35
3 SO‘Z BOSHI Ushbu o‘quv-uslubiy materiallar qurilish ta’lim yo‘nalishlarida sirtdan o‘qiyotgan talabalar uchun mo‘ljallangan va «Oliy matematika» fanini o‘rganishda ular uchun ko‘rsatma vazifasini o‘taydi. U sirtqi talabalar uchun nazorat ishlarini bajarishlariga oid asosiy tavsiyalarni va shuningdek fanning «Chiziqli algebra elementlari», «Vektorli va analitik geometriya» va «Matematik analizga kirish» bo‘limlarini o‘rganish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalarni o‘z ichiga oladi. Uslubiy ko‘rsatmada «Oliy matematika» fanidan savollar, tavsiya qilinayotgan adabiyotlar ro‘yxati va nazorat ishlari uchun yigirma besh variantdan iborat topshiriiqlar keltirilgan. Nazorat ishlarining har bir topshirig‘iga oid namunaviy misol-masalalar yechib ko‘rsatilgan. Materiallarda nazorat topshiriqlari yigirma besh variant uchun berilgan bo‘lib ular uchta qismga ajratilgan. Ushbu qo‘llanma «Matematika va tabiiy fanlar» kafedrasi tomonidan qurilish ta’lim yo‘nalashlari sirtqi talabalarini o‘quv-uslubiy ta’minlashning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. SIRTDAN O‘QIYOTGAN TALABALAR USHUN NAZORAT ISHLARINI BAJARISH BO‘YICHA UMUMIY TAVSIYALAR 1. Sirtqi talaba fanni o‘rganish jarayonida oily matematikaning turli bo‘limlaridan nazorar ishlaruini bajarishi lozim. Bu nazorat ishlari o‘qituvchi tomonidan taqriz qilinadi. Bajarilgan ishga yozilgan taqriz talabaga uning materialni o‘zlashtirganligi bo‘yicha baho berish imkonini beradi, mavjud kamchiliklarini ko‘rsatadi va keyingi ishlarini muvofiqlashtiradi va o‘qituvchining qo‘yiladigan savollarni tizimlashtirishida yordam beradi. 2. O‘rganilayotgan material bo‘yicha yetarli sondagi misol va masala yechmasdan talaba nazorat ishini bajarishga kirishmasligi lozim. 3. Har bir nazorat ishi mustaqil bajarilishi kerak. Mustaqil bajarilmagan nazorat ishi taqrizchi - o‘qituvchiga uning ishida materialni o‘zlashtirish bo‘yicha kamchiliklarni ko‘rsatishi uchun imkon bermaydi, natijada talaba kerakli bilimga ega bo‘lmasdan yakuniy nazoratni topshirish uchun tayyor bo‘lmasligi mumkin. 4. Nazorat ishi o‘z vaqtida topshirilishi lozim. Bu talabning bajarilmasligi taqrizchi - o‘qituvchiga talabaning kamchiliklarini o‘z vaqtida ko‘rsatish imkonini bermaydi va ishning taqriz qilinishi vaqtini cho‘zilishiga olib keladi. 5. Nazarat ishini bajarish va rasmiylashlashtirishda talaba quyidagi qoidalarga qat’iy amal qilishi lozim: a) nazorat ishi alohida daftarga taqrizchi - o‘qituvchining qaydlari uchun xoshiya qoldirilgan holda bajarilshi kerak; b) daftarning muqavasida quyidagilar qayd etilishi lozom: - oily matematikadan nazaorat ishi va uning tartib raqami;

SO‘Z BOSHItaqi.uz/pdf/sirtqi/oliy_matematika.pdf · 2018. 9. 28. · 1- MAVZU. CHIZIQLI ALGEBRA ELEMENTLARI 1-masala. 1. Berilgan determinantni hisoblang: a) i satr elementlari

  • Upload
    others

  • View
    31

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

  • 3

    SO‘Z BOSHI Ushbu o‘quv-uslubiy materiallar qurilish ta’lim yo‘nalishlarida sirtdan

    o‘qiyotgan talabalar uchun mo‘ljallangan va «Oliy matematika» fanini o‘rganishda ular uchun ko‘rsatma vazifasini o‘taydi. U sirtqi talabalar uchun nazorat ishlarini bajarishlariga oid asosiy tavsiyalarni va shuningdek fanning «Chiziqli algebra elementlari», «Vektorli va analitik geometriya» va «Matematik analizga kirish» bo‘limlarini o‘rganish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalarni o‘z ichiga oladi.

    Uslubiy ko‘rsatmada «Oliy matematika» fanidan savollar, tavsiya qilinayotgan adabiyotlar ro‘yxati va nazorat ishlari uchun yigirma besh variantdan iborat topshiriiqlar keltirilgan. Nazorat ishlarining har bir topshirig‘iga oid namunaviy misol-masalalar yechib ko‘rsatilgan.

    Materiallarda nazorat topshiriqlari yigirma besh variant uchun berilgan bo‘lib ular uchta qismga ajratilgan.

    Ushbu qo‘llanma «Matematika va tabiiy fanlar» kafedrasi tomonidan qurilish ta’lim yo‘nalashlari sirtqi talabalarini o‘quv-uslubiy ta’minlashning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.

    SIRTDAN O‘QIYOTGAN TALABALAR USHUN NAZORAT ISHLARINI BAJARISH BO‘YICHA

    UMUMIY TAVSIYALAR 1. Sirtqi talaba fanni o‘rganish jarayonida oily matematikaning turli

    bo‘limlaridan nazorar ishlaruini bajarishi lozim. Bu nazorat ishlari o‘qituvchi tomonidan taqriz qilinadi. Bajarilgan ishga yozilgan taqriz talabaga uning materialni o‘zlashtirganligi bo‘yicha baho berish imkonini beradi, mavjud kamchiliklarini ko‘rsatadi va keyingi ishlarini muvofiqlashtiradi va o‘qituvchining qo‘yiladigan savollarni tizimlashtirishida yordam beradi.

    2. O‘rganilayotgan material bo‘yicha yetarli sondagi misol va masala yechmasdan talaba nazorat ishini bajarishga kirishmasligi lozim.

    3. Har bir nazorat ishi mustaqil bajarilishi kerak. Mustaqil bajarilmagan nazorat ishi taqrizchi - o‘qituvchiga uning ishida materialni o‘zlashtirish bo‘yicha kamchiliklarni ko‘rsatishi uchun imkon bermaydi, natijada talaba kerakli bilimga ega bo‘lmasdan yakuniy nazoratni topshirish uchun tayyor bo‘lmasligi mumkin.

    4. Nazorat ishi o‘z vaqtida topshirilishi lozim. Bu talabning bajarilmasligi taqrizchi - o‘qituvchiga talabaning kamchiliklarini o‘z vaqtida ko‘rsatish imkonini bermaydi va ishning taqriz qilinishi vaqtini cho‘zilishiga olib keladi.

    5. Nazarat ishini bajarish va rasmiylashlashtirishda talaba quyidagi qoidalarga qat’iy amal qilishi lozim:

    a) nazorat ishi alohida daftarga taqrizchi - o‘qituvchining qaydlari uchun xoshiya qoldirilgan holda bajarilshi kerak;

    b) daftarning muqavasida quyidagilar qayd etilishi lozom: - oily matematikadan nazaorat ishi va uning tartib raqami;

  • 4

    - talabaniing familiyasi va ismi-sharifi, reyting daftarchasining nomeri; - fakultet, kurs, guruh; - ishning oily o‘quv yurtiga jo‘natilgan sanasi va talabaning manzili. v) masalalarning yechimi uning keltirilgan tartibida joylashtirilishi kerak; g) har bir masalani yechishdan oldin uning sharti zarur joylarda harfli ifodalar

    o‘zining variantiga mos qiymatlar bilan almashtirilgan holda to‘liq ko‘chirilishi kerak;

    d) masala yechimining asosiy bosqichlari qisqa va lo‘nda izohlar bilan berilishi lozim;

    e) nazorat ishining oxirida foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati berilishi kerak. 6. Talaba reyting daftarchasi nomerining oxirgi ikki raqamiga mos variantni

    bajaradi. Bunda bu ikki raqam 25 ga bo‘linadi va qoldiq talaba bajarishi kerak bo‘lgan variant nomerini bildiradi. Agar bu ikki raqam 75,50,25,00 dan iborat bo‘lsa, talaba 25- variantni bajaradi.

    7. Taqriz qilingan ishni olgandan so‘ng talaba taqrizchi tomonidan ko‘rsatilgan kamchiliklarni tuzatishi va ishni qayta taqrizga jo‘natishi lozim.

    8. Belgilangan tartibda taqrizdan o‘tgan va inobatga olingan (zachet qilingan) nazorat ishlarini topshirmagan talaba yakuniy nazoratga kiritilmaydi.

    «OLIY MATEMATIKA» KURSIDAN SAVOLLAR

    RO‘YXATI.

    Chiziqli algebra elementlari Ikkinchi va uchinchi tartibli determinantlar. Determinantning xossalari.

    n -tartibli determinantlarni hisoblash. Matritsa va uning turlari. Matritsalar ustida arifmetik amallar. Teskari

    matritsa. Matritsaning rangi. Chiziqli algebraik tenglamalar sistemasi. Chiziqli tenglamalar sistemasini yechishning Gauss usuli. n noma’lumli m ta chiziqli tenglamalar sistemasini tekshirish va yechish. Xosmas tenglamalar sistemasini yechish. Bir jinsli chiziqli tenglamalar sistemasi. Chiziqli tenglamalar sistemasini matematik paketlarda yechish.

    Vektorli algebra elementlari va analitik geometriya Vektorlar ustida chiziqli amallar. Vektorning o‘qdagi proeksyasi.

    Vektorlarning chiziqli bog‘liqligi, bazis. Dekart koordinatalar sistemasida vektorlar.

    Ikki vektorning skalyar ko‘paytmasi. Ikki vektorning vektor ko‘paytmasi. Uchta vektorning aralash ko‘paytmasi.

    Tekislikdagi chiziq. Tekislikdagi to‘g‘ri chiziq tenglamalari. Tеkislikda ikki to‘g‘ri chiziqning o’zaro joylashishi. Nuqtadan to‘g‘ri chiziqgacha bo‘lgan masofa.

  • 5

    Ikkinchi tartibli chiziqlarning umumiy tenglamasi. Aylana va ellips. Giperbola. Parabola.

    Qutb koordinatalari. Qutb koordinatalar sistemasiida chiziqlar Fazoda sirt va chiziq. Tekislik tenglamalari. Fazoda ikki tekislikning o’zaro joylashishi. Nuqtadan tekislikkacha bo‘lgan masofa. Fazodagi to‘g‘ri chiziqning tenglamalari. Fazoda ikki to‘g‘ri chiziqning o’zaro joylashishi. Fazoda to‘g‘ri chiziq bilan tekislikning o’zaro joylashishi. Nuqtadan fazodagi to‘g‘ri chiziqgacha bo‘lgan masofa.

    Ikkinchi tartibli sirtlarning umumiy tenglamalari. Sfera va ellipsoidlar. Giperboloidlar. Konus sirtlar. Paraboloidlar. Silindrik sirtlar. Ikkinchi tartibli sirtlarning to’g’ri chiziqli yasovchilari.

    Matematik analizga kirish

    To‘plam. Sonli to’plamlar. Matematik mantiq elementlari. Haqiqiy sonlar. Kompleks son tushunchasi va tasviri. Kompleks sonlarning yozilish shakllari.

    Kompleks sonlar ustuda amallar Sonli ketma-ketliklar. Cheksiz katta va cheksiz kichik ketma-ketliklar. Ketma-ketlikning limiti. Yaqinlashuvchi ketma-ketliklar. e soni. Bir o‘zgaruvchining funksiyasi. Asosiy elementar funksiyalar. Teskari funksiya. Murakkab funksiya. Elementar funksiyalar sinfi. Giperbolik funksiyalar. Oshkormas va parametrik ko’rinishda berilgan funksiyalar. Funksiyaning limiti. Cheksiz kichik funksiyalar.

    Funksiya uzluksizligining ta’riflari. Uzluksiz funksiyalarning xossalari. Funksiyaning uzilish nuqtalari. Tekis uzluksizlik.

    TAVSIYA QILINAYOTGAN ADABIYOTLAR

    1. Sh.R. Xurramov. Oliy matematika. Darslik, I-jild, T., “Tafakkur”. 2018. 2. Sh.R. Xurramov. Oliy matematika. Darslik, 2-jild, T., “Tafakkur”. 2018.

    3. Sh.R. Xurramov. Oliy matematika (masalalar to‘plami, nazorat topshiriqlari). Oliy ta’lim muassasalari uchun o‘quv qo‘llanma. 1-qism. –T.: «Fan va texnologiya», 2015, 408 bet. 4. А.П.Рябушко и др. Сборник задач индивидуальных заданий по высшей математике. Ч. 2– Минск, Высшая школа, 1991. 5. О.В Зимина, А.И.Кириллов, Т.А. Сальникова, Высшая математика. М.: Физматлит, 2001. 6. П.С. Данко, А.Г.Попов, Т.Я.Кожевникова. Высая математика в упражнениях и задачах. Ч.1. –М.: 2003. 7. К.Н.Лунгу, Е.В.Макаров. Высшая математика. Руководство к решению задач. Ч.1 – М.: Физматлит, 2007.

    8. Черненко В.Д. Высшая математика в примерах и задачах. 1том. СПб. “Политехника”, 2003.

  • 6

    NAZORAT ISHINI BAJARISH BO‘YICHA USLUBIY KO‘RSATMALAR

    Uslubiy ko‘rsatmaning ushbu bandida nazorat ishlarining namunaviy

    masalalari yechib ko‘rsatilgan. Masalalarning yechimi talaba nazorat ishini bajarishi jarayonida o‘rganishi kerak bo‘lgan mavzular bo‘yicha keltirilgan. Masalalarning yechimi talaba o‘zining variantini bajarishida faodalanilishi mumkin bo‘lgan formula va tushunchalarni o‘z ichiga olgan. Ta’kidlash joizki, bu formula va nazariy tushunchalar faqat amaliy mashg‘ulotlarda va nazorat ishlarini bajarilishida qo‘llanilishi mumkin. Ular yakuniy nazoratni topshirish uchun yetarli emas.

    1- MAVZU. CHIZIQLI ALGEBRA ELEMENTLARI

    1-masala. 1. Berilgan determinantni hisoblang: a) i satr elementlari bo‘yicha

    yoyib; b) j ustun elementlari bo‘yicha yoyib; c) j ustundagi bittadan boshqa elementlarni nolga aylantirib va shu ustun elementlari bo‘yicha yoyib.

    .2,2,

    3212110332120214

    ji

    Yechish. a) Determinantni 2i satr elementlari bo‘yicha yoyamiz. 24242323222221212424232322222121 AaMaMaMaAaAaAaAa .

    322113024

    1321110021

    2

    212103214

    3312103014

    2

    )020023(2 )940020(2)18800412(

    .361830186)640620(3

    b)Determinantni 2j ustun elementlari bo‘yicha yoyamiz:

    42423232222212124242323222221212 AaMaMaMaAaAaAaAa

    113322024

    10322113024

    1322113322

    1

    )18800412()18461846(

    .3618180)41200188(

  • 7

    c) Determinantni 2j ustundagi bittadan boshqa elementlarni nolga aylantirib va shu ustun elementlari bo‘yicha yoyib hisoblaymiz.

    Buning uchun: – 1-satr elementlarini 2- satrning mos elementlariga qo‘shamiz; – 1-satr elementlarini )1( ga ko‘paytirib 4-satrning mos elementlariga qo‘shamiz; – determinantni 2-ustun elementlari bo‘yicha yoyamiz

    .306113342

    306113342

    )1(1

    3006110334020214

    21

    Uchinchi tartibli determinantda 2 ustunning 2 satri elementidan boshqa elementlarini nolga aylantiramiz. Bunda 32a element nolga teng bo‘lgani uchun faqat 12a elementni nolga aylantiramiz. Buning uchun 1-satrga )4( ga ko‘paytirilgan 2-satrni qo‘shamiz, hosil bo‘lgan determinantni 2 ustun elementlari bo‘yicha yoyamiz va kelib chiqqan ikkinchi tartibli determinantni hisoblaymiz:

    .3636110

    )1(13061131010

    22

    2-masala. BA, matritsalar va , sonlari berilgan. BA , AB , 1A matritsalarni toping.

    ,121642414

    A ,

    211052110

    B ,4 4 .

    Yechish. a) BA matritsani topish uchun A matritsa elementlarini ga, B matritsa elementlarini ga ko‘paytiramiz va hosil qilingan A va B matritsalarning mos elementlarini qo‘shamiz:

    211052110

    4121642414

    )4(BA

    8440208440

    4842416816416

  • 8

    12402436020816

    844844024201688416)4(4016

    .

    b) AB martitsani matritsalarni ko‘paytirish qoidasi asosida topamiz:

    211052110

    121642414

    AB

    .183

    14162432

    201110114012026202680804454420

    c) A matritsa determinantini hisoblaymiz:

    0562481616616121642414

    ||

    A .

    ijA algebraik to‘ldiruvchilarni topamiz:

    ,81264

    11

    A ,81162

    12 A ,8

    2142

    13

    A

    ,71241

    21

    A ,01144

    22

    A ,72114

    23 A

    ,106441

    31

    A ,326244

    32

    A .184214

    33 A

    Bundan

    .

    289

    81

    71

    28160

    71

    285

    81

    71

    187832081078

    561

    ||1

    332313

    322212

    3121111

    AAAAAAAAA

    AA

    3-masala. Tenglamalar sistemalarini birgalikda bo‘lish-bo‘lmasligini Kroniker-Kapelli teoremasi bilan tekshiring. Birgalikda bo‘lgan sistemani Kramer formulalari orqali, matritsalar va Gauss usullari bilan yeching.

    .443,105

    ,332

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

  • 9

    Yechish. Sistemaning kengaytirilgan matritsasi ustida elementar almashtirishlar bajaramiz:

    )(33)( CrAr

    Demak, sistema Kroniker-Kapelli teoremasiga ko‘ra aniq sistema. 1) Sistemani Kramer formulalari bilan yechamiz.

    Sistemaning determinantini va yordamchi determinantlarni hisoblaymiz:

    ;51143151312

    ;511441510313

    1

    x

    ;1021431101332

    2

    x ;51443

    1051312

    3

    x

    Tenglamaning yechimini Kramer formulalari bilan topamiz:

    ;151511

    1

    xx ;2

    511022

    2

    xx

    .151513

    3

    xx

    2) Sistemani matritsalar usuli bilan yechamiz. Sistema uchun .51

    ~ 3

    2

    41433312

    10151

    C

    414310151

    3312

    ~

    ~

    34419017511010151

    ~ 11:

    3441901117

    11510

    10151

    ~

    ~ 19

    1151:

    11001117

    11510

    10151

    .

    1151

    115100

    1117

    11510

    10151

    ~

  • 10

    Sistema determinantining algebraik to‘ldiruvchilarini topamiz:

    11415

    11

    A ; 41311

    12

    A ; 194351

    13

    A ;

    ;111431

    21 A ;71332

    22 A ;54312

    23 A

    ;141531

    31 A ;5

    1132

    32 A .11

    5112

    33 A

    U holda

    .11519574

    14111

    5111

    A

    Tenglamaning yechimini BAX 1 formula bilan topamiz:

    .121

    51102

    51

    511

    445057207012561103

    511

    410

    3

    11519574

    14111

    5111

    BAX

    Demak, 11 x , 22 x , 13 x .

    3) Sistemani Gauss usuli bilan yechamiz. Gauss usulining 1-bosqichi yuqorida sistemani tekshirishda uning

    kengaytirilgan matritsasida bajarildi va quyidagi ko‘rinish hosil qilindi: Gauss usulining 2-bosqichini bajaramiz:

    10)1(5

    ,1117)1(

    115

    ,1

    1

    ,1117

    115

    ,105

    21

    2

    3

    3

    32

    321

    xx

    x

    x

    x

    xx

    xxx

    .1,2,1

    1125,2,1

    3

    2

    1

    21

    2

    3

    xxx

    xxx

    11001117

    11510

    10151

    .

  • 11

    000731

    36160.

    2

    1880731

    36160 ~ A

    5

    3

    313731115

    ~

    4-masala. Bir jinsli tenglamalar sistemasini yeching.

    .033,073,05

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    Yechish a) Sistema matritsasi ustida elementar almashtirishlar bajaramiz:

    .,3,2)( nrnAr Demak, sistema cheksiz ko’p yechimga ega. Ularni topamiz:

    .73

    ,5073,05

    321

    321

    321

    321

    xxx

    xxxxxxxxx

    ,163115

    ,4371

    33

    31 xx

    xx

    .3671

    53

    3

    32 xx

    xx

    ,4

    311

    xxx

    4

    9 322

    xxx

    .

    Erkin noma’lumni kx 43 ( k ixtiyoriy son) deb, sistemaning umumiy

    yechimini topamiz: .4,9, 321 kxkxkx

    2- MAVZU. VEKTORLI ALGEBRA ELEMENTLARI

    VA ANALITIK GEOMETRIYA

    5-masala. ABC uchburchak uchlarining koordinatalari berilgan: a) C uchdan tushirilgan balandlik tenglamasini tuzing va uning uzunligini toping; b) B uchdan o‘tkazilgan mediana tenglamasini tuzing va uchburchak medianalarining kesishish nuqtalarini toping; c) A burchakning radian qiymatini hisoblang va uning bissektrisasi tenglamasini tuzing. ),20( A ),10;5(B ).1;4(C Yechish. a) AB tomon tenglamasini berilgan ikki nuqtadan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq tenglamasi formulasidan topamiz:

    ,102

    10505

    yx 010512 yx ).(AB

    Bundan

    ,25

    12 xy .

    512

    1 k

  • 12

    CM balandlik AB tomonga perpendikular bo‘lib, C nuqtadan o‘tadi (1-shakl). Shu sababli uning tenglamasi

    ),4(1 xky ),4(111

    xk

    y ),4(1251 xy

    08125 yx ).(CM

    CM balandlik uzunligi C nuqtadan AB to‘g‘ri chiziqqacha bo‘lgan masofaga teng.

    Demak,

    .)..(1363

    512|1015412|||

    22buСM

    b) AC tomon o‘rtasi );( yxN nuqtada bo‘lsin. U holda kesmaning o‘rtasi koordinatalarini topish formulasiga ko‘ra:

    ,22

    40 x 21

    212 y yoki .

    21;2

    N

    BN mediana tenglamasini tuzamiz:

    ,10

    21

    10525

    yx 0523 yx ).(BN

    Uchburchak medianalarining xossasiga ko‘ra medianalarning kesishish

    nuqtasi );( yxK da 212

    ||||

    KNBK bo‘ladi.

    U holda

    ;31

    21225

    x 3

    2121210

    y

    yoki .3;31

    K

    c) AC tomon tenglamasini tuzamiz:

    ,212

    040

    yx 0843 yx ).(AC

    AB va AC tomonlar orasida burchak A bo‘lsin. Uni ikki to‘g‘ri chiziq

    orasidagi burchak formulasidan foydalanib hisoblaymiz:

    6516

    )4(3512)4(5312cos

    2222

    yoki .3134,06516arccos

    A burchak bissektrisasi CB tomon bilan );( yxL nuqtada kesishsin (1-shakl).

    A

    1-shakl.

    K

    x

    y

    C

    L

    B

    N

    .

    .

    .

    .

    .

    . 5 4 2

    10

  • 13

    Uchburchak bissektrisasining xossasiga ko‘ra

    .||||

    ||||

    ABAC

    LBCL

    5)21()04(|| 22 AC va 13)210()05(|| 22 AB ekanidan

    135

    ||||

    LBCL .

    U holda

    ,23

    1351

    )5(1354

    x

    27

    1351

    101351

    y yoki .

    27;

    23

    L

    Ikki nuqtadan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq tenglamasidan topamiz:

    227

    2

    023

    0

    yx

    yoki 06311 yx ).(AL

    6-masala. 1. Har bir );( yxM nuqtasidan berilgan );( 11 yxA va );( 22 yxB nuqtalargacha bo‘lgan masofalar nisbati a ga teng bo‘lgan chiziq tenglamasini tuzing.

    ),2;3( A )6;4(B , .53

    a

    Yechish. Ikki nuqta orasidagi masofa formulasidan topamiuz:

    ,)2()3(|| 22 yxAM .)6()4(|| 22 yxBM

    Misolning shartiga ko‘ra

    aBMAM

    |||| yoki .

    53

    )6()4()2()3(

    22

    22

    yxyx

    Bu tenglikda almashtirishlar bajaramiz: ),3612168(9)4496(25 2222 yyxxyyxx

    ,46810897293251002515025 2222 yyxxyyxx ,143208167816 22 yyxx

    ,143138

    3916 22

    yyxx

    ,2

    131639

    16143

    213

    2132

    1639

    16392

    2222

    22

    yyxx

  • 14

    .16

    65152

    131639

    222

    yx

    Bu tenglama markazi

    213;

    1639 nuqtada joylashgan va radiusi

    166515 ga

    teng bo‘lgan aylanani aniqlaydi.

    2. Har bir );( yxM nuqtasidan berilgan );( 11 yxA nuqtagacha va bx to‘g‘ri chiziqqacha bo‘lgan masofalar nisbati m ga teng bo‘lgan chiziq tenglamasini tuzing.

    ),0;6(A 23x , .2m

    Yechish. Ikki nuqta orasidagi masofa va nuqtadan to‘g‘ri chiziqqacha bo‘lgan masofa formulalari bilan topamiz:

    ,)0()6(|| 22 yxAM .23|| xBM

    Misolning shartiga ko‘ra

    mBMAM

    |||| yoki .2

    23

    )6( 22

    x

    yx

    Bundan

    .234)6(

    222

    xyx

    Bu tenglikda almashtirishlarni bajaramiz:

    ,49343612 222

    xxyxx

    ,91243612 222 xxyxx ,273 22 yx

    .1279

    22

    yx

    Bu tenglama fokuslari Ox o‘qida joylashgan va yarim o‘qlari 33,3 ba ga teng bo‘lgan giperbolani aniqlaydi.

    7-masala. ABCD piramidaning uchlari berilgan: a) AB qirra tenglamasini tuzing; b) ABC yoq tenglamasini tuzing; c) D uchdan ABC yoqqa tushirilgan balandlik tenglamasini tuzing va uning uzunligini toping; d) C uchdan o‘tuvchi AB qirraga parallel to‘g‘ri chiziq tenglamasini tuzing; e) D uchdan o‘tuvchi AB qirraga perpendikular tekislik tenglamasini tuzing; f) AD qirra bilan ABC yoq orasidagi burchak sinusini toping; g) ABC va ABD yoqlar orasidagi burchak kosinusini toping.

    ),7;1;2(A ),6;3;3(B ),9;3;2( C ).5;2;1(D

  • 15

    Yechish. a) AB qirra tenglamasini berilgan ikki nuqtadan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq tenglamasidan foydalanib tuzamiz:

    767

    131

    232

    zyx yoki

    17

    21

    12

    zyx ).(AB

    b) ABC yoq tenglamasini berilgan uchta nuqtadan o‘tuvchi tekislik tenglamasi bilan tuzamiz:

    .0240121712

    zyx

    Bundan 0152 zy ).(ABC

    c) D uchdan tushirilgan DE balandlik ABC yoqqa perpendikular bo‘ladi. Shu sababli DE to‘g‘ri chiziqning yo‘naltiruvchi vektori };;{ rqps sifatida ABC yoqning normal vektori }2;1;0{1 n

    ni olish mumkin. U holda to‘g‘ri chiziqning kanonik tenglamasi formulasiga ko‘ra

    25

    12

    01

    zyx ).(DE

    Nuqtadan tekislikkacha bo‘lgan masofa formulasidan topamiz:

    222 210|15522110|||

    DE yoki .)..(5

    53|| buDE

    d) C uchdan o‘tuvchi CF to‘g‘ri chiziq AB qirraga parallel bo‘gani sababli CF to‘g‘ri chiziq va AB qirraning yo‘naltiruvchi vektori }1;2;1{21 ss

    bo‘ladi. U holda

    19

    23

    12

    zyx ).(CF

    e) D uchdan o‘tuvchi tekislik AB qirraga perpendikular bo‘lgani uchun AB to‘g‘ri chiziqning yo‘naltiruvchi vektori }1;2;1{1 s

    ni izlanayotgan tekislikning normal vektori };;{2 CBAn

    deb olish mumkin. Tekislik tenglamasini berilgan nuqtadan o‘tuvchi va berilgan vektorga perpendikular tekislik tenglamasi bilan topamiz:

    0)5()1()2(2)1(1 zyx yoki .02 zyx

    f) AD qirra tenglamasini tuzamiz:

    27

    11

    12

    zyx ).(AD

  • 16

    AD qirra bilan ABC yoq orasidagi burchak sinusini to‘g‘ri chiziq bilan tekislik orasidagi burchak formulasidan topamiz:

    54,065

    3)2(1)1(210

    )2(211)1(0sin222222

    g) ABD yoq tenglamasini tuzamiz:

    0211121712

    zyx

    yoki 06 zyx ).(ABD

    ABC va ABD yoqlar orasidagi burchak kosinusini ikki tekislik orasidagi burchak formulasidan foydalanib topamiz:

    77,035

    3)1()1(1210

    )1(2)1(110cos222222

    .

    8-masala. Sirt turini aniqlang va shaklini chizing.

    a) ;1829 22 zyx b) .1234 22 yx Yechish. a) Sirt tenglamasini kanonik shaklga keltiramiz:

    ,1829 22 yzx ),9(29 22 yzx ).9(2

    92

    22

    yzx

    Bu tenglama elliptik paraboloidni aniqlaydi (2-sahkl).

    b) Berilgan tenglamada .0z Bunda berilgan sirt yasovchilari Oz o‘qqa parallel silindrik sirtdan iborat bo‘ladi.

    3-shakl.

    3

    z

    x

    O y

    2-shakl.

    9

    z

    y

    32

    2

    x

  • 17

    1234 22 yx tenglamadan topamiz:

    143

    22

    yx .

    Bu tenglama giperbola tenglamasi bo‘ladi. Demak, berilgan tenglama giperbolik silindrni aniqlaydi (3-shakl).

    3- MAVZU. MATEMATIK ANALIZGA KIRISH 9-masala. Sonli ketma-ketliklarning limitini toping.

    a) ;)2)(1( 232 nnnnxn b) .))34(...951(!)!1(2)!2(

    nnnnxn

    Yechish. a)

    ))2)(1(lim(lim 232 nnnnxn

    nn

    )2)(1(

    22lim232

    2355

    nnnnnnnn

    n

    )2)(1(22lim

    232

    23

    nnnnnn

    n

    .)00)(01(0

    00221111

    212lim

    33

    3

    nnnn

    nnn

    b)

    nnn

    nnnnn

    nnxn

    2341!

    )22)(1(!))34(951(!

    )!1(2)!2(

    .)12(

    )4)(1(

    nnnn

    Bundan

    .21

    02)01)(01(

    12

    4111lim

    )12()4)(1(limlim

    n

    nnnn

    nnxnnnn

    10-masala. Limitlarni toping:

    a) ;13

    2lim 3442

    xxxxx

    x b) ;

    12530lim 3

    2

    5

    xxx

    x c) ;

    231lim

    38

    xx

    x

    d) ;coscos3lim 30 xx

    xtgxx

    e) )).12ln()32)(ln(2(lim

    xxxx

    Yechish.

    a) .113

    121

    113

    121

    132

    4

    32

    44

    234

    34

    42

    xx

    xx

    xxx

    xxx

    xxxxx

  • 18

    U holda

    132lim 34

    42

    xxxxx

    x.

    31

    003001

    113

    121

    113

    121lim

    4

    32

    xx

    xxx

    b) .7511

    2556lim

    )255)(5()6)(5(lim

    12530lim 25253

    2

    5

    xxx

    xxxxx

    xxx

    xxx

    c)

    3142

    )42)(2()31)(31(lim

    231lim

    33 2

    33 23838 xxx

    xxxxx

    xx

    xx

    .233

    4)2(2)2(31

    42lim31

    42)8()8(lim

    233 2

    8

    33 2

    8

    x

    xxx

    xxxx

    xx

    d) xxx

    xxxxx

    xxxx 2020 sincos3cos

    3sinlim)cos1(cos3cos

    3sinlim

    3113

    sinlim

    33sinlim

    31sin

    33sin3

    limcos3cos

    1lim 2

    0

    0

    22

    2

    00

    xxx

    x

    xx

    xx

    xx

    xxx

    x

    xx.

    e)

    12

    32ln)2(lim))12ln()32)(ln(2(limxxxxxx

    xx

    )2(12

    4

    4122

    1241lnlim

    1232lnlim

    xxx

    x

    x

    x xxx

    .21284limlnlim 12

    84

    xxe

    x

    xx

    x

    11-masala. Funksiyani uzluksizlikka tekshiring va grafigini chizing.

    .1,4

    ,12,)1(,2,3

    )(3

    2

    xxxxxx

    xf

    Yechish. Funksiya );( x da aniqlangan. ),2;( )1;2( , );1( oraliqlarda funksiya uzluksiz. ,2x 1x nuqtalarda funksiya analitik berilishni o‘zgartiradi. Shu sababli, bu nuqtalarda funksiya uzilishga ega bo‘lishi mumkin. 4-shakl.

    y

    x

    .

    1

    4

    3

    1 O

    2

  • 19

    2x nuqtada: ,1)3(lim)02(02

    xfx

    ,1)1(lim)02( 202

    xfx

    .132)2( f Bundan ).2()02()02( fff Demak, 2x nuqtada funksiya uzluksiz.

    1x nuqtada: ,4)1(lim)01( 1

    2

    01Axf

    x

    .3)4(lim)01( 2

    3

    01Axf

    x

    Demak, 1x sakrash nuqtasi va bu nuqtada funksiya birinchi tur uzilishga ega. Funksiyaning sakrashi 1|43|12 AA (4-shakl).

    12-masala. Funksiyani berilgan nuqtalarda uzluksizlikka tekshiring

    .3,4;5)( 2143

    xxxf x Yechish. 41 x nuqtada:

    ,05lim)04( 43

    04

    x

    xf .5lim)04( 4

    3

    04

    x

    xf

    Demak, 41 x nuqtada funksiya ikkinchi tur uzilishga ega. 32 x nuqtada:

    1255lim)03( 43

    03

    x

    xf , ,1255lim)03( 4

    3

    03

    x

    xf

    .1255)3( 433

    f Demak, 32 x nuqtada funksiya uzluksiz.

    NAZORAT ISHINI BAJARISH UCHUN TOPSHIRIQLAR

    1-masala. 1. Berilgan determinantni hisoblang: a) i satr elementlari bo‘yicha

    yoyib; b) j ustun elementlari bo‘yicha yoyib; c) j ustundagi bittadan boshqa elementlarni nolga aylantirib va shu ustun elementlari bo‘yicha yoyib.

    1.1. .2,1,

    1234214334124321

    ji 1.2. .2,3,

    0232013232213211

    ji

    1.3. .4,3,

    0443121111233022

    ji 1.4. .2,2,

    2114331110221106

    ji

  • 20

    1.5. .1,3,

    2104312111233011

    ji 1.6. .4,2,

    1111021412112405

    ji

    1.8. .4,1,

    2023173540233281

    ji 1.9. .4,2,

    3413120323241432

    ji

    1.10. .3,4,

    3431221031241140

    ji 1.11. .2,4,

    12384511032847120

    ji

    1.12. .4,3,

    4923641220231735

    ji 1.13. .2,1,

    2114214332205114

    ji

    1.14. .3,2,

    2321101221430212

    ji 1.15. .1,3,

    3321015432112023

    ji

    1.16. .3,1,

    5214111142143213

    ji 1.17. .2,3,

    1231312216050213

    ji

    1.18. 4,2,

    4215122101422353

    ji 1.19. 2,1,

    4310320105345023

    ji

  • 21

    1.20. .3,2,

    45036242147541026

    ji 1.21. .3,4,

    1213412260321421

    ji

    1.22. 1,4,

    1532460152630211

    ji . 1.23. 3,3,

    6024312009363102

    ji .

    1.24. .4,4,

    3102421311324021

    ji 1.25. .2,3,

    4405121311210214

    ji

    1.25. .3,2,

    1105214034121234

    ji

    2-masala. BA, matritsalar va , sonlari berilgan. BA , AB , 1A matritsalarni toping.

    2.1. ,501423245

    A ,

    221173545

    B ,1 4 .

    2.2. ,574153013

    A ,

    203581201

    B ,3 5 .

    2.3. ,014507485

    A ,312121551

    B ,5 1 .

    2.4. ,014507485

    A ,312121551

    B ,3 1 .

  • 22

    2.5. ,353421121

    A ,

    321135157

    B ,1 3 .

    2.6. ,121201213

    A ,

    173112210

    B ,1 .1

    2.7. ,122013376

    A ,

    734214502

    B ,1 3 .

    2.8. ,221413432

    A ,

    291260133

    B ,2 2 .

    2.9. ,210351243

    A ,

    214231441

    B ,5 1 .

    2.10. ,173232201

    A ,

    231713103

    B ,1 4 .

    2.11. ,230494371

    A ,

    254291256

    B ,3 2 .

    2.12. ,110231162

    A ,

    323504234

    B ,1 2 .

    2.13. ,7110111496

    A ,

    250343111

    B ,5 2 .

    2.14. ,812713301

    A ,

    465103453

    B ,5 2 .

  • 23

    2.15.

    148131215

    A , ,061217553

    B ,2 2 .

    2.16. ,434603521

    A ,

    121332111

    B ,1 2 .

    2. 17. ,243678312

    A ,121453212

    B .2,1

    2.18. ,722234013

    A ,

    722234013

    B ,2 5 .

    2.19. ,332154043

    A ,

    112620171

    B ,1 3 .

    2.20. ,105321343

    A ,

    211145022

    B ,4 5 .

    2.21. ,113342653

    A ,

    354013582

    B ,3 2 .

    2.22. ,544133012

    A ,

    202361203

    B ,2 .3

    2.23. ,172394412

    A ,

    147465400

    B ,5 1 .

    2.24. ,011351158

    A ,

    210123674

    B 1 , 2 .

  • 24

    2.25. ,101112112

    A

    321642063

    B , ,3 5 .

    3-masala. Tenglamalar sistemalarini birgalikda bo‘lish-bo‘lmasligini Kroniker-Kapelli teoremasi bilan tekshiring. Birgalikda bo‘lgan sistemani Kramer formulalari orqali, matritsalar va Gauss usullari bilan yeching.

    3.1.

    .632,723

    ,123

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.2.

    .344,42,322

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.3.

    .2324,4235,623

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.4.

    .1642,825,113

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.5.

    .532,72,13

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.6.

    .132,1234

    ,82

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.7.

    .453,43,232

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.8.

    .1223,52,2324

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.9.

    .23,701325,2752

    31

    321

    321

    xxxxxxxx

    3.10.

    .4,15638

    ,634

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.11.

    .443,754

    ,03

    321

    321

    321

    xxxxxx

    xxx 3.12.

    .343,1223,132

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.13.

    .1653,132

    ,174

    31

    321

    21

    xxxxx

    xx 3.14.

    .1542,67,175

    321

    31

    321

    xxxxxxxx

    3.15.

    .554,923,623

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.16.

    .2165,484,1132

    21

    31

    321

    xxxxxxx

  • 25

    3.17.

    .1252,363,233

    31

    21

    321

    xxxx

    xxx 3.18.

    .63,1154

    ,742

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.19.

    .234,32

    ,153

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.20.

    .1672,232,725

    31

    321

    321

    xxxxxxxx

    3.21.

    .15243,205,932

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.22.

    .573,3862

    ,104

    31

    21

    321

    xxxx

    xxx

    3.23.

    .642,325,123

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.24.

    .164,1053

    ,3432

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    3.25.

    .12432,74,3357

    321

    31

    321

    xxxxx

    xxx

    4-masala. Bir jinsli tenglamalar sistemasini yeching.

    4.1.

    .044,025,032

    321

    32

    321

    xxxxxxxx

    4.2.

    .0742,033,024

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4.3.

    .032,05112,052

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 4.

    .055,023,035

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4.5.

    .02,025,034

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 6.

    .01010,0232,045

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 7.

    .034,0323,032

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 8.

    .0582,032,024

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

  • 26

    4. 9.

    .025,02,034

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 10.

    .047,025,032

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 11.

    .0432,024,023

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 12.

    .0134,032,053

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 13.

    .0714,023,0362

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 14.

    .0232,0597,023

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 15.

    .082,053,032

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4 .16.

    .05,053,023

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 17.

    .01411,0433,0542

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 18.

    .038,023,045

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 19.

    .0332,043,025

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 20.

    .01433,0944,0455

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

    4. 21.

    .0,034,023

    321

    31

    321

    xxxxxxxx

    4. 22.

    .07,02,043

    21

    321

    321

    xxxxxxxx

    4.23.

    .034,05112,053

    321

    321

    321

    xxxxxx

    xxx 4. 24.

    .0,02,032

    321

    321

    31

    xxxxxxxx

    4. 25.

    .06102,032,034

    321

    321

    321

    xxxxxxxxx

  • 27

    5-masala. ABC uchburchak uchlarining koordinatalari berilgan: a) C uchdan tushirilgan balandlik tenglamasini tuzing va uning uzunligini toping; b) B uchdan o‘tkazilgan mediana tenglamasini tuzing va uchburchak medianalarining kesishish nuqtalarini toping; c) A burchakning radian qiymatini hisoblang va uning bissektrisasi tenglamasini tuzing.

    5.1. ),2;1(A ),8;9(B ).14;6(C 5.2. ),3;2( A ),9;3(B ).0;6(C

    5.3 ),2;1( A ),4;7(B ).10;4(C 5.4. ),1;1( A ),5;9(B ).11;6(C

    5.5. ),4;1( A ),8;4(B ).1;5( C 5.6. ),1;1(A ),7;7(B ).13;4(C

    5.7. ),2;5( A ),2;8(B ).3;7(C 5.8. ),4;2( A ),1;14(B ).1;2( C

    5.9. ),0;6(A ),4;9(B ).5;6(C 5.10. ),2;8(A ),7;4(B ).10;14(C

    5.11. ),6;1( A ),6;6(B ).3;3( C 5.12. ),1;4( A ),5;7( B ).4;8(C

    5.13. ),0;12(A ),5;0(B ).8;18(C 5.14. ),2;1( A ),3;11(B ).6;7(C

    5.15. ),4;3(A ),9;15(B ).7;1(C 5.16. ),2;1(A ),8;7(B ).14;4(C

    5.17. ),1;1(A ),7;9(B ).13;6(C 5.18. ),6;14( A ),1;26( B ).2;20(C

    5.19. ),1;2( A ),5;10(B ).11;7(C 5.20. ),3;5( A ),2;17(B ).0;1(C

    5.21. ),1;2(A ),7;6(B ).13;3(C 5.22. ),1;2( A ),4;10(B ).7;8(C

    5.23. ),1;1( A ),5;7(B ).11;4(C 5.24. ),6;2( A ),1;10( B ).3;6( C

    5.25. ),7;3( A ),5;2(B ).4;7( C

    6-masala. 1. (1-11) Har bir );( yxM nuqtasidan berilgan );( 11 yxA va );( 22 yxB nuqtalargacha bo‘lgan masofalar nisbati a ga teng bo‘lgan chiziq tenglamasini tuzing. 2. (11-25) Har bir );( yxM nuqtasidan berilgan );( 11 yxA nuqtagacha va bx to‘g‘ri chiziqqacha bo‘lgan masofalar nisbati m ga teng bo‘lgan chiziq tenglamasini tuzing.

    6.1. ),1;4(A )1;2( B , .4a 6.2. ),7;5(A )1;2(B , .4a

    6.3. ),3;3(A )1;5(B , .31

    a 6.4. ),4;2( A )5;3(B , .32

    a

    6.5. ),6;1(A )2;4( B , .2a 6.6. ),2;3( A )6;4(B , .53

    a

    6.7. ),0;6(A )3;0( B , .2a 6.8. ),0;4(A )0;0(B , .3a

    6.9. ),2;4( A )6;1(B , .2a 6.10. ),1;2(A )2;2(B , .4a

  • 28

    6.11. ),3;3(A )1;5(B , .3a 6.12. ),1;6(A 5x , .31

    m

    6.13. ),2;1(A 9x , .41m 6.14. ),0;1(A 8x , .

    51

    m

    6.15. ),5;0(A 3x , .21m 6.16. ),1;2(A 5x , .3m

    6.17. ),4;3(A 3x , .3m 6.18. ),0;2(A 25x , .

    54

    m

    6.19. ),0;2(A 58

    x , 45

    m . 6.20. ),0;1(A 4x , .21m

    6.21. ),0;4(A 2x , .21m 6.22. ),0;3(A

    29x , .

    32

    m

    6.23. ),3;1(A 6x , .21m 6.24. ),5;1(A 1x , .

    41m

    6.25. ),0;3(A )0;6(B , .21a

    7-masala. ABCD piramidaning uchlari berilgan: a) AB qirra tenglamasini tuzing; b) ABC yoq tenglamasini tuzing; c) D uchdan ABC yoqqa tushirilgan balandlik tenglamasini tuzing va uning uzunligini toping; d) C uchdan o‘tuvchi AB qirraga parallel to‘g‘ri chiziq tenglamasini tuzing; e) D uchdan o‘tuvchi AB qirraga perpendikular tekislik tenglamasini tuzing; f) AD qirra bilan ABC yoq orasidagi burchak sinusini toping; g) ABC va ABD yoqlar orasidagi burchak kosinusini toping.

    7.1. ),3;5;3(A ),4;7;8(B ),4;10;5(C ).8;7;4(D

    7.2. ),5;6;6(A ),5;9;4(B ),11;6;4(C ).3;9;6(D

    7.3. ),2;2;3(A ),2;3;5( B ),1;3;5( C ).7;3;2( D

    7.4. ),5;4;0(A ),1;2;3( B ),6;5;4(C ).2;3;3( D

    7.5. ),3;1;1( A ),8;5;6(B ),8;5;3(C ).1;4;8(D

    7.6. ),7;2;1( A ),10;2;4(B ),5;3;2( C ).7;3;5(D

    7.7. ),7;2;4(A ),0;2;1(B ),7;5;3(C ).5;3;2( D

    7.8. ),5;3;2(A ),7;3;5( B ),7;2;1(C ).0;2;5(D

    7.9. ),7;3;5(A ),5;3;2(B ),7;2;4(C ).7;2;1( D

  • 29

    7.10. ),4;1;3(A ),1;6;1(B ),6;1;1(C ).1;4;0( D

    7.11. ),2;1;3( A ),1;0;1(B ),3;7;1(C ).8;5;9(D

    7.12. ),4;5;3(A ),4;8;5(B ),2;2;1( C ).2;3;1(D

    7.13. ),3;4;2(A ),5;1;1(B ),3;9;4(C ).7;6;3(D

    7.14. ),5;5;9(A ),1;7;3(B ),8;7;5(C ).2;0;6(D

    7.15. ),6;9;2(A ),2;8;2(B ),6;8;9(C ).3;9;7(D

    7.16. ),1;5;2( A 14

    52

    3

    zyx .

    7.17. ),6;8;1(A ),2;2;5(B ),6;7;5(C ).1;8;4( D

    7.18. ),1;7;0(A ),5;1;2( B ),3;6;1(C ).8;9;3( D

    7.19. ),4;5;5(A ),4;1;1( B ),1;5;3(C ).3;8;5( D

    7.20. ),1;1;6(A ),6;6;1(B ),0;2;4(C ).6;2;1(D

    7.21. ),3;5;7(A ),4;4;9(B ),7;5;4(C ).6;9;7(D

    7.22. ),2;8;6(A ),7;4;5(B ),2;8;2(C ).7;3;7(D

    7.23. ),5;2;4(A ),1;6;0(B ),7;2;0(C ).0;4;1(D

    7.24. ),9;4;4(A ),3;10;7(B ),4;8;2(C ).9;6;9(D

    7.25. ),5;6;4(A ),4;9;6(B ),5;3;2(C ).9;5;7(D

    8-masala. Sirt turini aniqlang va shaklini chizing.

    8.1. a) 035 222 zyx ; b) 42 22 yz .

    8.2. a) ;064 22 yzx b) 1234 22 zx .

    8.3. a) ;03248 222 zyx b) 623 22 zy .

    8.4. a) ;0301056 222 zyx b) 645 22 zx .

    8.5. a) ;362 22 zyx b) 1863 22 zx .

    8.6. a) ;030532 222 zyx b) 623 2 xz .

    8.7. a) ;01246 222 zyx b) .632 22 zx

    8.8. a) ;093 22 xyz b) 1553 22 zx .

    8.9. a) ;34 22 xzy b) 44 22 zx .

  • 30

    8.10. a) 0453 22 zyx ; b) 2045 22 zx .

    8.11. a) 0724129 222 zyx ; b) 1234 22 yx .

    8.12. a) 0915910 222 zyx ; b) zzy 22 2 .

    8.13. a) 018236 222 xyz ; b) 2054 22 zy .

    8.14. a) ;02793 222 zyx b) .104 22 zx

    8.15. a) ;024 22 yzx b) 32 xy .

    8.16. a) ;362 22 xzy b) .42 xz

    8.17. a) ;0243124 222 zyx b) 303 22 zx .

    8.18. a) ;0542 222 zyx b) .3557 22 zx

    8.19. a) ;042627 222 zyx b) 44 22 zx .

    8.20. a) 03694 222 zyx ; b) 1232 2 xy .

    8.21. a) 020544 222 zyx ; b) 3649 22 yx .

    8.22. a) 030655 222 zyx ; b) 34 22 yz .

    8.23. a) 024234 222 zyx ; b) yyx 222 .

    8.24. a) ;03228 222 zyx b) zzx 12632 22 .

    8.25. a) 010522 222 zyx ; b) 12 22 zxx .

    9-masala. Sonli ketma-ketliklarning limitini toping.

    9.1. a) ;652 nnnxn b) .)!4()!3()!2(

    n

    nnxn

    9.3. a) ;6262 22 nnnnxn b) .22)12(531

    2

    nn

    nxn

    9.4. a) nnxn 28533 ; b) ).321(12 nn

    xn

    9.5. a) ;23 44 nnxn b) .52642 n

    nnxn

    9.6. a) ;)1( nnnxn b) .632

    3613

    65

    n

    nn

    nx

  • 31

    9.7. a) )285(3 3 nnnxn ; b) .321

    3 6 nnnxn

    9.8. a) ;33 3 nnxn b) .5)32(27452

    nnnxn

    9.9. a) );23( nnnxn b) .!)!1(!

    nnnxn

    9.10. a) );34(2 nnnxn b) .)1(1

    321

    211

    nnxn

    9.11. a) ;3 32 nnnxn b) .3232

    11

    nnnn

    nx

    9.12. a) ;)3)(2( nnnxn b) .)13)(23(1

    741

    411

    nnxn

    9.13. a) ;32)2( 2 nnnnxn b) .)52)(12(1

    931

    711

    nnxn

    9.14. a) ;)3)(2( nnnnnxn b) .18321

    2

    n

    nxn

    9.15. a) ;)5(8 25 nnnnxn b) .

    21

    21

    211

    31

    31

    311

    2

    2

    n

    n

    nx

    9.16. a) );35( 3 33 32 nnnxn b) .22)12(4321

    2nnnxn

    9.17. a) ;)2()2( 3 23 2 nnxn b) .)35(127223 2

    n

    nnxn

    9.18. a) ;1242 nnnxn b) .)12(5313 23 3

    n

    nnxn

    9.19. a) ;12 22 nnnnxn b) .)12)(12(1

    531

    311

    nnxn

    9.20. a) ;32 44 nnxn b) .)1(!3)!13()!13(

    nn

    nnxn

    9.21. a) ;4 22 nnnxn b) .32)13(852

    313

    nnnxn

  • 32

    9.22. a) ;13 224 nnnxn b) .1)23(741

    24

    nn

    nxn

    9.23. a) );)1(( 33 23 nnnnxn b) .1)32(753

    2

    nn

    nxn

    9.24. a) );12(8 3 23 33 nnnxn b) .2525

    1 nn

    nn

    nx

    9.25. a) ;832 3 3nnxn b) .1025

    1000133

    10029

    107

    n

    nn

    nx

    10-masala. Limitlarni toping:

    10.1. .35324563lim 2

    2

    5

    xxxx

    x .

    1122lim

    2

    2

    0

    xx

    x

    .5

    coscoslim 22

    0 xxx

    x

    .3212lim

    12

    x

    x xx

    10.2. .5423lim 2

    3

    1

    xxxx

    x .

    423143lim

    2

    1

    xxxx

    x

    .4

    5cos1lim 20 xx

    x

    .95lim

    4x

    x xx

    10.3. .181142lim 2

    3

    2

    xxxx

    x .

    8314lim

    32

    xx

    x

    .5sin3

    4lim0 x

    xtgx

    .3532lim

    2x

    x xx

    10.4. 1223lim 4

    24

    1

    xxxx

    x. .

    273lim33

    x

    xxx

    .3

    2sin2lim 20 xxxtg

    x

    .75lim

    32

    x

    x xx

    10.5. .483274lim 2

    2

    2

    xxxx

    x .

    5162lim

    4

    xx

    x

    .sin

    4cos1lim0 xx

    xx

    .1525lim

    x

    x xx

    10.6. .12

    4133lim 22

    4

    xxxx

    x .

    2134lim

    5

    xx

    x

  • 33

    .3cos1coscoslim

    3

    0 xxx

    x

    .3lim

    32

    2

    2

    x

    x xx

    10.7. .22

    54lim 2324

    1

    xxxxx

    x .

    3223lim

    7

    xx

    x

    .4cos18cos1lim

    0 xx

    x

    .

    4313lim

    14

    x

    x xx

    10.8. .23

    168lim 2324

    1

    xxxxx

    x .

    2529lim

    38 xx

    x

    .cos1lim2

    0 tgxxx

    x

    .

    2325lim

    3

    x

    x xx

    10.9. .103

    43lim 223

    2

    xxxx

    x .

    9102372lim

    29

    xxxx

    x

    .1sin

    1lim0

    tgxxx .

    1414lim

    3x

    x xx

    10.10. .124

    123lim 233

    1

    xxxxx

    x .

    134353lim

    21

    xxxx

    x

    .2cos1

    1sin1lim2

    0 xx

    x

    .

    2321lim

    x

    x xx

    10.11. .125315112lim 2

    2

    3

    xxxx

    x .

    626lim

    2

    2

    xxxx

    x

    .2

    )1(lim1

    xtgxx

    .285lim

    4

    x

    x xx

    10.12. .434023lim 2

    2

    4

    xxxx

    x .

    410212lim

    2

    3 xxxx

    x

    .2

    sin1lim2

    xx

    x

    .

    1412lim

    12

    x

    x xx

    10.13. 35192

    145lim 22

    7

    xxxx

    x. .

    64204lim

    34

    xx

    x

    .4

    2sin1lim4

    xx

    x .)54(lim 1

    3

    1

    2

    x

    x

    xx

  • 34

    10.14. .1

    2lim 32

    1

    xxx

    x .

    547173lim

    25

    xxxx

    x

    .3

    2lim0 xtg

    xarctgx

    .)34(lim 11

    2

    x

    x

    xx

    10.15. .372673lim

    2

    2

    3

    xxxx

    x .

    1111lim

    330 xxxx

    x

    .arcsin

    3sinsinlim0 x

    xxx

    ].ln)2)[ln(32(lim xxxx

    10.16. .1092

    8lim 23

    2

    xxx

    x .

    743548lim

    21

    xxxx

    x

    .3

    sin2sinlim 222

    0 xxx

    x

    .)32(lim 23

    2

    x

    x

    xx

    10.17. 1

    2lim 223

    1

    xxxxx

    x. .

    2912823lim

    2

    2 xxxx

    x

    .2cos1lim2

    0 arctgxxx

    x

    )].32ln()31)[ln(12(lim xxx

    x

    10.18. 103

    4lim 22

    2

    xxx

    x. .

    22312lim

    4

    xx

    x

    .1

    sincoslim4

    tgxxx

    x

    .21lim

    13

    x

    x xx

    10.19. .122036112lim 2

    2

    6

    xxxx

    x .

    158612lim

    25

    xxxx

    x

    .arcsincos1lim

    2

    0 xxx

    x

    .

    131lim

    12

    x

    x xx

    10.20. .27

    6lim 32

    3

    xxx

    x .

    2795lim

    38 xx

    x

    .2/sin1lim 2

    2xx

    x

    .

    534lim

    6x

    x xx

    10.21 .132347lim 2

    2

    1

    xxxx

    x .

    657132lim

    26

    xxxx

    x

    .24lim

    0 xarctgxtgx

    x

    .113lim

    11

    1

    x

    x xx

  • 35

    10.22. .1

    154lim 224

    1

    xxx

    x .

    42lim

    4

    16 xx

    x

    .cos1

    lim 222

    xx

    x

    .)32(lim 13

    1

    x

    x

    xx

    10.23. .352

    27lim 23

    3

    xxx

    x .

    548143lim

    2

    1 xxxx

    x

    .1

    sincoslim4

    ctgxxx

    x

    .)53(lim 42

    2

    2

    x

    x

    xx

    10.24. .3423lim 2

    3

    1

    xxxx

    x .

    211132lim

    2

    2 xxxx

    x

    .sin3sin

    2sinlim0 xx

    xx

    )].12ln()12)[ln(13(lim

    xxxx

    10.25. .1

    1lim 244

    1

    xxxx

    x .

    410932lim

    2

    3 xxxx

    x

    .2sin

    coscoslim5

    0 xxxx

    x

    .)94(lim 2

    5

    2

    xx

    xx

    11-masala. Funksiyani uzluksizlikka tekshiring va grafigini chizing.

    11.1.

    .2,2,20,0,0,1

    )(xxxxx

    xf 11.2.

    .3,7,30,1,0,3

    )(xxxxxx

    xf

    11.3.

    .1,3,11,2,1,4

    )( 2

    xxxx

    xxxf 11.4.

    .2,2,20,0,0,

    )(

    2

    xxxxx

    xf

    11.5.

    .3,1,31,,1),1(2

    )( 2

    xxxx

    xxxf 11.6.

    .1,1,10,,0,

    )( 3

    xxxxxx

    xf

    11.7.

    .1,1,12,1,2,

    )(2 xx

    xxxx

    xf 11.8.

    .,1,0,cos,0,1

    )(

    xxxxx

    xf

    11.9.

    .2,2,20,4,0,3

    )( 2

    xxxxxx

    xf 11.10.

    .,3,0,sin,0,1

    )(

    xxxxx

    xf

  • 36

    11.11.

    .2,2,20,)1(

    ,0,)( 2

    xxxx

    xxxf 11.12.

    .3,3,31,2,1,1

    )(

    2

    xxxxxx

    xf

    11.13.

    .3,5,31,1,1,

    )(

    3

    xxxx

    xxxf 11.14.

    .,2

    ,2

    ,0

    ,2

    ,cos

    )(

    xx

    x

    xx

    xf

    11.15.

    .1,3

    ,11,1,1,2

    )( 2

    xxxx

    xxxf 11.16.

    .3,1,30,)1(,0,

    )( 23

    xxxxxx

    xf

    11.17.

    .3,1,31,,1),1(2

    )(2

    2

    xxxx

    xxxf 11.18.

    .1,1,10,,0,

    )( 2

    xxxxxx

    xf

    11.19.

    .1,1,12,1,2,

    )(2 xx

    xxxx

    xf 11.20.

    .,1,0,sin,0,1

    )(

    xxxxx

    xf

    11.21.

    .2,2,20,4,0,13

    )( 2

    xxxxxx

    xf 11.22.

    .,4,0,cos,0,1

    )(

    xxxxx

    xf

    11.23.

    .1,4,11,2,1,21

    )( 2

    xxxx

    xxxf 11.24.

    .2,2,20,0,0,3

    )(2 xxxx

    xxx

    xf

    11.25.

    .3,82

    ,31,1,1,

    )(

    2

    xxxx

    xxxf

    12-masala. Funksiyani berilgan nuqtalarda uzluksizlikka tekshiring

    12.1. .2,3;25)( 21

    xx

    xxxf 12.2. .5,4;2)( 214

    1

    xxxf x

  • 37

    12.3. .5,3;5

    4)( 21 xx

    xxxf 12.4. .2,1;3)( 212

    2

    xxxf x

    12.5. .2,1;1

    2)( 212 xx

    xxxf 12.6. .4,2;7)( 213

    4

    xxxf x

    12.7. .2,1;4)( 211 xxxf xx

    12.8. .3,2;4

    3)( 212 xx

    xxxf

    12.9. .4,3;5)( 2131

    xxxf x 12.10. .3,2;6)( 2131

    xxxf x

    12.11. .3,2;25)( 21

    xx

    xxxf 12.12. .2,3;8)( 212

    4

    xxxf x

    12.13. .1,2;8

    )( 213 xx

    xxxf 12.14. .3,4;5)( 214

    3

    xxxf x

    12.15. .5,3;5

    3)( 21 xx

    xxxf 12.16. .2,1;6)( 211

    2

    xxxf x

    12.17. .2,1;4

    2)( 212 xx

    xxxf 12.18. .5,2;5)( 213

    4

    xxxf x

    12.19. .2,1;4)( 211 xxxf xx

    12.20. .3,2;4

    3)( 212 xx

    xxxf

    12.21. .4,3;4)( 2141

    xxxf x 12.22. .3,5;5)( 2151

    xxxf x

    12.23. .3,1;15)( 212

    xx

    xxxf 12.24. .2,4;7)( 212

    4

    xxxf x

    12.25. .2,3;21)( 21

    2

    xxxxxf