Društvo za očuvanje životinjskog svijeta “Lynx”

Youth&Progress

THE REGIONAL ENVIRONMENTAL CENTERfor Central and Eastern Europe

Swiss Agency forDevelopment and Cooperation

Skadarsko jezero - izvor zdrave hraneSkadar lake-source of the healthy food

Liqueni i Shkodrës-burim i ushqimit të shëndoshë

Project is supported by

SUMMARY PËRMBLEDHJE

1

uvodintroductionhyrjeupotreba životinjskih i biljnih vrsta u ishranithe use of animal and plant species in the local dietpërdorimi i llojeve bimore dhe shtazore në ushqimriblja čorba na skadarski načinfish soup - skadar specialityçorbë peshku- specialitet shkodrankrap, šaran (cyprinus carpio linnaeus, 1758)the skadar carp krapi krap na podgorički načincarp as a specialty of podgoricakrapi i podgoricëskrap na skadarski načincarp on skadar waykrapi sipas mënyrës shkodranekrap na crmničkom lukucarp on crmnica’s red onion krap me qepë të kuqe crmnicegrgeč (perca fluviatilis linnaeus, 1758)perch perka kuvani grgečboiled perchperka e zjerëjegulja (anquilla anquilla linnaeus, 1758)eel ngjala jegulja na orizueel on ricengjala me orizukljeva (alburnus alburnus alborela de filippi, 1844)bleak gjuhca marinirana ukljevamarinated bleakgjuhca i detisušena slana ukljevadried salted bleak saraga të thata me kripësalata od suvih ukljeva

SADRŽAJdried bleak saladsallatë me saraga të thata fraga, kubla (alosa fallax nilotica geffroy, 1827)allis shad fraga-kubla marinirana fraga (kubla)marinated allis shadkubël detibrona, žutalj (rutilis rubilio rubilio bonaparte, 1837)the roach brona riblja paštetafish patepeshk deti biljne vrste plant speciesllojet bimorekasaronja (trapa longicarpa m. jank.)the “kasaronja” water chestnut kasaronja pire od kasaronjakasaronja mashkasaronja ( arra e ujit) e grirësmokva (ficus carica)figfikuslatko od divljih smokavawild-fig preservereçeli i fikut të egër divlji šipak (punica granatum var. spontanea)wild pomegranate shega e egërsok od divljeg šipkapomegranate cordial shurup me shega të egralovor (laurus nobilis)bay leaf dafina-lari kesten pitomi, castanea sativa, spanish chestnutcrmnički crveni lukred onionqepa e kuqe e crmnicës

INTRODUCTIONHYRJE

2

Nema pouzdanih podataka o prvim ljudskim naseobinama na obalama Skadarskog jezera. Arheološka nalazišta u blizini današnjeg Skadra potiču iz otprilike V vijeka, a prvi pisani pomen o nekom od danas postojećih naselja na obalama Skadarskog jezera datira iz 1242. godine.

There are no reliable records regarding the first human settlements around Lake Skadar. The archaeological sites in Skodra vicinity originate from around the V Century, and the first written record about one of the existing settlements on the lakeside is dated from year 1242.

Nuk egzistojnë të dhëna të sakta mbi banimet e para te njerëzve në brigjet e Liqenit të Shkodrës. Lokalitetet arkeologjike në afërsi t� Shkodrte njerëzve në brigjet e Liqenit të Shkodrës. Lokalitetet

� Shkodrte njerëzve në brigjet e Liqenit të Shkodrës. Lokalitetet

ës kane prejardhjen aty nga shek V,teksa e dh�na e pararkeologjike në afërsi t

�na e pararkeologjike në afërsi t

ë e shkruar mbi nj� nga k�to ës kane prejardhjen aty

� nga k�to ës kane prejardhjen aty

vendbanime daton në vitin 1242.

UVOD

3

UPOTREBA ŽIVOTINJSKIH I BILJNIH VRSTA U ISHRANI

Ishrana stanovništva obodnog područja jezera bazira se na ribi. Riba je, pogotovo u prošlosti, predstavljala i osnovni izvor ekonomskog opstanka okolnih naselja. Arheološka nalazišta blizu grada Skadra, koja potiču iz perioda prije V vijeka n.e., svjedoče da je brojno stanovništvo ovih krajeva, preko rijeke Bojane, jedrenjacima izvozilo masline, maslinovo ulje, vino, riblje proizvode. Riba je laka i zdrava hrana. Bjelančevine u njenom mesu naš sistem za varenje lako razgrađuje i apsorbuje. Riba se priprema na više načina: barena, dinstana, pohovana, marinirana, pečena, na žaru. Najviše hranljivih sastojaka riba zadržava kad se priprema dinstan-jem. Najlakše se vari barena, a najteže pržena - pohovana riba. Osim ribe, u ishrani se koriste i neke autohtone biljne vrste: kasaronja, smokva, šipak, koštanja, lovor.

THE USE OF ANIMAL AND PLANT SPECIES IN THE LOCAL DIET The diet of the lakeside population is based on fish. The fish, especially in the past, represented the primary source of livelihood for the local communities. The archaeological sites in the vicinity of Skodra, which are dateing prior to the V century, testify that the villagers sailed to the coastal areas via river Bojana, where they exported olives, olive oil, wine and fish products. Fish is light and healthy food. Human digestive system easily digests and absorbs fish protein. Fish can be prepared in several different ways-it can be boiled, stewed, sautéed, batter-fried, marinated, roasted and grilled. Fish retains the highest percentage of nutritious elements if it is boiled or sautéed. Boiled fish is easiest to digest, whereas fried fish takes considerably longer to digest. Apart from fish, the local Skadar Lake diet is characterized by the use of indigenous plant species such are water-chestnuts, figs, wild pomegranates, bay leaf and other .

PËRDORIMI I LLOJEVE BIMORE DHE SHTAZORE NË USHQIM

Ushqimi i banorëve që jetojnë në brigjet e liqenit, përbëhet kryesisht nga peshku. Peshku , veçanërisht në të kaluarën ka qenë , burimi themelor i ekzistencës ekonomike të vendbanimeve pranë Liqenit. Lokalitetet arkeologjike në afërsi të Shkodrës , para shek të V.e.r, dëshmojnë se shumë banorë të këtyre krahinave nëpërmjet Lumit Buna, transportonin në anijet me vela për në brigje: ullinj, vaj ulliri, verë dhe prodhime peshku. Peshku është ushqim i lehtë dhe i shëndetshëm. Sistemi jonë i të ushqyerit katabolizon dhe thith proteinat peshkore. Peshku mund të gatitet në shumë mënyra: i zjerë, i kripur, i pjekur. Më lehtë tretet peshku i zier nga ai i skuqur, i cili do kohë të tretet. Përveç peshkut ushqimi i zakonshëm i Liqenit të Shkodrës karakterizohet edhe nga përdorimi në gatim i llojeve të bimëve autoktone: fiku, shega e egër, lari…..

4

RECIPES RECETI

5

jezerska riba (glave, repovi od krapa, klijena, grgeča) 1.200 gcrni luk (pola zapeći sa korom, pola sitno isjeckati) 200 gšargarepa (rendana ili na kocke) 200 gperšun (korijen- narezan i listovi) 1 komvino bijelo 2 dlulje 1 dlbrašno 1 kašikaparadajz pire 100 gcrvena paprika 50 glimun 1 komikra od krapa 100 glovorov list, so, biber, peršunov list ( 1 veza, sitno sjeckan), luk vlašac(1 veza)

RECEPTIRiblja čorba na skadarski način

Priprema: Pripremljenu ribu staviti da se kuva u vodi sa dodatkom 1/2 luka koju smo zapekli na ploči, korijenom od peršuna, lovorovim listom i biberom u zrnu. Kuvanu ribu izvaditi iz vode i staviti da se malo ohladi i kasnije meso odvajati od kosti a vodu procijediti. U međuvremenu na zagrijanom ulju izdinstati sitno sjeckani crni luk, šargarepu, celer, dodati paradajz pire, alevu papriku i lovor. Brašno malo popržiti i zaliti sa vodom u kojoj smo kuvali ribu. Pustiti da kuva 30 min, dodati riblju ikru, meso od ribe, bijelo vino i dotjerati ukus sa biberom, sokom od limuna i sitnim peršunom.

fish (head, tail fins of Skadar carp, perch) 1.200 gblack onion (one half unpeeled and chargrilled on a hotplate,the other half chopped) 200 g carrot ( diced or grated) 200 gparsley (diced root and leaves) 1 piecewhite wine 2dloil 1dlflour 1 spoontomato puree 100 gred hot papper 50 g lemon 1 piececarp fish-roe 100 gbay-leaf, salt, parsley (1 bunch, chopped), spring onion ( 1 bunch)

Fish Soup - Skadar speciality

6

Preparation: Place prepared fish in a pot with water and chargrilled onions, parsley root, bay-leaf and pepper and boil. Cooked fish is taken out and cooled, prior to removing the fish bones. Thewater in which it has been cooked is retained and sieved. In the meantime, fry chopped black onions, carrots, celery, add tomato puree, red pepper and bay-leaf. Fry the flour and add water in which the fish was cooked. Cook for 30 minutes, add carp fish-roe, fish meat, white wine and season with pepper, lemon juice and parsley.

peshk (kokë, bisht krapi te Shkodres, perkë) 1.200grqepë e zezë ( gjysëm e skuqur dhe gjysëm e qëruar) 200grkarrota ( të prera në kube ose rrathë) 200grmajdanoz ( me rrënjë të prera dhe gjethe) 1 tufëverë të bardhë 2dlvaj 1dlmiell 1 lugëdomate e grirë 100grpiper i kuq 50grlimon 1 kokërrkrap putargë 100grdafinë, kripë, majdanoz, ( 1 tufë, të prera), qepë vlasac (1 kokërr)

Çorbë peshku- specialitet shkodran

Përgatitja: peshku i bërë gati vendoset në një tenxhere me ujë, ku shtohet gjysëm kokërr qepë e skuqur, rrënjë majdanozi, dafinë dhe piper i kuq, dhe lihen të zihen. Peshku i gatuar hiqet mënjanë , lihet të ftohet ,pastaj i hiqen halat. Ndërkohë skuqet qepa e zezë, karrota, selinoja, i shtohet domatja, piperi i kuq dhe dafina.Skuqet mielli dhe shtohet ujë, derisa i gjithë peshku të ziejë. Lihet të gatitet për 30 minuta, duke i shtuar putargë krapi, mish peshku, verë të bardhë, dhe për t’i dhënë një shije më të mirë, spec, lëng limoni dhe majdanoz.

RECIPES RECETI

7

KRAP, ŠARAN (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758)Može dostići težinu i do 25 kg, ali su rijetki primjerci preko 15 kg. Hrani se planktonom, beskičmenjacima i biljkama, a predstavlja najplašljiviju i najnepovjerljiviju ribu u našim vodama. U Skadarskom jezeru živi ljuskavi šaran, a kao unešena vrsta prilagodio se i tkz. kineski šaran (Carassius auratus gibelio) koji se manje upotrebljava u ishrani zbog većeg broja koščica. Krap se mrijesti u aprilu i maju i u tom periodu mu je kvalitet mesa slabiji - hranjivost je manja, a ukus lošiji.

THE SKADAR CARP (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758)This fish can attain weights of 25 kg, but samples of over 15 kg are rather rare. It feeds on plankton, invertebrates and plants, and it represents the most fearful and untrusting fish species in our waters. The carp living in Skadar Lake is the Scales Carp. The so-called Chinese Carp (Carassius auratus gibelio) was artificially introduced and has adapted well, but is less used in the diet, because it contains many tiny bones which make it much more inconvenient for consumption. The

carp spawning season is in April and May and in this period the quality of its meat is poorer, the nutritious elements are reduced, and the taste deteriorates.

KRAPI (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758)Pesha e tij mund të arrijë deri në 25 kg, por janë të rrallë ata me mbi 15 kg. Ushqehet me plankton, intervertebrorë dhe bimë; por njëkohësisht është dhe peshku më frikacak dhe më dinak në ujërat tona. Në Liqenin e Shkodrës jeton krapi me luspa, kurse si lloj i sjellë nga jashtë dhe i përshtatur është i ashtuquajturi Krapi Kinez. Por ky, përdoret më pak në ushqim, për shkak të kockave të vogla të shpeshta , të cilat e vështirësojnë ngrënien. Krapi lëshon vezët në prill, dhe në këtë kohë edhe cilësia e mishit të tij është më e ulët, ka reduktim të përbërësve ushqimorë, dhe peshku nuk është i shijshëm.

RECEPTI

krap (obrađen, osoljen, poprskan limunovim sokom) 1500 gdunje ( izrezati na kriške) 300 gluk crveni crmnički (izrezati na rebarca) 500 gsuve šljive (izvaditi koštice i oprati) 200 gsuvo grožđe (oprati vrućom vodom) 50 gvino bijelo 1/2 l ulje 2 dlsok od limuna 1 komlovorov list (sitno izdrobiti) 1 komkisjele jabuke (izrezati na kriške) 300 gperšun (1/2 vezice sitno sjeckanog), so, biber

Krap na podgorički način Priprema: Obrađenog krapa posoliti u utrobu i naglo ga opeći na vreloj masnoći sa obje strane, zatim ga prebaciti u pleh. Na preostaloj masnoći propržiti crni luk dok ne uvene, dodati kisjele jabuke, dunje, suve šljive, suvo grožđe, limunov sok, lovorov list, pola količine vina, sitno sjeckani peršun. Začiniti po ukusu i ovako pripremljenu smjesu staviti oko ribe i peći 40 min. u umjereno zagrijanoj pećnici. U toku pečenja ribu prelivati sa ostatkom vina da jelo ostane sočno. Krap se servira u cijelom komadu a kao prilog služi voće koje se peklo sa njim.

8

carp (cleaned, salted, sprinkled with lemon- juice) 1.500 gquinces (sliced) 300 gred onion (cut lengthwise) 500 gprunes (pitted and washed) 200 graisins (washed in hot water) 50 gwhite wine 1/2 loil 2 dllemon juice 1piecebay-leaf (crushed) 1 piecesour apples (sliced) 300 gparsley (1/2 bunch, chopped), salt, pepper

Carp as a specialty of Podgorica Preparation: Rub the insides of the prepared carp with salt, fry in hot oil on both sides and place in the baking tray. Fry red onion in the same oil and add sour apples, quinces, prunes, raisins, lemon juice, basil leaves, half of the wine and finelly chopped parsley. Season to taste and sort around the fish and bake for 40 minutes in the oven on medium temperature. For an enhanced flavour and to retain the moisture, keep sprinkling the fish with white wine throughout the baking period. Carp is served in one piece garnished with the fruits .

krap ( i bërë gati, i kriposur dhe i spërkatur me lëng limoni) 1500gftonj ( të prerë hollë) 300gqepë e kuqe ( e prerë për së gjati) 500gkumbulla( me bërthama të hequra dhe të lara) 200grrush i thatë (i larë me ujë të nxehtë) 50gverë e bardhë 1/2lvaj 2dllëng limoni 1 kokërrdafinë 1 tufëmollë e thartë ( e prerë në thelë të vogla) 300gmajdanoz ( ½ tufe e prerë), kripë, spec djegës

Krapi i Podgoricës Përgatitja: krapi i bërë gati dhe i kriposur, vendoset të skuqet në vaj të nxehtë në të dyja anët në tigan. Mënjanë skuqet qepa e kuqe, i shtohet mollë e thartë, ftua, kumbulla dhe rrush i thatë. Speci djegës bashkë me përzjerjen e përgatitur i shtohet peshkut nga sipër, duke e lënë të piqet për 40min në furrë me një temperaturë mesatare. Për t’i dhënë një shije më të mirë tavës i hidhet verë e bardhë. Krapi serviret në një pjatë i shoqëruar me fruta.

9

RECIPES RECETIRECEPTI

krap (obrađen, izrezan na zvona, posoljen) 3.000-4.000 gbrašno kukuruzno (po potrebi) ulje 1/2 dlbijeli luk (sitno sjeckan) 10 češnjeva peršun (sitno sjeckan ) 1 vezicavinsko sirće 1 dlraštan (obariti i izrezati na šire rezance) 1 kg krompir (skuvati u polovine) 500 gso (po potrebi)

Krap na skadarski načinPriprema: Pripremljena zvona od krapa uvaljati u kukuruzno brašno i pržiti u vrelom ulju, po mogućnosti na ognjištu, dok se ne dobije zlatno žuta boja. Raštan i krompir ocijediti od vode u kojoj su se kuvali i začiniti sa bijelim lukom, peršunom i solju. Poslužiti kao prilog uz ribu.Posebno servirati sos od bijelog luka, peršuna, sirćeta i ulja.

carp (prepared, cut into thick steaks, salted) 3.000-4.000 gmaize flour oil 1,5 dlgarlic (chopped) 10 clovesparsley (chopped) 1 bunchwine vinegar 1 dlgreens (boiled and roughly chopped ) 1.000 gpotato (boiled and halved ) 500 gsalt

Carp on Skadar wayPreparation: Cover the prepared carp steaks in maize flour and deep fry in hot oil, preferably over the open fire, until golden in colour. Drain the boiled greens and potatoes, and season with garlic, parsley and salt.Serve as side dish with fish, together with the sauce made of garlic, parsley, vinegar and oil.

krap ( i përgatitur, i prerë në kulme, i kriposur) 3000-4000gmiell misrivaj 1.5dlhudhër ( e grirë) 10 thelpinjmajdanoz ( i grirë) 1tufëuthull 1 dlrastan ( i zierë dhe i prerë) 1000gpatate ( e zier) 500gkripë

Krapi sipas mënyrës ShkodranePërgatitja: krapi i përgatitur ngjyhet në miell misri dhe skuqet me vaj të nxehtë në tigan, derisa të marrë ngjyrë të verdhë ari. Rastan dhe patatja të nxjerra nga uji, bashkohen me specin djegës, majdanozin dhe kripën.Serviren si garniturë me peshkun.Ndërsa veçmas me të serviret hudhra, majdanozi, uthulla dhe vaji.

10

krap (obrađen, posoljen, poprskan limunovim sokom i preliven uljem) 1.500 gluk crveni crmnički (izrezati na rebaraca) 1.000 gcrno vino- crmničko 2 dlulje 1 dlperšun (list sitno sjeckan) 1 vezicaceler (list sitno sjeckan) 1 vezicamast 20 gso, biber, limun, lovorov list (izdrobljen)

Krap na crmničkom lukuPriprema: Luk pomiješati sa uljem, biberom, peršunom, celerom. U podmazani pleh ili vatrostalnu zdjelu rasporediti luk, staviti krapa i preliti sa rastopljenom mašću i crmničkim vinom. (vranac). Poklopiti i staviti u umjereno zagrijanu pećnicu da se peče u sopstvenom soku 40 min. Može se servirati sa palentom.

carp (cleaned, salted, sprinkled with lemon-juice and olive oil) 1.500 gCrmnica’s red onions (cut lenghtwise) 1.000 gCrmnica’s red wine 2 dloil 1 dlparsley (chopped leaves) 1 bunchcelery (chopped leaves) 1 bunchlard 20 gsalt, papper, lemon. bay-leaf (crushed)

Carp on Crmnica’s red onion Preparation: Mix the onions with oil, pepper, parsley and celery. Arrange onions and carp in greased baking tray pouring over the melted lard and Crmnica’s red wine (vranac). Cover and bake on the medium temperature for 40 minutes.You can serve this dish with polenta.

krap ( i përgatitur, kriposur, spërkatur me lëng limoni dhe vaj ullliri) 1500gqepë të kuqe Crmnice ( e prerë për së gjati) 1000gverë e kuqe Crmnice 2dlvaj 1dlmajdanoz ( gjethe të grira) 1 tufëselino ( gjethe të grira) 1 tufëgjalpë 20gkripë, spec djegës, limon, dafinë ( të bluara)

Krap me qepë të kuqe CrmnicePërgatitja: qepa përzjehet me vaj, spec, majdanoz dhe selino. Pjesa tjetër e qepës bashkë me krapin, vendoset në tigan me gjalpë, vaj dhe verë Crmnice të kuqe (Vranac). Mbulohet nga sipër dhe vendoset në tavë për pjekje , me temperaturë mesatare për 40 minuta.Kjo pjatë mund të serviret me palenta.

RECETIRECIPES

11

JEGULJA (Anquilla anquilla Linnaeus, 1758) Jegulje su ribe zmijolikog oblika, dužine do 1.5 metara i težine do 6 kg, mada su u našim vodama rijetki primjerci preko 2 kg. Jegulja je noćna grabljivica, hrani se ribom, ikrom, mekušcima, rakovima. Ponašanje jegulja u periodu pripreme za parenje još uvijek predstavlja misteriju. Početkom novembra jegulje, kako iz Skadarskog jezera, tako i iz drugih slatkovodnih tokova kreću na putovanje ka Azorskim ostrvima. Putuju uvijek istim vodoputevima i kod Azorskih ostrva se spuštaju na dubinu od nekoliko hiljada metara i na tom mjestu nekoliko miliona jegulja se uključuje u proces oplodnje. Poslije oplodnje odrasle jedinke ugibaju, a larve, lakše od vode, isplivavaju do dubine od 50 metara i nošene morskim strujama kreću na put dug tri godine do svojih odredišta u Evropi.

EEL (Anquilla anquilla Linnaeus, 1758) Eel are snake-like fish, up to 1.5 meters in length and 6kg in weight, though in our waters eels over 2 kg are rather rare. The eel is a night predator and feeds on fish, fish-eggs, invertebrates and crabs. The behaviour of eels during their breeding season is still a mystery. At the beginning of November, eels from Lake Skadar, as well as from the other freshwaters, embark on a journey to the Azore islands. They always travel via the same water routes and when they reach the Azores they go down to a depth of a few thousand meters, where several million eels enter into the mating process. After mating, the adult eels die away and larvae, being lighter than the water, rise up to the depth of around 50 meters. Carried by the sea currents they embark on a three-years long journey back to their European destinations.

NGJALA (Anquilla anquilla Linnaeus, 1758) Ngjalat janë peshq në trajtë gjarpëri , me gjatësi deri në 1.5m dhe mund të peshojnë deri në 6kg. Mgjs në ujërat tona ngjala më shumë se 2kg është e rrallë. Ngjala është gjuetar i natës , ushqehet me peshk, vezë, butakë, gaforre. Sjellja e ngjalave në kohë të shumëzimit nuk është e shpjegueshme edhe sot e kësaj dite. Në fillim të nëntorit, ngjalat e Liqenit të Shkodrës, si dhe ato nga ujërat e panjelmëta , nisen për shtegtim nga ishujt Azore.Ato përshkojnë gjithmonë të njëjtën rrugë ujore, dhe kur mbërrijnë në ishujt Azorë zbresin në thellësi prej disa mija metrash , dhe po aty miliona ngjala nisin të shumëzohen. Pas mbarsjes individët e rritur ngordhin, ndërsa larvat duke qënë më të lehta se uji, dalin në thellësi prej 50 metrash dhe me anë të rrymave të ujit nisen për një udhëtim tre vjet të gjatë për t-u kthey në destinacionet e tyre në Evropë.

RECEPTI

12

jegulja (obrađena, isječena na parčad 7cm dužine, posoliti, pobiberiti i poprskati sokom od limuna) 1000 glimunov sok 1 komriža (oprana) 2 šoljeluk crni (sitno sjeckani) 3 glaviceparadajz pire 100 gulje 1 dlvino bijelo 1/2 llovorov list (izdrobljen) 1 komperšun, celer (list sitno sjeckani) 1 vezicaso, biber

Jegulja na orizu Priprema: Obrađenu jegulju opeći na zagrijanom ulju sa svih strana da porumeni. Izvaditi i staviti na toplo mjesto. Na preostaloj masnoći izdinstati crni luk, dodati rižu, paradajz pire, biber, peršun, celer, lovor, bijelo vino i sve ravnomjerno rasporediti u vatrostalnoj zdjeli. Na ravnomjerno raspoređenom orizu položiti parčad jegulje dodati i 1 šolju vode. Ovako spremljenu jegulju staviti u umjereno zagrijanu pećnicu da se polako peče dok oriz ne nabubri i bude mekan.U ovo jelo možemo staviti i suve šljive i suvo grožđe, da se peče zajedno sa rižom.

eel (cleaned, cut in pieces 7 cm in lenght, salted, peppered, sprinkled with lemon-juice) 1.000 glemon-juice 1 piecerice (washed) 2 cupsonion (finely chopped) 3 piecestomato puree 100 goil 1dlwhite wine 1/2 dlbay-leaf (crushed) 1 pieceparsley, celery, (chopped leaves) 1 bunchsalt, pepper

Eel on rice Preparation: Fry prepared eel in hot oil from all sides until brown. Remove and place it somewhere warm. In the remaining gravy fry the onions, add rice, tomato puree, pepper, parsley, celery, bay-leaf, white wine and place in fireproof tray. Arrange pieces of eel over the rice, and add 1 cup of water. Place prepared eel in the oven on medium temperature, and bake slowly until rice becomes swollen and tender. You can add prunes or raisins to this dish while baking.

ngjalë ( e përgatitur, e prerë në pjesë me nga 7 cm gjatësi, kripë, spec, spërkatur me lëng limoni) 1000glëng limoni 1 kokërroriz ( i larë) 2 filxhanëqepë ( e grirë) 3 kokrradomate e grirë 100grvaj 1dlverë e bardhë 1/2dlgjethe dafine ( e bluar) 1 tufëmajdanoz, selino( gjethe e grirë) 1 tufëkripë , piper

Ngjala me oriz Përgatitja: ngjala gatitet e skuqur nga të gjtha anët me vaj të nxhetë. E heqim dhe e vendosim në një vend të ngrohtë. Në yndyrën e ngelur skuqim qepën, i shtojmë oriz, domate të grirë, spec, majdanoz, selino, dafinë, verë të bardhë dhe e vendosim në një tenxhere të qëndrueshme ndaj nxehtësisë. Ngjalën pjesë-pjesë e vendosim në oriz, i shtojmë një filxhan ujë. Ngjalën e gatitur e vendosim në tavë pjekjeje me temperaturë mesatare duke e pjekur ngadalë derisa orizi të zbutet dhe të përhapet.Mund të shtoni kumbulla, duke i lënë të piqen sëbashku.

RECIPES RECETI

13

UKLJEVA (Alburnus alburnus alborela de Filippi, 1844)Živi u velikim jatima, hrani se najčešće planktonom, ali i insektima i njihovim larvama. Mrijesti se u priobalnom pojasu na kamenitom i šljunkovitom dnu u periodu od kraja marta do polovine juna. Može narasti do 20 cm dužine, i dostići težinu do 40 g. 70-tih godina se u Skadarskom jezeru izlovljavalo i do 600 tona ukljeve godišnje.

Marinirana ukljeva Za 4 do 5 osoba: 1.5 kg ribe, so, 2.5 dl ulja, 1 kiseli krastavac, 1 kašika kaparija, 3.5 dl vode, 1.5 dl sirćeta, 1 glavica crnog luka isiječenog uzduž, 5-6 zrna crni biber, 1.5 dl riblje supe (od glave i od repa).Očišćena riba se posoli i proprži na ulju. Nakon što se ohladi, ređa se u dubok sud i posipa se sa isiječenim kiselim krastavcem i kaparom. U drugoj posudi pravi se marinat tako što se u 3.5 dl vode dodaje sirće, crni luk i zrna bibera, kuva se nekoliko minuta i ostavlja da se ohladi. Nakon toga miješa se sa hladnom, iscijeđenom ribljom supom i sa ovim marinatom preliva se riba sve dok se potpuno ne prekrije. Posuda se poklopi i drži 2 dana na hladnom mjestu ili u frižideru. Pred služenje

riba se vadi u plitke tanjire i preliva uljem.

GJUHCA (Alburnus alburnus alborela de Filippi, 1844)Jeton në grumbuj të mëdhenj, ushqehet kryesisht me planktonë, por dhe me insekte dhe larva të tyre. Lëshon vezët në zonat afër brigjeve , në fundin e tyre me zall apo gurë, në periudhën fund marsi- gjysëm qershori. Gjatësia mund të arrijë deri në 20cm dhe pesha 400 gr. Në vitet 70-të, në Liqenin e Shkodrës arrihej të ziheshin edhe 600 t gjuhca në vit.

BLEAK (Alburnus alburnus alborela de Filippi, 1844)Bleak lives in large shoals, and feeds on plankton, as well as insects and their larvae. It spawns in the lakeside areas on the gravely or rocky bottoms, in the period between the end of March and mid June. It can reach lengths of 20 cm, and weight up to 40 g. In the 1970s, up to 600 tons of bleak were fished from the Lake annually.

Marinated Bleak: Serves 4 to 5 people. 1.5 kg of fish, salt, 2.5 dl of oil, 1 pickled gherkin, 1 spoon of capers, 3.5 dl of water, 1.5 dl of vinegar, 1 sliced onion, 5-6 peppercorns, 1.5 dl of fish stock (made from the heads and tails). Clean the fish, season it with salt and fry on oil. Once cooled, layer the bleak in a deep pan, adding pickled gherkins and capers. Prepare the marinade in a separate dish by mixing the water, vinegar, onions and peppercorns. Bring to the boil for several minutes, and leave to cool. Add the cold fish stock sieved from the bones, and pour this marinade onto the fish so that it is completely soaked in it. The pot is covered and left to marinate for two days in a cold place or in the fridge. Before serving, place the fish on a shallow plates and sprinkle it with oil.

RECEPTI

14

Sušena slana ukljevaSlana ukljeva je pravi specijalitet, koji se najčešće služi uz alkoholna pića, pogotovo rakiju. Priprema ovakve ukljeve traje oko mjesec dana. Nakon što se riba očisti i opere stavlja se u široku posudu i pomiješa sa većim količinama soli. Ovako riba odstoji 1-2 dana. Nakon što apsorbuje dovoljne količine soli, riba očvrsne i po nekoliko riba formiraju pljosnate redove. Ovakvi redovi se stavljaju na hladno i prozračno mjesto da se dalje suše oko mjesec dana. Najbolje ju je staviti, ukoliko je to moguće, blizu ognjišta, gdje će riba poprimiti i specifičan miris dima.

Dried Salty Bleak Salty bleak is a real speciality, which is usually served with alcoholic drinks, especially the local brandy (rakija). It takes about a month to conserve this fish in salt. Having cleaned the fish and washed it, put it in a wide dish and mix it with a large amount of salt. Leave the fish aside like this for 1 to 2 days. Having absorbed a substantial amount of salt, the fish hardens and is stuck together forming flat rows of fish. These rows of fish are left in a cold and drafty place to dry off for an additional month. The fish can also be left close to the fireplace, where they acquire a unique smoky taste.

Gjuhca i detiPër 4-5 persona: 1.5 kg peshk, kripë, 2.5dl vaj, kungull deti, 1 lugë CAPER, 3.5dl ujë, 1.5dl uthull, 1 qepë e grirë, 5-6 kokrra piper të zi, 1.5 dl çorbë peshku ( e përgatitur me kokë dhe pjesë trupi).Pastrohet peshku, kriposet dhe skuqet në vaj. Pasi të jetë gati, vendoset në një tigan të thellë dhe dekorohet me kungull deti dhe CAPER. Në një tenxhere tjetër, hidhet pak ujë dhe uthull, shtohet qepë e grirë dhe kokrra piperi, pastaj vihet të ziejë dhe lihet në vend të ftohtë. Shtohet çorba e ftohtë e peshkut, i cili është pastruar nga halat dhe i hidhet peshkut nga sipër duke e mbuluar krejtësisht atë. Tenxhereja mbulohet dhe lihet për dy ditë në vend të freskët apo frigorifer. Para servirjes, peshku vendoset në një pjatë të sheshtë dhe spërkatet me vaj.

Saraga të thata me kripëPeshku i kriposur është një specialitet i vërtetë, i cili zakonisht serviret me pije alokoholike, veçanërisht me brendi të vendit (raki). Duhet një muaj të ruhet ky lloj peshku në kripë. Pasi e kemi larë dhe pastruar peshkun, e vendosim në një enë të gjerë dhe e përzjejmë me një sasi të madhe kripe. Peshku lihet kështu për 1 deri në 2 ditë. Pasi ka thithur sasinë e kripës peshku forcohet dhe mblidhet duke formuar rrathë peshku. Këto rradhë peshku lihen në një vend të ftohtë dhe të thatë për t’u tharë akoma për një muaj. Peshku mund të lihet edhe afër zjarrit, ku merr një shije të veçantë të tymosuri.

15

suve ukljeve (obariti u vodi i očistiti meso od kostiju) 50 komadaluk bijeli (sitno sjeckan) 2 glaviceperšun (sitno sjeckan) 1 vezicalimun (na kolutove) 1 komadceler (list, sitno sjeckan) 1/2 veziceulje 1 dlcrne masline 5 komada

Salata od suvih ukljevaPriprema: Obarene i obrađene ukljeve slagati u zdjelu, poprskati sa sitno sjeckanim bijelim lukom, peršunom, celerom i uljem. Ovo ponavljati dok ne utrošimo cijelu količinu ukljeva. Zdjelu u kojoj služimo salatu od suvih ukljeva ukrasiti kolutovima limuna i crnim maslinama bez koštica.

dried bleak (boiled, bones removed) 50 piecesgarlic (chopped) 2 clovesparsley (chopped) 1 bunchlemon (cut in rings) 1 piececelery (leaves, chopped) 1/2 bunchoil 1dlblack olives (pitted) 5 pieces

Dried Bleak saladPreparation: Boiled and cleaned bleaks are placed in a pot and sprinkled with chopped garlic, parsley and oil. Repeat the procedure until all the bleaks are layered in this manner. Decorate the dried bleak salad with rings of lemon and black olives .

saraga të thata ( të zjera dhe pastruar nga halat) 50 copëhudhra ( të grira) 2 thelpinjmajdanoz 1 tufëlimon( i prerë në rriska) 1 kokërrselino( gjethe të grira) 1/2 tufavaj 1dlullinjtë zinj 5 kokrra

Sallatë me saraga të thataPërgatitja: Gjuhcat të zjera dhe të pastruara vendosen në një tenxhere dhe i shtohet hudhër e grirë, majdanoz dhe vaj. Përsëritet kjo procedurë derisa të mbarohen të gjithë peshqit. Sallata e gjuhcave ( saragave) të thata zbukurohet me rrathë limoni dhe ullinj të zinj ( të pastruar nga bërthamat).

RECETIRECIPES RECEPTI

16

FRAGA, KUBLA (Alosa fallax nilotica Geffroy, 1827)Fraga ili kubla, kako se još kod nas naziva je migratorna forma koja naseljava Sredozemno more. Rijekom Bojanom dolazi iz Jadranskog mora radi mriješćenja. Mladi primjerci se u jezeru zadržavaju 2-3 godine. Meso joj je ukusno i priprema se na uobičajene načine: prženjem, na roštilju ili u ribljoj čorbi.

ALLIS SHAD (Alosa fallax nilotica Geffroy, 1827)The Allis is a migratory species that inhabits the Mediterranean Sea. For spawning, it travels from the Adriatic Sea upstream the Bojana River. Young fish remain in the Lake for 2-3 years. This fish’s meat is very tasty and is usually fried or grilled. Allis adds a great flavour to fish soup.

FRAGA-KUBLA (Alosa fallax nilotica Geffroy, 1827)Fraga ose kubla, është lloj migrues që banon në ujërat e Mesdheut. Ajo vjen nga Deti Adriatik përmes lumit Buna për të depozituar vezët. Ekzemplarët e vegjël qëndrojnë në liqen 2-3 vjet. Mishi është i shijshëm dhe gatitet ashtu si peshqit e tjerë: i skuqur, çorbë peshku , ose në zgarë.

kubla (očišćena, obrađena, isječena na parčad, glavu odstraniti) 3 Kgluk bijeli (na kolutove) 1 glavicaluk crni (na rebarca) 1 glavicabiber u zrnu 10 komšargarepa (na kolutove) 200 glovorov list 2 komkorijen celera (očistiti i izrezati na kolutove) 100 gkorijen peršuna (očistiti i izrezati na kolutove) 100 gvino bijelo 2 dlulje, so, biber (po potrebu)

Marinirana fraga (kubla) Priprema: U šerpi za spremanje marinirane ribe dno posuti sa jednim dijelom izrezanog povrća, zatim slagati ribu jednu do druge na zasiječeni dio dok ne ispunimo šerpu, zatim ribu posolimo, pobiberimo, dodamo 1 lovorov list i ponovimo slaganje dok ne utrošimo svu količinu ribe i povrća. Moramo voditi računa da poslednji red bude povrće. Ovako posložena riba i povrće mora se zaliti sa vinom i uljem tako da ulje bude iznad pripremljene mase. U šerpi se mora ostaviti 10 cm praznog prostora. Pripremljenu ribu staviti na štednjak i pustiti da prokuva, smanjiti temperaturu i pustiti da krčka 8-9 sati.Ovako pripremljena kubla vrlo je ukusna i služi se kao hladno predjelo.

17

Allis Shad (cleaned, cut in pieces, with head removed) 3.000 ggarlic (cut in rings) 1 pieceonion (cut lengthwise) 1 piecepeppercorns 10 komcarrot (cut in rings) 200 gbay-leaf 2 komroot of parsley (cut in rings) 100 groot of celery (cut in rings) 100 gwhite wine 2dloil, salt, pepper

Marinated Allis Shad Preparation: Place one part of sliced vegetables in a pot for marinating fish, arrange the fish in rows and add salt, pepper, 1 bay-leaf until all fish and vegetables is finished. The last layer must be vegetables. Prepared mixture is soaked with wine and oil that should cover the mixture. Leave 10 cm of empty space in the pot. Bring the fish to boil, reduce temperature and leave to cook for 8-9 hours.Allis shad prepared in this way is delicious and is served cold.

kubël ( ipastruar, i prerë në pkulme, pa kokë) 3000ghidhra ( të prera në rrathë) 1 kokërrqepë ( të prera për së gjati) 1 kokërrpiper 10 kokradafinë 2 gjethekarrota ( të prera në rrathë) 200 gbishta majdanozi( të prerë) 100 grrënjë selinoje ( të prerë) 100 gverë e bardhë 2 dlvaj, kripë, piper

Kubël deti Përgatitja: një pjesë e perimeve të grira vendoset në tenxhere për të zjerë peshkun, vihet peshku në radhë dhe i shtohet kripë, piper, gjethe dafine derisa të mbarohen të gjitha perimet. Rradha e fundit duhet të jetë me perime. Përzjerja përgatitet me verë dhe vaj, me qëllim të mbahet vaji sipër. Lihet 10cm hapësirë në tenxhere. Peshku vihet të zjejë, me temperaturë të ulët dhe lihet për 8-9 orë.Kubla e përgatitur në këtë mënyrë është e mrekulleshme dhe serviret si gjellë e ftohtë.

RECETIRECIPES RECEPTI

BRONA, ŽUTALJ (Rutilis rubilio rubilio Bonaparte, 1837)Živi isključivo u mirnim i slabotekućim vodama Jadranskog sliva. Hrani se planktonskim organizmima. Dostiže dužinu od 22 cm, najčešće oko 15 cm i težinu od

170 grama. Kao i svaka sitna riba, najbolje se priprema na roštilju, prženjem ili kao sastojak riblje čorbe.

THE ROACH The Roach lives exclusively in slow-running fresh waters that are part of the Adriatic Basin. It feeds on plankton. This fish can be up to 22 cm long, but usually reaches a length of 15 cm and weighs around 170 grams. As for all smaller fish, it is best grilled, fried or as an ingredient of a fish soup.

Jeton vetëm në ujëra të qeta dhe lumenj me rrjedhje të vogël në ujërat e Detit Adriatik. Ushqehet me planktonë. Gjatësia e tij arrin në 22 cm, më e zakonshmja është 15 cm dhe peshon 170gr. Si çdo peshk i vogël, gatitet më mirë në zgarë, i skuqur ose çorbë peshku.

BRONA

18

marinirana riba (grgeč, ukljeva, fraga, očistiti od kostiju kožica i izgnječiti viljuškom) 400 gluk crni (sitno sjeckan) 1 glavicacrne masline (sitno sjeckane , bez košpica) 10 kommaslinovo ulje so, biberlimunov sok 1 komluk bijeli (sitno sjeckan) 2 češljakisjeli krastavci (sitno sjeckani) 50 gkozji sir tvrdi (rendan) 100 g

Riblja pašteta

Priprema:Pripremljenu ribu dobro izmiješati sa navedenim namirnicama da se sve dobro sjedini. Dotjerati ukus sa solju i biberom i sokom od limuna. Gotovu paštetu servirati na ovalu u željenom obliku, posuti sa sitno sjeckanim kisjelim k r a s t a v c i m a . P o s e b n o servirati rendani kozji sir, ukrasiti kolutovima limuna. Služiti kao hladno predjelo.

marinated fish (perch, bleak, allis shad, remove bones and skin and mashed with a fork) 400 gonion (chopped)black olives (pitted and chopped) 10 pieceolive oilsalt, pepperlemon-juicegarlic (chopped) 2 clovespickled gherkins (chopped ) 50 ghard goats cheese (grated) 100 g

Fish patePreparation: Mix the prepared fish with the other ingredients. Season to taste with salt, pepper and lemon-juice. Serve the ready pate on the plate, sprinkled with chopped gherkins.Separately serve grated goats cheese, and decorate with rings of lemon. Serve as a cold dish.

peshk deti ( perkë, gjuhca, kubël s,të pastruar nga halat dhe lëkura dhe të hequra me pirun) 4 0 0 gqepë ( e grirë ) ullinj të zinj ( të grirë) 10 kokrravaj ullirikripë , piperlëng limonihudhër ( e grirë) 2 kaptinakungull i thartë( i grirë) 50 gdjath( i grimcuar) 100 g

Pasticio peshkuPërgatitja: përgatitet peshku i përzjerë me ingredientët e lartpërmendur ushqimorë. I shtohet kripë , piper dhe lëng limoni. Pastiçoja e gatshme serviret në një pjatë , duke i hedhur nga sipër kunguj të thartë.Veçmas serviret djathi i grimcuar, i zbukuruar me rriska limoniServiret si gjellë e ftohtë

RECETIRECIPES

19

GRGEČ (Perca fl uviatilis Linnaeus, 1758)Živi u jezerima velikog dijela sjeverne Amerike i cijele Evrope. U Skadarskom jezeru stanište mu je među vodenim biljkama i u trsci, nedaleko od obale gdje se okuplja u brojne grupe. Hrani se larvama insekata, sitnim rakovima, manjim ribama, a napada u jatima. Zbog ukusnog mesa dosta se lovi.PERCH (Perca fl uviatilis Linnaeus, 1758)This fish lives in most of the North American and European rivers and lakes. In Lake Skadar, it is mostly found among water plants and reed, close to the banks and lakesides where it gathers in groups. It feeds on insect larvae, small crabs and fish, and attacks in shoals. Its meat is very tasty and it is consequently fished substantially

PERKA ( Perca fl uviatilis Linnaeus, 1758)Jeton në lumenjtë dhe liqenet e mëdha të Amerikës Veriore dhe Europës. Zakonisht gjendet në bimët ujore dhe kallamishtet; bashkohet në grupe të mëdha në afërsi të brigjeve.Ushqehet me larva insektesh , gaforre të vogla, peshq të vegjël, dhe sulmon në grupe për gjahun e tij. Peshku gjuhet për shkak të mishit të tij shumë të shijshëm.Gatuhet ashtu si krapi, kjo veçanërisht për individët e mëdhenj. Përshak të lëkurës së fortë , e cila mbulon krejt trupin , para se të gatuhet i hidhet koka dhe me një lëvizje të shpejtë i zhvishet lëkura me luspa.

RECEPTI

grgeč (očišćen, obrađen, posoljen, poprskan sokom limuna 1.000 gcrmnički crni luk (oprati, zapeći na pola sa korom) 1 kommaslinovo ulje 1 dlkrompir 1 kgvinobijelo 2 dlsirće 1 dl limun (izrezan na kolutove) 1 komlovorovlist 1 kombiber u zrnu 5 komluk bijeli (sitno isjeckan) 7 češnjevaperšun, celer (sitno sjeckan) po 1 vezica

Kuvani grgeč Priprema: U šerpu sipati vodu, dodati luk, lovorov list, biber, bijelo vino, korijen od peršuna, sok od limuna, sirće, staviti grgeča i kuvati dok ne bude gotovo, oko 10-15 min, tj. dok se meso ne odvoji od kostiju. Kada je grgeč gotov izvaditi ga na zdjelu posuti sa sitno sjeckanim peršunom, celerom i začiniti sa maslinovim uljem, ukrasiti sa limunom.Služi se sa kuvanim krompirom koji smo poprskali sa sitno sjeckanim peršunom i nauljili.

20

erch (cleaned, salted, sprinkled with lemon-juice) 1.000 gred onion (washed, chargrilled on the hotplate) 1 piece olive oil 1 dlpotato 1 kgwhite wine 2dl vinegar 2dllemon (cut in rings) 1 piecebay-leaf 1 piecepeppercorns 5 piecesgarlic(chopped) 7 clovesparsley, celery (chopped) 1 bunch of each.

Boiled PerchPreparation: Pour water in the pot, add onios, bay-leaf, pepper, white wine, parsley root, lemon-juice, vinegar and perch, and boil for about 10-15 minutes, until meat starts coming off the bones. When perch is ready place it on a dish and sprinkle it with chopped parsley, celery, olive oil, garnished with lemon rings.Serve with boiled potatoes sprinkled with chopped parsley and olive oil.

perkë ( e pastruar, kriposur, dhe e spërkatur me lëng limoni) 1000gqepë e kuqe ( e larë, e skuqur në tigan) 1kokërrvaj ulliri 1dlpatate 1Kgverë e bardhë 2dluthull 2dllimon ( i prerë në rriska) 1 kokërrdafinë 1 tufëhudhër ( e grirë) 7 thelpinjmajdanoz, selino ( të grira) nga një tufë

Perka e zjerë Përgatitja: vendosim ujë në tenxhere, hedhim qepën, dafinën, specin, verën e bardhë, rrënjë majdanozi, lëng limoni, uthull dhe perkën. I lëmë të ziejnë për 10-15 minuta derisa mishi të ndahet nga halat. Kur perka të jetë gati , e vendosim në pjatancë duke i hedhur nga sipër majdanoz të grirë, selino, vaj ulliri, duke e dekoruar me rriska limoni.Serviret me patate të zjerë, e cila është spërkatur me vaj ulliri dhe majdanoz të grirë.

BILJNE VRSTE LLOJET BIMOREPLANT SPECIES

21

U narodu je još poznata kao vodeni orah, orašak. Kao i lokvanji, spada u fl otantne biljke, tj. one koje su ukorijenjene na dnu, a listovi i cvjetovi plutaju na površini vode. Plod kasaronje, koji je zimu proveo na dnu, počinje da klija u proljeće. U toku toplih dana listovi izbijaju na površinu. Za oprašivanje cvijetova potrebna je kiša u septembru, tako da se u oktobru može ići u berbu kasaronja. Plod je specifi čnog “rogastog” oblika i nakon sazrijevanja otpada sa biljke, tone na dno i čeka proljeće. Plod je jestiv, bogat skrobom i drugim hranljivim materijama. Može se jesti sirov dok je sasvim mlad, a kasnije može da se kuva ili peče. U nekim zemljama Evrope orašak služi za ishranu svinja, a u Aziji se melje u brašno za hljeb. Nekada se na Skadarskom jezeru plod kasaronje, nakon organizovane jesenje “žetve”, čuvao kao zaliha hrane u nepovoljnim (ratnim uslovima) ili se koristio kao stočna hrana.

KASARONJA (Trapa longicarpa M. Jank.)

Locally this plant is referred to as the “Kasaronja” or “water-walnut’, but belongs to the family of plants usually refereed to as the water chestnuts. Just like the water-lilies, it is a floating plant, being rooted at the bottom, with leaves and flowers floating on the water’s surface. The water-chestnut fruit, which during the winter rests on the bottom, starts to germinate in the spring. During the warmer days, the leaves sprout out on the surface. The September rains, which are quite common, are necessary for pollination, and in October the fruits are ready for harvesting. The fruit is of a specific‘horned’ shape and separates naturally from the plant, then sinks to the bottom, where it rests until the spring. The fruit is edible, rich in starch and other nutrients. It can be eaten raw, when very young, and older fruits can be boiled or roasted. In some European countries, water-chestnut is used as a food for pigs, whereas in Asia it is ground into flour to make bread In the past, water chestnut fruits of the Lake

Skadar have been colectivelly harvested in the autumn, and then stored as the food supply during the famine or war years, or used as the cattle food.

THE “KASARONJA” WATER CHESTNUT

Vendasit e njohin si kasaronja ose arra e ujit, por hyn në familjen e bimëve si arra e ujit. Si dhe lëkoni, ajo hyn në grupin e bimëve flotante, -ato që rrënjët i kanë në fund dhe gjethet e lulet në sipërfaqen eujit.Fryti i arrës së ujit, i cili kalon dimrin në thellësinë e ujërave, nis të lulëzojë në pranverë. Në ditët e ngrohta , gjethet dalin mbi sipërfaqe. Shirat e Shtatorit, të cilat janë të shpeshta i shërbejnë bimës për pjalmim, kështu që Tetori është muaji i mbledhjes së kasaronjës. Fryti ka formën karakteristike të bririt, pas pjekjes bie nga pema në fund të ujit dhe pret pranverën.Fryti mund të përdoret si ushqim, është i pasur me amidon dhe me lëndë të tjera ushqyese. Mund të hahet i gjallë, sa është krejt i freskët, pastaj mund të zjehet ose piqet. Në disa shtete në Europë përdoret si suhqim për derra, kurse në Azi bluhet si miell për bukë.

KASARONJA

22

kasaronja (skuvati, očistiti i dobro izgnječiti viljuškom) 1.500 gperšun (sitno sjeckan) 1/2 vezeluk vlašac (sitno sjeckan) 1/2 vezacrne masline (sitno sjeckane bez košpica) 10 komsuva mesnata slanina (sitno sjeckana, popržena) so, biber

Pire od kasaronja Priprema: Kuvanu kasaronju i ostale navedene namirnice staviti u zdjelu i dobro izmješati dok se masa ne sjedini. Zatim je prebaciti u odgovarajuću činiju i u ovako pripremljeni pire služiti parčad kukuruznog i pšeničnog hljeba prepečenog na ploči. Služi se kao hladno predjelo. Na isti način se može pripremiti i pire od koštanja.

kasaronja (boiled, cleaned and mashed with a fork) 1.500 gparsley (chopped) 1/2 bunchspring onions (chopped) 1/2 bunchblack olives (pitted and chopped)10 piecesdry meaty bacon (chopped, fried)salt, pepper

Kasaronja mash Preparation: Boiled kasaronja is placed in a dish and mixed with all other ingredients. Transfer to the flat plate and serve with pieces of maize and wheat bread chargrilled on the hotplate. Serve as a cold starter.The same recepee can be used to prepare chesnut mash

kasaronja ( e zjerë dhe e shtypur me pirun) 1.500 gmajdanoz ( i grirë) 1/2 tufa qepë vlasac ( e grirë) 1/2 tufa ullinj të zinj ( të grirë) 10 kokërrmish i thatë proshutë ( e grirë dh e skuqur)kripë, piper

Kasaronja (arra e ujit) e grirë Përgatitja: Kasaronja e zjerë dhe të gjithë ingredientët vendosen në një tenxhere dhe përzjehen sëbashku. Vendosen në një pjatancë dhe serviren me copa misri dhe bukë të bardhë të thekur. Serviret si pjatë e ftohtë.Po kështu përgatiten edhe gështenjat e bluara.

BILJNE VRSTE LLOJET BIMOREPLANT SPECIES

23

Kao kulturna ili poludivlja forma prisutna je na svim kontinentima. Nije izbirljiva po pitanju zemljišta tako da je možemo naći i na čistom krečnjaku. Otuda je i dosta brojna na karstnom obodu jezera. Zanimljivo je oprašivanje smokve koje zavisi od jedne vrste ose Blastophaga grossorum koja ulazi u muške cvjetove i zatim prenosi polen do ženskih cvjetova od kojih kasnije nastaje plod.

SMOKVA (Ficus carica)

It appears throughout the world, both in its domesticated and semi-wild form. It does not have specific preferences in terms of soil composition, so it can be found growing even on the limestone. Hence, it is abundant on the limestone substrate surrounding the Lake. The pollination process is of interest, as it depends on a particular wasp species- Blastophaga grossorum, which enters in to the male flowers and then transfers the pollen to the female flowers, where fruits are subsequently formed.

FIG (Ficus carica)

Si kulturë ose gjysëm i egër , ai është i përhapur në të gjithë botën. Përsa i përket tokës, ai mund të rritet edhe në tokë gëlqerore. Procesi i pjalmimit është me interes për shkak të një lloji grerëze, e njohur si Blastophaga grossorum, e cila depërton në lulet mashkullore , pastaj e mbart pjalmin për në lulet femërore, prej të cilave më vonë formohen frytet.

FIKU (Ficus carica)

Slatko od divljih smokavaZa slatko od smokava potrebno je ubrati čvrste plodove divlje smokve. Usuti u posudu onoliko litara vode koliko imamo kilograma smokava. Na svaki litar vode dodati po 800 g šećera i kuvati dok se ne dobije gušća masa. Nakon toga dodati smokve. Prilikom ključanja na površini se izdvaja pjena. Pjenu ne skidati nego nastaviti kuvanje dok ne prestane pojavljivanje pjene.

Wild-fi g preserveFor preparing the wild fig preserve , the figs have to be picked while still firm. Pour into a pot as many litres of water as there are kilos of figs. Add 800g of sugar for each litre of water and simmer until it thickens. Then add the figs. The foam will appear on the surface during cooking. Do not remove it, but continue to boil until the foam stops appearing.

Reçeli i fi kut të egër Për pregatitjen e reçelit me fiq të egër, duhen mbledhur fryte të forta . Hidhet ujë në një enë aq sa kg fiq janë. Për çdo litër ujë shtohen 800 gr sheqer dhe zjehet derisa të fitohet një masë e dendur. Pastaj hidhen fiqtë. Gjatë zierjes në sipërfaqe formohet shkumë. Shkuma nuk duhet larguar, por zierja vazhdon derisa nuk formohet më shkumë.

24

25

DIVLJI ŠIPAK (Punica granatum var. spontanea)

Smatra se da porijeklo vodi iz zapadne i južne Azije, a danas je prisutna i u Mediteranu, Južnoj Americi i Australiji. Kod nas je najčešće zastupljen u makiji, na stijenama i kamenjarima. Ova divlja forma ima male kisjele plodove od kojih se može napraviti odličan sirup.

WILD POMEGRANATE (Punica granatum var. spontanea)Pomegranates most probably originate from western and southern Asia, but they are now present in the Mediterranean, Southern America and Australia. Here it is most commonly found close to the areas characterized by rocks and carst hills. This wild type of pomegranate has a rather sour flavour which is excellent for making concentrated pomegranate juice. SHEGA E EGËR (Punica granatum var. spontanea)Shegat e egra mendohet se e kanë prejardhjen nga Azia Perëndimore dhe Jugore, kurse sot gjendet edhe në Mesdhe, Amerikën e Jugut, dhe Australi.Këtu zakonisht takohet në shkëmbinj dhe sipërfaqe zalli. Trajta e egër i ka frytet e vogla dhe të tharta, me të cilat mund të përgatitet një shurup i shkëlqyeshëm.

Sok od divljeg šipka Na 5 kg zrna od šipka dodati 5 kg šećera. Promiješati, staviti da odstoji 3 nedelje, procijediti i sipati u flaše.Prilikom upotrebe sirupu dodajte 5 puta više vode.

Pomegranate Juice Take 5 kg of peeled wild pomegranate and drain it. Mix with 5 kg of sugar. A fine syrup will appear which presents concentrated pomegranate juice. Use concentrated juice and mix with five parts water.

Shurup me shega të egraMerren 5kg shega të egra të qëruara dhe shtrydhen. Përzjehen me 5kg sheqer. Do të dalë një shurup i mirë, me koncentrat shegash të egra. Ky koncentrat

përzihet me 5 pjesë ujë.

KESTEN PITOMI, Castanea sativaU selu Livari u blizini Skadarskog jezera nalaze se najveće šume pitomog kestena u Crnoj Gori. Kesten se koristi u ishrani kao pečen ili kuvan. Od kuvanog kestena se pravi kesten pire a često se može koristiti kao dodatak kolačima.

SPANISH CHESTNUTThere are the largest woods of Spanish chestnut in Montenegro in village Livari nearly the Skadar Lake. The Spanish chestnut is used roast or boiled. From boiled chestnut you can make a chestnut-mash which you can add for cookies.

KËSHTENJANë fshatin Livare, në afërsi të Liqenit të Shkodrës, ndodhet pylli më i dendur me kështenja në tërë Malin e Zi.Kështenjat shfrytëzohet për ushqim, si të pjekura apo të ziera. Prej gështenjave të ziera bëhet pire nga gështenjat, e cila mund të shfrytëzohet si shtesë embëlsirave.

26

LOVOR (Laurus nobilis)

U antičko doba lovor je smatran svetim Apolonovim drvetom, simbolom mudrosti, slave, zahvalnosti i priznanja. Raste kao zimzeleni grm često formirajući niske lovorove šume, a kao ukrasna biljka nalazi se i u parkovima jer lako podnosi obrezivanje. List lovora je poznat kao začin koji se dodaje jelima od mesa.

Pored gore navedenih biljaka u ishrani se koriste i mnoge pripitomljene biljne vrste, međutim one nisu predmet ove brošure.

DAFINA-LARI (Laurus nobilis)Që në kohërat e lashta është konsideruar si dru i shenjtë i Apo-lonit, dhe ishte simbol i urtësisë, lavdisë, mirënjohjes, etj…Rritet si shkurre konifere dhe formon pyje të ulëta lari. Gjithashtu mund të mbillet edhe në parqe, sepse i qëndron krasitjes.Gjethja e dafinës është e njohur si erëz , e cila hidhet në gjellët me mish.

BAY LEAF (Laurus nobilis)In the ancient times, the Bay leaf tree was considered the sacred tree of Apollo, and it was the symbol of wisdom, glory, gratitude and recognition. It grows like a coniferous bush and forms low Bay leaf forests. It is also suitable for planting in urban parks because it takes well to trimming. The Bay leaf is used as a meat seasoning.

Apart from the plants used in the diet noted above, there are many domesticated plant species also used, which are not covered in this pamphlet.

Përveç bimëve të lartpërmendura në ushqim përdoren edhe shumë lloje bimësh të zbutura, të cilat nuk janë futur në këtë broshurë.

CRMNIČKI CRVENI LUKje čuvena sorta luka iz sela Crmnica. Veoma je ukusan i sočan. Koristi se kao dodatak raznim jelima.

RED ONION FROM CRMNICAis famous sort from Crmnica village. He is very appetizing and mellow. He is used like addition for various meals.

QEPA E KUQE E CRMNICËS është lloj i veçantë i qepës nga fshati Crmnicë. Është shumë i shijshëm dhe i lëngët. Shfrytëzohet si shtesë gjellërave të ndryshme.

TextČeda Ivanović

Dr. Bashkim LaçiMr Marko Karaman

Donika Selimi

PhotoMirko Perović

Marko Karaman

TranslatorKatlin Brašić

Leonardo Djokaj

Recipes written by:Srđan Bušković

editorDruštvo za očuvanje

životinjskog svijeta “Lynx”

Adress

P.O.Box 374 Podgorica, Crna Gora

E-mail

lynx@cg.yu

Prepress EXPEDITIO, Kotor

Press

DPC, Beograd

Published in2003