Əsrin kontraktının 14-cü ili və neft-qaz sənayesində şəffaflıq

təşəbbüsü

Qubad Ibadoğlu,

İctimai Birliklərin “Mədən sənayesində şəffaflığın artırılması” Koalisiyası

19 sentyabr 2008-ci il, Bakı Kaspian Plaza

Mündəricat1. Neft iqtisadiyyatda;2. İctimai rəy nə deyir;3. Vətəndaş cəmiyyətinin narahatçılıqları:

I. Neft gəlirlərinin yerləşdirilməsi üçün mümkün təhlükələr;

II.II. Şirkətlərin fərdi hesabatlılığa keçməməsinin Şirkətlərin fərdi hesabatlılığa keçməməsinin fəsadları;fəsadları;

III.III. Mənfəətin bölüşdürülməsi sxemində Mənfəətin bölüşdürülməsi sxemində ziddiyyətlı məqamların aşkarlanması.ziddiyyətlı məqamların aşkarlanması.

Neft hasilatının həcmi (milyon tonla)

2000

14

2002

15,3

2003

15,4

2004

15,5

2005

22,2

2006

32,3

2007

41,7

2008 2009 2010 2011

Cəmi hasilat,

Mln. ton

52.131 61.011 63.395 62.804

ABƏŞ 43.381 52.311 54.745 54.204

ARDNŞ 8.750 8.700 8.650 8.600

2008/11-ci illərdə neft hasilatı

Mənbə: İqtisadi İnkişaf Nazirliyi

2010-2020- tendensiya hara gedir?

• 2010-cu ildən sonra ölkədə ”qara qızıl"ın istehsalı aşağı düşəcək.

• Əgər Azərbaycanda 2009-cu ildə 420, 2010-cu ildə 450, növbəti ildə 410 milyon barrel neft hasilatı gözlənilirsə, bu göstərici 2015-ci ildə 250, 2020-ci ildə isə 110 milyon barrelədək azalacaq.

Gəlirlərin həcmi, mlrd. mаnаtlа

 

2005 2006 2007

Cəmi gəlirlər 2.736 3.676 5. 914

Cəmi xərclər 2.617 3. 673 5.748

İllər 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Neft Fondunun gəlirləri (mln. AZN)

222 294,8 363,98 322,86 660 985,9 1886,2 10 144,7

Neft Fondunun xərcləri (mln. AZN)

0,812 86,8 236,02 147,24 233 981,3 1061,2 4, 380 8

Azərbaycanda neft hasilatı

Azerbaijan Oil Production

-

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

90,000

Millio

n T

on

s

Old Oil Early Oil ACG Phase 1 ACG Phase 2 ACG Phase 3 Shah Deniz Condensate New Oil

Neft amili son 3 ilin iqtisadiyyatında (faizlə)

58,860,3

50,5

80,6

0102030405060708090

100

ÜDM Dövlətbüdcəsi

İnvestisiyalar İxrac

2005

2006

2007

Norveç Krallığının Azərbaycandakı böyük elçısının maliyyələşdirdiyi

layihə çərçivəsində 500 respondent arasında aparılmış sorğu nə

göstərir?

Neft gəlirləri barədə informasiya əldə etmək imkanları

12,48%

66,56%

15,76%

5,2%Kifayət qədər məlumatəldə edirlər

Qismən məlumat əldəedirlər

Məlumat əldə edəbilmirlər

Bu prosesləmaraqlanmırlar

Məlumatların əldə edildiyi mənbələr

95,83%

4,16%

4,16%

4,16%

8,28%

12,4%

Televiziya vasitəsilə

Radiodan

Qeyri rəsmi strukturlarınaçıqlamasından

Əhali neft gəlirlərinin təsirini öz həyatlarında hiss edirmi?

• Respondentlərin yalnız 33,28% -nin bu suala verdiyi cavabdan bu prosesin onlarin həyatlarina bu və digər formada, az və ya çox təsir etdiyi məlum olur. Onların 16,64 %-i bu suala bir mənalı olaraq müsbət cavab verərək, təsirin əhəmiyyətli oldugunu əminliklə bildirmişlər. Digər 16,64 %-i isə bu təsirin çox cüzi olduğunu bildirmişlər. Rəyi soruşulanların 55,08% neftdən gəlir əldə olunmasını, gəlirlərinin ölkəyə daxil olmasını və ölkədaxilində istifadə olunmasını yalnız ölkədə gedən tikintilərdən hiss edrlər, 12,48 %-i isə ümumiyyətlə nə ölkənin neft ölkəsin olmasını, nə ondan gələn gəlirləri, nə də bu gəlirlərin kimə, nəyə, haraya xərclənməsini hiss etmədiyini bildirmişdir.

Neft gəlirləri nə qədər səmərəli xərclənir?

• Respondentlərin 8,3 % -i hesab edir ki, neft gəlirlərinin xərclənməsi səmərəli həyata keçirilir. 41,6 %-ni bu proses qismən qane edir və hesab edirlər ki, gəlirləri daha səmərəli istifadə etmək olar. Sorğu iştirakçılarının 24,96 %-i isə neft gəlirlərinin idarə olunmasından tamamilə narazı qaldıqlarını bildirib, 21,8 % -nin bu barədə məlumati yoxdur və 4,16 %-i isə ümumiyyətlə bu barədə düşünmür və maraqlanmır.

Neft gəlirlərinin idarə olunmasını kimə etibar etmək lazımdır?

• Rəyi soruşulanların 87,36 %-i bu proseslərin yalnız rəsmi strukturlar tərəfindən idarə olunmasını istəyir. Onlardan da 45,76 %-i yalnız Prezindentə inanır. Sorğu iştirakçılarının 29,12 %-i bu məsuliyyətli işin Neft Fonduna, 12,48 %-i Parlamentə, 12,48 %-i hökümətə tapşırılmasını məqsədəuyğun hesab edir.

• Diqqqəti çəkən məqam isə respondentlərin 8,32 %-nin bu işin QHT-lərə, 4,16 %-nin isə siyasi partiyalara etibar etməsidir.

Koalisiyanın 2008-ci il üçün Fəaliyyət Proqramı

• Neft şirkətlərinin şəffaflıq və hesabatlılığının qiymətləndirməsi sisteminin yaradılması və ekspert qiymətləndirilməsinin təşkili;

• Şirkətlərin fərdi hesabatlığa keçidi üzrə vəkillik işinin təşkili;

• Neft Fondu haqqında qanun layihəsinin hazırlanması və populyarlaşması;

• Neft gəlirlərinin idarəedilməsinin səmərəliliyinin artırılmasına tövsiyyələr;

• Qeyri-neft və qeyri-qaz təbii ehtiyatları barədə təkliflərin hazırlanması;

• Azərbaycanda EİTİ qiymətləndirilməsi və hesabatın hazırlanması.

İctimai Birliklərin İctimai Birliklərin “Mədən Sən“Mədən Sənaayesində Şəffaflığın yesində Şəffaflığın

Artırılması”Artırılması”

Koalisiyasını narahat edən Koalisiyasını narahat edən məqamlar məqamlar

I. Dünya maliyyə böhranının təsirləri

• Bear Stearns

• Societe Generale

• Fannie Mae

• Freddie Mac

• Lehman Brothers

Neft pullarının yerləşdirildiyi regionlar

Regionlar Million USD Yekunda payı %

Avropa 1,473.49 44,57

Amerika 1,631 49,37

Asiya 138,09 4,18

Başqaları 62,25 1,88

Neft Fondunun maliyyə tərəfdaşları

• Barclays Bank Plc (UK) • BNP Paribas (France) • Deutsche Bank (Germany) • Dresdner Bank (Germany) • JP Morgan Bank (US) • HSBC (UK) • Royal Bank of Skotland (UK) • UBS AG (UK) • Hypovereinsbank AG (Germany)

Neft gəlirlərinin yerləşdirilməsi

• DNF investisiya portfelinin 75,5 faizini qiymətli kağızlarda yerləşdirib. Aprelin 1-nə olan məlumata görə, fondun qiymətli kağızlarda 2,5 milyard dollar həcmində vəsaiti var.

• 2008-ci il aprelin 1-nə olan məlumata görə, idarəetməyə 244,3 milyon dollar vəsait verilib. Dünya Bankı idarəedilən vəsaitlərin 45,1 faizini, ”Döyçe Asset Management" bankı DNF-nin idarəedilən vəsaitlərinin 34,45 faizini, “Klariden Leu” isə 20,45 faizini idarə edir. Göründüyü kimi, idarəedilən vəsaitlərin yarısına qədəri Dünya Bankının sərəncamındadır.

• DNF-nin illik gəliri 4 faizdən də aşağıdır. Bu, o deməkdir ki, qurum vəsaitləri xarici bazarda 4 faizdən aşağı olmaq şərtilə idarə edir.

II. Fərdi hesabatlığa keçidəşirkətlərin münasibəti

• Razı olan şirkətlər:

• 1) Middle east petroleum

• 2) Binagadi oil company

• 3) BP

• 4) Shell

• 5) Statoi-Hydro

Fərdi hesabatlığa keçidəşirkətlərin münasibəti

Bütün şirkətlər fərdi hesabatlarının açıqlanmasına razılıq verdiyitəqdirdə öz razılığını verəcəyini bildirmiş:

• 1) Hess (ACG) Limited

• 2) ARDNŞ

Hələlik dəqiq cavabını bildirməmişdir:

• 1) Lukoil

Fərdi hesabatlığa keçidəşirkətlərin münasibəti

Razı olmayan şirkətlər:• 1) Karasu operating company• 2) Petro-HongKong-Pirsaat Oil Limited• 3) Azgerneft• 4) Commonwealth• 5) Itochu oil exploration (Azerbaijan) Inc.• 6) ExxonMobil• 7) Devon• 8) Chevron• 9) Total• 10) Rafi Oil FZE• 11) Shirvan Oil• 12) Anshad petrol• 13) Apşeron  Operating 

III. Mənfəət neftinin bölüşdürülməsi sxemi

Azərbaycan dövlətinin payı, faizlə

Podratçının payı, faizlə

30 70

55 45

80 20

Yuxarıdakı sxemə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının mənfəət neftindəki payı 2003-2007-ci illərdə 30 %, 2008-ci ilin birinci rübündə 55 % və ikinci rübündə 80 % təşkil edir.

№ dnf\5\1 -929 13 avqust 2008

Zero balance dateƏməliyyat xərcləri Kapital xərcləri Ümumi xərcləri

1995 140

1996 416

1997 619

1998 131 467 598

1999 107 212 319

2000 91 158 249

2001 81 248 329

2002 88 1172 1260

2003 90 2104 2194

2004 90 2491 2781

2005 154 2711 2865

2006 234 2477 2711

2007 445 2822 3267

2008 (proqnoz) 611 1926 2537

Yekun 2122 16788 20285

140

416619

131

467

598

107

212319

91

158249

81

248

329

88

11721260

90

2104

2194

90

2491

2781

154

2711

2865

234

2477

2711

396

2569

2965

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007(proqnoz)

ABƏŞ-in 1995-2007-ci illərdə xərcləri (milyon $)

Əməliyyatxərcləri

Kapitalxərcləri

Ümumixərlər

Neft sektoruna xərcləmələr

2004-2007-ci illərdə valyuta hasilatı və Azərbaycana düşən pay

 

Mənfəət neftinin satışından gələn

gəlirlər

Mənfəət neftinin satışından gələn

gəlirlər (naturada),mln bar

AIOC-nin neft ixracı (mln bar)

Capex+opexmln $

Neft ixracatından Azərbaycana

naturada düşən pay

(%-lə)

20071675 mln. AZN

$1970 mln30,349 217,2 3267 13,9

2006896,6 mln. AZN

$1005,4 mln19,03 155,1 2711 12,3

2005542,6 mln. AZN

$579,9 mln14,3 97,6 2865 14,6

2004258,9 mln. AZN

$263,8 mln6,7 50,6 2781 13,2

2003173,8 mln. AZN

$176,9 mln6,6 47,3 2194 13,9

TƏŞƏKKÜR EDİRİK!

Bakı, Azərbaycan AZ1065Cəfər Cabbarlı küç. 44,

Kaspian Plaza 3, 9-cu mərtəbəTelefon: (+99412) 437 13 20Faks: (+99412) 437 32 40

web-site: www.eiti-az.orge-mail: office@eiti-az.org