetisvolgensWillemsdekunsteenklimaatteontwikkelen,waarbijkwaliteit

vanzelfsprekendwordt.Daarnaastgaathetomhetcontinuezoekennaar

integraleoplossingen.

Inditkaderorganiseertdegemeenteexcursiesnaarvoorbeeldprojecten.

RondomdeEUaanbestedingvandeverbouwingvanhetgemeentehuisin

Borseleisbijvoorbeeldeenexcursiegemaaktnaardevernieuwbouwvanhet

gemeentehuisinOsswaarbijhijalsarchitectbetrokkenis.Ommeervatte

krijgenophetbouweninlandschappelijkwaardevollegebiedeniseenexcursie

gemaaktnaarInselHombroich.Opditmomentzietmeneenenormedrangtot

hetrealiserenvandertigerjarenarchitectuur.Omdezeredeniseenbezoek

gebrachtaaneenaantalkarakteristiekeprojectenuitdezebouwperiode.


‘Ikprobeertestimulerenonderanderedoorplaatselijkearchitectenuitte

dagen.Maarookdoortebevorderendatarchitectenuitanderedelenvanhet

landhiernaartoewordengehaald’.


• Verbouwingvanhetgemeentehuis;

• Inbreidingslocatiein s/Heerabtskerke,hiervoorishetnoodzakelijkeengroot

bedrijfteverplaatsennaareenlandschappelijkwaardevolgebied;

• Nieuwewoningbouwinhetkleinschaligecentrumwaarruimtevooris

ontstaandoorverplaatsingvaneensupermarkt;

• Uitbreidingmonumentalegereformeerdekerk.Willemsonderzoektsamen

metdeopdrachtgeverendeRijksdienstvoordeMonumentenzorgdemogelijkhedenenbereidtdearchitectenselectievoor.



51

EnschedeTonSchaap,stadsstedenbouwer

• In functie sinds 2004 (Extern, 1 dag per week)• Aangesteld op verzoek van wethouder Roelof Bleker. De wethouder merkte

bij Roombeek het belang op van een consequente stedenbouwkundige visie

op de plantontwikkeling.

• Over opvolging is niets vastgelegd. De positie is redelijk verankerd. Schaap

vermoed dat ze hiermee doorgaan, want het blijkt te werken, deze functie

levert een bijdrage.

• Ontwikkeling in functie : van experiment naar vanzelfsprekende rol.

O p d r a c h t

’Lastigeprojectenvlottrekkenendeafdelingstedenbouweennieuwontwerp-

elangeven’.Erlageenheelgedegenwelstandskader,maardatistoetsenden

achteraf.WatjevolgensSchaapmoethebbeniseenstedenbouwkundigplan

datdeopenbareruimteendebouwopgaveintegreert.InEnschedeismende

afgelopenvijfjaartoteenvisieopdebinnenstadgekomen.Schaapgeeftaan

datditdusnietietsiswathijalleenheeftgemaakt,maarhetiswelmeten

doordefunctievanstadsstedenbouwerontstaan.

r e l a t i e s

VolgensSchaapisvijfdagenperweekvoordezefunctienietnodig,maartwee

zougoedkunnen.Hijisvanmeningdatjebijmensenbinnenmoetkunnen

lopen.Hiervoorishetdanwelbelangrijkdatjeervoldoendebent.Hijwerkt

directvoorhetCollegeenindirectvoordeRaad.Eriseengoedeverstandhouding

metdewethouder.OokheefthijcontactmetdeRaadomplannentoetelichten.

Schaapisdeaanjagervandedienststedenbouw,maarhijgeeftgeenleiding

aandeafdeling.MetdewelstandscommissieheeftSchaapgeenformelerelatie.

Hijgaatergeregeldnaartoeomdathijhetbelangrijkvindtomhentezienentehoren.‘Alsjekanpratenkanjehetplanbetermaken,danwordthetleuk’.


‘Ikbenvooralgeïnteresseerdindichte,stedelijkegebieden.Ikwilermijnenergie

instekendathetdaargoedkomt’.


Deintegratievanhetziekenhuisendespoorzoneindestadzijnbelangrijkeop-

gavenvoordekomendetijd.VerderishetvoorstedenalsEnschedebelangrijkdatdestadinbeeldkomtalswoonplekvoordetopvandemarkt.



52

GroningenTjerkRuimschotel,supervisorstedenbouw

NiekVerdonk,stadsbouwmeester

• Tjerk Ruimschotel is sinds 2001 in dienst, vanaf 2004 supervisorstedenbouw (Vast, 10/10 fte)

Niek Verdonk is sinds 2004 in functie (Vast, 06/10 fte)

• Beiden aangesteld door het College van B&W

• Functies vastgelegd in een B&W- besluit

• Sinds hun aanstelling heeft zich geen ontwikkeling of verschuiving in de

functie voorgedaan.

• Over opvolging is nog niets vastgelegd. Dit manco, zoals Tjerk Ruimschotel

het noemt, zal in de actualisering van de Architectuurnota worden recht-

gezet.

O p d r a c h t

Deopdrachtvandesupervisorstedenbouwiszorgdragenvoorstedenbouw-

kundigekwaliteitopalleschaalniveaus.Hijisverantwoordelijkvoorhetwel-

stands-enhoogbouwbeleidentroubleshooterbijstrategischebouwplannen.

Desupervisorlevertbeleidsnota’sophetgebiedvanhetwelstandsbeleid,

hoogbouwbeleid,stedenbouwkundigeplanneninclusiefplannenvoorde

beeldkwaliteitenhetpubliekedomein.Daarnaastdraagthijzorgvoor

opleidingsbegeleiding.

Deopdrachtvandestadsbouwmeesterishetstimulerenvandekwaliteitvan

dearchitectuur.Destadsbouwmeesterisverantwoordelijkvoorhetarchitec-

tuurbeleidinhetalgemeenendeproductievanarchitectuurinhetbijzonder.

Hijleverteenbeleidsnotaophetgebiedvandearchitectuurenadviezenmet

betrekkingtotarchitectenkeuze.Hijneemtdeelaanbeoordelingscommissies

voormeervoudigeopdrachten.

r e l a t i e s

Zoweldesupervisorstedenbouwalsdestadsbouwmeesterhebbeneen

informeel,intensiefenbetrokkenrelatiemethetgemeentebestuur.Metde

wethouderismaandelijksoverleg.Deseniorstedenbouwkundigontwerpervan

deafdelingStedenbouw(inGroningen:heetdeafdelingRuimtelijkePlannen)is

ooksupervisorstedenbouw.Destadsbouwmeesterheefteenautonomepositie

binnendedirectieStadsontwikkeling.Derelatiemetdewelstandscommissie,

datviadebeleidsnota’sverloopt,ervaartdesupervisorstedenbouwals

informeelenindirect.Destadsbouwmeesterheeftgeenzittingindewel-

standscommissie.



53


Ruimtecreëertdesupervisorstedenbouwdooraansluitingtezoekenbijde

actorenenwensenvananderen.Daarnaastdoorruimtevooranderente

creëren,waardoorruimtevooreigenbelangenontstaat.‘Maardatalles’,zo

steltTjerkRuimschotel,‘nietaltijd,enniettegenelkeprijs.’Hetgaatomeenintelligente,werkbaremixvan“freischwebendeIntelligenz”enmetbeide

benenopdegrondteblijven.Destadsbouwmeestercreëertruimtedoorhet

onderhoudenvanintensiefcontactmetdegemeentelijkeprojectleiders,

directeuren,particuliereneninstitutioneleopdrachtgeversenarchitectenuit

destadendaarbuiten.


TjerkRuimschotel:‘Defunctie(s)minofmeeroverbodigmakendoordat

ruimtelijkekwaliteitindemeestbredebetekenisvanhetwoorddeplannenen

realisatiesvolledigdoordrenkt.’

NiekVerdonk:‘Depositievanhetontwerpenversterken.Zowelbinnende

ambtelijkeorganisatiealsbijalleanderebijdestadendestadsontwikkeling

betrokkenen’.


• Binnenstad:GroteMarkt-Forumgebouw,aanlegtramlijnen;

• BedrijventerreinWestpoort;

• Eemskanaalzone;

• Hoogbouwadviesgroep;

• ZuidelijkeRingweg;

• Manifestaties:IntenseLaagbouwenJongerenhuisvesting.



54

HaarlemMaxvanAerschot,stadsbouwmeester

• In functie sinds maart 2008 (Extern, vier dagen per week, drie jaar)• Aangesteld via het College van B&W met telkens een verlenging

• Functie is vastgelegd in een overeenkomst met het stadsbestuur

• Anders dan zijn voorgangers is Max van Aerschot niet benoemd tot stads-

architect, maar tot stadsbouwmeester

• Op voorstel van de stadsbouwmeester is een nota Ruimtelijke Kwaliteit in

ontwikkeling waarin onder andere ambities ruimtelijke ontwikkeling en

architectuurbeleid worden vastgelegd. Hiermee wordt tevens voldaan aan

welstandsnotaverplichting.

O p d r a c h t

Dewijzigingvanstadsarchitectnaarstadsbouwmeesterbetekentruimere

bevoegdheden,eenbredereopdrachteneenactievererol.Destadsbouwmeester

adviseerthetCollegevanB&WendeCommissieWelstandenMonumentenbij

vraagstukkenrondstedelijkeontwikkeling,overruimtelijkekwaliteit,over

toetsingvanruimtelijkekwaliteit(welstand)enisinhoudelijkadviseurvande

ambtelijkeorganisatie,tewetenstaffunctieafdelingruimtelijkbeleid.

r e l a t i e s

Derelatiemetgemeentebestuurisformeelenintensief.Destadsbouwmeester

maaktinHaarlemdeeluitvandestafwethouderenruimtelijkbeleid.Hijheeft

frequentbilateraleafsprakenmetdirectieenafdelingmanagers.

WatbetreftderelatiemetdeafdelingstedenbouwgeeftVanAerschotaandat

hijeenstaffunctievervultbijafdelingruimtelijkbeleidenhijregelmatigover-

legheeftmetafdelingmanagers.

DeHaarlemsewelstandscommissieisperjuli2008opvoorstelvanVan

Aerschotopgeheven.Deformelewelstandstoetsinggebeurtnuambtelijk,dooréénoftweepersonen,voorwatbetreft“kleine”plannen.Daarnaastkent

HaarlemnueenAdviescommissieRuimtelijkeKwaliteitwaarvoorVanAerschot

hetformatgeschrevenheeft.Doelvandezecommissieisvroegtijdigoverhet

leeuwendeelvandeRuimtelijkeOrdeningsprojectentekunnenadviseren.

DeHaarlemsenotaRuimtelijkeKwaliteitisbovendieneensoort‘bidbook’voor

allebouwplannnenenomschrijfttevensdeambitiesvandestadmet

betrekkingruimtelijkeontwikkeling.Datgecombineerdmetdeinhoudelijke

voorbesprekingindezecommissielevertindepraktijkopdatplannenbijde

aanvraagvandebouwaanvraagmeestalhamerstukkenzijn.



55


Participereninallegelederenvanwijkniveautotdirectie-organisatieen

bovendienzichtbaarzijn.

p e r s O O n l i j k e a m b i t i e s‘Verwachtingenmanagenenvoldoenaanenhalenvangeformuleerdeopdracht’.


• OpenbaarVervoerenbereikbaarheid;

• Verdichting/compactestad;

• Grootschaligeopenbareruimteprojecten;

• Deruimtelijkekwaliteitopinfrastructuur;

• Stadsentree’s(oost-,noordzijde);

• DepositievanHaarleminderegio,MRAendeRandstad;

• Aandachtvoormonumentenbeleid.



56

HaarlemmermeerFredKaaij,stadsarchitect

• In functie sinds 1998 (Vast)• Aangesteld via het College van B&W

• Functie is ofcieel vastgelegd en wordt jaarlijks beoordeeld in de directie.

• Sinds zijn aanstelling is zijn functie altijd redelijk stabiel geweest.

‘Het ene College is intenser dan het andere’.

• De gemeente Haarlemmer heeft geen vastgesteld architectuurbeleid.

O p d r a c h t

Deopdrachtkomtneerophetstimulerenvankwaliteitophetgebiedvan

architectuur,stedenbouw,landschapsarchitectuurenbeeldendekunst.Ditdoorindeprocesseneenroltespelenenditooknaarbuitentebrengeninsymposia,

publicatieseninterviews.Daarnaastishijbetrokkenbijarchitectenkeuzes,

Europeseaanbestedingen,heefthijzittinginQ-teamsensuperviseerthijgrote

projecten.Kaaijlevertveelalgeensolowerken,maareindproductenwaarbijhij

waaktoverkwaliteitofbeeldkwaliteit.Hijheefteenbijdragegeleverdaan

publicatieszoalshetVinexmagazineenhetboekoverHaarlemmermeerse

bruggen.Ookwijkendiehijsuperviseerdenoemthijeindproducten.

r e l a t i e s

Afhankelijkvanhetprojectisderelatiemethetgemeentebestuurlosjesen

intensief.

Hijheeftgeenvastgestelderelatiemetdeafdelingstedenbouw.

Voordewelstandscommissieishijadviseur.


IsvolgensKaaijvooraleenzaakvantactischmanoeuvreren.


‘Altijdgaantotzoveralshetkan’.


OpgaveninveelschalenvanomgelegdeA9totWestank.



57

OssMartinHagreis,stadsontwerper

• In functie sinds februari 2008 (Vast)• Functie vastgelegd in functieproel

• Over opvolging is niets vastgelegd

• De gemeente Oss heeft een architectuurbeleid.

O p d r a c h t

DestadsontwerperisgevraagdenongevraagddirectadviseurvoorhetCollege

B&W.

Defunctieisonderdeelvanhetstrevennaarruimtelijkekwaliteit.Hetopstellen

vanhetarchitectuurbeleidbehoortdatéénvanzijntaken.

r e l a t i e s

Derelatiemethetgemeentebestuurisindepraktijkveelaldirect,informeelen

intensief.Zijnrolbehelsthetinhoudelijkaansturenvandeontwerpersopdeaf-

delingenstedenbouw,landschapenopenbareruimte.DaarnaastisHagreis

voorzittervanhetwekelijksontwerpersoverleg.Minstenséénkeerpermaand

heeftHagreisoverlegmetdeCommissieRuimtelijkeKwaliteit.Hijagendeert

onderwerpenenbrengtkadersinvanopgaven.Hagreisis‘verbindingsofcier’

tussendeambtelijkeorganisatieendeCommissieRuimtelijkKwaliteit.


‘Creërenvancondities,waarbijmetliefde,zorgvuldigheidenkennisontworpen

wordtaanstadenregio.Delatomhoog!!!’


• VisieStadscentrum;

• Opgavenstadscentrum:DeWalmetV&DenTBL(TitusBrandsmaLyceum);

• Spoorzone;

• GroteKerkenFraterstuin;

• TalentencampusenSibeliuspark;

• Herontwikkelingziekenhuisterrein;

• WegvandeToekomst,Visiebuitengebiedenstrategischewoningbouw-

opgave(locatiesna2015)



58

SneekFransTolsma,architect/projectleider

TonnyDouma,architect/stedenbouwkundige/projectleider

• Beiden aangesteld door het College van B&W• Functies vastgelegd in P&O-functieboek

• Omdat de gemeente Sneek wellicht na fusie van vijf gemeenten per 2011 een

regiegemeente wordt, is de toekomst van de stadsarchitect onzeker.

• De gemeente Sneek heeft een architectuurbeleid.

O p d r a c h t

FransTolsmaenTonyDoumahebbennaasthetvormgevenvangebouwen,

bruggenenstedenbouwkundigeplannendeopdrachtsupervisietevoerenover

architectonischeenstedenbouwkundigeprojecten.Zijzittenindiverseproject-groepenenzijnbetrokkenbijhetopstellenvanhetarchitectuurbeleid.

r e l a t i e s

Derelatiemethetgemeentebestuurisintensief.TolsmaenDoumahebbeneen

breednetwerkopgebouwdbinnenhetbestuur.Erisveelvuldigsprakevante-

rugkoppelinginportefeuillehouderoverlegenbeidennemendeelaanderaads-

commissievergaderingen.Derelatiemetdeafdelingstedenbouwisgoed.

DegemeenteSneekheefteenafdelingOntwerp&Realisatie.Deafdelingste-

denbouwvalthieronder.Watbetreftderelatiemetdewelstandscommissieis

hetzodatdegemeenteSneekvoorbijzondereprojectenzogenaamdewel-

standkwaliteitsteamsheeftaangesteld.Beidennemenzittingindezeteams.


VoorwaardeomoptimaaltekunnenfunctionerenisvolgensTolsmaenDoumaom

alssupervisorbinnendeambtelijkeorganisatieonafhankelijktekunnenopereren.


FransTolsmaenTonyDouma:‘Geengenoegennemenmetmiddelmaat,

strevennaarkwaliteit.Gedrevenheidbinnenhetvakgebied,collega’sinproject-

groepenenthousiasmeren’.


•Restauratie/nieuwbouwstadsstins;

•Restauratie/nieuwbouwcentrumvoordekunsten;

•Herindelingvandebinnenstad.



59

ZwijndrechtMarcelvanDijkenArieHuisman,

beleidsontwikkelaars

• Marcel van Dijk is in functie sinds 1990 (Vast, fulltime)Arie Huisman is in functie sinds 1991 (Vast, fulltime)

• Het beleid op dit terrein is jong en nog in ontwikkeling. Beiden staan aan het

begin van een nieuwe, meer integrale manier van werken.

• Er is geen formeel beleidskader dat alle aspecten van het architectuurbeleid

samenvat. In het verleden werkte de gemeente vooral vanuit losse plannen,

w.o. beeldkwaliteitplannen. Het beleid was nogal impliciet, gefragmenteerd.

Met de integrale werkwijze wordt geprobeerd aan samenhang te werken,

ook op de langere termijn.

O p d r a c h t

VanDijkenHuismanproberenalsgeheugenenalsgewetentefunctioneren.

Alsbeleidsontwikkelaarszijnzijopveelniveausinzetbaar:bijdeformulering

vanhetalgemeenbeleid,maarookopprojectniveau.Deformeletaakomschrij-

vingvindenzijnietzobelangrijk.Hetgaatervolgenshunomdatjedekans

krijgtomopallerleiniveausaankwaliteittewerken.

r e l a t i e s

Eriseengoederelatiemethetgemeentebestuur.Hetwerkvandebeleidsont-

wikkelaarspastgoedindeprioriteitendiehetCollegestelt.Aandeanderekant

gevenzijaandathetlangetermijnbelangaltijdmoeilijkligtineenpolitieke

omgeving.Dekerntaakvandebestuurderisomafwegingentemaken.

Hetbelangdatzijbepleiteniserééntemiddenvananderebelangen.

VanDijkiszelfbeleidsontwikkelaarstedenbouw.Samenborgenzijkwaliteitin

destructuurvisieenbestemmingsplannen.Maartegelijkertijdbenadrukkenzij

dathetuiteindelijkvooralomkennisengeheugengaat.Zowerkthetbijvoor-

beeldinjevoordeelalsdewethouderstedenbouwkundigeisenerambtenarenzijndielanggenoegmeedraaien.Zewerkensamenmetdewelstandscommissie.

Hetstrevenis,omineenvroegstadiumoverlegtehebbenoverplannen.

VanDijkbeperktzichmeestaltothettoelichtenvandestedenbouwkundige

aspecten.


‘Watwijdoenberustmedeopeenpersoonlijkeinvullingvanonzefunctie.

Maarhetisnietietsdatjealleendoet.Hetisgoeddatweerallebeivanuitonze

eigenplekaantrekken.Jekuntelkaaraanvullenenscherphouden.Misschien



60

zoujehetmet3of4mensenmoetendoen.Verder:geschiedenisisbelangrijk

voordeidentiteitvandeplek,maarjemoeteenmaniervindenomookruimte

temakenvoornieuweelementen’.

a c t u e l e O p g a v e nVolgensVanDijkenHuismanbiedtdeeconomischecrisiskansenomiets

bijzonderstedoenmetlocatieswaardeaanlegvanbedrijventerreinenwordt

uitgesteld.HetbedrijventerreinBakesteinisvolgensheneensucces,maareris

onderschatdatzo’nnieuwelocatieoudeterreinenkanleegzuigen.Verderzien

zijneenuitdagingomeenoplossingtevindenvoordegroeiendevraagnaar

privéruimte,dieeendruklegtophetcollectievebelang.Envragenzijzichaf

hoeomtegaanmetdeschaalvergrotingvanbijvoorbeeldevenementen.



61

Een netwerk vanbouwmeesters

Ditboekroeptgemeentenenprovinciesopom,innavolgingvanhetrijk,

stadsbouwmeesterseenherkenbarepositietegevenbinnendeorganisatie.

ZoalsdeRijksbouwmeestervanuitdevakinhoudenvanuithetontwerpmee-

denktoverruimtelijkeinrichtingsplannen,zozieikeenzelfdetaakweggelegd

voorstadsbouwmeestersenprovincialebouwmeesters.Nietbelerend,maar

collegiaal,adviserendenstimulerendindemeestzuiverevorm.Daarmee

bedoelikonafhankelijk,deskundig,enthousiastendoorvakinhoudgedreven!

Metdedecentralisatievanzoveeltakenenbevoegdhedennaargemeentenen

provincies,iserbehoefteaaneenonafhankelijkedeskundigedieallesectorale

ruimtelijkeplannenenprojectenvisualiseert,integreert,enopzijneffecten

toetstomtekomentotdieplannendieinzijngeheeldoordachtzijn.Alsweal

dieplannenrealiseren,hoegaatdaterdanuitzien?Wordtdatdestaddiewemetelkaarwillenhebben?Leverenalleruimtelijkeplanneneensfeereneen

stedelijkheidopdiewijmetelkaarnastreven?Ditzijnbijuitstekdevragenen

opdrachtendieaanbouwmeestersvoorgelegdkunnenworden.

Hetiseenzoektochtnaardewijzewaaropeenbouwmeesterbinnenzijneigen

contexthetbesttotzijnrechtkankomen.Hetismaatwerkpergemeente.

Omelkaardaarbijtehelpen,biedikaanbijwijzevanstart,omhetnieuweelan

vandestadsbouwmeestersteondersteunen,entehelpeneennetwerkopte

bouwenvanbouwmeestersbinnendeoverheidslagen.Hierbijmaakikgraag

gebruikvandedienstenvanArchitectuurLokaal.Ukuntopmijrekenen!

Liesbeth van der Pol

Rijksbouwmeester

Mei2010

na W O OR D



62

Literatuurlijst

“ABC,agendabeleidencommunicatievandestadsarchitectvanAmersfoort”,N.deVreeze,GemeenteAmersfoort,november2008

“C.B.vanderTak,Stadsarchitecttussenmodernismeentraditie,1929-1945”,

M.CramerenA.Groot,UitgeverijTOTH,Bussum2007

“DenHaag,MaartenSchmitt”,MaartenSchmitt,010UitgeversRotterdam,

2009

“DegroteuitlegvanAmsterdam.Stadsontwikkelingindezeventiendeeeuw”,

J.E.Abrahamse,UitgeverijToth,Bussum2010

“Destadsarchitect:relikwieuithetverledenofsupermanvoorbestuurlijk

onvermogen“,C.JansenenV.Kompier,ArchitectuurLokaal5/1994

“DestadsarchitectvanHaarlem”,ThijsAsselbergsin:Architectonischekwaliteitalsopdrachtvooropenbaarbestuur,NAi,Rotterdam1991

“DeRijksbouwmeesters,tweeeeuwenarchitectuurvandeRijksgebouwen-

dienstenzijnvoorlopers”,C.vanderPeetenG.Steenmeijer,Uitgeverij010,

Rotterdam1995

“FunctievanStadsarchitectopz’nretour”,BinnenlandsBestuur,28oktober

1994

“Noodzakelijk,maarrisicovolavontuur:stadsbouwmeesterinDelft”,

Indiravan’tKlooster,ArchitectuurLokaal71/2010

“Stadsarchitectenbestuurlijkecultuur”,J.E.Abrahamse,ArchitectuurLokaal

6/1994



63

“Timmermeester,opzichterofarchitect”,WimdeWagt,GemeenteHaarlem,1993

“Stadsarchitectinstedenbouwjungle”,C.Overdijk,BinnenlandsBestuur,

september2009

“Watdoetdestadsarchitect?Eenlandelijkeinventarisatie”,


“Wandelendarchitectuurbeleid.StadsarchitectinHaarlemmermeer”,


“ZeseeuwenstadsarchitecteninHaarlem.,WimdeWagt,GemeenteHaarlem,

2009.Geactualiseerdeuitgavevan“Timmermeester,opzichterofarchitect?”

(1993).



64

Vijfhuizen, Haarlemmermeer. Stadsarchitect Fred Kaaij was supervisor over deze wijk. Foto Architectuur Lokaal



65

Nieuwdorp, Borsele. Voormalige kerkgebouw verbouwd tot vijf appartementen. Kwaliteitscoördinator Maarten Willems

ontfermt zich over de beeldkwaliteit in planvoorbereiding en uitvoeringsfase. Foto Maarten Willems.

Heinkenszand, Borsele. Voordat formele welstandstoetsing plaatsvindt toets kwaliteitscoördinator Maarten Willems

of voldaan is aan de kwaliteitscriteria. Foto Maarten Willems.



66

Bijlage1

Gemeente

Gemeente Almere

Winy Maas, Stadsarchitect

MVRDV Architecten

Schiehaven153024ECRotterdam

T010-4772860

[email protected]

Gemeente Amersfoort

Noud de Vreeze, Stadsarchitect

Postbus4000

3800AEAmersfoort

T033-4694665

[email protected]

Gemeente Alphen aan de Rijn

Gunnar Daan,

Coördinerend architect stadscentrum

Ropsterwei5

9137RHOosternijkerk

T0519-242262

[email protected]

Gemeente Arnhem

Luuk Tepe,Stadsbouwmeester Openbare Ruimte

Postbus9200

6800HAArnhem

T026-3571586

[email protected]

Gemeente Assen

Wybe Nauta, Stadsarchitect

Postbus30018

9400AAAssen

T0592-366214

[email protected]

Gemeente Best

Cornelis van de Ven, Stadsbouwmeester

Begijnenhof4-6

5611ELEindhovenT040-2507700

[email protected]

Gemeente Borsele

Maarten Willems, Kwaliteitcoördinator

Architectenbureau De Twee Snoeken

Postbus659

5201AR‘s-Hertogenbosch

T073-6140408

[email protected]

Gemeente Den Haag

Hans Kuiper, Hoofd afdeling Stedenbouw

Spui70

2511BTDenHaag

T070-3534942

[email protected]

Gemeente Deventer

Jan Nakken, Stadsontwerper

Postbus50007400GCDeventer

T0570-693911

[email protected]

Gemeente Enschede

Ton Schaap, Stadsstedenbouwer

Postbus173

7500ADEnschede

T053-4815509

[email protected]

Onderstaandeadressenlijstisonderanderegebaseerdopeenlandelijke

inventarisatievanArchitectuurLokaalin2009.Aanvullingenofcorrectieskuntudoorgevenaanmaaike.vanbeusekom@arch-lokaal.nl



67

Gemeente Groningen

Niek Verdonk, Stadsbouwmeester

Postbus7081

9701JBGroningen

T050-3679111

[email protected]

Gemeente Groningen

Tjerk Ruimschotel, Supervisor stedebouw

Postbus7081

9701JBGroningen

T050-3678111

[email protected]

Gemeente Haarlem

Max van Aerschot, Stadsbouwmeester

GedempteOudeGracht45-472011GLHaarlem

T023-5113990

[email protected]

Gemeente Haarlemmermeer

Fred Kaaij, Stadsarchitect

Postbus250

2130AGHoofddorp

T023-5676106

[email protected]

Gemeente Hengelo

Wim Oosterhuis,

Senior stedenbouwkundige

Postbus18

7550AAHengelo

T074-2459802

[email protected]

Gemeente Hilversum

Hans Ruijssenaars, Supervisor wijk LiebergenHans Ruijssenaars architecten

Barentszplein7

1013NJAmsterdam

T020-5304830

[email protected]

Gemeente Leiden

Maarten Schmitt, Stadsstedenbouwer

Postbus9100

2300PCLeiden

T071-5167803

[email protected]

Gemeente Midden-Deland

Roel Bakker,

Supervisor Harnaschpolder/Lookwest

BGSV bureau voor stedebouw,

Boompjes55

3011XBRotterdam

[email protected]

Gemeente Oss

Martin Hagreis, Stadsontwerper

Raadhuislaan2

5384BAOss

T0412-629107

[email protected]

Gemeente Rotterdam (ds+V)Mercè de Miguel i Capdevila,

Inhoudelijk hoofd stedenbouw

Postbus6699

3002ARRotterdam

T010–4895066

[email protected]

Gemeente Sneek

Tonny Douma, Architect,

stedenbouwkundige/ projectleider

Postbus10.0008600HASneek

T0515-485252

[email protected]

Gemeente Sneek

Frans Tolsma, Architect/ projectleider

Postbus10.000

8600HASneek

T0515-485271

[email protected]

Gemeente Valkenburg aan de Geul

Wiel Arets, Stadsarchitect

Postbus998

6300AZValkenburg

T043-6099292

[email protected]



68

Gemeente Zwijndrecht

Marcel van Dijk en Arie Huisman,

Beleidsontwikkelaars

Stedenbouwkundig beleid & ontwikkeling

Postbus15

3330AAZwijndrecht

[email protected],

[email protected]

Provincie

Groningen

Theo Hoek, Provinciaal Bouwmeester

Postbus610

9700APGroningenT050-3164865

[email protected]

Noord-Holland

Miranda Reitsma, Provinciaal Adviseur

Ruimtelijke Kwaliteit

Postbus3007

2001DAHaarlem

T023-5143618

[email protected]

Overijssel

Hilde Blank, Atelierleider Atelier Overijssel,

werkplaats voor Ruimtelijke Kwaliteit

BVR adviseurs

Veerhaven7

3016CJRotterdam

T010-2251410

[email protected]

UtrechtHan Lörzing, Provinciaal Adviseur


Dorpsstraat1b

Postbus115

3980CCBunnik

[email protected]

Zuid-Holland

Eric Luiten, Provinciaal Adviseur


Postbus90602

2509LPDenHaag

T070-4416806

[email protected]

Rijk

Atelier Rijksbouwmeester

Liesbeth van der Pol, Rijksbouwmeester

Postbus20952,IPC420

2500EZ‘sGravenhage

T070-3398998

[email protected]


Wim Eggenkamp,

Rijksadviseur voor het Cultureel erfgoed

Postbus20952(ipc420)

2500EZDenHaag

T070-3391381

[email protected]


Yttje Feddes,Rijksadviseur voor het Landschap

Postbus20952(ipc420)

2500EZDenHaag

T070-3394919

[email protected]


Ton Venhoeven,

Rijksadviseur voor de Infrastructuur

Postbus20952(ipc420)2500EZDenHaag

T070-3394993

[email protected]

Spoor

Bureau Spoorbouwmeester

Koen van Velsen, Spoorbouwmeester

Postbus2038

3500GAUtrecht

T030-2353704

[email protected]



69

Maarten Sc hmitt, ex-stadssteden bo u wer Den Haag:

‘Een stadsarc hitect is arc hi

tect u ur beleid. Ook als

er geen arc hitect u urnota is.

Hij bepaalt hoe de stad

er uit ziet, hij ver beeldt en

ver woordt visies.’

Ton Schaap, Enschede: ‘H et probleem met de N ederlandse stedenbouw van de laatste decennia is, dat het publieke domein inmiddels wordt bepaald door technici (zoals verkeerskundig

en) en anderzijds door ontwikkelaars en architecten die vooral naar losse gebouwen kijken. Die technici raken ook nog eens steeds verder gespecialiseerd. N iemand houdt in de gaten of je ook prettig rondwandelt in het resultaat. Daarom is het zo belangrijk dat er nu in Enschede over het geheel wordt nagedacht. Ik ben van mening dat een stad zelf zijn openbare ruimte moet ontwe

rpen.’



70

M aarten Schmitt, ex-stadsstedenbouwer Den H aag: ‘H et gemeenschappelijk kader voor stadsarchitecten is stedenbouwkundig. Zijn aandacht mag

niet teveel naar ar

chitectuur gaan. H et moet gaan over context, niet over stijl. Een stadsarchitect moet kaders bepalen, dat kan hij als hij weet wat de opgave is.’

O ver de OPDRACHT die de stadsbo uwmeesters

hebben meegekregen:

In Oss:

organiseren van r uimtelijke kwaliteit

In Amersfoort:

kralen rijgen, samenhang tot stand brengen

In Arnhem: stadsbreed stim uleren van openbare r uim

te

(beeld en bele vingskwaliteit)

In Assen:

contin uïteit /samenhang t ussen heden en

toekomst en de regio

In Groningen:

stedenbo uwk undige kwaliteit op alle

schaalni vea us

In Rotterdam:

strategisch verantwoordelijke voor alle

inho udelijke bijdragen van de dienst, voorin

het proces. Kwaliteit bewaken, st uren, ontwikkelen en uit voeren.



71

Bijlage2:verslag van de bijeenkomst

op 30 september 2009

Superman in de stad #130 september 2009, BNA Amsterdam

De eerste bijeenkomst van Superman in de stad vond plaats in Amsterdam.

Een gezelschap van stadsarchitecten, stadsbouwmeesters en belanghebbenden

uit heel Nederland vergaderden op verzoek van de BNA op hun hoofdkantoor,

onder voorzittersschap van Maarten Schmitt, voormalig stadsstedenbouwer

van de gemeente Den Haag. Deze eerste bijeenkomst was bedoeld om een

ruimtelijke en strategische agenda op te stellen voor een tweede bijeenkomst

op 28 oktober 2009.

Inleiding

‘Ikbenblijdatjulliebestaan!’,zolietLiesbethvanderPolhetgezelschapweten.

DeRijksbouwmeesterwasinhaarsoortgelijkerolalsadviseurvanhetRijkmet

eengevoelvan‘onefamilyaffair’naardebijeenkomstgekomen.AlsRijksbouw-

meesterbenadrukteookzijhetbelangvanhetbestaanvandestadsarchitect

enhetbelangvandergelijkebijeenkomst.‘Hoemeerweelkaargoedwetente

vinden,hoebeterwegezamenlijkaankwaliteitkunnenwerken.’Erzijnnaar

haarideeteweinigonafhankelijkestrijdersvoorderuimtelijkekwaliteit.

Maaromhetallerbestevanontwerpersintekunnenzetten,moetvolgensde

Rijksbouwmeesterookhetbestevandebestuurlijkemogelijkhedennaarboven

gehaaldworden.Hetisvolgenshaareengedeeldementaliteitdiedestads-

architectsamenbrengt.Dezementaliteitmoetingezetwordenomhethele

kwaliteitsbestelbinnengemeente,provincieenrijk,maarookbinnenonder-



72

nemingenkrachtbijtezetten.Tegelijkertijdmoetrekeninggehoudenworden

metveranderingeninhetopdrachtgeverschap(bijvoorbeeldDBFMO)en

veranderingenindeopgave.Hetwerkvandearchitectenhetmakenvankwaliteitisalsgevolghiervannietmeerhetzelfde.Hetisbelangrijkditnietals

eenprobleemtezien,maaralseennieuwgegeven.

AlsaanzettotdediscussieverteldeninitiatiefnemersMaxvanAerschoten

NouddeVreezeoverhunrolenpositiealsstadsarchitect.Openenbevlogen

sprakenzijoverhunambities,maarmaaktenzijookhunzorgenenonzeker-

hedenkenbaar.MaxvanAerschotwerdinHaarlemin2008aangesteldals

stadsbouwmeesteromdathetCollegemeerregiewildevoerenopderuimte-

lijkeontwikkelingenindestad.ZijnbelangrijkstetaakishetCollegeadviseren

overstedelijkeontwikkeling,ruimtelijkeordeningenruimtelijkekwaliteit.

Hijheefteenonafhankelijkeinhoudelijkepositiebinnendenieuweafdeling

StedenbouwenOntwerpvandegemeenteHaarlem.Dezeonafhankelijkheid

achthijvangrootbelangvoorzijnfunctionerenalsstadsbouwmeester.Anders

danNouddeVreezestaatMaxvanAerschot‘opdeschoudersvanzijnvoor-

mannen’(Haarlemkenteentraditievanzeseeuwenstadsbouwmeestersvan

Noud de Vreeze, Max van Aerschot en Liesbeth van der Pol. Foto Architectuur Lokaal.



73

LievendeKeytotenmetJoopSlangen,ennuMaxvanAerschot).Maarnetals

bijNouddeVreezeginghetnietallemaalvanzelfbijdegemeenteHaarlem.

WaarNouddeVreezemoetwerkenmeteenafdelingwaarhetbeleidsgeheugenverwaarloosdisendedeskundigheidontbreekt,heeftMaxvanAerschotde

gemeentezovergekregendebenodigdedeskundigheidteexploiteren.Max

vanAerschotbenadrukthoebelangrijkhetisomvooralookdeopdrachtgever

zelfdevraagtestellenwelkerolzijzienvooreenstadsbouwmeester.Zijnrol

omschrijfthijalsregisseurensoueur.Hetgaatvolgenshemom‘souerenin

plaatsvanmeesterzijn’.Ditervaarthijdanookalshetmeestlastigeinzijn

functie:‘alsontwerpermoetjeindezepositieafstandhouden’.

NouddeVreezewerdeveneensin2008aangesteldalsstadsarchitectin

Amersfoort.Zijnfunctieishetgevolgvaneeninitiatiefvandegemeenteraad,

diedebehoeftehadaaneenpersoondiezichopeenallesomvattendewijze

zoubemoeienmetdearchitectuurendestedenbouwvandestadendiebe-

leidzouontwikkelenomdekwaliteitdaarvanteverbeteren.Integenstelling

totMaxvanAerschotishijaangestelddoorderaad.Hijervaarthetmomenteel

alseeneenzamepositieenheeftsterkdebehoefteominAmersfoortduide-

Luuk Teepe, Koen van Velsen, Hans Ruijssenaars, Fred Kaay en Wybe Nauta. Foto Architectuur Lokaal.



74

lijkheidtekrijgenenduidelijkheidtegevenoverzijnrolalsstadsarchitect.

Helemaalnudoordeeconomischecrisisveelprojectenzijnstilgelegd.

InAmersfoortontbreekt,integenstellingtotHaarlem,eengoedeonder-

steunendeorganisatieenhetnodigedraagvlak.‘Jemoetjeopdrachtgever

lerenkennenenhijjouomelkaartekunnenwaarderen’,steltNouddeVreeze.MaxvanAerschotbevestigtdatbetrokkenheidnodigisomdelokalepolitiek

tebegrijpen.Eenstadsbouwmeestermoetterreinveroverenenzichalshoeder

vanhetinitiatiefopstellen.Maariserruimteomzelfinitiatieftenemen?

Moetdieruimtegebodenworden?

Wat is een stadsarchitect/wat heeft hij nodig?

Deopgavenvandestadsarchitectzijninelkegemeentegelijk.Iedereenheeft

temakenmetstedenbouw,openbaarvervoer,regionaleplanning,centrum-

projecten,woningbouw,bedrijventerreinen,scholenbouw,voorzieningen,

openbareruimteencultureleprojecten.Endatallesbezienintijdenvancrisis.

Delokaleinpassingvanaldezethema’sverschiltenorm.Wanneerhetgezel-

schapnaderingaatopdieconcreteopgavenblijktdatdeaanwezigekennis

omtrentdeopgavengelijkis.Hetisjuistdemanierwaaropeenstadsarchitect

daarmeeomkangaan;hoehijdiekennisinkanzetten;waarhijzijnprioriteitenlegtdieperopgave,pergemeente,perpersoonverschillen.Hetblijktdanook

nuttigomvooralintegaanopderol,depositieendeeigenschappendieeen

stadsarchitectmoethebben.Alpratendekomthetgezelschaptotdevolgende

functieomschrijving:

Eenstadsarchitectis:

• Adviseur

• RegisseurRuimtelijkeOrdening

• Generalist

• Ambassadeur

• Aanjager

• Verhalenverteller

• Visionair

• Soufeur



75

Benodigdeeigenschappen:

• Verbandenkunnenleggen

• Consensusgericht

• Coalitieskunnensmeden

• Initiatiefrijk• Strategischinzicht

Watheefthijnodig(middelen):

• Gezag

• Vertrouwen

• Politiekgevoel

• Charisma

• bredekennisvano.a.vastgoed/rsm/wro/broenplanologischeprocedures

Sindshetdualestelselheefthijdaarbijnodig:

• Ruimte

• Breedgedragenkwaliteitsmentaliteit

• Ponticalesteunvanzijnopdrachtgever,verankerdencontinu

• Nogmeerpolitiekgevoel

• Externeontwerpkwaliteit

Taken:

• Wittevlekkenagenderen

• Continuïteitbewerkstelligen

• Contextcreëren

• Regionaal/lokaalkoppelen

• Debatenkennisorganiseren

Metalsdoel:

• Ruimtelijkekwaliteitstimuleren

(bijvoorbeelddoorstructuurvisiesoptestellen,gebiedsontwikkelingente

stimuleren,architectuurbeleid/architectenselecties/ontwerpwedstrijdente

initiërenofbegeleiden)

• Samenwerkingmetprovincie/rijk/AtelierRijksbouwmeester



76

Envooraldezeeigenschappenenrollengeldtook:eenstadsarchitectmoet

eenbuitengewoonjnzinniggevoelhebbenvoordemomentenwaarophij

juisthelemaalnietsmoetdoen,onzichtbaarmoetzijn.

De rol van stadsarchitect DeverhalenvanMaxvanAerschotenNouddeVreezeillustrerenhoederol

vandestadsarchitectpergemeentekanverschillen.Ditbleekookuitervaringen

vananderestadsarchitecten.Deopdrachtgeveriseenbepalendefactor.

Hieraanvoorafgaandishetdanessentieelomvanelkaartewetenhoejerol

geformuleerdis.Overhetalgemeenwordtderolvandestadsarchitectbe-

schouwdalseenstillekrachtdieverbandenlegt,contextbiedt.Watverwacht

depolitiekenhoekuneenstadsarchitecthierhetmeesteffectiefopreage-

ren?Ookmaakthetuitofeenstadsarchitectdoorderaadofdoorhetcollege

wordtaangesteld.Omdeambitiesvoordestadwaartekunnenmakenmoet

eenstadsarchitecthetvertrouwenhebbenvanzowelderaadalshetcollege,

ookalshunbelangentegengesteldzijn.Omdatvoorelkaartekrijgen,isgezag

eenbelangrijkefactor.

Onafhankelijk of niet?

Staateenstadsarchitectbinnenofbuitendegemeente?Heefthijwelofgeenarchitectenbureaubinnendegemeente?Inhoeverrewordjeonafhankelijk-

heidalsexternegewaarborgd?InGroningenzijndestadsbouwmeesterNiek

VerdonkenTjerkRuimschotel(supervisorstedenbouw)aangewezenalshet

‘kwaliteitsgeweten’vandestad.VoorWybeNautageldtdathijaljarenpro-

jectleiderwasbinnendegemeentevoorhijsolliciteerdeopdefunctievan

kwaliteitsbewaker.Hijbeschiktealoverveelkennisvandeambtelijkeorgani-

satieengenoothijhetvertrouwenvandestedelijkeontwerpdienstenenan-

dereafdelingen.Juistomdathijzelfaljarenlangbinnendegemeentewerk-

zaamis,isdefunctieverankerdtotdiepindegemeentelijkeorganisatie.

NouddeVreezekomtvanbuitenAmersfoort,vanbuitendeambtelijke

organisatieenheeftergeenarchitectenbureau.Zijnwerkplekisnuophet

stadhuis.MaxvanAerschotwoontenwerktinHaarlem,waarookzijnbureau

gevestigdis.MaxvanAerschotgeeftaandathijzijnonafhankelijkheidvoorop

stelt.Hijvindthetbelangrijkdatjealsstadsarchitectafstandneemt.‘Jemoet

onafhankelijkjeopdrachtgeverkunnenadviseren’.



77

Het werkterrein van de stadsarchitect

Wanneerdeopgavenenderolvandestadsarchitect–voordezeeerstebijeen-

komst-voldoendeverkendzijn,blijftdehamvraagover:watishetwerkveld

vandestadsarchitectenwaarligtdegrens?Watkanhijtoevoegeninlange

termijnprojecten,waaropkanhijfocussen,waarligtzijnambitieenwatkanhijbijdragenaandetoekomstvandestad?Welkeinstrumenten(structuur-

visies,welstandscommissies,supervisoren,etc.etc.moethijvooralinzettenén

naarzijnhandzetten?Hoe?Wat/welkeontwikkelingenmoethijagenderen?

Lokaal of regionaal?

Opdrachtgeverenopgavezijnveranderd.Deopdrachtgeverisnietmeeréén

persoonofééninstelling,maarmeestaleeningewikkeldeconstructievan

verschillendepartijen.Daarnaastzijnookdeopgavencomplexergeworden.

Stadsarchitectenwordenhiermeegeconfronteerd.Watkaneenstadsarchitect

betekenenvooromvangrijkelokaleopgavenenwaarligtdegrens?Wordtvan

destadsarchitectverwachtzichtebeperkentotadviesopruimtelijke

ontwikkelingvandestad?Alsbelangrijkegroothedenomindegatentehouden,

wordenonderanderegenoemd:contextscheppen,continuïteitbewaken,

inhoudensamenhanggaanbovenstijl.Gaathetindiezinalleenomgroot-

schaligeprojectendieeenlangeperiodevoorrealiseringkennen?Eenexternestadsarchitectisoverhetalgemeenvooreenkorteperiodeaangesteld.

Realisatievanconcreteprojectenondereigensupervisiezullennauwelijks

voorkomen.Ligthierineenverschilmetderolvaneenstadsarchitectdieintern

werkzaamis?Krijgthij/zijdezelfdetakentoebedeeldalseenexterneadviseur?

Welke rol kan een stadsarchitect spelen in het creëren van samenhang in de stad?

InHaarlemwordtgewerktaande(gebieds)ontwikkelingvandeoostelijke

radiaal(inclusiefspoorzone).TegelijkertijdwerktAmsterdamaandeWest

radiaal.Zoontmoetenbeidegemeentenelkaar.InditkadersteltMaxvan

Aerschothetoverbruggenvandegrenzenvanjestadvanbelang.Voorde

kwaliteitvanstadenregiomoetenerplanologischeverbandengelegd

worden.Samenhangkanooktotstandwordengebrachtdoorlokaleprojecten

ineenlogischverbandtenopzichtevanelkaarteontwikkelen,zoalsNoudde

VreezenudoetindebinnenstadvanAmersfoort.Datiseenlokalerebenadering

vandeopgaveopstadsniveaudaninHaarlem.



78

Instrumenten

Welkerolkaneenstadsarchitectspelenbijhetformulerenvantoekomstig

beleid?Lokaleoverhedenhebbenstructuurvisies,waarindefocusheelver-

schillendkanzijn.ZostaatindegemeenteAssendevraagnaardeidentiteit

centraal.Welkimagoambieertdegemeente?OokdegemeenteZwijndrechtwordtmetdezevraaggeconfronteerd.Isheteendorpofisheteenstad?

Enwelkeafsprakenmaakjemetaangrenzendegemeenten?Degemeente

HengelowerktaaneenHoogbouwnota.Watkandestadsarchitecthierin

betekenen?Welkerolkandestadsarchitectspelenbijhetformulerenvan

beleidsnota’s.Enwaarstoptdebeleidsopgave?

Totslot:Alsjealsstadsarchitectgevraagdwordtadviestegevenopde

toekomstigeontwikkelingvandestad.Iserdaneenrolweggelegdomtentij-

devandekredietcrisistochplannenvandegrondtekrijgen?

Opdrachtgever gezocht: blinde vlekken in de stad

Hetgezelschapvanstadsarchitectensteltvastdatéénopgaveheelspeciek

totdetakenvandestadsarchitectbehoort:hetbenoemenvanblindevlekken,

plekkenindestadwaarvoorniemandzichverantwoordelijkvoorvoeltofver-

antwoordelijkvooris.



79



Colofon

Stadsarchitectenenstadsbouwmeesters,onafhankelijkeadviseurs

vangemeentebesturenoverruimtelijkekwaliteitiseenuitgavevan

NouddeVreeze(stadsarchitectAmersfoort)enMaxvanAerschot

(stadsbouwmeesterHaarlem).

Samenstelling, redactie en productieArchitectuurLokaal(Indiravan‘tKlooster,

MaaikevanBeusekom)

Met medewerking van

AtelierRijksbouwmeester

Met dank aan

PaulvanderGrinten,MartinHagreis,DonaldLambert,

MarinusOostenbrinkenJoopSlangen

Vormgeving

CO3,WolteraNiemeijer

Uitgave

NouddeVreeze(stadsarchitectAmersfoort)enMaxvanAerschot

(stadsbouwmeesterHaarlem)i.s.m.ArchitectuurLokaal,mei2010

Oplage

1500

ISBN

ISBN978-90-809370-7-9

Met nanciële bijdrage van

gemeenteAlphenaandenRijn

gemeenteAssengemeenteDenHaag

gemeenteSneek

Nietallerechthebbendenvandegebruikteillustratieskonden

wordenachterhaald.Belanghebbendenwordtverzochtcontact

optenemenmetArchitectuurLokaal.

Nietsuitdezeuitgavemagwordengereproduceerd,opwelkewijze

danook,zondertoestemmingvandeuitgever.

ArchitectuurLokaal

TussendeBogen18

1013JBAmsterdamT020-5304000

[email protected]

www.arch-lokaal.nl





Documents

Stadsarchitecten en stadsbouwmeesters