Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Íslensk landslag – flokkun og verðmætamat
Yfirlit um stöðu verkefnis, 17. apríl 2009
Þorvarður Árnason
Þóra E. Þórhallsdóttir
Landslag - námsverkefni
• Rut Kristinsdóttir, 2004. “Landið er fagurt og frítt: Mat almennings á fegurð íslenskrar náttúru”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Helena Óladóttir, 2005. “Með kveðju frá Íslandi! Íslensk landslagspóstkort, myndefni þeirra og sala”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Margrét S. E. Eymundardóttir, 2007. “Upplifun á litum í íslensku landslagi”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Hlynur Bárðarson, 2009. “Flokkun á íslensku landslagi og fylgni við jarðfræðilega þætti”. M.S. ritgerð, umhverfis- og auðlindafræði.
• Karen Pálsdóttir [2009]. “Íslenskar náttúruperlur: Sjónræn einkenni og samanburður við annað landslag”. M.S. ritgerð, umhverfis- og auðlindafr.
• Guðbjörg R. Jóhannesdóttir [2011]. “Íslenskt landslag: fagurfræði og verndargildi” . Ph.D. ritgerð, heimspeki.
• Gabriel Malenfant [2011]. “Relations to Others and Relations to Nature: An Ethical Study of Values Associated with Wild Landscapes”. Ph.D. ritgerð, heimspeki.
• Edda R. H. Waage [2011]. “Gildi landslags í náttúruvernd”. Ph.D. ritgerð, landfræði.
Landslag - námsverkefni
• Rut Kristinsdóttir, 2004. “Landið er fagurt og frítt: Mat almennings á fegurð íslenskrar náttúru”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Helena Óladóttir, 2005. “Með kveðju frá Íslandi! Íslensk landslagspóstkort, myndefni þeirra og sala”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Margrét S. E. Eymundardóttir, 2007. “Upplifun á litum í íslensku landslagi”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Hlynur Bárðarson, 2009. “Flokkun á íslensku landslagi og fylgni við jarðfræðilega þætti”. M.S. ritgerð, umhverfis- og auðlindafræði.
• Karen Pálsdóttir [2009]. “Íslenskar náttúruperlur: Sjónræn einkenni og samanburður við annað landslag”. M.S. ritgerð, umhverfis- og auðlindafr.
• Guðbjörg R. Jóhannesdóttir [2011]. “Íslenskt landslag: fagurfræði og verndargildi”. Ph.D. ritgerð, heimspeki.
• Gabriel Malenfant [2011]. “Relations to Others and Relations to Nature: An Ethical Study of Values Associated with Wild Landscapes”. Ph.D. ritgerð, heimspeki.
• Edda R. H. Waage [2011]. “Gildi landslags í náttúruvernd”. Ph.D. ritgerð, landfræði.
Landslag - námsverkefni
• Rut Kristinsdóttir, 2004. “Landið er fagurt og frítt: Mat almennings á fegurð íslenskrar náttúru”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Helena Óladóttir, 2005. “Með kveðju frá Íslandi! Íslensk landslagspóstkort, myndefni þeirra og sala”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Margrét S. E. Eymundardóttir, 2007. “Upplifun á litum í íslensku landslagi”. M.S. ritgerð, umhverfisfræði.
• Hlynur Bárðarson, 2009. “Flokkun á íslensku landslagi og fylgni við jarðfræðilega þætti”. M.S. ritgerð, umhverfis- og auðlindafræði.
• Karen Pálsdóttir [2009]. “Íslenskar náttúruperlur: Sjónræn einkenni og samanburður við annað landslag”. M.S. ritgerð, umhverfis- og auðlindafr.
• Guðbjörg R. Jóhannesdóttir [2011]. “Íslenskt landslag: fagurfræði og verndargildi” . Ph.D. ritgerð, heimspeki.
• Gabriel Malenfant [2011]. “Relations to Others and Relations to Nature: An Ethical Study of Values Associated with Wild Landscapes”. Ph.D. ritgerð, heimspeki.
• Edda R. H. Waage [2011]. “Gildi landslags í náttúruvernd”. Ph.D. ritgerð, landfræði.
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Hvað er landslag?
• Landslag er flókið og margþætt fyrirbæri sem hægt er að skoða frá margvíslegum sjónarhornum.
• Landslag samanstendur annarsvegar af þeim náttúrlegu útlitsþáttum sem hver landslagsgerð einkennist af og hinsvegar af því gildi og þeirri merkingu sem manneskjur skynja í viðkomandi landslagi eða tengja á annan hátt við það.
• Í hugtakinu “landslag” mætast því hin ytri, “hlutlæga” náttúra og hin innri, “huglæga” skyngreining (e. perception) þess sem upplifir – þetta tvennt verður ekki í sundur skilið.
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Skilgreining Evrópska
Landslagssáttmálans (2000)
• “Landscape” means an area, as perceived by people, whose character is the result of the action and interaction of natural and/or human factors;
• http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=176&CM=8&CL=ENG
• „Landslag“ merkir svæði sem fólk sér og fengið hefur ásýnd og einkenni vegna samspils náttúrulegra og/eða mannlegra þátta;
• http://www.fila.is/assets/OfficialText%20oftheEuropeanLandscapeCovention_ISL.pdf
Fjöldi ólíkra fræðigreina
• Landfræði, landmótunarfræði, umhverfisfræði, landslagsvistfræði, landslagsarkítektúr, skipulagsfræði, fagurfræði, fyrirbærafræði, sálfræði, listfræði, bókmenntafræði, lögfræði .....
• Fjöldi ólíkra rannsóknaraðferða, hvort heldur er um að ræða áherslu á hlutlæga eða huglæga landslagsþætti. Sumar empirískar, aðrar ekki.
• Rannsóknir á huglæga þættinum geta ýmist verið megindlegar eða eigindlegar.
Heildstæð, þverfræðileg nálgun
• Ólíkar fræðigreinar “tala ekki sama tungumál” og þeim hættir til að vera fremur “einsýnar” á viðfangsefnið, þekkja ekki aðrar nálganir og viðurkenna jafnvel ekki.
• Mikilvægt að reyna að skoða flókin fyrirbæri eins og landslag frá öllum hliðum – nýta allan “skalann”, reyna að sjá hlutina heildstætt.
• “Aðferðafræðileg fjölhyggja” – velja þá nálgun/rannsóknaraðferð sem hentar viðfangsefninu hverju sinni.
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Markmið verkefnisins
• Þróa aðferðir til að:
– lýsa og flokka og
– meta gildi íslensks landslags
• framkvæma síðan slíka lýsingu, flokkun og
mat sem nær til landsins alls
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Staðan í upphafi
• Landslag á Íslandi heimsfrægt fyrir fjölbreytni og,
a.m.k. að hluta, mikla sérstöðu
• EN lítið rannsakað sem slík og illa skilgreint:
– Hvers konar og hversu margar landslagsgerðir?
– Hvernig dreifast ólíkar landslagsgerðir?
– Hversu fábrotnar eða fjölbreyttar eru þær?
– Hvað einkennir fágætar gerðir, hvar finnast þær?
– Hvert er verndargildi landslagsgerða, hvernig meta
menn þær og á hverju er matið byggt?
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Flokkun íslensks landslags
• Byggir á aðferðafræði Faghóps 1 í fyrsta áfanga RÁ
• Markmiðið að greina og flokka landslag sjónrænt, út frá fýsískum þáttum, með hlutbundnum, gegnsæum og endurtakanlegum aðferðum
• Flokkar þurfa að vera stigskiptir (hierarkískir) og fela í sér mat á fjarlægð á milli hópa eða flokka
• Aðferðin þarf jafnframt að gefa upplýsingar um hvað það er sem greinir á milli flokka
• Þarf að vera grundvöllur fyrir mat á grunnþáttum náttúruverndargildis (einkum fjölbreytni og fágæti)
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Flokkun íslensks landslags
• Byggir á aðferðafræði Faghóps 1 í fyrsta áfanga RÁ
• Markmiðið að greina og flokka landslag sjónrænt, út frá fýsískum þáttum, með hlutbundnum, gegnsæum og endurtakanlegum aðferðum
• Flokkar þurfa að vera stigskiptir (hierarkískir) og fela í sér mat á fjarlægð á milli hópa eða flokka
• Aðferðin þarf jafnframt að gefa upplýsingar um hvað það er sem greinir á milli flokka
• Þarf að vera grundvöllur fyrir mat á grunnþáttum náttúruverndargildis (einkum fjölbreytni og fágæti)
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Helstu markmið
flokkunarhlutans• gefa yfirlit um helstu landslagsgerðir á Íslandi
– einkenni þeirra, dreifingu um landið, hverjar eru algengar og hverjar ekki
• mat á fjölbreytni einstakra landslagsgerða
• mat á fjölbreytni í landslagi fyrir einstök svæði eða landshluta
• mat/skilningur á því hvað gefur einstökum landslagsgerðum sérstöðu
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Helstu markmið
flokkunarhlutans• mat á fágætisgildi einstakra landslagsgerða eða
landslagi á tilteknum svæðum
• mat á því sem einkennir fágætar landslagsgerðir
• vitneskju um það hvaða landslagsgerðir má ætla
að séu sérstakar fyrir Ísland og jafnvel fágætar á
heimsvísu
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Vettvangsgögn
• gátlistar– 24 breytur sem tengjast lögun landslagsins, dýpt og
hæð, formum, áferð, mynstri og yfirborðseiginleikum
– 27 litabreytur sem tengjast yfirborði þurrlendis annars vegar og vatni/sjó hins vegar
• ljósmyndir
• vídeóskeið
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Gagnasöfnun
• farið á “punktinn” með GPS tæki
• reynt að staðla gagnasöfnun eins og hægt er m.t.t. árstíma, dagstíma og veðurskilyrða
• gátlisti fylltur út í samvinnu tveggja og með aðstoð landakorta (með hæðarlínum)
• litir í landslaginu skráðir með hjálp litakorts
• ljósmyndir teknar allan hringinn þannig að 360° skráning fáist. Vídeóskeið tekið allan hringinn
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
íhvolft - ávalt
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Víðsýni lítið
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Visible landscape depthVíðsýni mikið
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
Breytileiki í hæð (mikill)
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
form í landi – beinar línur
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
form í landi - ávöl
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
form í landi - hvöss
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirðiform í landi - svigður
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirðilitbrigði og litaskali
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirðilitbrigði og litaskali
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirðimynstur - fíngert
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
áferð - hrjúf
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
áferð - fjölbreytt
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
vatn – þekja, straumþungi lítill
HÁSKÓLI ÍSLANDS – Háskólasetrið á Hornafirði
vatn – þekja, straumþungi nokkur
Dreifing valdra 10*10 reita um landið. Svartir ferningar: úrtak, hvítir: reitir sem voru
útilokaðir, skástrikaðir: jöklareitir sem ekki náðust, punktaðir: aðrir reitir sem ekki náðust.
X6356
X4856
X5156
X6344
X6347
X6050
X5159
X6350 X
4556
X5453
X5450
X6338
X4847
X5147
X6647
X3341
X6041
X5750
X5747
X6044
X6650
X5456
X6053
X5762
X6062 X4853
X5165
X4253
X4550
X4565
X4256
X5459
X3041
X4562
X2750
X3941
X3335
X5441
X7547
X2741
X7550
X3647
X3344
X3944
X3353
X6635
X3347
X4841 X3644
X7253
X3962
X3362
X3662
X4538
X6332
X4544
X3947
X7244
X3653
X5465
X6644
X6638
X6938
X4247
X6038 X4250
X4262
X4547
X6341
X4850
X5153
X3953
X3641
X5744
X6941
X3656
X4244
X4541
X6641
X3950
X5741
X6944 X
5162
X5462
X4259
X6335
X7241
X4838
X3956
X5738
X5447
X3350
X6950
X4862
X4559
X4859
X3959
X3050
X5438
X3338
X7247
X3038
X5141 X
7250
X5144
X5444 X6947
X4844
X5138
X3650
X6656
X6956
0.0
00.0
50.1
00.1
50
.20
0.2
50.3
00.3
5
Heig
ht
jökull
allt annað
auðnir
gróið
ávalar öldur, lægri fjöll
hærri fjöll, jöklar
auðnir með vatni
þurrar
fábreyttar auðnir með ám
mjög fábreyttar, þurrar auðnir
þurrar auðnir með ávölum öldum
heiðar og öræfi með blettóttum gróðrisléttlendi,
víðsýnt, ár,
öldótt, þurrt
sléttlendi við há fjöll/jökla, vatn, lítt gróið
ávalar öldur við há fjöll/jökla, nokkuð gróið
ósamstæður útlagaflokkukr
strendur
inn til lands
firðir m/háum fjöllum, nokkuð vel grónirU-laga
flatar
strendurvel grónar flatar strendur, nokkur
fjölbreytni í gróðri
minna grónar flatar strendur, minni
fjölbreytni í gróðri
flatlent og
vel gróið
en einsleitt
fjölbreytt
minni hæðarmunur
betur gróið
meiri hæðarmunur
heldur minna gróið
vel gróið flatlendi, víðsýnt, fábreytni
í formum og stundum einnig í gróðri
gróskumiklar hálendisvinjar
dalir, undirflokkar eftir því hvort eru
víðir/þröngir, há fjöll/ávalar hæðir
dalir, oft há fjöll, fjölbreytni
í formum, oft einnig í gróðri, mynstri
og litbrigðum
jökull
ávöl öræfi og heiðalönd
með blettóttum gróðri
sléttlendi við jökla og há fjöll,
lítt gróið
ávalar öldur við jökla,
misvel gróið
ósamstæðir útlagar
firðir
minna grónar flatar strendur, bleikt
vel grónar flatar strendur
vel gróið en einsleitt flatlendi
vel grónir og fjölbreyttir
grunnir dalir og heiðar,
fjölbreytt: dalir, oft há fjöll,
fábreyttar þurrar auðnir – rautt
og fábreyttar auðnir með ám
jökull
Johannesson, H & Saemundsson, K. 1998: Geological map of Iceland. 1:500 000. Bedrock.
Icelandic Institute of Natural History, Reykjavík (2nd. edition).
Johannesson, H & Saemundsson, K. 1998: Geological map of Iceland. 1:500 000.
Tectonic. Icelandic Institute of Natural History, Reykjavík (2nd. edition).
Útreikningar
Niðurstöður
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1 2 3 4 5 6 7 8
Landscape group
Upper and Middle Miocene
bedrock
Upper Miocene bedrock
Upper Miocene and Lower
Pliocene bedrock
Late Pliocene and Lower
Pleistocene bedrock
Upper Pleistocene bedrock
Holocene lava flows
10-15 m ára
8,5 - 10 m ára
3,3 – 8,5 m ára
0,8 – 3,3 m ára
< 0,8 m ára
< 11 000 ára
Niðurstöður
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1 2 3 4 5 6 7 8
Sea
Glaciers
Acid intrusions, rhyolite, granophyre and granite
Basic and intermediate intrusions, gabbro, dolerite and diorite
Upper Tertiary basic and intermediate extrusive rocks with
intercalated sediments
Upper Pliocene and Lower Pleistocene basic and intermediate
extrusive rocks with intercalated sediments
Upper Pleistocene basic and intermediate interglacial and
supraglacial lavas with intercalated sediments
Upper Pleistocene basic and intermediate hyaloclastites, pillow
lava and associated sediments
Pleistocene acid extrusives
Prehistoric basic and intermediate lavas
Historic basic and intermediate lavas
Holocene sediments
Landscape group
Fylgni landslagsþátta við jarðsögulegan aldur
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
Water diversity
Texture roughness
Pattern diversity
Diversity in forms
Water current
Texture diversity
Sinous lines
Overall diversity
Elevation
Water cover
Colour range
Pattern size
Visual depth
Snow cover
Glacier
Rolling lines
Angular lines
Sea cover
Vegetation cover
Basic shape
Vegetation diversity
Straight lines
Correlation (r)
Grænt = jákvæð
Rautt = neikvæð
0.0
0.1
0.2
0.3
kerfi, flokkun með ½ lit
Jarðfræðileg fjölbreytni, skor 5
0.0
0.1
0.2
0.3
kerfi, flokkun með ½ lit
Líffræðileg fjölbreytni, skor 4
Litur Min Max Mean
Meðaltal
RGB
5453
Blátt 2.35 19.92 11.14 10.08
Grænt 2.41 18.02 10.21
Rautt 1.88 15.90 8.89
Vonarskarð
Blátt 3.53 92.56 48.04 49.40
Grænt 4.82 97.25 51.04
Rautt 4.69 93.53 49.11
Ölkelduháls, H2
Ölkelduháls, H3
Ölkelduháls, H1
Þeistareykir H1
Þeistareykir H2
Þeistareykir H3
Þeistareykir H5
Þeistareykir H4
Askja H1
Hverahlíð H1
Eldvörp H1
Innsti dalur H1
Hveradalir H7 /Austurdalir
Hveradalir H5 /Grænatjörn
Hveradalir H3 /Miðdalir
Hveradalir H1/Miðdalir
Kerlingafjöll H9 /Vesturdalur
Kerlingafjöll H4 /Hverabotn
Kerlingafjöll H5/Hverabotn
Kerlingafjöll H6 /Hverabotn
Kerlingafjöll H2/Reykjadalur
Kaldaklof H2
Austur Reykjadalir H3
Austur Reykjadalir H2
Austur Reykjadalir H1
Geysir H1
Grændalur H1
Austurengjahver H1
Námafjall H1
Bjarnaflag H1
Fremri Námar H1
Leirhnjúkur H1
Leirhnjúkur H2
Leirhnjúkur H3
Gjástykki H1
Krafla H1
Víti Askja H1
Brennisteinsfjöll H1
Seltún H1
Seltún H2
Seltún H3
Seltún H4
Gunnuhver H1
Oddafell H1
Sogin H1
Sandfell H1
Vonarskarð H1
Vonarskarð H2
Hágöngulón H1
Vestari Reykjadalir H1
Vestari Reykjadalir H2
Vestari Reykjadalir H3
Blautakvísl H1
Landmannalaugar H7
Landmannalaugar H6
Landmannalaugar H5
Landmannalaugar H4
Landmannalaugar H3
Landmannalaugar H2
Kverkfjöll H1
Hveravellir H1
X6
35
6V
on
ars
ka
rðX
36
41
X5
44
7G
ræn
da
lur
X3
35
0X
69
50
X3
33
8X
72
47
X3
03
8X
51
41
X7
25
0X
51
44
X5
44
4 X3
65
0X
66
56
X6
95
6X
57
44
X5
13
8X
48
44
X6
94
7A
skja
Ke
rlin
ga
fjö
ll.3
..H
vera
bo
tnJö
ku
ltu
ng
ur.
1V
esta
ri.R
eykja
da
lir
Bla
uta
kvís
lK
ald
aklo
fA
ustu
r_R
eykja
da
lur
Hvera
da
lir.
3..
Mið
da
lir
Ljó
sá
rtu
ng
ur
Hvera
ve
llir
Se
ltú
n.1
Ölk
eld
uh
áls
Au
stu
ren
gja
hve
rB
jarn
afla
gS
eltú
n.2
Inn
sti.d
alu
rL
eir
hn
júku
rN
ám
afja
llÞ
eis
tare
ykir
X4
86
2X
45
59
X4
85
9 X3
95
9S
og
in.T
rölla
dyn
gja
X3
05
0X
54
38 X3
95
3X
60
41
X4
54
4X
39
47
X7
24
4X
48
50
X5
15
3H
vera
hlíð
Ge
ysir
X3
95
6X
48
38
X4
25
9X
57
38
X5
14
7X
63
35
X7
24
1X
51
62
X5
46
2X
39
50
X4
54
1X
57
41
X6
94
4X
36
53
X4
24
7X
60
38
X5
46
5X
42
62
X6
34
1 X4
25
0X
45
47
X6
64
4X
66
38
X6
93
8X
54
41
X7
54
7X
27
41
X7
55
0X
42
44
X3
65
6X
69
41
X3
64
4X
72
53
X2
75
0X
33
35
X4
53
8X
63
32
X3
35
3X
48
41
X6
63
5X
36
47
X3
34
4X
39
44 X
33
47
X3
94
1X
45
50
X4
56
2S
an
dfe
llE
ldvö
rpO
dd
afe
ll.T
rölla
dyn
gja
X4
55
6X
45
65
X4
25
6X
54
59
Fre
mri
.Ná
ma
rX
51
59
X6
35
0X
33
41
X4
85
6X
51
56
X6
34
4X
57
50
X5
74
7X
60
44
X6
65
0X
63
38
X4
84
7X
66
47
X5
45
0X
54
53
X6
34
7X
54
56
X5
76
2X
60
62
X4
85
3X
51
65
Ja
rlh
ett
ur
X6
05
0H
ág
ön
gu
lón
X3
04
1X
33
62
X3
66
2G
un
nu
hve
rA
skja
.No
rðu
rG
jásty
kki
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
Kerfispunktar og Háhiti með 1/2 lit
Cluster method: average
Distance: uncentered
He
igh
t