SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT - nongnghiep.vn mo dun 02 - San xuat... · Mô đun này trang bị cho người học những kiến thức và kỹ năng về sản xuất

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT

MĐ:02

NGHỀ: SẢN XUẤT KINH DOANH CÂY GIỐNG LÂM NGHIỆP

Trình độ: Sơ cấp nghề

1

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN

Giáo trình được biên soạn phục vụ mục đích đào tạo nghề cho nông dân nên các thông tin trong giáo trình có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo

Mọi đục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

MÃ TÀI LIỆU: MĐ 02

2

LỜI GIỚI THIỆU Trong những năm gần đây, hoạt động sản xuất cây giống lâm nghiệp đã giúp

cho nhiều bà con nông dân miền núi xóa được đói, giảm được nghèo. Tuy nhiên việc sản xuất cây giống của bà con còn nhỏ, sử dụng giống không rõ xuất xứ, không đăng ký sản xuất kinh doanh, thiết kế vườn ươm chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất, sản xuất chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, các kỹ thuật nhân giống tiến tiến chưa được áp dụng dẫn đến chât lượng, năng xuất cây giống thấp. Từ nhu cầu thực tiễn trên, việc biên soạn Giáo trình hướng dẫn bà con sản xuất kinh doanh cây giống lâm nghiệp là hết sức cần thiết.

Được sự hỗ trợ của Vụ Tổ chức Cán bộ - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông lâm Phú Thọ đã tiến hành biên soạn Giáo trình “Sản xuất kinh doanh cây giống lâm nghiệp” phục vụ cho các khoá đào tạo nghề trình độ sơ cấp và dạy nghề dưới 3 tháng, trước hết là các khoá đào tạo phục vụ cho Đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020.

Giáo trình mô đun “Sản xuất cây giống bằng hạt” là giáo trình mô đun thứ hai trong sáu giáo trình mô đun của nghề Sản xuất kinh doanh cây giống lâm nghiệp. Giáo trình có 04 bài, mỗi bài học được chia làm 04 phần, cụ thể là: mục tiêu bài học, nội dung bài học, câu hỏi và bài tập thực hành, ghi nhớ. Các bài dạy được biên soạn một cách ngắn gọn, kết cấu hợp lý giữa lý thuyết và thực hành nhằm cung cấp những kiến thức, kỹ năng về sản xuất cây giống bằng hạt cho người học.

Giáo trình được biên soạn bởi một nhóm các giáo viên có kiến thức, kinh nghiệm về lĩnh vực sản xuất cây giống lâm nghiệp và nhận được rất nhiều ý kiến đóng góp của các nhà chuyên môn đến từ ba miền của đất nước.Trong quá trình biên soạn nhóm tác giả tiến hành biên soạn nội dung các bài học theo trình tự các bước thực hiện công việc của nghề và lồng ghép các kiến thức cần thiết theo logíc hành nghề.

Trong quá trình biên soạn chúng tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các cán bộ khuyến nông của các tỉnh Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ.

Mặc dù đã hết sức cố gắng, nhưng do những nguyên nhân chủ quan và khách quan nên việc biên soạn còn nhiều thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp, bạn đọc để Giáo trình được hoàn thiện hơn

Tham gia biên soạn

1. Kỹ sư: Nguyễn Hồng Quang ( chủ biên ) 2. Kỹ sư: Lê Thị Tình 3.Kỹ sư: Phạm Hữu Hân

3

MỤC LỤC

ĐỀ MỤC TRANG

LỜI GIỚI THIỆU ......................................................................................................... 2 MỤC LỤC .................................................................................................................... 3 GIỚI THIỆU MÔ ĐUN: .............................................................................................. 4 BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ SẢN XUẤT .......................................................... 4 CÂY GIỐNG BẰNG HẠT .......................................................................................... 4

Mục tiêu:............................................................................... ……………………..4 A. Nội dung ............................................................................................................ 4 B. Câu hỏi và bài tập thực hành ............................................................................. 6 C. Ghi nhớ .............................................................................................................. 6

BÀI 2: CHUẨN BỊ ĐẤT GIEO ƯƠM ........................................................................ 7 Mục tiêu:................................................................................................................. 7 A. Nội dung: ........................................................................................................... 7 B. Câu hỏi và bài tập thực hành ........................................................................... 16 C. Ghi nhớ ............................................................................................................ 16

BÀI 3: XỬ LÝ HẠT GIỐNG VÀ GIEO ƯƠM ....................................................... 18 Mục tiêu:............................................................................................................... 18 A. Nội dung .......................................................................................................... 18 B. Câu hỏi và bài tập thực hành ........................................................................... 32 C. Ghi nhớ ............................................................................................................ 32

BÀI 4: CHĂM SÓC VÀ PHÒNG TRỪ SÂU BỆNH HẠI ....................................... 33 CÂY CON Ở VƯỜN ƯƠM ....................................................................................... 33

Mục tiêu:............................................................................................................... 33 A. Nội dung: ......................................................................................................... 33 B. Câu hỏi và bài tập thực hành ........................................................................... 43 C. Ghi nhớ ............................................................................................................ 43

HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN ................................................................... 45 I. Vị trí, tính chất của mô đun .............................................................................. 45 II. Mục tiêu của mô đun: ...................................................................................... 45 III. Nội dung của mô đun ..................................................................................... 45 IV. Hướng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành .................................................. 46 V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập: .............................................................. 49 VI. Tài liệu tham khảo .......................................................................................... 51

4

MÔ ĐUN: SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT Mã mô đun: MĐ 02

GIỚI THIỆU MÔ ĐUN: Mô đun này trang bị cho người học những kiến thức và kỹ năng về sản xuất cây giống bằng hạt Quá trình giảng dạy mô đun này chủ yếu tiến hành tại vườn ươm của cơ sở đào tạo, nên bố trí trùng với thời điểm nhân giống các loại cây lâm nghiệp bằng hạt như bạch đàn, keo. Việc đánh giá kết quả học tập của học viên thông qua quá trình thực hiện các bài thực hành sản xuất cây giống bằng hạt và đánh giá sản phẩm thực hành.

BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT Mã bài: M2-01

Mục tiêu: Mục tiêu: Học xong bài học này học viên khả năng:

- Trình được khái niệm, ưu nhược điểm và một số chú ý trong sản xuất cây giống bằng hat A. Nội dung 1. Khái niệm về sản xuất cây giống bằng hạt

Hiện nay, có rất nhiều khái niệm khác nhau về sản xuất cây giống bằng hạt nhưng chúng ta có thể hiểu khái niệm về sản xuất cây con bằng hạt như sau:

Sản xuất cây giống bằng hạt là quá trình sử dụng hạt giống để sản xuất ra cây giống .

Sản xuất cây giống bằng hạt là phương pháp nhân giống hữu tính, có thể áp dụng cho hầu hết các loài cây, trước khi sử dụng các phương pháp nhân giống vô tính như: chiết, ghép, giâm hom 2. Ưu nhược điểm của sản xuất cây giống bằng hạt 2.1. Ưu điểm : - Kỹ thuật đơn giản, dễ làm

5

- Cây có bộ rễ phát triển mạnh, tuổi thọ thường cao hơn các phương pháp nhân giống khác - Cây nhân giống từ hạt sinh trưởng khỏe, tính chống chịu với ngoại cảnh cao - Hệ số nhân giống cao - Chí phí sản xuất thấp hơn so với các phương pháp khác 2.2. Nhược điểm

Bên cạnh những ưu điểm thì việc sản xuất cây giống bằng hạt cũng có những nhược điểm, cụ thể như : - Nhiều biến dị: Cây mẹ tốt nhưng cây con có thể xấu; những cây con nhân giống từ một cây mẹ nhưng lại rất khác nhau, sản lượng và chất lượng không giống nhau. - Cây nhân giống từ hạt sinh trưởng chậm

Những nhược điểm trên đây đã làm giá thành sản xuất cây giống bị đội lên cao. Vì vậy ngày nay, người ta chủ yếu sử dụng các phương nhân giống vô tính để sản xuất cây giống, hạn chế việc sử dụng phương pháp nhân giống bằng hạt. 3. Một số chú ý khi nhân giống cây bằng hạt 3.1. Kiểm tra sức nảy mầm trước khi gieo

Phương pháp thực hiện: Tùy từng loại hạt giống khác nhau mà chúng ta có thể lấy từ vài chục hạt đến hàng trăm hạt từ các vị trí khác nhau đại diện cho lô hạt để gieo thử. Nếu tỉ lệ nảy mầm dưới 50% thì cần có các biện pháp xử lý để nâng cao tỷ lệ nảy mầm của lô hạt.

Do biết tỉ lệ nảy mầm có thể điều chỉnh lượng hạt cần gieo. Ví dụ Nếu tỷ lệ nảy mầm của hạt đạt 90% trở lên thì để lấy một cây giống ta chỉ cần gieo 1- 2 hạt. Nếu tỷ lệ nảy mầm đạt từ 60 - 70% phải gieo tới 3 - 4 hạt để lấy một cây. 3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự nảy mầm của hạt

Đã có hạt tốt rồi, khi gieo, hạt có thể mọc được hay không lại còn tùy một số điều kiện - Đủ ôxy: Đất gieo hạt phải tơi, xốp, thoáng khí, khi gieo hạt không lấp hạt quá sâu - Đủ nước (độ ẩm 60 - 70%): - Đủ nhiệt: Mỗi loại hạt có một nhiệt độ thích hợp cho chúng nảy mầm khác nhau - Không có sâu bệnh phá hại hạt.

6

Ở miền Nam, gần như quanh năm, lúc nào nhiệt độ cũng ở trong giới hạn 250C – 350C; nhiệt độ này thuận lợi cho hạt nảy mầm nên có ít sâu bệnh. Vì vâỵ chỉ cần có 2 điều kiện là đủ ôxy và đủ ẩm là hạt có thể nảy mầm tốt.

Hai điều kiện này lại thường mâu thuẫn với nhau: ẩm quá thì thiếu ôxy và nhiều ôxy quá thì lại hay thiếu độ ẩm. Giải quyết mâu thuẫn này bằng cách gieo hạt ở đất có nhiều mùn, nhiều cát, đặt hạt ở độ sâu thích hợp, không quá nông, hoặc quá sâu, thường độ sâu không quá 3 - 4 lần đường kính của hạt, tưới nhẹ để có độ ẩm, phủ rác bồi lên trên mặt đất khi gieo xong nhưng chú ý gạt bỏ bớt rác bổi khi hạt bắt đầu mọc đề phòng thiếu ánh sáng, mầm cây sẽ mọc vống. B. Câu hỏi và bài tập thực hành Câu 1. Từ những ưu điểm và nhược điểm của phương pháp sản xuất cây giống bằng hạt anh chị hãy cho biết, chúng ta nên sử dụng phương pháp sản xuất này khi nào? C. Ghi nhớ + Ưu điểm của sản xuất cây giống bằng hạt - Đơn giản, nhanh chóng, dễ vận chuyển, dễ bảo quản do đó ít tốn kém về cây giống. - Cây non từ hạt khỏe, có bộ rễ ăn sâu, cành lá phát triển mạnh, sống lâu. + Nhược điểm của sản xuất cây giống bằng hạt - Nhiều biến dị, cây mẹ tốt nhưng cây con có thể xấu; những cây con nhân từ một cây mẹ rất khác nhau, sản lượng và chất lượng không đồng đều. - Cây nhân giống từ hạt sinh trưởng chậm, .

7

BÀI 2: CHUẨN BỊ ĐẤT GIEO ƯƠM Mã bài: M2-02

Mục tiêu:

Học xong bài học này học viên khả năng: - Làm được luống đất đủ tiêu chuẩn gieo hạt sản xuất cây giống Lâm nghiệp - Đóng được bầu đất đủ tiêu chuẩn gieo hạt sản xuất cây giống Lâm nghiệp A. Nội dung: 1. Tạo luống gieo ươm. 1.1. Làm đất

Trước khi gieo hạt từ 1 –2 tháng, cần tiến hành cày bừa kỹ, loại bỏ cỏ dại . Trước khi gieo hạt từ 10 – 15 ngày cần xử lý tiêu diệt nấm và sâu bệnh có trong đất. Thuốc để xử lý đất có thể dùng PCNP (Pentachorontri ben zen) với liều lượng 5 – 6 gam/m2 hoặc có thể dùng 75% PCNP + 25% Xerezan Chú ý: + Nếu đất chua thì cần bón thêm vôi bột để khử chua đất. Tùy thuộc vào độ chua của đất mà ta xác định lượng vôi bón cho thích hợp. Thông thường người ta bón từ khoảng 500 kg/ha. + Nếu đất có nhiều giun chúng ta có thể dùng nước vôi hoặc nước khô sở (khô sở là phần chã còn lại đóng thành bánh sau khi ép hết dầu). Dùng khô sở chúng ta phải đốt cho cháy nóng rồi cho vào ngâm sau đó mới đưa ra sử dụng. Nước vôi hoặc nước khô sở được tưới đều lên bề mặt đất giun sẽ chui lên, ta dùng que thu gom chúng lại và đưa đi nơi khác. + Trong khi làm đất chúng ta phải loại sạch cỏ dại, đặc biệt là cỏ gấu, cỏ tranh bằng cách nhặt kỹ, thu gom lại, phơi khô rồi đem đốt. 1.2. Tạo luống gieo ươm

Luống nổi được áp dụng rất phổ biến trong hoạt động sản xuất cây con bằng hạt vì luống nổi có bề mặt cao hơn rãnh luống, do đó thoát nước nhanh, tiện lợi cho việc chăm sóc.

8

Hiện nay có 2 loại luống nổi nhưng luống nổi có gờ thường được sử dụng nhiều hơn cả, đặc biệt trong việc nhân giống cây lâm nghiệp như Keo, Bạch đàn. Vì vậy trong khuôn khổ của chương trình đào tạo nghề cho nông dân này, chúng tôi chỉ xin giới thiệu về phương pháp tạo luống nổi có gờ 1.2.1. Khái niệm về luống nổi có gờ:

Luống nổi có gời là loại luống mà mặt luống cao hơn mặt rãnh, xung quanh mép luống có gờ cao bao bọc

Hình 1: Luống nổi có gờ

1.2.2. Mục đích - Giữ cho hạt không bị trôi dạt khi mưa to - Giữ ẩm trên luống 1.2.3. Kích thước luống

- Mặt luống thường rộng 0,8 ÷ 1m, dài 5 ÷ 10m

- Rãnh luống rộng 25 ÷ 50cm 1.3. Yêu cầu kỹ thuật

- Luống thẳng, mặt luống phẳng, cao 15 ÷ 20cm, đất trên mặt luống nhỏ (đường kính 2 ÷ 5mm)

- Gờ thẳng, phẳng, cao 5 ÷ 7cm, rộng 3 ÷ 5cm

- Má luống và mép gờ được đập chặt nghiêng một góc so với mặt luống 45 ÷ 500

9

1.4. Trình tự các bước lên luống nổi có gờ Trước khi lên luống cần phải nhặt sạch cỏ dại trong đất

1.4.1. Định hình luống: Căng dây, kéo cự định hình luống

Hình 2: Định hình luống

1.4.2. Tạo hình luống: Dùng cuốc bàn lấy hết 1/2 đất ở rãnh kéo lên mặt luống.

Hình 3: Tạo hình luống

1.4.3. Tạo gờ luống: Dùng bàn trang gạt đất từ giữa luống ra rìa luống để tạo gờ

10

Hình 4: Tạo gờ luống

1.4.4. Đập má luống, mép gờ:

Dùng mặt sau thân cuốc đập chặt má luống và mép gờ

Hình 5: Đập má luống, mép gờ

1.4.5. San mặt luống: Dùng bàn trang kéo đất ở rìa luống vào giữa luống

11

Hình 6: San mặt luống

2. Đóng bầu gieo ươm 2.1. Làm đất ruột bầu. + Chọn đất ruột bầu: Để gieo ươm ta nên lấy đất tầng A + B là phù hợp nhất và tốt nhất là lấy đất dưới tán cây ràng ràng ( tế guột) mọc. + Khai thác đất đóng bầu: Dùng cuốc loại bỏ đất trên bề mặt khoảng 10 – 20 cm. Sau đó dùng sà beng đào đất lên, đập nhỏ, sàng qua lưới sàng đất có kích thước lỗ là 1cm2. + Đất sàng được vận chuyển về vườn ươm để trong nhà có mái che ( kho), nếu để ngoài trời thì phải được che đậy khi trời mưa. + Trộn đất đóng bầu: Đất đóng bầu sau khi đã được xử lý 10 – 15 ngày đem trộn với phân chuồng, phân lân. Tùy theo từng loài cây khác nhau mà công thức trộn đất cũng khác nhau. Ví dụ:

+ Công thức hỗn hợp bầu ươm keo: 83÷86% đất tầng (A+B), 5% đất rừng keo, 8÷10% phân hữu cơ, 1÷2% supelân

+ Công thức hỗn hợp bầu ươm bạch đàn : 88÷91% đất tầng(A+B), 8÷10% phân hữu cơ, 1÷2% supelân 2.2 Cách tính hỗn hợp Ví dụ 1: Tính toán các thành phần hỗn hợp ruột bầu gieo ươm cây Keo biết rằng:

12

- Cần đóng 2.000 bầu - Mỗi bầu nặng 300gam

- Công thức: 85% đất tầng (A + B) + 5% đất rừng Keo + 9% phân hữu cơ + 1% supelân * Theo công thức trên - Trọng lượng hỗn hợp tính được là:

2.000 bầu x 300gam/bầu = 600 kg - Đất tầng A+B là: 600 kg x 85 % = 510 kg - Đất rừng Keo là: 600 kg x 5 % = 30 kg

- Phân hữu cơ là: 600 kg x 9 % = 54 kg - Phân supelân là: 600 kg x 1% = 6 kg Ví dụ 2: Tính toán các thành phần hỗn hợp ruột bầu gieo ươm cây Bạch đàn biết rằng:

- Cần đóng 5.000 bầu - Mỗi bầu nặng 300gam

- Công thức: 90% đất tầng (A + B) + 9% phân hữu cơ + 1% supelân * Theo công thức trên - Trọng lượng hỗn hợp tính được là:

5.000 bầu x 300gam/bầu = 1.500 kg - Đất tầng A+B là: 1.500 kg x 90 % = 1.350 kg

- Phân hữu cơ là: 1.500 kg x 9 % = 135 kg - Phân supelân là: 1.500 kg x 1% = 15 kg 2.3. Đóng bầu gieo ươm: 2.3.1. Các loại vỏ bầu

13

Hình 7: Các loại vỏ bầu 1. Tre nứa đan 3. Đất + rơm băm nhỏ 5. Bầu tổ ong 2. Ống nứa 4. Polyetylen 6. Lá chít

- Trong các loại vỏ bầu đã kể ở trên thì vỏ bầu bằng Polyetylen (P.E) được dùng phổ biến nhất. - Đối với loài cây như Keo, Bạch đàn, vỏ bầu thường có kích thước: đường kính đáy 6 ÷ 7cm, cao 11 ÷ 12cm.

Hình 8: Vỏ bầu bằng P.E

2.3.2 Trình tự các bước đóng bầu: (Vỏ bầu bằng P.E, xếp trên nền đất)

14

2.3.2.1. San nền Yêu cầu nền đất phải san phẳng, đầm chặt, căng dây chia thành những ô nhỏ 1m2

Hình 9: Căng dây chia ô

2.3.2.2. Lấy và mở miệng túi bầu

Lấy và mở miệng túi bầu bằng tay không thuận

Hình 10: Lấy và mở miệng túi bầu

2.3.2.3. Dồn hỗn hợp vào bầu a. Dồn hỗn hợp lần 1

Đổ hỗn hợp vào 2/3 chiều cao bầu, nén chặt theo chiều thẳng đứng Đồng thời tay thuận cầm mép túi kéo lên để tạo đáy bầu

15

Hình 11: Nén hỗn hợp lần 1 b. Dồn hỗn hợp lần 2 Đổ hỗn hợp đầy bầu, nén nhẹ tạo độ xốp trong bầu Chú ý khi nén hỗn hợp trong bầu thì tay thuận luôn luôn kéo túi bầu lên để thành túi phẳng. -Sau cùng ta cho hỗn hợp đầy vượt qua mép túi bầu và dùng tay vỗ nhẹ xuống tạo mặt phẳng bầu.

Hình 12: Nén hỗn hợp tạo độ xốp

2.3.2.4. Xếp bầu vào luống: - Xếp so le hoặc thẳng hàng. - Xếp từ giữa luống về phía người ngồi.

16

Hình 13: Xếp bầu vào luống

2.3.2.5. Áp đất tạo má luống - Kéo đất ở rãnh áp vào luống bầu tạo má luống lấp kín chiều cao bầu - Đập chặt má luống

Chú ý: Nền đóng bầu cần phải phẳng nhằm tạo cho đáy bầu phẳng thuận tiện cho việc xếp bầu vào luống. Tốt nhất ta đóng bầu lên viên gạch hoặc mảnh ván nhỏ. Hỗn hợp trong bầu phải đủ chặt để khi tưới nước hỗn hợp trong bầu không tụt xuống nhiều. + Xếp bầu: Bầu đóng xong được xếp theo luống. Luống có bề rộng 1m dài 10m được ngăn, mỗi ô có số lượng là 500 bầu. Để rễ dàng trong việc kiểm kê phân loại cây con và khi xuất cây đi trồng cũng được thuận lợi. B. Câu hỏi và bài tập thực hành Bài tập thực hành số 1: Tạo luống nổi có gờ gieo ươm Bài tập thực hành số 2: Đóng bầu gieo ươm cây bạch đàn C. Ghi nhớ - Yêu cầu kỹ thuật của luống nổi có gờ

+ Mặt luống thường rộng 0,8 ÷ 1m, dài 5 ÷ 10m

+ Rãnh luống rộng 25 ÷ 50cm

+ Luống thẳng, mặt luống phẳng, cao 15 ÷ 20cm, đất trên mặt luống nhỏ (đường kính 2 ÷ 5mm)

+ Gờ thẳng, phẳng, cao 5 ÷ 7cm, rộng 3 ÷ 5cm

+ Má luống và mép gờ được đập chặt nghiêng một góc so với mặt luống 45 ÷ 500

17

- Trình tự các bước lên luống nổi có gờ + Nhặt sạch cỏ dại trong đất + Định hình luống: + Tạo hình luống: + Tạo gờ luống: + Đập má luống, mép gờ: + San mặt luống: - Trình tự các bước đóng bầu: + San nền + Lấy và mở miệng túi bầu + Dồn hỗn hợp vào bầu + Xếp bầu vào luống: + Áp đất tạo má luống

18

BÀI 3: XỬ LÝ HẠT GIỐNG VÀ GIEO ƯƠM Mã bài: M2-03

Mục tiêu: Học xong bài học này học viên khả năng

- Trình bày được khái niệm xử lý hạt giống, mật độ gieo, mục đích của cấy cây và tiêu chuẩn cây cấy - Lựa chọn được phương pháp và xử lý hạt giống đúng yêu cầu kỹ thuật - Gieo hạt trên luống và bầu bảm bảo yêu cầu kỹ huật - Thực hiện việc cấy cây trên luống và bầu đảm bảo yêu cầu kỹ thuật A. Nội dung 1. Xử lý hạt giống. 1.1. Khái niệm

Xử lý hạt là biện pháp tác động từ bên ngoài vào hạt nhằm kích thích cho hạt giống nẩy mầm nhanh và đều với tỷ lệ cao. 1.2. Các phương pháp xử lý hạt

Tùy thuộc vào từng loại hạt giống mà có phương pháp xử lý khác nhau.

Trong thực tế thường sử dung 3 phương pháp xử lý sau: a. Phương pháp vật lý (Phương thức dùng nhiệt độ cao)

Phương pháp này được áp dụng phổ biến với các loại hạt giống cây rừng như: thông, bạch đàn, keo, ... Nhiệt độ cao làm cho hạt nứt nẻ hoặc mềm ra, nước và không khí dễ thấm qua vỏ hạt, quá trình sinh lý trong hạt được xúc tiến mạnh hơn. hạt nảy mầm nhanh, đều và diệt trừ mầm mống sâu bệnh hại lẫn trong hạt.

Có nhiều hình thức tạo nhiệt độ cao như nước nóng, đốt.v.v.. Trong thực tiễn sản xuất cây giống lâm nghiệp thì phương tạo nhiệt độ bằng

nước nóng được áp dụng phổ biến và rất hiệu quả đối với nhiều hạt giống.

19

Quy trình xử lý hạt bằng nước nóng theo các bước dưới đây: Bước 1: Làm sạch hạt - Sơ bộ kiểm tra lại hạt - Sàng, sảy, loại bỏ tạp vật, hạt kém phẩm chất

- Rửa hạt bằng nước lã sạch 2 ÷ 3 lần

Hình 14: Làm sạch hạt

Bước 2: Khử trùng hạt Ngâm hạt vào thuốc tím nồng độ 0,05% (0,5 gam thuốc cho 1 lít nước) trong

khoảng thời gian 15 đến 20 phút sau đó vớt hạt rửa sạch thuốc tím

Hình 15: Khử trùng hạt

Bước 3: Ngâm hạt trong nước nóng

20

Ngâm hạt vào nước nóng nhiệt độ 40 ÷ 450c trong thời gian 6 ÷ 12 giờ (duy trì nhiệt độ trong thời gian ngâm hạt), hết thời gian ngâm, rửa lại hạt, để ráo nước rồi đem ủ

Hình 16: Ngâm hạt trong nước nóng

Bước 4: Ủ và rửa chua hạt: - Cho hạt vào túi vải rồi đem ủ trong tro bếp hoặc cát ẩm - Hàng ngày rửa chua hạt, thấy hạt nứt nanh đem gieo

Hình 17: Ủ và rửa chua hạt

b. Phương pháp cơ học:

21

Hình 18: Phương pháp xử lý bằng cơ học( Hạt Trám)

Phương pháp này áp dụng cho những loại hạt vỏ dày, cứng khó thấm nước (Ví dụ : Hạt Trám) tác động bằng đập, ghè, khía ….vv. Sau đó ngâm hạt trong nước nóng 2 sôi + 3 lạnh

Phương pháp này ít được dùng trong sản xuất vì năng suất lao động thấp, hạt dễ bị tổn thương, nhiễm bênh hại. c. Phương pháp xử lý bằng hóa chất .

Phương pháp xử lý hạt bằng hóa chất là việc dùng hóa chất với nồng độ thích hợp để ăn mòn vỏ hạt, để nước thẩm thấu vào trong được dễ dàng. Hóa chất dùng để xử lý hạt, có nhiều loại như axit, bazơ mạnh, có tác dụng ăn mòn vỏ hạt, tạo điều kiện cho cho vỏ hạt dễ thấm khí, thấm nước. Các hóa chất vô cơ (ZnSO4, CuSO4, KmnO4...), hữu cơ như: (C2H5OH, CH4....) các chất kích thích sinh trưởng (Gibberilin, 2,4D, một số Vitamin).v.v..có tác dụng tăng cường quá trình hô hấp, sinh lý của hạt, tăng khả năng sinh trưởng của cây non sau này. Các hóa chất, thường có tác dụng nhiều mặt, song nếu dùng quá nồng độ và thời gian ngâm sẽ độc hại, cho nên cần tùy theo từng loại hạt mà dùng nồng độ và thời gian ngâm có khác nhạu

Bảng 01: Xử lý một số loại hạt giống bằng thuốc hoá học

Loại thuốc

Nồng độ

Loài cây (%)

KMnO4 MnSO4 MgSO4 Boocđô Thời gian (giờ)

Thông nhựa 0,05 0,05 ÷ 0,10 0,10 24

Thông mã vĩ 0,05 0,05 0,05 6 ÷ 12

22

Thông ba lá 0,05 0,025 ÷ 0,05 0,05 6 ÷ 12

Thông caribeae 0,10 0,05 ÷ 0,10 0,10 6 ÷ 12

Quế 1,0 3 ÷ 5 phút

Bảng 02: Tóm tắt kỹ thuật xử lý một số loại hạt giống cây rừng

TT Tên hạt giống Nhiệt độ xử lý (0c)

Thời gian xử lý (giờ) Phương pháp khác Ghi chú

1 Bạch đàn (trắng, đỏ) 35 ÷ 40 6 ÷ 8

2 Keo (lá tràm, tai tượng) 100 30 giây

3 Thông đuôi ngựa 35 ÷ 40 6 ÷ 8

4 Thông nhựa 40 ÷ 45 6 ÷ 12

5 Thông ba lá 30 ÷ 40 6 ÷ 10

6 Mỡ 30 ÷ 35 12 Ủ cát ẩm nứt nanh đem gieo

7 Lát hoa 35 ÷ 40 3 ÷ 4

8 Phi lao 40 ÷ 45 12

9 Bồ đề 40 ÷ 45 3 ÷ 6

10 Lim xanh 60 ÷ 80 10 ÷ 12 Bấm vỏ hạt, ngâm nước 40 ÷ 450c, 6 ÷ 8 giờ

11 Lim xẹt 100 Dội nước sôi

trực tiếp vào hạt

12 Muồng đen 100

Ngâm đến

nguội

23

35 ÷ 40 48 ÷ 72

13 Tếch 100 Ngâm đến nguội

14 Hồi Ủ trong cát ẩm 70 ÷ 82 ngày

15 Quế Ngâm trong dung dịch boocđô 1% từ 3 ÷ 5 phút.

16 Xoan ta 40 ÷ 45 24 Phủ lớp đất dày 1,5 ÷ 2 cm, phủ cỏ khô, đốt

Cho hạt xuống hố

17 Mây nếp 40 ÷ 45 24

18 Vối thuốc 40 ÷ 45 6 ÷ 8

19 Trám đen 100 2 ÷ 3 Chặt 1 đầu hạt, ngâm nước 40 ÷ 450c, 10 ÷ 12 giờ

Không làm tổn thương nhân hạt

20 Lõi thọ 70 ÷ 80 5 ÷ 6

21 Vạng trứng Nước lã 2 ÷ 4

22 Ràng ràng mít 40 ÷ 45 4 ÷ 5 Khía qua lớp vỏ, ngâm nước 30 ÷ 350c, 2 ÷ 3 giờ

2. Gieo hạt : 2.1. Xác định thời vụ gieo: Để xác định thời vụ gieo hạt người ta dựa vào các căn cứ như đặc tính sinh vật học củ từng loại cây (mùa hạt chín, khả năng giữ sức nảy mầm, điều kiện nảy mầm, sức đề kháng của cây con) điều kiện khí hậu, đất, khả năng cất trữ hạt giống, mùa trồng, tuổi cây con đem trồng, đem cấy, trình độ cơ giới hóa và mức độ thâm canh.

24

Nhìn chung đại bộ phận các loài cây đều gieo hạt vào mùa thu hoặc mùa xuân, tuy nhiên có một số loài cây có thể gieo vào các mùa khác như xà cừ, đước (mùa hạ), long não, trẩu, sở, hồi ...(mùa đông)

Ở miền Bắc thường gieo hạt vào mùa khô từ tháng 9 đến tháng 2 năm sau 2.2. Xác định mật độ gieo hạt

Mật độ gieo biểu hiện bằng số lượng hoặc trọng lượng hạt trên 1 đơn vị diện tích. Trong thực tế người ta thường sử dụng các đơn vị mật độ sau để thể hiện mật độ như gam hay ki lô gam trên đơn vị diện tích (m2, ha) hoặc trên một mét dài của rạch gieo, số hạt trên một bầu, trên 1 hốc

Để xác định mật độ gieo người ta căn cứ vào phẩm chất hạt giống, mục đích gieo. 2.3. Xác định các phương pháp gieo hạt:

Tùy theo đặc tính sinh thái và đường kính của từng loại hạt mà áp dụng phương pháp gieo khác nhau . a. Gieo vãi trên luống:

Áp dụng với nhiều loại hạt giống để tạo cây mầm, cây mạ hoặc cây con đem cấy, áp dụng đối với những loại hạt nhỏ và hạt nhỡ như: Bạch đàn, phi lao, thông, keo, ...Gieo vãi là gieo toàn diện trên mặt luống hoặc khay. b. Trình tự các bước gieo vãi + San phẳng mặt luống: Dùng thước gạt để san phẳng mặt luống + Trộn hạt

Nếu hạt nhỏ như bạch đàn, phi lao trước khi gieo nên trộn 1 phần hạt với khoảng 5 phần đất bột khác màu với nền gieo

Hình 19: Trộn hạt với đất bột

25

+ Vãi hạt - Chia lượng hạt gieo thành các phần khác nhau để gieo cho đều - Vãi hạt đều trên luống gieo

Hình 20: Gieo hạt

+ Lấp đất Sàng đất nhỏ phủ kín hạt, hạt to lấp đất dày bằng đường kính hạt, hạt nhỏ lấp đất dày gấp 2 lần đường kính hạt.

Hình 21: Lấp đất

+ Tưới nước và che phủ - Dùng rơm rạ đã khử trùng phủ kín mặt luống. Khi hạt nhú mầm dỡ rơm rạ, cắm ràng ràng trên luống gieo che nắng sau 1 ÷ 2 tuần dỡ dần dàn che

26

Hình 22: Che phủ luống gieo

- Dùng bình phun hoặc thùng hoa sen lỗ nhỏ tưới nước 1÷2 lần/ngày tưới 2 ÷ 3 lít/m2/lần

Hình 23: Tưới nước

+ Phun thuốc phòng trừ sâu bệnh Rắc thuốc trừ sâu hoặc dùng bình xịt dầu hoả chống côn trùng ăn hạt, ăn mầm

Hình 24 : Rắc thuốc (a. Đường rắc thuốc)

27

b. Gieo hạt theo hàng Áp dụng các loại hạt có đường kính trung bình VD Hạt mỡ, Quế …vv. Gieo

theo hàng, hàng nọ cách hàng kia 10 cm, rãnh gieo hạt rộng 2-5cm, hạt nọ cách hạt kia bằng đường kính hoặc gấp đôi đường kính của hạt.

Hình 25: Gieo hạt theo hàng

c. Gieo vào bầu. Áp dụng với một số loại hạt nhỡ như: Keo, thông, mỡ...

Trình tự các bước gieo hạt vào bầu Tạo hố trong bầu: Tạo hố gieo hạt ở giữa bầu sâu bằng chiều dài hạt + Gieo hạt

Hình 26: Gieo hạt vào bầu

Chọn hạt đã nứt nanh đem gieo, gieo 1÷2 hạt vào giữa mỗi bầu, không gieo hạt chồng chất lên nhau, lấp đất phủ kín hạt + Lấp đất

Sàng đất bổ sung lên mặt luống bầu, lấp dầy gấp 1 ÷ 2 lần đường kính hạt + Tưới nước và che phủ

28

- Cắm ràng ràng trên luống, che nắng 70 ÷ 80%

- Dùng thùng hoa sen lỗ nhỏ tưới 1 ÷ 2 lần / ngày, tưới 2 ÷ 3 lít/m2/ lần


3. Cấy cây 3.1. Chuẩn bị trước khi cấy - Tưới nước đủ ẩm cho luống cây mầm và luống bầu trước nửa ngày - Chọn cây cấy:

Các loài cây khác nhau, mục đích cấy khác nhau thì tiêu chuẩn cây cấy cũng khác nhau nhưng đảm bảo: Cây không cụt ngọn, không sâu bệnh, cây có cùng cấp chiều cao cấy trên một luống để hạn chế phân hoá.

Hình 28: Cây tiêu chuẩn đem cấy

1. Cây mầm thông cấy vào bầu, a. Cây mầm dạng đội mũ, b. Cây mầm dạng đèn lồng, c. Cây mầm dạng xoè tán, 2. Cây mạ bạch đàn cấy vào bầu, 3. Cây con bạch đàn cấy trên luống đất

29

+ Bứng cây: Dùng que cấy xiên nhẹ góc 450 so với thân cây mầm sâu hơn chiều dài của rễ

cọc khoảng 0,5cm

- Đặt cây vào bát hoặc khay có nước để rễ cây ngập trong nước

Hình 29: Để cây trong bát nước

3.2. Tiêu chuẩn cây cấy + Những loại hạt nhỏ VD như hạt Bạch đàn, Keo cây mạ phải 3 -4 tuần, khi nào cây cấy được 2 -3 cặp lá thật thì đạt tiêu chuẩn 3.3. Phương pháp cấy a. Cấy cây vào bầu + Tạo hố cấy trong bầu Hố cấy tạo ở giữa bầu có hình chữ V lệch

Hình 30: Tạo hố cấy

30

+ Cấy cây vào bầu Đưa rễ cây xuống hố cấy sao cho rễ thẳng và ở trạng thái tự nhiên, ép đất kín

cổ rễ

Hình 31: Cấy cây vào bầu

+ Tưới nước và che phủ - Dùng ràng ràng hoặc dàn che để che nắng cho cây

- Dùng thùng hoa sen lỗ nhỏ để tưới nước, duy trì độ ẩm của đất khoảng 60 ÷ 70%.


31

b. Cấy cây con trên luống đất Chuẩn bị trước khi cấy + Tạo nền cấy

- Bón phân hữu cơ đã ủ hoai 3 ÷ 4 kg/m2, đảo đều phân và đất - Dùng thước gạt san phẳng mặt luống + Chọn, bứng cây - Chọn những cây đủ tiêu chuẩn và có cùng cấp chiều cao cấy trên 1 luống

- Bứng cây Trình tự các bước cấy cây

Xác định cự ly cấy: Những cây nuôi trong vườn dưới 1 năm cự ly cấy thường 10 x 15cm

Tạo hố cấy trên luống: Dùng bay hoặc que cấy tạo hố sâu hơn chiều dài của rễ cọc khoảng 2cm

Cấy cây vào luống đất: Tay cầm vào thân cây, đưa rễ cây xuống hố cấy sao cho bộ rễ thẳng và ở trạng thái tự nhiên, ép đất kín cổ rễ Tưới nước và che phủ - Dùng ràng ràng hoặc dàn che để che nắng đến khi cây ổn định. - Dùng thùng hoa sen để tưới nước đủ ẩm cho luống cây cấy - Chăm sóc chu đáo đến khi cây đủ tiêu chuẩn xuất vườn


32

B. Câu hỏi và bài tập thực hành Bài thực hành số 3. Xử lý hạt bạch đàn Bài thực hành số 4. Gieo vãi hạt bạch đàn trên luống Bài thực hành số 5. Cấy cây bạch đàn mầm vào bầu C. Ghi nhớ 1. Trình tự các bước xử lý hạt giống bằng phương pháp nước nóng: a. Làm sạch hạt b. Khử trùng hạt c. Ngâm hạt trong nước nóng d. Ủ và rửa chua hạt: 2. Trình tự gieo hạt vãi trên luống a. San phẳng mặt luống: b. Trộn hạt c. Vãi hạt d. Lấp đất 3. Trình tự các bước gieo hạt vào bầu a. Tạo hố trong bầu: b. Gieo hạt c. Lấp đất 4. Cấy cây mầm vào bầu a. Tạo lỗ: b. Tra cây vào lỗ: c. Nén đất: 5. Cấy cây mầm trên luống a. Xác định cự ly cấy: b. Tạo hố cấy trên luống: c. Cấy cây vào luống đất:

33

BÀI 4: CHĂM SÓC VÀ PHÒNG TRỪ SÂU BỆNH HẠI CÂY CON Ở VƯỜN ƯƠM

Mã bài: M2-04 Mục tiêu:

Học xong bài học này học viên khả năng - Thực hiện việc chăm sóc cây con ở vườn ươm đảm bảo đúng yêu cầu kỹ thuật - Nhận biết được một số loại sâu, bệnh hại cây con chủ yếu ở vườn ươm - Lựa chọn được biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại cây con ở vườn ươm A. Nội dung: 1. Chăm sóc cây con ở vườn ươm 1.1. Tưới nước : + Cây mầm thường xuyên phải tưới nước buổi sáng, chiều tối, lúc còn nhỏ tưới 2 -3 lít nước/m2 lớn lên tăng dần theo tuổi của cây 4 - 5 lít/m2, tùy theo thời tiết mà điều chỉnh số lần tưới cho phù hợp . + Có 2 phương pháp tưới là tưới phun và tưới thấm và tưới thấm Tưới phun - Áp dụng cho những luống nền đất, hạt nhỏ, luống cây mầm, luống cây mới cấy. - Dụng cụ tưới: Bình phun, thùng hoa sen


a. Tưới bằng bình phun b. Tưới bằng thùng hoa sen

34

Tưới thấm: - Áp dụng cho những luống nền cứng, cây đã lớn - Dụng cụ tưới: Vòi xả nước cho cây thấm no nước rồi xả nước thừa ra ngoài - Ngừng tưới nước trước khi cây xuất vườn nửa tháng đến 1 tháng.

Hình 35: Tưới thấm

1.2. Che nắng, mưa và chống rét cho cây. + Mục đích: Làm giảm nhiệt độ cho đất, điều tiết ánh sáng cho phù hợp tùy theo từng loài cây ưa sáng hay ưa bóng, thời gian che phủ dài hay ngắn phụ thuộc vào đặc điểm sinh thái của từng loài cây VD: Bạch đàn, keo che 7 - 10 ngày, quế, hồi, mỡ thời gian che phủ 2/3 thời gian cây nuôi dưỡng ở vườn ươm + Che nắng: Phương pháp thực hiện

Hình 36: Che nắng cho cây

a. Dàn che mái bằng b. Dàn che mái nghiêng c. Cắm ràng ràng

35

* Chú ý: - Những loài cây ưa bóng, chịu bóng cần che nắng trong suốt giai đoạn vườn ươm. - Nếu những loài cây này nuôi trong vườn từ 1 năm trở lên làm dàn che cố định (xem hình 5-4)

Hình 37: Dàn che cố định

+ Che mưa và chống rét : Khi thời tiết mưa to, gió rét cần phải che cây để đảm bảo cho cây sinh trưởng

phát triển bình thường, tránh cho cây mắc bệnh thối rễ, thối thân...vv 1.3. Làm cỏ phá váng

Chủ yếu áp dụng làm cỏ xới đất đối với những loại hạt to gieo theo hàng hoặc bầu để tạo điều kiện cho hạt nẩy mầm nhanh

Phá váng theo định kỳ 15 - 20 ngày/lần làm lúc trời mát và đất ẩm làm xong phải tưới nước cho mặt đất ổn định . 1.4. Bón thúc Tùy theo sự sinh trưởng phát triển của cây mà chọn loại phân bón cho phù hợp. + Bón thúc cho cây ươm trên nền đất .

Có thể dùng các phương pháp sau: - Dùng phân chuồng ủ hoai trộn với tro bếp sàng trên mặt luống cây con (2-3kg/m2), bón xong tưới rửa lá. - Dùng phân NPK hòa nước (300g + 10 lít nước/1000 bầu). Định kỳ 15 ngày 1 lần lượng bón không quá 1g/1 bầu, tháng cuối cùng ngừng bón. Ngừng bón trước khi cây xuất vườn ít nhất một tháng để cây cứng cáp, đanh ngọn

36

+ Bón thúc cho cây trên nền cứng. Những nơi có điều kiện có thể áp dụng quy trình bón như sau: Sau khi cây cấy được 4 tuần, dùng phân NPK bón thúc bằng phương pháp

tưới thấm, mỗi tuần bón một lần, ngừng bón khi cây xuất vườn 2 tuần.

Lần 1 Bón 0,5 kg NPK/10.000 cây






Phân bón hòa tan trong nước, đổ dung dịch phân vào bể ngập 1/3 – 1/4 chiều cao bầu, sau 10 -12 giờ tháo dung dịch phân còn thừa ra ngoài.

Nếu cây sinh trưởng tốt, nghỉ bón thúc một vài kỳ

Hình 38: Bón thúc

1.5. Điều tra phân loại cây. a. Mục đích

Là một việc làm cần thiết, nhằm mục đích kiểm kê nắm được số cây tốt, xấu, xếp riêng để có biện pháp chăm sóc phù hợp, mỗi lần phân loại di chuyển bầu sẽ

37

làm hạn chế sự phát triển của bộ rễ vượt ra khỏi túi bầu, đồng thời giúp cho cây phát triển cân đối về đường kính và chiều cao. b. Phương pháp điều tra .

Phương pháp điều tra là đo đếm trên ô tiêu chuẩn, từ kết quả trên ô tiêu chuẩn suy ra toàn vườn. + Diện tích đo đếm 2 - 4% diện tích gieo ươm. + Ô tiêu chuẩn có hình vuông. + Diện tích ô tiêu chuẩn : 0,25 m2 ( cạnh 0,5m ). + Ô tiêu chuẩn đo ngẫu nhiên.

Hình 39: Bố trí ô tiêu chuẩn

a. Luống cây con, b. Ô tiêu chuẩn

1.6. Hãm cây a. Mục đích

Là biện pháp hạn chế phát triển của cây con trong vườn ươm, làm cho cây cứng cáp và có khả năng quen với điều kiện tự nhiên trước khi đem trồng, dễ thích nghi với điều kiện đất trồng rừng, đảm bảo tỷ lệ sống cao b. Thời điểm hãm cây

Trong giai đoạn cuối cùng ở vườn ươm thường trước khi cây xuất vườn từ nửa tháng đến 1 tháng c. Biện pháp : - Hạn chế tưới nước và bón thúc

Trước khi xuất cây nên hạn chế tưới nước, bón phân tiến tới ngừng hẳn tạo cho cây ngọn đanh, cứng cáp, độc lập, quen với điều kiện môi trường tự nhiên, nền luống cứng cáp - Đảo bầu, cắt rễ, phân cấpcây con.

38

Trong quá trình sinh trưởng, luống cây có hiện tượng phân hóa cây cao, thấp, lớn, nhỏ do đó chúng ta cần chuyển bầu phân loại cây để tập trung những cây có cùng cấp chiều cao vào một khu vực tiện cho quá trình chăm sóc.

Khi chuyển bầu, nếu rễ cây đã mọc dài xuyên qua đáy bầu phải cắt bỏ rễ. Dùng dao hoặc kéo sắc cắt. Sau khi cắt cần che bóng và tưới nước cho cây đến khi cây phục hồi thì bỏ che. Tùy theo đặc điểm từng loài mà có thể cắt rễ 1 đến 2 lần. Xén rễ lần cuối trước khi cây xuất vườn 10 – 15 ngày nhằm rèn luyện cho cây thích nghi dần với điều kiện khô hạn, thiếu chất dinh dưỡng, giúp cây cứng cáp, đanh ngọn khi trồng đạt tỷ lệ sống cao

Hình 40: Hãm cây

a. Chuyển bầu b. Xén bớt rễ c. Cắt bớt lá

2. Phòng trừ sâu bênh hại 2.1. Một số loại sâu hại a. Sâu róm: + Triệu chứng: Làm cho lá bị thủng, nhiều lá bị sâu ăn sạch + Tác hại: Sâu róm là loài sâu ăn lá và các bộ phận non của cây, đặc biệt là cây non ở vườn ươm, cây mầm. +Cách phòng trừ: Giữ gìn vườn ươm sạch sẽ gọn gàng, phát sạch các lùm cây bụi rậm. Nếu phát hiện sớm sâu có thể bắt bằng tay, hoặc phun thuốc sâu thông thường hay đánh bả để tiêu diệt sâu.

39

b. Dế: Nhóm dế mèn: Gồm dế mèn nâu lớn, dế mèn nâu nhỏ + Triệu chứng: Mầm và lá non bị cắt mất + Tác hại: Dế thường ăn hạt mới nẩy mầm và mầm lá non của cây con ở vườn ươm + Cách phòng trừ: Giữ gìn vườn ươm sạch sẽ gọn gàng , thường xuyên vệ sinh.Nếu trong vườn ươm có nhiều dế, đặt bẫy đèn ban đêm để bẫy dế, hoặc phun thuốc sâu xung quanh luống cây con.

Hình 41: Nhóm dế mèn

b. Dế mèn nâu lớn c. Dế mèn nâu nhỏ c. Sâu xám nhỏ:

Hình 42: Sâu xám

1. Sâu xám đang phá hoại 2. Vòng đời của sâu xám

a. Trứng c. Nhộng b. Sâu non d. Sâu trưởng thành

+ Triệu chứng: Thân cây non đứt ngang, phần ngọn cắm một đầu xuống đất. + Tác hại: Sâu cắt mất ngang cây, kéo ngọn xuống đất, ăn xong thường nằm ngay dưới đất cạnh gốc cây

40

+ Biện pháp phòng trừ: - Làm cỏ, phát quang - Xử lý tiêu độc đất trước khi gieo ươm - Bắt sâu non vào sáng sớm - Làm bả độc diệt dế và diệt sâu xám - Phun thuốc Folithion 0,1%... lên luống cây bị hại vào lúc chiều tối

2.2. Bệnh hại Bệnh hại chủ yếu do các loại nấm, vi rút, vi khuẩn gây nên, chúng phá hủy tế

bào thực vật làm thối hạt, thối mầm, thối rễ, khô lá, khô thân Cây con ở vườn ươm thường hay mắc các bệnh sau đây

a. Bệnh lở cổ rễ Là loại bệnh hại rễ phổ biến đối với nhiều loài cây rừng: Thông, keo, mỡ,

bạch đàn... + Triệu chứng: Cây mầm bị nấm nhiễm làm thối rễ, cây đổ gục từng đám lỗ chỗ và lan dần từng mảng trên các luống, bệnh phát triển rất nhanh. + Nguyên nhân: Do nấm gây ra, điều kiện để nấm phát triển là do tưới nước nhiều quá, dùng nước bẩn để tưới, tưới nhiều lần, tưới phân quá sớm ngay sau khi hạt nẩy mầm, gieo hạt qúa sâu trong đất. + Tác hại

- Làm thối hàng loạt hạt giống - Làm chết hàng loạt cây con

Hình 43: Triệu chứng bệnh lở cổ rễ

a. Cây mầm bị đổ non b. Cây con bị chết đứng

41

+ Cách phòng trừ: Phun benlate theo định kỳ và phun trước khi gieo cấy. Trường hợp phát hiện cây bị bệnh phải nhổ đốt sạch và phun thuốc benlate. b. Bệnh nấm mốc sương. + Triệu chứng: Lá cây có chất bột màu trắng, cây còi cọc kém phát triển. + Nguyên nhân: Cây bị che bóng quá nhiều, độ ẩm không khí cao, nhiệt độ ban đêm thấp + Cách phòng trừ: - Cày bừa kỹ, phơi ải đất, xử lý đất trước khi gieo ươm bằng phun thuốc boocđô 0,5% hoặc thuốc benlate 0,15%

- Vườn thoát nước tốt, duy trì độ ẩm đất 60 ÷ 70% - Làm cỏ, phát quang bụi rậm - Xác định mật độ cây phù hợp - Phun thuốc phòng bệnh 15 ngày/lần: Thuốc boocđô 0,5% hoặc benlate 0,15% - Nhổ cây bị bệnh tập trung đốt

- Phun thuốc 1 tuần/lần dùng boocđô 0,5%÷1% hoặc benlate 0,15% ÷ 0,2%, phun 1lít/4m2 cho những luống cây bị bệnh c. Bệnh rơm lá thông:

Là loại bệnh hại lá thông, phổ biến nhất là thông nhựa + Triệu chứng của bệnh - Lá mới bị bệnh có những đốm nhỏ màu vàng tươi - Lá bị bệnh nặng có màu vàng đậm rồi màu nâu, màu đen - Lá bị bệnh dính dai trên cây

Hình 44: Triệu chứng của bệnh rơm lá thông

a. Lá bị bệnh b. Cây bị bệnh

42

+ Tác hại - Cây bị bệnh nhẹ vẫn sinh trưởng chậm - Cây bị bệnh nặng sẽ chết + Biện pháp phòng, trừ - Cày bừa kỹ, phơi ải đất, xử lý đất trước khi gieo ươm bằng phun thuốc boocđô 0,5% hoặc thuốc benlate 0,15%

- Vườn thoát nước tốt, duy trì độ ẩm đất 60 ÷ 70% - Làm cỏ, phát quang bụi rậm - Xác định mật độ cây phù hợp - Phun thuốc phòng bệnh 15 ngày/lần: Thuốc boocđô 0,5% hoặc benlate 0,15% - Ngắt lá bị bệnh hoặc nhổ cây bị bệnh nặng tập trung đốt

- Phun thuốc 1 tuần/lần dùng boocđô 0,5%÷1% hoặc benlate 0,15% ÷ 0,2%, phun 1lít/4m2 cho những luống cây bị bệnh d. Bệnh nấm phấn trắng Là loại bệnh hại lá đối với nhiều loài cây rừng, như: keo... + Triệu chứng của bệnh trên lá keo:

Bột trắng mịn ở cả 2 mặt lá, sau chuyển sang màu xám

Hình 45: Triệu chứng của bệnh nấm phấn trắng a. Lá không bị bệnh b. Lá bị bệnh c. Cành bị bệnh

43

+ Tác hại - Cây bị bệnh nhẹ vẫn sinh trưởng chậm - Cây bị bệnh nặng sẽ chết + Biện pháp phòng, trừ - Cày bừa kỹ, phơi ải đất, xử lý đất trước khi gieo ươm bằng phun thuốc boocđô 0,5% hoặc thuốc benlate 0,15%

- Vườn thoát nước tốt, duy trì độ ẩm đất 60 ÷ 70% - Làm cỏ, phát quang bụi rậm - Xác định mật độ cây phù hợp - Phun thuốc phòng bệnh 15 ngày/lần: Thuốc boocđô 0,5% hoặc benlate 0,15% - Ngắt lá bị bệnh, nhổ cây bị bệnh nặng tập trung đốt - Phun thuốc lưu huỳnh - vôi nồng độ 1/60 ,1tuần/lần cho những luống cây bị bệnh B. Câu hỏi và bài tập thực hành Câu 2: Trình bày triệu chứng của các loại sâu cây con Câu 3: Trình bày triệu chứng của các loại bệnh hại cây con Bài thực hành số 6. Chăm sóc cây bạch đàn con tại vườn ươm - Tưới nước - Làm dàn che - Làm cỏ phá váng - Bón thúc - Điều tra phân loại cây - Hãm cây Bài thực hành số 7. Phòng trừ sâu bệnh hại cây bạch đàn con ở vườn ươm. - Xác định loại sâu bệnh hại - Xác định biện pháp phòng trừ - Tiến hành phòng trừ sâu bệnh hại C. Ghi nhớ 1. Chăm sóc cây con a. Tưới nước: lúc còn nhỏ tưới 2 -3 lít nước/m2 lớn lên tăng dần theo tuổi của cây 4 - 5 lít/m2 b. Che nắng, mưa và chống rét: Trời nắng cần che nắng làm giảm nhiệt độ đất. mùa Đông cần che chống gió, rét cho cây

44

c. Làm cỏ phá váng: 15 – 20 ngày/lần làm lúc thời tiết mát mẻ làm xong phải tưới nước cho mặt đất ổn định, sạch có phá vỡ váng d. Bón thúc: Bón đúng thời điểm, liều lượng, kỹ thuật, tỷ lệ phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây. Bón xong phải tưới nước rửa lá 2. Điều tra phân loại cây a. Xác định diện tích đo đếm: b. Xác định số lượng và vị trí của ô tiêu chuẩn: c. Đếm và phân loại: 3. Hãm xây con ở vườn ươm a. Hạn chế tưới nước, bón thúc: b.Cắt rễ: Phần rễ xuyên qua bầu bị cắt c. Phân loại: d. Tưới nước, che bóng: 4. Phòng trừ sâu bệnh hại cây con ở vườn ươm a. Xác định loài sâu bệnh gây bệnh: b. Xác định các biệp pháp phòng trừ: c. Phòng trừ:

45

HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN I. Vị trí, tính chất của mô đun - Vị trí:

Đây là mô đun được học sau khi các học viên đã học xong mô đun Thiết lập vườn ươm và có thể bố trí học song song với các mô đun Sản xuất cây giống bằng chiết, ghép; Sản xuất cây giống bằng hom cành - Tính chất:

Mô đun này cung cấp cho học viên những kiến thức, kỹ năng sản xuất cây giống lâm nghiệp từ hạt ở vườn ươm II. Mục tiêu của mô đun:

Kết thúc mô đun này người học có khả năng: - Trình bày được khái niệm, ưu nhược điểm và một số chú ý khi sản xuất cây giống bằng hạt - Chuẩn bị được đất gieo ươm đảm bảo yêu cầu kỹ thuật - Xử lý hạt giống, gieo và cấy cây đúng kỹ thuật - Thực hiện việc chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh cho cây con ở vườn ươm đúng yêu cầu kỹ thuật III. Nội dung của mô đun

Mã bài Tên bài Loại bài dạy

Địa điểm

Thời Tổng số Lý

thuyếThự

cKiểm

MĐ 02-01 Giới thiệu chung về sản xuất cây giống ằ

Lý thuyế

Lớp học 1 1

MĐ 02-02 Chuẩn bị đất gieo ươm

Tích hợp

Lớp học Vườn

30 3 23 4

MĐ 02-03 Xử lý hạt giống và gieo ươm

Tích hợp

Lớp học Vườn

34 3 27 4

MĐ 02-04 Chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh hại cây

Tích hợp

Lớp học Vườn

35 6 29

Kiểm tra kết thúc mô đun 4 4

Tổng số 104 13 79 12

46

IV. Hướng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành Bài tập thực hành số 1: Tạo luống nổi có gờ gieo ươm - Giả định: Các học viên đã được học về tiêu chuẩn kỹ thuật của một luống nổi có gờ - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + 200 m2 diện tích đất vườn ươm để làm luống gieo ươm + Quốc, xẻng, trang, dây. + Vôi bột: 20 kg + Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập làm luống nổi có gờ - Thời gian thực hiện bài học này: 10 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: Mỗi nhóm hoàn thành 2 luống nổi có gờ đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật. Bài tập thực hành số 2: Đóng bầu gieo ươm cây bạch đàn - Giả định: Các học viên đã được học về kỹ thuật đóng bầu, tiêu chuẩn kỹ thuật của bầu đóng - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + Đất đóng bầu 3m3 + Quốc, xẻng, lưới sàng đất + Túi bầu: 3 vạn + Phân NPK: 50 kg + Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập đóng bầu - Thời gian thực hiện bài học này: 13 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: Mỗi nhóm hoàn thành 2 luống bầu đạt tiêu chuẩn kỹ thuật. Bài thực hành số 3. Xử lý hạt bạch đàn - Giả định: Các học viên đã được học về kỹ thuật xử lý hạt giống bằng nước nóng - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + Nhiệt kế đo nhiệt độ: 5 chiếc + Xô, thùng, chậu, túi vải + Hạt giống bạch đàn: 1 kg + Thuốc Benlate: 5 gói

47

+ Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập, các nhóm tiến hành xử lý hạt bạch đàn - Thời gian thực hiện bài học này: 7 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: Mỗi nhóm hoàn thành việc xử lý 0,2 kg hạt bạch đàn đạt tiêu chuẩn kỹ thuật. Bài thực hành số 4. Gieo vãi hạt bạch đàn trên luống - Giả định: Các học viên đã được học về kỹ thuật gieo hạt trên luống - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + Sàng đất: 5 chiếc + Thuốc trừ sâu: 5 lọ + Hạt giống bạch đàn đã xử lý: 1 kg + Luống đất nổi có gờ: 5 luống + Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành gieo vãi hạt bạch đàn - Thời gian thực hiện bài học này: 10 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: Mỗi nhóm gieo 2 luống bạch đàn đạt tiêu chuẩn kỹ thuật. Bài thực hành số 5. Cấy cây bạch đàn mầm vào bầu - Giả định: Các học viên đã được học về kỹ thuật cấy cây mầm vào bầu - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + Bầu cây: 5 luống + Cây mầm: đủ để cấy 5 luống + Que căm lỗ: 30 chiếc + Ô doa: 5 chiếc + Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành cấy cây mầm bạch đàn vào bầu - Thời gian thực hiện bài học này: 10 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: Mỗi nhóm cấy 1 luống bạch đàn đạt tiêu chuẩn kỹ thuật.

48

Bài thực hành số 6. Chăm sóc cây bạch đàn con tại vườn ươm - Giả định: Các học viên đã được học về kỹ thuật chăm sóc cây con ở vườn ươm - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + Luống cây con bạch đàn: 5 luống + Cọc làm giàn che: 50 cọc + Lưới đen làm dàn che: 50 dài + Ô doa: 5 chiếc. + Phân NPK: 10 kg + Kéo cắt rễ cây: 10 chiếc + Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành Tưới nước, Làm dàn che, Làm cỏ phá váng, Bón thúc, Điều tra phân loại cây, Hãm cây đúng yêu cầu kỹ thuật - Thời gian thực hiện bài học này: 25 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: Mỗi nhóm tiến hành chăm sóc 1 luống bạch đàn đạt tiêu chuẩn kỹ thuật. Bài thực hành số 7. Phòng trừ sâu bệnh hại cây bạch đàn con ở vườn ươm. - Giả định: Các học viên đã được học về triệu chứng, các biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại cây con ở vườn ươm - Nguồn lực để thực hiện bài tập: + Vườn ươm cây bạch đàn: 1 vườn + Thuốc trừ sâu: Boocđô 0,5%: 5 lọ

Benlate 0,15%: 5 gói + Bình bơm thuốc trừ sâu: + Phiếu giao bài tập - Cách thức tổ chức thực hiện: + Chia lớp thành các nhóm từ 5-7 người. + Các nhóm căn cứ vào phiếu giao bài tập các nhóm tiến hành Kiểm tra các luống cây phát hiện triệu trứng các loại sâu bệnh Xác định các biện pháp phòng trừ Tiến hành phòng trừ sâu bệnh đúng yêu cầu kỹ thuật, nếu không có sâu bệnh thì tiến hành phòng trừ một loại sâu bệnh hại giả định do giáo viên đưa ra - Thời gian thực hiện bài học này: 14 giờ - Sản phẩm thực hành và tiêu chuẩn: + Mỗi nhóm hoàn thành một báo cáo tình hình sâu bệnh tại vườn ươm và đề xuất các biện pháp phòng trừ. + Mỗi nhóm tiến hành phòng trừ sâu bệnh cho một luống cây bạch đàn cho loại sâu bệnh đã phát hiện được hoặc theo giả định của giáo viên

49

V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập: Bài 2: Chuẩn bị đất gieo ươm

Tiêu chí đánh giá Cách thức đánh giá

1. Làm luống gieo ươm

Làm đất trước khi gieo hạt 1- 2 tháng, Hạt nhỏ mịn, Sạch cỏ dại, được khử trùng, chua, độ

Quan sát và theo dõi quá trình thực hiện Kiểm tra luống đất gieo ươm

Lên luống có kích thước +Chiều dài: 5 – 10 m +Chiều rộng: 0,8 – 1m +Chiều cao: 20 – 25 cm +Gờ luống: Cao: 5 – 7 cm Rộng: 3 – 5 cm +Rãnh luống: 25 – 30 cm

Kiểm tra kích thước luống. Quan sát và theo dõi quá trình thực hiện

2. Đóng bầu gieo ươm

Chuẩn bị đất: Hạt nhỏ mịn, sạch cỏ dại, được khử trùng, chua, độc, tỷ lệ hỗn hợp 99% đất + 1% P

Quan sát và theo dõi quá trình thực hiện Kiểm tra đất đóng bầu

Tạo đáy: Chặt, khi nhấc bầu không bị tụt

Nhấc bầu kiểm tra

Tạo thân: Vững chắc không bị gập Nhấc bầu kiểm tra

Xếp bầu: Ngay ngắn, 500 bầu vào 1 ô Kiểm tra luống xếp bầu

Bài 3: Xử lý hạt giống và gieo ươm


1. Xử lý hạt

Sàng, xảy, loại bỏ tạp vật, hạt kém phẩm chất, Rửa hạt bằng nước lã sạch 2 ÷ 3 lần

Quán sát quá trình thực hiện

50

Ngâm hạt trong thuốc tím nồng độ 0,05% trong thời gian 15 đến 20 phút


Ngâm hạt vào nước nóng nhiệt độ 40 ÷ 450c trong thời gian 6 ÷ 12 giờ hết thời gian ngâm, .

Quán sát quá trình thực hiện Kiểm tra nước nóng bằng nhiệt kế

Rửa lại hạt, để ráo nước rồi đem ủ trong tro bếp hoặc cát ẩm, hàng ngày rửa chua hạt, thấy hạt nứt nanh đem gieo


2. Gieo vãi hạt trên luống

San phẳng mặt luống: Quán sát quá trình thực hiện

Trộn 1 phần hạt với khoảng 5 phần đất bột khác màu với nền gieo


- Chia lượng hạt gieo thành các phần để gieo cho đều, Vãi hạt đều trên luống gieo


Sàng đất nhỏ phủ kín hạt, hạt to lấp đất dày bằng đường kính hạt, hạt nhỏ lấp đất dày gấp 2 lần đường kính hạt


3 . Cấy cây mầm vào bầu

Tạo lỗ: Dùng que tạo lỗ sâu 1 - 2 cm Quán sát quá trình thực hiện

Tra cây vào lỗ: Tay cầm vào lá cho rễ xuống lỗ đã tạo sẵn, cây đứng thẳng, rễ không bị gập


Nén đất: ép kín cổ rễ san phẳng đất Quán sát quá trình thực hiện Bài 4: Chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh hại cây con ở vườn ươm


1. Chăm sóc cây con

Lúc còn nhỏ tưới 2 -3 lít nước/m2 lớn lên tăng dần theo tuổi của cây 4 - 5 lít/m2

Quan sát, theo dõi,

Trời nắng cần che nắng làm giảm nhiệt độ đất, Quan sát, theo dõi,

51

đông cần che chống gió, rét cho cây

Làm cỏ phá váng 15 – 20 ngày/lần làm lúc thời tiết mát mẻ làm xong phải tưới nước cho mặt đất ổn định, sạch có phá vỡ váng

Quan sát, theo dõi,

Bón đúng thời điểm, liều lượng, kỹ thuật, tỷ lệ phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây. Bón xong phải tưới nước rửa lá

Quan sát, theo dõi, đánh giá

Phân loại và xác định được số lượng các loại cây tốt, xấu, trung bình

Kiểm tra, Quan sát, theo dõi,

Hãm cây, đảo bầu đạt tiêu chuẩn: - Phần rễ xuyên qua bầu bị cắt - Các cây có chiều cao giống nhau được xếp vào cùng luống

Kiểm tra rễ cây Quan sát luống cây sau khi đảo bầu, phân loại

2. Phòng hại trừ sâu bệnh cây con ở vườn ươm

Thu thập được triệu chứng của sâu, bệnh Kiểm tra triệu chứng

Đưa ra các biện pháp phòng trừ Đối chiếu kết quả của học sinh và giáo viên

Phòng trừ đúng quy trình kỹ thuật Quan sát quá trình phòng trừ VI. Tài liệu tham khảo 1/ Nguyễn Văn Túy, Vũ Thị Lưu, Nguyễn Thị Yến, Nguyễn Hữu Lộc, Vũ Quang Lượng, Vũ Thị Hồng, Phan Văn Củng, 1991. Giáo trình Kỹ thuật lâm sinh. Trường Công nhân kỹ thuật lâm nghiệp 4. 2/ PGS, TS Nguyễn Duy Minh, 2004. Cẩm nang nhân giống cây. Nhà xuất bản nông nghiệp, Hà Nội 3/ Thông tin trên mạng Internet...

. .

52

DANH SÁCH BAN CHỦ NHIỆM CHỈNH SỬA CHƯƠNG TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP

(Kèm theo Quyết định số 2949 /BNN-TCCB ngày 03 tháng 11 năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn)

1. Chủ nhiệm: Ông Nguyễn Thanh Sơn - Phó hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông Lâm Phú Thọ 3. Thư ký: Ông Nguyễn Xuân Lới - Trưởng phòng Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông Lâm Phú Thọ 4. Các ủy viên: - Ông Phạm Quang Tuấn, Giáo viên Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông Lâm Phú Thọ - Ông Nguyễn Văn Toàn, Nghiên cứu viên Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc - Ông Nguyễn Ngọc Thụy - Trưởng phòng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn./.

DANH SÁCH HỘI ĐỒNG NGHIỆM THU

CHƯƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP

(Theo Quyết định số 3495 /QĐ-BNN-TCCB ngày 29 tháng 12 năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn)

1. Chủ tịch: Ông Nguyễn Cảnh Chính - Phó hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông Lâm Đông Bắc 2. Thư ký: Bà Đào Thị Hương Lan - Phó trưởng phòng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 3. Các ủy viên: - Ông Trần Đình Mạnh - Phó trưởng khoa Giáo viên Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông Lâm Đông Bắc - Ông Phan Thanh Minh, Trưởng khoa Trường Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông Lâm Nam Bộ - Ông Nguyễn Kế Tiếp - Chuyên viên Trung tâm Khuyến nông Quốc gia./.

Documents

SẢN XUẤT CÂY GIỐNG BẰNG HẠT - nongnghiep.vn mo dun 02 - San xuat... · Mô đun này trang bị cho người học những kiến thức và kỹ năng về sản xuất