Prof. Dr. Sirel KARAKAŞ Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü

Türk Zeka Vakfı Kurucu ÜyesiPsikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Yönetim Kurulu Başkanı

Sorularımız, Sorunlarımız Zekayı Tam Olarak Anlamak Adına

Zeka

Bölümü

Tanımı Oran

%

140 ve üstü Deha

2.20

130-139 Çok üstün zeka

120-129 Üstün zeka 6.7

110-119 İleri zeka/parlak normal zeka 16.1

90-109 Normal zeka 50.0

80-89 Donuk normal zeka/tutuk zeka 16.1

70-79 Sınır zeka/düşük zeka 6.7

50-69 Hafif derecede zeka geriliği /

eğitilebilir geri zekalılık

2.231-49 Orta derecede zeka geriliği /

öğretilebilir geri zekalılık

20-30 Ağır derecede zeka geriliği

<20 Çok ağır derecede zeka geriliği

ÜLKEMİZ ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİNİ ÖZEL YASA VE YÖNETMELİKLERLE ELE ALMAYA KARAR VERMİŞ BULUNMAKTADIR.

Ünlülerin IQ’larıMarilyn Vos Savant: 228James Woods: 180 Quentin Tarantino: 160Sharon Stone: 156Jimmy Carter: 156Angelina Jolie: 136Arnold Schwarzenegger: 135Jodie Foster: 132Hillary Clinton: 140Madonna: 140Nicole Kidman: 132

Tahmin edilen IQ’lar

(Cox, Terman, Goodenough, Gordon)

Galileo Galilei: 187

Rene Descartes: 180

Immanuel Kant: 175

Charles Darwin: 165

Wolfgang Amedeus Mozart: 165

Albert Einstein: 160

Nicolaus Copernicus: 160

Rembrabdt: 155

BU ÖNEMLİ GİRİŞİMİN UZUN DÖNEMDE BAŞARILI OLMASI İÇİN,

AŞAĞIDAKİ SORU VE SORUNLAR ÜZERİNDE DİKKATLE DURULMALIDIR.

Zekayı bilmek için sağduyu yeterli midir?

Soru: Zekayı hiçbir bilim adamı açıklamamış mıdır?

Cevap: Tabii ki açıklamıştır. Bkz aşağıdaki tablo……

GELİŞTİREN HİPOTETİK KURULTU VE KAVRAMLAR WEHSLER ZEKA TESTİNİN DAYANDIĞI KURAM

Psikometrik Modeller

1. C. Spearman (1863-1945) Zekanın 2-Faktör Kuramı: Genel yetenek, özel

yetenekler (1927)

WISC-IV: çeşitli yetenekler temelinde ölçülen

genel yetenek

2. E. Thorndike (1874-1949) Soyut, sosyal ve mekanik yetenek kümeleri

(1909)

3. L.L. Thurstone (1887-

1955)

Birinci l Zihinsel Yetenekler: Sözel malzemeyi

anlama, sözel akıcılık, sayısal yetenek,

görselleştirme, bellek, algısal hız, irdeleme

(1938)

4. J.P. Guilford (1897-1987) Girdi/içerik, işlem/ üründen oluşan 120 farklı

özellik

5. P.E. Vernon (1905-1987) Genel yetenek, sözel-eğitimsel yetenek, pratik-

mekansal yetenek, özel yetenekler

6. R.B. Cattell (1905-1998)

J.L. Horn (1928-2006)

Kristalize zeka ve akıcı zeka (1978)

7. J. B. Carroll (1916-2003) Zekanın 3-Tabakalı Hiyerarşik Kuramı: Genel

tabaka, 8 kapsamlı tabaka, çok sayıda özel dar

tabaka (1997)

8. Cattell-Horn- Carol /

CHC Modeli

10 geniş tabaka, 70 dar tabaka (1998) WISC-V: Çalışma belleği, İşlemleme Hızı, Sözel

Anlama, Algısal Akıl Yürütme Faktörleri

Bilişsel Modeller

8. J. Piaget (1896-1980) Bilişsel Gelişim Kuramı

9. J. Renzulli (1936-) Üç Çember Kuramı

10. H.Garder (1943-) Çoklu Zeka Kuramı (7 tür zeka) (1983, 2004)

11. D. Goleman (1946-) Duygusal Zeka Kuramı

12. R.J. Sternberg (1949-) Üçbileşenli Kuram: Bilgi kazanım, performans,

meta-bileşenler (1986)

13 T. Naglieri (1985-)

J.P. Das

PASS Kuramı: Planlama, dikkat, eşzamanlı ve

izleşik işlemleme (1988)

Cevap: Sorunun cevabı için aşağıya bkz.

Soru: Üstün yetenekli çocuk nasıl belli olur? Acaba öğretmen düzeyinde yapılmakta olan ilk elemede bazı çocuklar sistem dışı kalabilmekte midir?

.

Öğretmen Seçim Ölçütleri Başvuru hakkı:

Sicil notu

Akademik Personel ve Lisanüstü Eğitimi Giriş

Sınavı (ALES)

Tercih Nedenleri:

Lisans Üstü Eğitim

Yabancı Dil

Hakemli dergilerde yayın, alanında

yayınlanmış kitap Ulusal ve Uluslar-arası proje deneyimi

Lisans bitirme notu

Kendi alanında ders alırken üstün yetenekli

çocukların eğitimi alanında ders almış olmak

Uzman veya başöğretmen unvanına sahip

olmak

Kullanılan Ölçme Araçları

Sınıf öğretmeni tarafından

doldurulan Gözlem Formu

Temel Kabiliyetler Testi (TKT 7-11)

Wechsler Çocuklar için

Geliştirilmiş Zeka Testi

Düzenlenmiş Formu (WISC-R)

Wechsler D (1991) Manual for the Wechsler IntelligenceScale for Children—Third Edition (WISC-III). San Antonio, TX: The Psychological Corporation.

Savaşır I, Şahin N (1995). Wechsler Çocuklar İçin

Zeka Ölçeği (WISC-R) El Kitabı. Ankara: Türk

Psikologlar Derneği Yayınları.

Soru: WISC-R neyi ölçüyor? WISC-V neyi ölçüyor?

Cevap: Aşağıdaki tabloyu inceleyelim.

GELİŞTİREN HİPOTETİK KURULTU VE KAVRAMLAR WEHSLER ZEKA TESTİNİN DAYANDIĞI KURAM

Psikometrik Modeller

1. C. Spearman (1863-1945) Zekanın 2-Faktör Kuramı: Genel yetenek, özel

yetenekler (1927)

WISC-R: çeşitli yetenekler temelinde ölçülen

genel yetenek

2. E. Thorndike (1874-1949) Soyut, sosyal ve mekanik yetenek kümeleri

(1909)

3. L.L. Thurstone (1887-

1955)

Birinci l Zihinsel Yetenekler: Sözel malzemeyi

anlama, sözel akıcılık, sayısal yetenek,

görselleştirme, bellek, algısal hız, irdeleme

(1938)

4. J.P. Guilford (1897-1987) Girdi/içerik, işlem/ üründen oluşan 120 farklı

özellik

5. P.E. Vernon (1905-1987) Genel yetenek, sözel-eğitimsel yetenek, pratik-

mekansal yetenek, özel yetenekler

6. R.B. Cattell (1905-1998)

J.L. Horn (1928-2006)

Kristalize zeka ve akıcı zeka (1978)

7. J. B. Carroll (1916-2003) Zekanın 3-Tabakalı Hiyerarşik Kuramı: Genel

tabaka, 8 kapsamlı tabaka, çok sayıda özel dar

tabaka (1997)

8. Cattell-Horn- Carol /

CHC Modeli

10 geniş tabaka, 70 dar tabaka (1998) WISC-IV: Çalışma belleği, İşlemleme Hızı, Sözel

Anlama, Algısal Akıl Yürütme Faktörleri

Bilişsel Modeller

8. J. Piaget (1896-1980) Bilişsel Gelişim Kuramı

9. J. Renzulli (1936-) Üç Çember Kuramı

10. H.Garder (1943-) Çoklu Zeka Kuramı (7 tür zeka) (1983, 2004)

11. D. Goleman (1946-) Duygusal Zeka Kuramı

12. R.J. Sternberg (1949-) Üçbileşenli Kuram: Bilgi kazanım, performans,

meta-bileşenler (1986)

13 T. Naglieri (1985-)

J.P. Das

PASS Kuramı: Planlama, dikkat, eşzamanlı ve

izleşik işlemleme (1988)

Soru: Birkaç on yıldır ülkemizde zekayı (üstün yeteneği) ölçmede; bunun da ötesinde, eğitim, sağlık ve adalet sistemi kapsamında birey için çok önemli kararları almada kullanılan Wechsler zeka testinin ülkemizde ne ölçtüğü tam olarak bilinmekte midir?

Cevap: Açıklama 1. Alttestlerin adlarında a belirtilen şeyleri ölçer.Açıklama 2. Bannatyne kategorilerinde belirtilenleri ölçerAçıklama 3. Kaufman faktörlerinde belirtilenleri ölçer.

WISC-R BANNATYNE

KATEGORİLERİ

KAUFMAN

FAKTÖRLERİ

Sözel Bölüm

Genel Bilgi/ S Kazanılmış Bilgi Sözel Bilgiyi Anlama

Benzerlikler/S Kavramsal Sözel Bilgiyi Anlama

Aritmetik/S Kazanılmış Bilgi Dikkat

Sözcük Dağarcığı/S Kazanılmış Bilgi

Kavramsal

Yargılama Kavramsal Sözel Bilgiyi Anlama

Sayı Dizileri Sıralama Dikkat

Performans Bölümü

Resim Tamamlama Mekansal Algısal Organizasyon

Resim Düzenleme Sıralama Algısal Organizasyon

Küplerle Desen Mekansal Algısal Organizasyon

Parça Birleştirme Mekansal Algısal Organizasyon

Şifre Sıralama Dikkat

Labirent

Soru: WISC-R çocuklarımızda başka bir şeyler ölçüyor olabilir mi?

Cevap: Öyle görünüyor.

Lojistik Regresyon Analizi Sınıflandırma Çizelgeleri. A: Dikkat (STP1-4, İT1, İT4, İT5, GİSD-B) Puanları İçin Çizelge. B: WISC-R tüm Alt Test Puanları İçin Çizelge. C: WISC-R’ın 3 Dikkat Alt Testi Puanı (Sayı Dizileri, Aritmetik, Şifre) İçin Çizelge.

A Yordanan Grup

Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma

Oranı

DEHB (n=214) 181 33 84.6

Kontrol (n=141) 24 117 83.0

Toplam 83.1

B Yordanan Grup

Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma

Oranı

DEHB (n=213) 176 37 82.6

Kontrol (n=141) 56 141 60.3

Toplam 73.7

C Yordanan Grup

Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma

Oranı

DEHB (n=213) 177 38 82.6

Kontrol (n=141) 82 60 42.3

Toplam 66.4

Karakaş, S., Erdoğan Bakar, E., Işık Taner, Y. (2013). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuolgularındaki zeka puanında dikkatin rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 28 (72), 62-82.

Soru: Önemli kararların alınmasında kullanılan

psikometrik araçlar ne gibi bir işlemden geçmiş

olmalıdır?

Cevap: Standardizasyon işleminden

Standardizayon Bir İşlemler Bütünüdür.

İçerdiği basamaklar şunlardır:

1. Çeviri: Test malzemesinin kendisi, yönergesi ve kayıt formunu içerir.

2. Uyarlama: Testin kültürle bağdaştırılmasını içerir.

3. Güvenirlik: Testin güvenirliğinin belirlenmesini içerir.

4. Geçerlik: Testin ölçmeyiamaçladığı özellilkleri ne derece ölçtüğünün belirlenmesini içerir.

5. Normalizasyon: Testin kullnılacağı kültür için norm değerlerinin hesaplanmasını içerir.

BU BASAMAKLARDAN HERHANGİ BİR TANESİ STANDARDİZASYON DEĞİLDİR.

STANDARDİZASYON, BASAMAKLARIN TÜMÜNE BİRDEN VERİLEN ADDIR.

Soru: Zeka testleri üstün yetenekli çocukları

belirlemede tek başına yeterli midir? Çağdaş

nörobilim yaklaşımının zeki olanı seçme girişimine

getirdiği destekleyici ve alternatif çözümler var

mıdır?

Cevap: Evet var.

1. Nöropsikolojik testler

2. Elektroansefalografi

3. Beyin Görüntüleme Teknikleri

NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME

Karakaş, S. (2011). BİLNOT Nöropsikolojik Test Bataryası: Stroop Testi TBAG Formu Araştırma ve Geliştirme Çalışmalarıve Kullanım Kılavuzu. Ankara: Ayrıntı Bas. Yay. Mat.

Karakaş, S., Doğutepe Dinçer, E. (2011a). BİLNOT Bataryası El Kitabı: Nöropsikolojik Testlerin Çocuklar için Araştırma veGeliştirme Çalışmaları: BİLNOT- Çocuk (Cilt I). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.

Üstün Yetenek

ELEKTROANSEFALOGRAFİSİ

Alfa frekans bantında aktivite artışı

Alfa koherensinde artış

Hemisferik koherenste artış

Sağ ve sol hemisferlerde koordinasyon artışı

Sinir lifleri arasında bağlantısallıkta yüksek işlevsellik

EEG kümelenmeleri

Nörotransmitter maddelerde seçici örüntü farklılıkları

Sinir iletimi hızında artış

Üstün Yetenek

NÖRORADYOLOJİSİFonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme

Traktrografi

Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki 12 çocuğun görsel-mekansal bilişi ölçmek

üzere tasarlanmış bir teste tepkide bulunurken faaliyet gösteren beyin alanları,

ZB 90-130 olan 16 çocuğunkiyle karşılaştırlmıştır. Fonksiyonel manyetik

rezeonan görüntülemeye yönelik analiz sonuçları:

Görsel korteks aktivasyonu açısından iki grup arasında fark olmadığı

görülmüştür.

İki grup arasında fark, görsel-mekansal algılama ile ilgili parietal lobda ortaya

çıkmıştır.

ZB 90-130 olan çocuklar söz konusu testi çözmede yüksek zihinsel

süreçlerde aktive olan frontal lobu kullanmıştır.

Üstün zekalı çocuklarda frontal lobdaki aktivasyon alanı nisbeten daha kısıtlı

olmuş; buna karşın çocuklar görsel-mekansal bilişsel doğrudan ilgili olan beyin bölgesinden (parietal lob) yararlanmışla

ZB = 90-129

ZB > 130

YUKARIDAKİLER,

ZEKAYI TAM OLARAK ANLAMAK ADINA CEVAPLANMASI

GEREKEN SORULARDAN SADECE BİRKAÇIDIR.

Prof. Dr. Sirel Karakaşwww.neurometrika-tech.comsirel.karakas@gmail.com

Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı

Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Ltd. Şti. Kurucu ve Yöneticisi

Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Başkanı

OSTİM Medikal Sanayi Kümelenmesi Derneği Kurucu Şirketi

®