SPORT I ZDRAVLJEsportizdravlje.rs.ba/files/Godina XII, broj 2/1_SPORT_I_ZDRAVLJE_2_sr... · U Švedskoj, visokoobrazovni program iz sportskog menadžmenta koji nudi Švedska škola

SPORT I ZDRAVLJE NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

Vol. XII, No. 2. 2017. ISSN 1840-152X www.sportizdravlje.rs.ba

SPORT I ZDRAVLJE

NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI FIZIČKOG VASPITANJA I

SPORTA

Godina XII, Broj 2, 2017. ISSN 1840-152X

www.sportizdravlje.rs.ba

http://www.sportizdravlje.rs.ba/

2

Redakcijski odbor Recenzentski odbor 2

1. Danko Pržulj (I. Sarajevo, BiH) 2. Slobodan Stojiljković (Niš, Srbija) 3. Nenad Suzić (Banja Luka, BiH) 4. Milovan Bratić (Niš, Srbija) 5. Radivoj Radosav (Novi Sad, Srbija) 6. Milivoje Karalejić (Beograd, Srbija) 7. Raviojla Pavlić-Mandić (Sarajevo, BiH) 8. Radivoje Krsmanović (I. Sarajevo, BiH) 9. Martin Pupiš (Banska Bystrica, Slovačka) 10. Radoslav Bubanj (Niš, Srbija) 11. Milentije Branković (Niš, Srbija) 12. Vladimir Koprivica (Beograd, Srbija) 13. Srboljub Popović (Beograd, Srbija) 14. Cvijeta Krsmanović (I. Sarajevo, BiH) 15. Branimir Mikić (Tuzla, BiH) 16. Jordan Donev (Sofija, Bugarska) 17. Radovan Čokorilo (Novi Sad, Srbija) 18. Milena Mikalački (Novi Sad, Srbija) 19. Rajko Kuljić (Novi Sad, Srbija) 20. Veselin Jovović (Nikšić, Cma Gora) 21. Dragan Popović (Leposavić, Srbija) 22. Izet Rađo (Sarajevo, BiH) 23. Simo Vuković (Banja Luka, BiH) 24. Slaviša Đurđević (Beograd, Srbija) 25. Darko Kalajdžić (Novi Sad, Srbija) 26. Nenad Lalić (I. Sarajevo, BiH) 27. Dragoslav Jakonić (Novi Sad, Srbija)

1. Dragoslav Jakonić (Novi Sad, Srbija) 2. Danko Pržulj (I. Sarajevo, BiH) 3. Dobrica Živković (Niš, Srbija) 4. Đorđe Nićin (Beograd, Srbija) 5. Izet Rađo (Sarajevo, BiH) 6. Jordan Donev (Sofija, Bugarska) 7. Veselin Jovović (Nikšić, Crna Gora) 8. Vladimir Koprivica (Beograd, Srbija) 9. Branimir Mikić (Tuzla, BiH) 10. Muriz Hadžikadunić (Sarajevo, BiH) 11. Darko Kalajdžić (Novi Sad, Srbija) 12. Martin Pupiš (Banska Bystrica, Slovačka) 13. Slobodan Stojiljković (Niš, Srbija) 14. Milentije Branković (Niš, Srbija) 15. Milovan Bratić (Niš, Srbija) 16. Radivoje Krsmanović (I. Sarajevo, BiH) 17. Nenad Suzić (Banja Luka, BiH) 18. Goran Kasum (Beograd, Srbija) 19. Goran Bošnjak (Banja Luka, BiH) 20. Ratko Stanković (Niš, Srbija) 21. Cvijeta Krsmanović (I. Sarajevo, BiH) 22. Radoslav Bubanj (Niš, Srbija) 23. Milivoje Karalejić (Beograd, Srbija) 24. Slaviša Đurđević (Beograd, Srbija) 25. Srboljub Popović (Beograd, Srbija) 26. Veroljub Stanković (Leposavić, Srbija) 27. Tomislav Okičić (Niš, Srbija)

SPORT I ZDRAVLJE NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI

FIZIČKOG VASPITANJA I SPORTA

Izdavač: Univerzitet u Istočnom Sarajevu

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Glavni i odgovorni urednik: dr Borislav Cicović, vanredni profesor

Adresa uredništva: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu

Stambulčić bb, 71420 Pale, Bosna i Hercegovina tel/fax: 00387 (0)57 226 836 e-mail: [email protected]

Urednik u redakciji: dr Milomir Trivun, vanredni profesor Sekretar redakcije: dr Nenad Lalić, vanredni profesor

Prevod na engleski: Slavica Jevtović (str. 35-42) Naslovna: Nemanja Majdov, Svjetski prvak u 2017 (Budimpešta-Mađarska)

Naslovnu uredio: mr Bojan Bjelica Tiraž: 300

Štampa: COMESGRAFIKA Banja Luka

UDC 796.011/797(05)

mailto:[email protected]

S P O R T I Z D R A V L J E

ISSN 1840-152X Pale, 2017. godina 12, broj 2: str. 5-82 UDC 796

3

SADRŽAJ 2017/2 Pregledni rad Branislav Crnogorac, N. Jonas Ohrberg, Maja Zelihić DOI: 10.7251/SIZ0217005C ISHODI UČENJA STUDENATA U KOLEGIJU O BORILAČKIM VJEŠTINAMA U DIPLOMSKIM PROGRAMIMA IZ SPORTSKOG MENADŽMENTA: PRIKAZ NAČINA RAZVOJA, PRILAGOĐAVANJA I PROCJENE ISHODA UČENJA U KOLEGIJIMA O BORILAČKIM VJEŠTINAMA ........................................................................................................ 5 Orginalni naučni rad Dejan Čokorilo DOI: 10.7251/SIZ0217013C RAZLIKE U ISPOLJAVANJU MAKSIMALNOG MOMENTA SILE NATKOLENE MUSKULATURE PRI RAZLIČITIM UGAONIM BRZINAMA KOD KARATISTA ................... 13 Stručni rad Dejan Ćerimidžić DOI: 10.7251/SIZ0217023C RAZLIKE U MOTORIČKIM SPOSOBNOSTIMA KOŠARKAŠA I FUDBALERA KADETSKE SELEKCIJE ......................................................................................... 23 Stručni rad Dejan Gojković, Dušan Mićović DOI: 10.7251/SIZ0217029G KVANTATIVNE PROMJENE ANTROPOLOŠKIH DIMENZIJA POD UTICAJEM MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA KOD SPORTISTA ........................................................... 29 Orginalni naučni rad Bojan Guzina, Milomir Trivun, Miloslav Marković DOI: 10.7251/SIZ0217035G UPOREDNA ANALIZA MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI UČENIKA PRVIH RAZREDA SREDNJIH ŠKOLA PRIMJENOM EURO FIT BATERIJE TESTOVA ......................................... 35 Orginalni naučni rad Dušan Mićović DOI: 10.7251/SIZ0217044M EFEKTI PROGRAMA SPRINTERSKE BRZINE U REDOVNOJ NASTAVI FIZIČKOG VASPITANJA NA NEKE MOTORIČKE I FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI ........................... 44 Pregledni rad Nenad Nikolić, Pandurević Milan DOI: 10.7251/SIZ0217050N UTICAJ FIZIČKE AKTIVNOSTI NA REDUKCIJU TELESNE MASE KOD DECE UZRASTA OD 10 GODINA ............................................................................ 50

S P O R T I Z D R A V L J E

ISSN 1840-152X Pale, 2017. godina 12, broj 2: str. 5-82 UDC 796

4

Pregledni rad N. Jonas Ohrberg, Branislav Crnogorac, Maja Zelihić DOI: 10.7251/SIZ0217056O TEORIJA, ISTRAŽIVANJE I PRAKSA U SPORTSKOM MENADŽMENTU: SPORTSKI MENADŽMENT KAO PROJEKTNI MENADŽMENT U NASTAVI IZ BORILAČKIH VJEŠTINA ......................................................................................... 56 Naučna kritika, polemika Ljubomir Subotić, Dejan Ćeremidžić DOI: 10.7251/SIZ0217062S POVEZANOST SITUACIONE EFIKASNOSTI U KOŠARCI SA PLASMANOM REPREZENACIJA UČESNICA NA EVROPSKOM PRVENSTVU 2017 ...................................... 62 Stručni rad Ognjen Šarović DOI: 10.7251/SIZ0217068S DOPUNSKE VJEŽBE ZA RAZVOJ MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI MLADIH KARATISTA .. 68 Pregledni rad Slavko Ždrale, Biljana Mrđa DOI: 10.7251/SIZ0217077Z POVREDA RAMENOG ZGLOBA U SPORTRU SA POSEBNIM OSVRTOM NA HUMEROSKAPULARNU LUKSACIJU .......................................................................................... 77 Upustvo za autore ........................................................................................................................................... 81

Pregledni rad SPORT I ZDRAVLJE XII (2017) 2: 5-12

5

1 Branislav Crnogorac , 2N. Jonas Ohrberg, 3 Maja Zelihic 1 prof. dr Univerzitet u Travniku Aleja Konzula 5 ,Travnik, 72270 Bosna i Hercegovina 2PhD, Docent Forbesova poslovna i tehnološka škola Univerziteta u Ashfordu 8620 Spectrum Center Blvd San Diego, CA 92128 SAD 3 PhD Docent Forbesova poslovna i tehnološka škola Univerziteta u Ashfordu UDK:796.8:005 DOI: 10.7251/SIZ0217005C

ISHODI UČENJA STUDENATA U KOLEGIJU O BORILAČKIM VJEŠTINAMA U DIPLOMSKIM PROGRAMIMA IZ SPORTSKOG MENADŽMENTA:

PRIKAZ NAČINA RAZVOJA, PRILAGOĐAVANJA I PROCJENE ISHODA UČENJA U KOLEGIJIMA O BORILAČKIM VJEŠTINAMA

Sažetak Ishodi učenja kolegija iz borilačkih vještina koji su odgovarajući po sadržaju i prikladno razvijeni su osnova za jasne i relevantne kolegije iz sportskog menadžmenta u visokom obrazovanju. Razvoj ishoda učenja kolegija iz sportskog menadžmenta je strukturno određen i specifičan proces koji će poboljšati znanje studenta. Predloženi razvoj ishoda učenja kolegija iz sportskog menadžmenta ima uporište u 1) prepoznavanju određenih vještina i kompetencija u sportskom menadžmentu 2) sadržaju kolegija kojim se pruža podrška vještinama i kompetencijama 3) utvrđivanju stepena složenosti sadržaja kolegija iz sportskog menadžmenta na osnovu Bloomove taksonomije i aktivnih glagola, i 4) akademskoj saradnji kojom se osigurava relevantnost, tačnost i mjerljivost ishoda. Ključne riječi: sportski menadžment, ishodi učenja kolegija iz borilačkih vještina, razvoj kolegija, znanje studenata, kolegiji iz sportskog menadžmenta UVOD Znanje studenta je sve više predmet rasprave u raznim akademskim disciplinama, na Univerzitetima i u obrazovnim agencijama. Povećani fokus na znanje studenta će primorati nastavno osoblje i predavače da razviju, implementiraju i ponude akademski postojane visokoobrazovne programe koji se fokusiraju na specifično znanje studenata u pripremi za tržište rada. Očigledno je da je znanje studenata relevantno u svim akademskim disciplinama; međutim, akademska zajednica sportskog menadžmenta ima mogućnost da postane vodeća u naglašavaju razvoja uspješnih kolegija iz sportskog menadžmenta zasnovanih na specifičnim i mjerljivim ishodima učenja kolegija. METODE RADA SA DISKUSIJOM Cilj ovog rada je da naglasi važnost, relevantnost i razvoj kolegija iz borilačkih vještina u kolegijima iz sportskog menadžmenta. Uz to, u sklopu ove diskusije će se razmatrati i veza između pripremanja studenta, sadržaja kolegija i ishoda učenja kolegija. Studentsko učenje i borilačke vještine kursa ishoda učenja u visokom obrazovanju Peterson, Wittstrom, i Smith (2011) tvrde da su tačno određeni ciljevi učenja kolegija i efektnost kolegija ključne komponente za poboljšanje znanja studenata. Znanje studenata se zasniva na faktorima kao što su prepoznatljive vještine, kompetencije, ishodi učenja i sadržaj kolegija. Nadalje, ti faktori su međusobno zavisni i moraju se uskladiti kako bi doprinijeli znanju studenata koje se tiče sadržaja kolegija (Peterson, Wittstrom, i Smith, 2011). Hammer (2007) navodi slične zaključke i tvrdi da postoji snažna korelacija između ishoda kolegija, mjerenja kompetencija studenata i znanja studenata.

PREGLEDNI RAD


6

Whetten (2007) opisuje važnost znanja studenata putem specifičnih ishoda učenja koji prepoznaju elemente, koncepte, prakse i temu koja se izučava u kolegiju (Whetten, 2007). Ovo nije nasumičan proces, nego detaljan i svrsishodan pokušaj da se odrede i definišu precizni ishodi učenja. Fajardo (2011) dodaje da, „Željeni ishodi učenja se izražavaju u odnosu na kompetencije i vještine koje se mogu primijeniti i procijeniti“ (str. 18). McNaught, Lam, i Cheng (2012) zaključuju i predlažu da znanje studenata u visokom obrazovanju treba podrazumijevati fokus na učenje zasnovano ja ishodima, što podrazumijeva tačno određeno znanje i sposobnosti. Nadalje, Galbraith, Merrill, i Kline (2011) navode da bi Univerziteti trebali iskazati veći interes za kvalitet znanja, ishode učenja i prikladnu procjenu ishoda učenja.

Znanje studenata i ishodi učenja kolegija iz borilačkih vještina u sportskom menadžmentu Iako nedostaje literature o ishodima učenja kolegija iz borilačkih vještina, postoji nekoliko akademskih radova. Mondello, Andrew, Todd, i Mahony (2008) tvrde da kolegiji iz sportskog menadžmenta i nastavni planovi moraju pripremiti studente za različita zanimanja u tom području. Fletcher, Dunn i Prince (2009) navode da prepoznate vještine i kompetencije za određeno zanimanje ili u području u menadžmentu događaja treba predstavljati osnovu za razvoj nastavnih planova u visokoškolskim ustanovama. Pierce, Petersen, i Meadows (2011) zaključuju i tvrde da su fakulteti i institucije za visoko obrazovanje koje nude obrazovanje iz sportskog menadžmenta odgovorni da učesnike u programu poduče traženim kompetencijama u zanimanju na osnovu relevantnih razvoja u nastavi i ocjenjivanju iz borilačkih vještina. Cheng, Fang, Liao i Lin (2013) naglašavaju važnost znanja studenata, sadržaja nastavnog plana i relevantnih kompetencija u polju sportskog menadžmenta. Cheng et al. (2013) također navode,

Iz ove studije, otkrili smo da bi predavači trebali prilagoditi literaturu i metode poboljšavanja osnovnog znanja i vještina studenata. Kako bi studente iz područja Sporta i slobodnih aktivnosti učinili konkurentnim, predavači treba da češće raspravljaju i komuniciraju s industrijom (Cheng et al., 2013, str. 70).

Barcelona i Ross (2004) analiziraju važnost sadržaja kolegija, nastavnog plana i pripremanja studenata za zanimanja u sportskom menadžmentu. Navodi se da mora postojati veza između razvoja kolegija, predstavljanja kolegija, nastavnog plana i znanja studenata i kompetencija koje su potrebne za karijeru (Barcelona i Ross, 2004). Razvoj ishoda učenja kolegija iz borilačkih vještina u sportskom menadžmentu

Razvoj ishoda učenja kolegija podrazumijeva nekoliko elemenata. Kako bismo odredili osnovni smjer i svrhu ishoda učenja kolegija iz borilačkih vještina, osoblje mora postaviti određena pitanja. U ta pitanja spadaju, 1) Koliko ishoda učenja treba da se ostvari po kolegiju? 2) Kako će se mjeriti ishodi učenja kolegija? 3) Koja vrsta procjene će se primjenjivati na znanje studenata? 4) Kako će sadržaj ishoda učenja predstaviti ono što student treba da nauči? 5) Kako će se ishodi učenja kolegija prilagoditi metodama učenja, praksama podučavanja i resursima koji će se koristiti za podučavanje kolegija? Odgovori na ta pitanja se razlikuju u od institucije do institucije.

Ishodi učenja kolegija iz borilačkih vještinama definišu strukturu i sadržaj nastavnog plana. Nadalje, nastavni plan je u skladu sa zahtjevima određenih poslovnih vještina i kriterijima u polju sportskog menadžmenta. Kao bi se pozabavili pitanjima znanja studenata, ishoda učenja kolegija, i pripremili studente za karijeru u tom polju, u nastavku će se govoriti o predloženom procesu za razvoj prikladnih ishoda učenja kolegija za kolegij iz sportskog menadžmenta. Driscoll i Wood (2007) predlažu da su ishodi učenja kolegija osnova za razvoj i planiranje kolegija. Jedan od


7

osnovnih elemenata u razvoju ishoda učenja kolegija podrazumijeva pitanje, Šta studenti treba da nauče i kako treba da se pripreme za zanimanje koje se odnosi na određene teme? To nije nasumičan proces, već specifičan pokušaj da se prepozna znanje, kompetencije i sposobnosti koje se odnose na zanimanje (Driscoll i Wood, 2007). Ti elementi se mogu prepoznati kroz pregled opisa poslova u sportskom menadžmentu, kriterija profesionalnih/akreditacijskih udruženja i prethodno objavljenih akademskih istraživanja.

Tokom analize ciljeva učenja kolegija iz borilačkih vještina i znanja studenata iz sportskog menadžmenta, korisno je pogledati ponudu univerzitetskog programa iz sportskog menadžmenta i sadržaj tema. Sljedeći pregled ponuda univerzitetskog programa iz sportskog menadžmenta nije iscrpan, već je po prirodi općenit kako bi se steklo razumijevanje šireg polja izučavanja te teme. U Švedskoj, visokoobrazovni program iz sportskog menadžmenta koji nudi Švedska škola za sport i zdravstvene nauke uključuje teme kao što su liderstvo, finansijski menadžment, pravni aspekti, mediji, etika, menadžment dešavanja, i društvena odgovornost (GIH Swedish School of Sport and Health Sciences, 2014). U Sjedinjenim Američkim Državama, Univerzitet u Michiganu u programu iz sportskog menadžmenta naglašava finansijski menadžment, marketing, upravljanje institucijama, pravne aspekte, metode istraživanja, etiku i organizacijsku strategiju i ponašanje (Univerzitet u Michiganu, 2014). U Ujedinjenom Kraljevstvu, Univerzitet Coventry u programu iz sportskog menadžmenta uključuje finansijski menadžment, rukovođenje sportskim organizacijama, marketing i sponzorstvo, ustanove i upravljanje dešavanjima, pravne aspekte sporta i medija (Univerzitet Coventry, 2014).

Europski univerzitet u Ženevi, Švicarskoj, nudi MBA program s naglaskom na sportski menadžment koji podrazumijeva tradicionalne kolegije iz poslovanja, ali uključuje i kolegije koji se odnose na sport, kao što je sportski marketing, upravljanje dešavanjima, finansijski menadžment, sponzorstvo i probleme u sportskom menadžmentu (Europski univerzitet, 2014). Univerzitet Deakin u Australiji omogućava program iz poslovno-sportskog menadžmenta koji se zasniva na kolegijima kao što su finansijski menadžment, upravljanje događajima, pravni aspekti sporta, liderstvo, marketing, društveni aspekti sporta i izvođenje u sportu (Univerzitet Deakin, 2014). Program iz sportskog menadžmenta koji nudi Univerzitet Hanyang u Koreji je inkluzivan i obuhvata veliki broj kolegija; međutim, opći smjer sadržaja naglašava finansijske i ekonomske elemente, sport i kulturu, rukovodstvo u sportu, upravljanje ustanovama i dešavanjima, sociologiju sporta, ponašanje u sportu i ponašanje potrošača, sportski biznis, i marketing (Univerzitet Hanyang, 2014). Opći trend u temama koje se obrađuju u raznim univerzitetskim programima se uglavnom svodi na sadržaj koji podrazumijeva finansijski menadžment i ekonomske elemente sporta, liderstva i upravljanja u sportu, pravne i etičke aspekte sporta, ustanova, i upravljanja dešavanjima, marketing i sponzorstvo, te socijalne/društvene elemente sporta. Teme i ponuda kolegija omogućuju uvid u sadržaj i kriterije kolegija pri razmatranju ciljeva kolegija iz sportskog menadžmenta.

Razvoj ishoda učenja kolegija: primjer Finansijski menadžment u sportu (naziv kolegija se može razlikovati) je kolegij koji se nudi diljem univerzitetskih programa koji se navode u prethodnom dijelu. Uz to, Mondello, Andrew, Todd, i Mahony (2008) tvrde da je finansijski menadžment u sportu važna komponenta u nastavi iz sportskog menadžmenta. Međutim, također se navodi da postoje različiti aspekti i viđenja u akademskoj zajednici o sadržaju i predstavljanju sadržaja iz finansijskog menadžmenta u sportskim kolegijima (Mondello et al., 2008). U nastavku ovog rada će se opisati primjer ishoda učenja kolegija iz finansijskog menadžmenta u sportu.


8

Čitalac treba da usvoji da su primjeri ishoda učenja kolegija za kolegije koji se navode u ovom djelu: 1) zasnovani na Bloomovoj taksonomiji znanja 2) odnose na dodiplomski, diplomski i doktorski studij, 3) zasnovani na sadržaju i temama koje se navode u radu koji su napisali Fried, Shapiro, i DeSchriver (2008). Ovaj sadržaj uključuje osnove finansijskog menadžmenta u sportu, kao što su principi finansijske analize, izgradnja kapitala, finansijsko upravljanje, profiti i finansijsko pokretanje. (Fried, Shapiro, i DeSchriver, 2008). Naglašava se da sadržaj koji su predstavili Fried, Shapiro, i DeSchriver (2008) možda neće odgovarati svačijoj percepciji ili zamisli o onome što bi trebalo biti uključeno u finansijski menadžment u sportskim kolegijima, tekst je samo vodič za potencijalni sadržaj. Uz to, neke institucije ne priznaju da tekst kolegija ili publikacije funkcioniše kao osnova za sadržaj u razvoju ishoda učenja kolegija; međutim, u svrhu pojednostavljivanja ove vježbe, uvode se na taj način.

Bloomova taksonomija znanja se predlaže kao efektno sredstvo razvoja i podrške procesu učenja studenata i ishodima učenja kolegija (Bloom, 1956; Driscoll i Wood, 2007; Hammer, 2007; Morgan et al., 2002; Whetten, 2007). Bloomove kategorije su; znanje, razumijevanje, primjena, analiza, sinteza, i evaluacija koje predstavljaju kognitivne vještine (Driscoll i Wood, 2007). Uz to, Bloomova taksonomija aktivnih glagola, koji podržavaju kategorije učenja, će omogućiti specifičnu primjenu kognitivnih vještina (Driscoll i Wood, 2007). Za Bloomovu taksonomiju aktivnih glagola, vidi Sliku 1. Stoga, aktivni glagoli, kad su uključeni u ishode učenja kolegija, predstavljaju setove kognitivnih vještina koje podržavaju Bloomove kategorije znanja. Kategorije, glagoli i ishodi učenja kolegija ukazuju na znanje studenta koje ima uporište u stepenu složenosti kolegija. (Hammer, 2007; Morgan et al., 2002). U suštini, od studenata se zahtijeva da iskoriste različite vrste kognitivnih vještina u ishodima učenja kolegija i kriterijima kolegija. Hammer (2007, str. 52) dodaje, „taksonomije omogućuju klasifikaciju kognitivnih (i drugih) ciljeva učenja, koji su u ovom slučaju kumulativni, uz niži stepen kognitivnih vještina kao što je podsjećanje na činjenice koje se usvajaju razumijevanjem, ekstrapolacija, primjena, i tako dalje.“

Slika 1. Bloomova taksonomija aktivnih

glagola

Definicije Znanje Razumijevanje Primjena Analiza Sinteza Evolucija

Bloomova definicija

Sjetiti se prethodno naučenih informacija

Iskazati razumijevanje činjenica.

Primijeniti znanje na stvarnu situaciju

Razložiti stavke ili ideje u jednostavnije dijelove i pronaći dokaze koji podržavaju generalizacije.

Sakupiti komponente ideja u novu cjelinu ili predložiti alternativna rješenja.

Stvoriti i odbraniti sudove zasnovane na internim dokazima ili eksternim kriterijima.


9

Glagoli Urediti Definisati Opisati Duplicirati Prepoznati Označiti Izlistati Upariti Zapamtiti Imenovati Poredati Naglasiti Prepoznati Povezati Podsjetiti Ponoviti Reproducirati Odabrati Izjaviti

Klasificirati Pretvoriti Odbraniti Opisati Raspraviti Izdvojiti Procijeniti Objasniti Izraziti Produžiti Generalizirati Dati primjer(e) Prepoznati Navesti Ukazati Locirati Parafrazirati Predvidjeti Prepoznati Prepisati Pregledati Odabrati Skratiti Prevesti

Primijeniti Promijeniti Odabrati Izračunati Pokazati Otkriti Prikazati Angažovati Ilustrovati Tumačiti Manipulisati Izmijeniti Upravljati Vježbati Predvidjeti Pripremiti Proizvesti Povezati Zakazati Pokazati Skicirati Riješiti Iskoristiti Napisati

Analizirati Pohvaliti Razložiti Izračunati

Kategorizirati Uporediti Suprotstaviti Kritikovati Prikazati dijagramom Razlučiti Diskriminirati Izdvojiti Ispitati Eksperimentirati Prepoznati Ilustrovati Ukazati Modelirati Naznačiti Naglasiti Sumnjati Povezati Odabrati Odvojiti Podijeliti Testirati

Urediti Sastaviti Kategorizirati Prikupiti Kombinovati Uskladiti Komponovati Izgraditi Izraditi Razviti Osmisliti Objasniti Formulisati Stvoriti Planirati Pripremiti Presložiti Rekonstruisati Povezati Prepoznati Pregledati Ponovo napisati Postaviti Skratiti Spojiti Ispričati Napisati

Pohvaliti Argumentovati Procijeniti Priložiti Odabrati Uporediti Zaključiti Suprotstaviti Odbraniti Opisati Diskriminirati Procijeniti Evaluirati Objasniti Prosuđivati Opravdati Tumačiti Povezati Predvidjeti Ocijeniti Odabrati Skratiti Podržati Vrednovati

Bloomova taksonomija aktivnih glagola (Ured za institucionalnu procjenu Univerziteta Clemson, 2014) Tokom razvijanja ishoda učenja kolegija iz borilačkih vještina, mogu se primijeniti aktivni glagoli koji se smatraju važnim za stepen složenosti određenog sadržaja kolegija i teme (Driscoll i Wood, 2007; Morgan et al., 2002). Primjena aktivnih glagola i stepen složenosti koji se dodjeljuju se mogu razlikovati od institucije do institucije; međutim, u svrhu ovog rada, 1) znanje, razumijevanje i primjena se odnose na dodiplomski stepen složenosti, 2) analiza i sinteza se odnose na diplomski stepen složenosti, i 3) sinteza i evaluacija se odnose na doktorski stepen složenosti. U nastavku se navode primjeri ishoda učenja uz primjenu aktivnih glagola za dodiplomski, diplomski i doktorski stepen finansijskog menadžmenta u sportskim kolegijima. Kolegiji na dodiplomskom stepenu

Aktivni glagoli koji se primjenjuju na ishode učenja kolegija na dodiplomskom stepenu se zasnivaju na stepenu složenosti znanja, razumijevanja i primjene. Primjer ishoda učenja kolegija 1.Opisati finansijske strukture, prakse i procese različitih oblika u sportskim organizacijama. 2.Raspraviti o finansijskim konceptima, sistemima, i izjavama koje se odnose na sportske organizacije. 3.Objasniti koncepte i prakse budžetiranja, finansijskog menadžmenta, inventara i upravljanja proizvodnjom u odnosu na menadžerske uloge u sportskim organizacijama. 4.Pružiti tumačenje oporezivanja, pravnih i etičkih pitanja koje su uključene u finansijski menadžment u sportskim organizacijama 5.Prepoznati trenutne finansijske trendove i pitanja s kojima se suočavaju menadžeri u sportskim organizacijama (Fried, Shapiro, i DeSchriver, 2008). Kolegij na diplomskom stepenu Aktivni glagoli koji se odnose na ishode učenja za ovaj kolegij na diplomskom stepenu se zasnivaju na stepenu složenosti analize i sinteze. Primjer ishoda učenja kolegija 1.Analizirati različite finansijske strukture, prakse i procese u sportskim organizacijama. 2.Ispitati finansijske koncepte, sisteme i izjave koje se odnose na sportske organizacije. 3.Uporediti koncepte i prakse budžetiranja, finansijskog menadžmenta, inventara i proizvodnje u odnosu na menadžerske uloge u sportskim organizacijama. 4.Analizirati porez, pravna i etička pitanja koja su uključena u finansijski menadžment u sportskim organizacijama


10

5.Klasifikovati trenutne finansijske trendove i pitanja s kojima se susreću menadžeri u sportskim organizacijama. (Fried, Shapiro i DeSchriver, 2008).

Kolegij na doktorskom stepenu Aktivni glagoli koji se odnose na ishode učenja za kolegij na doktorskom stepenu se zasnivaju na stepenu složenosti sinteze i evaluacije.

Primjer ishoda učenja kolegija 1.Izraditi različite finansijske strukture, prakse i procese u sportskim organizacijama. 2.Razviti finansijske koncepte, sisteme i izjave koje se odnose na sportske organizacije. 3.Procijeniti koncepte i prakse budžetiranja, finansijskog menadžmenta, inventara i proizvodnje u odnosu na menadžerske uloge u sportskim organizacijama. 4.Izvršiti evaluaciju poreza, pravnih i etičkih pitanja koja su uključena u finansijski menadžment u sportskim organizacijama 5.Uporediti trenutne finansijske trendove i pitanja s kojima se susreću menadžeri u sportskim organizacijama (Fried, Shapiro, i DeSchriver, 2008).

Ishodi učenja kolegija za kolegije na dodiplomskom, diplomskom i doktorskom stepenu se zasnivaju na istom sadržaju; međutim, stepen složenosti se razlikuje primjenom Bloomove taksonomije i aktivnih glagola. Aktivni glagoli i stepeni složenosti će od studenata zahtijevati primjenu različitih kognitivnih vještina; uz to, postoji i progresija primjene i korištenja aktivnih glagola. Stepen složenosti i očekivanja od sposobnosti studenata da primjene kognitivne vještine se povećavaju kako se razmjenjuju stepeni (Morgan et al., 2002). Očigledno je da su neki od aktivnih glagola slični po prirodi i specifični po definiciji; međutim, u odnosu na složenost svakog od stepena, svaki član nastavnog osoblja ima očekivanja koja se odnose na stepen izvođenja, što će utjecati na stvarnu ocjenu rada studenta. Drugim riječima, osoblje po vlastitom nahođenju utvrđuje stepen izvođenja studenta na osnovu aktivnih glagola. Izazovi u razvoju ishoda učenja kolegija iz borilačkih vještina Razvoj i pisanje ishoda je specifičan i svrsishodan proces. To predstavlja strukturno određen i proaktivan napor koji zahtijeva strukturu i usmjerenje povezano sa znanjem studenta. U razvoju ishoda učenja kolegija postoje izazovi. Ishodi učenja kolegija mogu biti previše generički po obimu, suviše sažeti po sadržaju, može biti previše ili nedovoljno ishoda, pristrasnost osoblja može utjecati na sadržaj, može biti nemoguće izmjeriti ishode, izvršene procjene mogu biti u neskladu sa svrhom ishoda, korištenje aktivnih glagola može biti standardizirano i nevezano za stepen složenosti (DeMeres, 2009; Hammer, 2007). Uslijed razlika između institucionalnih praksi i očekivanja, ne postoji jedinstven odgovor za sve te izazove. Driscoll i Wood (2007) upućuju da ne postoji jedinstven odgovor za tačan ili ispravan broj ishoda, kao ni sadržaj ili formu. Međutim, Morgan et al., (2002) predlažu da proces mora biti zasnovan na utvrđenim nastavnim praksama. Uz to, DeMeres (2009) tvrdi da je razvoj ishoda učenja zajednički napor i da zahtijeva uvid i procjenu više akademika kako bi se osigurao razvoj prikladnih ishoda. Driscoll i Wood (2007) zaključuju i navode da se ishodi kolegija utvrđuju putem udruženog napora i zahtijevaju opće razumijevanje svrhe, namjene i primjene ishoda. Kako bi se na ispravan način pristupilo izazovima koji se odnose na svrhu, relevantnost, tačnost i mjerljivost ishoda, autor ovog rada predlaže udruženi napor osoblja i administratora. Postavljanje i odgovaranje na sljedeća pitanja u grupi nastavnika će omogućiti pozitivan diskurs o razvoju i korištenju ishoda učenja kolegija. 1) Da li postoji dovoljno ili previše ishoda? 2) Jesmo li odredili kako će se izmjeriti ishodi učenja za kolegij? 3) Da li je utvrđen odgovarajuća procjena znanja studenata? 4) Da li sadržaj ishoda učenja kolegija predstavlja ono što studenti treba da nauče?


11

5) Da li su metode obuke, nastavne prakse i resursi u skladu s i da li podržavaju namjenu i svrhu ishoda učenja kolegija?

ZAKLJUČAK Osoblje i nastavnici u sportskom menadžmentu su odgovorni za razvoj, implementaciju i

ponudu akademski jasnih programa koji se fokusiraju na specifična znanja studenata u pripremi za tržište rada. U ovaj proces je uključen razvoj i primjena ishoda učenja kolegija. Predloženi razvoj ishoda učenja kolegija iz borilačkih vještina u sportskom menadžmentu koji se navodi u ovom radu se zasniva na, 1) prepoznavanju specifičnih vještina i kompetencija u sportskom menadžmentu, 2) sadržaju kolegija koji naglašava vještine i kompetencije u sportskom menadžmentu, 3) dodjeljivanju stepena složenosti sadržaju kolegija iz sportskog menadžmenta zasnovanog na Bloomovoj taksonomiji i aktivnim glagolima, i 4) akademskoj saradnji kojom se osigurava relevantnost, tačnost i mjerljivost ishoda. Važno je prepoznati da ne postoji jedinstvena metoda ili proces pisanja ili razvoja ishoda učenja kolegija. Međutim, akademska zajednica sportskog menadžmenta ima mogućnost da predvodi u naglašavanju razvoja jasnih kolegija iz sportskog menadžmenta zasnovanih na specifičnim i mjerljivim ishodima učenja kolegija.

LITERATURA 1. Barcelona, B., i Ross, C. M. (2004). Analiza kompetencija administratora rekreativnog sporta. Journal of Park and

Recreation Administration, 22(4), 25-42. Preuzeto 23. maja 2014. sa http://web.a.ebscohost.com.proxy- library.ashford.edu/ehost/pdfviewer/pdfviewer?vid=3&sid=a68369d2-f4c9- 46e4-9342-b800bb94e6b2%40sessionmgr4004&hid=4104

2. Cheng, P., Fang, E., Liao, C., i Lin, B. (2013). Komparativna studija razvoja profesionalnih kompetencija u industriji sporta u Aziji u visokom obrazovanju. Journal of Global Business Management, 9(3), 58-72. Preuzeto 23. maja 2014., sa http://search.proquest.com.proxy-library.ashford.edu/docview/1470776932/fulltextPDF?accountid=32521

3. Ured za institucionalnu procjenu Univerziteta Clemson (2014). Referentni materijali – Bloomova taksonomija aktivnih glagola. Preuzeto 26. juna 2014. sa http://www. elemson.edu/assessment/assessmentp ractices/referencematerials/documents/B1ooms%20Taxonomy%20Action%20Verbs. Pdf

4. Univerzitet Coventry (2014). Study: Sport Management MSc. Preuzeto 16. juna 2014. sa http://www .coventry .ac.uk/course- structure/2014/faculty-of-business-environment-and- society/postgraduate/sport-ma nagement-msc/?theme =main

5. Univerzitet Deakin (2014) Future Students: Course Search-Bachelor of Business (Sport Management). Preuzeto 16. juna 2014. sa http://www.deakin .edu.au/course/bachelor-of-business-sport-managementbusiness#OVERVIEW

6. DeMers, M. (2009). Korištenje namjenskih ciljeva učenja za procjenu materijala u nastavi: Opus znanja UCGIS. Journal of Geography in Higher Education, 33(1), 70-77. Preuzeto 24. juna 2014. sa http://eds.b .ebscohost.com.proxy- library.ashford.edu/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=2&sid=824edb7e-3672- 4bff-8486-eab251b98284%40sessionmgr113&hid=102

7. Driscoll, A., i Wood, S. (2007). Razvoj procjene zasnovane na ishodima obuka osmišljenih za studente: uvod za osoblje. Sterling, VA: Stylus Publishing, LLC.

8. Europski univerzitet (2014). Programs: MBA-Sport Management. Preuzeto 15. juna 2014. sa http://geneva.euruni.edu/Program- 15.html

9. Fajardo, C. (2011). Procjena ishoda učenja u dodiplomskim standardnim i online programima za računovodstvo. Journal of American Academy of Business, Cambridge, 17(1), 18-24. Preuzeto 21. maja 2014. sa http:l/search.proquest.com.proxy-

10. library.ashford.edu/abicompl ete/docview/870507998/abstract/B 1F5EC9EC 92C4470PQ/24 ?accountid=32521 11. Fletcher, D., Dunn, J., i Prince, R. (2009). Početne vještine za zanimanje iz menadžmenta: Smjernice za razvoj nastavnog

plana. The ICHPER-SD Journal of Research in Health, Physical Education, Recreation, Sport & Dance 4(1 ), 52-57. Preuzeto 23. maja 2014. sa http:l/search.proquest.com.proxylibrary.ashford.edu/docview/816481361/fulltextPDF/5DB0BF02734E453F PQ/3?accountid=32521

12. Fried, G., Shapiro, S., i DeSchriver, T. (2008). Sport finance (2"d ed.). Champaign, IL: Ljudska kinetika 13. Galbraith, C., Merrill, G., i Kline, D. (2012). Da li su evaluacije studenata koje se odnose na efikasnost podučavanja

validne za mjerenje ishoda učenja studenata na kolegijima koji se odnose na poslovanje? Bayesova analiza mreže. Research in Higher Education, 53(3), 353-374. DOI: 10.1007/s11162-011-9229-0.

14. GIH Švedska škola sporta i zdravstvenih nauka (2014). Utbildning-Utbildning pa var hogskola: Sport management. Preuzeto 26. juna 2014. sa http://www.gih.se/UtbildningN ara-utbildningar/Program/Sport- Management/

15. Hammer, S. (2007). Prikaz kvalitetnih ishoda učenja i podučavanja: Pregled 'Najbolje prakse' u korištenju procjene zasnovane na kriterijima. International Journal of Pedagogies & Leaming, 3(1), 50-58. Preuzeto 21. maja 2014. sa http://search.proquest.com.proxy1ibrary.ashford.edu/abicomplete/docview/894126069/abstract/B1 F5EC9EC 92C4470PQ/23?accountid=32521

16. Univerzitet Hanyang (2014). Academics-Curriculum: Department of Sports Industry, College of Physical Education. Preuzeto 16. juna 2014. sa http://www. hanyang.ac.kr/english/Academics/indexC 1.html

http://web.a.ebscohost.com.proxy/

http://geneva.euruni.edu/Program-%2015.html

http://www.gih.se/UtbildningN%20ara-utbildningar/Program/Sport%C2%AD%20Management/


12

17. McNaught, C., Lam, P., i Cheng, K. (2012). Istraživanje veza između karakteristika modela učenja i ishoda učenja studenata. Educational Technology Research & Development, 60(2), 271-286. DOI: 10.1007/s11423-011-9226-1

18. Mondello, M., Andrew, D., Todd, S., i Mahony, D. (2008). Podučavanje finansija u programima iz sportskog menadžmenta: Analiza predstavljanja sadržaja programa. The ICHPER-SD Journal of Research in Health, Physical Education, Recreation, Sport & Dance, 3(2), 100-106. http://search.proquest.com.proxy-library.ashford.edu/docview/816085608/fu lltextPDF/5D80BF02734E453F PQ/6?accountid=32521

19. Morgan, C., Watson, G., McKenzie, T., Roberts, D., i Cochrane, K. (2002, decembar). Structuring the curriculum for different years of undergraduate programs. Rad predstavljen na konferenciji Australijske asocijacije za istraživanje iz obrazovanja, u Brisbaneu, Qld. Preuzeto 21. maja 2014. sa http://www.aare.edu.au/data/publications/2002/mor02051.pdf

20. Peterson, S., Wittstrom, K., i Smith M. (2011). Procjena kolegija za poboljšanje kvalitete. American Journal of Pharmaceutical Education, 75(8), 1-7. Preuzeto 30. maja 2014. sa http://web.a.ebscohost.com.proxy-library.ashford.edu/ehost/pdfviewer/pdfviewer?sid=ed7 a2ca 1-092c-48b9- b613-53f4fa2311da%40sessionmg r4002&vid=4&hid=4114

21. Pierce, D., Petersen, J., i Meadows, B. (2011). Autentična procjena eksperimentalnog znanja u prodaji. Sport Marketing Quarterly, 20(2), 75- 83. Preuzeto 20. maja 2014. sa http://search.proquest.com.proxy - library.ashford.edu/abicomplete/docvi ew/875962584/fulltextPDF/5ACCAF 57667E443DPQ/1 ?accountid=32521

22. Suskie, L. (2009). Procjena znanja studenta: Osnovani vodič (2. izdanje). San Fransisco, CA: Jossey-Bass 23. Univerzitet u Michiganu (2014). Programs: Sport Management.Preuzeto 16. juna 2014. sa

http://www.kines.umich.edu/programs/sport -management 24. Whetten, D. (2007). Principi efektne izrade kolegija: Sve što bih želio da sam znao o podučavanju fokusiranom na znanje

prije 30 godina. Journal of Management Education 31(3), 339-345,347-357 . 25. Preuzeto 31. maja 2014. sa http://www2.ed.gov/about/reports/annual/2015plan/2013 -2015- apr-app-plan-perf-plan. pdf

Primljeno:19. 10. 2017 Izmjena primljena: 7. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija dr Branislav Crnogorac, vanredni profesor Univerzitet u Travniku Aleja Konzula 5, Travnik, 72270 Bosna i Hercegovina Telefon: 061131753 e-mail: [email protected]

http://www.aare.edu.au/data/publications/2002/mor02051.pdf


Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE XII (2017) 2: 13-22

13

Dejan Čokorilo1 1 Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Novi Sad UDK: 796.817.26 DOI: 10.7251/SIZ0217013C

RAZLIKE U ISPOLJAVANJU MAKSIMALNOG MOMENTA SILE NATKOLENE MUSKULATURE PRI RAZLIČITIM UGAONIM BRZINAMA KOD KARATISTA

Sažetak Osnovni cilj istraživanja je da se utvrde razlike u ispoljavanju maksimalnog momenta sile

agonista i antagonista natkolenice, pri različitim ugaonim brzinama kod karatista različitog uzrasta i da se na osnovu tih vrijednosti izračunaju unilateralni (hamstring/kvadriceps) i bilateralni odnosi (lijeva/desna noga). Uz pomoć unilateralnih i bilateralnih odnosa se utvrđuje eventualna mišićna neravnoteža oko kolenog zgloba i između lijeve i desne noge. Nekolicina studija je pokazala da smanjen odnos u snazi zadnje i prednje lože je povezan sa povećanim brojem povreda donjih ekstremiteta, kao što su ruptura prednjih ukrštenih ligamenata, overus sindrom, povreda zadnje lože. Testiranje je izvođeno na izokinetičkom dinamometru i obuhvatalo je procjenu maksimalnog momenta sile mišića prednje i zadnje lože natkolenice, pri brzinama od 60°/s i 180°/s, pri koncentričnoj i ekscentričnoj kontrakciji. Uzorak je činilo 28 karatista, podjeljenih u tri uzrasta: kadetski, juniorski i seniorski. Rezultati istraživanja su pokazali da postoje statistički značajne razlike (p≤0,05) u varijablama maksimalnog ispoljavanja momenta sile ekstenzora i fleksora natkolenice koncentričnom i ekscentričnom kontrakcijom, pri različitim ugaonim brzinama kod svih uzrasta. Pri brzini od 180°/s vrijednosti maksimalnog momenta sile su manje. Što se tiče unilateralnog odnosa postoje statistički značajne razlike pri različitim brzinama, kod svih uzrasta. Veće vrijednosti su dobijene pri brzini od 180°/s. Između bilateralnih odnosa nema statistički značajanih razlika pri različitim brzinama kod svih uzrasta. Vrijednosti unilateralnog odnosa kod ove grupe karatista su u rasponu od 50% do 80% , što ih prema tom kriterijumu ne svrstava u grupu sportista sa povećanim rizikom. Sa druge strane vrijednosti bilateralnog odnosa u nekim uzrastima prelaze granicu od 10%, koja je uzeta kao referentna, pa se njima preporučuje da preuzmu određene mjere kako bi se to ispravilo.

Ključne riječi: karate; izokinetika; maksimalan momenat sile; bilateralni odnos;

unilateralni odnos UVOD Karate ili karatedo ( jap. prazna ruka, odnosno put prazne ruke) je borilačka vještina,

porijeklom iz Japana. U bukvalnom prevodu ,kara znači prazna, te ruka ili šaka, dakle prazna ruka, odnosno kako se odbraniti, ili boriti „bez oružja u rukama“ (Chaabene i sar., 2012). Karate zahtjeva visok nivo tehničkih vještina, finu kontrolu pokreta u statičkim i dinamičkim uslovima, zajedno sa sposobnošću izvođenja tehnike (udaraca, blokova, fintiranja, čišćenja, raznovrsnih pokreta) u najkraćem mogućem roku (Wilk i sar., 1983; Sorensen i sar., 1996; Zehr i sar., 1997; Mori i sar., 2002). Ova borilačka vještina zahtjeva dobro razvijene aerobne i anaerobne kapacitete, kao i visok nivo eksplozivne snage, brzine reakcije i snage. Karate je u današnje vrijeme jedan od najmasovnijih individualnih borilačkih sportova koji se odlikuje dvjema takmičarskim disciplinama: forme (kate) i sportska borba (kumite) (Koropanovski i sar., 2011).

Ispoljavanje maksimalnog momenta sile (peak torque) natkolene muskulature kod karatista se mjerilo izokinetičkim dinamometrom. Izokinetika je metoda angažovanja mišića u kojoj se tokom aktivnog pokreta bira konstantna brzina izvođenja, a otpor se prilagođava automatski. Za

ORGINALNI NAUČNI RAD


14

razliku od izometrijskih vježbi, u kojima su brzina i otpor nepromjenljivi, i izotoničnih vježbi, u kojima je brzina promjenljiva, a otpor konstantan, u izokinetičkim vježbama bira se stalna brzina pokreta (dinamička brzina, 1–300°/s), uz prilagodljiv otpor. Izokinetika se upotrebljava u dijagnostičke, kao i u rehabilitacione svrhe. Izokinetički uređaji omogućavaju sportisti razvijanje maksimalne sile tokom cijelog obima pokreta uz prilagođavanje, akomodaciju otpora na bol ili zamor, zbog čega se ne može pojaviti preopterećenje mišića ili zglobnih struktura (Drid i sar., 2009). Izokinetički dijagnostički uređaji koriste se u evaluaciji trenutnog stanja lokomotornog aparata, tako da kvantitativno testiraju snagu određenih mišićnih grupa pri različitim brzinama pokreta. U testiranju ekstremiteta najčešće se koriste manje ugaone brzine za mjerenje maksimalne snage i veće ugaone brzine (uz veći broj ponavljanja) za određivanje izdržljivosti.

Izokinetičkim testiranjem se dobija: uvid u snagu pojedinih mišićnih grupa, odnos snage agonista i antagonista, bilateralno poređenje istih mišićnih grupa, količina proizvedenog rada, izdržljivost mjerena indeksom umora, obim pokreta u testiranom zglobu i drugo.

Testiranje na izokinetičkom dinamometru je obuhvatilo mišiće prednje i zadnje lože natkolenice, pri brzinama od 60°/s i 180°/s, pri koncentričnoj i ekscentričnoj kontrakciji. Jedan od osnovnih parametara koji će se koristiti u ovom radu je maksimalan momenat sile (peak torque). Maksimalni moment sile (Nm) (peak torque) predstavlja maksimalnu vrijednost rotacione sile ostvarene u toku mjerenog pokreta pri određenoj ugaonoj brzini (Jaric, 2002). Na osnovu ovog parametra će se utvrditi razlike između karatista u različitim ugaonim brzinama, kako bi se utvrdila potencijalna mišićna neravnoteža oko kolenog zgloba. Mišićna neravnoteža oko kolenog zgloba je proučavana u nekoliko studija, koje su pokazale da smanjen odnos u snazi zadnje i prednje lože je povezan sa povećanim brojem povreda donjih ekstremiteta, kao što su ruptura prednjih ukrštenih ligamenata, overus sindrom, povreda zadnje lože... (Knapik i sar., 1991; Aagard i sar., 1998). To se računa preko unilateralnog odnosa. Pored toga utvrdiće se i bilateralni odnos (lijeva i desna noga) između karatista različitog uzrasta. Dobijeni podaci na izokinetičkom dinamometru izuzetno su značajni za svakog sportistu i trenera, jer omogućavaju precizno planiranje treninga, a takođe se sprječava i veliki broj povreda.

Unilateralni odnos, t.j. odnos mišića fleksora i ekstenzora kolenog zgloba se smatra relativno dobrim pokazateljem normalne – fiziološke ravnoteže u snazi mišića antagonista kolena, ali u velikoj mjeri zavisi od brzine izokinetičkog testiranja. Za manje brzine testiranja (0º/s – 60º/s ) on iznosi 50% – 60% u zavisnosti od ispitivane grupe i vrste aparata na kojem se testiranje vrši. Unilateralni odnosi (agonisti/ antagonisti) mišića natkolenice se u literaturi najčešće označavaju kao „H/Q ratio“. Odnos između agonista i antagonista može da ukaže i na slabosti određene mišićne grupe. „Konvencionalni“ odnos je najčešće opisan odnos u literaturi i on se izračunava tako što se vrijednost maksimalnog momenta sile koncentrične kontrakcije mišića zadnje lože podijeli sa vrijednosti maksimalnog momenta sile koncentrične kontrakcije mišića prednje lože natkolenice (H/QCONV). Međutim, smatra se da je relevantniji „funkcionalni” odnos (H/QFUNC). Da bi se funkcionalni odnos izračunao, odnos vrijednosti maksimalnog momenta sile ekscentrične kontrakcije mišića zadnje lože buta se podijeli sa koncentričnom vrijednošću maksimalnog momenta četvoroglavog mišića natkolenice. Na taj način se procjenjuje relativna sposobnost mišića zadnje lože buta da djeluju ekscentričnom kontrakcijom i na taj način stabilizuju koleno, što je situacija koja se često sreće u sportskim aktivnostima (Ayala i sar., 2012). Većina autora za referentne vrijednosti konvecionalnog odnosa između zadnje i prednje lože natkolenice uzima vrijednosti od 50% do 80%. (Andrade i sar., 2012). Prema Ayali i saradnicima funkcionalni odnos između zadnje i prednje lože natkolenice manji od 0.6 17 puta povećava rizik od povrede zadnje lože. Funkcionalni odnos od 0,7 do 1 je prihvaćen kao dovoljna dinamička stabilnost. Odnos 1:1 je prihvaćen kao referentna vrijednost.

Što se tiče bilateralnog odnosa u jednoj od studija, mišićnoskeletne abnormalnosti mišića su definisane kao bilateralni disbalans snage četvoroglavog mišića buta i mišića zadnje lože buta veći od 10% (Rahnama i sar., 2005). Knapik i saradnici sa druge strane su bilateralni disbalans između zadnje i prednje lože definisali kao sve vrijednosti koje su veće od 15%.


15

Skaton-Silva i sar. (2012) su u istraživanju procjene mišićne efikasnosti dominantnih i nedominantnih ekstremiteta dobili rezultate da je disbalans između mišića agonista i antagonista (za zglobove koljena i lakta) manji od 10%, te je grupa autora zaključila da svakodnevno vježbanje karatea ne dovodi do bilateralne asimetrije donjih niti gornjih ekstremiteta, koja se dovodi u vezu sa rizikom od nastanka povreda. Probst i sar. (2007) su istraživali fleksibilnost i snagu donjih ektremiteta (mišićni balans agonista i antagonista) i stabinost koljena pri izvođenju specifičnih nožnih tehnika karatista, uz pretpostavku negativnih posljedica pri opterećenjima nožne muskulature i zglobova u samom izvođenju specifičnih karate stavova, kretanja i nožnih tehnika i povećanog rizika od nastanaka povreda koljena. Zaključivši da je karate trening, doveo do povećanja snage kvadricepsa i kraćeg vremena aktivacije bez rizika od povrede kolena, kao i da se određeni aspekti karate treninga, kao što je prednji direktni udarac nogom (Mae-geri), može implementirati u aktivnosti drugih sportova, posebno onih gde je neophodna snaga kvadricepsa i kratko vrijeme aktivacije. Rezultati ovih istraživanja govore u prilog tome što se u karateu podjednako zastupaju sva četiri ekstremiteta. Rezultati testova fleksibilnosti, koji su procjenjivali fleksiju i ekstenziju koljena, kuka, i skočnog zgloba, kao i njihovu rotaciju, između karatista i kontrolne grupe, govore u prilog da je fleksibilnost važna komponenta mnogih sportova, pa tako i karatea (zbog velikih amplituda džodan nožnih udaraca). Međutim, ono što je iznenađujuće je da su u istom istraživanju dobijeni parametri ostalih testova fleksibilnosti donjih ekstremiteta, a pogotovu zadnje lože, bili lošiji od kontrolne grupe.

Problem istraživanja predstavlja analizu razlika u ispoljavanju maksimalnog momenta sile natkolene muskulature pri različitim ugaonim brzinama kod karatista. Predmet istraživanja će biti ispoljavanje maksimalnog momenta sile natkolene muskulature kod karatista. Osnovni cilj istraživanja je da se utvrde razlike u ispoljavanju maksimalnog momenta sile agonista i antagonista natkolenice, pri različitim ugaonim brzinama kod karatista različitog uzrasta i da se na osnovu tih vrijednosti izračunaju unilateralni (hamstring/kvadriceps) i bilateralni odnosi (lijeva/desna noga). Na temelju osnovnog cilja definisani su parcijalni ciljevi:

1. Utvrditi razlike u unilateralnom odnosu (hamstring/kvadriceps), pri različitim ugaonim brzinama u ispoljavanju maksimalnog momenta sile natkolene muskulature između karatista različitog uzrasta.

2. Utvrditi razlike u bilateralnom odnosu (lijeva/desna noga), pri različitim ugaonim brzinama u ispoljavanju maksimalnog momenta sile natkolene muskulature između karatista različitog uzrasta.

METOD Uzorak ispitanika čini 28 karatista kadetskog, juniorskog i seniorskog uzrasta podijeljenih u 3 grupe i to: 9 karatista seniora (24,1 ± 3,72 godina); 9 karatista juniora (17,6 ± 0,84 godina); 10 karatista kadeta (15,85 ± 0,69 godina); Svi ispitanici su aktivni takmičari, osvajači medalja na državnim i međunarodnim takmičenjima. Sva mjerenja su sprovedena u skladu sa etičkim pravilima i svakom ispitaniku koji je učestvovao u mjerenjima predstavljeno je objašnjenje istraživanja i predviđeni postupak mjerenja.

Za testiranje izokinetičke snage mišića prednje i zadnje lože natkolenice, koristio se HUMAC NORM izokinetički dinamometar. Prije svakog testiranja aparat je bio kalibrisan. Aparat je tokom testiranja bilježio sljedeće vrijednosti: maksimalan momenat sile (peak torque), peak torque kao procenat tjelesne mase, maksimalan rad i ukupni rad kao procenat tjelesne mase. Isti postupak se izvodio za lijevu i desnu nogu (Madsen i sar.,1996; Gleeson i sar., 1996). Obim pokreta ispitivanog ekstremiteta iznosio je 90 stepeni. Ista osoba je sprovodila instruktažu ispitanika prije testiranja, i mjerenje.

U istraživanju su se koristili sledeći izokinetički parametri: - Maksimalan moment sile koncentričnom kontrakcijom ekstenzora desne noge (KE-D); - Maksimalan moment sile koncentričnom kontrakcijom ekstenzora lijeve noge (KE-L); - Maksimalan moment sile koncentričnom kontrakcijom fleksora natkolenice desne noge


16

(KF-D); - Maksimalan moment sile koncentričnom kontrakcijom fleksora lijeve noge (KF-L); - Maksimalan momenat sile ekscentričnom kontrakcijom fleksora desne noge (EF-D); - Maksimalan momenat sile ekscentričnom kontrakcijom fleksora lijeve noge (EF-L); - Bilateralni odnos ekstenzora lijeve i desne noge (KE-L/KE-D); - Bilateralni odnos fleksora lijeve i desne noge (KF-L/KF-D); - Konvencionalni odnos fleksora i ekstenzora desne noge (H/QCONV-D); - Konvecionalni odnos fleksora i ekstenzora lijeve noge (H/QCONV-L); - Funkcionalni odnos fleksora i ekstenzora desne noge (H/QFUNC-D); - Funkcionalni odnos fleksora i ekstenzora lijeve noge (H/QFUNC-L);

Nakon standardizovanog zagrijavanja učesnici su sjedali na izokinetički dinamometar, kako bi izmjerili snagu fleksora i ekstenzora kolena za svaku nogu. Kako bi se upoznali sa protokolom radili su po 3 ponavljanja, koja su trebalo da iznose 50%, 70% i 90% od njihovog maksimuma. Obim pokreta je podešen na 90°. Standardizovani protokol koji se koristio je da se svaka noga testira 4 puta (maksimalne kontrakcije) na ugaonoj brzini od 60°/s i 180°/s (ekstenzija i fleksija) (Drid i sar.,2009). Učesnici su dobili odgovarajući odmor između testova (>2 min.) kako bi se neutralisale posljedice zamora. Aparat je tokom testiranja bilježio sljedeće vrijednosti: peak torque, peak torque kao procenat tjelesne mase, maksimalan rad i ukupni rad kao procenat tjelesne mase. Isti postupak se izvodio za lijevu i desnu nogu (Madsen i sar.,1996; Gleeson i sar., 1996). Za obradu podataka u ovom istraživanju se koristi statistički program IBM Statistical Package for Social Science (SPSS), verzija 20.0. Da bismo utvrdili da li postoje statistički značajne razlike u ispoljavanju maksimalnog momenta sile pri različitim ugaonim brzinama kod karatista različitog uzrasta koristila se univarijantna analiza varijanse (ANOVA). Za utvrđivanje razlike u ispoljavanju maksimalnog momenta sile kod karatista u odnosu na različite ugaone brzine koristio se T test za zavisne uzorke. Nivo statističke značajnosti je postavljen na p≤0,05.

REZULTATI Tabela 1. Univarijantna analiza varijanse varijabli između različitih uzrasta karatista, pri

brzini od 60°/s

Varijable Kadeti Juniori Seniori F P AS±SD AS±SD AS±SD

KE-D

(Nm)

147,80±37,16 188,78±30,57*aa 212,78±34,53*aa 8,757 0,001

KE-L 137,90±34,48 183,00±37,58*aa 215,78±35,59*aa *bb 11,333 0,000

KF-D 98,60±26,04 126,67±9,34*aa 145,67±22,65*aa *bb 12,258 0,000

KF-L 89,70±25,34 125,33±13,96*aa 143,44±34,27*aa 10,691 0,000

EF-D 109,60±25,62 150,78±33,38*aa 165,67±49,23*aa 5,917 0,008

EF-L 103,90±23,48 156,11±25,56*aa 175,11±52,82*aa 10,038 0,001 KE-L/KE-D

(%)

10,08±7,92 10,73±9,25 7,33±6,63 0,461 0,636 KF-L/KF-D 13,15±9,84*bb 5,81±5,52 11,20±6,50 2,311 0,120 H/QCONV-D 66,93±8,31 68,68±12,68 68,85±7,00 0,118 0,889 H/QCONV-L 65,18±8,48 70,13±10,90 66,59±12,02 0,552 0,583 H/QFUNC-D 76,63±17,61 81,00±18,48 77,21±17,99 0,160 0,853 H/QFUNC-L 78,10±17,22 86,88±13,95 79,88±16,76 0,771 0,473

Legenda: *aa – statistički značajna razlika (p≤0,05) u odnosu na kadete; *bb – statistički značajna razlika (p≤0,05) u odnosu na juniore; *cc – statistički značajna razlika (p≤0,05) u odnosu na seniore.

U tabeli 1. su prikazani rezultati maksimalnog momenta sile natkolene muskulature pri

ugaonoj brzini od 60°/s za karatiste različitog uzrasta. Preko Kolmogorov-Smirnov testa je zaključeno da nema statistički značajnih odstupanja od normalne distribucije, što u daljoj obradi podataka dopušta korištenje parametrijskih tehnika. Iz tabele se može zaključiti da postoji statistički značajna razlika između karatista različitog uzrasta (p≤0,05) u prvih šest varijabli maksimalnog ispoljavanja sile. Razlike između uzrasta su računate preko „LSD Post Hoc“ metode. U prvih šest


17

varijabli postoji statistički značajna razlika između karatista seniora i karatista kadeta, u korist seniora. Što se tiče odnosa seniora i juniora statističi značajna razlika postoji u varijabli maksimalno ispoljavanje momenta sile koncentričnom kontrakcijom ekstenzora lijeve noge (KE-L) i u varijabli maksimalno ispoljavanje momenta sile koncentričnom kontrakcijom fleksora desne noge (KF-D). Bolje prosječne rezultate ostvaruju seniori. U odnosu juniora i kadeta statistički značajna razlika postoji u prvih šest varijabli i to u korist juniora.

U varijablama koje se odnose na bilateralne, unilateralne i funkcionalne odnose nema statistički značajne razlike među grupama, osim u varijabli bilateralni odnos fleksora lijeve noge (KF-L/KF-D) između kadeta i juniora. Veću asimetriju imaju kadeti.

Tabela 2. Univarijantna analiza varijanse varijabli između različitih uzrasta karatista, pri brzini od 180°

Varijable Kadeti Juniori Seniori

F P AS±SD AS±SD AS±SD KE-D

(Nm)

98,30 ±22,70 118,67±21,89*aa 137,11±20,270*aa 7,609 0,003 KE-L 94,10± 22,69 122,78±16,12*aa 133,89±23,640*aa 9,038 0,001 KF-D 75,60±16,12 90,78±10,94*aa 102,33±16,06*aa 7,982 0,002 KF-L 73,20±15,85 94,89±11,37*aa 102,44±23,30*aa 7,237 0,003 EF-D 119,30±23,77 144,00±32,77 159,22±59,54*aa 2,306 1,210 EF-L 114,50±31,01 165,11±37,05*aa 176,11±64,28*aa 4,930 0,016 KE-D/KE-L

(%)

9,13±5,65 7,23±5,63 7,82±5,97 0,274 0,763 KF-D/KF-L 9,94±6,52 4,81±6,10 9,48±7,73 1,599 0,222 H/QCONV-D 77,44±6,28 78,40±15,16 74,87±8,21 0,274 0,762

H/QCONV-L 78,91±10,20 78,30±12,11 76,64±11,57 0,101 0,904 H/QFUNC-D 123,83±21,68 122,95±27,48 116,16±40,90 0,172 0,843 H/QFUNC-L 123,72±23,50 135,27±27,11 131,02±45,59 0,297 0,746 Legenda: *aa – statistički značajna razlika (p≤0,05) u odnosu na kadete; *bb – statistički značajna razlika (p≤0,05) u odnosu na juniore; *cc – statistički značajna razlika (p≤0,05) u odnosu na seniore.

U tabeli 2. su prikazani rezultati maksimalnog momenta sile natkolene muskulature pri ugaonoj brzini od 180°/s kod karatista različitog uzrasta. Putem Kolmogorov-Smirnov testa je zaključeno da ni u jednoj od varijabli nema statistički značajnog odstupanja od normalne distribucije, što omogućava dalje manipulisanje podacima uz pomoć parametrijskih tehnika. Na osnovu tabele 2. se vidi da od šest varijabli koje se odnose na ispoljavanje maksimalnog momenta sile, samo u varijabli maksimalan momenat sile ekscentričnom kontrakcijom desne noge (EF-D) ne postoji statistički značajna razlika između grupa. U svih šest varijabli postoji statistički značajna razlika između seniora i kadeta i to u korist seniora. Između juniora i kadeta postoji statistički značajna razlika u varijablama maksimalan moment sile ekstenzora koncentričnom kontrakcijom desna i lijeva noga (KE-D, KE-L), maksimalan momenat sile fleksora koncentričnom kontrakcijom desna i lijeva noga (KF-D, KF-L) i maksimalan momenat sile fleksora ekscentričnom kontrakcijom lijeva noga (EF-L). Razlika je u korist juniora. U varijabli maksimalan momenat sile fleksora ekscentričnom kontrakcijom desna noga (EF-D) nema statistički značajnih razlikaizmeđu juniora i kadeta. Između seniora i juniora ne postoji statistički značajna razlika u prvih šest varijabli. U varijablama bilateralni, unilateralni i funkcionalni odnosi ne postoji statistički značajna razlika između seniorskih, juniorskih i kadetskih karatista


18

Tabela 3. Značajnost razlika između brzina 60°/s i 180°/s kod kadeta Varijable AS1±SD1 AS2±SD2 T P KE-D

(Nm)

147,80±37,16 98,30 ±22,70 9,142 0.000 KE-L 137,90±34,48 94,10± 22,69 9,073 0,000 KF-D 98,60±26,04 75,60±16,12 4,993 0,001 KF-L 89,70±25,34 73,20±15,85 4,337 0,002 EF-D 109,60±25,62 119,30±23,77 -1.851 0,097 EF-L 103,90±23,48 114,50±31,01 -1,636 0,136 KE-D/KE-L

(%)

10,08±7,92 9,13±5,65 0,346 0,737 KF-D/KF-L 13,15±9,84 9,94±6,52 0,829 0,429 H/QCONV-D 66,93±8,31 77,44±6,28 -8,241 0,000 H/QCONV-L 65,18±8,48 78,91±10,20 -5,697 0,000 H/QFUNC-D 76,63±17,61 123,83±21,68 -11,472 0,000 H/QFUNC-L 78,10±17,22 123,72±23,50 -7,616 0,000

U tabelama (3,4,5). su prikazane razliku u varijablama između brzina 60°/s i 180°/s kod kadeta, juniora i seniora posebno. U sve tri tabele, odnosno kod sva tri uzrasta se pojavljuje isti trend statističke značajnosti razlika. Prvih šest varijabli se odnosi na ispoljavanje maksimalnog momenta sile natkolene muskulature i na osnovu vrijednosti p vidimo da postoje statistički značajna razlika u prve četiri varijable, odnosno pri maksimalnom ispoljavanju momenta sile fleksora i ekstenzora koncentričnom kontrakcijom za obe noge (KE-D, KE-L, KF-D, KF-L). Veće vrijednosti se ostvaruju pri brzini od 60°/s.. U varijablama ispoljavanja maksimalnog momenta sile fleksora ekscentričnom kontrakcijom (EF-D, EF-L) nema statistički značajnih razlika.

Što se tiče procentualnih vrijednosti u varijablama bilateralni odnosi ekstenzora i fleksora lijeve i desne noge (KE-L/KE-D, KF-L/KF-D) nema statistički značajnih razlika. Kod varijabli unilateralni odnos, za obe noge (H/QCONV-D, H/QCONV-L) i funkcionalni odnos, za obe noge (H/QFUNC-D, H/QFUNC-L) postoji statistički značajna razlika. Veće procentualne vrijednosti se ostvaruju pri brzini od 180°/s. Tabela 4. Značajnost razlika između brzina 60°/s i 180°/s kod juniora

Varijable AS1±SD1 AS2±SD2 T p KE-D

(Nm)

188,78±30,57 118,67±21,89 10,479 0,000 KE-L 183,00±37,58 122,78±16,12 6,104 0,000 KF-D 126,67±9,34 90,78±10,94 9,694 0,000 KF-L 125,33±13,96 94,89±11,37 7,934 0,000 EF-D 150,78±33,38 144,00±32,77 0,547 0,599 EF-L 156,11±25,56 165,11±37,05 -1,715 0,125 KE-D/KE-L

(%)


Tabela 5. Značajnost razlika između brzina 60°/s i 180°/s kod seniora Varijable AS1±SD1 AS2±SD2 T P KE-D

(Nm)

212,78±34,53 137,11±20,270 13,079 0,000 KE-L 215,78±35,59 133,89±23,640 14,417 0,000 KF-D 145,67±22,65 102,33±16,06 8,955 0,000 KF-L 143,44±34,27 102,44±23,30 8,398 0,000 EF-D 165,67±49,23 159,22±59,54 0,479 0,645 EF-L 175,11±52,82 176,11±64,28 -0,061 0,953 KE-D/KE-L

(%)



19

DISKUSIJA Testiranje na izokinetičkom dinamometru, već duži niz godina predstavlja najrelevantniju

metodu za testiranje mišićnih disbalansa između agonista i antagonista i između različitih nogu. Tako dobijeni podaci su izuzetno značajni za svakog sportistu i trenera, jer omogućavaju precizno planiranje treninga. , a takođe se sprječava i veliki broj povreda, koje su najveća opasnost današnjeg sporta. Izokinetičko testiranje bi trebalo višekratno sprovoditi u različitim fazama godišnjeg ciklusa treninga. Tako se na osnovu dobijenih rezultata trenažni procesi mogu usmjeriti na ciljano poboljšanje snage i jačanje slabijih tačaka (bolja uspješnost u pojedinom sportu). Iz rezultata se može zaključiti da postoje statistički značajne razlike u ispoljavanju maksimalnog momenta sile kod karatista različitog uzrasta i pri brzini 60°/s i pri brzini 180°/s. Najizraženije razlike su između seniorskog i kadetskog uzrasta, što je i očekivano jer je velika razlika u godinama, pa je vrijednost ispoljavanja maksimalnog momenta sile u svih šest varijabli, pri obe brzine statistički značajna u korist seniora. Slična je situacija i u poređenju razlika juniora i kadeta gdje je u svih šest varijabli pri brzini od 60°/s vrijednost maksimalnog ispoljavanja sile statistički značajna u korist juniora, dok je pri brzine od 180°/s to slučaj sa četiri od šest varijabli. Razlog zbog čega je to možda tako jeste da kadeti nisu još dosegnuli punu zrelost i da njima tek predstoji senzitivni period za razvoj maksimalne sile, koji je prema Gužalovskom između 16 i 18 godine. Statistički značajne razlike postoje u manjem broju varijabli između seniora i juniora, što nam govori da su njihovi rezultati dosta slični. Za prvih šest varijabli koje su vezane za maksimalno ispoljavanje momenta sile kod svih uzrasta karatista postoje statistički značajne razlike i kod fleksora i kod ekstenzora pri različitim ugaonim brzinama. Vrijednosti maksimalnog momenta sile pri manjim ugaonim brzinama (60°/s) su veće, dok su pri većim ugaonim brzinama (180°/s) vrijednosti maksimalnog momenta sile manje. Ova zakonitost nam je poznata i kao Hilova kriva. To se poklapa sa istraživanjima Daneshjoo i sar. (2013) i Kofotolisa i sar. (2007). Što se tiče bilateralnog odnosa u jednoj od studija, je definisan kao disbalans snage između dvije noge veći od 10% (Rahnama i sar., 2005). Naravno upoređuje se iste grupe mišića (ekstenzori sa ekstenzorima, fleksori sa fleksorima). Procena bilateralne asimetrije u snazi mišića donjih ekstremiteta je od izuzetne važnosti, kako zbog pravilne primjene prevencije od povreda tako i zbog samog učinka na takmičenju. U ovom radu vrijednosti bilateralne asimetrije pri brzini od 60°/s uglavnom prelaze 10%, što je uzeto za referentnu vrijednost. Sa druge strane vrijednosti bilateralne asimetrije kod ekstenzora i fleksora pri brzini od 180°/s su ispod 10%. Ovo je brzina koja je približnija takmičarskoj i daje relevantnije rezultate u odnosu na brzinu od 60°/s. Naravno, ne može se povući gruba crtu u procentima, tako da svakako treba preduzeti određenje mjere kako bi se ovaj disbalans ispravio. Za ispravljanje disbalansa Drid i sar. (2009) preporučuju proprioceptivni trening.

Unilateralni odnos između agonista i antagonista se koristi za ispitivanje funkcionalne sposobnosti, stabilnosti kolena i mišićne ravnoteže između hamstringa i kvadricepsa tokom različitih pokreta (Aagard i sar., 1998). Ukoliko je hamstring previše slab, povećana je mogućnost povrede ACL ligamenata, jer oni imaju zajedničku funkciju stabilizovanja kolena. Razlikujemo konvencionalni i funkcionalni odnos.

„Konvencionalni“ odnos je najviše opisan odnos u literaturi i on se izračunava tako što se vrijednost maksimalnog momenta sile koncentrične kontrakcije mišića zadnje lože podijeli sa vrijednosti maksimalnog momenta sile koncentrične kontrakcije mišića prednje lože buta (H/QCONV). Većina autora za referentne vrijednosti konvecionalnog odnosa između zadnje i prednje lože buta uzima vrijednosti od 50% do 80%. (Andrade i sar., 2012). U ovom istraživanju vrijednosti konvencionalnog odnosa za brzinu od 60°/s su 67,66%±9,8%, dok su za brzinu od 180°/s 77,46%±10,53%. Ove vrijednosti su u granicama normale, što znači da ova grupa karatista, prema ovom parametru nema povećan rizik od povreda. Ovakve rezultate za konvencionalni odnos su dobili i Probst i sar. (2007). Kada se uporedi konvencionalni odnos pri različitim brzinama, dobiju se statistički značajne razlike u svim uzrastima. Pri ugaonoj brzini od 180°/s vrijednosti konvencionalnog odnosa su veće, nego pri brzini od 60°/s. Ovi rezultati se poklapaju sa istraživanjem Hewetta i sar. (2008). Oni


20

smatraju da do ove pojave dolazi jer pri većim brzinama pokreta tokom sjedenje otvoreni kinetički lanac zamaha tibie prouzrokuje povećanu aktivaciju mišićnih vlakana zadnje lože, što dovodi do zaustavljanja pokreta. Zbog toga, kako se ugaona brzina povećava muškarci povećavaju maksimalan momenat sile zadnje lože, kako bi stabilizovali zglob i zaštitili ACL. Ono što je još zanimljivo je da se ova pojava ne dešava kod žene i kao moguće razloge autori navode razlike u rastu i razvoju između muškaraca i žena. Samim tim žene su mnogo izloženije povredama pri većim brzinama pokreta.

Međutim, smatra se da je relevantniji „funkcionalni” odnos (H/QFUNC). Da bi se funkcionalni odnos izračunao, odnos vrijednosti maksimalnog momenta sile ekscentrične kontrakcije mišića zadnje lože buta se podijeli sa koncentričnom vrijednošću maksimalnog momenta sile četvoroglavog mišića natkolenice. Na taj način se procjenjuje relativna sposobnost mišića zadnje lože buta da djeluju ekscentričnom kontrakcijom i na taj način stabilizuju koleno, što je situacija koja se često sreće u sportskim aktivnostima. Referentne vrijednosti funkcionalnog odnosa između zadnje i prednje lože natkolenice manji od 60% 17 puta povećava rizik od povrede zadnje lože. Funkcionalni odnos od 70% do 100% je prihvaćen kao dovoljna dinamička stabilnost. Odnos 1:1 je prihvaćen kao referentna vrijednost. (Ayala i sar., 2012). U ovom istraživanju vrijednosti funkcionalnog odnosa pri brzini od 60°/s su 79,86%±31,05%, što ovu grupu karatista svrstava u sportiste sa dovoljnom dinamičkom stabilnošću. Pri brzini od 180°/s rezultati su značajno veći i iznose 125, 43%±31,05% i pokazuju da pri većim brzinama karatisti nemaju povećan rizik od povrede zbog mišićnog disbalansa. Ovakve vrijednosti se očitavaju u svim uzrastima. Neki autori predlažu skrining i konvencionalnog i funkcionalnog odnosa snage prije početka sezone kod zdravih sportista kako bi se identifikovali sportisti sa većim rizikom povrede donjih ekstremiteta tokom treninga i takmičenja (Croisier, 2004).

ZAKLJUČAK Prva analiza razlika je utvrdila da postoje statistički značajne razlike u ispoljavanju

maksimalnog momenta sile u svim uzrastima karatista pri različitim ugaonim brzinama. Vrijednosti maksimalnog momenta sile pri manjim ugaonim brzinama su veće, dok su pri većim ugaonim brzinama vrijednosti manje. Ova zakonitost nam je poznata i kao Hilova kriva. Druga analiza razlika je pokazala da postoje statistički značajne razlike u unilateralnom odnosu pri različitim ugaonim brzinama u svim uzrastima karatista. Ovo je potvrđeno i za konvencionalni i za funkcionalni odnos. Rezultati su u granicama referentnih vrijednosti od 50%-80% pri obe brzine za konvencionalni odnos. Rezultati za funkcionalni odnos su takođe u granicama referentnih vrijednosti.

Trećom analizom je utvrđeno da ne postoje statistički značajne razlike u bilateralnom odnosu pri različitim ugaonim brzinama ni u jednom od ispitivanih uzrasta. Što se tiče rezultata, oni u nekim uzrastima prelaze granicu od 10% procenata, koju smo uzeli kao referentnu, pa je preporuka da se preduzmu određene mjere kako bi se to ispravilo. Krajnji zaključak istraživanja je da karatisti nemaju izražene unilateralne asimetrije, pa da sa te strane nemaju povećan rizik od povreda kao što su ruptura ACL-a, povreda zadnje lože, overus sindrom... Sa druge strane vrijednosti bilateralnog odnosa koje u nekim uzrastima prelaze vrijednost od 10% nas pozivaju na oprez. Ove razlike treba adekvatno tretirati, a Drid i sar. (2009) preporučuju proprioceptivni trening kao najbolje rješenje.


21

LITERATURA

1. Aagard, P., Simonsen, E.B. Magnusen, S.P. Larsson, P.T.B., Dyhre-Poulsen, P. (1998). A new concept for isokinetic hamstrings-quadriceps muscle strength ratio. American Journal of Sports Medicine, 26, 231-237.

2. Andrade, M.S., De Lira, C.A., Koffes, F.C., et al. (2012). Isokinetic hamstrings-toquadriceps peak torque ratio: the influence of sport modality, gender, and angular velocity. Journal of Sports Sciences, 30, 547-553.

3. Ayala, F., De Ste Croix, M., Sainz de Baranda, P., Santonja, F. (2012). Absolute Reliability of Hamstring to Quadriceps Strength Imbalance Ratios Calculated Using Peak Torque, Joint Angle-Specific Torque and Joint ROM-Specific Torque Values. International Journal of Sports Medicine, 33(11), 909-916.

4. Chaabene, H., Hachana, Y., Franchini, E., Mkaouer, B., Chamari, K. (2012). Physical and physiological profile of elite karate athletes. Journal of Sports Medicine, 42(10), 829-843.

5. Croisier, J., L. (2004). Factors associated with recurrent hamstring injuries . Sports Medicine 34, 681 – 695

6. Daneshjoo, A., Rahnama, N., Mokhtar Abdul, H., Yusof, A. (2013). Bilateral and Unilateral Asymmetries of Isokinetic Strength and Flexibility in Male Young Professional Soccer Players. Journal of Human Kinetics, 36, 45.

7. Drid, P., Drapsin, M., Trivic, T., Lukač, D., Obadov, S., Milosevic, Z. (2009). Asymmetry of muscle strength in elite athletes. Biomedical Human Kinetics, 1(1), 3-5.

8. Gleeson, N.P., Mercer, T.H. (1996). The utility of isokinetic dynamometry in the assessment of human muscle function. Sports Medicine, 21(1), 18-34.

9. Hewett, E., T., Myer, D., G., Zazulak, T., B. (2008). Hamstrings to quadriceps peak torque ratios diverge between sexes with increasing isokinetic angular velocity. Sci Med Sport, 11(5), 452–459

10. Jaric, S., Radosavljevic – Jaric, S., Johansson, H. (2002). Muscle force and muscle torque in humans require different methods when adjusting for differences in body size. Journal of Applied Physiology, 87, 304-307.

11. Knapik, J. J., Bauman, C.L, Jones, B. H., Harris, J. M., Vaughan, L. (1991). Preseason strength and flexibility imbalances associated with athletic injuries in female collegiate athletes. American Journal Sports Medicine, 19, 76–81

12. Kofotolis, N. D., Kellis, E. (2007). Cross‐training effects of a p roprioceptive neuromuscular facilitation exercise program on knee musculature. Physicaly Therapy Sport, 2007; 8: 109‐116

13. Koropanovski, N., Berjan, B., Boţić, P., Pazin, N., Sanader, A., Jarić, S. (2011). Anthropometric and Physical Performance Profiles of Elite Karate Kumite and Kata Competitors. Journal of Human Kinetics, 30, 107-114

14. Madsen, O.R. (1996). Torque, total work, power, torque acceleration energy and acceleration time assessed on a dynamometer: reliability of knee and elbow extensor and flexor strength measurements. European Journal Applied Physiology, 74, 206-210.

15. Mori, S., Ohtani, Y., Imanaka, K. (2002). Reaction times and anticipatory skills of karate athletes. Human Movement Science, 21(2), 213-230.

16. Probst, M.M., Fletcher, R., Seelig, D.S. (2007). A comparison of lower-body flexibility, strength, and knee stability between karate athletes and active controls. Journal Strength and Conditioning Research, 21(2), 451-455

17. Rahnama, N., Lees, A., Bambaecichi, E. (2005). A comparison of muscle strength and flexibility between the preferred and non-preferred leg in English soccer players. Ergonomics, 48(11-14), 1568-1575.

18. Scattone-Silva, R., Lessi, G.C., Lobato, D.F.M., Serrão, F.V. (2012). Acceleration time, peak torque and time to peak torque in elite karate athletes. Science & Sports, 27(4), e31-e37.

19. Sorensen, H., Zacho, M., Simonsen, E. B., Dyhre-Poulsen, P., Klausen, K. (1996). Dynamics of the martial arts high front kick. Journal of Sports Sciences, 14(6), 483-495.

20. Wilk, S.R., McNair, R.E., Feld, M.E. (1983). The physics of karate. American Journal of Physics, 51, 783-790.

21. Zehr, E.P., Sale, D.G., Dowling, J.J. (1997). Ballistic movement performance in karate athletes. Medicine and Science in Sports and Exercise, 29(10), 1366-1373.

Primljeno: 18. 10. 2017


22

Izmjena primljena: 24. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija Dejan Čokorilo Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Novi Sad

e-mail: [email protected]


Stručni rad SPORT I ZDRAVLJE XII (2017) 2: 23-28

23

Dejan Ćeremidžić Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta, Pale UDK: 796.012.1 796.323.2.332 DOI: 10.7251/SIZ0217023C

RAZLIKE U MOTORIČKIM SPOSOBNOSTIMA KOŠARKAŠA I FUDBALERA KADETSKE SELEKCIJE

Sažetak Ovo istraživanje sprovedeno je sa ciljem da se utvrdi trenutni nivomotoričkih sposobnosti košarkaša koji su selektovani u kadetsku reprezentaciju Bosne i Hercegovine i fudbalera kadetskog uzrasta Škole fudbala „Olimp“ iz Pala koji nastupaju u kantonalnoj ligi BiH, kao i razlike između dvije navedene grupe ispitanika. U istraživanju su obuhvaćeni košarkaši iz najboljih košarkaških klubova iz Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine. Ukupan uzorak ispitanika je 16 selekcionisanih košarkaša i 12 selekcionisanih fudbalera. Nakon statističke obrade podataka rezultati istraživanja su pokazali da postoje statistički značajne razlike u svim motoričkim sposobnostima između dvije grupe ispitanika.Rezultati kadetske košarkaške reprezentacije BiH su upoređeni sa kadetskom selekcijom OKK Zvezda i kadetima nižeg ranga takmičenja.Uporednom inspekcijom rezultata kadeta BiH sa selekcijom kombinovane kadetske i juniorske selekcije OKK Zvezda se utvrdilo da su rezultati na sličnom nivou tj. da se ne razlikuju, dok je razlika između kadeta BiH i kadeta nižeg ranga takmičenja statistički značajna.

Ključne riječi: motoričke sposobnosti, košarkaši, fudbaleri, razlike

1. UVOD Kadetima nazivamo mladiće u uzrastu od 14 do 16 godina i to je period srednje mladosti, period puberteta i ulaska u adolescenciju. U ovom razdoblju rast i razvoj teku usporenije. Rast u visinu se usporava, a povećava se rast u širinu i dolazi do ujednačenja tjelesnih proporcija. Okoštavanje se približava kraju, povećava se mišićni tonus, funkcionalne osobine mišića postaju slične osobinama odraslog čovjeka. Srčani mišić postaje jači, smanjuje se nesklad između mase i volumena srca. Uspostavlja se ravnoteža u razvoju pojedinih organa i organskih sistema. U ovom periodu trebalo bi usvojiti predviđeni model fudbalske i košarkaške igre u najosnovnim elementima. U fizičkoj pripremi rad je usmjeren prema razvoju motoričkih i funkcionalnih sposobnosti, posebno onih čije su senzitivne faze u toku (brzina, koordinacija, ravnoteža). Razvijaju se aerobna i anaerobna izdržljivost a počinje i razvoj izdržljivosti u brzini i u snazi. Kada je riječ o temi ovog rada koja analizira skočnost i brzinu mladih košarkaša i fudbalera i istraživanja na ovu temu, konsultovali smo neke slične radove, pa tako, na primjer, Jukić i sar. (2003) iznose podatke da jedan igrač u prosjeku skoči 30 do 65 puta u toku jedne utakmice. Erčulj et al. (2004) navode nalaze Gorjana da su skokovi objema nogama dominantni u košarci i da se koriste u 86% slučajeva. Jednonožni skokovi, po rezultatima Gorjana, koriste se u 14% slučajeva. Skok uvis iz mjesta objema nogama koristi se uglavnom nakon šuta protivnika iz igre ili nakon slobodnog bacanja protivnika, u slučaju skok šuta iz mjesta i pokušaja blokiranja šuta (Erčulj et al. 2004). Skok uvis objema nogama iz naskoka u dva kontakta predstavlja izvođenje skoka na specifičan način, karakterističan za košarku, mada se slična tehnika skoka koristi i u fudbalu kod prekida u duel igri, kod udaraca po lopti glavom. Osnovna svojstva ovog skoka uvis su: iskorak jednom

STRUČNI RAD


24

nogom, uglavnom unaprijed; privlačenje druge noge u poziciju za skok tek kada je nogom kojom je izvršen iskorak ostvaren kontakt sa tlom; odraz objema nogama nakon privlačenja druge noge i ostvarivanja kontakta sa tlom drugom nogom. Prednost ovog skoka je dobra kontrola skoka i nešto duže vrijeme pripreme za skok koje omogućava procjenu situacije. Osnovna mana ovog skoka je gašenje reaktivne mišićne kontrakcije.Ova vrsta skoka koristi se nakon šuta iz igre ili nakon slobodnog bacanja, u slučaju skok šuta, pokušaja blokiranja šuta i nakon sudijskog podbacivanja (Erčulj et al. 2004). Skok uvis objema nogama iz naskoka u jednom kontaktu je još jedan, za košarku veoma karakterističan skok uvis. U fudbalu se koristi kod golmanskih tehnika kao i u duel igri kod prekida. Njegova osnovna svojstva su: iskorak jednom nogom u odskoku, uglavnom unaprijed; privlačenje druge noge već u toku faze leta ka poziciji doskoka-odskoka; istovremeno ostvarivanje kontakta sa tlom objema nogama neposredno pred skok uvis; skok uvis neposredno nakon doskoka objema nogama istovremeno. Prednost ovog skoka je iskorišćavanje refleksne mišićne kontrakcije i samim tim donekle snažniji skok uvis. Mane ovog skoka su što je zbog veoma kratke faze kontakta sa tlom pred skok uvis, nešto slabija kontrola skoka (ravnoteža) i što nema dovoljno vremena za procjenu situacije. Praktično, situacija mora biti procjenjena prije započinjanja pripremnog odskoka unaprijed.Ova vrsta skoka uglavnom se koristi u slučaju skoka za loptom nakon prethodno neuspelog skoka, skoka za loptom nakon promašenog šuta ispod koša, u slučaju skok šuta i skoka u cilju dolaska u posjed lopte nakon sunožnog zaustavljanja (Erčulj et al. 2004). Skok jednom nogom iz trčanja koristi se u košarci prilikom šuteva nakon prodora, ili prilikom skoka neposredno nakon trčanja (Erčulj et al. 2004). U fudbalu se ovakva tehnika skoka koristi kod udaraca glavom iz brzog trčanja. Slična istraživanja sproveli su Fratrić i Starovlah (2008) u radu razlike u funkcionalnim i motoričkim sposobnostima između mladih fudbalera, košarkaša i odbojkaša, Vukotić i Mušović (2011) u radu razlike motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kod fudbalera i rukometaša uzrasta od 13 do 15 godina. Predmet ovog rada su motoričke sposobnosti košarkaške kadetske reprezentacije Bosne i Hercegovine i selekcionisanih fudbalera koji nastupaju Kantonalnoj ligi Bosne i Hercegovine. Cilj istraživanja bio je da se utvrde razlike u motoričkim sposobnostima između fudbalera i košarkaša kadetskog uzrasta. METOD RADA Uzorak ispitanika Uzorak ispitanika činila su 16 košarkaša kadetske reprezentacije Bosne i Hercegovine i 12 fudbalera kadeta koji igraju u Kantonalnoj ligi Bosne i Hercegovine. Svi ispitanici su u trenažnom procesu najmanje pet godina i testove, koji čine sastavni dio svakog ozbiljnijeg plana i programa rada, odradili su dobrovoljno. Uzorak varijabli Izbor varijabli izvršen je na osnovu predmeta i cilja istraživanja. Za procjenu motoričkih sposobnosti navedenih selekcionisanih košarkaša i fudbalera kadetskog uzrasta u ovom istraživanju upotrebljeno je pet testova motoričkih sposobnosti i tri specifična testa skočnosti. Testirani su sledeći prostori:

• Ubrzanje na 20 m izraženo u skundama. Brzina promjene pravca i smijera kretanja izražena u skundama.

• Brzina promjene pravca i smijera kretanja sa aspektima aerobne izdržljivosti izražena u skundama.

• Maksimalna visina pri skoku u vis izražena u centimetrima • Maksimalna visina objenožnog skoka uvis nakon naskoka u dva kontakta izražena u

centimetrima; • Maksimalna visina objenožnog skoka uvis nakon naskoka u jednom kontaktu izražena u

centimetrima;


25

• Maksimalna visina skoka jednom, dominantnom nogom uvis iz zaleta izražena u centimetrima;

Bateriju testova sačinjavaju standardizovani testovi koji su primjenjivani u ranijim istraživanjima energetsko – motoričkih sposobnosti sportista. Primenjeni testovi podjeljeni su u grupu: osnovni testovi i specifični testovi: M 20-trčanje 20m visokim startom, TT- T test, K-kamikaze, ST- Vertikalni skok – Sardžent test, MSDM-Skok u dalj, SK2-Skok uvis iz naskoka u dva kontakta, SK1-Skok uvis iz naskoka u jednom kontaktu, SZ-Skok uvis jednom nogom iz zaleta. Savjeti i instrukcije date ispitanicima Instrukcije za izvođenje osnovnih testova su uobičajene i standardne a što se tiče instrukcija za specifične testove, sva tri testa objašnjena su kao elemenat košarkaške igre. Sa obzirom na to da su i Skok uvis iz naskoka u jednom ili dva kontakta i Skok uvis jednom nogom iz zaleta česta kretnja u košarci, ispitanicima košarkašima je rečeno da skoče prirodno, to jest kao i tokom same igre, dok je kod fudbalera bilo potrebno malo više ponavljanja iz razloga manjeg korišćenja ovakve strukture kretanja i skoka u toku same fudbalske igre a samim tim i manjeg nivoa obučenosti ovakog načina pripreme za skok u vis, jer tehnika u fudbalu nije ograničena i vezana za pravila igre kao što je to slučaj u košarci. U vezi testa Skok uvis iz naskoka u dva kontakta napomenuto je da se prvo jednom nogom vrši iskorak a zatim nakon privlačenja druge noge vrši skok uvis uz korišćenje zamaha rukama. Pri tome je napomenuto da svaki ispitanik sam odabere kojom nogom će vršiti iskorak u zavisnosti od stila, odnosno individualnih navika. U vezi testa Skok uvis iz naskoka u jednom kontaktu ispitanicima je napomenuto da se doskok vrši objema nogama istovremeno a da se skok nakon toga vrši uvis i sunožno.U vezi testa Skok uvis jednom nogom iz zaleta napomenuto je da se odraz izvodi nakon par koraka zaleta. Zalet se izvodio pod uglom od oko 40° u odnosu na čeonu liniju terena. Skrenuta je pažnja na mogućnost korišćenja zamaha zamajnom nogom tokom odraza. REZULTATI I DISKUSIJA Osnovni statistički parametri U tabeli 1 prikazani su deskriptivni statistički parametri motoričkih sposobnosti košarkaške kadetske selekcije Bosne i Hercegovine. Tabela 1. Deskriptivni statistički parametri motoričkih sposobnosti košarkaša kadeta Varijabla N Mean Min. Max. Std.Dev. Skew. Kurt. M20 16 3,25 3,00 3,72 0,20 0,93 0,32 MTT 16 10,20 9,44 10,95 0,44 -0,20 -0,97 MKAM 16 29,77 27,50 35,07 2,20 1,62 2,27 MSAR 16 52,62 39,00 70,00 7,68 0,50 0,65 SZ 16 71,25 53,00 85,00 9,66 -0,07 -0,85 MSDM 16 237,93 215,00 269,00 18,40 0,49 -1,16 SK1 16 50,06 35,00 70,00 8,60 0,34 0,85 SK2 16 54,00 45,00 80,00 9,27 0,92 0,60 Legenda: N- broj ispitanika; Mean - aritmetička sredina; Min. - minimalni rezultat; Max. - maksimalni rezultat; Std.Dev. - standardna devijacija aritmetičke sredine; Skew.– asimetričnost krivulje distribucije rezultata; Kurt. - spljoštenost krivulje distribucije rezultata. U tabeli 2 prikazani su deskriptivni statistički parametri motoričkih sposobnosti fudbalera kadetske selekcije Škole fudbala „Olimp“.


26

Tabela 2. Deskriptivni statistički parametri motoričkih sposobnosti fudbalera kadeta Varijabla N Mean Min. Max. Std.Dev. Skew. Kurt. M20 12 3,05 3,01 3,14 0,04 0,75 -0,43 MTT 12 9,89 9,05 10,23 0,46 -0,70 -1,32 MKAM 12 26,60 25,13 28,17 1,25 -0,16 -1,89 MSAR 12 45,40 40,00 50,00 4,29 -0,00 -1,93 SZ 12 61,20 56,00 70,00 5,09 1,06 0,08 MSDM 12 224,00 220,00 230,00 3,94 0,40 -1,07 SK1 12 45,60 41,00 53,00 4,69 0,57 -0,83 SK2 12 46,20 42,00 53,00 4,34 0,58 -0,93 Legenda: N- broj ispitanika; Mean - aritmetička sredina; Min. - minimalni rezultat; Max. - maksimalni rezultat; Std.Dev. - standardna devijacija aritmetičke sredine; Skew.– asimetričnost krivulje distribucije rezultata; Kurt. - spljoštenost krivulje distribucije rezultata. Inspekcijom navedenih tabela broj 1 i 2, na osnovu vrijednosti asimetričnosti (Skew.) i spljoštenosti (Kurt.) krivulje distribucije rezultata, može se konstatovati da su rezultati svih motoričkih sposobnosti normalno distribuirani, što je i osnovni preduslov da se u daljoj statističkoj analizi za utvrđivanje razlika motoričkih sposobnosti između navedenih grupa. Negativne vrijednosti skjunisa (mjere asimetrije Gausove krive) ukazuju da je kriva distribucije rezultata negativno prihvatljivo asimetrična, odnosno nagnuta u stranu boljih rezultata kakve u ovom slučaju imamo u dva testa kod košarkaša, skok uvis jednom nogom iz zaleta (SZ) i T test (MTT), i u tri testa kod fudbalera,T test (MTT), test kamikaze (MKAM) I Sardžent test (MSAR). Pozitivne vrijednosti skjunisa ukazuju da je kriva distribucije rezultata nagnuta u stranu lošijih rezultata koje imamo u svim ostalim varijablama.Test kamikaze (MKAM) ima vrijednost preko ± 1 što ukazuje na značajnu asimetriju distribucije kod košarkaša. Negativne vrijednosti kurtozisa (mjera homogenosti Gausove krive) imamo kod varijabli T test, (MTT), skok uvis jednom nogom iz zaleta (SZ) i skok u dalj (MSDM) kod košarkaša, I u većinu varijabli kod fudbalerašto ukazuju na platikurtičnu krivu, odnosno da su rezultati u ovim testovima heterogeni, tj. imaju smanjenu homogenost distribucije. Kod ostalih varijabli pozitivne vrijednosti kurtozisa ukazuju na to da se radi o značajnoj leptokurtičnosti odnosno homogenosti. Studentov t-test

Nakon izračunatih aritmetičkih sredina svih motoričkih i situaciono motoričkih sposobnosti primjenom Studentovog T-testa za nezavisne uzorke, izračunata je razlika parametara između kadeta koje su ranije podjeljeni u dvije grupe, vanjski i unutrašnji igrači. Tabela 3. Razlike motoričkih sposobnostikošarkaša i fudbalera Varijabla Mean

košarkaši Mean

fudbaleri t- value Df p

M20 3,25 3,05 2,85 26 0,00 MTT 10,20 9,89 2,09 26 0,04 MKAM 29,77 26,60 4,11 26 0,00 MSAR 52,62 45,40 2,70 26 0,01 SZ 71,25 61,20 3,02 26 0,00 MSDM 237,93 224,00 2,34 26 0,02 SK1 50,06 45,60 2,17 26 0,04 SK2 54,00 46,20 4,07 26 0,00 Legenda: Mean košarkaši- aritmetička sredinagrupe košarkaši; Mean fudbaleri- aritmetička sredinagrupe fudbalera; t value– vrijednost koeficijenta t-testa za za testiranje značajnosti razlika; Df – stepeni slobode; p– koeficijent značajnosti razlika aritmetičkih sredina; Inspekcijom Tabele 3. gdje su prikazani rezultati Studentovog T-testa za izračunavanje razlika između grupa košarkaši i fudbaleri u motoričkim sposobnostima, može se konstatovati da u svim varijablama postoji statistički značajna razlika. Možemo zaključiti da su fudbaleri kadeti ostvarili


27

bolje rezultate od košarkaša kadeta u testovima brzine, agilnosti i anaerobne izdržljivosti dok su košarkaši postigli bolje rezultate u svim testovima skočnosti. Tabela 4. Diskriminativna analiza Eig en- - val Canonicl -

R Wilk's - Lam bda

Chi-Sqr df p-value

0 4,75 0,90 0,17 37,78 8,00 0,00 U tabele broj 4. su prikazani rezultati diskriminativne analize kojim je utvrđena statistički značajna razlika (p-0,00) između ispitanika koji se bave različitim sportskim igrama, košarkom i fudbalom. ZAKLJUČAK Dobijeni rezultati razlika između fudbalera i košarkaša pokazali su statistički značajne razlike u korist košarkaša kadetske reprezentacije BiH kada su u pitanju testovi koji su mjerili skočnost i eksplozivnost, a u korist fudbalera kada su u pitanju prostori agilnosti, brzine i anaerobne izdržljivosti. Ustanovljene su značajne razlike između grupa fudbalera i košarkaša u sva tri specifična testa skočnosti (SZ, S2K i S1K). Košarkaši su ostvarili bolje rezultate u sva tri testa u odnosu na fudbalere. Ispostavilo se dakle, nakon analize rezultata, da se primjenom ova tri specifična testa ili primenom jednog od njih, mogu dijagnostikovati određene razlike u kvalitetu motoričkog prostora u zavisnosti od sporta kojim se ispitanici bave. Iz ovog istraživanja možemo vidjeti da su fudbaleri imali bolje rezultate u testovima za procjenu brzine i agilnosti što se moglo i očekivati sa obzirom na njihovu konstituciju i trenažni proces kojim su podvrgnuti. Samim tim što u fudbalu visina nije jedna od presudnih faktora, omogućava fudbalerima veću agilnost i okretnost pa su zbog toga i rezultati u ovim testovima bolji. Kod košarkaša možemo uočiti da su pokazali bolje rezultate u testovima eksplozivne snage donjih ekstremiteta što je bilo i očekivano samim tim što se u ovom sportu skokovi jedna od glavnih karakteristika za postizanje što boljeg rezultata, a i veoma su važni za pojedinačnu statistiku košarkaša. Ovo istraživanje može doprinijeti boljem praćenju, planiranju i programiranju treninga košarke ili fudbala tako što može služiti kao poređenje nekom sličnom istraživanju iz prostora motoričkih sposobnosti, a osim toga može se ponoviti na istom uzorku ispitanika i vidjeti da li ima napretka ili stagnacije u prostoru motoričkih sposobnosti. Podaci dobijeni ovim istraživanjem mogu biti korisni i sa aspekta individualnog praćenja fudbalera i košarkaša, utvrđivanja njihove trenutne forme i predikcije rezultata. LITERATURA

1. Ćeremidžić, D. (2013): Razlike u nivou motoričkih sposobnosti polaznika Škole fudbala „Olimp“. Treća međunarodna konferencija „Sportske nauke i zdravlje“. Banja Luka. Panevropski univerzitet Apeiron. 333-336

2. Erculj, F., Dezman, B., i Vuckovic, G. (2004). Differences between basic types of young basketball players in terms of different jumps height and ground contact time. Kinesiologia Slovenica, 10(1), 5–15.

3. Farley, C.T. (1997). Role of the stretch-shortening cycle in jumping. Journal of Applied Biomechanics, 13, 436-439

4. Fratrić, F., Starovlah, M. (2008). Razlike u funkcionalnim i motoričkim sposobnostima između mladih fudbalera, košarkaša i odbojkaša. Sport Mont (br.18,19,20), 495-503.

5. Gogić, D. (2017) Razlike u nivou razvijenosti motoričkih sposobnosti fudbalera i košarkaša uzrasta 16 godina,Fakultet za sport i fiziĉko vaspitanje u Nikšiću

6. Jukic, I., i sar. (2003). Kondicijska priprema u košarci. Zbornik radova sa međunarodne konferencije "Kondicijska priprema sportaša", 380-389. Zagreb: Kineziološki Fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

7. Marković S., Sekulić, Ž., Obradović, M., i Bugarski, S. (2012). Povezanost između brzine i skočnosti u fudbalu.www.sportkon.com/zbornik%202012_2013.pdf

8. Vukotić, M., Mušović, A. (2011). Razlike motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kod fudbalera i rukometaša uzrasta od 13 do 15 godina.Sport Mont (br. 28,29,30), 119-125.


28

Primljeno:18. 10. 2017 Izmjena primljena: 8. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija Dr Dejan Ćeremidžić, vanredni profesir Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS, BiH

e-mail: [email protected]



29

Dejan Gojković,1 Dušan Mićović2 1.Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta,Istočno Sarajevo,Republika Srpska 2 Šoso ,,Kosovski božur“ specijalna škola Kosovska Mitrovica UDK: 796:572.087-053.5 DOI: 10.7251/SIZ0217029G

KVANTATIVNE PROMJENE ANTROPOLOŠKIH DIMENZIJA POD UTICAJEM MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA KOD SPORTISTA

Sažetak Morfološka antropometrija je važan za selekciju kandidata za pojedini sport ili disciplinu, praćenje i evaluaciju trenažnog procesa, objektivno ocjenjivanje opšteg razvoja i kontrolu uhranjenosti djece sportista i rekreativaca. Uzorak ispitanika je bio 54 ispitanika srednjih škola u Banja Luci uzrasta 15 godina obuhvaćeni redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i dodatnim trenažnim radom za razvoj snage i agilnosti u okviru sportskog društva za fizičku kulturu škole. Svi ispitanici uključeni u eksperiment su bili zdravi što je utvrđeno ljekarskim pregledom prije i poslije eksperimenta. Uzorak varijabli za morfološke sposobnosti činile su dimenzije:cirkularna dimenzionalnost skeleta i mase tijela a to su:srednji obim grudnog koša u cm,obim butine opružene noge u cm,maksimalni obim podkoljenice u cm, masa tijela u gr.Potkožno masno tkivo i to debljina kožnog nabora trbuha u mm,debljina kožnog nabora butine u mm,debljina kožnog nabora potkoljenice u mm.Predloženi model uzorka antropometrijskih mjera za procjenu morfoloških karakteristika primjenjen je prema upustvima Internacionalnog biološkog programa(IBP). Rezultati kanoničke dikriminativne funkcije ukazuju da je u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje kod ekperimentalne grupe došlo do statistički značajnih promjena morfoloških sposobnosti.Postavljene hipoteze su se potvrdile. Ključne riječi:Antropologija,sportista,učenici,morfološke karakteristike UVOD Smatra se da latentnu strukturu morfoloških karakteristika čine četiri dimenzije.(Kurelić i sar.2005). Faktor longitudinalne dimenzionalnosti tijela odgovoran je za rast kostiju u dužinu. U toku tjelesnog rasta i razvoja pojedini dijelovi tijela prate različitu krivu,dostižu svoj maksimum u različitim vremenskim tačkama. (Pržulj,D.2010). Faktor transferzalne dimenzionalnosti skeleta odgovoran je za rast kostiju u širinu.Faktor cirkularne dimenzionalnosti i mase tijela odgovoran je za ukupnu masu i obim tijela i dominantno je definisan težinom.Faktor potkožnog masnog tkiva pokazuje ukupnu količinu masti u organizmu. Veoma je važno imati informacije o strukturi i razvoju morfoloških dimenzija zbog mogućnosti transformacije.Najveća transformacija je moguća kod potkožnog masnog tkiva, zatim kod volumena tijela a veoma mala ili zanemarujuća kod longitudinalne i transverzalne dimenzije skeleta. (Cicović,B.2010) Morfološka antropometrija je važan za selekciju kandidata za pojedini sport ili disciplinu, praćenje i evaluaciju trenažnog procesa, objektivno ocjenjivanje opšteg razvoja i kontrolu uhranjenosti djece sportista i rekreativaca. METOD RADA Uzorak ispitanika je bio 54 ispitanika srednjih škola u Banja Luci uzrasta 15 godina obuhvaćeni redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i dodatnim trenažnim radom za razvoj snage i agilnosti u okviru sportskog društva za fizičku kulturu škole. Svi ispitanici uključeni u eksperiment su bili zdravi što je utvrđeno ljekarskim pregledom prije i poslije eksperimenta.

STRUČNI RAD


30

Cilj istraživanja je bio da pored redovne nastave fizičkog vaspitanja,utvrdi i uticaj motoričke snage i agilnosti na časovima dodatne nastave na promjene morfoloških karakteristika kod ispitanika.Postavljeni su sljedeći zadaci:utvrditi inicijalno stanje morfoloških karakteristika učenika,utvrditi finalno stanje morfoloških karakteristika i kod učenika i utvrditi promjene između inicijalnog i finalnog stanja u prostoru morfoloških karakteristika učenika.Postavljene i sledeće hipoteza:postoje statistički značajne promjene rezultata morfoloških karakteristika na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje ispitanika,. Uzorak varijabli za morfološke karakteristike činile su dimenzije:cirkularna dimenzionalnost tijela i mase tijela a to su:srednji obim grudnog koša u cm,obim butine opružene noge u cm,maksimalni obim podkoljenice u cm, masa tijela u gr.Potkožno masno tkivo i to debljina kožnog nabora trbuha u mm,debljina kožnog nabora butine u mm,debljina kožnog nabora potkoljenice u mm.Predloženi model uzorka antropometrijskih mjera za procjenu morfoloških karakteristika primjenjen je prema upustvima Internacionalnog biološkog programa(IBP). REZULTATI I DISKUSIJA Osnovni statistički parametri ispitanika za procjenu morfoloških karakteristika na inicijalnom mjerenju Tabela 1 N Mean Min Max SD Skewn Kurtos AOGKŠ 54 82.14 76.00 87.00 1.35 0.588 -1.553 AOBUT 54 54.25 48.00 59.00 4.66 0.352 -2.023 AOPTK 54 34.57 29.00 38.00 3.42 0.389 1.814 AMAST 54 58.62 50.00 64.64 6.49 0.258 1.521 AKNTR 54 16.76 10.00 19.00 4.98 0.425 -1.213 AKNBU 54 13.14 9.00 16.00 5.22 0.489 -1.257 AKNPK 54 10.84 7.00 14.00 4.96 0.369 0.648 Legenda: AOGKŠ-srednji obim grudnog koša, AOBUT-obim butine opružene noge, AOPTK-maksimalan obim podkoljenice, AMAST-masa tijela, AKNTR-debljina kožnog nabora trbuha, AKNBU-debljina kožnog nabora butine, AKNPK-debljina kožnog nabora potkoljenice Prikazani rezultati u tabeli 1 kod ispitanika na inicijalnom mjerenje u u prostoru morfoloških karakteristika na inicijalnom mjerenju ukazuju da nema statistički zanačajnih odstupanja rezultata od ispitanika od normalne distribucije.Rezultati testova kojim se ocjenjuju morfološke karakteristike ukazuju da je distribucija pozitivna.To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije(skjunis) koji ne prelazi 1.00 ato znači da testovi nisu teški ( do +1.00) ni laki (do -1.00),već odgovaraju istraživačkoj populaciji i ispod su jedinice.Homogenost rezultata (kurtosis) ukazuje da je prisutna da je prisutna dobra osjetljivost jer su dobijene vrijednosti ispod 2.75.Dobijeni rezultati morfoloških karakteristika ne odstupaju od rezultat sličnih istraživanja proverenih kod nas na ovoj populaciji ispitanika,te je time omogućena primjena multivarijantnih metoda obrade rezultata u ovom istraživanju.Generalizacija rezultata na populaciji iz koje je izveden uzorak ovih ispitanika time je omogućena.


31

Tabela 2.Osnovni statistički parametri ispitanika za procjenu morfoloških karakteristika na finalnom mjerenju N Mean Min Max SD Skewn Kurtos AOGKŠ 54 86.75 77.00 89.00 1.48 0.644 -0.300 AOBUT 54 57.46 50.00 60.00 1.65 0.162 0.055 AOPTK 54 38.15 30.00 40.00 6.40 0.263 0.636 AMAST 54 60.31 52.00 65.00 0.15 0.251 0.903 AKNTR 54 13.64 9.00 17.00 8.52 0.773 1.802 AKNBU 54 10.52 8.00 15.00 6.89 0.345 0.544 AKNPK 54 8.11 6.00 13.00 4.45 0.855 0.148 Legenda: AOGKŠ-srednji obim grudnog koša, AOBUT-obim butine opružene noge, AOPTK-maksimalan obim podkoljenice, AMAST-masa tijela, AKNTR-debljina kožnog nabora trbuha, AKNBU-debljina kožnog nabora butine, AKNPK-debljina kožnog nabora potkoljenice

Utvrđeni rezultati u tabeli 2 kod ispitanika u prostoru morfoloških karakteristika na finalnom

mjerenju ukazuju da nema statistički značajnih odstupanja rezultata ispitanika od normalne distribucije.Rezultati testova kojim se preocjenjivane morfološke karakteristike ispitanika ukazuju da je distribucija pozitivna.To potvrđuju rezultati asimetrije distribucije (skjunis) koji ne prelazi 1.00 a to znači da testovi nisu teški(do +1.00),ni laki (do -1.00),već odgovaraju istraživačkoj populaciji i ispod su jedinice.Homogenost rezultat(kurozis) ukazuje da je prisutna dobra osjetljivost(diskrimativnost testova),jer su dobijene vrijednosti ispod 2.75.Dobijeni rezultati morfoloških karakteristika ne odstupaju od rezultata sličnih istraživanja provjerenih kod nas na ovoj populaciji ispitanika. Analiza razlika između inicijalnog i finalnog mjerenja ispitanika ispitivana t-testom Tabela 3.Značajnost razlika artimetičkih sredina inicijalnog i finalnog mjerenja morfoloških karakteristika ispitanika testovi Mean(i) Mean(f) t-value P AOGKŠ 82.14 86.75 2.73 .018 AOBUT 54.25 57.46 3.09 .008 AOPTK 34.57 38.15 3.83 .005 AMAST 58.62 60.31 2.76 .017 AKNTR 16.76 13.64 2.73 .018 AKNBU 13.14 10.52 3.48 .001 AKNPK 10.84 8.11 2.69 .022 Legenda: AOGKŠ-srednji obim grudnog koša, AOBUT-obim butine opružene noge, AOPTK-maksimalan obim podkoljenice, AMAST-masa tijela, AKNTR-debljina kožnog nabora trbuha, AKNBU-debljina kožnog nabora butine, AKNPK-debljina kožnog nabora potkoljenice

U tabeli 3 sadrži rezultate t – testa morfoloških karakteristika između inicijalnog i finalnog

mjerenja.Nakon dobijenih rezultat zaključuje se da postoji statistički značajna razlika obima grudnog koša(AOGKŠ .018) obimu potkoljenice(AOPTK .005), masi tijela (AMAST .017), kožnom naboru trbuha (AKTNR .018), kožnom naboru nadkoljenice (AKNBU .001) i kožnom naoru podkoljenice (AKNPK .022). Razlike između iniciijalnog i finalnog stanja morfoloških karakteristika sposobnosti ispitanika. Tabela 4.Značajnost izolovane diskriminativne funkcije morfoloških karakteristika ispitanika Disk.Funkc. Eigenvalue Cannonicl

R Wilks Lambda

Chi-Sqr. df P-Level

1 1.922 0.65 .421 56.89 7 .035


32

Dobijena je jedna diskriminativna funkcija srednje visokog intenziteta (CR=65%)koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je vršena diskrininativna analiza dobijenih rezultata.Rezultati diskriminativne jačine antropoloških mjera su date su testom Wilks-Lambda .421,što ukazuje da su razlike između inicijalnog i finalnog mjerenja u prostoru morfoloških karakteristika značajne jer veličina Hi kvadrattesta ima visoku vrijednost. Tabela 5. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije Antropomere Root 1 AKNBU 0.525 AOBUT 0.499 AOPTK -0.489 AMAST -0.356 AKNTR 0.125 AOGKŠ 0.100 AKNPT 0.056 Legenda: AOGKŠ-srednji obim grudnog koša, AOBUT-obim butine opružene noge, AOPTK-maksimalan obim podkoljenice, AMAST-masa tijela, AKNTR-debljina kožnog nabora trbuha, AKNBU-debljina kožnog nabora butine, AKNPK-debljina kožnog nabora potkoljenice

U tabeli 5 data je struktura diskriminativne funkcije učešća antropolmetrijskih mjera

morfoloških karakteristika u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija . Prikazani centroidi grupa predstavljaju artimetičke sredine rezultat inicijalnog i finalnog mjerenja.U cilju provjere značajnosti razlika između inicijalnog i finalnog mjerenja ispitanika i efikasnosti programskih sadržaja redovne nastave vaspitanja i eksperimentalnog modela motoričke snage i agilnosti izmjereno je sedam antropometrijskih mjera za koje se predpostavlja da su dobri prediktori istraživanog prostora.Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju antropometrijske mjere kožni nabor butine (AKNBU 0.525) i obim butine (AOBUT 0.499). Tabela 5.Centroidi mjerenja Mjerenje Root 1 Inicijalno 1.856 Finalno -1.856 Rezultati u tabeli 5 predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih antropometrijskih mjera koja iznosi 1.856 i – 1.856.Značajnost prikazanih centroida mjerenja koja je testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost diskriminacija statistički značajna. Tabela 6. Klasifikaciona matrica Mjerenje Inicijalno finalno Ukupno Inicijalno 45 9 54 Finalno 11 43 54 Inicijalno 83,33% 16,67% 100% Finalno 20,38% 79,62% 100% Razdvajanje grupa koje je prikazano u tabeli 6 kao percentili ukazuje da se izvršeno razdvajanje (diskriminacija) rezultata pojašnjava od 81,48%(srednja vrijednost procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji iznosi CR=65%. Dobijeni rezultati diskriminativne analize morfoloških karakteristika u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje ukazuje da je pod uticajem programskih sadržaja redovne nastave fizičkog vaspitanja i eksperimentalnog modela motoričke snage i agilnosti došlo do statistički značajnih promjena morfološkog prostora ispitanika.


33

ZAKLJUČAK Uzorak ispitanika je bio 54 ispitanika srednjih škola u Banja Luci uzrasta 15 godina obuhvaćeni redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i dodatnim trenažnim radom za razvoj snage i agilnosti u okviru sportskog društva za fizičku kulturu škole. Svi ispitanici uključeni u eksperiment su bili zdravi što je utvrđeno ljekarskim pregledom prije i poslije eksperimenta. Cilj istraživanja je bio da pored redovne nastave fizičkog vaspitanja,utvrdi i uticaj morfoloških sposobnosti i snage i agilnosti na časovima dodatne nastave na promjene morfoloških sposobnosti kod ispitanika. Postavljeni su sljedeći zadaci:utvrditi inicijalno stanje morfoloških karakteristika učenika,utvrditi finalno stanje morfoloških karakteristika kod učenika i utvrditi promjene između inicijalnog i finalnog stanja u prostoru morfoloških karakteristika učenika. Postavljene i sledeće hipoteza: postoje statistički značajne promjene rezultata morfoloških karakteristika na finalnom mjerenju u odnosu na inicijalno stanje ispitanika. Utvrđeni su sljedeći zaključci: Rezultati kanoničke dikriminativne funkcije ukazuju da je u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje kod ekperimentalne grupe došlo do statistički značajnih promjena morfoloških karakteristika.Postavljene hipoteze su se potvrdile. Primjenom T testa i kanoničke diskriminativne analize pokazalo se da se ispitanici učenici koji su uključeni u dodatni trenažni rad u okviru sportskog društva za fizičku kulturu u okviru škole i redovnu nastavu fizičkog vaspitanja statistički značajno razlikuju u morfoloških karakteristika od učenika obuhvaćeni samo redovnom nastavom fizičkog vaspitanja.Dosadašnja iskustva ukazuju i potvrđuju da školsko fizičko vaspitanje ne dostiže nivo koji odgovara sposobnostima, željama i mogućnostima učenika te se ukazuje da školsko fizičko vaspitanje nedovoljno utiče na fizičke sposobnosti učenika i da rezultati koje postižu nisu zadovoljavajući. Jedan od bitnih faktora bkoji karakteriše tehnologiju savremenog izvođenja nastave fizičkog vaspitanja i treninga svakako je u činjenici da se optimalan nivo morfoloških karakteristika školske djece obuhvaćene samo redovnom nastavom fizičkog vaspitanja ne može razviti i održati samo odgovarajuća relativna antropološka obilježja. Rezultati istraživanja morfoloških karakteristika kod ispitanika imaju praktičnu vrijednost za: -Kvalitetnije metodičko oblikovanje trenažnog rada na razvoj morfoloških karakteristika -selekciju i usmjeravanje nadarene djece za pojedini sport ili disciplinu -praćenje i evaluaciju trenažnog procesa morfoloških karakteristika -planiranje programa rada za razvoj snage i agilnosti prema individualnim sposobnostima i osobinama ispitanika. Rezultati istraživanja mogu da posluže i kao osnova za buduća istraživanja koja bi obuhvatila i ostala antropološka obilježja pri čemu bi svakako dobile i validnije informacije o transformacionim procesima antropoloških obilježja pod uticajem morfološke karakteristike i agilnosti kod mladih sportista. LITERATURA 1.Cicović,B.(2010).Relacije morfoloških karakteristika i eksplozine snage kod džudista.Sport i Zdravlje,5(1),5-9 2.Kurelić i sar.(1975).Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine.Institut za naučna istraživanja .Beograd:Fakulteta za fizičko vaspitanje 3.Mišigoj-Duraković,M(2008).Morfološka antropometrija u dijagnostičkom postupku kod sportaša.Dijagnostika treniranosti sportista,Zbornik radova .Zagreb:Zagrebački sajam sporta,9 4.Pelemiš,M.,Stević,D.,Radojević,D i Novaković,M(2009).Transformacija morfološkog statusa učenika programiranom vanškolskom aktivnošću odbojkom.XLVIII kongres antropološkog društva Srbije,Novi Sad:Glasnik ADJ


34

5.Perić,D.(2004).Efekti nastave fizičkog vaspitanja na razvoj morfoloških karakteristika motoričkih i situaciono-motoričkih sposobnosti dečaka školskog uzrasta,Magistarska teza,Niš:Fakultet fizičke kulture 6.Pržulj,D.(2010).Razlike u motoričkim sposbnostima i morfološkim karakteristikama između studenata sportista i nesportista.Sport i zdravlje,Naučno-stručni časopis iz oblasti fizičke vaspitanja i sporta,Pale:Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Primljeno:30. 11. 2017 Izmjena primljena: 23. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespondencija Prof.dr Dejan Gojković Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Istočno Sarajevo E-mail: [email protected]



35

Bojan Guzina,1 Milomir Trivun,2 Miloslav Marković3 1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Banjoj Luci 2Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu 3 Student doktorskih studija Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu UDK: 796.012.1:37.011.3-053.5

DOI: 10.7251/SIZ0217035G UPOREDNA ANALIZA MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI UČENIKA PRVIH RAZREDA

SREDNJIH ŠKOLA PRIMJENOM EURO FIT BATERIJE TESTOVA Sažetak

Na uzorku ispitanika od 30 dječaka prvog razreda banjalučke Gimnazije, uzrasta 15 godina +/_ 6 mjeseci, i 28 učenika prvog razreda srednje Tehničke škole u Gradišci primjenjeno je sedam testova iz Euro fit baterije. Cilj ovog istraživanja je da se primjenom Eurofita utvrde razlike u motoričkim sposobnostima učenika prvog razreda, između dvije srednje škole, a u svrhu procjene njihovog trenutnog motoričkog statusa i daljeg programiranja rada na osnovu dobijenih rezultata. Rezultati su pokazali da testovi skok u dalj iz mjesta i trbušnjaci za 30 sekundi najviše diskriminišu rezultati između dvije škole.Takodje se može zaljučiti da su učenici iz Gimnazije u većini testova imali bolje rezultate. Ključne riječi: ucenici, motoričke sposobnosti, Eurofit baterija testova 1. UVOD

Problem izbora metoda, sadržaja i organizacije trenažnog rada predstavlja stalni interes istraživanja, te se poslednjih godina vrše opsežna istraživanja kod nas i u svetu, da bi organizovana fizička aktivnost doprinijela optimalnom razvoju antropoloških obilježja osoba oba pola na svim uzrastima, bez obzira na njihove sposobnosti i kvalitete. Ljudske sposobnosti i osobine mogu se najuspješnije razvijati u tzv. »senzitivnim fazama«. Sa time se slaže veći broj autora (Stojanović 1987; Matvejev 2000; Spame i Caetzee (2002); Višnjić, Jovanović i Miletić, (2004) ukazujući, da su to periodi ontogeneze kada se na osnovu prirodnih zakonitosti ostvaruje najznačajniji tempo razvoja određenih sposobnosti i osobina individue, povećaju adaptivne mogućnosti i stvaraju posebno povoljne predpostavke za formiranje određenih motoričkih znanja. Zato je poslednjih godina prisutan povećani interes uključivanja djece i adolescenata u sportsku aktivnost, jer je proces odrastanja, prema nekim istraživačima (Aoron i sar. 1995, Drabik 1996, Markus i sar. 2000, Malacko 2002, Stewart i sar. 2004; citirano kod Batrićević, 2008), posebno osjetljiv na mogućnost ispoljavanja negativnih uticaja.U Evropi su se do osamdesetih godina koristile različite baterije testova prilikom testiranja motoriĉkih sposobnosti djece i mladih. Jedna od njih koja je možda najsistematizovanije razvijena i koja je korišćena u studiji „Leuven Longitudinal Study of Belgian boys“ u Belgiji, poslužila je kao baza za nastanak EUROFIT baterije testova (Malina & Katzmarzyk, 2006, prema Council of Europe, Committee for Development of Sport: Europen test of physical fitness, 1988). U saradnji više evropskih zemalja nastala je “The Eurofit Physical Fitness Test Battery“, standardizovana baterija testova preporučena od strane Saveta Evrope (Council of Europe, Committee for the Development of Sport: European test of physical fitness) koja sluţi za procjenu fiziĉkog razvoja i motoriĉkih sposobnosti djece školskog uzrasta. Ideja za ovu bateriju nastala je 1987.godine, sa željom da se stvori baterija testova koja će biti jednostavna za primjenu, ekonomična i primenljiva u različitim školskim uslovima, a da pri tom svi testovi koje ona sadrži budu standardizovani, kako bi se rezultati mogli upoređivati širom Evrope.



36

2. METODOLOGIJA ISTRAŽIVANJA

Uzorak ispitanika čine 30/et dječaka prvog razreda banjalučke Gimnazije, uzrasta 15 godina +/_ 6 mjeseci, i 28 učenika prvog razreda srednje Tehničke škole u Gradišci.Metode korisćene u radu imaju i kvalitetan i kvantitativan pristup. Naime kvalitetni pristup podrazumjeva deskripciju i posmatranje, a kvantitativni mjerenje i testiranje. Uzorak varijabli u okviru ovog rada pretstavlju motoričke sposobnosti za procjenu brzine, agilnosti, eksplozivne snage,repetativne snage,fleksibilnosti i mišićne izdržljivost.Za procjenu motoričkih sposobnosti učenika primjenjena je EUROFIT baterija testova tj.grupa motoričkih zadataka za koje se smatra da nose relevantne informacije o motoričkim sposobnostima ispitanika. Baterija “EUROFIT testova (Eurofit,1993), koji su propisani od strane Komiteta za razvoj sporta Savjeta Evrope, je set od devet jednostavno provodih testova koji se odnose na fleksibilnost, snagu, izdržljivost i silu. Standardizovanu bateriju testova je Savjet Evrope predložio kao efikasno sredstvo za praćenje stanja školske djece i koristi se u mnogim školama širom svijeta od 1988. godine. Korišćeni su slijedeći testovi: 1.Flamingo test 2.Taping rukom 3.Pretklon sa dosezanjem u sjedu 4.Skok u dalj iz mjesta 5.Stisak šake - dinamometrija 6.Ležanje/sijed za 30 sekundi (trbušnjaci) 7.Izdržaj u zgibu 8.Šatl 20 m 9.Čunjasto trčanje 10x5 metara

3. REZULTATI ISTRAZIVANJA Tabela 1. Rezultati deskriptivne statistike izmedju prvog razreda dve srednje škole

N Mean Std. Dev

Std.E

r

95% Confidence Interval for Mean

Min Max Lower Upper

FLT Tehnicka skola

28 19.263 2.892 .546 18.141 20.385 15.04 25.00

Gimnazija BL 30 19.401 2.988 .545 18.285 20.517 15.25 25.22

Total 58 19.334 2.917 .383 18.567 20.102 15.04 25.22

TAPRUK Tehnicka skola

28 11.867 1.372 .259 11.335 12.399 9.52 15.80

Gimnazija BL 30 11.174 1.442 .263 10.636 11.713 8.35 16.29

Total 58 11.509 1.439 .189 11.130 11.887 8.35 16.29

PRSDOS Tehnickaskola 28 5.821 3.732 .705 4.374 7.268 .00 11.70

Gimnazija BL 30 6.933 6.236 1.138 4.604 9.262 .00 23.00

Total 58 6.396 5.167 .678 5.037 7.755 .00 23.00

SUDIM Tehnickaskola 28 1.825 .218 .041 1.740 1.910 1.30 2.23

Gimnazija BL 30 2.031 .293 .053 1.921 2.140 1.52 2.80

Total 58 1.931 .277 .036 1.858 2.004 1.30 2.80


37

LEŽSJED30s Tehnickaskola 28 19.54 3.249 .614 18.28 20.80 15 27

Gimnazija BL 30 22.33 2.893 .528 21.25 23.41 18 30

Total 58 20.98 3.353 .440 20.10 21.86 15 30

IUZ Tehnickaskola 28 39.635 11.913 2.2514 35.0162 44.2552 8.00 57.00

Gimnazija BL 30 40.052 8.587 1.5677 36.8456 43.2584 13.10 54.44

Total 58 39.851 10.236 1.3441 37.1595 42.5426 8.00 57.00

CUNTRČ 10x5 Tehnickaskola 28 21.252 1.707 .322 20.590 21.914 18.52 25.14

Gimnazija BL 30 21.284 1.768 .322 20.624 21.945 18.34 25.32

Total 58 21.269 1.724 .226 20.815 21.722 18.34 25.32 Tabela 2. Analiza varijanse između dve grupe učenika prvog razreda srednjih škola

Sum of Squar Df

MeanSquare F Sig.

FLT BetweenGroups .275 1 .275 .032 .859

WithinGroups 484.965 56 8.660

Total 485.240 57

TAPRUK BetweenGroups 6.952 1 6.952 3.500 .067


Total 118.171 57

PRSDOS BetweenGroups 17.906 1 17.906 .667 .418

WithinGroups 1503.974 56 26.857

Total 1521.879 57

SUDIM BetweenGroups .614 1 .614 9.106 .004

WithinGroups 3.779 56 .067

Total 4.393 57

LEŽSJED30s BetweenGroups 113.352 1 113.352 12.031 .001


Total 640.983 57

IUZ BetweenGroups 2.510 1 2.510 .024 .879

WithinGroups 5970.393 56 106.614

Total 5972.902 57

CUNTRČ 10x5 BetweenGroups .015 1 .015 .005 .944


Total 169.452 57 U Tabeli 2 prikazani su rezultati jednofaktorske analize varijanse kod učenika prvog razreda srednje škole Gimnazije u Banja Luci i prvog razreda srednje Tehnikčke škole iz Gradiške. Na osnovu rezultata vidljivo je da se statistički značajna razlika između dvije škole pojavila u varijablama skok


38

u dalj iz mjesta i ležanje – sjed za 30 sekundi, dok se u ostalim varijablama razlika nije statistički značajna. Postoji značajna razlika i u atletskim disciplinama obzirom da se veliki broj učenika iz Gimnazije bavi atletikom.

Tabela 3. Faktorska struktura matrice diskriminacione funkcije Function

1

Ležanjesjed za 30 sekindi .692

Skok u daljinu iz mjesta .602

Taping rukom -.373

Pretkon sa dosezanjem u sijedu .163

Flamingo test .036

Izdržaj u zgibu .031

Cunasto trcanje 10x5 metara .014

Na osnovu Tabele 3 može se vidjeti da na razliku u motoričkim sposobnostima najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju testovi repetativne snage i eksplozivne snage. Takođe se vidi da ostali testovi manje utiču na diskriminativnu funkciju.Intenzitet razlika između ovih grupa ispituje se pomoću vrjednosti kanoničke korelacije. Što je ova vrednost bliža nuli centroidi grupa su bliži jedni drugima (manje su razlike izmedju grupa) i obrnuto.

Grafikon 1 Raspodjela rezultata za srednju Tehničku školu Gradiška


39

4. DISKUSIJA

Posmatrajući deskriptivne parameter,/Tabela 1/, primjetno je da su u većini varijabli bolje rezultate ostvarili srednjoškolci iz Gimnazije u Banja Luci. Može se pretpostaviti da se ovakav odnos pojavio iz razloga što se u ovom odjeljenju nalazio veći broj učenika kvalitetnija selekcija kada su u pitanju motoričke sposobnosti. Takođe, đacima u Banja Luci su dostupniji sportski sadržaji koji mogu uticati na manifestaciju motoričkih sposobnosti. Može se pretpostaviti da su morfološke karakteristike jedan od faktora koji je mogao uticati na rezultate, jer je ovo pubertetski period gdje morfoloski dominatnija djeca imaju i prednost u ispoljavanju motoričkih sposobnosti, odnosno faktor biološke zrelosti može biti presudan. Biološki rast i razvoj djece odvija se po određenim zakonitostima. Srednji školski uzrast je period intezivnog rasta i razvoja djece oba pola. S obzirom da se djeca nalaze u fazi ubrzanog razvoja povećan je uticaj spoljašnje sradine. Fizičko vaspitanje predstavlja osnovni organizacioni egzogeni faktor koji utiče na razvojne promjene djece (Gojković, 2010) Zbog toga je neophodno mjeriti, pratiti i korigovati antropometrijske karakteristike kroz nastavni proces. Počeci istraživanja antropometrijskih karakteristika, naročito stranih autora, pretežno se odnose na faktorsku strukturu (dok se kasnije, osim faktorske strukture, izučavaju i relacije, razlike i razvoj antropometrijskih karakteristika (Momirović i sar, 1969; N. Viskić – Štalec, 1974; Kurelić i sar, 1975; A. Hošek i B. Jeričević, 1982; Radovanović i sar, 1998; Ivanović, 2002; T. Krsmanović i Radosav, 2008). Radulović i Krivokapić (2013) navode da je morfološki pokazatelji fizičkog razvoja, statusa uhranjenosti i strukture tjelesnog sastava četrnaestogodišnjih dječaka i djevojčica u Crnoj Gori u odnosu na standarde rasta i razvoja i vršnjake iz nekih evropskih zemalja imaju zadovoljavajuće vrijednosti. Iznad prosječne vrijednosti tjelesne visine i tjelesne mase karakterišu oba pola, pri čemu je udio masne komponente dosta nizak, posebno kod dječaka, tako da je evidentirano od 3-6% ispitanika sa prekomjerenom tjelesnom masom, dok je oko 1% ispitanika svrstano u kategoriju gojaznih. U odnosu na kriterijume i orijentacione vrijednosti motoričkih sposobnosti za dati uzrast praćene eurofit baterijom testova, i pore- đenjem tih vrijednosti sa vršnjacima iz drugih zemalja, dječaci su postigli prosječne, a djevojčice ispod prosječne rezultate. Izuzetak čine motoričke sposobnosti koje su u velikoj mjeri genetski deteriminisane (brzina alternativnih pokreta i eksplozivna snaga) koje kod dječaka imaju natprosječne, a kod djevojčica uglavnom prosječne vrijednosti. CG, Srbija, Belgija, Španija, Slovačka, Litvanija, Estonija, Albanija ( Radulović i Krivokapić, 2013) U odnosu na pomenute zemlje rezultati ovog istraživanju su nešto slabiji iako se radi o malom uzorku u odnosu na istraživanja koja su sprovedena u ovim zemljama.


40

Analizirajući dobijene rezultate svakako treba analizirati plan i program škola i način na koji to nastavnici sprovode, jer bi to svakako mogao biti diskriminativni faktor u postignutim rezultatima djece u obje škole. Uvijek se uzeti kao pretpostavka obučenost djece za ovakav vid testiranja, njihovu motivaciju, odnosno egzogene i endogene faktore koji mogu uticati na testiranje. Veći nivo motoričkih i funkcionalni sposobnosti ispitanika sportista u odnosu na nesportiste, može se pripisati pored endogenih faktora, i pretežno egzogenim, tj. transformacionim procesima u sportskim klubovima i nastavi fizičkog vaspitanja u odnosu na nesportiste, koji su bili obuhvaćeni samo nastavom fizičkog vaspitanja (Batričević, 2008). Analizom varijanse utvrdjeno je da su se statistički značajne razlike pojavile između testove skok u dalj iz mjesta i testa ležanje sjed trideset sekundi i to kao što smo naveli u korist srednje škole Gimnazije iz Banja Luke. Na osnovu uzrasta i testova u kojima se pojavila značajna razlika između škola možemo pretpostaviti da su učenici iz Gimnazije biološki zreliji, te da su više uključeni u sport, što je dovelo do značajno boljih rezultata u testovima eksplozivne snage i mišićne izdržljivosti, odnosne repetativne snage. Branković i saradnici (2012) utvrdili su značajan uticaj morfoloških karakteristika na izvođenje repetativne snage. Očigledno je da su učenici banjalučke Gimnazije, odnosno testirani razred bili fizički dominantiniji u odnosnu na svoje vršnjake iz Gradiške i samim tim možemo konstatovati da su ta djeca ranije ušla u pubertet, gdje je kod dječaka počelo lučenje testosterona i razvoj muskulature, što svakako ima veliki uticaj na ispoljavanje motoričkih sposobnosti koji su testirani sa navedena dva testa. Sportisti koji su uključeni u trenažni ciklus sposobniji su da ostvare bolje rezultate u testovima motoričkih sposobnosti, te se bolji ili lošiji rezultati mogu pripisati tom efektu. Rezultati su pokazali da se sportisti statistički značajno razlikuju većim nivoom motoričkih i funkcionalnih sposobnosti od nesportista (Kostić, 2008) .Veći nivo motoričkih i funkcionalnih sposobnosti ispitanika sportista u odnosu na nesportiste, može se pripisati pored endogenih faktora, i pretežno egzogenim, tj. transformacionim procesima u sportskim klubovima i nastavi fizičkog vaspitanja u odnosu na nesportiste, koji su bili obuhvaćeni samo nastavom fizičkog vaspitanja. Poznato je, da je u trenažnom radu sa sportistima karakteristično postepeno povećanje opterećenja do gornje granice motoričko-funkcionalnih mogućnosti, što je omogućilo super kompenzacione procese kod svakog sportiste (Batričević, 2008). Rezultati su pokazali da se sportisti statistički značajno razlikuju većim nivoom motoričkih i funkcionalnih sposobnosti od nesportista . Kao što je i navedeno, uticaj sredine u kojoj djeca žive i idu u školu može uticati na njihov razvoj motoričkih sposobnosti u vezi sa tim Tadić (2013) u svom magistarskom radu ustanovio je da pojedine motoričke imaju značajnu razliku kada su u pitanju djeca koja žive u urbanim i ruralnim sredinama. Prethodna istraživanja na našim prostorima koje su proveli Mitić (1980), Bala i Krsmanović (1982, prema Marić, 2010), Sredić (2003, Šegrugur i saradnici (2010), Gačić (2011) ukazuju nam da je očekivana konstatacija da se učenici iz urbane sredine odlikuju boljim rezultatima, dok su istraživanja Krsmanovića i sar (2000, prema: Marić, 2010), Badrića i Petračića (2007), Petrića i Blaževića (2008), Herasina i sar (2011) pokazala suprotno. ,,Na osnovu rezultata možemo vidjeti da rezultate najviše diskriminišu testovi mišićne izdržljivosti i eksplozivne snage. Slične rezultate u svom istraživanju dobio je Betričević (2008). Kada su u pitanju rezultati repetativne snage, možemo konstatovati da postoji veliki uticaja antropometrijskih mjera na ishod rezultat u testovima koji testiraju pomenutu sposobnost. Branković i saradnici, 2012 godine sproveli su istraživanja potvrđuju ovo konstataciju i napominju da rezultati morfoloških dimenzija i repetitivne snage doprineće individualizaciji nastavnog rada tako što će planiranje, programiranje, sprovođenje i kontrola nastavnog rada biti primerena individualnim sposobnostima i osobinama učenica. ,,Bajrić i saradnici u svom istraživanju došli su saznanja da djeca koja imaju prednost u morfološkim karakteristikama postižu i bolje rezultate u motoričkim sposobnostima. Takođe, utvrdili su da djeca koja maju veliki postotak masti da testove brzine i eksplozivne snage izvode lošije. Mofološke dimenzije kao sastavni dio funkcionisanja motornog lanca mogu biti limitirajući ili olakšavajuci faktor kod ispoljavanja motoričkih sposobnosti. Malo je bilo ovakvih istraživanja na populaciji učenika srednjih škola, uzrasta od 15 godina, obuhvaćenih samo redovnom nastavom fizičkog vaspitanja. ,,U vezi s tim, dobro je poznato


41

da dok u nekoj motoričkoj aktivnosti jedan tip telesne građe direktno ometa realizaciju kinetičkog programa, ta ista telesna građa u nekoj drugoj (Branković, 2012) Istraživanja su pokazala da postoji statistički značajana povezanost morfoloških karakteristika sa rezultatima motoročkih sposobnosti učenika srednjih škola obuhvaćenih redovnom nastavom fizičkog vaspitanja (Stojanović i sar., 1980; Stojiljković, 2005; Višnjić, 2006, Janković, 2009; Projević, 2009). ,,Milanović (2011) Na osnovu empirijske provjere pouzdanosti i osjetljivosti najčešćeprimenjivanih testova u različitim modelima praćenja motoričkih sposobnosti djece i mladih u svjetu, može se konstatovati da oni imaju zadovoljavajuću pouzdanost i osjetljivost na svim uzrastima, oba pola od III do VIII razreda osnovne škole. Na osnovu rezulata istraživanja može se zaključiti da bi praćenje fizičkog razvoja i razvoja motoriĉkih sposobnosti uĉenika u okviru nastave fiziĉkog vaspitanja u osnovi trebalo da prati koncept tzv. „health related physical fitness“ modela, a konkretizacija baterije testova za praćenje fizičkog razvoja i razvoja motoriĉkih sposobnosti učenika od III do VIII razreda osnovne škole u uslovima našeg školskog sistema treba da bude izvršena na osnovu podataka o fizičkom rastu i kompoziciji tela, opštoj izdržljivosti, snazi, gipkosti i agilnosti. 5. UMJESTO ZAKLJUČKA U nastavnoj praksi sve su više prisutna istraživanja antropoloških obilježja djece i omladine radi primjene metoda i oblika rada koji najviše doprinose povećanju efikasnosti redovne i dodatne nastave fizičkog vaspitanja (Branković, 2012) Praćenje realizacije programa redovne nastave fizičkog vaspitanja i procjenjivanje ostvarenih rezultata važni su za unapređivanje vaspitno-obrazovne prakse nastave fizičkog vaspitanja i podsticanje nastavnika za odgovorniji i kreativniji odnos prema radu. Ovakvim postupkom se obezbeđuju pouzdani podaci za preduzimanje eventualnih korektivnih intervencija u praktičnoj realizaciji programa rada (Zdanski i Galić, 2002; Višnjić, 2006; Bompa, 2006).

6. LITERATURA

1. Aaron DJ, Dearwater SR, Anderson R, Olsen T, Kriska AM, i Laporte RE. (1995). Physical activity and the initiation of high-risk health behaviors in adolescents. Med Sci Sports Exerc. 1995; 27: 1639–1645. 2. Batričević, D (2008). Kanonička diskrimitivna analiza motoričkih i funkcionalnih sposobnosti sportskih aktivnih i neaktivnih učenika.Beograd. Sport Science Vol 1, Str. 50-53. 3. Bompa, T. (2000). Cjelokupni trening za mlade pobjednike. Zagreb: Hrvatski košarkaški savez 4. Branković, N., Milanović, S., Pavlović, R., Simonović, Z. (2012). Kanoničke relacije morfoloških dimenzija i repetativne snage kod učenica srednjih škola. Glasnik Antropološkog društva,Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Niš. Vol. 47, str.35-40, 2012. 5. Drabik, J. (1996). Children i Sports Training. Vermont: Stadion Publichig Companz. 6. Gojković, G., Radulović, B. ( 2011). Razlike antropometrijskih karakteristika u odnosu na pol učenika. Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Nikšić. Sport Mont, br 23-24. 7. Gredelj, M., Metikoš, D., Hošek, A. i Momirović,K. (1975). Model hijerarhijske strukture motoričkih sposobnosti.Rezultati dobijeni primjenom jednog neklasičnog postupka za procjenu latentnih dimenzija. Kineziologija, 5 (1-2), 7-82. 8. Hošek, A.V., Jeričević, D. (1982) Latentna struktura morfološkog statusa studenata Fakulteta za fizičku kulturu. Kineziologija, Zagreb, 14(5), 9-20. 9. Komeš, Z., Pavlov, D., Štefanić., i Smiljanec, Z. (2005 ). Programi kondicipne pripreme mladih fudbalera u dobi od 6 do 16 godina. U zborniku 3. Godišnja međunarodna konferencija „Kondiciona priprema sportaša. Hrvatska, Zagreb. 10. Krsmanovic, B., Krulanovic, R. (2008). Antropometrijske karakteristike i motoričke sposobnosti učenika starih 17 godina različitog sportskog usmjerenja. Glasnik Antropološkog drustva Srbije,43,182/193.


42

11. Krsmanović, T., Radosav, S. (2008). Razlike antropometrijskih karakteristika i motoričkih sposobnosti učenika uzrasta od devet do jedanaest godina. Glasnik antropološkog društva Srbije, br. 43, 194-198. 12. Krezić, S. (2002): Kanoničke relacije morfoloških karakteristika i bazičnih motoričkih sposobnosti (EUROFIT) kod učenica Gimnazije uzrasta od 15 do 18 godina. Magistarski rad, Fakultetu za fizičku kulturu u Sarajevu, Sarajevo. 13. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Šturm, J., Radojević, D., i Štalec, N. (1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine; Beograd: Institut za naučna istraživanja Fakulteta za fizičko vaspitanje Univerziteta u Beogradu 14. Milanović, I. (2011). Praćenje fizičkog razvoja i razvoja motoričkih sposobnosti učenika u nastavi fizičkog vaspitanja. Doktorski rad. Srbija: Beograd 15. Marcus BH, Dubbert PM, Forsyth LH, McKenzie TL, Stone EJ, Dunn AL, Blair SN. (2000) Physical activity behavior change: issues in adoption and maintenance. Health Psychol. 2000; 19(1suppl):32–41. 16. Matvejev, L.P. i Ulaga, S. (2000). Osnovi suvremenog sistema sportivnoj trenirovki. Moskva: FIS. 17. Malacko, J. (1991). Osnove sportskog treninga. Kibernetički pristup. Treće prošireno i prerađeno izdanje. Novi Sad: FTN, Štamparija za grafičku dijelatnost. UDC 796.015 18. Marić,L (2010). Razvoj motoričkih sposobnosti i njihove relacije sa motoričkom efeksnošću studenata vojne akademije. Magistarski rad. Univerzitet u Novom Sadu 19. Momirović, K. i suradnici (1969). Uticaj latentnih antropometrijskih varijabli na orijentaciju i selekciju vrhunskih sportaša. Zagreb: Visoka škola za fizičku kulturu. 20. Miletić Đ., Maleš, B., Miletić A.(2011). Mjerenje ravnoteže putem WII konzole. 9 godišnja međunardona konferencija “ Kondicijska priprema sportaša, Zagreb, 25. Kineziološki fakultet sveučilišta u Zagrebu. Udruga kondicijskih trenera Hrvatske, Seniko studio dooo, Zagreb 280-283 21. Mitić, D.P. (1980). Fizički razvitak i motoričke sposobnosti učenika od 15 godina iz grada i sela, kao osnov za programiranje nastave fizičkog vaspitanja. Magistarski rad, Univerzitet u Beogradu: Fakultet za fizičko vaspitanje. 22. Projović A. (2009). Uticaj eksperimentalnog modela eksplozivne snage na razvoj nekih antropoloških karakteristika kod učenika osnovnih škola, Doktorska disertacija. Pale: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. 23. Radulović, B i Krivokapić, D. (2013). Fizički razvoj i fizičke sposbnosti četrnaestogodišnjih učenika u Crnog Gori u odnosu na vršnjake iz Evropskih zemalja. Fakultet za sport i fizičko vaspitanje, Nis. Crnogorska sportska akademija „Sport Mont“: Br. 37,38,39 (218-224) 24. Spamer, E.J. i Caetzee, M. (2002). Varijable koje razlikuju talentirane od manje talentiranih mladih sportaša – komparativna studija. Kineziologija, 34 (2), 141-152. 25. Stojanović M, Ilić N, Momirović K, Hošek A. (1980). Relacije vitalnog kapaciteta pluća i antropometrijskih dimenzija u mladih odraslih muškaraca, Kineziologija, 3. 26. Stojiljković D.(2005). Efekti kružnih oblika rada na razvoj somatometrijskih karakteristika, funkcionalnih sposobnosti i dinamičke snage učenika predpubertetskog uzrasta. Magistarski rad. Niš: Fakultet fizičke kulture. 27. Stewart JA, Dennison DA, Kohl HW, Doyle JA. (2004). Exercise level and energy expenditure in the Take 10! inclass physical activity program. J Sch Health. 2004; 74: 397–400 28. Srdić, S. (2007). Relacije nivoa morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti dječaka. Magistarska teza, Univerzitet u Banjoj Luci: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. 29. Šegrugur, D., Kuhar,V. i Pirađik, P. (2010). Antropometrijska, motorička i funkcionalna obilježja učenika prvih razreda srednjih škola. Hrvatski športsko medicinski vijesnik 25 (67 – 64) 30. Tadić, S (2007). Relacije nivoa morfloških karakteristika i motoričkih sposobnosti dječaka. Magistarski rad.Univerzitet u Banjoj Luci. Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta 31.Višnjić, D., Jovanović, A., Miletić, K. (2004). Teorija i metodika fizičkog vaspitanja. Beograd..Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.


43

32. Višnjić, D., Jovanović, A., Miletić, K. (2004). Teorija i metodika fizičkog vaspitanja. Aranđelovac: Viktor štampa. 33. Zdanski, I., Galić, M. (2002) Didaktika fizičkog vaspitanja. Banja Luka: Udruženje građana-nastavnika osnovnih i srednjih škola 'Petar Kočić'. Primljeno: 19. 10. 2017 Izmjena primljena: 8. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija: dr Bojan Guzina vanredni profesor Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Boulevar Petra Bojovića 1A 78 000 Banja Luka Bosna i Hercegovina Tel: +387 65 61 24 20 E-mail: [email protected]



44

Dušan Mićović Šoso ,,Kosovski božur“ specijalna škola Kosovska Mitrovica

UDK: 796.012.13-053.5 DOI: 10.7251/SIZ0217044M

EFEKTI PROGRAMA SPRINTERSKE BRZINE U REDOVNOJ NASTAVI FIZIČKOG VASPITANJA NA NEKE MOTORIČKE

I FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI Sažetak

Istraživanje je izvršeno sa ciljem da se utvrde efekti treninga sprinterske brzine na transformaciju motoričkih i funkcionalnih sposobnosti učenika osnovnih škola. Uzorak ispitanika je činilo 54 učenika za osnovno obrazovanje u Kosovskoj Mitrovici, starosti 11 godina ± 6 meseci. Eksperimentalna grupa bila je sastavljena od 27 ispitanika odabranih za trening sprinterske brzine na časovima fizičkog vaspitanja, tri puta nedeljno po 45 min, u trajanju od osam nedelja. Kontrolna grupa je bila sastavljena takođe od 27 ispitanika koji su sa istim fondom časova i u istom vremenskom intervalu, kao i eksperimentalna grupa, pohađali časove redovnog programa fizičkog vaspitanja (tri puta nedeljno po 45 min, u trajanju od osam nedelja). U istraživanju su primenjeni merni instrumenti za procenu dimenzija eksplozivne i repetitivne snage, fleksibilnosti, koordinacije, segmentarne brzine i funkcionalnih sposobnosti. Osnovni cilj istraživanja je bio utvrđivanje uticaja programa rada sprinterske brzine u redovnoj nastavi fizičkog vaspitanja na razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kod ispitanika eksperimentalne grupe. Dodatni cilj istraživanja je bio utvrđivanje uticaja programskih sadržaja redovne nastave fizičkog na razvoj istih antropoloških obeležja kod kontrolne grupe ispitanika. Rezultati su pokazali da je eksperimentalna grupa ispitanika postigla bolje rezultate u istraživanim prostorima, kao i da je došlo do značajnih efekata treninga sprinterske brzine na finalnom testiranju. Ključne reči: fizičko vaspitanje, program sprinterske brzine, motoričke i funkcionalne sposobnosti, učenici osnovnih škola. 1. UVOD

Sistematski nastavni proces je, u suštini, transformacioni proces kojim se učenici, prevode iz jednog stanja u drugo, u skladu sa utvrđenim ciljevima nastave fizičkog vaspitanja. Da bi se to postiglo, potrebno je koristiti zakonitosti transformacionih procesa u cilju postizanja efikasnog upravljanja nastavnim procesom. Neophodno je poznavati i strukturu dimenzija antropoloških karakteristika i njihov uticaj na efikasnost izvođenja tehničko-taktičkih elemenata, jer od toga zavisi pravilnost procesa orijentacije i selekcije učenika, efikasnost procesa nastave i postizanje što boljih rezultata. Sprintersko trčanje predstavlja složeno ciklično kretanje koje omogućuje da se u određenom vremenu dejstvovanjem maksimalnim intenzitetom postižu najveće maksimalne brzine trčanja. Sa gledišta sportskog treninga pod brzinom, kao fizičkim svojstvom, podrazumeva se sposobnost

čoveka da izvrši pokrete za najkraće vreme u datim uslovima, pri čemu se pretpostavlja da izvršenje zadatka ne traje dugo i da ne dolazi do zamora" (Milanović, 2007; Pavlović, . & Radinović, ., 2010.

Veći broj autora (Šnajder, . ,1994; Bowerman, ., Freeman, ., & Gambetta,P.,1998; Jonić, ., 2009; Janković, ., 2012;) ističe da se sprinterska brzina izražava kroz ciklične i aciklične pokrete tokom motoričkih trčanja. Brzina razvoja i prenosa sile je ključni činilac uspeha u sprinterskom trčanju. Kad god se poveća brzina pokreta, dolazi i do porasta „akcije" i „reakcije" mekih tkiva.



45

Akcija se može definisati kao stopa aplikovane sile u telu, dok se reakcija odnosi na sposobnost mekih tkiva i organizma u celini da apsorbuje te sile i oporavi se od njih.

Na ukupno poboljšanje maksimalnog sprinterskog trčanja može se uticati razvojem brzinsko-snažnih sposobnosti. U cilju optimalnog razvoja kinematičih i dinamičkih pokazatelja brzine trčanja, treba primenjivati raznovrsne metoda treninga i kombinovati ih na adekvatan način.

Transformacija funkcionalnih sposobnosti definitivno spada u sferu najčešće primjenjivanih, ali i najkorisnijih transformacija trenažnog procesa. Visok nivo aerobne sposobnosti izuzetno je značajan u svim sportovima produženog trajanja. Generalno, proučavanje transformacionih procesa različitih antropoloških obeležja pod uticajem procesa vežbanja na ljudski organizam, jedan je od najznačajnijih predmeta interesa sportske nauke (Bompa, 2006; Milanović, 2007; Malacko, . & Pejčić, ,2009.), s obzirom da je brojnim dosadašnjim istraživanjima nedvosmisleno utvrđeno da se određenim procesima vežbanja znatno utiče na promene različitih ljudskih sposobnosti i motoričkih znanja. Analiza efekata pod uticajem specifično programiranog nastavnog procesa sve češće je predmet naučnih istraživanja (Šnajder, ., 1994; Branković, ., 1998; Branković, ., Milanović, ., & Pavlović, . ,2012), s obzirom na značaj rezultata istraživanja kao egzaktnih pokazatelja za dalje procese planiranja i programiranja nastavnog rada kao i za izbor adekvatnih metodoloških postupaka u skladu sa željenim ciljem. Osnovni cilj ovog istraživanja je utvrđivanje uticaja primenjenih vežbi sprinterske brzine u redovnoj nastavi fizičkog vaspitanja na motoričke i funkcionalne sposobnosti kod eksperimentalne grupe ispitanika.Dodatni cilj je utvrđivanje uticaja programskih sadržaja redovne nastave fizičkog na motoričke i funkcionalne sposobnosti kod ispitanika kontrolne grupe. 2. METOD Populaciju iz koje je uzet uzorak od 54 ispitanika, čine učenici osnovnih škola u Kosovskoj Mitrovici, muškog pola, uzrasta 11 godina ± 6 meseci. Uzorak ispitanika je bio podeljen na eksperimentalnu i kontrolnu grupu. Eksperimentalna grupa bila je sastavljena od 27 ispitanika odabranih za trening sprinrterske brzine na časovima fizičkog vaspitanja, tri puta nedeljno po 45 min, u trajanju od osam nedelja. Kontrolna grupa je takođe bila sastavljena od 27 ispitanika koji su realizovali časove redovnog programa fizičkog vaspitanja, tri puta nedeljno po 45 min, u trajanju od osam nedelja.

Pre početka nastavnog rada i posle njenog dvomesečnog tretmana u obe grupe, primenjeno je deset testova za procenu motoričkih sposobnosti: eksplozivne snage, fleksibilnosti, koordinacije, repetitivne snage i segmentarne brzine. Testovi su izabrani na osnovu uputstva i preporuke istraživanja Kurelića et. al (1975).

Eksplozivna snaga je procenjena testovima skok udalj iz mesta (MSDM) i troskok iz mesta (MTRS). Fleksibilnost je procenjena testovima duboki pretklon na klupici (MDPK) i iskret palicom (MISPL). Za procenu koordinacije primenjeni su testovi okretnost u vazduhu i koordinacija sa palicom, za procenu repetitivne snage, testovi dizanje trupa za 30 sekundi (MD30) i čučnjevi (MČUČ), a za procenu segmentarne brzine testovi taping rukom (MTAR) i taping nogom (MTAN).

Funkcionalne sposobnosti procenjene su sa tri testa: Margarija test (FMARG) za utvrđivanje anaerobog mišićnog potencijala, vitalni kapacitet pluća (FVKPL) i modifikovani Harvardski step test - frekvencija pulsa posle opterećenja (FPPOP). Funkcionalni testovi u ovom istraživanju uzeti su iz modela funkcionalnih testova Heimara i Medveda, 1997. Program vežbi sprinterske brzine kod eksperimentalne grupe ispitanika, realizovan u okviru redovne nastave fizičkog vaspitanja, izvodio se sa ciljem uticaja na anaerobnu-aerobnu izdržljivost,


46

respiratorni i kardiovaskularni sistem, jačanja mišića donjih ekstremiteta i potrošnje veće količine energije, korišćenjem pretežno intervalnog metoda rada.

U okviru praktične realizacije sprinterskh vežbi primenjivane su sledeće vežbe: trčanje u mestu sa zabacivanjem potkolenica i naglašenim pokretima ruku, brzi skipovi, vežbe sa vijačom, brzi jogg-poskoci, trčanje sa brzim zabacivanjem peta, sprintevi sa kratkim koracima, trčanje sa promenom dužine koraka (ista frekvencija), trčanje sa promenom visine kolena u koraku, trčanje ispod, iznad i oko stalaka za skok uvis sa lastežom, trčanje sa progresivnim povećanjem brzine do postizanja maksimalne brzine. Maksimalno ubrzanje je razvijano primenom varijabalnih sadržaja (trčanje sa promenom dužine koraka (ista frekvencija), trčanje sa promenom visine kolena u koraku, sprintersko trčanje 4 x 10 metara trčanja; sprintersko trčanje 3 x 20 metara. sprintersko trčanje 2 x 30 metara. Vodilo se računa da u organizaciji svih motoričkih sadržaja ispitanici učestvuju aktivno, da pojedinačne vežbe ne traju dugo, da se zadaci izvode u grupama i da opterećenja odgovaraju individualnom nivou sposobnosti pojedinaca. Podaci dobijeni na inicijalnom i finalnom testiranju, obrađeni su metodom multivarijantne i univarijantne analize kovarijanse. 3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA Tabela 1. Multivarijantna analiza kovarijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe u motoričkim sposobnostima na finalnom testiranju sa neutralizacijom razlika na inicijalnom testiranju

Wilks’ Lambda F df 1 df 2 P-level .583 7.56 10 54 .000**

Legenda: vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao’s R) i nivo značajnosti (P-Level) U tabeli 1 prikazana je multivarijantna analiza kovarijanse koja utvrđuje ostvarene efekte eksperimentalnog tretmana na razvoj motoričkih sposobnosti kod eksperimentalne u odnosu na kontrolnu grupu na finalnom testiranju, sa neutralizacijom evidentiranih razlika na inicijalnom testiranju. Rezultati pokazuju da postoji statistički značajna razlika na multivarijantnom nivou između ispitanika eksperimentalne i kontrolne grupe na nivou značajnosti većem od .01 (P-level = .000), što potvrđuje i vrednost Wilks’ Lambda testa (.583) i F-testa (7.56). Postojeća razlika javlja se pod uticajem eksperimentalnog tretmana sprinterskog vežbanja, koji je efikasno delovao na razvoj motoričkih sposobnosti kod eksperimentalne grupe. Tabela 2. Univarijantna analiza kovarijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe u motoričkim sposobnostima na finalnom testiranju sa neutralizacijom razlika na inicijalnom testiranju Testovi Adj. Means (ek) Adj. Means (ko) F-odnos P-level

MSDM

164.83

153.46

7.82

.000 MTRS 495.60

450.34

6.95

.000

MDPK 38.54

30.72

6.14

.000 MISPL 72.42

84.20

5.82 .000

MOKV 16.25

18.84

1.87

.036 MKOP 11.52 17.53 5.56 .000 MD30 17.14 21.20

5.65

.000

MČUČ 15.30 14.12 2.93

.070 MTAP 39.46 33.45 4.95

.003

MTAN 34.25 26.36 4.54 .000 Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (ek), aritmetička sredina kontrolna grupa (Mean (ko), vrednost F-testa (F-odnos) i nivo značajnosti (P-level) U tabeli 2, prikazana je univarijantna analiza kovarijanse testova motoričkih sposobnosti upoređivanjem rezultata aritmetičkih sredina eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom merenju.


47

Na osnovu koeficijenata F-odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da je utvrđena statistički značajna razlika nivou od .01 kod osam motoričkih testova. Kod jednog testa (MČUČ) razlika nije statistički značajna na nivou od .05, dok kod testa (MOKV), razlika nije statistički značajna na nivou .01. Tabela 3 Multivarijantna analiza kovarijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe u funkcionalnim sposobnostima na finalnom testiranju sa neutralizacijom razlika na inicijalnom testiranju

Wilks’ Lambda F df 1 df 2 P-level .738 4.39 3 54 .004**

Legenda: vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao’s R) i nivo značajnosti (P-Level)

Multivarijantna analiza kovarijanse u prostoru funkcionalnih sposobnosti (tabela 3), ukazuje da postoji statistički značajna razlika na multivarijantnom nivou između ispitanika eksperimentalne i kontrolne grupe na nivou značajnosti većem od .01 (P-level = .004), što potvrđuje i vrednost Wilks’ Lambda testa (.738) i F- testa (5.39). Postojeća razlika javlja se pod uticajem eksperimentalnog tretmana brzine trčanja koji je efikasno uticale na razvoj funkcionalnih sposobnosti kod eksperimentalne grupe.

Tabela 4. Univarijantna analiza kovarijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe u funkcionalnim sposobnostima na finalnom testiranju sa neutralizacijom razlika na inicijalnom testiranju Testovi Adj. Means (ek) Adj. Means (ko) F-odnos P-level

FMARG 3.18 3.74 5.94 . 000** FVKPL 2840.00 2760.00 1.81 .231 FPPOP 154.00 162.00 4.64 .000** Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (ek), aritmetička sredina kontrolna grupa (Mean (ko), vrednost F-testa (F-odnos) i nivo značajnosti (P-level)

Univarijantni nivo analize kovarijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe u testovima za procenu funkcionalnih sposobnosti na finalnom testiranju sa neutralizacijom i parcijalizacijom rezultata na inicijalnom testiranju (tabela 4), ukazuje da postoje statistički značajne razlike kod Margarija testa (FMARG .000) i frekvencije pulsa posle opterećenja (FPPOP .000). Kod vitalnog kapaciteta pluća (FVKPL .231) nije utvrđena statistička značajnost na nivou .05.

4. DISKUSIJA Rezultati ovog istraživanja pokazuju da se ispitanici eksperimentalne grupe na finalnom merenju kvantitativno razlikuju i u motoričkim (tabele 1 i 2) i u funkcionalnim sposobnostima (tabele 3 i 4) i da je adaptivni program sprinterske brzine uticao na pozitivne promene testiranih sposobnosti ispitanika.

Utvrđene međugrupne razlike i u motoričkom i u funkcionalnom prostoru su u korist eksperimentalne grupe, te se može konstatovati da je primenjeni program vežbi sprinterske brzine izazvao adaptivne promene motoričkih i funkcionalnih sposobnosti i uticao na poboljšanje rezultata između dva testiranja kod većine primenjenih testova za procenu motoričkih i funkcionalnih sposobnosti. Opravdanost ovako dobijenih rezultata potvrđena je i rezultatima drugih istraživanja (Šnajder, 1994; Matković, 1998) u kojima autori ističu važnost pravilno metodički oblikovanog programa motoričkih vežbi sprinterske brzine na povećanje nivoa ispitivanih sposobnosti.

Postignuti statistički značajni bolji rezultati motoričkih sposobnosti kod eksperimentalne grupe u odnosu na kontrolnu grupu ispitanika, svakako su nastali, osim pravilnog izbora vežbi i kao posledica pravilnog doziranja, distribucije i kontrole primenjenih opterećenja u skladu sa autentičnim potrebama ispitanika. Na taj način, došlo je do pozitivnih promena u organizmu i stvaranja odgovarajućih adaptivnih procesa kod eksperimentalne gupe ispitanika. Adaptivni program vežbi sprinterske brzine je bio apsolutno primeren antropološkom statusu ispitanika.


48

Na osnovu utvrđenih statistički značajnih razlika u funkcionalnim pokazateljima, prikazanim u poglavlju Rezultati (tabele 3 i 4), može se tvrditi da su dužina i struktura primenjenog programa vežbi sprinterske brzine bili adekvatni i doveli do poboljšanja nivoa kardiorespiratorne izdržljivosti kod eksperimentalne grupe ispitanika.

Može se zaključiti da je program treninga sprinterske brzine, primenjen kod eksperimentalne grupe ispitanika, bio adekvatno koncipiran u skladu sa tzv. FITT smernicama trenažnog procesa (frekvencija, intenzitet, trajanje i tip treninga), te se može primeniti kao uslovni obrazac za planiranje fizičke aktivnosti u nastavi fizičkog vaspitanja za poboljšanje funkcionalnih i motoričkih sposobnosti.

ZAKLJUČAK

Sprovedeno istraživanje je potvrdilo da postoje efekti treninga vežbi sprinterske brzine na motoričke i funkcionalne sposobnosti učenika osnovnih škola. Dokazano je da se pravilnim intenzitetom, trajanjem i učestalošću treninga vežbi sprinterske brzine može obezbediti efikasan način kontinuiranog poboljšanja motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kod eksperimentalne grupe učenika osnovnih škola.

Istraživanje je, kao originalni doprinos nauci, odgovorilo na pitanje svrsishodnosti i efikasnosti primene treninga sprinteske brzine. Rezultati su pokazali da je eksperimentalna grupa ispitanika postigla bolje rezultate u istraživanim prostorima motoričkih i funkcionalnih sposobnosti, kao i da je došlo do značajnih efekata na finalnom testiranju.

Smatramo da je neophodno sprovesti obimnije istraživanje u kojem će biti ispitani efekti treninga vežbi sprinterske brzine na motoričke i funkcionalne sposobnosti učenika, i da takva saznanja mogu poslužiti kao osnova za izradu programa treninga koji bi se primenjivali u nastavi fizičkog vaspitanja osnovnih škola.

6. LITERATURA

1. Bompa, T.(2006).Teorija i metodologija treninga. Zagreb: Gopal 2. Bowerman, W., Freeman, W., & Gambetta, P. (1998). Atletika- trening jačine i snage.

Zagreb: Gopal. 3. Branković, N. (1998). Uticaj sistematskog telesnog vežbanja učenika šestog razreda

gradskih i seoskih osnovnih škola na promene morfološkog, motoričkog i funkcionalnog prostora, Magistarski rad. Niš: Filozofski fakultet, Grupa za fizičku kulturu.

4. Branković, N., Milanović, S., & Pavlović, B. (2012). ). Uticaj redovne nastave fizičkog vaspitanja na adaptivne procese motoričke agilnosti funkcionalnih sposobnosti. Glasnik Antropološkog društva Srbije/ Journal of the Antropological Society of Serbia, 47, 261-268.

5. Heimar, S. & Medved, R. (1997). Funkcionalna dijagnostika treniranosti sportista, Međunarodno savetovanje, Zbornika radova (23-44). Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrebu.

6. Janković, M. (2012) Uticaj modela treninga sprinterskog trčanja na razvoj antropoloških dimenzija atletičara, Magistarski rad, Istočno sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

7. Jonić, Z. (2009). Uticaj programiranog treninga za razvoj koordinacije i sprinterske brzine kod učenika srednjoškolskog uzrasta. Doktorska disertacija. Pale: Fakultet fizičke kulture.


49

8. Kurelić N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N. (1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine. Beograd: Institut za naučna istraživanja. Fakultet za fizičku kulturu.

9. Malacko, J. & Pejić, A. (2009). Promene biomotoričkih dimenzija učenika uzrasta 11 godina: eksperimentalni program sportskih igara u odnosu na standardnu nastavu fizičkog vaspitanja. Sport Science, 2 (1), 52-61.

10. Matković, B. (1998). Longitudinalne promjene aerobnog kapaciteta kod dečaka. Kineziologija 20, 2 (81-88).

11. 11. Milanović, D. (2007): Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija. Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

12. Palović, R. & Radinović, Z. (2010). Motoričke sposobnosti kao faktori uspjeha u atletici. Sport i zdravlje, Sport i zdravlje, 5 (1), 33-38.

13. Šnajder, V. (1994). Uticaj specifičnih i bazičnih motoričkih varijabli na rezultate sprinta kod učenica. Kineziologija, 26, 1-2 (60-66).

14. Višnjić, D. (2006). Nastava fizičkog vaspitanja: od V do VIII razreda osnovne škole: Priručnik za studente, nastavnike i profesore. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.

Primljeno:12. 12. 2017 Izmjena primljena: 23. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespondencija Dr Dušan Mićović Šoso ,,Kosovski božur“ specijalna škola Kosovska Mitrovica E-mail: [email protected]



50

Nenad Nikolić,1 Pandurević Milan1 1Student master studija, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu. UDK: 796: 613.25-053.6 DOI: 10.7251/SIZ0217050N

UTICAJ FIZIČKE AKTIVNOSTI NA REDUKCIJU TELESNE MASE KOD DECE UZRASTA OD 10 GODINA

Sažetak

Cilj ovog rada je da se utvrdi stanje uhranjenosti kod dece školskog uzrasta starosti od 10 godina u odnosu na nivo njihove fizičke aktivnosti. Prevalenca prekomerne telesne mase i gojaznosti među decom je u porastu u mnogim zemljama sveta, pa i u Srbiji. Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović-Batut“, u Srbiji je umereno gojazno i gojazno oko 18% mladih. Kao dva najvažnija uzroka gojaznosti kod dece i adolescenata, smatraju se pogrešan način ishrane i nedovoljna fizička aktivnost. Kako je zdravlje mladih u svakoj zajednici značajno ne samo sa medicinskog gledišta, već i za ekonomsku, socijalnu i demografsku budućnost svake zemlje, to se unapređenju zdravlja mladih kroz zdrav način ishrane i redovnu fizičku aktivnost mora posvetiti posebna pažnja. Rezultati dobijeni ovim istraživanjem dovode do zaključka da je jedna trećina od ispitivanog uzorka dece neodgovarajuće ishranjena, a da čak 20% dece ima prekomernu telesnu masu i gojaznost.

Ključne reči: indeks telesne mase, gojaznost, FA, zdravlje mladih. 1. UVOD Gojaznost (lat.obesitas) je hronična bolest, koja se ispoljava prekomernim nakupljanjem masti

u organizmu i povećanjem telesne težine. Svako povećanje telesne težine za 10% i više procenata u odnosu na idealnu težinu, označava se kao gojaznost. Svaka osoba čiji indeks telesne mase (engleski body mass index, BMI) prelazi 30 kg/m² smatra se gojaznom (WHO, 2004). Mnogi naučnici smatraju da je gojaznost bolest savremene civilizacije i da je epidemija gojaznosti u stalnom porastu u skoro svim zemljama sveta. Preterana gojaznost stvara komplikacije na mnogim organima i organskim sistemima, tako da se smatra glavnim faktorom rizika za nastanak raznih oboljenja, čime se direktno utiče i na kvalitet života. Gojaznost se podjednako često javlja u svim životnim dobima. U dečijem uzrastu podjednako je česta kako kod dečaka, tako i kod devojčica, a nakon puberteta češća je kod žena nego kod muškaraca. Rasprostranjenost gojaznosti kod dece posebno zabrinjava. Najveći procenat gojazne dece i mladih zabeležen je u SAD gde je, prema nekim podacima, od 1960. godine gojaznost dece uzrasta od 6-11 godina porasla za 54%. Porast gojaznosti dece zabeležen je i u zemljama u razvoju, među kojima se ističu zemlje Bliskog Istoka, Severne Afrike i Latinske Amerike. Kako je gojaznost posledica neravnoteže između unosa kalorija poreklom iz hrane i potrošnje energije-kalorija potrebnih za bazalni metabolizam i fizičku aktivost, fizička aktivnost ima izuzetno veliki uticaj u regulisanju telesne mase. Svaki činilac koji i u manjoj meri povećava energetski unos, ili smanjuje potroškiu energije u dužem periodu može dovesti do gojaznosti (Jovanović, Nikolovski, Radulović, & Novak, 2010). Industrijalizacija i sa njom povezana urbanizacija, kao i ekonomsko-tehnološki razvoj, promenili su u velikoj meri način ishrane i ujedno, zbog ubrzanog načina života, smanjili fizičku aktivnost i potrošnju energije.

PREGLEDNI RAD


51

Iako dečija gojaznost još uvek nije na pravi način dijagnostifikovana, zna se da je prevalenca dečije gojaznosti u desetogidišnjem periodu u nekim zemljama povećana dva do tri puta, a unekim zemljama čak i četiri puta (Ilić, Jelenković, & Vasić, 2009). Uglavnom se uhranjenost dece vezuje za navike vezane za ishranu: neredovno uzimanje i preskakanje obroka, izbor namirnica i prekomerno unošenje pojedinih namirnica (grickalica, testa, slatkiša, gaziranih napitaka), obim i učestalost fizičke aktivnosti, faktore od strane roditelja i uticaj vaspitnih institucija. Kako se nedostatak redovne fizičke aktivnosti kod uhranjenosti dece uvek stavlja na drugo mesto po svom značaju, jasno je zbog čega se na redovnoj fizičke aktivnosti insistira od najranijeg uzrasta. Nivo fizičke aktivnosti među decom zavisi od individualnih uticaja, kao i od uticaja roditelja i okoline, a prisutne su i razlike po polu, (dečaci su uglavnom fizički aktivniji od devojčica), kao i razlike po uzrastu (deca su aktivnija od adolescenata). Na nivo fizičke aktivnosti u određenoj meri utiču i ekonomski uslovi, blizina mesta za igru i rekreaciju, podrška roditelja, socijalno-ekonomski status i obrazovanje roditelja i drugi činioci (Zdravković, Banićević, & Petrović, 2009). Kako bi se problem dečije gojaznosti sveo na najmanju moguću meru, uključivanje u redovnu fizičku aktivnost u najranijem uzrastu je primaran zadatak.

2. FAKTORI KOJI UTIČU NA GOJAZNOST Postoji više faktora koji imaju uticaja na gojaznost, među kojima se izdvajaju (Despotović,

Aleksopulos, Despotović, & Ilić, 2013): - prekomerna ishrana; - fizička neaktivnost; - nasleđe; - endokrini poremećaj; - psihički faktor i navike. 2.1. Ishrana Poznato je da unošenje hrane reguliše centar za ishranu koji se nalazi u hipotalamusu.

Aktivnošću jedne grupe centara u hipotalamusu reguliše se unošenje hrane, dok susedni centri inhibiranjem prvih određuju kada će se prestati sa unošenjem hrane. Ako se inhibirajući centri oštete dolazi do preteranog unošenja hrane. Istraživanja su pokazala da se hrana preterano unosi ako je lako dostupna. Dokazano je, da je u 80% slučajeva gojaznost posledica pretrpavanja hranom, dok je samo u 20% slučajeva ona posledica endokrinih poremećaja ili naslednog faktora (Bukara-Radujković, & Zdravković, 2008). Psihološki fakto je od ogromnog značaja kako za prekomerni, tako i za nedovoljni unos hrane. Ljudi kod psihičkih depresija često utehu traže u hrani. Pojedinci uživaju u jelu i piću, a ima i onih koji su stvorili naviku da stalno nešto grickaju. Značajnu ulogu u borbi protiv gojaznosti ima stvaranje pravilnih navika o ishrani još u ranom detinjstvu. Međutim, roditelji su često krivi za loše navike u ishrani svoje dece, jer ih preterano hrane, izražavajući tako svoju pažnju i ljubav prema njima.

2.2. Fizička aktivnost

Fizička aktivnost je veoma važan faktor zdravlja, kako za pojedinca, tako i za celu populaciju. Njena uloga se ne ogleda samo u primarnoj prevenciji mnogih hroničnih bolesti, veći u sekundarnoj prevenciji koja usporava i smanjuje simptome hronične bolesti (Stoiljković, Živković, & Stošić, 2011) Osim ove uloge, fizička aktivnost utiče i na psihičku stabilnost čoveka. Prema izveštaju WHO (world health organization-svetske zdravstvene organizacije) nedovoljna fizička aktivnost je samostalni faktor rizika. Ova organizacija je nekoliko puta upućivala svim vladama sveta otvoreno pismo u kome je ukazivala na izuzetnu važnost fizičke aktivnosti za ukupno zdravlje populacije.


52

3. ZAKLJUČCI DOSADAŠNJIH ISTRAŽIVANJA Veliki broj istraživanja koji je sproveden u poslednje dve decenije, došao je do istih ili sličnih zaključaka (Mahan, 2004; Bitar, Vernet, Coudert, & Vermorel, 2006; Ilić, Jelenković, Vasić, 2009):

- učestalost prekomerne telesne mase kod dece je u zabrinjavajućem porastu; - gojaznost je drugi po redu faktor rizika za nastanak poremećaja zdravlja deteta; - gojaznost u periodu detinjstva i adolescencije je preduslov za gojaznost u zrelom dobu; - poremećaja zdravlja usled gojaznosti najčešće dolazi u periodu detinjstva i adolescencije; - fizička aktivnost ima značajan uticaj u regulisanju prekomerne telesne mase kod dece; - društvo mora biti uključeno u afirmaciju fizičkog vežbanja u cilju prevencije gojaznosti. 4. METOD Istraživanje se sprovedeno u dve osnovne škole u Loznici tokom 2017. godine. U istraživanje

je bilo uključeno ukupno 70 učenika uzrasta od 10 godina, od kojih 38 devojčica i 32 dečaka.

Urast dece Pol N Ukupno N (%)

10 godina Devojčice 38 36 (54,3%)

Dečaci 32 32 (45,7%) Ukupno N (%) 70 100%

Procena ishranjenosti dece vršena je na osnovu sledećih antropometrijskih pokazatelja:

- telesne visine, - telesne mase i - indeksa telesne mase. Telesna visina je merena podnim antropometrom sa mogućnošću očitavanja vrednosti do

najbližih 0,5 cm. Glava je postavljena u „frankfurtsku ravan“, u horizontalan položaj, tako da je linija koja spaja tragus helixa levog uha sa donjom ivicom očne orbite postavljena paralelno sa podlogom. Telesna masa merena je medicinskom digitalnom vagom sa preciznošću od 0.1 kg. Indeks telesne mase (ITM) izračunat je prema formuli: ITM = TM (kg) / TV2 (m²). Izmerene vrednosti telesne visine i telesne mase, kao i izračunate vrednosti indeksa telesne mase upoređivane su sa referentnim vrednostima u tablicama rasta i razvoja dece Svetske zdravstvene organizacije. Za procenu fizičke aktivnosti, socioekonomskih parametara i navika u ishrani, korišćen je standardni anketni upitnik. Upitnik je sastavljen od pitanja na osnovu kojih su dobijeni podaci o vremenu provedenom u nekoj fizičkoj aktivnosti tokom sedam dana sa odgovorima: nikad, povremeno, često i uvek.

5. REZULTATI ISTRAŽIVANJA Srednja vrednost za telesnu visinu (TV) kod dečaka iznosila je 137,82 cm (minimum je bio

131 cm, a maksimum 148 cm). Srednja vrednost za telesnu visinu kod devojčica iznosila je 138,42 cm (minimum je bio 129 cm, a maksimum 149 cm).

Srednja vrednost za telesnu masu kod dečaka iznosila je 30,63 kg (minimum je bio 27 kg, a maksimum 37 kg), dok je srednja vrednost telesne mase kod devojčica iznosila 31,58 (minimum je bio 28 kg, a maksimum 38 kg).

Srednja vrednost indeksa telesne mace kod dečaka iznosila je 19 kg/m² (min je bio 17 kg/m², a max 26 kg/m²), kod devojčica je iznosila 21 kg/m² (min je bio 19 kg/m², a max 27 kg/m² ).

Tabela 1. Prikaz pothranjenosti, predgojaznosti i gojaznosti kod ispitivane grupe

Uzrast deteta Pothranjeni < P5

Predgojazni P85- P94 Gojazni >P95 Ukupno

10 godina 3 (4.28%) 6 (8.57%) 14 (20.0%) 26 (32.85%)


53

Procena gojaznosti kod ispitivane grupe ukazuje da čak 26 ispitanika ima problem sa telesnom težinom, što je 32.85% od ukupnog broja ispitanika, što je procenat koji se ne može zanemariti. Takođe, nije zanemarljiv podatak o broju dece koja su označena kao pothranjena, odnosno pregojazna.

Testovi koji su korišćeni za ispitivanje fizičke aktivnosti ispitanika ukazuju da su i dečaci i devojčice nedovoljno fizički aktivni, a da samo 8 ispitanika aktivno trenira neki od sportova, dok ostali uglavnom navode da su fizički aktivni na času fizičkog vaspitanja. Većina ispitivane dece je izjavila da svoje slobodno vreme provode pored televizora i kompjutera, tako da je njihov boravak na otvorenom uz neku fizičku aktivnost nedovoljna.

Tabela 2. Prikaz rezultata testa za ispitivanje fizičke aktivnosti kod ispitivane grupe

Fizički aktivni n % Nikad 9 12.85 Povremeno 43 61.42 Često 10 14.28 Uvek 8 11.45 Ukupno 70 100%

Posmatrajući tabelu 2. Uočavamo da je samo osam dečaka i devojčica uključeno u aktivno

bavljenje nekim od sportova, što je zanemarljiv broj u odnosu na broj ispitanika i njihov uzrast. Prekomerno ishranjena i gojazna deca su uglavnom i fizički neaktivna. Takođe zabrinjava

broj dece koja su povremeno ili potpuno fizički neaktiva. U razgovoru sa ispitanicima kao razlozi fizičke neaktivnosti uglavnom se navode: - nedostatak adekvatnih sportskih sadržaja; - mali broj sportskih objekata i terena; - nedostatak vremena zbog obimnog gradiva koje moraju da savladaju. Na osnovu dobijenih odgovora o zastupljenosti određenih namirnica u ishrani posmatrane

grupe, postoji umerena korelacija između gojaznosti i učestalosti uzimanja slatkiša, gaziranih bezalkoholnih napitaka i takozvane brze hrane, tako da se može zaključiti da konzumiranje ovih namirnica ima značajan uticaj na gojaznost kod ispitane grupe. Podaci o zaposlenosti roditelja pokazuju neznatnu korelaciju između zaposlenosti roditelja i gojaznosti kod dece.

6. DISKUSIJA I ovo istraživanje je potvrdilo tezu da je fizička aktivnost, pored načina ishrane, bitan faktora

za regulisanje telesne mase kod dece. Ispitivana grupa je očigledno nedovoljno fizički aktivna, a većina dece nema saznanje koliko

redovna fizička aktivnost može doprineti u regulisanju povišene ili prekomerne telesne mase. Njihova nezainteresovanost za aktivno bavljenje nekim od sportova, ispoljila se kroz povećan broj ispitanika koji imaju problem sa povećanom telesnom masom. Razlozi koje deca navode za fizičku neaktivnost nisu prihvatljivi, posebno ako se zna da u Loznici postoje adekvatni sportski sadržaji, da ima veliki broj sportskih igrališta i jedna sportska hala i da se uz malo volje uvek može naći vreme za potrebnu fizičku aktivnost. Deca kod koje je uočen problem sa gojaznošću uglavnom su fizički neaktivna, a ujedno imaju problem i sa načinom ishrane (neredovno se hrane, uzimaju prekomerno slatkiše i gazirana bezalkoholna pića). Ako se ovim podacima doda i mogući genetski faktor, postoji preduslova da ta deca ostanu gojazna i u zrelom dobu. Iz ovih razloga neophodno je da se uz korekciju u ishrani, što pre aktiviraju u skladu sa svojim sposobnostima. U ovom procesu aktivnu ulogu pored nastavnika moraju imati i roditelji čija je uloga veoma važna u podsticaju fizičke aktivnosti svoje dece (Bojić-Milićević, 1986). Ta uloga se ne ogleda samo u ograničavanju vremena koje deca provode u gledanju televizije, ili igranju video-igrica, već i u davanju dobrog


54

ličnog primera i pružanju različitih mogućnosti deci da budu fizički aktivni, bilo da su to odlasci u park, na bazen, igralište ili aktivno bavljenje nekim od sportova. Osim toga, neophodno je da deca budu informisana da je gojaznost ozbiljan problem i da je lečenje gojaznosti složen i dug proces, i da u tom procesu redovna fizička aktivnost ima značajnu ulogu. Program vežbanja za gojaznu decu treba da bude zasnovan na medicinskim znanjima, jer se iste vežbe ne mogu primenjivati u sprečavanju nastanka gojaznosti, lečenju gojaznosti i održavanju željene težine. Deca školskog uzrasta pored redovnih časova fizičkog vaspitanja treba da imaju vreme i za slobodne aktivnosti od po najmanje 15 minuta u nekoliko navrata tokom dana, igranje fudbala u školskom dvorištu, vožnja bicikla, igranje žmurke i slično. Fizički aktivna deca imaju jače mišiće i kosti (što predstavlja 70% ukupne mace tela), što će sprečiti pojavu deformiteta, poboljšati metabolizam čime se reguliše i telesna težina (Jevtović, 2002). Pri tom će imati i dobro držanje tela.

7. ZAKLJUČAK Rezultati dobijeni ovim istraživanjem dovode do zaključka da je jedna trećina od ispitivanog

uzorka dece neodgovarajuće ishranjena, a da čak 20% dece ima prekomernu telesnu masu i gojaznost. Većina ispitane dece, pored neredovnog i lošeg načina ishrane, je fizički neaktivna. Jedan od mogućih uzroka dobijenih rezultata je stručna neosposobljenost i organizacija rada sa decom u toku nastave fizičkog vapitanja. Deca uglavnom dolaze na nastavu fizičkog vapitanja, ali je njihova aktivnost na ovim časovima nedovoljna. Objektivne metode merenja telesne visine, telesne mase i BMI, svakako treba da imaju prednost u odnosu na subjektivne odgovore ispitanika koji davani popunjavanjem upitnika. Razne studije su pokazale da je fizička aktivnost u ranom detinjstvu povezana sa boljim fizičkim zdravljem, što uključuje pravilnije držanje tela, jače kosti i mišiće, kao i bolju respiratornu i kardiovaskularnu funkciju. Deca koja su redovno fizički aktivna ređe imaju hronične zdravstvene probleme. Kod njih je smanjen rizik oboljevanja od hroničnih bolesti i gojaznosti. Osim uloge u očuvanju zdravlja, fizička aktivnost pozitivno utiče na jačanje samopouzdanja, smanjenje stresa i dr. Deci obično nisu potrebni formalni oblici fizičke sktivnosti. Mlađa deca jačaju mišiće kroz igru na igralištima, tako da dete treba da učestvuje u onim aktivnostima koje su primerene njegovom uzrastu. Roditelji u velikoj meri mogu uticati na ponašanje deteta kada je u pitanju fizička aktivnost. Veoma je važno da ohrabruju decu da budu fizički aktivna, bilo kroz neformalne aktivne igre, ili organizovane sportove. Zbog svog ogromnog značaja, fizička aktivnost, kao dokazana preventivna mera u borbi protiv gojaznosti i raznih oboljenja, mora biti prisutna u dovoljnoj meri kod kod svih uzrasta, a posebno kod dece. U propagiranje fizičke aktivnosti za zdraviji život, potrebno je da se uključi cela zajednica kako bi uz zdravo i zadovoljno potomstvo osigurala svoju budućnost. Rezultati ovog istraživanja su u velikoj meri potvrdila ovakav zaključak.

8. LITERATURA 1. Bojić-Milićević, G. (1986) Rast gojazne dece. Novi Sad: Medicinski fakultet, magistarska

teza. 2. Bukara-Radujković, G., & Zdravković, D. (2008) Determinante gojaznosti kod dece i

adolescenata. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, 136 (1-2), 22-27. 3. Bitar, A., Vernet, J., Coudert, J., & Vermorel, M. (2006). Longitudinal changes in body

composition, physical capacites and energy expenditure in boys and girls during onset of puberty. European Journal of Nutrition, 39, 157-168.

4. Despotović, M., Aleksopulos, H., Despotović, M., Ilić, B. (2013). Stanje uhranjenosti dece predškolskog uzrasta. Medicinski časopis, 47 (2), 62-68.

5. Mahan, L.K. (2004) Family-focused behavioral approach to weight control in children. Pediatric Clinics of North America, 34, 983-996.

6. Jovanović, R.,Nikolovski, D., Radulović, O., & Novak, S. (2010) Uticaj fizičke aktivnosti na stanje ishranjenosti dece predškolskog uzrasta. Acta medica Medianae, 49 (1), 17-21.

7. Jevtović, I. (2002). Medicinska statistika. Kragujevac. Medicinski fakultet, 2002.


55

8. Stoiljković, S., Živković, M., Stošić, D. (2011) Fizička aktivnost i ljudsko zdravlje. Sport i zdravlje, 6 (1), 54-59.

9. Ilić, M., Jelenković, B., Vasić, B. (2009) Učestalost gojaznosti i povećanog rizika za nastanak gojaznosti kod dece pred upis u školu u Zaječaru. Timočki medicisnki glasnik, 34 (1), 136.

10. Zdravković, D., Banićević, M., Petrović, O. (2009). Novi standardi rasta i uhranjenosti dece i adolescenata. Priručnik za primenu novih standarda rasta SZO, 50-51. 11. WHO (2004) Regional Publications Euroean series, No 96. Food and Health in Europe: a new basis for action WHO. Copenhagen: World Health Organization. Primljeno:19. 10. 2017 Izmjena primljena: 30. 11. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespondencija Nenad Nikolić Student master studija, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu. e-mail: [email protected]



56

1N. Jonas Ohrberg, 2Branislav Crnogorac, 3 Maja Zelihic 1 PhD, Docent Forbesova poslovna i tehnološka škola Univerziteta u Ashfordu 8620 Spectrum Center Blvd San Diego, CA 92128 SAD 2 prof. dr Univerzitet u Travniku Aleja Konzula 5 ,Travnik, 72270 Bosna i Hercegovina 3 PhD Docent Forbesova poslovna i tehnološka škola Univerziteta u Ashfordu 8620 Spectrum Center Blvd San Diego, CA 92128 SAD UDK:005:796 DOI: 10.7251/SIZ0217056O

TEORIJA, ISTRAŽIVANJE I PRAKSA U SPORTSKOM MENADŽMENTU: SPORTSKI MENADŽMENT KAO PROJEKTNI MENADŽMENT U NASTAVI IZ

BORILAČKIH VJEŠTINA

Sažetak Članovi akademske zajednice koja se bavi sportskim menadžmentom redovno raspravljaju o razvoju teorije te discipline i poziciji koju zauzima sportski menadžment u akademskoj zajednici. Došli su do zajedničkog stava da razvoj opće-inkluzivne teorije o sportskom menadžmentu predstavlja izazov. Nedostatak akademske suverenosti i odsustvo jasne i tačno određene teorijske podloge su nepovoljno utjecali na razvoj postojane teorije o sportskom menadžmentu. Uslijed prepreka pri razvoju teorije i jasnog usmjerenja sportskog menadžmenta kao jedinstvene akademske discipline, treba razmotriti prirodu sporta i prepoznati praktičnu i akademsku vezu između sportskog menadžmenta i projektnog menadžmenta. Sportski menadžment u sklopu projektnog menadžmenta je novi smjer u disciplini i načinu uspostavljanja općeg razumijevanja sportskog menadžmenta u praktičnom akademskom smislu. Ključne riječi: sportski menadžment, teorija, razvoj teorije, projekti, projektni menadžment

UVOD

Akademici iz sportskog menadžmenta su uporno nastojali da razviju tačno određenu teoriju o sportskom menadžmentu. Nedostatak akademske suverenosti, uz utjecaj vanjskih akademskih disciplina, je onemogućio razvijanje teorije. Uz to, uspješan razvoj teorije su spriječili i priroda, vrste i oblici onoga što se smatra sportom. Cilj ovog rada je da odredi specifične razloge zašto nije razvijena jedinstvena teorija o sportskom menadžmentu, te zašto se jedinstvena teorija o sportskom menadžmentu vjerovatno nikada neće ni razviti. Nadalje, cilj je da se predloži da sportski menadžment u odnosu na borilačke vještine bude klasificiran kao akademska disciplina s naglaskom na projektni menadžment, na osnovu principa i modela projektnog menadžmenta.

METODE RADA SA DISKUSIJOM

Nedostatak akademske suverenosti Cunnigham (2013), Doherty (2013), Fink (2013), i Irwin i Ryan (2013) navode važnost prepoznavanja i razvijanja teorije o sportskom menadžmentu, a nastava iz borilačkih vještina ne predstavlja izuzetak. Potreba za teorijom je naročito relevantna za trenutno istraživanje, praksu, i podučavanje u toj disciplini (Cunnigham, 2013; Doherty, 2013; Irwin i Ryan, 2013). S druge strane, Chelladurai (2013), Cunnigham (2013), Doherty (2013), i Fink (2013) su saglasni da je razvijanje jedne teorije o sportskom menadžmentu opširan i naporan zadatak. Iako Cunnigham (2013), Doherty (2013), Fink (2013), i Irwin i Ryan (2013) prepoznaju izazove kad je riječ o razvoju teorije borilačkih vještina, očigledno je da akademici traže odgovore kako bi razvili teoriju koja će utvrditi

PREGLEDNI RAD


57

zajednicu sportskog menadžmenta kao disciplinu zasnovanu na teoriji među ostalim akademskim disciplinama zasnovanim na teoriji.

Akademske discipline Prema Dohertyju (2013, str. 5), „Snaga akademske discipline leži u njenom tačno određenom opusu znanja koje ne spada u drugu disciplinu.“ Univerzitetski nastavni planovi i diplomski programi se uglavnom zasnivaju na akademskim temama koje proistječu iz drugih akademskih disciplina, teorija i praksi. Discipline kao što su pravo, sociologija, fiskalno upravljanje, marketing, etika i liderstvo su osnova za većinu obuka i programa iz sportskog menadžmenta na visokoobrazovnim institucijama. Vanjske discipline su zasnovane na teorijama, koje utječu ne samo na podučavanje, istraživanje i prakse u njihovim specifičnim područjima, već i na sportski menadžment. U određenom kontekstu, vanjske discipline definišu nastavu i istraživanje iz sportskog menadžmenta.

Akademski fenomeni i koncepti Doherty (2013) izjavljuje da u akademske discipline spadaju fenomeni koji su zastupljeni u akademskoj teoriji, istraživanju i izučavanju. Akademski fenomeni doprinose snazi i održivosti određene akademske discipline, i razvoju ili jačanju akademske teorije (Doherty, 2013). Održivost neke akademske discipline je zasnovana na korelaciji između akademske teorije, istraživanja i izučavanja i prepoznavanja i važnosti određenih fenomena u disciplini (Doherty, 2013). Nadalje, Chelladurai (2013) naglašava da razvoj teorije podrazumijeva prepoznavanje i uporedbu fenomena karakterističnih za određenu disciplinu kroz akademsko istraživanje. Uzimajući to u obzir, Zanger i Groves (1994) su predstavili pregled održivosti razvoja teorije koja se odnosi isključivo na sportski i menadžment slobodnih aktivnosti. Rad se zasniva na prepoznavanju okvira zasnovanog na pitanjima i odnosnim komponentama sportskog i menadžmenta slobodnih aktivnosti. U pitanja i komponente menadžmenta sporta i slobodnih aktivnosti spadaju, "...pouzdanost, dobiti, imidž, društvena odgovornost, promjene, filozofija menadžmenta, organizacija, uslovi rada, marketing, prodaja, pravna pitanja, resursi i reputacija“ (Zanger i Groves, 1994, str. 61). Ti elementi spadaju i u druge akademske discipline, kao što je pravo, ljudski resursi, marketing, odnosi s javnostima, menadžment, finansijski menadžment i etika. Na osnovu tih rezultata, očigledno je da je pokušaj da se prepozna okvir za razvoj teorije iz sportskog i menadžmenta slobodnih aktivnosti, naročito u nastavi iz borilačkih vještina, utvrdio da značajna pitanja i komponente proistječu iz ostalih akademskih disciplina (Zanger i Groves, 1994).

Prilagođavanje teorije Tokom pregleda utjecaja vanjskih akademskih teorija na sportski menadžment, smatra se da je prikladno koristiti i prilagoditi teorije ostalih akademskih disciplina: međutim, na taj način se može spriječiti razvoj sportskog menadžmenta kao zasebne akademske discipline (Doherty, 2013; Fink, 2013). Doherty (2013) navodi da „Iako i produžetak i stvaranje teorije daju svoj doprinos, ovo drugo se razlikuje u smislu da podrazumijeva izgradnju istinski odomaćene ili originalne teorije koja je zasnovana na fenomenu interesovanja na sportski menadžment“ (str. 10). Fink (2013) je saglasan i navodi da se sportski menadžment kao akademska disciplina može rasplinuti ako se na istraživanje u sportskom menadžmentu primijene ostale akademske teorije. Nedostatak akademskog suvereniteta nije izoliran slučaj ili manji izazov za sportski menadžment. Nedostatak suvereniteta je očigledan u istraživanju sportskog menadžmenta i pokušaju da se razvije teorija i u praksama sportskog menadžmenta. To predstavlja veliki izazov za akademike u sportskom menadžmentu. Akademski suverenitet nije jedina varijabla koja sprječava razvoj teorije o sportskom menadžmentu. Osnovni elementi sportskih praksi, uključujući borilačke vještine, također doprinose nepostojanosti i nedostatku usmjerenja akademske discipline.


58

Teorijska dilema Prema Dohertyju (2013), „Teorija, jednostavno, objašnjava kako i zašto stvari funkcionišu“ (str. 6). U svrhu ovog rada, stvari, koje spominje Doherty (2013), će se odnositi na fenomene/koncepte/prakse sportskog menadžmenta koje su povezane s akademskim istraživanjem u razvoju teorije. Drugim riječima, teorija sportskog menadžmenta bi trebala da objasni kako i zašto fenomeni/koncepti/prakse sportskog menadžmenta funkcionišu. Osnova za teoriju mora biti zasnovana na opservaciji i istraživanju praksi iz područja sportskog menadžmenta, prepoznatim fenomenima i ustanovljenim konceptima. Osnovni problem kod razvoja teorije sportskog menadžmenta zasnovane na istraživanjima uključuje pitanja, 1) Koji fenomeni?, 2) Koji koncepti?, i 3) Koje prakse?

Priroda i forma sporta Kako bi se odgovorilo na ta pitanja, mora se posmatrati priroda, raspon i forme sportskog menadžmenta. Sportski menadžment kao polje podrazumijeva veliki raspon sportskog programiranja, stepene natjecanja, pojedinačne vs. timske sportove, demografske faktore učesnika, amaterski vs. profesionalni sport, i međunarodna sportska dešavanja i natjecanja. Nadalje, organizacije i institucije koje nude i nadgledaju sportske programe uključuju lokalne/regionalne privatne organizacije, školske organizacije, centre za visoko obrazovanje/univerzitete, općinske agencije, državne organizacije, nacionalne asocijacije, profesionalne franšize i međunarodne federacije. Tokom razmatranja nekoliko vrsta i forma sportova, s fokusom na borilačke vještine u domenu ovog rada, i organizacije koje utječu i upravljaju određenim sportovima, sposobnost da se prepozna i suzi fokus fenomena/koncepata/praksi u sportskom menadžmentu se čini gotovo pa nemogućom.

Sport u društvu Na sve vrste sporta utječe i cjelokupno društvo. Faktori specifični za određeno društvo koji doprinose dilemama teoretičara su socijalne, političke, ekonomske i pravne prirode (Doherty, 2013). Faktori na makro nivou značajno utječu na praksu i upravljanje svim vrstama i stepenima sporta. Sportovi postoje u širim vanjskim okruženima koja utječu na prakse sportskog menadžmenta (Doherty, 2013). Broj socijalnih varijabli koje utječu na sport je značajan, te je stoga teško prepoznati određene fenomene/koncepte/prakse određene iz istraživanja sportskog menadžmenta.

Nastava iz sportskog menadžmenta Nastava iz sportskog menadžmenta u centrima za visoko obrazovanje i univerzitetima je zasnovana na nekoliko vanjskih akademskih disciplina. Kako se navodi u dijelu 1.1, discipline kao što su pravo, sociologija, fiskalno upravljanje, marketing, etika i liderstvo su osnova za većinu obuka i programa iz sportskog menadžmenta u visokoobrazovnim institucijama. Različitost tema iz tog područja omogućava akademicima da provode istraživanje koje je raznovrsno i dozvoljava uvid u nekoliko aspekata praksi u sportskom menadžmentu. Međutim, raznovrsnost istraživane teme pogoduje razvoju širokog raspona tema čime se sportski menadžment dijeli u nekoliko podsegmenata nvedene discipline (Doherty, 2013). Istraživanje zasnovano na određenoj temi će doprinijeti izučavanju određenog područja u sportskom menadžmentu. S druge strane, istraživanje ujedno i dodatno utvrđuje da su fenomeni/koncepti/prakse sportskog menadžmenta raznolike i da je razvoj jedinstvene određene teorije o sportskom menadžmentu neprekidan posao.

Novi dijalog Očigledno je da se sportski menadžment kao akademska disciplina suočava s poteškoćama. Postoji argument da se putem istraživanja i akademskog dijaloga o razvoju teorije i utjecaja vanjskih akademskih disciplina sportski menadžment pokušava utvrditi kao nezavisna akademska disciplina. Međutim, autor ovog rada tvrdi da ovi neprekidni napori ne doprinose vrednovanju ili boljem razumijevanju trenutnog statusa ili budućnosti sportskog menadžmenta kao akademske ili praktične discipline. Ista debata je naglašena i spomenuta prije više od dvadeset i pet godina (Paton, 1987). Paton (1987) tvrdi da, „Uslijed isprekidanog istraživanja


59

sportskog menadžmenta, studije u cjelini ne ispunjavaju kriterij reduktivnosti. Stoga, ako budemo tačno odredili opus našeg znanja, teško ćemo razviti sliku o onome što znamo“ (str. 30-31). Stalno izvođenje istih zaključaka, bez značajnijeg napretka, ne doprinosi razvoju sportskog menadžmenta kao akademske discipline. Akademska zajednica sportskog menadžmenta mora premašiti tradicionalne ciljeve, i prepoznati da sportski menadžment spada pod akademsku i praktičnu disciplinu projektnog menadžmenta.

Sportski menadžment kao projektni menadžment U nastojanju da utvrdi budući smjer sportskog menadžmenta, Costa (2005) zaključuje sljedeće, „U debatama teorija vs. praksa se postavlja pitanje koje područje treba da koristi, i koji je njegov cilj“ (str.133). Kako bi se predstavio današnji sportski menadžment, autor ovog djela predlaže da se sportski menadžment svrsta pod akademsku i praktičnu disciplinu projektnog menadžmenta. Munns i Bjeirmi (1996) definišu projekat na sljedeći način, „Projektom se smatra ostvarenje određenog cilja koje podrazumijeva niz aktivnosti i zadataka koji troše resurse. Mora se obaviti unutar određenih specifikacija, s tačno određenim početnim i završnim datumima“ (str. 81). Nadalje, „Suprotno tome, projektni menadžment se može definisati kao proces kontrolisanja ostvarenja ciljeva projekta. Korištenjem postojećih organizacijskih struktura i resursa se nastoji upravljati projektom putem primjene niza alata i tehnika…“ (str. 81).

Projekti i projektni menadžment Larson i Gray (2014) opisuju projekat i projektni menadžment kao proces koji podrazumijeva definisanje, planiranje, izvršenje i okončanje projekta, koje kontroliše i kojima upravlja projektni menadžment. Prema Larsonu i Grayu (2014), definicija projekta podrazumijeva prepoznavanje smjera i svrhe projekta, definisanje raspona projekta, planiranje projekta se zasniva na određivanju vremena i rasporeda, prepoznavanju finansijskih i fizičkih resursa, određivanju potreba osoblja, i procjeni rizika (Larson i Gray, 2014). Izvođenje projekta se zasniva na kontroli i nadzoru projekta, što podrazumijeva izradu rasporeda i upravljanje budžetom, i pregled izvođenja projekta u odnosu na zacrtani raspon i očekivanja od projekta (Larson i Gray, 2014). Završna faza, kako je definišu Larson i Gray (2014) je, „Završetak se sastoji iz tri aktivnosti: dostavljanja rezultata projekta korisniku, ukidanja projektnih resursa, i pregleda rezultata projekta“ (str. 9). Uz uvid u opći raspon i proces projektnog menadžmenta ovaj praktični proces možemo primijeniti na primjer programa sportskog menadžmenta.

Sportski menadžment kao projektni menadžment Kako bi se sportski menadžment svrstao u kategoriju akademskih i praktičnih disciplina projektnog menadžmenta, mora se sagledati od čega se sastoji praksa u sportskom menadžmentu. Dobro je poznato da je sportski menadžment široko i inkuzivno područje: međutim, sportski menadžment je moguće definisati u kontekstu projekata i projektnog menadžmenta. Većina praksi u sportskom menadžmentu imaju početni i završni datum. U obzir bi se trebalo uzeti sljedeće:

1) Pojedinačni i grupni omladinski sportovi se izvode sezonski i na pojedinačnim dešavanjima/natjecanjima.

2) Instruktivna sportska nastava, časovi i klinike su dostupne tokom određenog razdoblja. 3) Akademski sportovi podrazumijevaju više sportova koji se izvode sezonski. 4) Atletska/sportska natjecanja, igre, dešavanja i aktivnosti imaju svoj početak i kraj. 5) Profesionalni timski sportovi se izvode sezonski i na pojedinačnim utakmicama. 6) Timski sportovi podrazumijevaju period prije, tokom i nakon sezone. 7) Profesionalni pojedinačni sportovi kao što su golf, tenis i PBA se izvode sezonski i na

pojedinačnim dešavanjima. 8) Srednjoškolski sportovi se izvode sezonski i na pojedinačnim dešavanjima. 9) Programi za posebne potrebe u sportovima imaju početak i kraj. 10) NASCAR i Formula 1 se izvode sezonski na pojedinačnim dešavanjima.


60

11) Međunarodna sportska dešavanja, kao što su Olimpijske igre, svjetski šampionati i ostala međunarodna natjecanja imaju početak i kraj.

12) Na ustanove i arene u kojima se izvode sportska dešavanja, utakmice, igre i programi utječe sezonska priroda pojedinih sportova.

Na osnovu 12 općih primjera, očigledno je da je većina aktivnosti sportskog menadžmenta zasnovana na projektima na makro nivou (sezonama) i projektima na mikro nivou (igrama, klinikama, i natjecanjima) tokom određene sezone. Projekti na makro i mikro nivou se mogu razlikovati po dužini i rasponu; međutim, svaki ima svoj početak i kraj. Sportski projekti na makro i mikro nivou se mogu definisati kao projekti zbog primjene i korištenja resursa za koordinaciju i rukovođenje aktivnostima. Sportske aktivnosti se zasnivaju na primjeni resursa kao što su ljudstvo, vrijeme, novac i oprema. Tokom sezone ili pojedinačnih dešavanja, efektna koordinacija i upravljanje resursima predstavljaju osnovu za uspješno sportsko programiranje. Ti resursi predstavljaju alate koji se koriste za izvođenje projekata na makro i mikro nivoima.

Važno je prepoznati da sportski projekti na makro i mikro nivou ne postoje u vakuumu. Vanjske akademske discipline, ako što su pravo, ljudski resursi, finansijski menadžment, liderstvo, i etika imaju značajan utjecaj na način na koji se projekti na makro i mikro nivou razvijaju, implementiraju i izvode. Specifične teme i teorije u akademskim disciplinama će doprinijeti ukupnoj koordinaciji i upravljanju projektima, ali će također doprinijeti i sportskom menadžmentu kao istraživanju u sklopu projektnog menadžmenta.

Prema definiciji projektnog menadžmenta koju navode Larson i Gray (2014), može se posmatrati sljedeći primjer. Privatni i općinski programi za košarku za mlade se nude široj javnosti u zajednicama u Sjedinjenim Američkim Državama. Sportski menadžeri koji koordiniraju košarkaškim programima za mlade prvo određuju šta, gdje, kad, ko i kako pri ponudi programa košarke za mlade. Ovaj početni korak podrazumijeva definiciju projekta kako se navodi u projektnom menadžmentu. Na osnovu definicije sportski menadžeri će prepoznati specifične resurse za ponudu i implementaciju programa, što predstavlja fazu planiranja projekta. Izvođenje košarkaškog programa se vrši kroz nadzor, koordinaciju i upravljanje resursima kao što su osoblje, korištenje ustanova i opreme. Završna faza programa podrazumijeva izvođenje igara, i omogućavanje pozitivnog iskustva učesnicima i roditeljima. Nadalje, završna faza programa košarke za mlade se sastoji iz okončanje sezone i prepoznavanje uspjeha i izazova tokom sezone (Larson i Gray, 2014). Bilo ko s praktičnim iskustvom i pozadinom u ponudi sportskih programa će razumjeti i prepoznati da je projektni menadžment održiv način definisanja i prepoznavanja sportskog menadžmenta kao akademske discipline i područja u praksi, što je relevantno u bilo kojoj vrsti i stepenu sporta. Uzimajući to u obzir, akademska zajednica sportskog menadžmenta mora razmotriti buduća istraživanja i izučavanja iz perspektive sporta i projektnog menadžmenta. Početni korak za usvajanje sportskog menadžmenta kao vrste projektnog menadžmenta će omogućiti akademicima da pokrenu istraživanje i izučavanje koje će osnažiti sportski menadžment kao akademsku i praktičnu disciplinu.

ZAKLJUČAK Akademici u akademskoj zajednici sportskog menadžmenta su nekoliko puta pokušali da

objedine disciplinu pod zajedničku teoriju. Međutim, očigledno je da je razvoj teorije onemogućen uslijed nedostatka akademske suverenosti i utjecaja vanjskih akademskih disciplina. Uspješan razvoj jedne određene teorije je također onemogućen prirodom, vrstama i formama onoga što se može smatrati sportom. Uslijed izazova u sklopu teorije razvoja i jasnog usmjerenja sportskog menadžmenta kao jedinstvene akademske discipline, treba razmotriti prirodu sporta i prepoznati praktičnu i akademsku vezu između sportskog menadžmenta i projektnog menadžmenta. Sportski menadžment kao projektni menadžment je novi smjer u disciplini i podrazumijeva postizanje općeg razumijevanja sportskog menadžmenta u praktičnom i akademskom smislu.


61

LITERATURA 1. Chelladurai, P. (2013). Osobno putovanje u pronalaženju teorije iz sportskog menadžmenta.

Sport Management Review, 16, 22-28. 2. Costa, C. (2005). Status i budućnost sportskog menadžmenta: Studija u Delfiju.

Journal of Sport Management, 19, 117-142. 3. Cunningham, G. (2013). Teorija i razvoj teorije iz sportskog menadžmenta.

Sport Management Review, 16, 1-4. 4. Doherty, A. (2013). Istraživanje iz sportskog menadžmenta: vrijednost dobre teorije.

Sport Management Review, 16, 5-11. 5. Fink, J. (2013). Razvoj teorije iz sportskog menadžmenta: Moje iskustvo i ostala razmatranja. Sport

Management Review, 16, 17-21. 6. Irwin, R., & Ryan, T. (2013). Realnost: Korištenje angažmana uz praksu radi poboljšanja prijenosa i

stvaranja teorije. Sport Management Review, 16, 12-16. 7. Larson, E., & Gray, C. (2014). Projektni menadžment: Proces upravljanja (61 Ed.).

New York, NY: McGraw-Hill Education 8. Munns, A, & Bjeirmi, B. (1996). Uloga projektnog menadžmenta u ostvarivanju uspjeha na projektima.

International Journal of Project Management, 14( 2), 81-87. 9. Paton, G. (1987). Istraživanje sportskog menadžmenta – Kakav napredak je postignut?

Journal of Sport Management, 1(1), 25-31. 10. Zanger, B., & Groves, D. (1994) Okvir za analizu teorija o sportskom i menadžmentu slobodnih aktivnosti.

Social Behavior & Personality: An International Journal, 22(1), 57-67. Primljeno: 19. 10. 2017 Izmjena primljena: 7. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija PhD, N. Jonas Ohrberg Docent Forbesova poslovna i tehnološka škola Univerziteta u Ashfordu 8620 Spectrum Center Blvd San Diego, CA 92128 SAD e-mail: [email protected]


Naučna kritika, polemika SPORT I ZDRAVLJE XII (2017) 2: 62-67

62

Ljubomir Subotić1 Dejan Ćeremidžić2, 1Student postdiplomskog studija, Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta, Pale 2Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta, Pale UDK: 796.323.3.093 DOI: 10.7251/SIZ0217062S

POVEZANOST SITUACIONE EFIKASNOSTI U KOŠARCI SA PLASMANOM REPREZENACIJA UČESNICA NA EVROPSKOM PRVENSTVU 2017

Ssažetak

Predmet ovog istraživanja su standardna situaciona obilježja košarkaških reprezentacija na Evropskom prvenstvu 2017.Na osnovu datog predmeta definisali smo i cilj ovog istraživanja da utvrdimo povezanost situacione efikasnosti u košarci sa ostvarenim plasmanom reprezentacija koje su učestvovale na Evropskom prvenstvu 2017 godine. Uzorak varijabli u ovom istraživanju obuhvata četrnaest varijabli za procjenu situacione efikasnosti u košarci koje je utvrdila Svjetska košarkaška federacija (FIBA). Na osnovu dobijenih rezultata došli smo do zaključaka da reprezentacije učesnice koje imaju bolji ukupni procenat šuta, procenat šuta za dva i tri poena, više ostvarenih skokova i više datih poena prosječno po utakmici u toku Evropskog prvenstva imaju bolji ostvareni plasman na navedenom turniru. Ključne riječi: evropsko prvenstvo 2017, situaciona efikasnost UVOD

Košarkaška igra se može posmatrati kao uređeni niz aktivnosti koje svaki igrač treba obaviti sa obzirom na mjesto i ulogu u ekipi unutra određenog koncepta igre. U svrhu praćenja događanja na košarkaškoj utakmici FIBA je standardizovala pokazatelje situacione efikasnosti koji se prate na svakoj službenoj utakmici. Predloženi pokazatelji situacione efikasnosti su: broj ubačenih lopti iz igre u koš za dva poena, broj pokušaja ubacivanja lopte iz igre u koš za dva poena, broj ubačenih lopti iz igre u koš za tri poena, broj pokušaja ubacivanja lopte iz igre u koš za tri poena, broj ubačenih lopti u koš iza linije slobodnih bacanja (jedno, dva i tri), procenat uspješnosti za sve navedene šuteve, skok u odbrani, skok u napadu, asistencije, lične greške, izgubljene lopte, osvojene lopte i blokade šuta. U ovom radu smo analizirali četrnaest parametara situacione efikasnosti u igri (procenat šuta za 1, 2 i 3 poena, broj pokušaja ubačaja lopte za 2 i 3 poena, skok u napadu i odbrani, skok ukupno, asistencije, osvojene lopte i izgubljene lopte i ukupan broj poena. METOD RADA Uzorak ispitanika

Istraživanje je provedeno na uzorku od dvadeset četiri (24) reprezentacije učesnice Evropskog prvenstva 2017 godine. Podaci su prikupljeni sa svih utakmica Evropskog prvenstva 2017 godine.

Uzorak varijabli Podaci su preuzeti sa zvaničnog web sajta Evropskog prvenstva u košarci 2017 godine.Uzorak varijabli čini četrnaest varijabli za procjenu situacione efikasnosti, koje je utvrdila Svjetska košarkaška federacija (FIBA), a to su: prosječan broj šuteva po utakmici (ŠUTG); procenat ukupnog šuta (ŠUT%); broj pokušaja šuta za 2 poena (ŠUT2P); procenat šuta za 2 poena

NAUČNA KRITIKA, POLEMIKA


63

(ŠUT2P%); broj pokušaja šuta za 3 poena (ŠUT3P); procenat šuta za 3 poena (ŠUT3P%); procenat ubačenih slobodnih bacanja (FT%); ostvareni skokovi ukupno (SKOK); skok u napadu SKOKOF); ostvareni skokovi u odbrani (SKOKDF); ostvarene asistencije (ASS); izgubljene lopte (TOURN); osvojene lopte (STOL); prosječni broj ostvarenih poena na utakmici (POENG). REZULTATI S DISKUSIJOM Istraživanje je provedeno na osnovu analiza košarkaških utakmica na Evropskom prvenstvu 2017. godine. U formiranju baze podataka korišteni su standardni pokazatelji sa svih odigranih utakmica na prvenstvu. Za obradu, unos podataka i analizu rezultata korištene su prikladne matematičko-statističke metode i procedure. Za sve primjenjene varijable izračunate su prosječne vrijednosti (Mean), minimalne i maksimalne vrijednosti (MIN i MAX), standardno odstupanje (SD). Obrada podataka je izvršena u programskom paketu SPSS 19.0 za Windows. Od statističkih procedura smo koristili T test za razlike između uspješnih od neuspješnih ekipa i regresionu analizu za povezanost prediktorskih varijabli sa kriterijskom varijablom. U tabeli broj 1. prikazane su prosječne ostvarene vrijednosti svih parametara situacione efikasnosti za sve reprezentacije učesnice na Evropskom prvenstvu 2017. godine. Komparacijom dobijenih vrijednosti sa vrijednostima dosadašnjih istraživnja (Korjenić i saradnici, 2013), u istraživanju provedenom na uzorku od dvanaest (12) reprezentacija učesnica Olimpijskih igara 2012. godine u Londonu uvidjeli smo da su košarkaši iz 24 reprezentacije na Evropskom prvenstvu 2017 godine imali bolje procente šuta za 2 poena (48,97-50,85), značajno bolje procente šuta sa slobodnog bacanja ( 68,70-75,44) i gotovo identične procente šuta za 3 poena (34,37-34,07). Slično istraživanje sproveli su (Džajić i saradnici, 2009) na uzorku košarkaših reprezentacija koje su učesvovale na olimpijskom turniru u košarci u Pekingu 2008. godine.i komparacija sa dobijenijem rezultatima iz tog istraživanja ukazuje da su košarkaši koji su učestvovali na evropskom prvenstvu 2017 ostvarili bolje rezultate u ofanzivnom skoku (6,35-10,10) u defanzivnom skoku je drastična razlika (14,12-25,06), kao i u ostvarenim asistencijama (8,13-18,41). Tabela 1. Deskriptivni statistički parametri košarkaša na Evropskom prvenstvu 2017 godine Varijabla N Mean Min. Max. Std.Dev. Skew. Kurt. Š UTG Š UT% Š UT 2 P Š UT2P% Š UT3P Š UT3P% FT% SKOK SKOKDF SKOKOF ASS TOURN STOL POEN G

24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24

61,46 44,69 38,17 50,85 23,28 34,07 75,44 34,74 25,06 10,10 18,41 13,08 6,82

77,32

55,00 37,90 28,30 41,50 15,00 26,30 62,40 27,60 19,80 6,40

13,00 10,80 4,80

63,20

69,00 50,70 45,80 58,40 28,60 39,90 84,40 42,00 35,20 12,80 24,30 16,20 9,20

91,60

4,02 3,85 4,81 4,87 3,48 4,02 6,28 3,62 3,43 1,83 2,60 1,56 1,29 7,383

0,12 -0,17 -0,53 -0,25 -0,46 -0,41 -0,77 -0,11 0,98 -0,11 0,24 0,22 0,07 0,23

-0,882 -1,03 -0,20 -1,06 -0,25 -0,97 -0,31 -0,19 1,81 -0,92 1,00 -0,65 -0,91 -0,55

Legenda: N- broj ispitanika; Mean - aritmetička sredina; Min. - minimalni rezultat; Max. - maksimalni rezultat; Std.Dev. - standardna devijacija aritmetičke sredine; Skew.– asimetričnost krivulje distribucije rezultata; Kurt. - spljoštenost krivulje distribucije rezultata. Tabela broj 2 prikazuje da li postoji statistički značajna razlika i koje su to varijable koje doprinose razlici između uspješnih ekipa (prvih 12) i neuspješnih ekipa (poslednjih 12) na evropskom prvenstvu u košarci 2017 godine. Analizom podataka smo utvrdili da postoji statistički značajna razlika (p=.00) između posmatranih varijabli (ŠUT%, ŠUT2P%, ŠUT3P%, SKOK, i POENG) što znači da postoji veoma visoka povezanost između ostvarenog plasmana i navedenih varijbli. Možemo zaključiti da su reprezentacije sa ostvarenim boljim procentom ukupnog šuta, procentom šuta za 2 poena, procentom šuta za 3 poena, boljim ukupnim brojem skokova i većim brojem postignutih poena prosječno po utakmici ostvarili bolji plasman na ovom takmičenju.


64

Tabela 2. Razlike aritmetičkih sredina između uspješnih i neuspješnih timovana Evropskom prvenstvu 2017 godine. Varijabla Mean-U Mean-N df t-test p Š UTG Š UT% Š UT 2 P Š UT2P% Š UT3P Š UT3P% FT% SKOK SKOKDF SKOKOF ASS TOURN STOL POEN G

60,60 46,96 36,92 53,76 23,68 36,06 76,79 36,19 25,84 10,37 19,10 12,70 6,50 81,87

62,32 42,42 39,43 47,94 22,89 32,09 74,10 33,30 24,29 9,83 17,73 13,46 7,13 72,76

22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22

-1,04 3,53 -1,29 3,61 0,54 2,73 1,05 2,09 1,11 0,71 1,30 -1,19 -1,19 3,80

0,30 0,00 0,20 0,00 0,58 0,01 0,30 0,04 0,27 0,48 0,20 0,24 0,24 0,00

Legenda: Mean uspješne- aritmetička sredinagrupe uspješni; Mean neuspješne- aritmetička sredinagrupe neuspješni; t value– vrijednost koeficijenta t-testa za za testiranje značajnosti razlika; Df – stepeni slobode; p– koeficijent značajnosti razlika aritmetičkih sredina; *- statistički značajni nivo razlika aritmetičkih sredina

Grafikon 1. Procenat uspješnosti ukupnog šuta na utakmici Box & Whisker Plot: ŠUT%

Mean Mean±SE Mean±1,96*SE

U N

US I NUS

4041424344454647484950

ŠUT%

Grafikon srednjih vrijednosti za varijablu postotak ukupnog šut na utakmici nam ukazuje da su bolje plasirane ekipe za četri procenta uspješnije u ukupnom šutiranju na utakmici od slabije plasiranih ekipa.

Grafikon 2. Procenat uspješnosti šuta za dva poena

Box & Whisker Plot: ŠUT2P%


U N

US I NUS

44

46

48

50

52

54

56

58

ŠUT2

P%

Grafikon srednjih vrijednosti varijable procenat šut za dva poena nam ukazuje da su bolje plasirane ekipe za šest procenta uspješnije od slabije plasiranih ekipa.

Grafikon 3. Procenat uspješnosti šuta za tri poena


65

Box & Whisker Plot: ŠUT3P%


U N

US I NUS

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

ŠUT3

P%

Grafikon srednjih vrijednosti varijable procenat šut za tri poena nam ukazuje da su bolje plasirane ekipe za četri procenta uspješnije od slabije plasiranih ekipa. Primjera radi, rezultati u radu (Ćeremidžić, D.) iz 2010 u istraživanju provedenom na uzorku košarkaških timova NLB i NBA lige u regularnom dijelu sezone kada je udaljenost linije za tri poena bila 6,25 met., ukazuju da ekipe iz tadašnje NLB lige imaju lošije postotke u šutiranja za tri poena 35,73% od ekipa iz Evrolige 37,25%. Kada te procente uporedimo sa procentima uspješnih ekipa iz ovog istraživanja možemo primjetiti da su razlike minimalne (36,06), što nije slučaj i sa neuspješnim ekipama, koje su ostvarile daleko manje procente u ovoj varijabli (32,09).

Grafikon 4. Broj skokova po utakmici Box & Whisker Plot: SKOK


U NUS I NUS

31

32

33

34

35

36

37

38

39

SK

OK

Grafikon srednjih vrijednosti varijable ukupan skok nam ukazuje da su bolje plasirane ekipe za tri skoka prosječno po utakmici uspješnije od slabije plasiranih ekipa. Kada podatke uporedimo sa istraživanjem (Ćeremidžić D) sprovedeno na ekipa iz Evrolige možemo konstatovati da se ukupan skok na utakmici razlikuje u jednom pokušaju (36,19-34,37) u korist uspješnih ekipa sa Evropskog prvenstva 2017 godine.

Grafikon 5. Broj poena po utakmici Box & Whisker Plot: POEN GAME


U N

US I NUS

68

70

72

74

76

78

80

82

84

86

88

POEN

GAM

E

Grafikon srednjih vrijednosti varijable ukupan broj poena ostvaren na utakmici nam ukazuje da su bolje plasirane ekipe za 9 poena prosječno po utakmici bile uspješnije od slabije plasiranih ekipa (81-72). Regresiona analiza Regresinom analizom smo utvrdili povezanost prediktorskih varijabli (četrnaest parametara situacione efikasnosti) sa ostvarenim plasmanom na Evropskom prvenstvu 2017 godine. Vrijednost koeficijenta višestruke korelacije je R 0,962, i on služi da bi se odredio kvalitet predviđanja zavisne promjenljive varijable, u ovom slučaju plasman ekipe. Vrijednost od ,962 predstavlja dobar nivo predviđanja. Kolona “R Square” predstavlja koeficijent odlučivanja, tj. proporciju disperzije zavisne promenljive koja se može objasniti nezavisnom. Naša vrednost 0,925 predstavlja 92,5 %


66

zajedničkog varijabiliteta zavisne promjenjive koji može biti objašnjen nezavisnim promjenjivim, tako da je jačina veze veoma jaka.

Tabela 3. Regresiona analiza MODEL R R² Adjusted R² Std.Error of

estimate 1 ,962 0,925 ,844 2,90

F-vrijednost u tabeli ANOVA, koja je prikazana ispod, testira da li je regresioni model dobar za ove vrijednosti. Tabela pokazuje da nezavisne promjenjive dobro statistički predviđaju zavisnu promjenjivu koja je u ovom istraživanju ostavreni plasman. Drugim riječima, regresioni model je dobar.

Tabela 4. Analiza varijanse Analysis of Variance; DV: PLASMAN (EURO 2017)

Sums of - Squares df Mean - Squares F p-value Regress. 1160,72 12 96,72 11,43 0,00 Residual 93,01 11 8,45

Total 1253,74 ZAKLJUČAK Može se konstatovati da je situaciona efikasnost u košarkaškoj igri u direktnoj vezi sa postignutim plasmanom tj. povezanost je direktno uticala na generalni plasman reprezentacija učesnica na Evropskom prvenstvu 2017. godine. Distribucija parametara situacione efikasnosti u prosjeku slijedi "uobičajenu" distribuciju događaja na nivou košarkaške utakmice te košarkaškog takmičenja u cjelini, koji su međusobno u velikoj mjeri statistički značajno povezani. Na osnovu datih varijabli za procjenu situacione efikasnosti utvrdili smo da reprezentacije učesnice koje imaju bolji ukupni procenat šuta, procenat šuta za dva i tri poena, više ostvarenih skokova i više datih poena prosječno po utakmici u toku Evropskog prvenstva imaju bolji ostvareni plasman. LITERATURA

1. Blašković, M., Milanović, M. (1983). Relacije situaciono-motoričkih faktora i uspješnosti u košarci. Kineziologija 15 (2): 27 - 35.

2. Ćeremidžić, D., Ćeremidžić, T. (2010). Razlike u situacionoj efikasnosti između timova NLB i NBA lige u regularnom dijelu sezone.Sport i zdravlje V, (2), 39–43.

3. Džajić, S., Drljević, J., Kovačević, A. (2009). Struktura standardnih situacijskih obilježja košarkaških reprezentacija sudionika Olimpijskih igara 2008. u Pekingu. Ljetna škola kineziologa, (18), 138-143.

4. Korjenić, A., Varešlija, F., Vučić D., i Spahalić, E. (2013). Povezanost situacione efikasnosti u košarci sa plasmanom reprezentacija učesnica na Olimpijskim igrama 2012 godine u londonu; Treća međunarodna konferencija Sportske nauke i zdravlje, Banja Luka, 386-390

5. Milanović, D. (1979). Utjecaj varijabli ubacivanja lopte u koš na konačni rezultat košarkaške utakmice. Kineziologija 9 (1-2): 135-149.

6. Pleslić, D. (2007). Uticaj nekih košarkaških elemenata na konačni ishod utakmice. Diplomski rad, Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

7. Trninić, S., Perica, A., Pavičić L. (1994.). Analiza stanja u košarkaškoj utakmici. Kineziologija, 26 (1-2): 27-32.

8. Trninić, S. (1995). Strukturna analiza znanja u košarkaškoj igri. Doktorska distertacija, Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu.

9. http://www.fiba.basketball


67

Primljeno:18. 10. 2017 Izmjena primljena: 8. 12. 2017 Odobreno: 30. 12. 2017 Korespodencija Ljubomir Subotić, student posdiplomskog studija Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS, BiH e-mail: [email protected]



68

Šarović Ognjen Student master studija Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu UDK: 796.012.1.26 DOI: 10.7251/SIZ0217068S

DOPUNSKE VJEŽBE ZA RAZVOJ MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI MLADIH KARATISTA

Sažetak

Ispitivanje je sprovedeno na uzorku od 80 selekcionisanih kadetskih karate takmičara,

decimalne dobi 14-15 godina, iz sljedećih karate klubova: KK „Omladinac“ iz Sokoca ,KK „Glasinac“ iz Sokoca, KK „Ilidža“, iz Istočne Ilidže, KK „Pale“ iz Pala, KK „Rogatica“ iz Rogatice, i KK „Sarajevo“ iz Sarajeva. Predmet ovog istraživanja odnosi na procjenu kvantitativnih i kvalitativnih promjena dimenzija motoričkih sposobnosti u toku tromjesečnog eksperimentalnog tretmana u glavnom dijelu karate treninga kod karatista mlađeg uzrasta. Osnovni cilj istraživanja je utvrđivanje uticaja dopunskih vežbi na razvoj bazično motoričkih sposobnosti segmentarne i sprinterske brzine kod ispitanika eksperimentalne grupe. Cjelokupni uzorak ispitanika bio je podjeljen na dva jednaka homogena subuzorka na slijedeci način: Prvi subuzorak sa 40 ispitanika činio je eksperimentalnu grupu. Tu su bili svrstani karatisti koji su u procesu realizacije redovnog karate treninga, u prvom dijelu treninga, realizovali vježbe iz planiranih programskih sadržaja redovnog treninga sa 60% vremena, dok je ostalih 40% vremena bilo rezervisno za realizaciju modela dopunskih vježbi na razvoj motoričkih sposobnosti karatista. Drugi subuzorak sa 40 ispitanika činio je kontrolnu grupu. Tu su bili svrstani karatisti koji su u procesu realizacije karate treninga, u glavnom dijelu treninga, realizovali vježbe utvrđene planom i programom redovnog treninga sa 100% vremena. Za procjenu bazičnih motoričkih sposobnosti primijenjen je skup od testova koji pokrivaju područje hipotetskih faktora za koje se može pretpostaviti da su odgovorni za realizaciju specifičnih kretnih struktura u karateu. Varijable koje su korišćene u istraživanju su: Segmentarna brzina (Taping rukom, Taping nogom, Taping nogama o zid); Sprinterska brzina (Trčanje na 20m visokim startom, Trčanje na 40m visokim startom, Trčanje na 60m visokim startom). Rezultati dobijeni ovim istraživanjem ukazuju na pozitivne uticaje eksperimentalnog tretmana, na osnovu statistički značajne razlike između inicijalnog i finalnog merenja kod eksperimentalne grupe. Značajan uticaj primjenjenog modela programa vježbi je vjerovatno nastao zbog pravilnog metodičkog oblikovanja eksperimentalnog programa dopunskih vježbi, adekvatnog doziranja intenziteta i obima opterećenja koji je bio prilagođen sposobnostima i osobinama ispitanika. Na osnovu provedenih statističkih analiza može se zaključiti da je programirani trening, sa glavnim i dopunskim vježbama, uticao na kvalitativne i kvantitativne promjene motoričkih sposobnosti djece karatista, u prostoru bazičnih motoričkih sposobnosti. Ključne riječi: eksperimentalni tretman, motoričke sposobnosti, karate. UVOD

Karate je danas jedna od najmasovnijih sportova i ima dvije takmičarske discipline - kate i borbe. U ranijim periodima razvoja ovog sporta, po načinu treninga i po osnovnim kriterijumima vrednovanja takmičarskog izvođenja, karate je imao slične zahtijeve u obje takmičarske discipline, a tradicionalni trening obuhvata vježbanje tehnike, kate i sparinga (Imamura et al. 1998). Izmjene

STRUČNI RAD


69

pravila suđenja, naročito u sportskim borbama, dovele su do značajnih razlika u trenažnim i takmičarskim zahtjevima u katama i borbama (Jovanović i Mudrić, 1995), tako da se u modernom karateu vrlo rijetki primjeri da neki takmičar nastupa u obje ove discipline. Istraživanja su pokazala da se sistematskim višegodišnjim vježbanjem karatea može uticati na poboljšanje osnovnih motoričkih sposobnosti i to u prvom redu na razvoj eksplozivne snage, brzine i koordinacije (Simonović, 2010., Kuleša, 1985., Arlov, 1997., Kovača., 2003 i 2008., Blažević, Katić i Popović, 2006). Vježbe koje su zastupljene u učenju tehnike karatea aktiviraju cjelokupnu muskulaturu i podjednako razvijaju lijevu i desnu polovinu tijela, tako da se izjbegava jednostranost kao u nekim drugim sportovima. Dominantno obilježje karate tehnike predstavljaju brzi, eksplozivni pokreti sa naglašenom kontrolom realizacije sile u odnosu na protivnika. Trenažni rad u karateu sa djecom školskog uzrasta, kao i u ostalim sportovima, razlikuje se u primjenjenim metodama i sredstvima, od rada sa starijim uzrasnim kategorijama. U ovom uzrastu veća pažnja se poklanja tehničkoj pripremi, odnosno, rad je usmjeren, kroz različite metodske postupke, ka usvajanju osnovne karate tehnike. Cilj istraživanja je utvrđivanje uticaja dopunskih vežbi na razvoj bazično motoričkih sposobnosti segmentarne i sprinterske brzine kod ispitanika eksperimentalne grupe. Poseban cilj istraživanja kod ispitanika kontrolne grupe je utvrđivanje uticaja vežbi utvrđenih plalnom i programom na razvoj motoričkih sposobnosti segmentarne i sprinterske brzine. Istraživanje je usmereno na valorizaciju modela dopunskih vežbi na razvoj antropoloških obeležja mladih karatista. Očekuje se da će dobijeni rezultati doprinjeti kvalitetnijoj realizaciji trenažnog procesa mladih karatista inoviranjem plana i programa trenažnog procesa.

METOD RADA Uzorak ispitanika Cjelokupni uzorak od 80 ispitanika, muškog pola, decimalne starosti 14-15 godina, bio je podjeljen na dva jednaka homogena subuzorka na slijedeći način: Prvi subuzorak sa 40 ispitanika činio je eksperimentalnu grupu. Tu su bili svrstani karatisti koji su u procesu realizacije redovnog karate treninga, u prvom dijelu treninga, realizovali vježbe iz planiranih programskih sadržaja redovnog treninga sa 60% vremena, dok je ostalih 40% vremena bilo rezervisno za realizaciju modela dopunskih vježbi na razvoj motoričkih sposobnosti karatista. Drugi subuzorak sa 40 ispitanika činio je kontrolnu grupu. Tu su bili svrstani karatisti koji su u procesu realizacije karate treninga, u glavnom dijelu treninga, realizovali vježbe utvrđene planom i programom redovnog treninga sa 100% vremena. Prosječna visina i masa eksperimentalne grupe bila je: Varijabla Aritmetička sredina Standardna devijacija Tjelesna visina 157,32 6,15 Tjelesna masa 47,15 7,30

Prosječna visina i masa kontrolne grupe bila je: Varijabla Aritmetička sredina Standardna devijacija Tjelesna visina 155,44 5,23 Tjelesna masa 44,63 6,90 Za sve ispitanike bili su prethodno definisani uslovi koje su trebali da zadovolje ispitanici da bi bili obuhvaćeni istraživanjem:

• da su zdravi; • da su u toku eksperimentalnog perioda obuhvaćeni redovnom treningom

(eksperimentalna grupa ); • da svi ispitanici učestvuju na svim mjerenjima motoričkih sposobnosti.

Prije početka realizacije eksperimentalnog programa i posle njegovog tromjesečnog završetka,

kod obje grupe ispitanika izvršeno je testiranje motoričkih sposobnosti pomoću 6 mjernih


70

instrumenata (testova) za procenu segmentarne i sprinterske brzine. Testovi su izabrani na osnovu uputstva i preporuka istraživanja Kurelića i saradnika, 1975.

Eksperimentalni program modela dopunskih vježbi na razvoj motoričkih sposobnosti trajao je tri mjeseca sa tri treninga (60 minuta pojedinačno) nedeljno na redovnim karate treninzima. U toku eksperimentalnog perioda izvršena su dva mjerenja motoričkih sposobnosti (na početku eksperimenta inicijalno mjerenje i na kraju eksperimenta finalno mjerenje) kod svih ispitanika eksperimentalne i kontrolone grupe. Tabela 1. Program dopunskih vježbi eksperimentalne grupe.

PROGRAM RADA U EKSPERIMENTALNOM PERIODU BROJ SATI

Inicijalna dijagnoza motoričkih sposobnosti Prije realizacije programa

Vježbe brzine trčanja 6 Vježbe koorinacije 7 Vježbe eksplozivne snage 6 Vježbe fleksibilnosti 5 Vježbe agilnosti 7 Vježbe oblikovanja 6 Streching (vjezbe istezanja) Na svakom času Finalna dijagnoza motoričkih sposobnosti Posle realizacije programa Ukupno časova 36

Uzorak varijabli i mjernih instrumenata Za procjenu bazično motoričkih sposobnosti primenjeni su testovi za mjerenje segmentarne i sprinterske brzine.

Testovi za procenu segmentarne brzine: Taping rukom (MTAPR), Taping nogom (MTAPN), Taping nogama o zid (MTAPZ). Testovi za procenu sprinterske brzine: Trčanje na 20m visokim startom (M20VS), Trčanje na 40m visokim startom (M40VS), Trčanje na 60m visokim startom (M60VS).

Primjenjeni skup motoričkih varijabli uzet je iz istrazivanja Kurelić, Momirović, Stojanović, Sturm i Viskic-Stalec, 1975. Ispitanici kontrolne grupe su u glavnom dijelu treninga bili obuhvaćeni samo redovnim programom rada karate treninga za realizaciju predhodno utvrđenog plana i programa za karatiste te uzrasne kategorije. Rad u eksperimentalnoj grupi, u okviru modela dopunskih vežbi na razvoj motoričkih sposobnosti segmentarne i sprinterske brzine, zasnivao se na primeni sledećih vežbi:

Vježbe brzine trčanja

• Povećanje frekvencije brzine trčanja: brzi skipovi,vežbe sa vijačom, sprintovi sa brzim zabacivanjem peta, sprintovi s kratkim koracima.

• Razvoj maksimalnog ubrzanja sa varijabilnim sadržajem: trčanje sa promjenom dužine koraka (ista frekvencija), trčanje sa promjenom visine koljena u koraku, trčanje ispod, iznad i oko stalaka za skok uvis sa lastežom.


71

• Progresivno povećnje brzine: trčanje sa naizmjeničnim povećanjem brzine do postizanja maksimalne brzine.

• Trčanje maksimalnom brzinom: na 20-40m visokim i letećim startom. Vježbe koordinacije

• Akrobatika: kolut napred + podizanje u uspravan stav; leteći kolut napred + podizanje u uspravan stav; kolut nazad + podizanje u uspravan stav.

• Preskakanje vijače: u mjestu, sa zadacima, u paru, u grupi. • Hodanje i trčanje: zabacivanje i izbacivanje potkoljenice hodanje po liniji, na

prstima, petama, unutrašnjim i spoljnim rubom stopala,). Vježbe eksplozivne snage

• Skokovi iz polučučnja: iz položaja polučučnja skokove izvoditi lateralno, cik-cak, unazad isl.

• Naskoči na povišenje: sunožnim ili jednonožnim odrazom izvoditi naskoke na povišenje (30 - 40 -50 cm).

• Skokovi eksplozivnom brzinom: skok udalj, troskok, petoskok, skok uvis iz mjesta ili sa kratkim zaletom.

Vježbe fleksibilnosti • Rotacija trupa u pretklonu: istezanje kukova, trupa i zadnja loža nadkoljenice; iz pretklona

pokrenuti desnu ruku prema stopalu lijeve noge, lijeva ruka uzdignutu i izdržaj u položaju 4 do 6 sekundi. Vratiti se u početni položaj.

• Pretklon u sijedu sunožnom: istezanje mišića ramenog pojasa, zadnje lože nadkoljenice i listova.

Vježbe agilnosti • Trčanje iz raznih položaja: iz ležanja na trbuh - naprijed; iz ležanja na leđima - naprijed iz

ležanja na trbuh - naprijed - okret za 90°; iz ležanja na leđima - naprijed – okret za 90°; iz ležanja bočno, okret za 270° - naprijed - okret za 90°;

• Trčanja sa promjenom smjera: vijugavo trčanje, cik-cak trčanje oko oznaka, naprijed-nazad sa zaustavljanjem, trčanje u trouglu, trčanje oko stalaka koji su u obliku osmice.

• Iz laganog trčanja prema naprijed prelazak u lateralno kretanje visokim skipom: nagalasak na brzu promjenu načina kretanja, naglasak na odrazu zamajne noge (iz smjera frontalnog kretanja).

Vježbe oblikovanja • Vježbe oblikovanja ramenog pojasa: čeoni i bočni krugovi rukama većom amplitudom,

iskret ruke pomakom unazad, rastezanje gumene vijace u položaju iskreta nazad. • Vježbe oblikovanja trupa: zaklon većom amplitudom u stojećem, klečećem i ležećem

položaju, pretkloni u stojećem i sjedećem položaju, zasuk trupa u lijevu i desnu stranu. • Vježbe oblikovanja karličnog pojasa i nogu: uvinuće i dubok pretklon trupa, kruženje

trupom iz različitih položaja, prednoženja, zanoženja i odnoženja sa visokom amplitudom, kruženja tijelom u zglobovima stopala i kuka,čučnjevi sa punom fleksijom nogu.

Streching (vježbe iztezanja)

• Istezanje skraćenih mišića, naročito velikih grudnih, dvoglavih mišića ramenice, kao i mišića sagibača šake i prstiju; vučenje oba stopala rukama; duboki predklon u položaju sa savijenim nogama ,,mačiji sjed"; sjed sa savijenim nogama; upor prednji na rukama vučenje koljena prema grudima.


72

Za utvrđivanje međugrupnih razlika na inicijalnom i finalnom merenju, izračunaće se Multivarijana (MANOVA) i Univarijantna analiza varijanse (ANOVA), a značajnost razlika rezultata između inicijalnog i finalnog mjerenja izračunaće se kanoničkom diskriminativnom analizom. REZULTATI ANALIZA VARIJANSE Multivarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti između eksperimentalne i kontrolne grupe ispitanika na inicijalnom testiranju. Tabela 2. Multivarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti između eksperimentalne i kontrolne grupe ispitanika na inicijalnom testiranju.

WILK'S LAMBDA TEST .725 RAO-va F-aproksimacija 1.46 Q .252

Legenda: vrijednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao's F) i nivo značajnosti (Q).

Analizom tabele 2. u kojoj su prikazani rezultati testiranja značajnosti razlika nivoa aritmetickih sredina svih motoričkih testova izmedu inicijalnog mjerenja uzorka eksperimentalne i kontrolne grupe nije utvrdena statistički značajna razlika, pošto WILK'S LAMBDA iznosi .725, sto Raovom F- aproksimacijom od 1.46 daje značajnost razlika na nivou od Q= 252. Prema tome, u primjenjenom sistemu motoričkih sposobnosti ispitanika nisu utvrdene statistički značajne razlike. Tabela 3. Univarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti izmedu eksperimentalne i kontrolne grupe ispitanika na inicijalnom testiranju

Varijabla Mean (E) Mean (K) F-odnos P-Level MTAPR 37.57 36.57 1.34 .126

MTAPN 25.64 26.33 1.37 .135 MTAPZ 14.87 15.43 1.44 .165 M20VS 4.20 4.48 1.55 .149 M40VS 6.55 6.45 1.48 .165 M60VS 8.46 8.64 1.43 .152

Legenda: aritmetikča sredina eksperimentalna grupa (Mean (e), aritmeticka sredina kontrolna grupa (Mean (k), vrednost F-testa (F-odnos) i nivo znaačjnosti (Q). U tabeli 3. prikazana je univarijantna analiza varijanse testova motoričkih sposobnosti uporedivanjem rezultata aritmetičkih sredina eksperimentalne i kontrolne grupe na inicijalnom mjerenju. Na osnovu koeficijenata F-odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da nije utvrdena statistički značajna razlika nivoa motoričkih sposobnosti izmedu eksperimentalne i kontrolne grupe. Multivarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti između eksperimentalne i kontrolne grupe ispitanika na finalnom testiranju. Tabela 4. Multivarijantna analiza varijanse motorikčih sposobnosti izmedu eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom mjerenju.

Wilks' Lambda Rao's R Q .182 10.88 .001

Legenda: vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao's R) i nivo znaeajnosti (Q)


73

U tabeli 4. prikazani rezultati multivarijantne analize varijanse izmedu ispitanika eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom mjerenju ukazuju, da je prisutna statistički značajna medugrupna razlika u motoričkim sposobnostirna pošto WILK'S LAMBDA iznosi .182, sto Raovorn F-aproksimacijom od 10.88 daje značajnost razlika na nivou od Q=.001. Prema tome, u primjenjenom sistemu motoričkih sposobnosti ispitanika utvrdene su statistički značajne razlike. Tabela 5. Univarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti izmedu eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom mjerenju.

Varijable Means (E) Means (K) F-odnos Q MTAPR 41.30 35.87 5.65 .000 MTAPN 28.24 24.32 4.50 .000 MTAPZ 17.05 12.54 4.94 .003 M20VS 2.54 4.35 4.47 .000 M40VS 4.84 6.34 5.52 .002 M60VS 6.95 8.58 6.43 .004

Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (e), aritmetikča sredina kontrolna grupa (Mean (k), vrijednost F-testa (F-odnos) i nivo znčajnosti (Q)

U tabeli 5. prikazana je univarijantna analiza varijanse testova motoričkih sposobnosti uporedivanjem rezultata aritmetičkih sredina eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom mjerenju. Na osnovu koeficijenata F-odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da je utvrđena statistički značakna razlika nivoa motoričkih sposobnosti između eksperimentalne i kontrolne grupe kod svih motoričkih testova: u tapingu rukom (MTAPR .000), tapingu nogom (MTAPN .000), tapingu nogama o zid (MTAPZ .003), trčanju na 20 metara (M20VS .000), trčanju na 40 metara (M40VS .002) i trčanju na 60 metara (M60VS .004). KANONIČKA DISKRIMINATIVNA ANALIZA Razlike između inicijalnog i finalnog testiranja motoričkih sposobnosti kontrolne grupe Tabela 6. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije eksperimentalne grupe.

Disc Func. Eigenvalue Cannonical R Wilks' Lambda Chi-Sqr. df P-Level 1 3.272 .74 .237 93.77 6 .000

Legenda: kvadrati koeficijenta diskriminacije (Eugen value), koeficijenti kanomcke korelacije (Cannonical R), vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), velicina Hi kvadrat testa (Chi-Sqr), stepeni slobode (df) i nivo znaačjnosti koeficijenta determinacije (P-Level). Dobijena je jedna značajna dislaiminativna funkcija visokog intenziteta (CR=74%) koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata (tabela 6). Rezultati diskriminativne jačine motoričkih varijabli dati su testom Wilks-Lambda (.237), što ukazuje da su razlike izmedu inicijalnog finalnog mjerenja u prostoru motoričkih sposobnosti eksperimentalne grupe značajne (p=.000) jer veličina Hi kvadrat testa ima visoku vrijednost (Chi-Sqr = 93.77).

Tabela 7. Faktorska struktura diskriminativne funkcije eksperimentalne grupe.

Varijable Root 1 MTAPZ 0.601 MTAPN 0.586 M60VS 0.544


74

MTAPR 0.514 M40VS -0.500 M20VS 0.400

U tabeli 7. data je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli motoričkih sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani centroidi grupa predstavljaju aritmetičke sredine rezultata inicijalnog i finalnog mjerenja. U cilju provjere efikasnosti modela dopunskih vježbi, izmjereno je šest motoričkih testova, za koje se predpostavlja da su dobri prediktori istraživanog prostora. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju taping nogama o zid (MTAPZ 0.601 ), taping nogom (MTAPN 0.586) i trčanje na 60 metara (M60VS 0.544). Dobijeni rezultati diskriminativne analize motoričkih sposobnosti u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje kod eksperimentalne grupe ukazuju da je pod uticajem mode/a dopunskih veibi, došlo do značajnih promjena motoričkih sposobnosti ispitanika. Razlike između inicijalnog i finalnog testiranja motoričkih sposobnosti kontrolne grupe Tabela 8. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije motoričkih sposobnosti kontrolne grupe.

Disc Eigenvalue Cannonical R Wilks' Chi-Sqr. df P-Level Fune. Lambda

1 0.624 .27 .786 17.28 6 .196 Legenda: kvadrati koeficijenta diskriminacije (Eugenvalue), koeficijenti kanonicke korelacije (Cannonical R), vrijednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), velicina Hi kvadrat testa (Chi-Sqr), stepeni slobode (df) i nivo značajnosti koeficijenta determinacije (P-Level) Dobijena je jedna diskriminativna funkcija srednjeg intenziteta CR=27% koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata (tabela 8). Rezultati diskriminativne jačine varijabli dati su testom Wilks' Lambda (.786), što potvrduje da razlike izmedu inicijalnog i finalnog mjerenja u prostoru motoričkih sposobnosti kontrolne grupe nisu značajne (P-Level = .196), jer veličina Hi kvadrat testa ima nisku vrijednost (Chi-Sqr = 17.28). Tabela 9. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije kontrolne grupe.

Varijable Root 1 MTAPR 0.398 MTAPN 0.286 MTAPZ 0.275 M20VS 0.183 M40VS 0.146 M60VS 0.100

U tabeli 9. data je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli motoričkih sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani centroidi grupa predstavljaju aritmetičke sredine rezultata inicijalnog i finalnog mjerenja. Da bi se utvrdila značajnost razlika izmedu inicijalnog i finalnog mjerenja kod kontrolne grupe izmjereno je šest motoričkih testova, za koje se pretpostavlja da su dobri prediktori istraživanog prostora. Prikazani rezultati ukazuju svi koeficijenti nize vrijednosti, pa se na osnovu ukupnog doprinosa svih motoričkih testova može zaključiti da nije došlo do statistički značajnih transformacionih procesa u motoričkom prostoru kontrolne grupe ispitanika. DISKUSIJA Učenje tehnike ili tehinička priprema počinje obučavanjem, a nastavlja se treningom sve do usvajanja kretnih navika. Kako bi se tehnika u karateu pravilno i efikasno izvela neophodan je


75

određeni nivo motoričkih sposobnosti. Razvoj motoričkih sposobnosti i tehnička priprema međusobno su povezani i zavisni. To znači da rad na razvijanju karate tehnike utiče i na razvoj motoričkih sposobnosti, i obrnuto, radom na podizanju nivoa motoričkih sposobnosti postiže se efikasnija primjena karate tehnike. Utvrdivanje transformacionih procesa u nastavi fizičkog vaspitanja je delikatno, jer je ljudski organizam posebno složen i kompleksan sa nizom međusobno povezanih funkcija.

Dobro je poznato (Malacko, 2008) da djelovanje na jedan segment antropoloških karakteristika neminovno proizvodi efekte na cijeli niz drugih organskih sistema i segmenata, sto je posebno karakteristieno u situacijama kad se traži postizanje kvalitetnih rezultata.

Antropološka obilježija školske djece (prema Malacko, 2002; Pržulj, 2007) najuspješnije se mogu razvijati u tzv. ,,senzibilnim fazama", koje čine periodi ontogeneze, kada se na osnovu prirodnih zakonitosti ostvaruje najznačajniji tempo razvoja određenih sposobnosti i osobina, povećavaju adaptivne mogućnosti u odnosu na egzogene faktore i formiraju povoljne pretpostavke za sticanje određenih motoričkih znanja. U periodu 10-15 godina organizam djece je podložniji spoljašnjim uticajima iakao oni po svojoj usmjerenosti odgovaraju osnovnim tendencijama prirodnog toka promjena.

Promjene antropoloskih dimenzija školske djece obilježene su dužim vremenorn vježbanja, materijalnim zahtjevima i znanjima nastavnika ili trenera čija projekcija dijelovanja treba da se zasniva na poznavanje globalnih pokazatelja i pravila na osnovu kojih se rnože uspješno prograrnirati odgovarajući transformacioni postupak.

U tom cilju važna je primjena adekvatnih naučnih postupaka za utvrđivanje strukture dirnenzija, njihovih relacija i razvojnih zakonitosti i postupaka dijagnoze koje omogućuju kontrolu efekata rada. Osim toga, neophodno je da se utvrde pouzdani mjerni instrurnenti za praćenje stanja i promjena dimenzija koje se žele razviti primjenom sredstva fizičkih vježbi.

Rezultati dobijeni ovim istraživanjem ukazuju na pozitivne uticaje eksperimentalnog tretmana, na osnovu statistički značajne razlike između inicijalnog i finalnog merenja kod eksperimentalne grupe. Značajan uticaj primjenjenog modela programa vježbi je vjerovatno nastao zbog pravilnog metodičkog oblikovanja eksperimentalnog programa dopunskih vežbi, adekvatnog doziranja intenziteta i obima opterećenja koji je bio prilagođen sposobnostima i osobinama ispitanika.

ZAKLJUČAK Na osnovu provedenih statističkih analiza može se zaključiti da je programirani trening, sa glavnim i dopunskim vježbama, uticao na kvalitativne i kvantitativne promjene motoričkih sposobnosti djece karatista, u prostoru bazičnih motoričkih sposobnosti. Nadalje je zapaženo da je programirani karate trening sa svojim sadržajima značajno unaprijedio motorički status entiteta u odnosu na inicijalno stanje eksperimentalne grupe u testiranim motoričkim varijablama. Ovaj rad je pokazao da se motoričke sposobnosti kod dječaka karatista u dobi od 14 do 15 godina pod uticajem treniranja karatea razvijaju linearno, i ukoliko se žele postići jednaki efekti u dobi od 14 do 15 godina moraju se pojačati transformacijski procesi primjenom većih vrijednosti ekstenziteta i intenziteta opterećenja što je postignuto primjenom modela dopunskih vježbi kod eksperimentalne grupe. U cilju utvrđivanja uticaja dopunskih vježbi za razvoj motoričkih sposobnosti, selekcionisanih mladih karatista analizirani su rezultati koji su dobijeni na uzorku od 80 ispitanika – mladih karatista. Za utvrđivanje uticaja dopunskih vježbi za razvoj motoričkih sposobnosti primijenjena je kanonička korelaciona analiza.

LITERATURA

1. Arlov, D. (1997). Modelovanje osnovnih tehnika karatea realizovanih iz dijagonalnih linijskih stavova na bazi njihovih vremenskih parametara. Neobjavljena magistarska teza. Beograd: Fakultet za fizičku kulturu.


76

2. Blažević S, Katić R, Popović D. (2006). The effect of motor abilities on karate performance. Coll Antropol. 30(2):327-33.

3. Imamura H, Yoshimura Y, Uchida K, Nishimura S, Nakazawa AT. (1998). Maximal oxygen uptake, body composition and strength of highly competitive and novice karate practitioners. Appl Human Sci. 17(5):215-8.

4. Jovanović, S., Mudrić, R. (1995) Karakteristična obeležja modernog sportskog karatea. Godišnjak, (7): 25-33.

5. Kovač, R. (2003). Uticaj programa škole karatea na antropometrijske karakteristike motoričke i situacino-motoričke sposobnosti kod učenika selekcionisanih za karate. Neobjavljeni magistarski rad. Niš: Fakultet fizičke kulture i sporta.

6. Kovač, R. (2008). Efekti trenažnog procesa na antropometrijske karakteristike kod učenika selekcionisanih za karate. Neobjavljena doktorska disertacija. I. Sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitnja i sporta.

7. Kuleš, B. (1985). Povezanost nekih antropometrijskih mjera i uspjeha u karate borbi. Kineziologija, Vol.17., br.2.

8. Simonović, Z., Kozomora, G., Mujanović, R., Projović, A. (2010). Razlika u morfološkim karakteristikama između nesportista i karatista. U: Zbornik radova, Deveti međunarodni naučni skup FIS komunikacije u sportu, fizičkom vaspitanju i rekreaciji, Niš: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, 489-495.

Primljeno: 08. 12. 2017 Izmjena primljena: 24. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija Šarović Ognjen Student drugog ciklusa studija Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu RS, BiH e-mail: [email protected]

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Blazevi%C4%87%20S%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=16848147

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Kati%C4%87%20R%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=16848147

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Popovi%C4%87%20D%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=16848147

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16848147

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16848147

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/?term=Imamura%20H%5BAuthor%5D&sort=ac&from=/9844250/ac

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/?term=Yoshimura%20Y%5BAuthor%5D&sort=ac&from=/9844250/ac

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/?term=Uchida%20K%5BAuthor%5D&sort=ac&from=/9844250/ac

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/?term=Nishimura%20S%5BAuthor%5D&sort=ac&from=/9844250/ac

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/?term=Nakazawa%20AT%5BAuthor%5D&sort=ac&from=/9844250/ac


77

Slavko Ždrale,1 Biljana Mrđa1 1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu UDK: 796:616.001 616.727.2 DOI: 10.7251/SIZ0217077S

POVREDA RAMENOG ZGLOBA U SPORTRU SA POSEBNIM OSVRTOM NA HUMEROSKAPULARNU LUKSACIJU

Sažetak

U ovom radu je obrađena povreda ramenog zgloba u sportu sa posebnim osvrtom na luksaciju humeroskapularnog zgloba. Nabrojani su najčešći sportovi kod koji se javlja ovakva vrsta povreda. Opisana je anatomija ovog zgloba, pato -anatomsko oštećnje koje nastaje nakon povrede, simptomatologija, dijagnostika i terapija kroz konzeravativno operativni pristup. Potrebno je napomenuti da nepotpuno odnosno nesanirani proces dovodi do vraćanja povrede a time do produžetka liječenja i do dužeg odsustvovanja sa sportskih borilišta a u pojedinim slučajevima uzrokuje prekid sportske karijere. Zbog toga je neophodno ozbiljan pristup liječenju ove povrede i da samo potpuno sanirana povreda dozvoljava sportisti da nastavi bavljenje sportom. Ključne riječi: luksacija, humeroskapularni zglob, povrede, pato anatomska oštećenja, smptomatologija, dijagnostika, terapija UVOD Rameni zglob je anatomski i funkcionalno sastavljen od dva zgloba, skapule i humerusa i akromiona i klavikule. On je ranjiv gotovo u svim sportovima a posebno borilačkim. Povrede mogu nastati djelovanjem direktne odnosno i indirektne sile, obično padom na ruku, sudarom sa protivnikom ili slično nakon povredjivanja povreda se prepoznaje po polažaju ruke koja je u abdukciji i rotirana u polje a povređeni je pridržava drugom rukom. Lokalno se pipa praznina na mjestu zgloba a ispod ramena je glava humerusa. Prva pomoć se daje na licu mjesta ako je prisutan ljekar ili trener koji jednostavnim manuelnim zahvatom može da reponira nastalu povredu. Ako se ne uspije šalje se u zdravstvenu ustanovu da se reponira u opštoj anesteziji. Nakon reponiranja dolazi period imobilizacije a potom rehabilitacioni tretman i nako toga uvođenje u trenažni proces. Česte su ponovljene luksacije ramenog zgloba i ako se ne uspije da stabilizuje stanje pristupa se operativnom zahvatu potom rehabilitacionom tretmanu i konačno procjeni da li je povređeni u potpunosti vraćen u status da će moći odgovoriti zahtjevima koji traži vrsta sporta kojim se bavi. RAZMATRANJE TEME Anatomija ramenog zgloba Rameni zglob je izuzetno pokretan i omogućava ruci da slobodno lebdi u prostoru. Posebno trebamo naglasiti građu humeroskapularnog zgloba. Glenoidalna jama je jako plitka i znatno manja od glave humerusa, pa je koštana kongruencija znatno manja. Na rubu glenoidne jame je fiksiran i djelom pokretan labrum glenoidale, hrskavično-fibrozna struktura, klinasta na presjeku. Vežući se uz rub glenoida povećava kongruentnost zglobih tijela, a omogućava određen stepen pokretljivosti i amortizuje udare. Zglobna čaura zgloba je dosta široka. Ligamenti su tanki ali su pojačani mišićnim tetivama koje se utiskivaju u čauru. Mišići čije su tetive neposredno uz kapsulu su: supraspinatus, infraspinatus, subskapualris i teres minor. Oni daju pravu stabilnost zglobu i obično ih zovemo

PREGLEDNI RAD


78

rotatornom manžetnom ramena (CUFF). Posebno je važan supraspinatus mišić. Periferniji mišići oko ramenog zgloba, trapezius deltoideus, biceps i drugi, daju dodatnu stabilnost zglobu. I pore toga, rameni zglob je najnestabilniji zglob čovjeka. Razlog tome je njegova velika pokretljivost. Rameni zglob je ranjiv u skoro svim sportovima, posebno borilačkim. To su: ragbi, rvanje, skijanje, boks, atletika bacačke discipline, igre rukama sa loptom, pojedine gimnastičke discipline i drugi. Povrede najčešće nastaju padam na rame direktnim ili indirektnim povređivanjem. Luksacija humerskapularnog zgloba Pato-anatomska oštećenja zgloba nakon povrede, klinička slika, dijagnoza i liječenje Luksacija je potpun gubitak kontakta zglobih tijela, a subluksacija djelimični gubitak kontakta. Lukasacija ovog zgloba je najčešća u ljudskom tijelu. U sportskoj traumatologiji su česte u sledećim sportovima: ragbi, rvanje, skijanje, fudbalu, gimnastici i dr. Mehanizam luksacije nastaje kad su kretnje ramena zaustavljene nekim predmetom, saigračem i sl. a tijelo nastavi da se kreće. Velike sile se prazne na rameni zglob, kapsula puca i glava ispada iz čašice. Nekad dizanje ruke iznad glave (bacanja) i nagli trzaj mišića (izbacivanje) može dovesti do luksacije, ponovljenje aktivnosti u ovim sportovima mogu dovesti do istezanja čaure i ligamenata. Ako duže traju, nastaće locus minoris resistentie i lakše će dolaziti do luksacija pri naporu u početku koji nije dovodio do luksacija. Lukascije mogu nastati i indirektnom silom, padom na ruku, posebno ako u tom momentu dolazi do rotacije. Tokom luksacije čaura i ligamenti, posebno glenohumeralni, istegnuti su, još češće prekinuti, posebno kod prve luksacije. Ne rijetko nastaje avulzija labrum glenoidalne jame sa kosti. S obzirom na karakter i lošu vaskularizaciju istog, njegov oporavak je veoma spor. Ovaj proces će dovesti do labavosti zglobne čaure i tetive subkapsularisa a time i do oštećenja rotatorne manžetne. Bankart lezija se najbolje dijagnostikuje sonografsaki i magnetnom rezonancom. Prilikom luksacije rjeđe dolazi do odbijanja velikog tuberkuluma. Redovno je dislociran, ali je prilikom repozicije luksacije reponiran. Ako pri repoziciji ostane odmaknuće istog pet ili više milimetara, ili rotacija veća od 50 stepeni, onda je potrebna hirurška terapija. Prednje luksacije su češće, glava je ispred glenoida pod korakoidom. Klinički se prepoznaju po polažaju ruke, koja je u abdukciji rotirana u polje a bolesnik je podržava drugom rukom. Lokalno se pipa praznina na mjestu zgloba, a ispred ramena je glava humerusa. Može doći do luksacije glave ispod glenoida u pazušnu jamu. Ona obično nastaje padom na ispruženu ruku. Ruka ostaje dignuta uvis pa se ova povreda zove luxatio erecta. Dijagnoza prednje i erektilne lukasacije je laka. U slučajevima gdje je to moguće, povredu treba radiološki verifikovati snimkom u dva smjera. Tada će se lako uočiti eventualni prelom velikog tuberkuluma. Prije svake intervencije treba skrenuti pažnju na eventualno prisustvo neurološle lezije. Prva pomoć kod luksacije na terenu je da se bolesnik položi na podlogu i cjeniti pokrete na ruci. Sportski treneri i ljekari mogu pokušati repoziciju na terenu. Izvodi se trakcijom ruke u stranu pod 90 stepeni u odnosu na uzdužnu osovinu tijela. Trakcija se izvodi postepeno, uz blago drmusanje rukom da se relaksiraju mišići. Drugo lice podržava grudni koš da ne klizi u smjeru vučenja. To se postiže šalom, kaišem, ili čaršavom ovijenim oko grudnog koša. Uspjela repozicija se lako osjeti po repozicionom fenomenu, a ruka zauzima fiziološki polažaj. Bolovi brzo nestaju. Kod mišićavih sportista ovaj manevar često ne uspijevaju. Tada je potreban uput u instituciju gdje postoji mogućnost opšte anestezije sa relaksacijom. Tada je repozicija vrlo laka i relativno uspješna. Tehnika repozicije je indentična naprijed opisana. Grube tehnike po Koheru ili Hipokaratu nisu više preporučljive. Poslije repozicije i radiološke verifikacije kvaliteta te pozicije neophodno je posebno kod ponovljenih luksacija, pažljivo analizirati glavu humerusa, odnosno njenu konveksnost. onekad se nalazi impresija na zadnjem dijelu kalote koja olakšava buduće luksacije. Ako ta impresija zahvata više od 1/5 konveksiteta glave, indikovana je operativn terapija. Ovaj zahvat zahtjeva solidno iskustvo. Poslije postignute repozicije, ortopedskim ili hirurškim postupkom ruka se imobiliše u adukciji u unutrašnjoj rotaciji tri do šest nedelja. Neurološka oštećenja opet moraju biti kontrolisana.


79

Zadnja luksacija ramenog zgloba Ova luksacija je dosta rijetka. Nastaje klizanjem glave humerusa iza glenoida, obično kad je ruka zadržana, a tijelo pada naprijed. Dijagnoza se lako previdi. Ruka je abducirana unutra, šaka „gleda“ nazad. Pipanje, zglob je sprijeda „prazan“. Dijagnozu je najbolje potvrditi radiografijom, obavezno u dva smjera. Repoziciju treba raditi u opštoj anesteziji, a imobilisati u aduciranom položaju u spoljnoj rotaciji ruke. Neophodna je ćešća radiološka kontrola jer su reluksacije česte. U slučaju nestabilne repoziciji radi se hirurška stabilizacija luksacije, zatvaranjem čaure i šivenjem potrganih ligamenata. Rekurentna luksacija ramenog zgloba To je luksacija poslije prethodno nedovoljno izliječene prve. Mehanizam nastanka je isti, ali su potrebno manje sile koje dovode do luksacije. Dijagnoza se postavlja na isti način, samo je repozicija lakša, nekad toliko laka da je i sami bolesnici urade drugom rukom. Riziko faktori za nasatank ove luksacije su nesanirana ili bolje rečeno nedovoljno dugo imobilisana prva luksacija, istegnutost ligamenata i čaure, separacija labruma od glenoida. Odvojeni labrum sprečava srastanje zglobne čaure, odnosno samo rijetko srasta za kost pa je čaura vezana za njega ostala labavija. Ako se nastave sportske aktivnosti, u ovim slučajevima nastaće labavost cijelog zgloba, preduslov za slabost rotatorne manžetne. Ove povrede su najčešće kod kontaktnih sportova i to mlađih lica, posebno žena, i mogu voditi gubitku sposobnosti za veći broj sportova.

Preventivne mjere Da bi se osigurala stabilnost ramenog zgloba i svela na minimalno povređivanja, neophodno je jačanje muskulature ramenog pojasa a posebno se odnosi na m subskapularis, m supra et infraspinatus i teres minor koji se djelimično ili cjelom tetivom utiskuju u zglobnu čauru. Nakon povređivanja ramena bilo luksacija ili subluksacija liječenje mora biti u cijelosti sprovedeno dijagnostika, repozicija, imobilizacija i fizikalni tretman. Određuje se vremenski trenutak povratka na sportske aktivnosti a to je prije svega uslovljeno da je povraćena puna snaga mišića i pun bezbolan pokret u ramenu. Posebno sportiste treba upozoriti da ruku koja povređena ne opterećuju vježbama koje imaju za zadatak nošenje tereta, forsiranja vježbi koji su u kombinaciji sa teretom i slično. Insistirati da sportisti pogotovu u borilačkim sportovima, u atletici kod bacačkih disciplina usavršavaju tehniku. ZAKLJUČAK Povrede ramenog zgloba a najčešče luksacija humroskapularnog zgloba je česta pojava kod određenih sportova prevashodno u borilačkim, gimnastici, u atletici-bacačke discipline, igre loptom gdje je ruka u prvom planu. Najčešće se dešava kod djelovanja direktne ili indirektne sile koja dovodi do potpunog gubitka kontakta zglobnih tijela ako se radi o luksaciji ili ako je djelimičan gubitak kontakta zglobnih tijela radi se o subluksaciji. Saniranje povrede mora biti u potpunosti i nakon toga se odlučuje o povratku na sportski teren. Svaka povreda koja nije u potpunosti sanirana dovešće do ponavljanje iste čime će odsustvo sa sportiskih terena biti duže. Recidivirajuće povrede imaju tendenciju slabljenja cijelog ramenog pojasa i u pojedinim situacijama posledice su toliko izražene da povređeni nije u stanju da nastavi bavljenjem sportom. Zbog toga je neophodno pravilno jačanje ramene muskulature, raditi na usavršavanju tehnike u sportovima gdje su ruke u prvom planu. Svaka povreda ramenog zgloba a samim tim i humeroskapularnog zgloba mora biti u potpunosti sanirana da bi se nastavilo baviti sportom i da se izbjegne novo povređivanje.


80

LITERATURA: 1. Vuković., M. (2004). Funkcionlana anatomija čovjeka. Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva Istočno Sarajevo 2. Vuković, M.,(1997). Traumatologija. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Istoćno

Sarajevo 3. Patel., A. (1988). Traumatologija. Paris

Đjorić., D., Banović, M., Stojanović, M. (1993). Povrede ramena u sportu. Povrede u sportu. Medicinska knjiga. Beograd.

4. Muller, M. E., Algover, M., Schneider, R., Willeneger, E.(1981). Udžbenik osteosinteze. Jugoslovenska medicinska naklada Zagreb,

5. Ždrale, S.,Vuković, M., Prtilo, S. (2010). Sportske povrede i oštećenja. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Istočno Sarajevo

Primljeno:30. 11. 2017 Izmjena primljena: 8. 12. 2017 Odobreno: 28. 12. 2017 Korespodencija Dr Slavko Ždrale, redovni profesir Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale Stambulčić bb 71420 Pale, RS, BiH e-mail:

81

UPUTSTVO ZA AUTORE Časopis Sport i Zdravlje publikuje radove iz oblasti fizičkog vaspitanja i sporta i dodirnih bio-medicinskih, humanističkih, društvenih i prirodnih nauka, sa neobjavljenim rezultatima naučnih istraživanja i novim empirijskim iskustvima. Dostavljen rukopis koji nije pripremljen u skladu sa Uputstvom za autore biće odmah vraćen autoru na doradu. Autor je u potpunosti odgovoran za sadržaj i leksiku rada. Svi radovi podležu recenziji.

KATEGORIZACIJA RADOVA Časopis objavljuje članke, polemike, osvrte, tematske bibliografije, patente, izveštaje i vesti o naučnim i stručnim skupovima i slične dokumente značajne za oblast fizičkog vaspitanja i sporta. Kategoriju članka određuju recenzent i Redakcija. Recenzirani radovi se svrstavaju u sljedeće kategorije:

• izvorni naučni članak, • pregledni članak, • prethodno saopštenje, • referat na naučnom/stručnom skupu, pozivno predavanje i saopštenje, • naučna kritika, polemika, osvrt, • stručni članak.

RUKOPIS RADA Rukopis treba da se preda na srpskom jeziku, napisan ćiriličnim / latiničnim pismom i na engleskom jeziku, vrsta slova Times New Roman, veličina slova 11, razmak između redova single. Rukopis rada obuhvata: opremu rukopisa, tekst, fusnote, citiranu literaturu, priloge (tabele, slike, grafi- kone i sl.).

TEKST Dužina teksta ograničena je na 10 štampanih strana, format papira A4, margine 2 cm. Generalno tekst treba da bude napisan u sledećim poglavljima: Uvod, Metod, Rezultati sa diskusijom, Zaključak. U tekstu rada citirana literatura se navodi prema APA sistemu (videti: Publication Manual of the American Psychological Association, www.apastyle.org) navođenjem autora i godine na koje se navod odnosi.

LITERATURA Uz tekst rada navodi se popis isključivo onih dela koja se citiraju u radu. Radovi se citiraju prema APA sistemu (videti: Publication Manual of the American Psychological Association; www.apastyle. org). Popis otpočeti na novoj strani (iza teksta) pod naslovom Literatura, sa kontinuiranom pagina-cijom arapskim ciframa. Radove slati na adresu:

Časopis ,,Sport i Zdravlje” Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Stambulčić bb 71420 Pale, BiH

ili elektronski na e-mail: [email protected]

[email protected] [email protected]

http://www.apastyle/


82

CIP - Каталогизација у публикацији Народна и универзитетска библиотека Републике Српске, Бања Лука 796 : 613 ЛАЛИЋ Ненад Sport i zdravlje / Nenad Lalić. - 2. izd. - Istočno Sarajevo : Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, 2017 (Banja Luka : COMESGRAFIKA) . - 164 str. ; 29 cm Tiraž 300. ISBN 978-99938-97-17-0 COBISS.BH-ID 3524120

Documents

SPORT I ZDRAVLJEsportizdravlje.rs.ba/files/Godina XII, broj 2/1_SPORT_I_ZDRAVLJE_2_sr... · U Švedskoj, visokoobrazovni program iz sportskog menadžmenta koji nudi Švedska škola