SOĞUK SAVAŞ SONRASINDA ASKERÎ STRATEJİK İSTİHBARATIN …21yyte.org/assets/uploads/files/254 - 294 Mesut Hakki.pdf · Uluslar arası sistemin ele alınması ve analizinde tartışılması

254 MESUT HAKKI CAfiIN / SO⁄UK SAVAfi SONRASINDA ASKER‹...

“Savaş sanatı devlet açısından hayatî önem taşır. Ölüm kalımmeselesidir. Güven içerisinde yaşamak ya da yok olmak, devletiyönetenlerin savaş sanatını ne denli bildiğine bağlıdır. İstihbarat,savaşın en önemli unsurudur; çünkü ordunun kazanması, sağlambilgiler almasına bağlıdır.”

Sun Tzu1

GİRİŞ

nsanoğlu, evren üzerinde hayat verdiği uygarlıkların ilkkuruluşundan günümüze kadar geçen uzun süreç içerisinde,savaş ve barış ikilemi arasında zorlu bir yolculuğu

gerçekleştirmiştir. Uygarlaşan dünyada yer alan modern ulus devlet,“Bilgi Toplumu” olarak tanımlanan ve bilgiye küresel eksende dahafazla egemen olan çağdaş uluslar arası sistemde, şiddet ve savaşa karşımücadelesini, uluslar arası hukuk, demokrasi ve insan hakları ilkeleri-ne uygun parametrelerle yürütmekle karşı karşıyadır. Askerî stratejikistihbarat, tüm uygarlıklar boyunca liderlerin izledikleri politikalardazaman ve mekâna göre değişen hayatî öncelikte önem ve mevkiye haizolmuştur. Bir başka ifade ile, bilginin güç olduğu kuramı, savaşsanatının ideolojik boyutunu teşkil etmiştir. Askerî Stratejik İstihbaratkavramı, akılcı ve isabetli tahminler yürütmek sureti ile devletinsürekliliğini tehdit eden devlet ve kurumların faaliyet ve plânlarını önce-

SOĞUK SAVAŞ SONRASINDA ASKERÎSTRATEJİK İSTİHBARATIN YENİ VİZYONU

Mesut HAKKI CAfiIN*

This essay explains the parameters in the development of the‘intelligence’ concept, aiming to evaluate the scenarios con-cerning the future within the theories of International Relations.

* Yrd. Doç. Dr., Do¤ufl Üniversitesi, Uluslararas› ‹liflkiler Ö¤retim Üyesi.1 Sun Tzu, Savafl Sanat›, fiule K›l›çarslan, (çev.), (‹stanbul: Form Yay›nlar›, 2000), s. 7.

İ

Avrasya Dosyas›, ‹stihbarat Özel, Yaz 2002, Cilt: 8, Say›: 2, ss. 254-294.

255AVRASYA DOSYASI

den öğrenip etkisiz kılabilmek için, ulusal gücün tüm unsurlarınadestek verecek tarzda, devamlılığın sağlanmasına yönelik faaliyetlerbütününü kapsar.

Ancak, bilginin elde edilmesi kadar yorum ve analizinin her zamandoğru sonuçlar getireceği anlamına gelmemektedir. Zamanın vemekânın değişen koşulları altında en ileri teknoloji ve sağlam bilgileriile donatılan karar mercileri, stratejik hatalar yapabilmektedirler.Ancak, bu hatalar, uluslar arası sistemde yer alan devletin ciddî ölçüdeprestij ve güç kaybına neden olduğu gibi, kayıpların yeniden onarılmasıuzun yıllar alabilmektedir. İnsanlık tarihi, askerî stratejik istihbarattayapılan büyük hatalar ve gaflar ile dolu olup, ast olanın bu olaylardangerekli dersleri çıkararak, zamanında ve çok geç olmadan aklın sesinekulak verilmesi hususudur.

Nitekim, Kartaca Komutanı Anibal’in fillerinin Roma savunmasınınyüksek tepelerde mevzilenmesi karşısında uğradığı ağır yenilgi,Kartaca’nın sonunu hazırlamıştır. Pers Kralı Darius’un donanmasınınKorent kanalındaki bozgunu, İran’ın toprakları dışındaki hakimiyetinisona erdirmiştir. Osmanlı donanmasının Navarin, Çeşme ve Sinopbaskınlarına maruz kalması, Akdeniz ve Karadeniz’de denizhâkimiyetinin kaybına neden olmuştur. İkinci Dünya Savaşı esnasındaAlmanya’nın, Rus askerî kuvvetlerinin gerçek potansiyeli veNormandiya Çıkartması’ndaki stratejik istihbarat eksikliği, Müttefiklerkarşısında aldığı yenilginin temel nedenleri arasında yerini muhafazaetmiştir. Yine Alman donanmasının göz bebeği Bismarck’ın batırılışı veAtlantik deniz savaşlarında en kritik silâh olan denizaltılara karşı sonarcihazının kullanımı, savaşın gidişatını, ABD ve İngiltere’nin lehine çevir-miştir. ABD ordusunun Pearl Harbour baskınındaki istihbarat hatası,donanmanın ağır darbe almasına neden olurken, Japon ordusununABD nükleer gücü hakkındaki istihbarat eksikliği, Japon ordularının çokacı bir yenilgisi ile sonuçlanmıştır. ABD’nin Küba’da Rus nükleerfüzelerini geç tespiti, Domuzlar Körfezi Harekâtındaki başarısızlığı, KoreSavaşlarında ani Çin taarruzunu kestirememesi, Vietnam SavaşlarındaSAM teknolojilerini geç tespiti, İran Şahının Humeynî tarafındandüşürülmesi ve İran’daki ABD rehinelerini kurtarma operasyonundahataya düşmesi Süper Güçlerin de hata yapabileceğini ortayakoymuştur. Avrupa’nın Miloseviç’in Sırp taarruz planlarını önlemedegecikmesi, etnik milliyetçiliğin yeniden gündeme gelmesi dramınıyaşatmıştır. İsrail Hava Kuvvetleri taarruzlarını, Arap ordularının kestire-memesi, İsrail’in ise Yom Kippur Harbi esnasında Mısır’ın KanalHarekâtı sırasındaki düzenli tatbikattan taarruza geçişi Orta Doğusavaşlarının kaderini etkilemiştir. Fransızların Magino Hattı’ndaki yenil-gileri ve Almanların 29 defa Fransa’yı işgal harekâtı uygulamak sureti ile


Fransız Genelkurmayının teyakkuzu seviyesini asgarî seviyeyeindirmeleri, Fransa’nın Alman ordularınca işgaline neden olmuştur.Askerî Stratejik İstihbarat konusundaki en dramatik baskın taarruz ise,“Truva Atı”na binmiş terörist kuvvetlerin, sivil uçakları kullanmak suretiile ABD ana vatanında New York ve Washington’da gerçekleştirdikleriani ve beklenmedik taarruz sonucu, binlerce masum insanın hayat-larını kaybetmeleridir.

Bu makalede, epistemolojik olarak, askerî stratejik istihbaratkavramının kronolojik gelişim süreci içindeki parametreleri analiz edi-lerek, geleceğe yönelik senaryoların aydınlatılabilmesi hedeflenmiştir.Ancak, konunun komplike yapısı içerisinde, uluslar arası ilişkiler disip-lini ve savaş hukuku ile yakın ilgisi, uluslar arası güvenlik fenomeniiçerisinde yer alan askerî strateji ile illiyet bağının da ortaya konul-masını gerekli kılmaktadır. Nitekim, modern orduların silâhlı kuvvetlerakademilerinde öncelikli öğretim konuları arasında yer alan meselenin,gelecekte araştırmacılara ışık tutabilmesi de bu çalışmada hedeflen-miştir. Bu maksatla takip olunan akademik metodoloji kapsamında,askerî stratejik istihbarat ihtiyacının tespitinde devlet tarafından belir-lenen arz-talep dengesinde, savaş ve ulusal güvenlik ikileminin sorun-salı ortaya konularak, farklı pencerelerden mesele aydınlatılmayagayret edilmiştir. Ancak, askerî stratejinin muharebe istihbaratı ve yük-sek teknoloji ürünü silâh sistemleri ve savunma doktrinleri üzerindekikesin sonuç alma karakteri de, örnek muharebe özetleri ile okuyucuyaaktarılması plânlanarak, sivil ve asker karar alma mekanizmalarınıyakından ilgilendiren askerî stratejik istihbarat paradigmasının neden-sonuç ilişkisi üzerinde durulmaya gayret edilmiştir.

I- ULUSLAR ARASI GÜVENLİK VE SAVUNMA STRATEJİLERİNDEASKERİ STRATEJİNİN TESPİTİ:

Uluslar arası sistemin ele alınması ve analizinde tartışılması gerekenkonulardan biri, hiç şüphesiz, dış politika kararlarının saptanmasında,yürütülmesinde ve denetlenmesinde rol oynayan kurumlardır. Buanlamda, toplumları idare eden yöneticilerin ülkelerinin güvenliklerinive bekalarını sağlayabilmeleri, geleceği öngörebilmeleri, muhtemel krizve çatışmalar hakkında önceden bilgi sahibi olabilmeleri, devletlerindış politika çıktılarını da olumlu yönde etkisi altına alacaktır.Günümüzde dış politika ve güvenlik sorunları her zamankinden dahakompleks bir yapısal bütünleşme içerisine girmiştir. Dış politikanınhedeflerine ve izlediği yola bağımlı olmayan bir askerî seçenekdüşünülemez. Bu anlamda Marcel Prelot, devletler arası ilişkilerin,devletlerin varoluşu olayına bağlı bulunduğundan nitelikleri gereği

257AVRASYA DOSYASI

siyasal olduğunu ilerisürmüştür. Realist yaklaşımiçerisinde Hans Morgent-hau’ya göre ise, devletinsilâhlı kuvvetlere sahip olmasınedeni ile kuvvete başvur-ması her zaman imkândâhilindedir ve daha genelolarak; devlet, sahip bulun-duğu kudreti uluslar arası

ilişkilerde suiistimal etmeye girişebilir.

Askerî stratejik istihbaratın anlaşılabilmesi için, devletin ulusalgüvenlik ve savunma stratejilerinin tayinine yön veren aslî koordinat-larının tespiti önem arz etmektedir. Bu itibarla, stratejik istihbaratkavramı ve askerî stratejinin tayininde devletin takip ettiği anatemaların analizinde fayda görülmektedir. Strateji tayini, elde mevcutveya tasavvur edilen kaynaklar ve dünya siyasî ortamının ışığı altındaçeşitli politik çözümler bulmak maksadıyla; en üst seviyede yapılan birdurum muhakemesidir. Strateji tayini, ulusal unsurlarınındeğerlendirilmesini müteakip icra edilen bir analiz metodudur. Bubağlamda, uygun bir analiz sistemi içinde ulusal stratejiyi, en iyi şekildedestekleyecek ulusal hedefler tayin etmek, aynı zamanda bir ulusun,mevcut uluslar arası siyasal konjonktür içerisinde beka ve güvenliğinitemin edebilecek uygulanabilir ve rasyonel bir stratejiyi tespit ve uygu-lamaya geçirmektir.

Ulusal strateji tayini misyonu, kullanılacak kaynaklara nazaran birulusa, azamî refah sağlayıcı hususlar temin edecek alternatif hedeflerve hareket tarzları arasında en uygununu seçmek için bir esas sağlar.Bu seçim ulusal gaye ve hedeflerin elde edilmesinde bize sağlanacakavantajlara nispetle karşılanacak risklerin bir değerlendirilmesini deihtiva eder. Ana stratejik tutumlar, çeşitli temel dış politikayönelişlerinden birini seçmiş olan devletlerin belli durumlarda (içsel vedışsal politik koşullar altında) başvuracağı somut stratejik yönelişlerdir.Dış tehlikelere karşı güvenlik içinde olma arzusu, ulusal çıkarlarınmuhafazasına yön veren en önemli etkenler arasındadır. Bu nedenleulusal strateji, devletin önceden tespit ettiği amaçlara ulaşabilmek içinbarış ve savaş zamanında silâhlı kuvvetleri ve onunla birlikte birulusun, politik, ekonomik ve psikolojik güçlerini geliştirme ve kullan-ma sanatı ve bilimidir.

Zira, ulusal strateji, geçmişin tecrübelerine dayanarak, günümüz vegelecekteki uyuşmazlıkların yol açabileceği tehlikelere karşı metodolo-jik perspektifler üretebilmeyi üstlenmiştir. Bu itibarla, kabul etmek

Askerî stratejik istihbaratınanlaşılabilmesi için,

devletin ulusal güvenlik ve savunma stratejilerinin

tayinine yön veren aslîkoordinatların tespiti önem arz etmektedir.


gerekir ki “Savunma ve Güvenlik” ikilemi arasındaki siyasal tercihebağlı olarak ortaya çıkan uluslar arası ilişkilerin makro boyutlu gerilimi,esasen modern siyaset bilimindeki politikayı oluşturan momentumayön verir. Zira, egemen olabilmenin esasında, ulusal hayatî çıkarların,alınacak tedbirlerin destekleyici mahiyette, askerî ve siyasalcaydırıcılığın ortaya koyduğu kararlılıktaki varlık bütünlüğünün sürekliolarak muhafazası temel kuraldır. Ulusal güvenlik politikası öncedensaptanmış bir dizi temel kuraldan başka bir şey değildir ve bir ölçüde,politik ilkeler, öteki ilkelere egemendir. Uluslar arası sistem, statüko-nun korunmasında yeterli teminat sayılmadığından, devlet kendi savun-ma önceliklerini tespit eden stratejileri, değişen konjonktüre göresağlamak zorundadır.

Bir devlet için güvenlik, ulusal hedeflerin herhangi bir olumsuzmüdahaleye maruz kalmadan takip edilmesi anlamına gelir. Güvenlik,devletlerin iç ve dış politikalarında anahtar durumunda bir olgudur.Güvenlik bir açıdan, ulusun yaşam tarzının herhangi bir rakip devletinbağdaşılmaz ve uzlaşılması mümkün olmayan hasmane tavrına karşıkorunması anlamına da gelir. Günümüz modern devletine karşı askerî,ekonomik, teknolojik gücünü yıkmayı hedefleyen ve uluslar arası huku-ka aykırı olarak bağımsızlık ve hükümranlığını iç ve dış güvenlik boyut-larında tehlikeye düşürebilecek her türlü istihbarat ve yıkıcı eylemlerekarşı koyabilmesi ihtiyacı, güvenlik sorununun çok boyutlu ve kom-pleks bir bakış açısı altında analizini gerekli kılmaktadır. Bu itibarla,askerî strateji, barış ve savaş zamanında ulusal hedefleri güvencealtına almak için, ulusun silâhlı kuvvetleri ile birlikte, politik, ekonomikve psikolojik güçlerini geliştirme ve kullanma bilim ve sanatıdır.

Bilindiği üzere, stratejik istihbarat, uluslar arası sistem içerisinde yeralan aktörlerin, ekonomik, sosyal, kültürel ve askerî güç unsurunukarar mekanizmalarının kullanım kavramları ile sahip bulunduklarıimkân ve yetenekleri, zaafiyet ve hassas noktaları ile takip ettikleri poli-tika ve hal tarzları ile oluşturdukları potansiyel tehdit analizi ile ilgilenir.Esas olarak barış zamanında güvenlik tedbirlerinin plânlanması, icrasıve harp zamanında askerî harekâtın sevk ve idaresinde görevli yüksekkademedeki sivil ve askerî karar alma mercilerinin tespit ettikleri ulusalgüvenlik stratejisinin teşkilinde kullanım maksadını taşır. Bu itibarla,stratejik istihbarat, esas olarak stratejik kademeler tarafındankullanılmakla beraber tesiri, silâhlı kuvvetlerin bütün mensuplarıtarafından değişik kademelerde takip edilir.

Devletin sahip olduğu imkân ve yeteneklerin, geleceğe yönelik anatrendlerinin tespiti, uluslar arası ortamın sahip olduğu değişim veyarattığı sonuçların olası sonuçlarına ait bilgi ve detayların tayin ve

259AVRASYA DOSYASI

tespitini gerekli kılar. Barışkoşullarında hazırlanan bubilgi paketinin kullanımı ise,genellikle gerginlik veçatışmanın caydırılmasıfaaliyetlerinde, yine diplo-matik kanala paralel olarakyürütülür. Söz konusu

faaliyetler, stratejik maksatlar için barışta ve savaş hallerindeyürütülür. Bu gibi etütler muhasamat başlar başlamaz, düşman veharekât alanı hakkında ilk bilgiler olarak stratejik istihbarata istinatetmeleri gereken komutanlıkların istifadeleri için derhal hazırdır.Bundan dolayı da barış zamanında stratejik istihbarat meydana getir-ilirken, bu tür bilgi paketi içinde gerekli makamların kullanılmasınatahsisi önem taşır.

Stratejik istihbarat, devletin istihbarat örgütleri tarafındanhazırlandığı gibi, dost ve müttefik ülke karargâhlarının da tespit veönerilerinden istifade edilir. Bu anlamda, sivil ve askerî makamlarca,barıştan itibaren birlikte hazırlanan ulusal güvenlik stratejisine aitkavramlar bütünü, plânlanma ve icra safhalarında, devletin yüksekkarar organlarının sevk ve yönetiminde kullanılmak üzere hasmın,imkân ve kabiliyetleri ile muhtemel hareket tarzlarını meydana koymaküzere bilgilerin toplanması kıymetlendirilmesi ve yorumlanmasındanelde edilen bilgi bütünü olarak da tanımlanabilir. Bu nedenle, uluslararası hukuk ve BM Sözleşmesinin öngördüğü meşru müdafaakoşullarında, devletin askerî kuvvet kullanımı ve kuvvet tehdidisuretiyle ulusal güvenlik stratejisinin öngördüğü nihâi stratejik hedefle-rin sağlanması maksadıyla bir ulusun sahip olduğu silâhlı kuvvetlerini,bu plân ve kararlar doğrultusunda kullanma sanat ve ilmidir. Askerîgüç, askerî strateji vasıtasıyla kullanılır.

Stratejik istihbaratın bizatihî kendisi bir etüttür. Etüdün etüt edilme-si demek: Maksada göre ihtiyaç duyulan bilgilerin kaynaktan çıkarılmasıdemektir. Stratejik istihbarat bilgilerinden iki ana gayede istifadesağlanır. Birincisi sulh maksatlarında ikincisi ise harp maksatlarındadır.Askerî harekâtta stratejik bombardımanın veya tahribin esasını hedefseçimi teşkil eder. Bu seçim kullanılacak vasıtanın imkân ve kabiliyetigöz önünde bulundurularak yapılır. Değişik sayıdaki hedeflere, eldençıkmaları hâlinde düşmana ne gibi bir tesir icra edeceği düşüncesineistinaden öncelikler tayin edilir. Silâhlı çatışma dışında, ekonomik vesiyasî gücün kullanılmasında stratejik istihbarat faaliyetlerine gelince,iki maksadın tahakkuku için çalışıldığı görülür. Düşmanın azmini ve

Stratejik istihbarat, devletin istihbarat örgütleritarafından hazırlandığı gibi,

dost ve müttefik ülke karargâhlarının da tespit veönerilerinden istifade edilir.


mukavemet derecesini zayıflatmak, dost tarafın azim ve kazanma kapa-sitesini kuvvetlendirmek.2

Buna mukabil, ulusal strateji, devletin tespit ettiği orta ve uzunvadeli ulusal hedeflerinin icrası maksadı ile sahip olduğu bütün ulusalgüç unsurlarını en mükemmel ve verimli bir tarzda kullanmak üzereulusal ölçekte bir plân olmasının yanı sıra, ulusal hedefleri tüm yönleriile desteklemesi gereken askerî strateji ise; askerî ve ekonomik hedef-leri ele geçirmek üzere mevcut kaynakların en etkin tarzda kullanılmasısureti ile barışta caydırıcılığı, savaşta ise zafere götüren büyük çaplıaskerî bir plân ve uygulamalar bütünüdür. Ulusal stratejiyi veya onunlaeş anlamda olan ulusal politikayı tayin edenlerin bir stratejiyi tayinin-den önce hayatî öneme haiz olan, geniş, güncel, doğru ve güvenilir bil-gilere ihtiyaçları vardır. Bu bilgilerin içerik ve kapsam itibari ile sorum-luluk alanı, aynı zamanda stratejik istihbaratın konularını tayin eder. Buistihbarat bir stratejistin plânlarını hazırlamak ve bunları tatbik etmekiçin kullanacağı neviden bir istihbarattır.

İstihbarat, yüksek kademedeki sivil ve askerî şahısların ulusal refahıkorumak için sahip olmaları lâzım gelen bilgidir. Strateji tayin etme “birdeğerlendirme” işidir. Stratejist veya politikacı tarafından değişmeznitelikli ulusal hayatî çıkarları destekleyecek olan değişebilir ulusalçıkarlar kadar, uluslar arası sistem içerisinde yer alan ilgili diğer aktör-lerin de ulusal çıkarları arasında bir denge gözetilerek, çatışmaya mey-dan vermemek, meselenin dinamik unsurlarındandır. Takip olunanulusal stratejinin, kurumsal anlamının yanı sıra uygulamalı olarak dagerekli ve uygun vasıtalarının da tahsisini gerekli kılar. Uluslar arası sis-temin anarşik ve dinamik yapısı dikkate alındığında, ulusların ebedîdostlukları ve düşmanlıkları olmadığı buna mukabil değişmez hayatîçıkarları olduğu gerçeği gözden kaçırılmamalıdır. Bir başka ifade ile,zaman ve uluslar arası konjoktürel dengelerin değişimine paralelolarak, ulusal çıkarlar, hedefler, politikalar ve programların dadeğişebileceği unutulmamalıdır.3

İstihbarat, çok çeşitli kumanda kademelerinde toplanan ve analizedilen, karmaşık bir faaliyetler bütünüdür. Günümüzde ülkelerin ulusalgüvenlik politikası gereği önemli miktarda bilgi gerektiren, çıkarlarınıkorumak zorunluluk arz etmektedir. Devletin münhasır bir istihbaratbirikimi oluşturma için kapsamlı bir atılım olmadıkça, yeni politik,

2 Mesut Hakk› Cafl›n, Ça¤dafl Dünyada Uluslar Aras› Güvenlik Stratejileri ve Silâhs›zlanma, (Ankara, 1995),ss. 3-24.

3 Lt.Col. Norman B. Hutcherson, Command & Control Warfare (Alabama: Air University Press, Maxwell AFB,1994), ss. 14-15.

261AVRASYA DOSYASI

4 Mehmet Atay, “Stratejik Ulusal Güvenlik ‹stihbarat›”, Strateji, Cilt 96/1, (Ankara, 1997), ss. 79-85.5 Önder Ar›, Uluslar Aras› ‹liflkiler, (‹stanbul: DER Yay›nlar›, 1987), s. 7.6 Mehmet Gönlübol, D›fl Politika, (Ankara, 1969), s. 9.7 Hannah Arendt, fiiddet Üzerine, Bülent Peker, (Çev.), (‹stanbul: Yap› Kredi Yay›nlar›, 1996), ss. 7-21.

askerî, ekonomik ve toplumsal gelişmelerin değerlendirilebileceğineilişkin bir güven oluşması mümkün değildir. Stratejik istihbarat birülkenin milli güç unsurlarının en iyi şekilde kullanılması ve ulusal he-deflerin en yüksek seviyede elde edilmesi için gerekli bilgilerin toplan-ması, istihbaratın üretimi ve analiz edilmesidir. Ulusal stratejinin istih-barat faaliyetleri uzun dönemli, ısrarlı ve süreklilik arz eden çalışmalarbütünü olup, periyodlarını barış zamanı veya savaş zamanı diye ayıran-lar varsa da bu ayrım bir tasnif olmanın ötesinde pek fazla bir anlamifade etmemektedir.4

II- ÇAĞDAŞ ULUS DEVLETİN SAVAŞ-DİPLOMASİ-GÜVENLİKPOLİTİKALARINDA STRATEJİK ASKERİ İSTİHBARATIN ROLÜ:

İnsanın insanla ilişkisi, gruplar arasındaki etkileşim, toplumsaldavranışları oluşturan temel ilişkilerdir.5 Dış politikanın devlet organlarıaçısından incelenmesinde hem biçim, hem de içerik ile ilgili sorunlarlakarşılaşılmaktadır. Uluslar arası durumların günden güne değişme gös-terdiği güç çatışması içindeki dünyamızda, çıkarlarını savunabilmek veetkili olabilmek için, devletlerin dış politika ihtiyaçlarını süratle sapta-maları ve zaman kaybetmeden eylemlere girişmeleri gerekmektedir.6

Değişen durumlara en kısa zamanda cevap veremeyen ülkelerin ulusalgüvenlikleri tehlikeye girebileceği gibi, diğer ulusal stratejik hedefleringerçekleştirilmesinde de başarısızlığa uğrayabilmek kuvvetle muhtemelbir olasılıktır.

Savaş, en eski dönemlerden beri uluslar arası anlaşmazlıklarda nihâive amansız hakem olarak karşımıza çıkmaktadır. Kudret, güç vedayanıklılıktan farklı olarak şiddet, Engels’in çok önceleri belirttiği gibi,daima araçlara muhtaçtır. Dolayısı ile, teknolojide, alet yapımındayaşanan devrim, savaş alanında özellikle dikkat çekici boyutlardadır.Uluslar arası ilişkilerde, şiddet müphem ve kesinlikten uzaktır.Clausewitz’in, savaşı diplomasinin bir uzantısı olarak tanımlaması, “ulti-ma ratio” anlamda devletlerin saldırganlık dürtüsünü ortaya koymak-tadır. Hobbes’un, bu çelişkiyi kılıç olmaksızın, andlaşmalar sözcüktenbaşka bir anlam taşımaz tezine karşılık, Mad Zedung, iktidarın, namlu-nun ucunda büyüdüğünü ileri sürmüştür. Tarihe, sürekli bir ilerlemeterimiyle yaklaştığımız sürece, şiddet, savaş ve devrim olarakgörünebilir.7 Bu bağlamda, zaman ve mekâna göre farklılık arz eden


şiddet, devletin ulusal güvenliğini tehdit eden en önemli paradokslarınbaşında yer almaktadır.

Uluslar arası alanda ise, şiddet en klasik biçimiyle devletler arasındaortaya çıkar. Devletler arasında gerçekleşen tüm çatışma biçimleriiçinde en ileriye giden, en uçtaki çatışma biçimi ise savaştır. Uluslararası düzeyde şiddet, siyasî birimlerce yürütülen ve siyasî düzene yenibir denge getirmek amacında olan silâhlı çatışmalar olarak karşımızaçıkar. Çatışmaların böylece uluslar arası düzeyde düzenlemeye tâbitutulmasına “savaşın kurumsallaşması” adı verilmektedir. Ancak, sorundevletin kuvvete başvurma nedenlerinin çok çevrili olmasıdır. Haklarınçiğnendiğine ya da tehdit edildiğine inanan bir devlet, bunu önlemekiçin ya da tazmin ettirmek için de kuvvete başvurabilir. II. Dünya Savaşıesnasında, ABD Almanya’ya karşı savaş ilânında bulunmadan önce,Amerika’nın savunması için hayatî sularda görülen Alman denizaltı vesu üstü gemilerini “görüldüğü anda vurulması” emrini vermiştir. 1900-1901 yıllarında Çin’de ABD, Avusturya, İngiliz, Fransız, Alman, Japon,İtalyan ve Rus askerleri; yerli Hıristiyan ve yabancıların öldürüldüğüBoxer ayaklanmasını bastırmak için Çin’e müdahalede bulunmuşlardır.1827 yılında ise, İngiltere, Rusya ve Fransa, Yunanistan’daki ayaklan-mayı bastırmaya çalışan Osmanlı devletinin donanmasını Navarin’deyakmışlardır.

Devletler amaçlarına ulaşmak veya sorunlarını çözmek için diplo-masiyi ya da asker gücünü kullanabilir. Diplomasi ve askerî güç bir-biriyle çok yakın ilişkide olan iki tekniktir. Askerî gücün başarısızlığı yada yetersizliği diplomasiyi yükseltir, diplomasinin başarısızlığı da askerîönlemlerin kullanımını artırır. Bu bağlamda, çağdaş tarih, askerîtekniklerin öneminin giderek arttığına şahit olmuştur.98 Bu mücadeleyi,askerî kuvvetler hariç elimizdeki her türlü vasıta ile bu iki neticeninelde edilmesi için yapılan teşebbüsler olarak tarif edebiliriz. Her ikiside, harpte ve sulhde kendi istihbarat istek ve ihtiyaçlarına sahiptir.Misal olarak uluslar arası ortamda güçlendirilecek dostlukları veyatahrik edilecek düşmanlıkları ele alalım. Savaş, tıpkı geçmişte olduğugibi bugün de varlığını muhafaza etmektedir. Esasen savaşın pek çokyönleri ile bulmaca arz eden problemli yapısındaki değişiklik, silâhlıçatışmaların eskisinden daha ölümcül, yıkım katsayısı daha yüksek vedaha merhametsiz kimlik arz etmesidir.9 Nitekim, bilindiği üzereOrtaçağ’da yerleşik diplomasiye geçiş XV. yüzyılda, Avrupa’da Venedik,

8 Funda Keskin, Savafl, Kar›flma ve Birleflmifl Milletler, (Ankara: Mülkiyeliler Birli¤i Vakf› Yay›nlar›, Tezler Dizisi4, 1998), ss. 13-15.

9 Geoffret Best, War & Law, (Oxford: Oxford University Press, 1997), s. 3.

263AVRASYA DOSYASI

10 G.R. Berridge, Diplomacy-Theory And Practice, (London: Prentice Hall, University of Leicester, 1995), ss. 3-5.11 E.A. Whitcom, Napoleon’s Diplomatic Service, (Durham: N.C., 1979), s. 24.12 A. Vagts, The Military Attaché, (Princeton, 1967), ss. 18-19

İngiltere’de başlamıştır. Böylece büyükelçilikler vasıtası ile, ilk stratejikaskerî istihbarat girişimlerinin, ikili müzakereler yolu ile başlatıldığımüşahade edilmiştir. Doktrinde “Fransız Sistemi” olarak tanımlanan“Gizli Diplomasi” müzakerelerinde, taraf devletler, hayatî ulusal güven-likli çıkarlarını ihtiva eden konuları “gizlilik” esasları içerisinde gerçek-leştirmişlerdir.10

O halde, devletin uluslar arası sistemdeki yeni gelişmeleri doğruteşhis ve tespitinde, uluslar arası rekabete yön veren siyasal, askerî,ekonomik, kültürel ve teknolojik değişim çarkının tasviri, bir başkaifade ile dünyayı düşünebilmek ve krizlerin çatışmaya dönüşmedenbarışçı yollardan çözümünde, askerî stratejik istihbarat; mevcut silâhsistemlerinden daha kritik bir öncelikle, caydırıcılık katsayısınıartırmaya devam etmektedir. Endüstriyel devrimin modernizekavramında getirdiği değişim süreci, XIX. yüzyılda “Kültürel Diplomasi”hareketlerini hızlandırmıştır. Napolyon Savaşlarının askerî taktik vestratejide getirdiği sürat ve ateş gücü etkinliği kavramları, devletlerinteknik askerî bilgi ihtiyaçlarında artışa neden olmuştur. Meseleye konu-muz açısından yaklaşıldığında, askerî stratejik istihbarat edinmenindiplomasi boyutu, ilk defa 1805 yılında Fransa Dışişleri Bakanlığıtarafından, I. Napolyon’un direktifleri doğrultusunda harekete geçiril-miştir. Gerçekten, Fransa 1806 yılında, ilk askerî ataşesini,Avusturya’nın Viyana Büyükelçiliğinde görevlendirmiştir. Bu görev,Fransa tarafından 1830’da Prusya ve 1841’de İspanya Askerî Ateşelik-lerinin açılması sureti ile genişletilmiştir.11 Diplomatik kanalda askerîataşelerin yer alması, çok geçmeden Avrupa devletleri tarafından genelbir kabul görmüştür. Nitekim, İngiltere 1851’de ilk askerî ataşelikleriniParis ve İstanbul’da açmıştır.12 İsveç, 1858’de Paris ve St.Petersburg’da, İtalya, Paris, St. Petersburg, Berlin’de kara, Paris veLondra’da Deniz Ataşeliklerini 1880’de faaliyete sokmuştur.

İlk İngiliz deniz ataşeleri ise, 1860’da Paris ve Washington’da göreveatanmışlardır. Rusya ise, Sofya ve Belgrad askerî ataşeliklerini 1912’defaaliyete geçirerek, kurulacak bir Balkan İttifakı içerisinde, bu devlet-lerin Rusya’nın yanında Osmanlı devletine karşı cephe oluşturmasımaksadı ile Albay Romanovski ve Albay Artamonov’u görevlendirmiştir.Bununla birlikte, 1904-1905 Rus-Japon savaşları esnasında, 27 askerîataşesini Mançurya’daki savaşın safahatını takip amacı ile gözlemcisıfatı ile vazifelendirmişlerdir. 1914 yılına gelindiğinde, dünyadakiaskerî ataşe sayısı toplam 300’e çıkmıştır. Asli görevleri diplomatik


13 M. Anderson, The Rise of Modern Diplomacy, 1450-1919, (London, 1993), ss. 130-133.

olmamakla birlikte, askerî ataşeler, pek fazla sempati ile karşılan-masalar dahi, devletlerin askerî hazırlıkları ve muharebe yeteneklerikonusunda, en az diplomatlar kadar kendi profesyonel alanlarındagüvenlik stratejilerinin tespitinde gözlemci rolünü yürütmüşlerdir.Devletlerin, en üst rütbede ve seçkin askerlerini görevlendirdikleriaskerî ataşelik kurumu, müteakiben modern diplomasi de teamülselolarak ortak kabul görmüştür.13

Ancak, savaşlar hiçbir zaman nedensiz olmazlar. Hatta askerî açıdanbakıldığında, savaşların ansızın ortaya çıkmaları nadirdir. Ulusal güven-liği tehlikeye sokabilecek gelişmeleri önceden keşfetmek ve sonra izle-mek, hatta aşırı durumlarda yakın bir saldırı hakkında ipuçları topla-mak, tam olarak stratejik istihbarat servislerinin görevidir; fakat, strate-jik istihbarat, sadece askerî alanda sınırlandırılamaz. Muhtemel birtehlikenin öğelerini ortaya koymak için, uzun vadeli teknolojik,ekonomik, politik gelişmelere karşı tedbirli olmak gerekir.

Realist doktrine göre, ulus devletler ve onların karar vericilerioldukça önemli aktörlerdir. Her ulus devlet, uluslar arası politikada ege-mendir ve ayrı bir varlıktır. uluslar arası politika güç mücadelesi içinyapılmaktadır. Bu bağlamda uluslar arası politikanın temel konusu veyagündemini egemen devletlerin askerî güvenlik konuları oluşturur. Buvarsayıma göre savaş, devletlerin egemenliklerini korumak içinbaşvuracakları nihâi araçtır. Realist yaklaşıma göre asıl önemli olan“yüksek politika” olarak nitelenen askerî ve politik konulardır veekonomik politikalar “alçak politika” olarak, ikincil derecede önemesahiptir. Bu anlamda realizm, devletlerin tek tek güvenliğini sağlayacakbir merkezî otoritenin kullanmadığı uluslar arası sistemi anarşik bir yapıolarak tanımlar. Buna mukabil neo-realistlere göre, ortak çıkarlar sözkonusu olsa dahi, net bir kazanç olmaması hâlinde, anarşik ortamdevletlerin iş birliğini engellemektedir. Morgenthau geleneğinde real-istler, dünyayı devletlerin kendi çıkarları adına ve güç elde etmek içinmücadele ettikleri bir ortam, güvenlik konularını ise temel sorun olarakgörmektedirler. Morgenthau, politikayı güç mücadelesi olarak tanımlar.Buna göre: Güç, politikanın temel amacını ve siyasal davranışın temelgüdüsünü oluştururken, bu amacın gerçekleşmesinde gereğinde araçolarak da kullanılabilir.

Kenneth Waltz ise, gücü bir amaç olmaktan ziyade, bir araç olarak,devletin varlığını sürdürmesinin ve güvenliğinin sağlanmasının aracıolarak nitelendirir. Waltz’a göre, devletin nihâi amacı güç değil, güven-liktir ve bu noktada Morgenthau’dan farklı düşünmektedir. Waltz’a göre

265AVRASYA DOSYASI

güç, devletin daha fazla güvenliğe sahip olmasının bir aracıdır.Morgenthau’nun ulusal güç kapsamında: Coğrafya, doğal kaynaklar,askerî hazırlık derecesi, nüfus, nicel unsurları; ulusal moral, ulusalkarakter, diplomasinin ve hükümetin niteliği ise niteliksel unsurlarıoluşturmaktadır. Morton Kaplan ise, uluslar arası sistem modeligörüşünde ele aldığı aktörlerin hiyerarşik yapısını tanımlarken:‘Sistemde dengenin korunması, değişim kuralları, aktörlerinsınıflandırılması, aktörler arasında iletişim ve enformasyon değişimi ilegüç dengesi sisteminde yer alan devletin silâhlanma düzeyi, teknolojikgelişme, ekonomik güç kapasiteleri üzerinde önemle durmuştur.’

Devlet merkezli paradigmanın aksine, transnasyonal ilişkiler para-digması, devletleri önemli aktörler olarak dikkate almakla beraber,devletlerin tek aktör olmadıkları gerçeğine dikkat çekmektedir. Bubağlamda, uluslar arası ilişkilerin gündemini askerî ve güvenlik konu-ları ile sınırlı görmeyen transnasyonel görüşe göre, ekonomik vetoplumsal ilişkilerin önem kazandığı aktörler arasındaki ilişkilerde, gizlive açık olarak çok sayıda pazarlık söz konusu olmaktadır. Dolayısı ileNye ve Keohane, global etkileşimleri, iletişim, ulaşım, seyahat ekseninedayandırmaktadırlar. Buna göre, savaşların bir çoğu veya bazı ticarî vemalî ilişkiler gibi, egemen ulus devletlerin hükümetleri tarafındanbaşlatılan, onların denetiminde gelişen ve klâsik diplomatik faaliyetleraracılığıyla gerçekleştirilen global etkileşimlere, devletler arasıetkileşimler; sadece bunlarla sınırlı kalmayan, bunların dışındakihükümetsel olmayan bireyler ve örgütlenmelerin de yer aldığıetkileşimlere ise, transnasyonal etkileşimler denmektedir.

Liberal teori ise, özellikle liberal devletler arasındaki savaş olasılığınıdüşük olmakla beraber, liberal olmayan devletlerin daha sık savaştığıhipotezine dayanır. Schumpeter’e göre, modern emperyalizmin savaşmakinası, saldırganlık iç güdüsü ve tekelciliğin ihracıdır. Schumpeter,savaş makinasının bir kere geliştikten sonra devletlerin dış poli-tikalarını denetim altına aldığını iddia etmektedir. Savaşların ortayaçıkardığı silâhların varlığını sürdürebilmek için, yine savaşları gerektir-diğini, bu kısır döngü içinde silâhların bir anlamda kendi yaşamlarınısürdürmek için devletlerin dış politikalarını denetim altına aldığını ifadeetmektedir. Schumpeter, kapitalizm ve demokrasiyi teşvik edenunsurlar olarak görmekte; hatta daha da ileriye giderek, bunlarıemperyalizmin panzehiri gibi sunmaktadır. Kant’a dayandırılan liberaluluslar arasıcılık anlayışına göre ise, liberal devletler genelde barış veiş birliğine daha yatkındırlar. Kant’ın anlayışına göre, demokrasiningelişmesinin devletlerin saldırganlıklarını azalttığı liberalizmin kalkışnoktasıdır. Dünya barışı ve savaş ikilemi arasındaki paradoksun,ekonomik boyutunun da dikkate alınmasını öne süren Adam Smith ve


John Stuart Mill, serbest ticareti, barışın garantisi olarakyorumlamışlardır. Buna göre uluslar arası serbest ticaret ile uzman-laşmaya dayanan iş bölümünün neden olduğu karşılıklı bağımsızlık,devletler arasında savaşı olanaksız hâle getirmektedir.

Buna mukabil Marksist öğreti, savaş ve çatışmanın esasını, kapitalistsistemin çelişkisine dayandırmaktadır. Bu görüşe göre, emperyalistgüçler, dünyayı kendi aralarında paylaşmak istemekte ve çatışma da busömürge mücadelesinden doğmaktadır. Lenin’e göre, emperyalizmteorisi çerçevesinde gelişmiş kapitalist ülkelerde iç piyasanın doymasıüzerine, kapitalistler arasındaki ham madde kaynaklarının bol veemeğin ucuz olduğu yeni pazarlar elde edebilmek için başlatılan ölüm-kalım mücadelesi, denizaşırı sömürgeler aramaya yöneltmektedir. Marxve Engels’in, ezilen sınıflar ile egemen güçler arasındaki mücadelenin,burjuvazi ve proletarya savaşındaki sınıf çatışmasının yol açtığı yenisiyasal ve toplumsal devrimin, işçi sınıfının galibiyeti ile sona ereceğitezinde: Her ülkenin işçi sınıfının, egemenliğin baş düşmanı olan bur-juvaziyi yıkacak sosyalist devrimi, öncelikle, ulusal düzeyde gerçek-leştireceği hipotezi öne sürülmüştür. Leninist-Stalinist görüşe göre ise,modern dünyadaki çatışmaları, emperyalist kapitalizmin bir fonksiyonuolarak kabul etmekte olup, sonuçta finans-kapital, emperyalizminkaynağını ve uluslar arası çatışmaların temel nedenini oluşturduğunuve kapitalist devletlerin var olduğu bir dünyada da çatışmalar eksikolmayacaktır. Sonuç olarak, Lenin’e göre, uluslar arası çatışmalarıortadan kaldırmanın ön koşulu, kapitalizmi, ortadan kaldırmaktır. Zira,bir kapitalist ülkenin genişlemesi, mutlaka diğer bir ülkenin zararınaolacağından, bu anlamdaki kapitalist emperyalizm uluslar arasısavaşları da kaçınılmaz hâle getirmektedir.14

Modern devletin, uluslar arası sistem içerisinde takip ettiği ulusalstratejisi ve dış politika hedeflerinin yürütülmesi için, diğer ülkelerintakip ettikleri politikaların tespit ve teşhisine ihtiyaç vardır. İşte, esasen“haber alma” anlamına gelen istihbaratın, değişik kaynaklardan gelenbilgi ve haberlerin toplanarak tasnifi, kaydı, analiz ve yorumlarıyapılarak, ülkenin ihtiyaç duyduğu sektörlerde kullanılır. Günümüzuluslar arası sistemindeki kompleks yapı, stratejik düzeyde elde edile-cek istihbarat, ulusal güç unsurlarının ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak,yüksek teknoloji ve enformasyon devriminin mevcut ve gelecektekiyapısı dikkate alındığında, uluslar arası siyasal ortam, stratejik istih-baratın yer aldığı “macro cosmos” olarak tanımlanabilir. Bu anlamda,dış çevrede yer alan aktörlere ait, ekonomik, siyasal, teknolojik,

14 Tayyar Ar›, Uluslar Aras› ‹liflkiler Teorileri, (‹stanbul, 2002), ss. 127, 247.

267AVRASYA DOSYASI

kültürel, psiko-moral, diplomatik, ekolojik gücünün gözlemlenmesi vefonksiyonel olarak aktörlerin eğilimlerinin geleceğe yönelik plân veaksiyonlarının tespit ve teşhisi, stratejik istihbaratın ilgi alanıiçerisindedir. Bu bağlamda askerî stratejik istihbarat, ulusal güvenlik vesavunma stratejisine hizmet eden ve genel stratejik istihbaratıniçerisinde yer alan bir olgudur.

Askerî stratejik istihbarat, ilgi alanı olarak, hasmın imkân veyeteneklerine ait bilgi ve gözlemlerin analiz edilerek, orta ve uzunvadeli gelişmelere karşı alınacak tedbirlere ait bir bakıma “moderndevletin yol haritası”dır. O halde, askerî stratejik istihbarat, bilgi çağıiçerisinde, sulh zamanından çatışma sonrasına kadar geniş zamanspektrumu içerisinde, sürekli ilgi alanı komplike ve seviyesi yüksek birhaber alma faaliyeti olup; temel kalkış noktası yüksek eğitimli “İNSAN”unsuruna dayalı bilginin yönlendirilmesi, ekonomik ve etkin olarak kul-lanılması sanatı tarzında özetlenebilir. Askerî Stratejik İstihbarat, mo-

dern demokratik devletinanayasal hukuk düzenineuygun olmalıdır. Bu anlamda,anti-demokratik ülkelerdekişiddet ve baskı yöntemlerininhalka uygulanması, devleteolan güveni ve itimadı olum-suz etkilediği, siyasal birgerçektir. Alman faşizmininırkçı ve kültürel emperyalizme

dayalı nasyonal sosyalist uluslar arası güvenlik politikası, sonuçtaAlmanya’nın savaş riskine sürüklenmesi ve uluslar arası hukuka aykırısuç işlemesine neden olmuştur.15

Askerî Stratejik İstihbarat kavramının en önemli özelliği, devletinulusal stratejik hedefleri ile aynı çizgide olma zorunluluğudur. Bubağlamda, hata payının asgarî seviyede tutulabilmesi, veri toplama veenformasyon döngüsü içerisinde analiz düzeyinin her aşamasındadeğerlendirmenin sürekliliğini ön plâna çıkar. Kısacası, Askerî Stratejikİstihbarat hata yapmak lüksüne sahip değildir ve kilit noktada, heraşamada başarılı sonuç almak plânlamacıların karar vericiye verebile-cekleri güven ve itimatla doğru orantılıdır. Aynı çerçevede, askerî istih-barat ihtiyaçlarına ayrılacak bütçe, modern devletin en önemli paradok-sudur. Sun Tzu, savaşın yeri ve zamanını bilmenin, bir fırsatı uzaktankatılma şansını vereceğini, zaferin tayininde hasmın gücünü ve

15 Stephen Van Evera, Hypotheses On Nationalism and War, Global Dangers, (London: The MIT Press, 1995),ss. 251-273.

Askerî Stratejik İstihbaratkavramının en önemli

özelliği, devletin ulusalstratejik hedefleri ile aynı çizgide olmak

zorunluluğudur.


16 Zhuge Liang-Liu Ji, Savafl Sanat›nda Ustalaflmak, Sibel Özbudun (çev.), (‹stanbul, 1989), ss. 90-113. 17 Tzu, Savafl Sanat›, ss. 17-15.

tehlikeleri kestirmenin askerî liderler için gereklilik arz ettiğini vurgu-lamıştır.16

Nitekim, istihbarat bütçesinin bir diğer niteliği, her bağımsız devletinegemenlik hakkının devamı olan güvenlik ve savunmanın, muhtemelsaldırganı caydırmanın ve savaşın önlenmesindeki en önemli faktörolduğu gerçeğidir. Yeterli caydırıcılığın üretilememesi, devleti ve kararvericileri kriz ve çatışmaya sürüklemesi, anavatan topraklarının veendüstriyel kalkınmanın modern savaşın yıkıcı karanlığa iteceği gibi,ölçüsüz kararlarla seferberlik ve olağanüstü hâl durumuna geçişinyanlış ihbarları, gereksiz ekonomik yıkıma neden olabilecektir. Buaçıdan yaklaşıldığında, rasyonel, çağdaş ve yaratıcı askerî istihbarat,ulus devletin politik ve askerî stratejilerini eş zamanda kapsayan bir türerken ihbar ve ileriden savunma hattıdır. İşte bu hattın delinememesive Askerî Stratejik İstihbarat döngüsünde yeterli dinamizmin tesisedilememesi, devletin zafiyete ve kaosa düşmesine neden olmatehlikesini, bünyesinde barındırır.

Meseleye yine bir örnek vermek gerekirse, Sun Tzu savaşın enönemli denge faktörünün maliyet unsuru olduğunu ileri sürmüştür.Hasmın durumu hakkında sürekli bilgi alınmaması ve doğru zamandadarbeye hazır olunmaması hâlinde, silâhlı kuvvetlerin seferber edilme-si yüz binlerce insanın iş kaybına ve ailelerinin geçim derdinedüşmelerine sebep olabilecektir. Bir başka ifade ile, zamanında istih-barata ayrılmayan bütçedeki günlük masraf, tonlarca gümüşün eldençıkmasına neden olacaktır. O halde, istihbarat için ayrılacak bir kaçgram gümüş, maliyet açısından daha ufak bir ekonomik fedakarlıklasavaşın önlenmesi, komutanların ileriyi görerek, önceden sağlıklı tah-minlerde bulunmalarını sağlayacaktır.17

Askerî Stratejik İstihbaratın en önemli rakibi, yüksek teknoloji vedeğişim süratidir. Askerî kurumların doktriner ve pratik anlamdadeğişime ayak uyduramaması, silâhlı gücün yeterli savunma ve güven-lik paydasını sağlayamamasına neden olabilecektir. Bu nedenle, AskerîStratejik İstihbarat, devletin amiral gemisi olarak, değişimi takip etmekve rotasını bu doğrultuda özenle ve hassasiyetle ulusal güvenliğingereklerine en uygun şekilde tespite yarayan dinamik bir olgudur.Askerî stratejik istihbarat, yapısı gereği ulusal olmak zorundadır. Ancak,uğraşı alanı olarak uluslar arası sistemle yakın ilişkisi, askerî istih-baratın uluslar arası kimliğini de ön plana çıkarmıştır. Bu bağlamda,

269AVRASYA DOSYASI

diplomasi ile yakın ilişki içerisinde olan Askerî Stratejik İstihbarat, aynızamanda basın ve medya ile de doğrudan ilişki içindedir. Nitekim, sonKörfez Savaşı ve Afganistan Savaşında, CNN’nin misyon ve vizyonudikkate alındığında, pratik anlamda Irak’ın manüplâsyonunda önemliroller üstlendiği gözlemlenmiştir.

Askerî Stratejik İstihbarat, kapsam olarak, coğrafya, politik, kültürel,teknolojik, biyografik, sosyolojik, bilgi teknolojileri, meteorolojik,ekonomik, ticarî alanlarda faaliyet gösterebilir. Bunun en yakın çarpıcıörneği, Rusya Devlet Başkanı V. Putin’in, Batının bilgisayar ve elektron-ik teknolojilerini gözlemlemek üzere, Doğu Almanya’da uzun yıllargörev yapmasıdır. Teknik anlamda askerî stratejik, HUMINT-İnsan İstih-baratı, SIGINT-Sinyal İstihbaratı, COMINT-Muhabere İstihbaratı, ELINT-Elektronik İstihbarat, Sabotaj, Elektronik Harp, Bilgi Harbi, PsikolojikHarp, Aldatma, Hile, Hava-Uzay Foto Keşif İstihbaratı gibi alt disiplin-lerde faaliyet gösterebilir.

Nitekim, ABD takip ettiği Askerî Stratejik İstihbarat kavramı kap-samında Irak’ın enformasyon potansiyelini imha etmek, Irak askerî vesivil toplumunu teslime zorlamak, kamuoyunun savaş ile ilgilidüşüncesini etkileyerek, dünya kamuoyunun, Körfez’de çıkan yangınınekolojik dengedeki yıkımına doğru odaklanması ve konvansiyonel ABDaskerî/teknolojik gücünün karşı konulmaz olduğuna ikna edebilmeyihedef almıştır. Soğuk Savaş sonrası dünyada küreselleşmeninyoğunlaşması, Avrupa’da NATO ve AB’nin doğuya doğru genişlemesi,AKKA, START, INF gibi silâhsızlanma girişimleri ile Açık SemalarAndlaşması gibi AGİT benzeri örgütler, devletler arasında güven vegüven artırıcı önlemleri rahatlatmıştır. Ancak, bu olumlu gelişmeleraskerî stratejik istihbarat ihtiyacını ortadan kaldırmayıp, ekonomik,kültürel ve teknolojik öncelikli bilgi talebinin ön plâna çıkmasına nedenolmuştur.

Askerî Stratejik İstihbaratın, savaş esnasındaki önemini vesonuçlarını son derece hayatî noktaların sırlarına götürdüğü kuşkusuz-dur. Nitekim, II. Dünya Savaşı esnasında, Alman İstihbarat sistemininçalışma metotlarını takip eden ABD askerî makamlarının 1941 yılındatakip ettikleri ve Dresden’de geliştirilen mikro-nokta kripto sistemidir.Söz konusu mikrofilm yöntemine göre bir zarf üzerindeki daktilo zarfınıüzerindeki noktaya yerleştirilen bilgide, Alman Genelkurmayı, bir sayfaboyutundaki bilgiyi, bir toplu iğne ucundaki dar alana yerleştirmeyibaşarmıştır. Alman Genelkurmayı, söz konusu mikro-nokta ile verdik-leri istihbarat emrinde, ABD’nin nükleer silâh yapımından metodoloji-leri, üniversitelerde yapılan laboratuvar deneyleri, ağır uranyumun eldeedildiği ham madde ve nakil işlemleri konusunda bilgi talebinde bulun-


18 J. Edgar Hoover, “Alman Gizli Servisi’nin Bir fiaheseri”, Yzb. Turhan ÖZER, (Çev.), Donanma Dergisi, Say›.459, (Ekim, 1967), ss. 82-88.

19 Edwin Muller, “Pearl Harbour’a Model”, Yzb. Turhan Özer, (Çev.), Deniz Kuvvetleri Dergisi, ss. 88-91.20 Mesut Hakk› Cafl›n, “Askerî Stratejik ‹stihbarat›n Politik ve Stratejik Yap›s›ndaki Boyutsal De¤iflim”, Strateji,

Cilt 96/1, 1997, ss. 93-94.

muştur. ABD makamlarının bu yöntemi deşifre etmesi ile, Alman Askerîİstihbaratının, Güney Amerika ve Panama kanalındaki deniz trafiğihakkındaki faaliyetleri kontrol altında tutulmuştur.18

Bir diğer önemli argüman ise, ABD Deniz Kuvvetleri Plânlama Dairesitarafından geliştirilen “Görev Kuvveti” baskın taarruz taktiğidir. Sözkonusu plân gereğince, Pearl Harbour limanına yapılacak taarruz vesavunma amaçlı tatbikat, 1932 yılında Amiral Yarnell komutasındakigörev kuvveti Saratoga ve Lexington uçak gemileri ile dört refakatmuhribinden teşkil edilmiştir. 7 Şubat 1932 Pazar sabahı, Oahu Adasıaltı mil açığından ve kuzey istikametinden 2800 feet irtifadan 152uçaklık taarruz paketi ile yağmur bulutlarının arkasına gizlenen hücumfilosu, tatbikat mermileri ile yerden tek bir av-önleme uçağı kalkmadanimha edilmiş, pike bombardıman ve torpido uçakları, Pearl Harbourliman tesisleri ve gemileri teorik olarak bombalamışlardır. ABD DenizKuvvetleri, bu tatbikatın kritiklerini Washington’da yaparken,Tokyo’daki Japon Deniz Kuvvetleri plânlamaları bu taarruz tekniğiniaskerî istihbarat kanalları ile değerlendirmeye alarak, planlamalarınadâhil etmişlerdir. Enteresandır ki, aynı plân 7 Aralık 1941 günü, Japonuçaklarının bulut içinden çıkan taarruz kolları tarafından hayata geçiril-erek, Pearl Harbour felâketinin yaşanmasına neden olmuştur.19

III. DÜNDEN BUGÜNE ASKERİ İSTİHBARATIN EVRİMİ:

İstihbarat kavramı uluslar arası toplum içindeki aktörler arasındaözellikle siyasal, ideolojik ve askerî bağlamda düşman olaraktanımlanan ülkelerin, Silâhlı Kuvvetlerinin teşkilât yapısı, hedefleri veimkanları hakkında aydınlatıcı karakterdeki askerî, politik, stratejik,taktik ve operatif kapsamlı bilgilerin doğru ve sürekli olarak eldeedilmesi ihtiyacına cevap verir. Bu açıdan yaklaşıldığında, eski toplum-sal kültürler içerisinde yer alan Mezopotamya, Pers, Çin ve Türk İmpara-torlukları ile Yunan şehir devletlerinin ordu ve yönetim teşkilâtlarındaistihbarat faaliyetlerinin, uluslar arası ilişkilerin yönlendirilmesinde deözenle kullanıldığını tarihî belgeler ortaya koymaktadır.20

271AVRASYA DOSYASI

a. ORTA ASYA’DA TÜRK- ÇİN MÜCADELESİNDE ASKERİİSTİHBARATIN ROLÜ:

Eski kültürler içerisinde iki rakip stratejik kuvvet olan Türk ve Çinİmparatorlukları, önemli istihbarat birimleri teşkil etmişlerdir. Yazılıkaynaklar içerisinde Çinli Sun Tzu, ‘Harp Sanatı Üzerine’ isimlieserinde, Türklerin alt edilmesinde hile ve istihbaratın en önemli silâholduğunu ileri sürmüştür. Zaman içerisinde iki toplum arasındacereyan eden muharebelerde, muharebe istihbaratını iyi kullanantarafın hâkimiyeti uzun süre ele geçirmesine yol açmıştır.21 Sun Tzu, buanlamda tanımladığı savaş derslerinde: “Zaferi tayin etmek içindüşmanların gücünü ölçmek, tehlikeleri ve mesafeleri kestirmek,askerî liderler için gerekli bir davranıştır.” tezini öne sürmüştür. Bunagöre, hasmın kuvvet ve kudret yeteneğinin sürekli gözlemlenmesini,barış dönemindeki askerî liderlerin stratejik eylem plânlarınınbaşlangıç noktası olarak tanımlamıştır. Sun Tzu, eserinde askerî lider-lerin, önderlik, zekâ, güvenilirlilik, insancıllık, cesaret ve kararlılıksahibi kimseler olması gerektiğini vurgulamıştır. Ancak, liderin gerçeköneminin buhran ve çatışma anlarında arttığına işaret eden Sun Tzu,bu amaçla takip edilen stratejik kavram dâhilinde, diplomasi ve istih-baratın devletin vazgeçilmez unsurları arasında yer aldığını ilerisürmüştür. Sun Tzu, liderin savaş öncesinde askerlerinin eğitimineözel önem vermesi gerektiği ve eğer savaş kaçınılmaz ise, savaşın yerive zamanının önceden tespitinin, hasım kuvvetlere karşı üstünlüksağlayacağı temasını ön plânda tutmuştur.22

Nitekim, Mete Hanın Çin İmparatoru Kao-Ki’yi Peteng muhare-belerinde 1/5 muharebe kuvvetleri dengesiyle imha etmesinde, Türköncü süvari birliklerinin düşman kuvvetleri ile sıcak temasları netice-sinde elde ettikleri muharebe istihbaratı, hile ve taktikleri neticeyi etk-ilemiştir. Uygulanan geri çekilme manevrası, üstün Çin birlikleriniyanılgıya sevk ederek, arazinin çok sarp olduğu Peteng platosundaimha edilmelerine sebebiyet vermiştir.23 Mete’nin yanı sıra, tarihte yeralan Atilla, Cengiz Han, Kül-Tigin, Gazneli Mahmut, Alparslan muharebeistihbaratı ve buna bağlı olarak harpte hile ve aldatma taktiklerini uygu-lamışlardır.24 Türk devletleri bünyesinde görev yapan Çin elçileri, buönemli hususu: “Türkleri askerî alanda mağlup etmek mümkün

21 N. Ulunay Ucuzsatar, Tarih Boyunca Türk Harp Sanat› Taktik ve Stratejisi, (Ankara: C.I, 1986), ss. 30-32.22 Zhuge Liang-Liu Ji, Savafl Sanat›nda Ustalaflmak, ss. 25-113.23 Bahaeddin Ö¤el, Büyük Hun ‹mparatorlu¤u Tarihi, (Cilt. 1, 1960), ss. 234-240.24 Ucuzsatar, Tarih Boyunca Türk Harp Sanat› Taktik ve Stratejisi, s. 99.


değildir. Siyasî entrika yoluna sapmadığımız takdirde, ülkemiz çok kötüdurumlara düşebilir.”25 uyarılarıyla açıklamışlardır.

b. AKDENİZ VE ORTADOĞU’DA GÜÇLER MÜCADELESİNDEASKERİ STRATEJİK İSTİHBARAT :

Eski kültürler arasında yer alan Mısır, Pers, Yunan siteleri veRomalılarda istihbaratın önemli yer tuttuğu bilinmektedir. İran donan-masının karaya aşırı bağlı olması, savaş gemilerinin ağır ve manevraeksikliğini tespit eden Atinalılar, “Perikles Stratejisi” ile işgal kuvvet-lerini Salamis’te bozguna uğratmıştır. Muharebe istihbaratının bir diğerönemli örneği de Roma Komutanı Fabius, müteakiben “FabianStratejisi” olarak isimlendirilen manevra anlayışı kapsamında;Anibal’ın üstün askerî gücüne karşı, Roma ordusunu daima tepelerdetertiplendirmiştir. Böylelikle Kartaca süvarilerinin sıcak teması sağlaya-madan lojistik artçılarına yapılan ani taarruzlarla uygulanan dolaylıyıpratma taktiği neticesinde moral açıdan zafiyete uğramasına yolaçmıştır. Buna rağmen, Konsül Varro tarafından korkaklıkla suçlananFabian’ın stratejisi terk edilerek Anibal’ın ağır süvarisi ile Kan’da taar-ruzî harekâta girişen 76 bin Roma piyadesi, sonuçta 70 bin kişi kayıpvermiştir.26

c. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE ASKERİ İSTİHBARATIN GELİŞİMİ:

Çağdaş anlamdaki muharebe istihbaratının gelişimi muharebe vegözlem sistemlerindeki gelişmelere paralel olarak Birinci Dünya Savaşıesnasında denenmiştir. Gerçekten, elektronik alanında telsiz cihazınınmuharebe alanına girmesi, mukabil dinleme ve karıştırma taktikleriningelişmesine yol açarken, optik sistemler, fotoğrafçılığın gelişimi,düşman birliklerinin keşfinde foto istihbaratının, insan gözününalgılayamadığı teferruat ve yanılgı payının değişimine sebebiyetvermiştir. Nihayet, havacılık alanındaki uçaklar ve balonların devreyegirmesi, gözlem alanında ufkî ve dikey boyutta muharebe istihbaratınıngörüntü yeteneğini genişletmiştir.27

Trablusgarp ve Çanakkale Savaşları esnasında İtalyan ve İngilizordularınca Türk ordusuna karşı kullanılan, hava-keşif istihbarat uçak-

25 M. fiemsettin, Mufassal Türk Tarihi, 1. Kitap, ss. 22-340; Ali Kemal Meram, Göktürk ‹mparatorlu¤u, (‹stanbul:Milliyet Yay›nlar›, 1974), s.142: Mehmet Altay Köymen, Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u’nun Kuruluflu, (Ankara,1984), s. 201; Hollyn Conant, “Cengiz Han’›n Muharebe A¤›”, Military Review, (A¤ustos, 1994), s. 52.

26 Liddell Hart, Strateji-Dolayl› Tutum, Cemal ENG‹NSOY, (Çev.), (Ankara, 1973), ss. 27-47.27 William E. Burrows, Deep Black-Space Espionage and National Security, (New York, 1983), ss. 28-39.

273AVRASYA DOSYASI

larında genelde çift-kumanda uçakların arka kokpitinden manuel olarakkullanılan “oblique” yöntemle görüntü alabilen, 21-102 cm.boyutlarında kameralar kullanılmıştır. Almanya, durumun öneminiidrak ederek, Birinci Dünya Savaşı esnasında, 2047 adet keşif istih-barat uçağı kullanmıştır.28 Türk Hava Kuvvetleri, 1911 yılında oldukçazor koşullar altında kurulmasına rağmen, Çanakkale Muharebeleri veKurtuluş Savaşı esnasında, çok önemli keşif/istihbarat görevlerinigerçekleştirmiştir. İngiliz-Fransız müşterek donanması ve amfibik bir-liklerinin ileri harekât/lojistik faaliyetleri ile Bozcaada, Limni ve İmroz’-daki toplam 35 uçaklık işgal hava gücüne karşı, Çanakkale, Edirne veİstanbul üslerinden kalkarak muharebe istihbaratında bulunmuştur.Türk, Alman silâhlı kuvvetlerinden alınan uçaklarla toplam 20 uçaklıkkeşif/bombardıman filosundan oluşan Türk hava kuvvetleri, ÇanakkaleZaferi’nin kazanılmasında büyük başarılar sergilemiştir.29

d. İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE NÜKLEER ASKERİ İSTİHBARATINYÜKSELİŞİ:

İkinci Dünya Savaşı ise, stratejik açıdan tüm klâsik taktiklerin uygu-lanıp geliştirildiği ve doktrinal yaklaşım olarak, gelecekte uygulanacakmuharebe istihbaratı prensiplerine ait temel esasların ortaya konduğuçok geniş bir coğrafî spektrum arz etmiştir. Elektronik alanında telsiz,uçak seyrüsefer sistemleri ve radarın keşfi, deniz ve hava stratejisiniönemli ölçüde etkilemiştir. Alman silâhlı kuvvetlerinin V-2 füzeleri, Me-262 jet av-bombardıman uçakları, U-boat denizaltıları gibi çok önemibaskın silâh sistemleri, İngiliz uçak ve yer radarları tarafından teşhisedilerek, mukabil denizaltı savunma harekâtı taktikleriyle etkisizkılınmıştır.30

Alman deniz kuvvetlerinin en yeni ve en kudretli kruvazörü olanBismarck savaş gemisi, İngiliz donanmasını atlatarak İngilizDonanmasının en büyük gemisi Hood’u batırmıştır. Ancak, İngiliz havakuvvetleri istihbaratı ve deniz kuvvetleri müşterek muharebe işbirliği,27 Mayıs 1941’de, Amerikan ve Kanada ikmal sistemini yok edecek buefsane geminin batırılmasıyla sonuçlanmıştır.31 Alman istihbaratı,Dunkerque çıkarmasını durdurmayı32 başarmasına rağmen,

28 10. dipnot29 Hikmet Süer, Çanakkale Muharebelerinde Türk Pilotu, Çanakkale Muharebeleri 75. Y›l Arma¤an›, (Ankara:

Genkur. ATASE Yay›n›, 1990).30 Mesut Hakk› Cafl›n, “The Effects of The Electronics Revolution in The 21th Century on The International

Security Strategies”, AFCEA Türkiye Seminar, Ankara, 21/22 September 1995, ss. 7-8.31 C. S. Forester, Bismarck’› Bat›r›n›z, Fevzan Erel, (Çev.), (‹stanbul, 1978), ss. 31-121.32 Maurice Guierre, Dunkerque Cehennemi, Semih Tiryakio¤lu, (Çev.), ‹stanbul, ss. 21-138.


Normandiya’da aynı performansı gösteremeyince, savaş Atlantik’temüttefikler lehine sona ermiştir. Muharebe istihbaratının hayatî ele-manı hâline gelen SIGINT/COMINT istihbaratının süratli gelişimi, tak-tik/operatif sahadan, stratejik boyuta kadar uzanan bir gelişme kaydet-miştir. İngiliz hava kuvvetleri, Alman uçaklarının seyrüseferde kul-landıkları VOR/radyo sinyallerinin frekanslarını taklit ederek, yanlışhedeflerin bombalanmasını temin etmişlerdir.33

Japonlar, savaşa 7500 uçakla başlayıp, mevcutlarını 72 bin 500uçağa çıkarmışlar ve muharebeler esnasında 54 bin 500 uçak kaybet-mişlerdir.34 Ancak, Amerikan deniz kuvvetlerinin SIGINT ihbarlarınındikkate alınmaması, Amiral Yamamoto’nun 7 Aralık 1941 sabahı altıuçak gemisinden oluşan 353 uçaklık taarruzu iki saat zarfında toplam349 uçağın yerde35 iki ağır, altı hafif kruvazör, 26 destroyer, beşdenizaltı ve sekiz savaş gemisinden oluşan ABD donanmasınınimhasıyla sonuçlanmıştır. ABD harp tarihinin bu en ağır yenilgisi,muharebe istihbaratının gelecekte de en önemli köşe taşı olmasınımuhafaza edecektir.36 Zira, Japon pilotlarının meydan taarruzuna aithedef bilgileri, limanda satılan bir dolarlık hava fotoğraflarını gösterenhatıra kartpostallardan elde edilmiştir.

İkinci Dünya Savaşı esnasında muharebe istihbaratının en önemligelişmesinin bir diğer teknik yönü, çok objektifli, geniş açılı hava-keşifkameralarının, uçakların ana gövdelerine yerleştirilmeleri olmuştur.Diğer yandan, pilotları aldatmada kullanılan renkli kamuflaj taktiklerirenkli fotoğrafçılığın gelişmesine sebebiyet vermiştir. Gece harekâtınınartan önemi, ABD, İngiliz ve Alman hava kuvvetlerinin termal infraredve radar sensörlerinin, hedef teşhis/tanımlamalarında kullanılmaların-daki ilk adımları teşkil etmiştir.37 Öyle ki, İkinci Dünya Savaşı esnasındaSovyet Kızılordu birliklerinin Mançurya Harekâtı esnasında, havakuvvetlerine bağlı uçakların toplam uçuş sortilerinin yüzde 30’unu,keşif/istihbarat görevleri oluşturmuştur.

İkinci Dünya Savaşı, milyonlarca insanın hayatını kaybetmesi veAvrupa’da çok büyük sosyo-ekonomik yıkıntılara yol açmasına rağmen,

33 Lütfü Sel, ‹kinci Dünya Savafl›’nda ‹stihbarat (Ankara, 1985), ss. 57-142.34 USSBS, Japanese Air, ss. 30-33, Alvin D. Coox, Japon ‹mparatorlu¤u Hava Kuvvetleri’nin Yükselmesi ve

Düflüflü, Zikreden Kaynak: Hava Gücü ve Savafl, M. Erdo¤an, (Çev.), (Ankara, 1986), s. 103.35 Mehmet Tanju Akad, 20.Yüzy›l Savafllar›, (‹stanbul, 1992), ss. 437-438.36 Sel, ss.102-103.37 William Fisher, The History of Remote Sensing, (New York, 1983) s. 37; David Simonett, The Development

Principles of Remote Sensing, s. 3, Zikreden Kaynak; A. Banner, A.J. Young, T.W. Hall, AerialReconnaissance for Verification of Arms Limitation Agreements, (New York: UN, 1990), s. 5.

275AVRASYA DOSYASI

savaşın akabinde kurulan BM çatısı altında arzulanan barış ve istikrarumutları çok kısa bir sürede, 45 yıl sürecek iki kutuplu bir dünyayasebebiyet vermiştir. Konumuz açısından ele alındığında, bu dönemiçerisinde devam eden stratejik ve taktik istihbarat faaliyetlerinin beşana temel eksen etrafında şekillendiğini müşahade etmekteyiz. İlkolarak, Japonya’nın dramatik şekilde nükleer silâhlarla teslim olması,bu baskın silâhı elinde bulunduran ABD’nin, “Alone Atomic Power”üstünlüğünü yıkmaya yönelik, sosyalist kampın mücadelesi ön planaçıkmıştır. Buna göre, ABD’nin nükleer teknoloji kullanan tek ülkeolması,38 SSCB ve müttefikleri için kabul edilemez bir olgu olaraktanımlanmıştır. Sovyetlerin, ABD’nin nükleer silâhlarla kuşatılmabaskısına karşı “Blokal bir nükleer denge”ye kavuşabilmek için,1949’un ikinci yarısında, ilk atomik denemeleriyle bu korkunç silâhakavuşmuşlardır. Bertrand Russell, Batı-Doğu arasıda ortaya çıkan biracımasız mücadeleyi propagandist nitelikli “atletizm” yarışmasına ben-zetmiştir. Tarafların 1980’li yıllarda “Dehşet Dengesi” olaraktanımladıkları ve sayıları on binlerce ifade olunan nükleer başlıklarla“overkill” yeteneğine kavuşmaları son merhaleyi teşkil etmiştir.39 Bukonuda eklenecek önemli husus, ABD’nin kendi müttefikleri arasındakinükleer bilgi transferlerine mukabil olarak, Çin, Hindistan ve KuzeyKore’nin nükleer yeteneğe ulaşmaları olmuştur. Böylelikle, Doğu-Batıdiyalogunun kısır döngüsü “Nükleer Silâhlar” etrafında odaklanmıştır.40

e. FÜZE VE UZAY İSTİHBARATINDA AR-GE FAALİYETLERİNİNYÜKSELİŞİ :

İkinci önemli istihbarat alanı ise, füze teknolojileri olmuştur.Gerçekten, Alman silâhlı kuvvetlerinin muharebe alanına geçulaştırdıkları V-2 roket teknolojisi, ABD’nin teknolojik liderliğinde enüst noktasına erişmiştir. Böylelikle, uzay, caydırıcı üstünlüğü yakalan-masında öncelikli hedef hâline gelmiştir. Ancak, iki Süper Güçarasındaki bu mücadelede, sonuçta “Missile Gap-Füze Patlaması”na yolaçmıştır.41 Bununla birlikte, füze teknolojisi kullanım plâtformu olarakkaradan-karaya Thor, Jüpiter, SS-3/8, Atlas, Titan sınıfı füzelerin yanı

38 ABD ve müttefiklerinin nükleer kudreti, 1950’li y›llarda; 2100 megaton gücünde, yaklafl›k 1400 silah tafl›yan880 bombard›man uça¤› ve füzeden oluflan ve 2600 ayr› hedef imha kapasitesine ulaflm›flt›r. Foreign Policyfrom Truman to Johnson, (New York, London: Columbia University Press, 1968), s. 73.

39 Robert S. Mc Namara, “The Military Role of Nuclear Weapons Perceptions and Misperceptions”, ForeignAffairs, Say›. 1, (Sonbahar, 1983), ss. 67-68.

40 Richard Burt, NATO and Nuclear Deterrence: Nuclear Weapons in Europe, (Toronto: Lexington Books, 1983),s. 109.

41 D. Eisenhower, The White House Years, Peace 1956-1961, (New York: Doubleday, 1965), s. 226.


sıra, Polaris sınıfı nükleer denizaltıların taarruz yeteneği ile muharebeplatformu okyanuslara kadar genişlemiştir. Ancak, muharebe istih-baratı açısından en dikkat çekici gelişme, 1957 yılında Sovyetler’in anibir atakla Sputnik uzay aracını uzaya fırlatmaları olmuştur.42 Böyleceinsanoğlu, uzaydan hava-keşif istihbaratı imkânı elde ederek, küreselboyutta gözlem imkânına kavuşmuştur.43

Üçüncü önemli ayırım, iki süper güç arasındaki prestij veekonomik/siyasal mücadelenin itici gücünü teşkil eden AR-GE faaliyet-lerinin istihbarat boyutu olmuştur. Gerçekten, elde olunan müşterekistihbarat bilgilerinin NATO ve Varşova Paktı üyesi müttefik ülkeleretransferi, muhtemel bir savaşta kullanılacak silâh sistemlerinin ateşgücü ve teknolojik yeniliklerine ait bilgilerin elde edilmesine yönelikolmuştur. Sovyet Askerî İstihbarat Birimi GRU,44 elektronik, füze, uçak,uzay teknolojileri, gemi, denizaltı inşa teknikleri, lazer silâhları gibiileri Batı teknolojilerinin45 transferi yolunda yoğunluk kazanmıştır.Sovyetler Birliği, Fransız Concorde uçaklarının aynısı olan Tupolev-TU-144, İngiliz Harrier uçaklarının taklidi AN-72 STOL, Locheed C-5’inbenzeri Antonov, C-141 benzeri Il-76, E-3A AWACS benzeri TU-126,Sidewinder füzelerinin karşılığı AA-2 Atoll, Tomahawk Cruisefüzelerinin karşılığı olarak SSN-19 Cruise füzelerini, aerodinamik,fonksiyonel görünüm olarak46 başarıyla imal etmelerine rağmen, AR-GE ve topyekün personel yönetim mekanizmalarında yarışmacı veödüllendirici mekanizmayı kuramadıkları için, teknoloji yarışını vedolayısıyla “Soğuk Savaş”ı kaybeden taraf olmuştur.47 Nitekim, AR-GEyarışının son perdesini teşkil eden Körfez Savaşı’nda, Sovyet yapımısilâhları kullanan Irak, tarihsel ve ağır bir yenilgi almış, “stealth” ve“lazer teknolojisi” harbin kaderini belirleyen stratejik AR-GE ürünleriolmuştur.48

42 1995 y›l› sonu itibar›yla, hâlen uzayda faaliyet gösteren, 27 bin 725 adet de¤iflik amaçl› uydu, uzaydafaaliyet göstermektedir. Nancy Buchannan, Satellite Communications on The Move, (Armada, Int., Mart,1996), s. 16.

43 Stephanie G. Neuman, “Arms and Super Powers”, Foreign Affairs, (Yaz, 1988), s. 1088.44 Viktor Suvorov, Soviet Military Intelligence, (Glasgow: Grafton Books, 1986), ss. 84-93.45 Theodore WU, Transfer of United States High Technology to The Soviet Union and Soviet-Bloc Nations, (US

Senate Subcom, WDC, 1982), s. 521.46 Richard, Head, “Technology and The Military Balance”, Foreign Affairs, (Nisan, 1979); John, W. Taylor,

“Gallery of Soviet Aerospace weapons”, Air Force Magazine, (Mart, 1983-1984). 47 Cafl›n, s. 374.48 Mesut Hakk› Cafl›n, “Ortado¤u’da Bitmeyen Mücadelenin Son Hamlesi: Körfez Savafl›’n›n Stratejik

Sonuçlar›” Avrasya Dosyas›, Cilt. 3, (‹lkbahar, 1996), s. 250.

277AVRASYA DOSYASI

f. COMINT ve SIGINT FAALİYETLERİNİN ÖN PLANA ÇIKIŞI :

NATO komutanlarını kuşkuya düşüren Varşova Paktı muharebe istih-barat kudreti, hiç de küçümsenmeyecek bir güce sahip olmuştur. Bunagöre, 1970’li yıllarda, 700 elektronik harp uçağı, 4 bin muharip taarruzuçağı, 12 bin radar kontrollü uçaksavar bataryası ve 13 bin SAMbataryası49 bu bilançonun görünen portresini teşkil etmiştir.

Soğuk Savaş dönemindeki, muharebe alanı istihbaratının en önem-li dördüncü boyutu, teknolojik olarak uzayın kullanılabilmesi, kıtalararası balistik füzelerin tahribat yeteneği, Berlin ve Küba krizleriyle Doğuve Batı arasında muhtemel bir nükleer harp dehşetini50 matematikselolarak ortaya koymuştur. Bu tehlikeli tırmanışın belirlenmesinde uyduistihbaratının yanı sıra, U-2 sınıfı stratejik keşif istihbarat uçaklarınınönemli katkıları olmuştur.51 Soğuk Savaş döneminde havaistihbaratında en önemli keşif uçaklarından olan U-2 uçakları, SovyetlerBirliği ve müttefiklerinin hava sahasında çok önemli fotoğraf ve SIGINTgörevleri icra etmiştir. Söz konusu uçaklar, Vietnam, Körfez Savaşı,Bosna, Kosova ve son olarak Afganistan harekâtında önemli görevlerüstlenmişlerdir. 70.000 yüksek irtifadan geliştirilmiş füze kemeri veSIGINT servisleri ile 4000 deniz mili mesafede 10 saat uçuş yeteneğiile donatılan U-2 keşif uçakları, Demir Perde gerisindeki Sovyet askerîgücünü izleyen, Batının kulakları ve gözleri olmuştur. Eski U-2 pilot-larından Carmine VITO, Avrupa hava sahasındaki ilk uçuşu, 1956yılında Almanya’nın Wiesbaden hava üssünden, Çekoslovakya vePolonya hava sahasına karşı yapıldığını belirtmiştir. VITO, yine BaşkanEisenhower’in emri ile 1956 yılında yapılan sekiz saat 45’lik ikincikeşfin, Minks ve Leningrad hava sahsındaki hedeflere karşı yapıldığını,üçüncü keşfin ise 9 Temmuz 1956’da Baltık Ülkeleri ile Ukrayna, Kırımhava sahasına karşı icra edildiğini ifade etmiştir.

VITO, en kritik görev olan Moskova keşfinde, Sovyet radarlarının U-2 uçağını tespit ettiklerini, ancak beş adet alarm uçağından ikisininyerde ortadan kaldırdığını, kiminin yakıt tankeri ile bulunamadığı,diğerlerinin ise uçağa önleme yapamadığını belirtmiştir. Vito, uçuşesnasında Sovyet çiftçilerini dahi gayet net seçebildiğini, alınan keşifsonucu ilk Sovyet bombardıman uçağı “Bison” ve “Bear” sınıfı uçakları

49 James Canan, “How Electronic Counter Measures Went Wrong”, Air Force Magazine, (A¤ustos, 1989) s. 36.50 M.G. Bundy, G. F. Kennan, R.S. Macnamara, and G. Smith, “Nuclear Weapons and The Atlantic Alliance”,

Foreign Affairs, (‹lkbahar, 1982), ss. 754-763.51 Moser Don, “The Time of The Angel- U-2 and CIA” American Heritage, (1977), p. 9; Mark Hewish, “Airborne

Ground Surveillance- New Technologies Meet Urgent Demands”, International Defense Review, Cilt. 28,(Ocak, 1995), ss. 34-39.


SAM bataryaları, askerî tesisler, Khimki ve Kaliningrad füze tesislerini,uçak meydanları, askerî fabrikalar ve hedefler hakkında çok detaylı kri-tik bilgilerin elde edildiğini belirtmiştir. Başkan Eisenhower, U-2 görev-leri sonunda elde edilen keşif bilgilerinden, ABD ile SSCB arasındastratejik bombardıman uçakları ve füzeler arasında bir dengesizlikbulunmadığını ve elde kesin bilgiler neticesinde, silâhlanmanınartırılması yolundaki iç baskıların bu suretle etkisiz hale getirildiğiniifade eden Vito, bu stratejik dengenin U-2 uçakları sayesinde ve barışkoşulları altında elde edildiğini dile getirmiştir. Vito, Soğuk Savaş’ta U-2 görev kuvvetinin, müteakip aşamada, Türkiye-Japonya-Pakistan karaüslerinde, Çin’den Vietnam ve Küba topraklarına kadar uçuşlarınısürdürdüklerini ifade etmiştir.52

g. YUMUŞAMA VE SİLÂHSIZLANMA SÜRECİNDE ASKERİİSTİHBARATIN GÜVEN VE GÜVEN ARTIRICI KİMLİĞİNİN YENİVİZYONU :

İki süper güç arasındaki bu ciddî mücadelenin muhtemel sonuçları,öncelikle “yumuşama” politikasının taraflarca prensipte benimsenmesi,akabinde ise “silâhsızlanma” masasına oturmanın gerekliliğinin zorun-luluğunu ortaya çıkarmıştır.53 Bu noktada, START-I/II, INF silâhsızlanmagirişimleri, beraberinde taahhüt edilen indirimlerin yerinde ve uzaydankontrolünü gerekli kılmıştır.54 Bu maksatla keşif ve istihbaratuydularının net görüntü algılamaları ve fotoğrafların komuta katınaanında aktarımı gerçekleştirilmiştir.55 Ancak, nükleer savaş korkusu;bütün keşif-istihbarat önlemleri, silâhsızlanma yolundaki kat edilenciddî adımlara rağmen uluslar arası kamuoyunun gündeminin öncelikliendişe kaynağını teşkil etmiştir. 1980’li yıllarda Reagan Doktrini ilebaşlatılan savunma stratejileri (40), SDI-Yıldız Savaşları olarak nite-lendirilen yeni bir muharebe-istihbarat modelini gündeme getirmiştir.Temel prensip olarak, balistik kıtalar arası füzelerin fırlatma safhasınımüteakiben füzelerin atmosfere tekrar girişi ve son kilit safhasınakadar geçen, emniyetli süre/mesafeden imhasını öngören bu yeni

51 Eric Hehs, “Carmine Vito: U-2 Pilot”, From Early History the U-2 Shadows”, Code One, (First Quarter, 2002),ss.12-19.

53 Richard Burt, “The Scope and Limits of SALT”, Foreign Affairs, (Temmuz, 1978), ss.751-770.54 Serge Sur, “Verification of Disarmament of Limitations of Armament; Instruments, Negotiations, Proposals”,

(UN. 1992), ss. 48-63.55 “Survey Report of The Outer Space Workshop Held in Montreal on 14-17 May 1987”, Conference on

Disarmament, CD/773, 20 Temmuz 1987 ve “PAXSAT Concept: The Application of Space-BasedRemote Sensing for Arms Control Verification”, External Affairs, Say›. 2, (Kanada, 1987), (CanadianPAXSAT).

279AVRASYA DOSYASI

kavram56 muharebe alanında denenmesine gerek kalmadan SovyetlerBirliği’nin dağılmasıyla işleve konulmamıştır.

h. KORE VE VİETNAM SAVAŞLARINDA YOĞUNLAŞAN MODERNASKERİ İSTİHBARAT KAVRAMLARI :

Muharebe istihbaratının beşinci önemli boyutunu ise, NATO veVarşova Paktı stratejik savunma uzmanlarının kesin gözüyle baktıkları“Nükleer Savaş”ın, tarafların ortaya koydukları “caydırıcı” dengeleriçerisinde gerçekleşmemiş olmasıdır. Ancak, buna rağmen 45 yıllıkuzun süreç içerisinde, iki kutuplu dengenin çözülüşüne kadar, Kore,Vietnam, İsrail-Arap harpleri, Falkland Savaşı, Afganistan Harbi57 ile sonKörfez ve Yugoslavya Savaşı gibi yedi ayrı önemli noktada meydanagelen “konvansiyonel sıcak çatışmalar”ın yaşanması olmuştur. KoreMuharebeleri’nde, hava keşif istihbaratı, Forward Air controller (FAC),Yakın Hava Desteği ve Kara-Deniz-Hava İş birliği taktiklerinin geliştir-ilmesi, harbin kaderine doğrudan etki eden gelişmelere yol açmıştır.58

Nitekim, Kuzey Kore demiryolu lojistik ulaştırmasının günlük 12 bintonluk faaliyetleri hava kuvvetlerince tespit ve imha edilerek, günlük ikibin tonun altına indirilmiştir.59

Vietnam Savaşı, keşif istihbaratının teknoloji ile yakından destek-lendiği bir muharebe modeli oluştur. U-2 uçaklarının yanı sıra, RF-101Voodoo, deniz kuvvetlerine bağlı P2V, F-8U keşif uçakları ile SR-71 yük-sek irtifa stratejik keşif uçakları kullanılmıştır. SR-71, bir saatlik uçuşesnasında, 259 bin km2 alanı tarayabildiği gibi, havada yakıt ikmaliyaparak beş uçuş saati keşfe devam ederek, üç-dört mach uçuş süra-tine sahip olmuştur.60 Ancak, Vietnam Savaşı, UAV-Unmanned AerialVehicles plâtformlarının muharebe istihbarat deneylerine sokulduğuilk sıcak çatışma olmuştur. Bununla birlikte, amerikan hava kuvvet-lerinin, Sovyet yapımı SAM füzelerince ciddi kayıplara sebebiyet ver-mesi, ECM, SIGINT, ELINT taktiklerinin yoğunlaştığı tipik bir EW-Electronic War modelini oluşturmuştur. Muharebe alanının bu en kritikteknolojik buluşu “HARM-High Anti Radiation Missile” mühimmatı iletahkimatlı hedeflerin imhasında kullanılan LGB-Laser Guiding Bomb

56 “Report To The Congress On The Strategic Defense Initiative”, s. V-F-3; VI-B-7, (Nisan, 1987).57 William V. Kennedy, The intelligence War, Intelligence and the War in the Air, (London: Salamander Book,

1983), ss. 120-145,58 James T. Stewart, Air Power-The Decisive Force in Korea, (Princeton: Van Nostrand, 1957), Önsöz.59 David Rees, Korea-The Limited War, (London: Mac Milan, 1964), s. 378.60 Paul Crickmore, Lockheed SR-71 Blackbird, (London: Osprey Publishing Limited, 1986), s. 10.


sınıfı güdümlü mühimmatı ve uçuş emniyetini garantiye alan sistem-lerin devreye sokulmasına yol açmıştır.61

ı. ARAP-İSRAİL SAVAŞINDA ASKERİ İSTİHBARATIN SAVAŞINKADERİNİ TAYİNİNDEKİ ROLÜ :

Nitekim bu bilgilerin baskın taarruz şeklinde uygulandığı mücadeleortamı Arap-İsrail Savaşı olmuştur. Arap müttefik hava gücünün, E-2CHawkeeye erken uyarı uçakları ve RPV-Remote Pilot Vehicle taktik istih-barat plâtformları vasıtası ile tankların ileri harekâtları ve topçumanevraları, görülmeden mevkileri teşhis/tespit edilip, mukabil ateşleimha edilmişlerdir. Tabiatıyla, bu çatışmada iki süper güç stratejik havaistihbaratı çerçevesinde uydu görüntülerini de savaş sonrası barışgörüşmelerinde de taraflara ulaştırmışlardır.62

i. YENİ DÜNYA DÜZENİ KAVRAMI VE KÖRFEZ SAVAŞINDA ,SAVAŞIN UZAYA TAŞINMASI VE YENİ ASKERİ İSTİHBARAT DEVRİMİ:

Soğuk Savaş’ın sona erdiği ve tüm dünyanın arzuladığı barış veistikrarın kalıcı boyutlara ulaşmasının ilk müjdeli mesajları olan “YeniDünya Düzeni” açılımları, bir anda Orta Doğu’da patlak veren Körfezbunalımıyla gölgelenmiştir.

Saddam Hüseyin’in Kuveyt’i işgali karşısında, ABD ve müttefik ordu-larının başlattığı Körfez Savaşı’nda, muharebe istihbaratının en mo-dern, en çarpıcı sonuçları sergilenmiştir. Komuta-kontrol katlarına, taar-ruz kolları olan uçak ve helikopterlere, gece ve her türlü kötü havaşartında uydu muharebe sistemleri, E-8C, JOINT STARS, U-2, UAV, GPSsistemleri yardımıyla görüntü aktarabilmişlerdir. Yine AWACS uçakları,muharebeye iştirak eden uçaklara hedef bilgileri ve Irak av-önleme,taarruz kollarını görüntülemişlerdir. Bir diğer önemli muharebe istih-barat faaliyeti ise, taarruzla birlikte yoğun EW ile Irak’ın tüm muharebeağının felç edilerek, HARM füzeleriyle radar aktivasyonunun, harbinüçüncü gününde yüzde ikiye düşürülmesi olmuştur. UAV sistemlerinin,SCUD taktik balistik füzelerinin tespitinde kullanıldığı Körfez Savaşı,gelecek 25 yıl içerisinde önemini muhafaza edecek kapsamda birçatışma örneği olmuştur. Bu muharebede, tüm Irak anavatanı, keşifistihbarat alanı olarak, uydular ile gözlem altında tutulmuştur. İşgali ta-kiben, taarruz süresine kadar geçen süre zarfında, Irak’a ait tüm kritikhedefler teşhis ve tanımlanmıştır.

61 Mesut Hakk› Cafl›n, “Füze Teknolojilerindeki Geliflimin Gelece¤in Bölgesel ve Global Güvenlik StratejilerineMuhtemel Etkileri”, Silahl› Kuvvetler Dergisi, (Ekim, 1995), ss. 31-47, 346.

62 Brian S. Mandell, “The Sinai Experience”, Lessons in Multimethod Arms Control Verification and RichManagement, D›fl ‹liflkiler Departman›, (Kanada, 1987), s. 5.

281AVRASYA DOSYASI

Yüksek irtifada uyduların istihbarat/görüntüleme faaliyetlerini Org.M. M. Peak “İlk Uzay Savaşı”63 olarak tanımlamıştır. Yüksek irtifada,askerî istihbarat uydularının yanı sıra, E-8C uçakları, WAS Wide AreaSurveillance, MTI-Moving Target Indicator ve SAR Synhetic ApertureRadar sistemleri ile deniz-hava ve kara üzerinde hareketli, uçak,helikopter, tank, radarlar ve Balistik füzeleri tespit ederek, muharebeistihbaratının en çarpıcı modelini teşkil etmiştir.64

j. BM VE NATO’NUN BARIŞI KORUMA HAREKÂTLARINDA ASKERİİSTİHBARATIN BARIŞI DESTEKLEYİCİ MİSYONU:

Bosna-Hersek Savaşı, NATO’nun muharip unsurlarının barışın tesisimaksadıyla başlatılan IFOR harekâtının devreye girmesini takibenönemli hava keşif/istihbarat faaliyetlerine sahne olmuştur. Sırp kuvvet-lerinin eski Yugoslavya ordusuna ait zırhlı birlikleri, taarruz uçakları vehava savunma bataryaları gece ve gündüz olarak sürekli kontrol altındatutulmuştur. Joint STAR E-8A uçakları kara hedeflerinin gözetlen-mesinde önemli görevler üstlenmişlerdir. Macaristan-Sırbistan sınırınaparalel olarak Doğu Slovenya, Tuzla ve Bosna semalarındaki 35 binfeet irtifada yapılan uçuşlarda, 250 km yan görüş açısına sahip AN/APY-Multimode Radarı, Wide Area Surveilance WAS, Moving Target IndicatorMTI, Synthetic Aperture Radar SAR, Fixed Target Indicator FTI sistem-leri kullanılmıştır.65 Uydu muharebe ve istihbarat sistemlerinin de dev-reye sokulduğu genel komuta kontrol istihbarat faaliyetleri içerisindetaktik keşif uçaklar da devreye sokulmuş ve NATO müttefikleri ilk defaRus IFOR birlikleri ile iş birliği oluşturmuşlardır.66

İstihbarat faaliyetlerinde, NATO bombardımanı taarruz sonrası keşifsonuçlarının alınmasında GNAT 750 sistemi ile tahrip olunan tanklar,zırhlı araçlar, radarlar ve hava savunma bataryaları gözlemlenmiştir.67

Bunun yanı sıra, Bosna’nın havadan gözlemlenmesi faaliyetlerinde,uydu bağlantılı olarak Macaristan’ın Taszar üssünden kalkan PredatorUAV sistemleri kullanılmaktadır.68 Bosna görevleri kapsamında, EH-60

63 Mesut Hakk› Cafl›n, “Ortado¤u’da Bitmeyen Mücadelenin Son ... s. 250.64 M. H. Cafl›n, The Effects of the Electronics Revolution in The 21st Century on The International security

Strategies, ss. 14-16.65 “Bosnia Patrol is Big Test For Joint STARS”, Jane’s Defense Weekly, 17 Ocak 1996, ss. 25-27.66 Pat Cooper, “Bosnia C2 System To Bridge Allied Communications Gap”, Defense News, 12-18 fiubat 1996,

ss. 28-34.67 “UAVs Fond Bomb Damage”, Aviation Week & Space Technology, 1 Nisan 1996, s. 45.68 David A. Fulgham, “Predator Survives Lost Satellite Link”, Aviation Week & Space Technology, 22 Nisan

1996, s. 59.


ELINT/SIGINT helikopterleri kara kuvvetlerinin SEMA-Special ElectronicMission Aircraft plâtformu olarak kullanılmaktadır. Tuzla meydanını anaüs olarak kullanan EH-60 helikopterleri, AM, FM, CW ve SSB radyoyayınları, yüksek HF ve orta VHF bantlarında 8, 30, 50 KHZ’lik yayınlaryapabilmekte ve Apache taarruz helikopterlerine eskort görevlerini ifaedebilmektedir.69 Bosna’da görev yapan A-10 tanksavar yakın destekuçakları pilotlarına 40 derece oynar eksen kabiliyetli NVG-Gece GörüşSistemleri’ne ait eğitimler de verilmektedir.70 Amerikan kara kuvvetleri-ne ait topçu birlikleri, topçu muharebe istihbaratında çok önemli biryenilik olan Whittaker firması ürünü olan yeni sinyal dedektörleri kul-lanmak suretiyle, korunmalı hedeflere yönelik top mühimmatlarınıelektronik sinyaller vasıtasıyla havada infilak edebilmektedirler.71

Soğuk Savaş sonrasında NATO tarafından icra edilen KosovaHarekâtı-KFOR esnasında, insansız Hava Aracı-UAV sistemlerinden,askerî istihbarat alanında önemli ölçüde istifade edilmiştir.72

k. AKKA ANDLAŞMASI VE AÇIK SEMALAR ANDLAŞMASI İLEASKERİ İSTİHBARAT ALANINDA ŞEFFAFLIK İLKESİNİN GELİŞİMİ:

Askerî istihbarat alanında görülen radikal değişimin bir başka boyu-tu ise, “AKKA Avrupa Konvansiyonel Kuvvet İndirimi Andlaşması” ile buparalelde devam eden “Açık Semalar Andlaşması” kapsamındatarafların andlaşma hükümlerine riayetleri, mütekabiliyet dâhilinde“şeffaflık ilkesi”nin hayatiyet kazanması ve tarafların uyum dere-celerinin denetlenmesinde üye ülkelerin kaydettikleri olumlu gelişmel-erdir. Konvansiyonel beş silâh kategorisini kapsamına almasınarağmen, bu gelişme baskın taarruz olasılığını zayıflatmasının yanı sıra,kriz ve krizin önlenmesi faaliyetlerindeki ikaz süresinde mukabilhazırlık süresi ve hareket serbestisinin artışına yol açan olumlusonuçlar getirmiştir.73

69 Craig Covault, “EH-60 Elint Helicopters Support NATO in Bosnia”, Aviation Week & Space Technology, 15Nisan 1996.

70 John D. Morocco, “Á-10s With NVGs Patrol Bosnia”, Aviation Week & Space Technology, 1 Nisan 1996. 71 Pat Cooper ve Jeff Erlich, “U.S. Troops To Field Shortstop Against Shells in Bosnia”, Defense News, 5-11

fiubat 1996, s. 22.72 “Donald K. Wood ve Joan Merlier, “Building the ACE In Kosovo”, Military Intelligence Professional Bulletin,

Cilt. 27, (Eylül, 2001); Stephen Iwicki, “Generating The Task Force For Combat Intelligence Operations”,Military Intelligence Professional Bulletin, Cilt. 26, (Mart, 2000).

73 Mesut Hakk› Cafl›n, “Ça¤dafl Dünyada Uluslar Aras› Güvenlik Stratejileri ve Silahs›zlanma” ss. 390-411. (Not:Silâhs›zlanma uygulamalar›nda, uydu istihbarat›yla yap›lan keflif ve gözlem faaliyetlerindeki görüntüalg›lamalar› için ihtiyaç duyulan hedef boyutlar› için bak›n›z: ANNEX-I).

283AVRASYA DOSYASI

Stratejik olarak, Almanya’nın ekonomik açıdan güçlenmesinin yanısıra, Fransız-Alman mihveri, Almanya ve ABD’nin Rusya ile yakın siyasalilişkiler tesisi, Orta Asya hidrokarbonlarının endüstriyel Batı ekonomi-sine kazandırılması, Soğuk Savaş sonrasında Rus askerlerinin Almanyatopraklarını terki ile neticelenmiştir.74 Bütün bu siyasal gelişmeleremukabil olarak, Çin’in Pasifik eksenindeki yeni girişimleri, Uzakdoğu’dageleneksel Japon-ABD ittifakını etkilerken, yeni çatışma odaklarının75

muhtemel koordinatlarının da yavaş da olsa netleşmesine yol açmak-tadır. Eski SSCB elinde bulunan kitle imha silâhlarının, üçüncü dünyaülkelerine yayılma tehlikesinin yanı sıra, K.Kore, Hindistan, Pakistan,İran, Irak, Libya ekseninde ideoloji determinantların aksine Rusya’nıniçine düştüğü ekonomik çıkmaz dolayısıyla yayılma tehlikesi; ABD’nindış politika önceliklerindeki önemli alternatif seçeneklerin ağırlıkkazandığı yeni politika aksiyonlarını gündeme getirmiştir.76

Soğuk Savaş esnasında, ABD ve SSCB arasındaki mücadeleninönemli bir bölümü de okyanuslar ve açık denizlerdeki stratejikaskerî istihbarat alanındaki denizaltı plâtformlarında gerçekleşmiştir.Özellikle, stratejik boğazlar, uluslar arası su yolları ve deniz hareketalanlarındaki stratejik istihbarat faaliyetleri, Bering Boğazı, KuzeyDenizi, Kutuplar Bölgesi, Atlantik ve Pasifik okyanusundaki uluslararası limanlarında sürdürülmüştür. Soğuk Savaş’ın sona ermesi iletarafların askerî arşivlerini uluslar arası kamuoyu ile paylaşmaları, bualandaki pek çok bilinmeyen yönlere ışık tutabileceği varsayılmak-tadır.77

Bütün bu süratli gelişmeler karşısında organize suçlar ve terörizm,“Mikro Savaşlar” olarak tanımlanabilen, hedef aldığı çok değişiktoplumsal kesitlerdeki masum insanları, şehir, kırsal alanlar ve hattainsanlığın ortak kültür mirasını teşkil eden tarihsel mekanlarda, turistikeğlence merkezlerinde bir bira fıçısının içine kadar gelerek, savaşınçirkin ellerini uluslar arası toplumun dramatik talihsizliğini masanınüzerine sermiştir.

74 Valery Giscard d’Estain ve Helmut Schmidt, “Yeni Avrupa’n›n Çekirde¤i Fransa Almanya Ekseni”, HAK.l›¤›Bülteni, (Ocak, 1994), ss. 17-20, 175.

75 Mesut Hakk› Cafl›n, “Çin Silâhl› Kuvvetleri-Sar› Ejderin Uykusu”, Avrasya Dosyas›, (‹lkbahar, 1995). 76 Susan L. Clark, “The Russian Military in The Former Soviet Union-Actions and Motivations”, Jane’s Int.Rev.,

(Aral›k, 1994), ss. 539-542; Scott Sullivan “Nukes For Sale”, Newsweek, 29 A¤ustos 1994, s.14.77 Sherry Sontag, Christopher Dren ve Annette Lawrence Drew, “Blind Man’s Bluff”, The Untold Story of

American Submarine Espionage, (Thorndike Press, 1999).


IV. 11 EYLÜL SONRASINDA ASKERİ STRATEJİK İSTİHBARATINULUSLAR ARASI TERÖRLE MÜCADELE UNSURU OLARAKÜSTLENDİĞİ YENİ VİZYON ARAYIŞLARI :

Modern toplumun en önemli öğesini teşkil eden ekonomik veteknolojik ilişkilerde meydana gelen değişim, güvenlik ve istihbaratarasındaki dengenin muhafazasını zorunlu kılmıştır. Bu noktada, ulus-lar arası güvenlik politikaları; teknik stratejik ve ekonomik alanlardakiyakınlaşmayı ve bireyin evreni daha çok tanıma gereksinimlerini deberaberinde getirmiştir. Toplumlar arası mücadelenin odak noktasınıteşkil eden savaşlar, rakibin muharebe yeteneğinin çok iyi analiz edile-rek, zekâ, yaratıcılık, hile ve aldatma; mevcut potansiyel askerî gücünunsurlarının sevk ve idaresi ile savaşı kazanabilmenin arayışlarıiçerisinde gerçekleşmiştir. İnsan tabiatının yaratılışının en önemli iticigücünü oluşturan şüphecilik, çevreyi tanımaktaki içgüdüsel öğrenmetutkusu ve kendi hayatını idame arzusunun; düşmanlarına karşı besle-diği güvensizlik ile birleşmesi; örgütsel boyuttaki askerî istihbaratfaaliyetlerinin temelini teşkil etmiştir. Hiç şüphe yok ki, Soğuk Savaş’ınsona ermesi, Avrupa bütünleşmesi ile birlikte topyekûn nükleersavaşın NATO ve Varşova Paktı arasında yaşanması tehdidini ortadankaldırmıştır. Bu değişimin olumlu sonuçları sadece eski SSCB ile ABDarasındaki silâhlanma yarışını azaltmakla kalmayıp, NATO ve AvrupaBirliği’nin doğuya doğru genişleme sürecini de hızlandırarak, Rusya’nınBatı sektöründe yer alışını Mayıs 2002’deki Roma Zirvesi ile bir adımdaha Avrupa Evi’ne yaklaştırmıştır.

Soğuk Savaş sonrasında bir diğer dikkat çekici gelişme ise, eskiVarşova Paktı üyesi ülkelerin, NATOya karşı yürüttükleri stratejik göreviistihbarat faaliyetleri sonrasında, mevcut üyelik statüsünü dikkatealarak yeni Batılı müttefiklerine karşı özür dileme girişimlerinde bulun-malarıdır. Örneğin, Macaristan Silâhlı Kuvvetleri Stratejik Askerî İstih-barat mensubu Yarbay Istvan Beloval, 1975 yılında Batı Almanyamakamlarının, NATO çok gizli harekât plânları ve Avrupa’da konuşlunükleer silâhları hakkında bilgi aktarımında bulunduğunu ve sözkonusu bilgilerin, Sovyet askerî istihbaratına aktarıldığını beyanetmiştir. Benzeri statükodaki bazı personelin ve NATO ittifakına karşıgeçmişte yürütülen faaliyetlerden dolayı özür dileme eğilimi içerisindeolduğuna ayrıca dikkat çekilmiştir.78

78 Eddy Kester, “Former NATO Spy Wants In From The Cold. A Hungarian Wants A Pardon Before HS LetsHungary Join NATO”, Christian Science Monitor, 1 Mart 1998.

285AVRASYA DOSYASI

Soğuk Savaş sonrası dönemin istihbarat anlayışında öncelikle,uzmanlaşma önemli yere sahiptir. Değişen dünyanın bir diğeryansıması olarak da görülebilecek olan belirsizliğin çok fazla olduğugünümüzde doğru bilgiye ulaşma ve tahmin yapma yetisi sınırlanmak-tadır. İstihbaratın sadece tahminden ya da kestirimden ibaret olmadığıhatırlanılırsa, tahmin yapan uzmanların rolü birer falcıdan ziyade bir türeğitimci misyonuna doğru kaymaktadır. Yeni yönelimlerden bir diğeriise açık kaynakların göz ardı edilmemesi gereğidir. Bir diğer önemlideğişim ise tahminleri zenginleştirme ihtiyacından kaynaklanmaktadır.İstihbarat tahminlerini zenginleştirmenin etkili bir yolu belirli konular-da değişik bakış açılarına yol açan sebeplerin arka plânlarının mercekaltına alınmasıdır. Daha fazlası, tahmin bir süreç olarakdeğerlendirilmelidir.

Yukarıda vurguladığımızdeğişimle kol kola gidenönemli bir sorun ise siyasetyapıcıları ile ilgilidir. Üstseviyedeki siyaset yapıcılarınkarşılaştığı en önemli proble-mi ise çok yoğun bilgi bom-bardımanı ile uğraşmaktankaynaklanan zaman sorunu

oluşturmaktadır. Çok iyi analizler bazen uzunlukları, bazen de sıragelmemesi yüzünden değerlendirilememektedir. Bir çoğuna sıra gelsebunlar eskimiş, gündemden düşmüş olabilmektedir. Soğuk Savaşsırasında dondurulan etnik ve dinî kaynaklı çatışmalar üzerindekibuzların çözülmeye başlaması istihbaratçılara yeni roller biçmektedir.Ülkeler arasındaki mücadelelerin doğası değişmiş, büyük çapta savaşihtimali yerini sınır savaşları ve düşük yoğunluklu mücadelelerebırakmıştır. Stratejik ve taktik istihbaratın kapsamı bu gelişmeleri deiçine alacak tarzda genişletilmek zorunda kalmıştır.

Evet, yaşlı dünyamız yepyeni bir değişimi yaşamaktadır.

Özellikle, uluslar arası sermayenin hareketliliği, ileri yüksek teknolo-jiler ile enformasyon teknolojilerindeki enformasyon teknolojilerindekidevrim, internetin baş döndüren yayılmacı kimliği, havacılık ve uzayalanındaki yenilikler, kıtaları ve devletleri her zamankinden daha fazlabirbirine yakınlaştırmaktadır. Küreselleşmenin olumlu etkisi,demokrasi ve liberal ekonominin sınır aşırı kimliğini hareketlendirir-ken, sivil toplum örgütleri ve uluslar arası örgütlerin giderek ivmekazanan etkin kimlikleri, topyekûn savaşın önünde ciddi engellerolarak yükselmektedir. Buna rağmen, BM Örgütü, dünyadaki açlık,

Soğuk Savaş sonrası dönemin istihbarat

anlayışında öncelikle,uzmanlaşma önemli

yere sahiptir.


sefalet, gelir dağılımındaki eşitsizlik, kitlesel göç ve işsizlik sorunlarınıçözmekte yetersiz kalmaktadır. Bununla birlikte, bu değişim devletlerindış politika stratejilerini daha tehlikeli, daha değişken ve kırılgan yapılı,daha belirsiz bir sürece doğru sürüklemektedir. Avrupa’da yaşananDoğu-Batı yakınlaşmasına rağmen, Soğuk Savaş sonrasında yaşanankriz ve çatışmalar, devletlerin ulusal güvenlik stratejilerinin ulusalgüvenlik stratejilerinin temel parametrelerini de ciddî ölçüde etkilem-eye devam etmektedir.

Nitekim, evrensel barış ve istikrarı tehdit eden ırkçı milliyetçilik, kök-ten dincilik, çevre güvenliği meseleleri, kitle imha silâhlarının yayılmasıve çatışmalarda kullanılması, uluslar arası terörizm, uluslar arası kişilik-lerin fevkalade nazik ve hassas dengeler üzerinde durduğunu açıkçaortaya koymaktadır. Bütün bu farklı parametrelerden yaklaşıldığında,yaşanan küresel değişimin sonuçları, devletlerin askerî stratejik istih-barat stratejilerini de yakından etkisi altına almaktadır. Gerçekten,endüstriyel devrimi müteakiben, ulus devletin yükselen kimliği, aktör-ler arasındaki güçler mücadelesindeki çatışma sonucunda yaşanan I.ve II. Dünya Savaşları ile Soğuk Savaş sürecindeki askerî stratejik isti-hbarat gereksinimlerini, ileri teknolojiye rağmen varlık nedenlerini dedeğişime uğratmıştır.

Savaş kavramında yaşanan bu değişim süreci ve özellikle, uluslararası konjonktürde ABD-SSCB arasındaki Süper Güç mücadelesininsona ermesi, askerî stratejik istihbarat uzmanlarına olan ihtiyaç önce-liklerinin ciddî ölçekte erozyona uğramasına neden olmuştur. Bir başkaifade ile, nükleer silâhlar ve yeni askerî buluşlar peşinde tehdit önce-liklerini analiz eden uzmanlar, uluslar arası konjonktürel değişimdenönemli ölçüde etkilenmişlerdir. Bu süreç, ekonomi ve ileri teknolojiöncelikli hedef alanlarının, askerî istihbarat stratejilerini öncelikleriniiçerisinde yer almasındaki nedensellik bağının gerekçelerinioluşturmuştur. Ancak, geleneksel savaş kavramındaki değişimerağmen, Körfez Savaşı, Bosna-Kosova Savaşları ile AfganistanSavaşlarının senaryolarına dikkat edildiğinde, bu farklılaşmanın gerek-leri de daha yakından anlaşılabilir hâle gelmektedir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, Soğuk Savaş sonrasında ortaya çıkankriz ve sıcak çatışmalar, kollektif güvenlik ekseninin ön plânaçıkmasına neden olmuştur. Klâsik savaşlar yerine, BM Güvenlik Konseyikararları dahilinde, “Barışı Koruma Harekâtı” tarzı müdahaleler, önce-likli konuma yükselmiştir. Bu farklılaşma klâsik anlamdaki ittifaklar vedevletin devletle savaş senaryolarını değiştirmiştir. Böylelikle, değişentehdide karşı askerî stratejik istihbaratın ortaya konması ve müttefiklerarasında istihbarat paylaşım usulleri, yeni metodolojilerin geliştirilme-sine neden olmuştur.

287AVRASYA DOSYASI

Güvenlikle ilgili tüm haberleşmelerde sistemli bir yol izleyen, eksik-liklerini süratle ortaya çıkarmasını bilen ve oldukça kompleks birgöreve sahip olan iyi bütünleşmiş servisler, tüm bunları gecikmedençözümlemek için yeterli gereçlere sahiptirler. Ne olursa olsun, stratejikistihbarat servisleri, çabalarının büyük bir kısmını; yabancı devletlerinstratejik hammaddeleri tedarik etme faaliyetlerine, teşkilât ve silâhlan-ma teknolojisi ile ilgili bilgi araştırmasına ve de uluslar arası gerçekeğilimleri üzerindeki niyetlerine sarf etmektedirler. İstihbarat örgütleridemokrasiye geçiş sürecinde olan ülkeleri de kapsam dâhiline almayabaşlamışlardır. Soğuk Savaş sonrası dönemde ekonomik istihbaratayönelik ihtiyaç artmıştır. Ekonomik bilginin analizinde gizli servislersanayi ya da ekonomi bakanlıkları ile ilgili bürokrasininulaşabileceğinden daha fazla dataya, dolayısıyla daha iyi analiz yapa-bilme şansına sahiptirler. Teknolojik gelişmeler, hammadde kay-naklarının durumu, yasadışı ticaret uygulamaları, ticaret blokları içigelişmeler ilgilenilmesi gereken konulardan sadece birkaçıdır.Ekonomik gücün askerî güçten daha fazla anlamlı olduğu günümüzdeekonomik istihbarata yönelik bir yeniden yapılanma kaçınılmaz görün-mektedir.

İstihbarat alanında öncelikle bir sorgulama ve kâr-zarar analizi gün-deme gelmiştir. İstihbaratın doğası gereği başarı çoğunlukla gizlikalmakta, başarısızlıklar ise kamuoyuna mal olmaktadır. Bir dengeninkurulması ise ancak resmî dokümanların açılması ve değerlendirilmesiile mümkün olabilmektedir. Ülkelerin kendi güvenliklerinin önemi oülkeyi yöneten yöneticilerin de güvenliklerinin korunmasının anatemasıdır.

Şüphesiz ikinci değişim, uluslar arası konjonktürel farklılaşma neti-cesinde, uluslar arası terörün kullandığı taarruz tatbik ve stratejileri ilekullandığı silâh ve plâtformlardaki değişime karşı, ulus devletin meşrumüdafaa hakkının, uluslar arası hukukun öngördüğü savunma kavram-larını ön plâna çıkarmasıdır. Gerçekten, Soğuk Savaş sonrasında “TekSüper Güç” olarak askerî teknolojik üstünlüğü elinde bulunduranABD’nin stratejik istihbarat ağının küresel etkinliğine rağmen, anavatansavunmasında yetersiz kalışındaki nedensellik bağının çözülememe-sidir.

Uluslar arası sistemin karmaşık yapısı, XXI. yüzyılda, dünyanın netür siyasal davranış kalıpları ile karşılaşabileceği, ne tür gelişmelerindiplomatik mevcut dengeleri değişim parametrelerine sürükleye-bileceği paradoksunu ön plâna çıkarmaktadır. Dünya olayları ve strate-jik gelişmelerin takibinde, sürpriz değişiklikler, Soğuk Savaş’ın sonaermesi gibi tahmini güç kırılmaları da beraberinde getirmekte, böyle-


likle uluslar arası ilişkilerin, zaman ve mekân boyutunda yeni süreçleritetiklemektedir. İşte, 11 Eylül 2001’de New York ve Washington kent-lerine yapılan organize terörist saldırılar, devletlerin ulusal güvenlikstratejilerinde, askerî istihbarat stratejilerinin mevcut kalıplarınınyeniden sorgulanmasını ön plâna çıkarmaktadır.

İşte, Soğuk Savaş sonrasında askerî stratejik istihbaratın yeni vizy-onu yani ileriye yönelik sezgi ve olgularının, karar mekanizmalarına isa-bet payının bilgi desteği ile donatılması, ulusal stratejik hedeflerinakademik eleştirisel rekabetin de dikkate alınmasını gerekli kılmak-tadır. Devletin, diplomasi ve savaş seçeneklerini doğru zamanlamaiçerisinde ve hatasız takibinde, askerî ve stratejik istihbaratın önemi,giderek yükselen değerler arasında yer aldığı, akademik düşünürler vestrateji uzmanlarının ortak paydasını teşkil etmektedir.79

ABD Dünya kamuoyunu dehşete düşüren 11 Eylül terörist saldırısısonrasında, askerî stratejik istihbarat ihtiyaçları ne tür bir değişimsürecine gireceği paradoksu henüz net bir çizgi kazanmamış olup,belirsizliğini muhafaza etmektedir. ABD’nin küresel bir güç olarak,Soğuk Savaş sonrasında stratejik askerî istihbarat önceliğinin uluslararası teröre karşı doğru ve tam zamanlı istihbarat konusunda odaklan-ması gerektiği vurgulanarak, geçmişte özellikle Ortadoğu bölgesinde,1993’te Dünya Ticaret Merkezi, 1998’de Kenya ve Tanzanya’daki ABDElçiliklerine ve 2000’de ABD Savaş gemisi Cole’a karşı saldırıların, 11Eylül öncesi başarısızlıklar olduğuna dikkat çekilmiştir. ABD’nin mevcut13 ayrı istihbarat örgütü linkine ve yılda 30 milyar dolarlık bütçesinerağmen içinde bulunduğu çıkmazdan sıyrılabilmesi için, diyalog kanal-larının daha işler hâle getirilmesi öne sürülmüştür. Buna göre,Pentagon’un askerî stratejik istihbarat konusunda yeterli seviyedebulunmasına rağmen, diğer ulusal istihbarat birimleri üzerinde baskınrol oynamasına müsaade edilmeyerek, iç ve dış istihbarat birimlerininmüşterek bir anlayış içerisinde, güç kaynaklarını terörle mücadelekonusunda odaklaması gerekliliği vurgulanmıştır.80

ABD, 11 Eylül sonrasında icra ettiği Afganistan harekâtı esnasında,“Ikonos” gözlem uydusuna ait tam görüntüleri satın alarak, teröristlerinözellikle 4 m. netlikle çalışan bu görüntüleri elde etmelerini önlemeyiamaç edinmiştir. AB’nin harekât esnasında bölgede 10 cm. hassasiyetesahip dört uyduyu konuşlandırdığı dikkate alındığında, askerî istih-barattaki tedbirlerin derinliği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.81 ABD

79 Bülent Aras, ‘’ De¤iflen Dünya ve ‹stihbarat Alan›nda Yeni Yönelimler’, Strateji, Cilt. 96, Say›. 1, (Ankara,1997), ss. 111- 113.

80 Richard Stubbing ve A. Melvin Goodman, “How To Fix US Intelligence?” Christian Science Monitor, 26Haziran 2002.

81 David Whitehouse, “Buys Afghan Image Rights”, BBC News, 17 Ekim 2001, Bak›n›z; http:// news.bbc.co.uk.

289AVRASYA DOSYASI

Senatosu Silâhlı Kuvvetler Alt Komisyonu Başkanı Senatör TimHutchinson, Amerikan donanmasına ait “USS COLE” güdümlü füzedestroyerinin, Yemin’in Aden Körfezinde uğradığı terörist saldırı fail-lerinin yakalanarak adalete teslimi konusunda ABD Devlet Başkanı’nıngerekli görüşmelerde bulunacağına inandığını beyan etmiştir.82 ABD’nin11 Eylül taarruzları sonrasında, terörist saldırılara karşı yürütülen askerîstratejik istihbarat alanındaki eksiklikler, uzmanlar tarafından yenidenanaliz edilerek, konvansiyonel anlamdaki askerî tehdit unsurlarıdeğerlendirilmiştir. Bu bağlamda, personel disiplin ve eğitimi baştaolmak üzere FM-34-60 Karşı İstihbarat Dokümanının HUMINTkayıtlarının revize edilmesi kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda, teröristtehditlere karşı takip olunan analitik metodolojiler gözden geçirilerek,olayların takip ve zamanlama unsurları, işbirliği matriksleri, istihbaratalış diyagramları, IMINT, SIGINT unsurları ile takviye edilmelerine dikkatedilmesi hususları üzerinde yoğunlaşılmıştır. Faaliyet alanını genişlete-bilmek için ise NGO-hükümet dışı organları ile işbirliği alanlarınıngenişletilmesi, bu çalışmalar alanındaki finansman kaynaklarınıngüçlendirilerek, erken ihbar süresinin kısaltılması ihtiyaçlarına öncelikverilmesi planlanmıştır. Bu çerçevede, medyanın önemli bir parametreolarak kullanılması, analiz unsurlarında zaman, mekan, önemli per-sonelin yaşamlarının kontrol altında tutulmasının önemivurgulanmıştır.83 uluslar arası terörün, değişim gösteren taktik ve strate-jisine çarpıcı bir örnek ise, Afganistan Savunma Bakanlığı makamlarıtarafından yapılan açıklamalarda, El-Kaide terör örgütünün, ABD Havaüstünlüğüne karşı, özellikle B-52 bombardıman uçaklarına karşı, kul-lanılmak üzere, uçaksavar füzeleri konuşlandırdığı, sözkonusu Çinyapısı silâhların Bagram Hava Üssü’ne karşı, Uygur sınır bölgesindenhareket alanına sokulmak istendiği açıklanmıştır.84

Askerî stratejik istihbarat, barış ve savaş hallerinde kesintisiz devameden ve bilgiye dayalı öngörünün karar mekanizmaları tarafından kul-lanımına olanak sağlar. Hızla küreselleşen dünyada, devletin uluslararası sistem içerisindeki otomatik süreç ve işleyişlerinde, mevcut olay-ların ötesinde geleceğe yönelik projeksiyonlar ve tasarımlara en uyguntahminler, hata payını azalttığı gibi, hipotetik kurgulardaki mantıksaldengenin de sağduyulu realist çerçevesini teşkil eder. Bu anlamda,geniş perspektifte yaklaşıldığında, devlet adamının toplumun barış veistikrar içerisinde yaşamını sürdürme misyonu, beklenmedik olaylarakarşı hazırlık derecesi ve yaratıcılığın verdiği algılama ve sezgi ölçütleri

82 “Senator Huchinson Issues Statement About Attack On HSS Cole”, FDCH Press Releases, 12 Ekim 2000. 83 Evin Stewart “Analyzing Terrorism-Conventional Approaches to Unconventional Problems”, Military

Intelligence Bulletin, Cilt. 28, (Mart, 2002).84 Scott Baldauf, “AI-Qaeda Massing For New Fight”, Christian Science Monitor, 9 A¤ustos 2002.


doğrultusunda mukabil tedbirlerin hayata geçirilmesi ile doğru orantılıbir hassas devreyi ihtiva eder. Askerî stratejik istihbarat kavramları,stratejik çevrede beklenen değişiklik ve devamlılık olgusuna paralelolarak, gelecekte meydana gelebilecek askerî operasyonlarda enönemli üstünlük unsuru olma özelliğini muhafaza etmesi beklen-melidir.

Bu anlamda, geleceğin savaşları hakkında, askerî stratejik istihbaratyarının muharebe alanının resmini görebilen yüksek kaliteye sahip, iyieğitimli personelin muharebe yeteneğini ve kabiliyetlerini belirsizlikortamının sis örtüsünü yırtarak, yetişmiş insan kaybının önlenmesinde-ki belirleyici unsuru olacaktır. Bu itibarla, yüksek kalitede insan ve ileriteknoloji ile donatılmış modern orduların, ülke savunma ve güvenliğinekatkısının, barışta caydırıcılık; savaş ve çatışma hâllerinde ise tümcephelerde kesin zaferi getiren unsur olması beklenmelidir. Bu mak-sadı teminin, modern bilgi çağının gerekleri doğrultusunda, nasılsavaşacağına karar veren ordular gerekli alt yapı ve insan gücünühazırlamak ihtiyacı içindedirler. Birliklerinin etkili manevra, ateş üstün-lüğü, yeterli lojistik donatımı, silâhlı kuvvetlerin öncelikli görevi olanbarış zamanında savaşı önleyecek inanılır caydırıcılık paydasının temi-ni, ihtilâfın önlenerek uluslar arası istikrara katkıda bulunmaktadır.Buna mukabil, ihtilâfın çatışmaya dönüşmesi hâlinde savaşınkazanılması hedeflerine ulaşabilmek, öncelikle çağın gereklerine uygunve ulusal askerî stratejik istihbaratın birinci kalitede faaliyetleri iledoğru orantılıdır.

Bu maksatla yürütülen askerî stratejik istihbarat faaliyetlerini doğruve zamanında bilgiyi, yüksek teknolojik performans ile bütünleşmesayesinde elde edilebilir. Düşmanın her kademedeki görünmezlik,aldatma, hile ve hareketliliğini içeren harekât temposu karşısında, yenihareketlere karşı, dağılma, çeviklik ve mukabil taarruzi harekât, astkademe birliklere kadar geniş bir yelpazede komuta-kontrolyeteneğinin kesintisiz işlem yapma önceliği ile mümkün olabilecektir.Hasmın, gereğinde kitle imha silâhları kullanılabileceği gerçeği dikkatealındığında, yarının askerî stratejik istihbaratı, daha farklı, bilgiye nüfuzetme ve önceliğin doğruluğu hızına doğrudan bağımlı olacaktır. Buanlamda yeni harekât kavramları içerisinde askerî stratejik istihbaratınbilgi üstünlüğü normu, taarruzu ve savunma odaklı çift karakterlişaşırtma ve aldatma metodolojilerini kapsayacaktır.

Bu bağlamda, bilgi teknolojisi, görmeyi, öncelik ve insiyatif tayinini,görevlendirme, bilgi ve hedef değerlendirmesine imkân sağlayacaktır.Stratejik askerî istihbarat, uydular, uçaklar, denizaltılar ve erken ihbarsistemleri ile her tür kaynaktan gelen istihbarat değerlendirmesinin

291AVRASYA DOSYASI

analizini en üst ve sağlıklı düzeyde, karar mevkilerine daha süratliaktararak, harekât önceliği avantajının yakalanmasını sağlayacaktır.Dost ve düşman kuvvetlerin ilgi sahasındaki müşterek harekâtyeteneği, muharebe alanında net ve kesin hâkimiyeti sağlayacaktır.Soğuk Savaş sonrasında harbin değişen kimliği ve tabiatı dikkatealındığında, askerî stratejik istihbarat, bilgi üstünlüğü, uluslar arasıterörizm, organize suçlar ve uyuşturucu kaçakçılığı, barışı korumaharekâtları ve etnik ayaklanmalara karşı; inceleme, önceden keşif veyeni operatif kavramların hayata geçirilmesi ihtiyacını ön plâna çıkara-caktır.

Bu anlamdaki askerî stratejik istihbaratın, kara, deniz, denizaltı,hava ve uzay sahasını kapsayan, “Tam Kapsamlı Hâkimiyet” prensibidoğrultusunda harekât ve idaresinin, aynı zamanda çok boyutlu erkenuyarı/keşif/istihbarat sistemleri ile takviye edilmesini, bir başka ifadeile hasmın bütün kuvvetlerine karşı “bilgi üstünlüğü” prensibine göreinşa edilecektir. Bu önemli ayrıcalık, hedef tam ve kesin temasısağlamaktan öte, düşman mevzilerine baskı, dost kuvvetlere iseşiddetli muharebede hareket esnekliği temin edecektir. Bu doğrultudaaskerî stratejik istihbarat alanında geliştirilecek aktif ve pasif tedbirler,düşman taarruzlarına karşı dağılma, önleme, ikaz önceliği tertiplenmeve savunma imkânı tanırken, hedefin yerini belirleme, mukabil entegretaarruz ile hava ve füze müşterek kuvvetlerinin imha edilerek, havasahasının kesin kontrolü avantajını sağlayacaktır.

Askerî stratejik istihbarat kavramları, bu anlamda EnformasyonSavaşı’nın tüm tedbirlerini devreye sokarak, hasmın kuvvetlerini etkisizve işlemez hale getirecek “Siber Harbi” ve “Virüs Harbi” kavramlarınınkullanılmasını sağlayacaktır. Bu tedbirleri devreye koyabildiği ölçüde,askerî stratejik istihbarat, hasmın tüm uçak, denizaltı, savaş gemisi,radar, tank ve toplarının elektronik donatımlarını işlemez hâle getir-erek, “Kör-Sağır-Dilsiz” konuma sürüklenmesi ve neticede hedeflerinin“Açık ve Korunmasız” pozisyona sürüklenmesine neden olacaktır.

Görüldüğü üzere, kapsam ve boyutları itibarı ile ileri teknoloji veuluslar arası sistemde meydana gelebilecek sürpriz gelişmeler dikkatealındığında, misyon ve vizyonunun daha geniş bir perspektifle ekono-miden ulaştırmaya, sağlıktan eğitim ve kültüre kadar uzanan bir eksenarz edeceği varsayılmaktadır. Ancak, son cümle olarak söylenebilecekodur ki, XXI. yüzyılda askerî stratejik istihbarat çok daha büyük zorluk-larla karşılaşacaktır ve özgün olarak yetenekli insan gücü ve örgütlen-me içerisinde ulusal planlarını sağlıklı temellere oturtabilen devletler,XXI. yüzyılın lider devletleri arasında yer almaya hak kazanabilecek-lerdir.


SONUÇ

Askerî stratejik istihbarat, yüksek teknoloji ve elektronik alanındayaşanan enformasyon devriminden şiddetli bir şekilde etkilenmektedir.Bu durum, yüksek teknolojiye sahip ileri ülkelerin kalkınmakta olanülkeler arasındaki uçurumu gün geçtikçe derinleştirmektedir. Buanlamda, modern teknolojiyi kullanmayan aktörler, kısaca ASİMETRİKSAVAŞ olarak da tanımlanan yeni kavramlar ile komuta kontrolalanındaki zafiyetlerini giderebilmek yolunda yoğun bir çaba içerisinegirmiş bulunmaktadırlar. Bu bağlamda meseleye, konumuz açısındanyaklaşıldığında ortaya çıkan en önemli sonuç, devletlerin sahip olduk-ları tüm uçak, tank, top, savaş gemisi, denizaltı, uydu, füze ve füzesavar sistemlerinde kendi ulusal yazılımlarını askerî stratejik istihbaratve elektronik harp taktiklerine uygun olarak, geliştiremedikleri sürece,tek yanlı bağımlılık giderek artacaktır. Bu kırılma noktası, özelliklegeleceğin savaşlarında beklenmedik kaos ve yenilgi ortamı ile komutakatının aniden çökertilmesi sorununu ön plâna çıkarabilecektir. Birbaşka ifade ile, virüs savaşı ile hasmın elindeki silâhlardaki elektronikdevreler, uyku durumundan aktif hale getirilmek sureti ile tüm ordununişlemez ve hâle gelmesi, bir başka ifade ile silâh atmadan kör, sağır vedilsiz hâle gelmesine yol açılacaktır. Bu bağlamda, günümüzde elek-tronik sistem ve yazılımların en basit nakil araçları, oyuncaklar ve oto-mobillerde dahi kullanıldığı gerçeği dikkate alındığında, meseleninönemi daha da ön plâna çıkacaktır. Ayrıca, elektronik sistemleri kul-lanmayan savunma sanayi ürünü ve silâh sistemi yok denecek kadarazdır ve ulusal sistemler ile üretilmesi, hedefe isabetin çarpan kat-sayısıdır.

Bu noktadan hareketle, uçakları bilgisayar sistemleri uçurmakta,füzeleri hedeflerine bilgisayarlar yönlendirebilmekte, atış kontrol radar-ları ve cruise sınıfı seyir füzeleri uçuş bilgilerini bilgisayar ortamındanistifade ile tespit etmekte bir başka ifade ile, düşmana ait teşhis,tanıma ve tüm hedeflendirme işlemleri bilgisayar yazılımları tarafındanorganize edilmektedir.

Örneğin, Falkland Savaşıesnasında, Arjantin havakuvvetleri, İngiliz denizkuvvetlerine ait Sheffield veAtlantic Conveyor savaş gemi-lerini Fransız yapımı SuperEttendrad uçakları, yine aynıülkenin Exocat-uçanbalıksınıfı füzeleri ile vurmuştur.

Askerî stratejik istihbarat,yüksek teknoloji ve

elektronik alanında yaşananenformasyon devriminden

şiddetli bir şekilde etkilenmektedir.

293AVRASYA DOSYASI

İngiltere Başbakanı Martgaret Thatcher devreye girerek, Fransa DevletBaşkanı Mitterand’dan Exocat füzelerinin kaynak kod yazılımları vefrekans bantlarını talep etmiştir. Füzelere ait data transferleri,İngiltere’nin Paris Askerî Ataşesi Hava Tuğgeneral John Parkertarafından Fransız savunma bakanlığı yetkililerine iletilmiştir. Ancak,bilgi paketi Exocetlerin homing radar frekanslarına ilâveten aynı zaman-da Ronald, uçaksavar, Mirage ve Ettendrad uçaklarını da kapsamınaalan geniş bir spektrum arz etmiştir.Bu noktada Arjantin envanterinde-ki toplam beş füzeden iki adedi hedefe isabet kaydetmiştir. Diğer füze-ler ise, hedefe isabet edemeyerek, suya düşmüştür. Son isabet ise,kıyıdan atılan Exocet bataryası ile sağlanmıştır. Fransa’dan siparişedilen ilâve dokuz füzenin alınması veya Peru’nun sipariş ettiği füzeleriülkesine transfere gayret eden Arjantin Askerî Ataşesi Albay CarlosPonti ise, çabalarında başarısız kalmaktan kurtulamamıştır. Bu suretle,Falkland Savaşı’nı kaybetme riski ile karşı karşıya kalan İngiltere, askerîistihbaratın modern vizyonu ile sonucu arzu ettiği askerî ve siyasal orta-ma çekebilmeyi başarmıştır. Konu hakkındaki görüşlerini belirtenFransa Savunma Bakanlığı danışmanlarından François Heisbourg,Arjantin’in envanterinde 20 füze daha bulunması veya uçak gemi-lerinden birini vurmayı başarması hâlinde, savaşı kazanan tarafolmasının mümkün olabileceği tezini ileri sürmüştür.85

Savaşın sonunda tarafların kayıplarına göz atıldığında, İngiltere’ninsekiz muharebe gemisi batırılmış, 11 muharebe gemisi hasarauğratılmış, 35 uçak düşürülmüştür. Arjantin cephesinde ise, 4muharebe gemisi batırılmış, 5 muharebe gemisi ağır hasara uğratılmış,68 uçak düşürülmüştür.86

Sadece bu küçük örnek, askerî stratejik istihbaratın ne denli önem-li ve anlaşılması güç uluslar arası ve karmaşık bir yapıya sahip olduğugerçeğini, doktrinal alt yapının ötesindeki sonuçları açısından okuyu-cunun muhakeme gücüne katkı açısından verilmiştir. Sanırım, gelecek-te, askerî stratejik istihbarata yeterince önem veren aktörler, dahagüvenli ve barıştan daha emin olarak kendi kamuoylarına karşı yüküm-lüklerini zamanında ve yerinde ifa etmenin haklı gururunu yaşayacak-lardır. Buna mukabil, gaflet uykusunda olanlar ise çok ağır kayıplarlakarşılaşmaktan kurtulamayacaklardır. Bu noktadan hareketle, gelecek-teki parametrelerde aşağıda belirtilen hususlara dikkat etmenin önem-li olduğu düşünülmektedir:

85 Time, 9 Eylül 1996, www.aselsan.com.tr/DERGI/ocak97/tercüme.86 Mesut Hakk› CAfiIN, “Uluslararas› Politika Stratejilerinde Hava Gücünün Rolü’’, Jeopolitik, Say›. 1, (K›fl,

2002), s. 59.


• Teknolojik ve siyasal gelişmeler dikkatle irdelendiğinde, XXI.yüzyılın muharebe alanındaki en önemli kuvvet faktörlerininbaşında muharebe istihbaratı geleceği değerlendirmektedir. Buçerçevede, C4I-Komuta-Kontrol-Bilgisayar-İstihbarat çevrimlerinin,muharebenin her an içerisinde ortaya koyduğu değişim boyut-larının, komuta katına aktarılması ve verilen emirlerin muharebealanı birliklerine ulaştırılması temel esas olacaktır.87

• Muharebe istihbarat faaliyeti “süreklilik” esasına dayandığı gibi,EW esasları, HUMINT-SIGINT-ELINT kombinasyonunun, bilgisayardestekli olarak, minimum hata ile tüm muharebe alanının“resminin” görüntülenmesi esasına dayanacaktır. Bu noktadageleceğin harbini “Enformasyon ve İstihbarat bilgi harbi” olaraktanımlayabilmek mümkün olabilecektir.88

• Medyanın bir başka önemli kaynak olarak yer alacağı söz konusutaktik muharebe istihbaratında, hareket yeteneğinin yanı sıra,“Düşük Yoğunlukta Savaş” gibi, farklı muharebe türlerine adapteolabilecek esneklik kabiliyetinin de önem arz ettiği düşünülmek-tedir.

• Yeni doktrinal sistemler içerisinde ileri teknoloji ürünü, stratejikplatformların önemli ölçülerde kullanılacağı, XXI. yüzyılda baskıntaarruza imkan tanıyan “STEALTH” teknolojisine karşı, mukabilteşhis/tanımlama yeteneğine sahip radarların geliştirilebileceği vebu projeler içerisinde, lazer teknolojisi ile mikro dalga teknoloji-lerinin kilit rol oynayacağı varsayılmaktadır.89

87 John F.STEWART: “Intelligence Strategy For the 21’st Century”, Military Review, ss. 75-81.88 Richard RICCARDELLI: “The Information and Intelligence Revolution”, Military Review, ss. 82-87.89 “Army Intelligence Melds New Doctrine, Technologies”, SIGNAL, International Journal, ss. 39-42, (Aral›k,

1995); Frank Gaffney; “Reforms Deform U.S. Intelligence”, Defense News, Cilt. 2, s. 19, Nisan 14, 1996;Nancy Buchanan, “Mobile Communications: Mil Spec or High Tech?”, (Kas›m, 1995).

Documents

SOĞUK SAVAŞ SONRASINDA ASKERÎ STRATEJİK İSTİHBARATIN …21yyte.org/assets/uploads/files/254 - 294 Mesut Hakki.pdf · Uluslar arası sistemin ele alınması ve analizinde tartışılması