Siyasi Tarih Özeti 1

7/31/2019 Siyasi Tarih zeti 1

1/61


2/61

-2-

www.kamuyonetimi.biz

daha sonra iktidar devrettii iki Marxist-Leninist parti, lkenin adn deitirdi (AfganistanDemokratik Halk Cumhuriyeti) ve Sovyetler Birlii ile yakn ilikiler kurdu. Yeni hkmetin

balatt sosyal ve ekonomik reformlar ise byk lde Mslman ve anti-komnist olanhalkta tepkiyle karland ve 1978 yaznda ilk bakaldr Nuristan eyaletinde balad.Kendilerine "Mcahit" diyen Mslman gerillalar lkenin her yannda ynetime kar silahl

mcadeleye giritiler. Hkmet-ii anlamazlklar ve balayan i sava komnist hkmetizor durumda brakyordu ve 1979 Aralk aynn sonunda Sovyetler Birlii, 1978 ylnda ikilke arasnda imzalanan andlamay ve hkmetin davetini ne srerek Afganistan'a askeri

birlik gnderip bu lkeyi igal etti. Bir iki ay iinde lkede Sovyet askeri says 100.000'ibuldu. Sovyet mdahalesi Batl devletler ve slam lkeleri tarafndan byk tepkiylekarland, birok lke bu igali protesto etmek iin 1980 Moskova Olimpiyatlar'n boykotetti.

Sovyet birlikleri ehirlerde kontrol elde tutarken krsal kesimdeki Mcahitlerle baedemediler. Mcahitlere kar pekok sava taktii uyguladlar ama Mcahitlerin sivil halktanaldklar destek sonucu bu giriimlerin hepsi baarszla urad. Bunun zerine Sovyet

birlikleri bu halk desteinin youn olduu blgelerde sivil halka kar da operasyona giritiler.Sonuta 2.8 milyon Afganl Pakistan'a, 1.5 milyon Afganl'da ran'a kamak zorunda kald.

Bu arada ABD Pakistan araclyla mcahitlere silah yardmnda bulunmaya balad.Yaklak 9 yl sren sava sonucu Sovyetler mcahitleri yenilgiye uratamadlar, savadeneyimi kazanan mcahitler ise Sovyet birliklerine ar kayplar verdirdiler. 1988 ylnagelindiinde Sovyetlerin asker kayb 15.000'den fazlayd. Sovyetler Birlii 1988 sonundaAfganistan'dan ekileceini aklad. Birlemi Milletler'in arabuluculuu ile varlan buanlama ile balayan geri ekilme 1989 ubatnda tamamland. Sovyet ekilmesinden sonrahemen devredilecei sanlan komnist Necibullah hkmeti yl daha ayakta kalmay

baard ama 28 Nisan 1992'de Kabil'e giren mcahitler ynetimi devraldlar. Ama bu sefer defarkl gr ve isteklere sahip, farkl etnik ve mezhepsel temellere dayanan mcahit gruplararasnda silahl mcadele balad.

Afyon Savalar

XIX yzyl ortalarnda yaplan ve Batl devletlerin in'de bizim tarihimizdekikapitlasyonlar benzeri ticari ve hukuki ayrcalklar kazanmalar ile sonulanan iki sava.1939 ylnda in hkmetinin, ngiliz tccarlarn gerekletirdii yasad afyon ticaretinidurdurma giriimi ve bir ngiliz denizcinin yarglanmas konusunda doan hukukianlamazln dourduu gerginlik sonucu I. Afyon Sava patlak verdi. Kk ama gl

ngiliz kuvvetleri ksa srede zafer kazandlar. 1842'de imzalanan Nanjing ve 1843'teimzalanan Bogue Ek Antlamalar ve in'in nemli bir miktarda tazminat demesi, ticaret veyerleim amacyla be limann ve ngilizlere braklmas ve ngiliz yurttalarnn ngilizmahkemelerinde yarglanmalar konular karara baland. teki Batl devletler de hemen inhkmetine istekte bulunup benzer ayrcalklar elde ettiler."Ok Sava" olarak da bilinen II. Afyon Sava, ticari ayrclklarn arttrmak isteyenngilizlerin Ok adl gemideki ngiliz bayrann indirilmesini bahane ederek 1856 ylnda

balattklar savatr. Bir Fransz misyonerinin ldrlmesini bahane eden Fransa da ngiltereyannda savaa girdi. Sava sonucunda ngiltere ve Fransa 1858 ylnda in hkmetiniTianjin Andlamas'n imzalamaya zorladr, ancak in andlamay onaylamay reddedincesava yeniden balad ve 1860 Pekin Szlemesi'yle in, Tianjin Andlamas'na uymas kabul

etti. Bu andlamaya gre yabanceliler Pekin'de yerleebilecek, birok yeni liman ticaret veyerleim iin Batllara alacak, yabanclar in'in i blgelerine seyahat edebilecek ve
http://www.kamuyonetimi.biz/http://www.kamuyonetimi.biz/http://www.kamuyonetimi.biz/


3/61

-3-


Hristiyan misyonerlere hareket serbestisi tannacakt. Ayrca 1858'de Shang-hai da yaplangrmelerle in'e yaplan afyon ihracat yasallat.in'in XIX. yy.da ve XX. yy'n banda Batl devletlerle yapt Tianjin benzeri egemenlik vetoprak btnlnden byk dnler verdii antlamalar "Eitsiz Antlamalar" olarak daalnr.

Ahali Mbadelesi Sorunu

30 Ocak 1923 tarihinde Lozan'da imzalanan Yunan ve Trk Halklarnn Mbadelesine likinSzleme ve Protokol'e gre Trkiye'deki Rum-Ortodokslar ile Yunanistan'dakiMslmanlarn (Trk olmayanlar dhil) byk blmnn karlkl olarak yer deitirmesi.Buna gre Bat Trakya'da yaayan Mslman ahali ile stanbul'da yaayan Rumlar dndanfus yer deitirecekti. Daha sonra Lozan Bar Antlamas ile Gkeada ve Bozcaada'dakiRumlar da deiim dnda tutuldu. Deiim konusu olan ahali bir daha geri dnemeyecek,yannda gtrebildii kadar tanr mal gtrecek, tanmaz mallar ise oluturulmu karmakomisyon gzetiminde altn deerine gre tasfiye edebilecekti. Karma Komisyon Ekim

1923'te almalarna balad. lk yl karlkl olarak belli bir sayda yer deitirme olduktansonra sorunlar ortaya kmaya balad. En nemli sorun "Etabli" (yerlemi) deyimininkimleri kapsad sorunu oldu. Yunanistan stanbul'da oturan btn Rumlar'n "etabli"saylmasn isterken, Trkiye bunun Trk yasalarna gre belirlenmesi gerektiini savundu.Milletler Cemiyeti'ne oradan da Uluslararas Srekli Adalet Divan'na sevk edilen sorun,Trkiye'nin grne yakn bir ekilde karara balandysa da, Yunanistan buna uymad veBat Trakya'daki Trklerin mallarna el koyarak bunlar Rum gmenlere datmaya balad.Trkiye de buna karlk stanbul'daki Rumlarn mallarna el koydu. Bu biimde trmanananlamazlk ilikilerde bir gerginlie dnnce taraflar bunu 1 Aralk 1926'da imzaladklarbir antlama ile zmeye abaladlar. Ancak bu antlama uygulanamad ve Trk Yunanilikileri bir kez daha gerginleti. Daha sonra ise Yunanistan Bakan Venizelos'un giriimi ile10 Haziran 1930'da imzalanan antlama ile sorun zld ve iki lke arasndaki ahalimbadelesi resmen sona erdi. Bu son antlama ile yerleme tarihleri ve doum yerlerine

baklmakszn stanbul'daki Rum-Ortodokslar ve Bat Trakya'daki Mslman ahalinin tamam"etabli" sayld ve mbadele d tutuldu.

Akdeniz Pakt (Akdeniz ttifak)

II. Dnya Sava ncesi dnemde talya'nn Akdeniz'de oluturduu tehdit karsnda ngiltereile Trkiye, Yugoslavya ve Yunanistan arasnda herhangi bir saldr durumunda karlklaskeri yardmlama szlerine dayal gvenceler sistemi.

1935 Ekiminde talya Habeistan (bugnk Etiyopya)'a saldrnca, Milletler CemiyetiKonseyi ald bir kararla bu lkeyi saldrgan olarak ilan etti ve talya'ya kar ye devletlerinzorlama tedbirleri-btn ticari ve parasal ilikilerin kesilmesi gibi -almalarn kabul etti. Buortamda ngiltere, talya'nn Habeistan'a yerlemesinin, imparatorluk yolu asndan tadtehlikeli dikkate alarak, talya'nn 1935 Kasmnda zorlama tedbirlerine katlan devletleritehdit etmesi zerine, Aralk aynda spanya, Yugoslavya, Yunanistan ve Trkiye'ye askerigvence verdi. spanya dndaki devletler 1936 Ocanda bu gvenceye kabul ettikleriniakladlar. ngiltere'nin verdii gvenceye gre, zorlama tedbirlerine katlmalarndan dolay

bu devletler talya'nn saldrsna urarlarsa, ngiltere kendilerine askeri yardmdabulunacakt. Trkiye, Yugoslavya ve Yunanistan da buna karlk olarak ngiltere'ye ayn

gvenceyi verdiler. talya'nn Akdeniz'de yaratt tehdit karsnda ortaya kan bugvenceler sistemine siyasi tarihte "Akdeniz Pakt" (Akdeniz ttifak) ad verilir.


4/61

-4-


Akdeniz Pakt ile Trkiye, talya tehdidi karsnda gvenliini salama asndan ngiltere'yedayanmaya balamtr. Bu, Trkiye'nin ngiltere ile ilikilerinde bir dnem noktassaylabilir. ki devlet arasndaki bu yaknlama, yl sonra, II Dnya Sava'nn hemenncesinde bir ittifaka kadar varacaktr.

AKKA (AKKUM) -- 19 Kasm 1990

Avrupa'da konvansiyonel kuvvetlerin snrlandrlmas grmeleri. Grmeler ilk olarakAvrupa Gvenlik ve birlii Konferans'nn Viyana'daki izleme toplantsnda 1989 ylndagndeme geldi. 1987 Aralk aynda ABD ile SSCB arasnda imzalanan orta menzilli nkleerfzelerin karlkl olarak imha edilmesini ngrne INF Antlamas (Orta Menzilli NkleerSilahlarn Snrlandrlmas Antlamas) gndeme konvansiyonel silahlarn indirimini degetirdi. Bu alandaki almalarn iki lke yerine pakt arasnda yaplmas ngrld. Bualma iin 1975'ten bu yana konvansiyonel silahszlanma grmelerinin merkezi olanViyana seildi. Grev ynergesinin 1989 Ocak aynda kabul edilmesi ile 9 Mart 1989'da"AKKUM" diye adlandrlan grmeler balad.

Kuzey Atlantik Antlamas rgt'nn (NATO) on alt ve Varova Pakt'nn DemokratikAlmanya'y da kapsayan yedi lkesinin Viyana'da bir araya geldikleri AKKUM UN 3 temelamac vard:

a) Konvansiyonel silahlarda daha alt dzeylerde gvenli ve istikrarl bir dengeninsalanmas,

b) stikrar ve gvenlii tehdit eden eitsizliklerin ortadan kaldrlmas,c) Srpriz taarruza geme ve geni kapsaml saldr balatma yeteneinin ncelikli olarak

ortadan kaldrlmas.

Bu grmeler sonucunda Avrupa Konvansiyonel Kuvvet Antlamas (AKKA) 19 Kasm1990 tarihinde yirmi iki lkenin lideri tarafndan imzaland. Antlama Avrupa baznda vemerkezi Avrupa'dan birbirinin iine geecek dar doru alan 4. blgeye uyarlanarakyapld. Trkiye, Yunanistan, Norve, Bulgaristan, Romanya, Sovyetler Birlii'nin alt askeri

blgesi ayn kapsamda ele alnd.Antlama her drt blgedeki lkeler iin ngrlen saysal snrlarn blge ierisinde yeniden

pay edilmesi ile taraf lkeler asndan hukuki ykmllkler belirlendi. Buna gre globaltavanlar NATO ve Varova Pakt iin tank ve toplarda 20.000 olarak saptanrken, zrhl savaaralarnda 30.000, sava uaklarnda 6800, saldr helikopterlerinde 2000 rakamndaanlald. Bu erevede Trkiye'nin elinde Gneydou Anadoluyu kapsayan uygulama iinde279 tank, 3120 zrhl sava arac, 3523 top 750 sava ua bulunacaktr. Bu tavanlarndnda eldeki silahlar ise antlamaya gre imha edilecektir. ngrlen indirimler iki pakta da

"asimetrik" biimde uygulanaca iin Varova Pakt saptanan tavanlar erevesinde silahdzeyini NATO'ya eitlemek amac ile daha ok imha ilemi gerekletirecektir.Antlamann getirdii en nemli unsur, iki pakta birbirlerinin silah miktar ve yerlerini etkin

biimde denetleme olanan vermesidir.AKKUM: bkz. AKKA

Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt -- 24 Austos 1939

Sovyetler ve Batllar arasnda yaplmaya allan ortak cephe ya da "bar cephesi"grmelerinden olumsuz sonu kmas zerine, Stalin zaman ve alan kazanmann Hitler'ledorudan anlaarak gerekleebileceine karar verdi. 10 Mart 1939'da Stalin Batllar bir

Alman-Sovyet atmasnn gerekletirmeye almakla sulad. Hitler de bir Bat-Sovyetyaknlamasndan endieleniyor ve bunu bozmak istiyordu. Hitler, 20 Austosta Stalin'den


5/61

-5-


Alman Dileri Bakan Ribbentrop'u kabul etmesini istedi ve 23 Austos'da Moskova'daAlman-Sovyet Saldrmazlk Pakt imzaland. Tipik bir saldrmazlk pakt olan bu anlamanngizli maddesinde Dou Avrupa'da ve zellikle Polonya ile Baltk blgelerinde AlmanveSovyet etki alanlar belirlendi. Bunu izleyecek Polonyann igali ile birlikte 2. Dnya Sava

balayacaktr.

Alman Ulusal Birlii -- 1871

XIX. yzyln ikinci yarsna kadar bugnk Almanya snrlarnda onlarca bamsz prenslikyer alyordu. Bu prensliklerin saylar Viyana Kongresi'nden sonra azaltlmt ve bir GermenKonfederasyonu kurulmutu. Bugn Almanya'nn dousu ve Polonya topraklar zerindekurulu olan Prusya glenerek bu prenslikleri birletirip Almanya Ulusal Birlii'nioluturmaya alyordu. Bu yolda Prusya'nn en nemli rakibi Avusturya'yd. Prusya'nnAlman Ulusal Birlii'ni kurabilmesi iin Danimarka ve Fransa ile de savamas gerekliydi .1964 ylnda iki Alman dukal olan Schlezwig ve Hollestein'i ele geirmek amacylaGerman Konfederasyonu adna Prusya ve Avusturya Danimarka'ya sava at. Savatan sonra

bu iki dukalnynetimi konusunda Prusya ve Avusturya arasnda anlamazlk kt. PrusyaBabakan Bismarck, Fransa ve Rusya'nn tarafszln saladktan sonra Avusturya'ya savaat ve 1866'da bu lkeyi Sadowa'da yenilgiye uratt. Bundan sonra 1867'de Prusya'nndenetiminde Kuzey Germen Konfederasyon kuruldu. Bismarck Avusturya'dan sonraFransa'nn da gcn krmak istiyordu. Be sefer Avusturya ve Rusya'nn tarafszlnsaladktan sonra Fransa'ya sava at.

1870'te Sedan Sava'nda yenilen Fransa'nn bylece Katolik Alman prenslikleri zerindekidenetimi krlm oldu. Prusya 1871 Frankfurt Bar ile Alsace-Lorraine'i de ilhak etti.Bundan sonra Mein akarsuyunun gneyindeki Katolik Alman devletikleri Prusya'yakatldlar ve bylece Alman Ulusal Birlii kurulmu oldu. Prusya Kral Alman mparatoru,Bismarck da Alman anslyesi unvannaldlar.

Almanya'nn Birlemesi -- 3 Ekim 1990

Demokratik Alman Cumhuriyeti'nin siyasi varln sona erdirerek II. Dnya Sava sonrasikiye blnm Almanya'nn Federal Almanya Cumhuriyeti ats altnda birlemesi olay.Birleme, "Birleme Antlamas"nn imzalanarak yrrle girdii 3 Ekim 1990 tarihindegereklemitir.Souk Sava'n sona ermesi ile yumuayan uluslararas ortamda Souk Sava'n simgesi olanAlmanya'nn blnmlnn de sona ermesi ynnde sesler snrn her iki tarafnda da

ykselmeye balad. zellikle Dou Alman kentlerinde youn sokak gsterileri oldu.Kamuoyu basksna dayanamayan Demokratik Alman hkmeti birleme iin FederalAlmanya ile grmelere balamay kabul etti. ki Alman devleti arasnda ilk olarak 18 Mays1990'da "Birinci Devlet Anlamas" imzaland. Bu anlama ekonomik, parasal ve sosyal

birlii ieriyordu, Federal Alman Mark Dou'da da geerli para birimi oluyor ve DemokratikAlmanya pazar ekonomisine geii salayan yasalarn hazrlamay kabul ediyordu.Daha sonra II. Dnya Sava'nn galibi drt mttefik lke ngiltere, Fransa, A.B.D., S.S.C.B.ile iki Almanya arasnda "2+4" grmeleri yapld ve 3 Ekim 1990'da imzalanan "BirlemeAndlamas" ile iki Almanya resmen birleti. 2 Aralk 1990'da yaplan ilk ortak seimlerle deBirleik Alman Parlamentosu olutu. Parlamento daha sonra ald bir kararla birleikAlmanya'nn bakentinin Berlin olmasna karar verdi.

Alt Gn Sava: bkz. Arap srail Savalar


6/61

-6-


Amerikan Ambargosu -- 1975-1978

A.B.D.'nin Kbrs Bar Harekat sonras ubat 1975'ten itibaren Trkiye'ye uygulad silahambargosu.Amerikan yntemi, 1971'de Nihat Erim tarafndan konulan haha ekim yasan kaldran

Ecevit hkmetine kar bir soukluk duyuyordu ve A.B.D.'nin btn engelleme abalarnaramen gerekletirilen Kbrs Bar Harekt da Trkiye'nin bu lke ile ilikilerini iyicegerginletirdi. Harekt sonras Kongre'de bir grup ye Trkiye'ye kar silah ambargosuuygulanmas ynnde giriime baladlar. Bunun iin de A.B.D.'nin Trkiye'ye savunmaamacyla verdii silahlar Kbrs'ta kullanm olmasna sebep olarak gsterdiler. Bu aradaKongre'de kacak herhangi bir ambargo kararn veto edeceini ifade etmi olan Bakan

Nixon ise Watergate Skandal yznden istifa etmiti. Sonuta Amerikan Kongresi 5 ubat1975'te Trkiye'ye ynelik silah ambargosu kararn ald. Trkiye'nin buna ilk yant bir haftasonra Kbrs Trk Federe Devleti'nin kurulduunu ilan etmek oldu. Daha sonra 25 Temmuz1975'te Trkiye A.B.D.'ye verdii bir nota ile 1969 tarihli Trkiye-A.B.D. Savunma birliiAnlamas'n (Defence Cooperation Agreement) askya aldn ve lkedeki btn Amerikan

s ve tesislerinin Trk Silahl Kuvvetleri'nin "kontrol ve gzetimi" altna girdiini aklad.Bu gelime sonucu balayan grmelerde iki lke arasnda yeni bir uzlamaya varld ve 26Mart 1976'da yeni bir Savunma birlii Anlamas imzaland, ama bu anlamann yrrlegirmesi silah ambargosunun kalkmas artna ve Kongre'nin onayna balanmt. Temmuz1978'de KTFD Bakan Rauf Denkta'n Mara blgesine 35.000 Rum gmenin kabuledileceini aklamasyla yumuayan hava ve Bakan Jimmy Carter'in giriimleri sonucuambargo 26 Eyll 1978'de kaldrld.

Amerikan Bamszlk Bildirgesi(American Declaration of Independence) -- 4 Temmuz 1776

Kuzey Amerika'daki 13 ngiliz smrgesinin bamszlklarn ilan edip Amerika BirleikDevletleri'ni kurduklarn btn dnyaya duyuran belge. Bildirinin hazrlanmas greviPhiladelphia'da toplanan Kongre tarafndan 7 Haziran 1776'da John Ademo, BenjaminFranklin ve Thomas Jefferson'un denetimindeki bir kurula verilmiti. Kurulun hazrlaypJefferson'un kaleme ald belge 4 Temmuz 1776'da Kongre'de kabul edildi. Bildirgenin zii idi: Btn insanlar zgr doarlar ve zgr yaarlar; devlet ancak bu zgrlkleri korumakve bunlardan herkesi eit derecede yararlanmasn salamak iin vardr; bu zgrlkleredokunan devlet, kendi varlk nedenini yitirir; byle bir devlete kar ayaklanmak hem hakhem de devdir; ngiltere Hkmeti, Amerikallarn zgrlklerini ineyerek onlarkendisine balayan temel szlemeyi bozmutur; bu suretle serbest kalan Amerikan halk,

yeni bir hkmet kurmaya karar vermitir.Amerikan Devrimi (American Revolution)

1774'te balayan Amerika'daki ngiliz kolonilerinin ngiltere'ye kar yrttkleri bamszlkhareketi. Kuzey Amerika'ya XVII. yzyldan itibaren Britanya Adalar'ndan gler balamt.lk g edenler zerindeki dini baskdan kaan Prtenlerdi. Onlar daha sonra pek oksebepten birok grup izledi. Burada yeteri kadar nfus birikince, baz birimler zerk devletlerhaline gelmeyi, bir anayasa hazrlamay ve eit haklara dayal bir birlik kurmaykararlatrdlar. Kolonilerde bu ynde bir gelime olurken Fransa ile yapt Yedi YlSavalar'ndan dnyann en byk smrge imparatorluu ve denizlere hkim devleti olarak

kan ngiltere, artk ok genilemi olan bu imparatorlua bir ekidzen vermek vesmrgeler ile balarn glendirmeyi istiyordu. Ayrca Yedi Yl Savalar'nn masraflarn


7/61


8/61

-8-


Hazrlk dneminde Trk ekonomisinin glendirilmesi amalanmtr. Bu amacngerekletirilmesi iin Topluluun Trkiye'ye baz gmrk kolaylklar tanmas ve finansalyardmlarda bulunmas ngrlmtr. Gei Dnemi fiilen 1 Eyll 1971 tarihinde

balamtr. Bu dnemde Topluluk ile Trkiye arasnda sanayi mallar alannda gmrkbirliinin salanmas amalanmtr. Tarmsal rnler arasnda bu dnemde gmrk birlii

sz konusu deildir; ancak Topluluun tarm rnleri alannda Trkiye'ye baz gmrkkolaylklar tanmas ngrlmtr. retim faktrlerinin serbest dolam ise antlamayagre 1976-1986 arasnda gerekletirilmi olacaktr. Ayrca, Topluluk, Trkiye'nin tamyeliini kolaylatrmak iin finansal yardmlar salayacaktr. Trkiye'deki yasal mevzuatnve iktisat politikalarnn Toplulukla uyumlulatrlmas da gei dneminde gerekletirilmesingrlen konulardandr. Son (yani tam yelik) dneminin ise 1995'ten itibaren balamasngrlmtr. Ankara antlamasna gre, gei dneminde bu son dnemde tarmrnlerinin de serbest dolam salanm olacak; dier yandan Trkiye'de izlenen iktisat

politikalar da Toplulukla uyumlu duruma getirilmi bulunacaktr.

Ankara tilafnamesi -- 20 Ekim 1921

TBMM ile Fransa arasnda imzalanan antlama (20 Ekim 1921). Mondros Mtarekesi'ndensonra Fransa, Ermeniler ile ibirlii yaparak gney blgelerimize hakim olmaya altysa daummad bir direnle karlat. Fransa 1921 ortalarnda TBMM hkmeti ile temasgiriimlerinde bulundu. Bunda Yunanllara kar kazanlan askeri baarlar, Sovyetlerleimzalanan antlamalar, talyanlarn Anadoluyu terke balamas, Ren blgesinin geleceikonusunda ngiltere'nin Fransay desteklememesi gibi nedenler de rol oynad. FransaFranklin Bouillon'u 9 Haziran 1921'de TBMM hkmeti ile gayri resmi bir temas kurmakzere Ankara'ya gnderdi. Grmeleri M. Kemal Paa ynetti. Sakarya Meydan Savannkazanlmas Fransa'nn tereddtlerini giderdi. Trk temsilcisi Yusuf Kamil Bey (Tergirenk)ile Fransz temsilcisi Franklin Bouillon arasnda Ankara tilafnamesi imzaland. AntlamaylaTrkiye ile Fransa arasndaki sava durumu sona erdi. Trkiye Suriye snrn izdi.skenderun ve Antakya Trk zerklii kabul edilmek artyla ve korunmak artyla Fransa'ya

brakld. Bylece Fransa Anadolu'nun ibirlii yapt dostlarndan ayrld. Gney cephesinintasfiyesi ile bat cephesinin glendirilmesi saland. Daha sonra Lozan'da bu anlamakoullar kesinlik kazanacaktr.

Anschluss -- 12 Mart 1938

Almanca "Birlik". Avusturya ile Almanya'nn siyasi birlemesini ngren ve 1938 MartndaHitler Almanyasnn Avusturya'y ilhak ile gerekleen siyasi dnce.

lk kez 1919'da ortaya atlan "Anschluss" fikri, 1933'e kadar Avusturyal sosyal demokratlarcadesteklenmi, 1933'te Almanya Nazilerinin iktidara gelmesi ile ekiciliini kaybetmitir.Hitler "bir ulus-bir devlet" ideali dorultusunda "Anschluss"u gerekletirmek iin 1934Temmuz'unda Avusturya'da Nazilerin iktidar ele geirme abasn desteklemi, ama bu

baarszlkla sonulannca bunu bir sre ertelenmitir. 1937'de Almanya talya ile anlatktansonra Avusturya zerindeki basklarn younlatrm ve Almanya'ya davet ettii Avusturyaanslyesi Schuschnigg'e bamsz bir devletin kabul edemeyecei isteklerde bulundu.Schuschnigg bu isteklerin ounu yerine getirdi ama Anschluss'u halkoyuna sunmak istedi. 13Mart 1938 olarak tespit edilen plebisit tarihinden bir gn nce 12 Mart'ta Alman birlikleriAvusturya'ya girdi ve iki lkenin birlemesi biroldubitti ile gerekleti.Versailles Andlamas'nn ak bir ekilde ihlali olan Anschluss, Avrupa'nn II. Dnya

Sava'na doru ilerlemesinin ilk sinyallerinden biriydi.


9/61

-9-


Antarktik Antlamas -- 1959

1 Aralk 1959 tarihinde Washington'da imzalanan ve Antartika ktasnn silahlandrlmasnnlemeyi amalayan antlama. Aralarnda ABD, Sovyetler Birlii, ngiltere ve Fransa'nn da

bulunduu on iki devlet tarafndan imzalanan antlama Souk Sava dneminde ABD ve

Sovyetler Birlii tarafndan imzalanan ilk silahszlanma antlamas olmas bakmndannemlidir. Ayrca nkleer silahlarla ilgili olarak imzalanan ilk antlama olma zelliini detar. Antlama Antartika'da askeri slerin kurulmasn, silahlarn denenmesini, askeritatbikatlarn yaplmasn blgede radyoaktif atklarn bulundurulmas ve nkleer patlamalarayol almasn yasaklamtr. 23 Haziran 1961'de yrrle girmitir.Anti-Balistik Fze Sistemlerinin Snrlandrlmas Antlamas ve Ek Protokol (Treaty on TheLimitation of The Deployment of Anti-Ballistic Missile Systems and Protocol), 3 Ekim 1972Stratejik silahlarn snrlandrlmas grmeleri erevesinde (SALT) A.B.D. ve Sovyetler

birlii arasnda 26 Mays 1972'de Moskova'da imzalanan anti-balistik fze sistemlerinisnrlandran andlama. 3 Ekim 1972'de yrrle girmitir.On alt maddelik bu antlama ile her iki tarafn anti-balistik fze (ABM) sistemleri nicelik,

nitelik ve corafi bakmdan geni snrlamalara tabi tutulmakta, bylece her iki taraf iin "ilkdarbe" giriimi rasyonel bir politika olmaktan karlmaya allmaktayd. Ayrca, antlama ile bir srekli Danma Komitesi kurulmakta, bu komite ile Antlama hkmlerininuygulanmasnn kolaylatrlmas hedeflenmekteydi. Antlama dorultusunda A.B.D. veSovyetler Birlii topraklarnda sadece ikier tane ABM savunma sistemi kurabileceklerdi. Busistemlerden biri lkelerin bakentleri evresinde tekisi de bir ktalararas balistik fze(ICBM) korugan evresinde olacakt. Alan savunmasn nlemek amacyla da her iki sistemarasnda en az 1300 km uzaklk olmas kararlatrlmt. Her ABM sisteminin en az 1300 kmuzaklk olmas kararlatrlmt. Her ABM sisteminin en fazla 100'er rampa ve fzeden vegerekli radar andan oluaca hkme balanmt. Ayrca taraflar kendi lke topraklardnda baka lkelerde ABM sistemi kuramayacaklard.Moskova'da 3 Temmuz 1974'te imzalanan bu antlamaya ek protokol ile taraflarn sahipolabilecei ABM sistemi says ikiden bire indirilmiti. Bu protokol 24 Mays 1976'dayrrle girdi.

Anti-Komintern Pakt -- 25 Kasm 1936

Grnte Komnist Enternasyonal'i ama asl Sovyetler Birlii'ni hedef alan antlama. 25Kasm 1936'da Almanya ile Japonya arasnda imzaland. Daha sonra 6 Kasm 1937 tarihindePakt'a talya da katld. Pakt'n hazrlanmasna Hitler nderlik etmitir. Hitler kendi kurmakistedii Byk Almanya'ya Avrupa'da en byk engel olarak Sovyetleri gryordu. Japonya

ise in'e kar giritii savata Sovyetlerin tutumundan ve in'e sava aaca ve askerimalzeme satmasndan rahatszd. Pakt biri ak dieri gizli olmak zere iki blmdenolumaktayd. Ak blm Komintern (Komnist Enternasyonal)'in faaliyetlerini hedefleyen

bir siyasi anlama grnmndeydi. Gizli blmde ise askeri ierikli maddeler arlktayd veSovyetler Birlii ile gerekleebilecek bir atmada taraflarn nasl tutum alacaklar elealnyordu.

Anti-Semitizm

Musevilere kar dmanca duygular besleme. Musevi dmanl tarihin derinliklerindengelmektedir. Hz. sa'y armha Musevilerin gerdirdiine inanan Hristiyan gruplar tarih

boyunca Musevilere kar iddet eylemlerinde bulunmu, onlara kar ayrmclk yapmlardr.Bunun Orta a'daki en u rnei spanyol Engizisyon'unun Musevilere kar tutumu olmu,


10/61

-10-


bu dini terk etmeyenler zorla spanya'dan karlmtr. XIX. yzyln ortalarndan itibarenzellikle Orta Avrupa'da ykselen milliyetilikle beraber anti-semitizme rk bir nitelik deeklendi, zellikle Almanya ve Avusturya'da zengin Musevi kesim milliyeti akmlarn hedefihaline geldi. Sonunda 1933'te Almanya'da Nasyonal Sosyalistlerin ibana gelmesi ile anti-semitizm dorua kt. nce Museviler ayr gettolarda yaamaya zorland, daha sonra II.

Dnya Sava'na kadarpek ok Musevi lkeden ya snr dedildi ya da ge zorland. Savasrasnda ise Almanya'nn eitli yerlerinde ve Alman igalindeki lkelerde -zelliklePolonya'da- kurulan toplama kamplarnda milyonlarca Musevi soykrma tabi tutuldu. Savasonrasnda ise Musevilere bir ulusal yurt kurmak amacyla 1948'te srail devleti kuruldu veanti-semitizm daha baka bir biim kazand.

Arap-srail Savalar

srail ile eitli Arap devletleri arasnda meydana gelen atmalar. Bunlarn en nemlileri1948-1949, 1956, 1967, 1973 ve 1982 savalardr.Balfour Bildirisi ile Filistin'de bir "ulusal yurt" sz alan Yahudiler blgenin I. Dnya Sava

sonunda ngiltere'nin eline gemesi ile bu lke zerindeki basky artrdlar. Manda ynetimisrasnda blgeye olan Yahudi g sonucu da Filistin'deki Yahudi nfusu artt. BirlemiMilletler Genel Kurulu Kasm 1947'de Filistin'de biri Arap dieri Yahudi iki devletinkurulmas ynndeki karar dorultusunda 14 Mays 1948'de srail Devleti'nin ilan ile ilkArap-srail sava balad. Msr,Suriye, Lbnan, rdn ve Irak gleri bu lkeye saldrd.Yaklak bir yl sren sava sonucu srail, snrlarn ikiye katlayarak uluslararas tannansnrlarna ulat.kinci sava Msr Devlet Bakan Abdulnasr'n Temmuz 1956'da Svey Kanal'nmilliletirdiini aklamas sonucu doan bunalm sonrasnda balad. ngiltere ve FransaMsr'n bu kararn tanmadklarn bildirdiler. Ekim aynda Londra'da toplanan konferanstanda bir sonu kmaynca ngiltere ve Fransa srail ile anlat ve Ekim aynn sonunda srailkuvvetleri Sina Yarmadasna girmeye balad. Ama A.B.D. ve Sovyetler Birlii'nin basksile atekes ilan etmek zorunda kald ve kuvvetlerini 6 Kasm'da geri ekmeye balad. Buarada ngiliz ve Fransz parat birlikleri atmalar bittikten sonra blgeye indirildi. Savasonucunda Msr-srail snrna Birlemi Milletler Gc yerletirildi ve srail AkabeKrfezi'ne bir k kazanm oldu.1967 ylnda Abdulnasr BM Gcnn artk ekilmesini istedi ve srail gemilerinin AkabeKrfezi'ne girmesini nlemeye balad. Daha nce ise srail-Suriye snrnda eitli atmalaroluyordu. srail kendisinden daha fazla kuvvete sahip olduunu anlad Arap devletlerininani bir saldrsn nlemek amacyla ilk saldry gerekletirmeye karar verdi. 5 Haziran'dasrail Hava Kuvvetleri'nin Msr Hava Kuvvetleri'nin bulunduu slere saldrs ile balayan

sava alt gn srd ve "Alt Gn Sava" olarak anld. Bu sava sonunda srail Msr'danGazze eridi ve Sina Yarmadas'n rdn'den eria Nehrinin bat yakasn ve Suriye'denGolan Tepeleri'ni ald.Alt Gn Sava Arap devletlerinde byk bir kzgnla yol at. Diplomatik abalar srail'inigal ettii topraklar geri vermeyi reddetmesi ile sonuland. Bunun zerine Ekim 1973'teYahudilerin kutsal ay olanYom Kippur'da Msr ve Suriye birlikleri egdml bir srprizsaldr gerekletirdiler. srail, Golan ve Sina'da ilk bata gerilemek zorunda kald ama ikincihaftann sonunda Galon Tepelerini geri ald ve Msr birliklerini Sina'dan pskrtt. Bu savaile srail'in yenilmezlik miti sarsld.5 Haziran 1982'de srail ile Filistin Kurtulu rgt arasnda trmanan gerginlik sonucu srailF.K. kamplarnn bulunduu Beyrut ve Gney Lbnan' bombalad. srail birlikleri

Lbnan'n gneyini igal etti ve Beyrut'un kenar mahallelerine kadar ilerledi. KenttekiFilistinli mlteciler kenti terk ederek mlteci kamplarna gnderildi. srail kentten ekildikten


11/61

-11-


sonra 14 Eyll'de tekrar Beyrut'a girdi. 16 Eyll gn srail destekli Falanjist gerillalarBeyrut'taki Sabra ve atilla kamplarna girerek yzlerce Filistinli mlteciyi ldrdler.

Arap Zirveleri

Arap lkelerinin liderlerinin bir araya geldikleri, sorunlar tarttklar zirve toplantlar. Butoplantlarn byk ounluu Arap Birlii erevesinde olmutu.Bu zirve toplantlarndan ilki 5-11 Eyll 1964 tarihleri arasnda 13 Arap devletinin katlm ileKahire'de yapld. Yemen sorununun tartld bu toplant herhangi bir sonu eldeedilemeden sona erdi. Austos 1967'deki Hartum Zirvesi'nde 1967 Arap srail Sava'nnsonular ile Yemen'deki Msr askerlerinin geri ekilmesi konular ele alnd. Zirve sonundaMsr ve Suudi Arabistan arasnda imzalanan Hartum Andlamas'yla Msr askerlerinin 1967sonuna kadar Yemen'den ayrlmas kararlatrld. Zirvede ayrca srail ile hibir ekildeantlama yaplmamasna ve Filistinlilerin haklarnn sonuna kadar savunulmasna kararverildi. nc Arap zirvesi 25 Kasm 1978 tarihleri arasnda yaplan Badat zirvesi oldu.Zirvenin toplanmas iin giriimi Msr'n srail ile Camp David Antlamalar'n imzalamasna

tepki gsteren Arap devletleri yapt. Zirvede Msr Camp David Andlamas'n iptal ederekdier Arap devletleriyle ortak hareket etmeye davet edildi.1990 Haziran'nda yine Badat'ta Filistin Kurtulu rgt lideri Yaser Arafat'n arsylayaplan drdnc Arap zirvesinde srail igali altndaki topraklara yaplan Yahudi gkonusu ele alnd. Zirvede ayrca Trkiye'nin GAP erevesinde Frat'n sularn bir sretutmas ve bu projenin geleceinden duyulan kayglar, srail, rdn ve Suriye arasndakirdn nehrinin durumu, Msr'a akan Nil sularnn azalmas ve bundaki "srail etkisi" degrld. Zirvede Sovyetler Birlii'nden srail'e, ayda yaklak 10.000 kiiyi bulan Yahudig knand ve bu ge yardmc olan lkelerle olan ilikilerin gzden geirilmesi arsnda

bulunuldu. Sonu bildirgesinde bu g iin "insan haklarnn kkl bir ihlali ve Arap ulusunaynelik bir tehdit" ifadeleri yer alyordu. Zirvede ayrca Msr'n Camp David Andlamas'nnimzalanmasndan sonra Tunus'a tanan Arap Birlii rgtnn merkezinin tekrar Kahire'yealnmasna ve zirvenin her sene olaan bir ekilde Kahire'de toplanmasna karar verildi. AmaIrak'n Kuveyt'i igali zerine Beinci Arap Zirvesi olaanst bir ekilde 10-12 Austos1990'da Kahire'de topland. Zirvede bir araya gelen 21 Arap lkesi lideri Irak'n Kuveyt'iigali sonucu doan bunalm grtler. Suudi Arabistan'n olas bir Irak saldrsna kar birBirleik Arap Gc kurulmas nerisi sert tartmalara yol at. Sonuta 12 leyhte oy ile bugcn kurulmasna karar verildi. Bu olay Arap Birlii'nin tam bir paralanmann eiinegeldiini gstermitir.

Atatrk'n D Politikas

Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk'n izledii d politika. dneme blnerek incelenebilir:

i. Kurtulu Sava ve sonrasndaki Trk D Politikas,ii. Lozan Adlamasndan 1930'a kadar olan dnem,iii.1930'dan Atatrk'n lmne kadar ki dnemdir.

Birinci dnemde Atatrk'n amac en ksa srede ve tam bir ekilde lkenin dmanigalinden kurtarlmasyd. Bu igalin sona erecei snr ise son Osmanl Mebusan Meclisincebelirlenen Misak- Milli snrlar idi. Ayrca Misak- Milli ilkeleri bu dnem d politikasntemelini oluturuyordu. Bu dnemde Trkiye yeni kurulmu Sovyetler Birlii ile iyi ilikiler

kurarak bu devletten yardm alm ve gerek bu devleti Batl devletlere gerekse de Batldevletleri Sovyetlere kar kullanarak kendi hedeflerine ulamaya almtr. Ayrca Atatrk


12/61

-12-


Mttefik devletlerarasndaki menfaat atmalarndan doan ayrlklar da kullanmasn iyibilmitir.Lozan'dan sonra Trkiye'nin gereki bir d politika izledii sylenebilir. Her ne kadarLozan'dan arta kalan sorunlar zlmek isteniyorsa da-Hatay, Musul, Boazlar gibi- budnemde Trkiye Lozan'la elde ettii statkoyu koruma abasndadr. Sovyetler Birlii ile

dosta ilikiler srmekle beraber bu lke artk Trkiye'nin dayand tek devlet olmaktankmaktayd. Bu arada 1925'te Musul sorununun Trkiye'nin aleyhine bir ekilde zlmesiile Trk-ngiliz ilikilerinde bir soukluk yaanmtr.Son olarak 1930-1938 dneminde Trkiye btn devletlerle iyi ilikiler kurmaya alm veTrk d politikasnn temelini belirleyen "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" sz bu dnemdesylenmitir. 1932'de Milletler Cemiyeti'ne giren Trkiye, Yunanistan ve dier Balkandevletleri ile kurulan scak ilikiler dorultusunda bu devletlerle Balkan Antantnimzalamtr. 1937 ylnda da ayn bar politika dorultusunda Trkiye ran, Irak veAfganistan ile Sadabat Pakt'n kurmutur. Trkiye bu dnemde de statkocu bir politikaizlemitir. Montreux Szlemesi ve Hatay'n Trkiye'ye katlmas bu statkoculuktan kaygibi deerlendirilse de bu gelimelerin bar ve meru yollardan salanmas Trkiye'nin

statkocu d politikasnn srdnn gstergesidir.

Atlantik Bildirisi (Atlantic Charter) -- 14 Austos 1941

II. Dnya Sava srasnda, ngiltere Babakan Winston Churchill ile o srada henz savaagirmemi olan ABD'nin Bakan Franklin Roosevelt arasnda Kanada aklarnda bir savagemisinde yaplan ve be gn sren grmeler sonucunda 14 Austos 1941'de yaynlananortak bildiri. 8 maddelik bu bildiri bir bakma Wilson'un 14 noktas'na benzemektedir. Bu

bildiri ile A.B.D.'nin tarafszlk politikasn terk ettii aka ortaya kmtr. Bildirininmaddeleri zetle yledir:

Savatan sonra toprak kazanlmayacakilgili halkn onay anlmadan toprak deiikliiyaplmayacak,

Uluslar kendi geleceklerini kendileri saptayacaklar (self-determination), Uluslararas ibirlii gerekletirilip gelitirilecek, Temel hammaddelerden eit biimde faydalanlacak, nsanlar korku ve alktan kurtarlacak, Ak denizlerde ticaret serbestlii gerekletirilecek, Mihver devletleri silahtan arndrlacak ve savatan sonra topyekun silahszlanmaya

gidilecek. Bu maddeler daha sonra Birlemi Milletler Anlamasnniine de alnd.

Atmosferde, D Uzayda ve Su Altnda Nkleer Denemeleri Yasaklayan Antlama -- 5Austos 1963

Atmosferde, uzayda ve su altnda nkleer denemelerini bar ya da askeri-yaplmasnyasaklayan antlama. 5 Austos 1963'te Moskova'da imzalanan antlama 10 Ekim 1963'teyrrle girdi. Toprak altnda nkleer deneme yaplmasn yasaklamad iin "SnrlDeneme Yasa Antlamas" olarak da bilinir. Antlama metninde nkleer silahdenemelerinin yan sra"herhangi baka nkleer patlama"eklinde barl denemelerin deyasakland belirtilmektedir.


13/61


14/61

-14-


yeniden iktidar ele geirdiler. Irak ve Suriye'deki Baas Partileri arasndaki anlamazlk ikilkenin siyasi birliine engel oldu ve daha sonra iki lke birbirine kar pek dosta olmayansiyaset yrtmeye balad. Suriye'de Baas hkmetine en nemli tehdit Mslman Kardelerrgt olmutu. Ama Hafz Esat 1982 ylnda Hama'da kanl bir mdahale ile rgte ar birdarbe indirdi. Irak'ta ise kuzeydeki Krt ve gneydeki ii gruplar Baas iin en nemli

tehlikelerdi.Suriye Baas Partisi yllardr Bat'ya kar sert olan tutumunu Orta Dou Bar Srecidorultusunda yumuatrken Irak'ta Baas, Krfez Sava ve sonras Bat ve zellikle Amerikakart bir siyaset izlemektedir.Badat Pakt, 1955Ortadou'da bar ve gvenliin korunmas iin kurulan ittifak. 1955 ylnda Trkiye ve Irakarasnda kurulan Pakt'a ayn yl Pakistan, ran ve ngiltere katlmtr. Btn Arap Birliiyesi lkeler ve byk Batl devletlerden bazlar da Pakt'a davet edilmi ama hibiri bunailgi gstermemitir. 1959'da rejim deiiklii ile Irak'n yelikten ayrlmasyla Pakt, MerkeziAndlama rgt (CENTO) adn almtr.

Bak Kongresi, 1920

III. Komnist Enternasyonal (Komintern) tarafndan Bak'de dzenlenen toplant. 1920ylnda Bolevikler artk Bat'da umduklar byk devrimin pek de yakn olmadnainanmaya balamlard. Bu ortamda Dou halklarna doru ynelen Sovyetler Birlii onlarlaBat'ya kar bir ittifak kurmaya alyor ve Batl emperyalist glerin egemenlii altndakiDoulu halklar bu glere kar ayaklandrmay dnyorlard. Eyll 1920'de Bak'deounluu smrge rejimi altndaki Dou lkelerinden gelen komnist partilerintemsilcilerinin katld bir Kongre dzenlendi. Kongrede iki ana konu zerindeyounlukla duruldu:i) Dou halklarnn ulusal kurtulu mcadeleleri beklenen dnya devrimi asndan nasldeerlendirilecek.ii) Komintern bu konuda nasl bir strateji izleyecek. Kongre'de komnist nitelikli olmayan -busrada Anadolu'daki kurtulu mcadelesi dahil - ulusal kurtulu hareketlerine kar nasl birtutum taknlaca da tartld.

Balfour Bildirisi -- 1917

ngiltere Dileri Bakan Lord Arthur J. Balfour'un 2 Kasm 1917'de, Uluslararas Siyonisthareketin nderlerinden Lord Rotschild'e gnderdii, Filistin'de Yahudilere bir "ulusal yurt"kurulmas abasnn ngiliz hkmetince destekleneceinin belirtildii mektup. Ancak yine

mektuba gre, Yahudiler iin kurulacak byle bir yurt, blgenin Yahudi olmayan kesimininhaklarn ihlal etmeyecekti. ngiliz Dileri Bakann byle bir mektup yazmaya iten ennemli sebep, topraklar zerinde ok sayda ve nemli etkiye sahip Yahudi'nin yaamaktaolduu A.B.D.'nin sempatisini ve Almanya'ya kar yrtlen savata katksn salamakt.Mektubun zamanlamas da iyi yaplmt. nk ksa bir sre sonra Almanya ve OsmanlDevleti deYahudi desteini salayabilmek iin zellikle Almanya Siyonistlerine sava sonrasdnleri vermeye balamlard.Siyonist liderlerden H. Weizman ve N. Skolov'un srarl abalar ile yaymlanan Bildiri,Filistin'de yalnzca Yahudilere ait bir devletin kurulmasn isteyen Siyonistlerin isteklerini tamanlamyla karlamyordu ama ilerde srail'in kuruluu iin bir dayanak oldu.


15/61

-15-


Balkan Antant -- 1934

9 ubat 1934'te Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda imzalanan ittifakantlamas. Avrupann revizyonist ve anti-revizyonist iki kamp etrafnda toplanmaya

balamas Balkan devletlerini bir grup kurmaya ynlendiriyordu. lk kez 1929'da Yunanistan

Babakan Papanastasio'nun ortaya att bir Balkan birlii kurulmas fikri eitli devletlerdendestek grm ve arka arkaya Balkan devletleri arasnda gayri resmi nitelikli konferanslartoplanmaya balamt. Konferanslar sonucu verilen uzlama dorultusunda 9 ubat 1934'teAtina'da Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda Balkan Atlant imzaland. maddeden oluan Antant Balkan lkelerininkendi aralarnda olan snrlar koruyor ve bulkeler aras ibirliini gelitirmeyi amalyordu. Antant blgede revizyonist politika izleyenBulgaristan' hedeflemekteydi. II. Dnya Sava'nda Trkiye dndaki yelerin Almanigaline uramas ile Antantgeerliliini kaybetmitir.

Balkan Pakt

Trkiye, Yunanistan ve Yugoslavya'nn taraf olduu siyasal nitelikli blgesel rgt. Pek uzunmrl olamamtr.A.B.D. 1950'lerin banda Sovyetlerle gergin ilikileri olan Yugoslavya ile ilgilenmeye

balamt ve NATO'ya girmeleri kesinlemi olan Trkiye ve Yunanistan ile bu lkelerarasnda bir pakt yaplmas ynnde abalyordu. 1951 yl sonuna doru ve lke arasnda

balayan yaknlama 1952 boyunca da devam etmi ve 28 ubat 1953'te Ankara'da lkeninDileri Bakanlar tarafndan bir "Dostluk ve birlii Andlamas" imzalanmtr. Buandlamaya gre devlet ortak karlaryla ilgili konularda birbirlerine danacaklar ve yedevletlerin Dileri Bakanlar ylda en az bir defa toplanacakt. Dileri Bakanlar arasndasren toplantlar sonucu yeni ilerlemeler salanm, 9 Austos 1954'te lke arasnda BledAndlamas imzalanmtr. Bu andlamaya gre taraflar, aralarndan herhangi birine ya da

birkana ynelen bir saldry kendilerine de yaplm sayarak askeri g de dahil her trlnlemi alacaklard.Ama daha paktn ilk gnlerinden itibaren Trkiye ve Yugoslavya arasnda gr ayrlklarortaya km ve 1955'ten itibaren Sovyetlerle ilikilerini dzeltmeye balayan bu lkeninpakta ilgisi azalmtr. Trkiye ile Yunanistan arasnda Kbrs sorununun ortaya kmasyla daPaktn dourduu olumlu hava silinmeye balamt. Pakt 1960 ylna kadar devam etmi1960 Hazirannda da resmen sona erdii aklanmtr.

Balkan Savalar -- Ekim 1912-Haziran 1913

Birincisi Balkan devletleri ile Osmanl Devleti, ikincisi Balkan devletlerinin kendi aralarndayaptklar iki sava. I. Balkan Sava Osmanl Devleti'nin Rumeli'de kalan son topraklarn dakaybetmesi ile sonulanmtr.1912 yl boyunca Srbistan, Karada, Bulgaristan ve Yunanistan kendi aralarnda yaptklarittifak andlamalar ile Osmanl Devletine kar bir birlik kurdular. 1912 Eyll'ndeseferberliklerini tamamlayan Balkan devletleri Osmanl'nn Trablusgarp Sava ile uramasve i siyasi ekimelerinden faydalanarak hazrlklarn pekitirdiler. 8 Ekim 1912'deKarada'n sava ilan ile I. Balkan Sava balad ve bunu teki devletlerin sava ilanlarizledi. Hazrlksz yakalanan Osmanl ordular hemen hemen her cephede yenildi ve Midye-Enez hattnn gerisine ekilmek zorunda kald. Bu arada Arnavutluk da bamszln ilanetti. 17 Aralk'ta Londra'da toplanan bir konferans sonunda 30 Mays 1913'te bir bar

andlamas imzaland.


16/61

-16-


Londra barndan umduunu bulamayan Bulgaristan'n 30 Haziran'da Yunanistan'asaldrmas ile II. Balkan Sava balad. Bulgaristan savata pek bir baar salayamad veRomanya'nn savaa girmesi ile yenilgiye uratld. Bulgaristan'n zayf durumundanyararlanan Osmanl Devleti de Edirne'yi ald. 10 Austos 1913'te Bkre'te imzalana barandlamas ile II. Balkan Sava sona erdi. Osmanl Devleti de Yunanistan'la Atina,

Bulgaristan ve Srbistan ile stanbul Andlamalarn yapt. Bylece bugnk Trk-Bulgar veTrk-Yunan snrlar birka istisna dnda izilmi oldu ve yaplan andlamalarda Balkandevletleri snrlar iinde kalan Trk aznlklarla ilgili maddeler yer ald.

Bandung Konferans -- 1955

18-24 Nisan 1955 tarihlerinde Endonezya'nn Bandung kentinde toplanan ve BalantszlarHareketi'nin temellerinin atld toplant. Endonezya, Pakistan, Hindistan, Seylan (Sri Lanka)ve Birmanya'nn dzenledii toplantya o zamanki dnya nfusunun yarasndan fazlasnoluturan 20 Asya ve Afrika lkesi katlmt.Konferans dzenleyen lkeler, Batl devletlerin Asya'ya ilikin aldklar kararlarda

kendilerine danlmamasndan duyduklar rahatszl dile getirdiler. Tartmalar temel olarakSovyetler Birlii'nin Dou Avrupa ve Orta Asya'daki tutumunun Batl devletlerinsmrgecilii ile e biimde eletirilip eletirilmemesinde younlat. Sonunda "tmgrnmleri ile smrgeciliin" mahkum edilmesi zerinde uzlald. Birlemi MilletlerBildirisi'ndeki ilkelerle Hindistan babakan Nehru'nu be ilkesini kapsayan on maddelik bir"dnya bar ve ibirliini gelitirme bildirisi" oybirlii ile kabul edildi.Konferansa katlan Trkiye'nin toplantlar boyunca izledii Bat yanls tutum, balantszlk

politikas izleyen dier nc dnya lkeleri ile ilikilerinin soumasna neden oldu.

Baruch Plan -- 1946

1946'da A.B.D. tarafndan Birlemi Milletler Atom Enerjisi Komisyonu'na sunulan atomsilahnn yaylmas ve atom enerjisinin kontrol ile ilgili teklif. Plan hazrlaycs BernardBaruch'un adyla anlr. Plan nce atom enerjisi zerinde etkili bir denetimin kurulmasn,sonra da nkleer stoklarn tmnn yok edilmesini ngryordu. Ayrca bir UluslararasAtomu Gelitirme rgt (International Atomic Development Agency) kurulacak, dnyanngvenlii iin tehlike tekil eden tm atom enerjisine bu rgt sahip olacakt. Eer SovyetlerBirlii bu rgtn kurulmasn kabul ederse, A.B.D. elindeki tm atom silahlarn ve bunlarnyaplmas iin gerekli bilgiyi bu rgte devredecekti. rgtn almasyla ilgili olarakGvenlik Konseyi'nde hibir devlet veto yetkisini kullanamayacakt. Ancak, Sovyetler Birlii

bu neriyi kabul etmedi, veto yetkisinin devamnda direnerek, etkili bir tedbir iin nce

nkleer silah stokunun yok edilmesi, denetimin bunun izlemesi gerektiini ileri srmtr.Taraflar grlerinde srar edince, Atom Enerjisi Komisyonu'nda bu konuda yaplan uzuntartmalardan hibir sonu kmamtr.

Bask Ulusal Bamszlk Hareketi (Euzkadr Ta Azcatasuna-ETA)

spanya'da Bask aznlnn youn olarak yaad blgenin bamszl iin mcadele edensilah rgt. ETA, Franco dneminde btn basklara ramen 1950'lerden sonra belirli birrgtlenme dzeyine ulat ve ynetime kar silahl mcadeleye balad. Dzenledii birok

bombal saldr ve suikastten en nemlisi 1973 ylnda spanya Babakan Blanco'nunldrlmesidir. Franco dneminin sona ermesinden sonra Bask blgesine zerklik

tannmasna ramen ETA mcadeleye devam etti.


17/61

-17-


Belgrad Konferans -- 1-6 Eyll 1961

1-6 Eyll 1961 tarihleri arasnda Yugoslavya'nn bakenti Belgrad'ta yaplan ilk Balantszlarzirvesi. Konferansa yirmi be lkenin devlet veya hkmet bakan katlmtr. KonferansSouk Sava'n en youn olduu dnemlerden birinde, Berlin ablukasnn srd ve

Sovyetlerin nkleer denemelere yeniden baladn aklad srada toplanm veuluslararas ortamn gerginlii konferansa da yansmtr. Tito, Abdulnasr, Sukarno veNkrumah'n en faal liderler olarak gze arptklar konferans sonunda kabul edilen yirmiyedimaddelik deklerasyonda eitli uluslararas sorunlara deinilmitir.

Berlin Ablukas -- 1948-1949

1948-1949'da Sovyetler Birlii'nin, Batl igal devletlerini Bat Berlin'deki egemenlikhaklarndan vazgemeye zorlama giriiminin yol at uluslararas bunalm. Mart 1948'dengiltere, Fransa ve A.B.D.'nin Almanya'daki igal blgelerini tek bir ekonomik birim halinde

birletirme karar Sovyetlerin tepkisine yol at ve Sovyetler Birlii Mttefikler Kontrol

Konseyi'nden ekildi. Bat'da yeni bir Alman Mark'nn piyasaya kmasn Dou Almanparasna kar rekabet olarak gren Sovyetler Bat ile Berlin arasndaki demir, kara vesuyollarn kapatarak kenti ablukaya ald. 26 Haziran 1948'de ABD ve ngiltere kente acilgereksinimleri havayoluyla salamaya baladlar ve Berlin'den dar yaplan sanayiihracatnn hava yoluyla gereklemesi iin bir "hava kprs" kurdular. Artan gerginlikkarlkl askeri g trmanmasna yol at. GerginlikSovyetler Birlii'nin 12 Mays 1949'daablukay kaldrmasna dein srd.

Berlin Andlamas -- 3 Haziran 1972

Berlin kentinin A.B.D. Sovyetler Birlii, Fransa ve ngiltere'nin ykmll altnakonduuna ilikin andlama. 3 Eyll 1971'de hazrlanp parafe edilen andlama, 3 Haziran1972'de imzaland. Bu andlamayla Bat Berlin'de A.B.D., Fransa ve ngiltere'ninsorumluluu devam ediyor ama Bat Berlin'i temsil yetkisi Federal Almanya'ya geiyordu.Sovyetler Birlii ise Dou Berlin zerindeki haklarn Demokratik Alman hkmetinedevretmeyecekti.Bu andlama sonucunda 12 Austos 1970 tarihli Federal Almanya ile Sovyetler Birliiarasnda imzalanm olan Moskova Andlamas ve 7 Aralk 1970'de yine Federal Almanya ilePolonya arasnda imzalanm olan Varova Andlamas da yrrle girmitir.

Berlin Bat Afrika Konferans -- 1884-1885

Afrika'nn kylarnda ve byk nehirlerde ticaretserbestliinin srekliliini salamak ve bukylardaki yeni yerlerin igal koullarn belirlemek amacyla Bismarck'n giriimi ile 15Kasm 1884-26 ubat 1885 tarihleri arasnda Berlin'de toplanan uluslararas konferans.O tarihe kadar smrge iletmelerine pek rabet etmeyen Alman babakan, Almanegemenliine konan topraklar deerlendirecek imtiyazl irketlerin kurulmasn gz nnealarak tavrn deitirdi. Bismarck, teki Avrupa devletleri arasndaki smrge rekabetinikztryor ve Fransa'y yeni smrge hayalleri ile kkrtarak bu lkenin Almanya'ya kar bir alma siyaseti gtmesini nlemeyi umuyordu. Jules Ferry'nin ve sonra ngiltere DileriBakanlnn onayn alan Bismarck, Viyana Antlamas'n imzalayan devletler ile Belika,talya, ABD ve Trkiye'yi konferansa ard.

Antlamann sonu belgesi Nijer rmanda ulam zgrln ve Atlas okyanusundan Hintokyanusuna kadar uzanan Kongo havzasnda ticaret serbestliini gvence altna alyordu. Bu,


18/61

-18-


Fransa ile Portekiz'in toprak ilhaklar ve 1884 ngiliz-Portekiz anlamas ile bir sre iintehlikeye den liberalizmin zaferi demekti.Konferans Afrika'nn paylatrlmasn gerekletirmedi ama bunu kukusuz hzlandrd.Konferansta, imzac devletlerden birinin gerekletirecei toprak ihlallerinin, ancak tekiimzac devletlere bildirilmesi kouluyla geerlik kazanabilecei ilkesi kabul edildi.

Bir bildirge de kle ticaretiyle ilgiliydi (md. 9). Genel olarak, imzac devletler, yerlileri,gezginleri ve din zgrln korumay ykmlyorlard. Ancak Afrikallara alkoll ikisat, Almanya ile Hollanda'nn itiraz zerine yasaklanmad. 1885 sonunda Fransa ileAlmanya arasnda Togo-Kamerun snrn belirleyen zel bir antlama imzalanmasyla BerlinAntlamas tamamland.

Berlin Deklarasyonu -- 1955

II. Dnya Sava sonrasna ngiltere, A.B.D, Fransa ve S.S.C.B.'nin igali altndaki Berlinzerinde bu devletlerin haklarn belirleyen belge. Bu deklerasyona gre kentin gvenlii,kentte bulunan askeri birliklerin gzetimi ve sivil havacln denetimi igal birliklerinin

sorumluluu altndayd. Hukuki adan Bat Berlin Federal Almanya'nn bir paras deildi vekentin bu kesiminde 12 bin Mttefik devletlere bal asker bulunmaktayd. Bu yzden FederalAlman Parlamentosu ve Anayasa Mahkemesi'nin kararlarnn Bat Berlin'de uygulanabilmesiiin Bat Berlin Parlamentosu'nun bunlar onaylamas gerekiyordu. Mttefiklerin

parlamentodan geen yasalara itiraz ve bu yasalar geersiz klma haklar vard. Bu nedenleFederal Alman Parlamentosu'ndan kan yasalar Berlin'e gelmeden nce Bonn'daki Mttefikdevletlerin bykelileri tarafndan gzden geirilmekteydi. Ayrca Bat Berlin'insilahlanmas yasakland iin Bat Berlinliler'in askerlik yapmalar da yasakt. Deklarasyonagre, Mttefik devletler gerekli durumlarda Bat Berlin polisi zerinde de yetkiliolabilmekteydiler.

Berlin Kongresi -- 13 Haziran-13 Temmuz 1878

Osmanl Devleti, Rusya, Almanya, ngiltere, Avusturya-Macaristan mparatorluu veFransa'nn katlm ile gerekleen kongre. Kongre sonunda 1887-1878 Osmanl-Rus Sava(93 Harbi) sonras imzalanan Ayastefanos Andlamas'nn yerine gemek zere bir andlamayapld. Ayastefanos ile kurulan "Byk Bulgaristan" olduka klerek Osmanl'ya bal bir

prenslik haline geldi. Dou Rumeli eyaleti kuruldu ve Ayastefanos'ta Bulgaristan'a braklanMakedonya reform yaplmas artyla Osmanl Devleti'ne iade ediliyordu. Osmanl Devletiasndan daha olumlu grlen bu andlama, bu kazanlar Bosna-Hersek ve Kbrs'ta geiciynetimler ad altnda Avusturya-Macaristan ve ngiltere'nin ynetimine vermesi ile geri

alyordu.Berlin Kongresi her ne kadar Rumeli'nin Osmanl Devleti'nin elinde kalmasn salamsa dailerde ortaya kacak bunalmlara da ortam yaratm oldu.

Berlin Senedi -- 1885

Berlin Bat Afrika Konferans olarak adlandrlan ve Kasm 1884 ile ubat 1885 arasndaBerlin'de yaplan bir dizi grme sonucunda kabul edilen belge. Konferans Orta Afrika'dakiKongo Havzas ile ilgili anlamazlklar zmek amacyla toplanmt. Berlin Senedi ileKongo Havzas Alman Dou Afrikasn da kapsayacak ekilde tarafsz blge ilan edildi.Burada btn devletlere serbest ticaret ve tamaclk hakk tarafnda ve Portekiz'in Atlas

Okyanusu'ndaki hak iddialar reddedildi. Bu senet ile smrgeletirmede "fiili igal"ilkesinin benimsenmesi sonucu olarak Avrupal devletler Afrika'da mmkn olduu kadar


19/61

-19-


geni toprak paralarn hzla igal etme yarna girdiler. Bylece Afrika'nnsmrgeletirilmesi sreci hzlanm oldu.

Birinci Dnya Sava -- 1914-1918

1914 yl yaznda Avrupa'da balayp sonradan dnyann geri kalan blgelerine yaylan ve1918 ylnn sonuna kadar sren topyekn sava. 1914 Hazirannda Saraybosna'da AvusturyaMacaristan veliahtnn bir Srp milliyetisi tarafndan ldrlmesi sonucunda Avusturya-Macaristan nce Srbistan'a bir nota vermi ardndan bu lkeye sava amt. Bu olaydansonra Rusya'nn Srbistan' savunmas, bu lkenin seferberliini ilan etmesiyle daha nce budurumu sava sebebi sayacan ilan eden Almanya'nn Rusya'ya sava ilan etmesi sonucundaI. Dnya Sava balam, Rusya'nn mttefikleri ngiltere ve Fransa'nn da Almanya'ya karsavaa girmeleriyle sava dier ktalara da yaylmtr. Savan nedenleri zerinde tarihilerarasnda hala gr birliine varlamamtr. Ama savan en temel nedeni olarak Avrupadevletleri arasndaki emperyalizm mcadelesini gsterebiliriz. 1870'lerin son eyreindeulusal btnln salayan Almanya sanayisinin gelitirmesine ramen bu sanayii

destekleyecek smrgelere sahip deildi. Almanya smrge elde etmeye karar verdiinde isednyann hemen hemen tamamnn komusu Fransa ve ngiltere arasnda paylalmolduunu grd. ngiltere de Almanya'nn smrgecilik ynndeki faaliyetinden rahatszoluyordu. te yandan benzer bir mcadele de Balkanlar zerinde Rusya ve Avusturya-Macaristan arasnda yaanyordu. 1878 Berlin Kongresi'nden sonra Bosna-Hersek'inynetimini ele geiren ve daha sonra buray ilhak eden Avusturya Macaristan'n snrlardhilinde pek ok Slav asll ulus yaamaktayd. Bu lke kk Srbistan' kendisi iin tehlikegrmekteydi. Rusya da Avusturya'nn Balkanlar'daki etkisinden rahatszd ve Srbistan'Avusturya'ya ezdirmeye kararlyd.Yukardaki gelimeler Avrupa'y bir yandan Almanya, Avusturya-Macaristan ve talya, dieryanda, ngiltere, Fransa ve Rusya'nn bulunduu bir l ittifak ve l itilaf kamplamasnagtrd ve bylece Avrupa'da Viyana Kongresi'nden bu yana sren Avrupa Uyumu bozulmuoldu.27 Temmuz 1914'te Avusturya'nn Srbistan'a sava amasile balayan sava Almanya'nn 31Temmuz'da Rusya'ya, 3 Austos'da Fransa'ya sava amasyla geniledi. 4 Austos'taBelika'nn Alman kuvvetlerince igali sonunda ngiltere'de Almanya'ya kar ilan etti. Buarada Osmanl Devleti 2 Austos'ta Almanya ile Rusya'ya kar bu lkenin yannda yeralmay ngren bir ttifak imzalad.Akdeniz'deki ngiliz donanmasndan kaan iki Alman gemisi 10 Austos'ta OsmanlDevleti'ne snd. ngiltere'nin protestosu zerine Osmanl devleti bu iki gemiyi satn aldnsyleyerek bunlara Yavuz ve Midilli adalarn verdi. Bu iki geminin 1914 Ekimi sonunda

Karadeniz'deki Rus limanlarn bombalamas ile Osmanl Devleti de Almanya yannda savaagirmi oldu. Osmanl Devleti savata drt ana cephede atmaya girdi. i)anakkale, ii)Kafkas, iii)Kanal-Filistin, iv)Mezopotamya. Bunlardan sadece anakkale cephesinde

baarl oldu. 1917 yl sonunda Rusya'da meydana gelen Bolevik devriminin sonucunda yenikurulan Sovyetler Birlii ittifak devletleri ile Brest-Litovsk Andlamalar'n imzalayaraksavatan ekildi. Ama 1917 Nisan'nda itilaf devletleri yannda savaa giren ABD Rusya'nn

boluunu fazlasyla doldurdu. ABD'nin savaa girme nedeni ticaret gemilerinin Almandenizaltlar tarafndan batrlmas idi. Sonuta sava ittifak devletlerinin yenilgisi ilenoktaland. Sava sonunda itilaf devletleri Almanya ile Versailles, Avusturya ile St. Germain,Macaristan ile Trianon, Bulgaristan ile Neuilly ve Osmanl Devleti ile Sevres Antlamalarnimzalad. Bu andlamalarla yukarda anlan devletler nemli oranda toprak kaybna uradlar

ve ykl miktarda sava tazminat demek durumunda kaldlar. Bu antlamalardan ServesAndlamas sadece yukardaki zellikleri gstermekle kalmayp Osmanl Devleti'ne yaam


20/61

-20-


hakk dahi tanmayacak bir zelliesahiptir. Anadolu Hareketi ve Kurtulu Sava sonucundaimzalanan Lozan Andlamas ile yrrle giremeden hkmn kaybetti. Bu andlamalardorultusunda kurulan sava sonras dzen malup devleti tatmin etmedi ve revizyonist diyeadlandrlacak mevcut statko kart politikalarn bu devletlerce izlenmesine neden oldu.zellikle Versailles Andlamas ile Almanya'ya getirilen kstlamalarn II. Dnya Savann

tohumlarn atm olduu sylenebilir.

Bir Millet, Bir Devlet lkesi (Ein Volk, Ein Reich)

Hitler'in btn Almanca konuan topluluklar tek bir Alman devleti (Reich) altnda toplamayamalayan lksnn slogan ve Nazi Almanya'snn d politikasnn temellerinden biri.Hitler 1933'te iktidara gelmesinden sonra bu amac adm adm gerekletirmeye balad.1934'te Almanya ile Avusturya'nn birlemesi iin yapt ilk giriim baarszlklasonuland. Ama bunun ardndan Versailles Andlamas'na gre Saar blgesinde yaplan

plebisit sonucu, blge Fransa'dan ayrlarak Almanya'ya katld. 1938'deki ikinci Anschlussdenemesi ise baaryla sonuland ve Mart 1938'de Avusturya Almanya'ya katld. Ayn yl

Hitler ekoslavakya'nn Sdetler blgesinin Almanya'ya katlmas iin bu lkeye baskuygulamaya balad. Eyll 1938'deki Mnih Konferans ile de nce Sdetler blgesi sonra daekoslovakya'nn geri kalan Almanya tarafndan ilhak edildi. Hitler "bir millet, bir devletilkesi"ni byk lde gerekletirdikten sonra d politikasnn ikinci aamas olan "hayatsahas" (Lebensraum) iin almaya balad.Bismarck, Otto VonAlman devlet adam ve anslyesi. Alman ulusal birliinin kurulmasnda, belkide en nemlirol oynam kii.Bismarck, Kral Wilhelm I ile birlikte, Alman ulusal birliini kurmak iin Danimarka,Avusturya ve Fransa ile savat. Her seferinde, ince diplomatik giriimlerle, dierlerinidarda brakmay baararak, her savatan da zaferle kt. 18 Ocak 1871 tarihinde II.Reich'n kurulduu ilan edildi.Bismarck, Berlin Kongresi (1878)'ni izleyen bar dnemin kurucusu oldu. Bismarck'ndiplomasisinin iki temel karakteri vardr: i)gerekilik, ii)ok ynl etkinlik. Ayrca,Avrupa'ya egemen olma zleminden kand ve sava yalnzca diplomasiyi destekleyen birara olarak grd.Wilhelm II'nin genilemeci ve ihtirasl politikalarn benimsemeyen Alman anslyesiBismarck, bu grevini brakmak zorunda kalmtr.

Blitzkrieg (Yldrm Sava)

II. Dnya Sava'nda Alman ordularnn uygulad sava taktii. Blitzkrieg zrhl birliklerinyoun ve seri bir ekilde dman hatlarn belirli noktalarna saldrarak onlar arkadankuatmalarna dayanmaktayd. Bu taktik Hitler'in gerek Polonya'da gerekse Bat cephesindeksa zamanda byk zaferler kazanmasn salad. Ama corafi, topografik ve iklimselartlarn zrhl ara harektna elvermedii durumlarda bu taktik ilemiyordu. Bu yzdenAlman ordular -baka artlarn etkisiyle beraber- Rusya'da ksa srede hedefe ulaamadlar.Boazlar KomisyonuLozan Boazlar Szlemesi'nin 10. maddesine gre stanbul ve anakkale Boazlar'ndangeii denetlemek amacyla kurulan komisyon. Karada herhangi bir yetkiye sahip olmayanKomisyon, bir Trk temsilcinin bakanlnda szlemeye taraf olan devletlerintemsilcilerinden oluacakt. Eer ABD ve Karadeniz'e kyda teki devletler szlemeye

katlrlarsa Komisyon'a birer temsilci gnderebileceklerdi. Szlemenin 14. maddesine greBoazlardan geen sava gemileri ve boazlarn stndeki hava sahasn kullanan askeri


21/61

-21-


uaklarn geii ile ilgili kurallarn gereince uygulanp uygulanmad Komisyon'undenetimine tabi olacaktr. Komisyon, Milletler Cemiyeti'nin korumas altnda olacak veCemiyet'e faaliyetlerini gsteren bir yllk rapor sunacaktr. Ayrca Komisyon kendi almasile ilgili gerekli yasal dzenlemeleri yapmakta serbest klnmt. 1936 ylnda imzalananMontreux Boazlar Szlemesi ile Boazlar komisyonu kaldrlmtr.

Boazlar Sorunu

Trk Boazlar'nda (stanbul ve anakkale Boazlar) yabanc devletlere ait deniz aralarnngeiine ilikin olarak eitli dnemlerde ortaya kan anlamazlk. XVIII. yzyln sonlarnakadar Osmanl Devletinin boazlar zerinde kaytsz artsz bir egemenlii sz konusuydu.Bu tarihte Rusya Karadeniz'in kuzey kylarn ele geirmeye balamt. 1774'te iki lkearasnda yaplan Kk Kaynarca Antlamas ile Rusya ticaret gemilerine boazlardan serbestgei hakk tannd. 1798 ve 1805 Osmanl-Rus ittifak andlamalaryla da boazlar btnnc devletlerin sava gemilerine kapatlrken Rus sava gemilerine serbest gei hakktannd. Ancak 1807'de iki lke arasnda kan sava sonucunda bu andlama yrrlkten

kalkt. Bu arada Osmanl Devleti 1809'da ngiltere ile imzalad Kala-i Sultaniye Andlamasile Boazlar kapal tutmay taahht etti. Daha sonra 1829'da Rusya ile yaplan EdirneAntlamas sonucunda Boazlar tekrar Rus ticaret gemilerinin serbest geiine ald. 1833'teOsmanl Devleti'ni iyice zor duruma sokan Kavalal Mehmet Ali Paa isyan srasnda RusyaOsmanl Devleti'ne yapaca askeri yardm karlnda bu devletten boazlar ncdevletlerin sava gemilerine kapal tutma szn ald. Hnkar skelesi Andlamas, 1841Londra Boazlar Szlemesi ile iptal edilmiti. Bu szleme bar zamannda boazlarnOsmanl dndaki btn sava gemilerine kapal tutulmasn ngryordu. londra Szlemesi1923 Lozan Boazlar Szlemesi'nin imzalanmasna kadar yrrlkte kalmtr. I. DnyaSava sonundaki Mondros Atekes Andlamas ile boazlar itilaf devletlerince igaledilmiti. Bu devletlerin Austos 1920'de stanbul hkmetiyle imzaladklar ServesAndlamas, Boazlarn denetimini bir uluslararas Boazlar Komisyonuna devrediyordu. Bukomisyon eitli devletlerin gnderecekleri yelerden oluacak ve adeta bir devlet niteliine

brnecekti. Serves'in hibir zaman yrrle girememesi ile bu Komisyon da hi bir zamankurulamad.1923 Lozan Boazlar Szlemesi ile Boazlar blgesi Trkiye'nin egemenliine braklyorduama Trkiye bu blgeyi silahlandramazd. Her ne kadar Trkiye'nin bakanlnda birBoazlar Komisyonu ngryorsa da bu komisyonun stats Serves'dekinden ok dahafarklyd. Szleme ile btn sava gemilerine boazlardan gei serbestisi tannmt. 1933Londra Silahszlanma Konferans srasnda Trkiye bu szlemenin deitirilmesi ynndekitalebini imzac devletlere sundu. talya dndakibtn imzac devletlerin katlmyla 1936'da

Montreux'de toplanan Konferans sonucuna 20 Temmuz 1936 tarihli Montreux BoazlarSzlemesi imzaland. Szlemeye gre Trkiye Boazlar blgesini silahlandrabilecek,savata, barta ve savaa yakn hissettii durumlarda Boazlardan gemi ve dier denizaralarnn geii hakknda eitli kararlar verebilecektir. Boazlar Komisyonu da kaldrld.Sovyetler Birlii 1945 ylndaki Yalta ve Potsdam Konferanslarnda Montreux dzeninindeitirilmesi ile ilgili neriler ileri srd ama bu konuda ABD ve ngiltere ile uzlaamad.Sava srasnda Trkiye'nin Montreux Szlemesi'ni ihlal ettiini ne srecek boazlarnKaradeniz'e kyda devletlere ak, geri kalan devletlere ise kapal tutulmasn istedi. Ayrca

boazlar, Trkiye ile ortaklaa savunma talebinde bulundu. Batl devletler ise sorunun biruluslararas konferans erevesinde zlmesini savundular. Trkiye de Sovyetlere verdiinotalarla sorunun uluslararas grmelerle zlmesi gerektiini ileri srd ve Sovyetlerin

ortak savunma talebini reddetti. Bir uluslararas konferans toplanmas giriimleri de bir sonugetirmedi ve Boazlar rejiminde bugne kadar bir deiiklik olmad.


22/61

-22-


Bolevik Devrimi: bkz. Rus Devrimi

Boxer Ayaklanmas -- 1900

in'de btn yabanclar lkeden atmay amalayan ve devletten destek gren kyl

ayaklanmas. XIX. yzyln sonlarna doru yoksullamann artmas, karlalan doal afetlerve iddetlenen yabanc saldrlar sonucu in'in kuzey eyaletlerinde Boxer'ler g kazanmayabalad. Boxer'lerin kkrtmalaryla balayan kyl ayaklanmas Alman elisinin ldrlmesiile dorua ulat. Bunun zerine Austos 1900'de bir uluslararas birlik Pekin'i igal etti.Mahsur kalan dier elilik grevlileri ile teki yabanclar kurtard. Yaplan grmelersonunda imzalanan bir protokol ile atmalar sona erdi ve in'in yabanc devletleredeyecei tazminat belirlendi.

Brandt Raporu -- 1980

Azgelimi lkelerin sorunlarna ynelik olarak Almanya eski babakan Willy Brandt

tarafndan hazrlanan rapor. Dnya Bankas, Willy Brandt'in bakanlnda bir komisyonunkurulmasn nermiti. Kurulan bu komisyonda hazrlanan ve azgelimi lkelerin sorunlarnele alan rapor, 1980'de "Kuzey-Gney: Yaam Sava in Bir Program" bal ileyaynland. Rapora gre Kuzey ve Gney lkeleri arasnda giderek artanoranda bir gelimilikfark vardr. Zengin Kuzey lkeleri fakir Gney lkelerine yardm etmeli ve bu ekildearadaki ak kapatlmalyda. Rapor, azgelimi lkelerin kalknma abalarnn baaryaulamas, bu lkelerdeki alk ve yoksulluun giderilmesi amacyla azgelimi Gney ilekalknm Kuzey arasnda ibirlii oluturmaya almtr.

Brejnev Doktrini

Sovyetler Birlii'nin herhangi bir sosyalist lkede rejim kart bir gelimeye kar o lke vedier sosyalist lkelerdeki dzeni korumak amacyla "byk aabey" olarak mdahalesiningren siyasi gr. 1968 Prag Bahar dneminde ekoslovakya'da gerekleen liberallemehareketine Sovyetler Birlii'nin kanl bir ekilde mdahalesini meru gstermek amacylaSovyet Devlet Bakan Leonid Brejnev tarafndan ortaya atlm ve onun adyla anlmtr.Brejnev, 12 Kasm 1968'de Polonya Komnist Partisi 5. Kongresi'nde yapt konumadasosyalist lkeler arasnda ekoslovakya benzeri mdahalelerin normal olduunusavunuyordu; bir sosyalist lkedeki gelimeler dier sosyalist lkeleri de ilgilendirirdi vesosyalist bir lkenin egemenlii dnya sosyalizminin karlaryla ters demezdi. Eerbyle

bir durum ortaya karsa sosyalist lkeler topluluu adna yaplacak bir mdahale meru bir

hareket olacakt.Brejnev Doktrini'ne kar en nemli tepkiler spanyol ve talyan Komnistleribata olmak zere Avrupal komnistlerden geldi ve bu gelime Avrupa Komnizmi iinnemli bir uyarc durum oldu.

Brest-Litovsk Bar Andlamalar -- 1918

I. Dnya Sava srasnda l ttifak devletlerinin Sovyetler Birlii ve Ukrayna ileimzaladklar bar andlamalar.Bolevik Devriminden sonra kurulan Sovyetler Birlii savatan ekilmek istiyordu ve Sovyethkmetinin 1917 Kasm'ndaki bar talebinden sonra Aralk sonuna doru bar grmeleri

balad. Zorlu geen ve kimi zaman kesilen grmeler sonunda 3 Mart 1918'de Brest-

Litovsk'ta bar andlamalar imzaland. Sovyetler Polonya, Litvanya, Letonya ve Estonya'dan


23/61

-23-


ekilirken Osmanl Devleti'ne de 1877-1878 savanda kaybedilen Kars, Ardahan ve Batum'ugeri veriyordu.Bu andlamalarla ittifak devletleri nemli toprak kazanlar elde etmekle beraber doucephelerinde de savaa son veriyorlard, ama 1918 sonunda sava yenilgiyle bitirdiler veBrest-Litovsk'un hkmleri mttefik devletlerce tannmad.

Briand-Kellog Pakt -- 1928

Sava ulusal politikann bir arac olmaktan karmay amalayan, 1928'de tamamlanp dahasonra hemen hemen btn lkelerce imzalanan genel andlama. Resmi ad Savan TerkEdilmesi in Genel Andlama'dr. Paris Pakt olarak da bilinir, ayrca Amerika metinlerindeKellog-Briand Pakt olarak da geer. ABD Dileri Bakan Frank B.Kellog ileFransa DileriBakan Aristide Briand'n giriimleri sonucu hazrlanan Pakt 1928 Austos'unda ABD,ngiltere, Fransa, Almanya, Japonya, talya, Polonya, Belika ve ekoslovakya tarafndanimzaland. Trkiye daha sonra bu Pakta katlacaktr. Andlamann iki ana maddesine gretaraflar: i.Uluslararas anlamazlklarn zmnde savaa bavurmay knyor ve sava

ulusal politikalarnn arac olarak kullanmayacaklarn akca ilan ediyorlard. ii.Hangi art vekkene sahip olursa olsun hibir anlamazlk ve atmann zm iin bar yollardndaki yollara bavurulmayacakt. Yine de Pakt imzalayan pek ok lke andlamayakendilerine ynelik "saldr" olmas durumuyla ilgili olarak ekince koydular.Briand-Kellog Pakt Birlemi Milletler ncesi dnemde bar koruma konusundaki ennemli giriimlerden biridir. Paktn taraflar andlamay inemi olsa da II. Dnya Sava'nakadar Pakt gvenilir bir belge olma zelliini korumutur ve sava sonras oluturulan savasular kavramna hukuksal temel olmutur. Ayrca Nrnberg ve Tokyo Mahkemeleri'ndeBriand-Kellog Pakt'n ihlal eden sulardan dolay da yarglamalar olmutur.Brksel Andlamas, 17 Mart 194817 Mart 1948 tarihinde Brksel'de imzalanan savunma ve ibirlii andlamas. ngiltere,Fransa, Hollanda, Belika ve Lksemburg II. Dnya Sava srasnda Londra'da bir gmrkandlamas imzalamlard ve 1948 yl bandan itibaren bu lkeler arasnda gmrk oranlar

byk lde azalmt. Bu Benelux Ekonomik Birlii'ne temel oluyordu. te taraftanngiltere ve Fransa Mart 1947'de Dunkirk Andlamas'n imzalayarak askeri ve ekonomikibirlii yolunda nemli bir adm atmlard. Sovyetlerin Dou Avrupa'da etkinliini arttrarakubat 1948'de ekoslovakya'da komnistleri iktidara getirmesi Bat Avrupa Birlii'ninkurulmas dorultusundaki abalar hzlandrd. Brksel Andlamas ile taraflar ortak birsavunma sistemi kurmaya, ekonomik ve kltrel balar kuvvetlendirmeye karar vermilerdi.Andlamann 4. maddesine gre taraflardan herhangi biri "Avrupa'da silahl bir saldryaurarsa andlamaya taraf dier devletler bu devlete mevcut askeri ve dier btn olanaklarla

yardm edeceklerdi. Andlama ile "Bat Birlii"nin en st organ olarak, be lkenin DileriBakanlarnn katlmyla oluan Danma Konseyi ve bu Konsey'e bal SavunmaBakanlarndan kurulu Bat Savunma Komitesi kuruluyordu.Brksel Andlamas 1949'da kurulan NATO ile 1955'te kurulan Bat Avrupa Birlii'nenclk etmitir.

Bkre Bar Andlamas -- 10 Austos 1913

II. Balkan Sava'n sona erdiren andlama. I. Balkan Sava'nda Osmanl Devleti'ni ar biryenilgiye uratan mttefik Balkan devletleri arasnda, ele geirilen toprak konusundaanlamazlk kt. Bulgaristan'n Yunanistan'a saldrmas sonucu tekrar ama bu sefer eski

mttefikler arasnda balayan sava Bulgaristan'n yenilgisiyle sonuland. I. Balkan Sava'nakatlmam olan Romanya da Bulgaristan karsnda savaa girdi. Bkre'te 10 Austos


24/61

-24-


1913'te imzalanan bar andlamasyla Bulgaristan'a Makedonya'nn kk bir blm ve BatTrakya braklrken Bulgaristan Gney Dobruca'y Romanya'ya vermek zorunda kald.Srbistan Makedonya'nn orta ve kuzey, Yunanistan ise gney blmn ald.

Camp David Andlamalar -- 1979

17 Eyll 1978 tarihinde Msr ile srail arasnda imzalanan ereve anlamalar. Bu anlamalartemelinde ve A.B.D'nin abalar sonucunda iki lke 26 Mart 1979'da yine Washington'da birBar Antlamas yaparak aralarndaki 30 yllk sava durumuna son verdiler.Msr ve srail, srail devletinin 1948'deki kuruluundan beri birbirlerine dmandurumundaydlar. A.B.D. Bakan Jimmy Carter bu iki devleti antlama masasna oturtaraksrmekte olan Arap-srail sorununa bir zm bulmay amalyordu. 1977 Kasm'nda MsrCumhurbakan Enver Sedat'n srpriz Kuds ziyareti bu yolda nemli bir adm oldu. SonutaA.B.D.'nin srekli abas ve her iki devlete grlmemi miktarda ekonomik yardm szkarlnda Msr Cumhurbakan Sedat ile srail Babakan Begin 1978 Eyll'nde CampDavid'de biraraya geldiler ve 17 Eyll'de Camp David Antlamalarna imza koydular.

Antlamalar Bat eria, Gazze, Filistin ve Sina Yarmadas konularn kapsayan ve iki devletarasnda gerekleecek barn esaslarn belirliyordu. Buna gre srail ile Msr ve rdnarasnda yaplacak grmelerle Bat eria ve Gazze'de yaayan Filistinliler'e zerkliktannacaktr. Sina Yarmadas bu antlamalardan sonraki ay iinde imzalanacak barantlamasndan sonraki ay zarfnda srail tarafndan boaltlacakt. ngrlen BarAntlamas 26 Mart 1979'da Washington'da imzaland. Bu antlama, Filistin Kurtulu rgtile hemen hemen btn Arap dnyasnda tepki ile karlanm, Msr'a kar geni bir siyasi veekonomik boykota giriilmitir. Msr belirli bir sre Arap dnyasnda yalnzla itilmitir.te yandan srail, 1979 Eyll'nde Sina Yarmadas'ndantamamen ekilmitir.

Carter Doktrini

1979 sonlarnda Sovyetler'in Afganistan'a askeri mdahalede bulunarak lkeyi kontrol altnaalmas zerine, ABD bu hareketin Basra Krfezi ve petrol blgesine yaylmasndankukulandndan, Bakan Carter bir aklama yaparak, herhangi bir yabanc devletin buKrfezin kontroln ele geirmeye allmasnn ABD'nin hayati menfaatlerine saldrsaylacandan, askeri kuvvet kullanlmas da dahil her trl tedbiri alacaklarn ilan etti. Buaklama ve politik tutum Carter Doktrini olarak anlmaktadr.

Casablanca Konferans -- 15-24 Ocak 1943

II. Dnya Sava srasnda A.B.D. Bakan Roosevelt ile ngiltere Babakan Churchillarasnda Fas'n Casablanca kentinde yaplan grme. Konferansa daha sonra srgndekiFranszhkmeti adna da Gaulle de katlmsa da pek bir ilgi grmemitir. Konferans, 15-24Ocak 1943 tarihleri arasnda mttefiklerin Kuzey Afrika harektndan nce yaplmt.Grmelerde bu harektla beraber Sicilya ve Gney talya'ya yaplacak karma da elealnd. Konferans sonunda alnan karara gre Mihver Devletleri kaytsz artsz teslimolacaklard. Bu kararn sebebi I. Dnya Sava sonrasnda olduu gibi Wilson'un 14 noktasnagre teslim olduunu ileri srm olan Almanya'nn Versailles dzenine bunu gstererekkar km olmasdr. Sava sonrasnda Almanya'nn bu gibi gerekelere dayanarak sorunkarmas istenmiyordu.


25/61


26/61

-26-


sonucu Trkiye I. Kbrs Bar Harektngerekletirdi (20 Temmuz 1974). Bunun zerineGvenlik Konseyi ald 353 sayl kararla, taraflar atekes yapmaya, yabanc gleriKbrs'tan ekilmeye ve garantr devlet olarak Trkiye, Yunanistan ve ngiltere'yigrmeler yapmaya ard. 25 Temmuz'da Cenevre'de bir araya gelen lke DileriBakanlar 30 Temmuz'da Cenevre Deklarasyonu'nu imzaladlar. Deklarasyona gre 8

Austos'ta lke Dileri Bakanlar Cenevre'de bir kez daha bir araya geldiler.Grmelerde bir sonu alnamamas zerine Trkiye, 14 Austos'ta II. Kbrs BarHarektnabalad.

Cenevre Szlemeleri -- 1949

12 Nisan-12 Austos 1949 tarihleri arasnda Cenevre'de toplanan uluslararas konferanstaimzalanan ve Uluslararas nsancl Hukuk'un temelini oluturan drt szleme.Bu szlemeler unlardr:

1)Kara savanda yarallarn ve hastalarn durumlarn iyiletirme hakknda szleme

2)Deniz savanda yarallarn ve hastalarn durumlarn iyiletirme szlemesi3)Sava tutsaklarna yaplacak ilemlere ilikin szleme4)Sava zamannda sivil halkn korunmasna ilikin szleme.

Cezayir Anlamas -- 1975

6 Mart 1975'te Irak ile ran arasnda Cezayir'de imzalanan iki lke arasndaki snranlamazl ve baz dier sorunlar zme balayan anlama. 1969 Nisan'nda, A.B.D.'nindesteine sahip ve askeri gc yksek olan ran ah, nemli bir suyolu olan att-l Arab'nIrak'a ait bulunduu 1937 tarihli Irak-ran Snr Antlamas'n ortadan kaldrmak istedi. Buamala ran gemilerini bir g gsterisi olarak blgeye gnderdiinde, iki lke kuvvetleriarasnda silahl atma kt ve1970'te de diplomatik ilikiler kesildi. Ancak ok gemeden1973 ylnda Irak ile ran arasnda diplomatik ilikiler yeniden kuruldu. 1975 ylndaCezayir'deki Petrol hra Eden lkeler toplantsnda, Cezayir Devlet Bakan Bumedyan'narabuluculuu ile iki lke arasnda Cezayir Anlamas imzaland. Buna gre, iki lkearasndaki snr att-l Arab suyolunun en derin noktasndan geecek ve ran, Irak'takiKrtleri merkezi hkmete kar desteklemekten vazgeip onlara yapt yardm kesecekti.Ancak 1979'da ran'da ah'n devrilip slam Cumhuriyeti'nin kurulmasyla iki lke arasndakiilikiler ktleti ve 1980 Eyll'nde ran-Irak sava balad.

Cezayir Konferans -- 1973

Balantsz lkeler drdnc zirve toplants. Cezayir'in bakenti Cezayir'de toplanan zirveye77 lkenin devlet veya hkmet bakanlar katlmtr. Konferans 5-9 Eyll 1973 tarihleriarasnda yaplm, 1970'teki Lusaka Konferans'nda olduu gibi bu konferansta da ekonomiksorunlar arlkl ele alnmtr. Bunun sebebi uluslararas ortamdaki "yumuama" ile beraberartk bu lkeleri ilgilendiren pek ok siyasi bamszlk mcadelelerinin baarya ulamolmasyd. Bunun sonucu baz Latin Amerika lkelerinin konferansa ilgi duymas olmutur.Konferans sonunda yaynlanan "Ekonomik Bildiri"de "Siyasal Bildiri"den daha geni yeralmtr.


27/61

-27-


Chaumont Andlamas -- 1814

1 Mart 1814'te ngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya arasnda imzalanan ve bu devletlerarasnda srekli bir diplomatik ibirliinin temellerini atan antlama. 1822 ylna kadaryrrlkte kalan antlama bu tarihte ngiltere tarafndan geersiz saylarak sona ermitir.

Chester Projesi

Amerikal emekli Amiral Colby Chester'in aracl ile bir ABD-Kanada ortaklk grubu irketitarafndan hazrlanan, ina blgesinin evresindeki madenleri iletme imtiyaz karlnda

baz blgelerde demiryolu ve liman yapmn ieren proje. Projeye gre irket Adana-Yumurtalk, Musul-Kerkk ve Samsun blgelerinde yaklak 4400 km'lik bir demiryolu;Yumurtalk ve Trabzon'a birer liman ina edecek, buna karlk olarak da bu blgelerinevresindeki 40 km'lik bir kuak evresinde bilinen ve sonradan bulunabilecek petrol ve dier

btn madenlerin 99 yllna iletecekti. irket gerek demiryollar ve limanlardan gereksemadenlerin iletiminden elde ettii kardan Trk hkmetine belirli bir pay verecekti.

Chester Projesi ile verilen imtiyaz, Cumhuriyet dneminin ilk yabanc sermaye yatrmgiriimi olmas bakmndan nemlidir. Nisan 1923'te Meclis tarafndan onaylandysa daMusul ve Kerkk'n Lozan Antlamas ile alnamamas nedeniyle proje uygulamayakonamad ve Meclis Aralk 1923'te szlemeleri feshetti.

Chicago Szlemesi -- 1944

Aralk 1944'te Chicago'da toplanan konferansta kabul edilen Uluslararas Sivil HavaclkSzlemesi. Daha nce imzalanm Paris ve Havana Szlemeleri'nin yerini almtr.Szleme ile her devlete kendi zerindeki hava sahasnda "kstlamasz ve tekelci biregemenlik" tannmtr. Fakat bu egemenliin kullanmnn yannda herhangi bir tarifeye balolmayan uaklar nceden izin almadan -szlemeye taraf devletin lkesine veya ticari amaliniler hari- transit olarak szlemeye taraf lkenin hava sahasndan geebileceklerdir.Tarifeli uular veya charter seferlerinde ise o lkenin izni gerekmektedir. Szleme kabotajhakkn lke devletine tanm ve gvenlik nedeniyle uua yasak blgeler kurulabilmesineizin vermitir. Ayrca Szleme ile uaklarn uyruunun belirlenmesi iin kullanlabilecekkurallara da aklk getirilmi, her uan, tescil edildii devletin uyruunda olduukararlatrlmtr.Szleme ile ilgili bir nokta da Birlemi Milletler uzmanlk kurulularndan biri olan vemerkezi Montreal'da bulunan Uluslararas Sivil Havaclk rgt'nn (ICAO) kurulmasdr.Bu rgt, sivil havaclkla ilgili kural ve yntemlerin gelitirilmesi iin alr ve baz

nlemler nerir.Chicago Konferans sonunda Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi'yle beraber UluslararasHava Servisleri Transit Szlemesi ve Uluslararas Hava Nakliyat Szlemesi deimzalanmtr. Bu szlemeler, lke-devletinin gei ile ilgili olarak dier devletleretanyaca haklar ve gei ile beraber nakliyet ve ticaret ile ilgili birtakm hak ve kolaylklariermektedir.Churchill, Sir Winstonngiliz devlet adam, babakan ve yazar. 1940-1945 ve 1951-1955 yllar arasndaMuhafazakr Parti'nin lideri olarak Babakanlk yapmtr. II. Dnya Sava'nda lkesiniyenilginin eiinden dndrm, Roosevelt ve Stalin ile beraber mttefiklerin savastratejisini belirlemitir. Kraliyet Askeri Okulu'nu bitirdi ve 1895'te orduya katld. 1900'da

ordudan ayrlarak siyasete girdi. 1911'de nce ileri sonra Deniz Kuvvetleri Bakan oldu.anakkale Sava'nda donanmann baarszl sonucu bakanlktan ayrlarak orduya dnd.


28/61

-28-


1921'de ise Smrgeler Bakanl'na getirildi. Bir ara Maliye Bakanl yaptysa da 1935seimlerinden sonra kabineye alnamad. Savan balamas ile tekrar Deniz KuvvetleriBakanl'na getirilen Churchill Nisan 1940'ta Chamberlain'in istifas ile onun yerine geerekBabakan oldu. Churchill ac sonulara ve tartmalara yol aan baz kararlar almakdurumunda kald ama kendine zg mizah anlayn brakmadan halka gereki aklamalar

yapyordu. Azndaki puro ve eliyle yapt zafer iareti Churchill'in simgesi olmutu.A.B.D.'nin de savaa girmesiyle bu lke ile her cephede komuta birlii ve ortak strateji kurdu.Babakan Roosevelt'ten ald destekle Sovyetlerden gelen btn "ikinci cephe" kurulmasisteklerini erteledi.Sava srasnda toplanan Kazablanka, Quebec, Tahran ve Yalta konferanslarnda Roosevelt veStalin ile biraraya gelerek savan devam ve sava sonras dzenle ilgili kararlara katkda

bulundu. Sava sonrasnda Potsdam Konferans'na da katldysa da nemli bir roloynayamad. Partisinin seimleri kaybetmesiyle konferans bitmeden lkesine dnd.

Colbertilik

Fransa Maliye Bakan J.Baptiste Colbert (1619-1683)'in Fransa'da izledii, sk bir devlethimayesi, sanayileme ve ekonominin devlet eliyle dzenlenmesi yoluyla bir devletilikngren ekonomi politikas. Colbert'in Fransz Sanayisini gelitirecek ihracat arttrmaynndeki bu politikas "Colbertilik" diye anlmaktadr. Colbertilie "FranszMerkantilizmi" veya "Sanayi Merkantilizmi" de denmektedir. Colbert, sanayinin gelimesiiin gerekli mali reformlar yapm ve bundan elde edilen geliri yine sanayie aktarp devleteliyle fabrikalar kurmu ve imalat yntemleri ile kalite kontrol hakknda kararnameleryaynlamtr. Sanayiin ihtiya duyduu hammaddelerin ithalat kolaylatrlrken bunundndaki ithalat yksek vergilerle nlenmeye allm, ihracat ise tevik edilmitir. Budnemde ekonomiye devletin mdahalesinin artmas ile Colbertilik gerek sanayiciler gerekseihmal edilen tarm kesimi tarafndan eletirilmi ama Colbertilik Fransa'nn alt-yap veimalat sanayiin gelimesinden nemli bir rol oynamtr.

Colombo Konferans -- 1954

Mays 1954'te Seylan (Sri Lanka)'n bakenti Colombo'da yaplan be gney Asya devletitemsilcisinin katld konferans. Endonezya Devlet Bakan Sastroamidi Jojo'nun ars iletoplanan Konferansa Hindistan, Pakistan, Seylan, Endonezya ve Birmanya katlmtr.Konferansn esas amac inhindi'deki gelimeleri izlemek olmakla beraber daha byk birAsya-Afrika devletleri Konferans toplanmas konusu tartlmtr. Konferans 1955'tetoplanan Bandung Konferans'na nclk etmitir.

Colombo Konferans -- 1976

Sri Lanka'nn bakenti Colombo'da toplanan Balantsz lkeler zirve toplants. 11-14Austos 1976 tarihleri arasnda toplanan Konferansa aralarnda Filistin Kurtulu rgt'nnde yer ald 86 lkenin devlet veya hkmet bakanlar katlmt. Konferans'taBalantszlar hareketinin genel durumu, smrge lkelerinden bazlarnn bamszlklarnakavumalar, Gney Afrika Cumhuriyeti'ndeki rk ayrm politikas, Filistin ve Kamboyasorunlar, Hint Okyanusu ve Kore yarmadasnn silahtan arndrlmas gibi konulardagrmeler yaplmt. Konferans'ta ekonomik konulara ilikin olarak ayn yln Mays aynda

Nairobi'de yaplan Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans'nda "77'ler Grubu"

tarafndan nerilen grler tekrarlanmtr. Ayrca Petrol hra Eden lkeler rgt (OPEC)


29/61

-29-


model alnarak dier hammaddeler iin de benzer uluslararas rgtlenmeleringerekletirilmesi konusu da tartlmtr.

Colombo Plan

yeleri arasnda karlkl yardmlamay gelitirmeyi ve ok tarafl bir danmamekanizmasn amalayan blgesel ekonomik yardm program. Colombo Plan 1950'dekiColombo ngiliz Uluslar Topluluu Konferans'nda kabul edildi. Plan ilk nce gelimi lkelerin gelimekte olan lkelere alt yllk bir kalknma program dahilinde 5 milyar dolarlk

bir yardmda bulunmasn ngryordu. Pakistan, Hindistan, Seylan (Sri Lanka), YeniZelanda, Avusturya ve ngiltere arasnda gelien bu rgtlenme daha sonra baka Asyalkelerinin de katlmasyla geniledi. Sovyetler Birlii'ne kar evreleme politikas izleyenA.B.D.de Asya'daki komnist olmayan lkeleri desteklemek amacyla plana katlmtr.1950'den bu yana kalknmalar amacyla Asya lkelerine 25 milyar dolarlk bor ve yardm bu

plan erevesinde salanm ve binlerce kii bu plan sayesinde teknik eitim edinmitir.

Curzon Hatt

1919-1920 Sovyetler Birlii -Polonya Sava'nda Sovyetler ile Polonya arasnda atekes hattolarak nerilen snr izgisi I.Dnya Sava sonrasnda Polonya'nn dou snr olarak LordCurzon tarafndan nerilmise de kabul edilmemitir. II. Dnya Sava'nn balangcndaAlmanya Eyll 1919'da bu hatta kadar olan Polonya topraklarn igal etmi ve bu hattndousundaki Polonya topraklar ise Molotov-Ribbentrop Antlamas'na gre Sovyetlerinigali altna girmitir. ubat 1945'teki Yalta Konferans'nda Sovyetler Birlii, A.B.D. vengiltere'ye Curzon Hatt'n Sovyet-Polonya snr olarak kabul ettirdi. 1951'de yaplan ufakbir iki deiiklikle beraber hat, Sovyet-Polonya snrn oluturdu.anakkale Savalar, ubat 1915-Ocak 1916Mttefik devletlerin 1915 ubat'nda balattklar anakkale Boaz ve stanbul'u elegeirmeye ynelik askeri harektbaarszlkla sonulanmtr. ngiliz, Fransz, Avustralya veYeni Zelanda (Anzak) kuvvetlerinin katld harektnamalar unlard;

i- Boazlar aarak Rusya'ya sava malzemesi ve yardm gndermek ii-stanbul'u igalederek Osmanl Devleti'ni sava dnda brakmak

ii- Balkanlarda stnlk salayp henz savaa girmemi talya ve Romanya'nn tilafDevletleri yannda savaa girmelerini salamak.

Yaklak her iki taraftan da 300.000'er askerin lmesi ile sonulanan anakkale Savalartilaf Devletleri iin byk bir baarszlk oldu. Boazlarn alamamas sonucu yardmalamayan Rusya'da rejim kt ve ibana gelen Bolevikler Brest-Litovsk Antlamalar ilesavatan ekildiler. ngiltere'de ise Asquith liderliindeki Liberal hkmet istifa etmekzorunda kalarak yerini koalisyon hkmetine brakt. Bylece o srada Deniz KuvvetleriBakan ve harektn mimarlarndan Churchill kabineden ayrlmak zorunda kald. Tarihilertarafndan savunulan genel kan, anakkale Savalar'nn baarszlkla sonulanmasnn I.Dnya Sava'nn en az iki yl uzamasna yol at ynndedir.

eki G (Combined Task Force-Poised Hammer)

Temmuz 1991 tarihinde kurulan ve amac Saddam Hseyin'in olas saldrlarna kar KuzeyIrak Krtlerine gvence salamak olan "Huzur Operasyonu-2"nin (Operation Provide


30/61

-30-


Comfort-2) uygulama birlii olan hava kuvveti ile kk fakat etkili bir yer unsurunun ad.Trkiye'de ncirlik ve Pirinlik'te konulanm 77 uak ve helikopterden ve Amerikan-ngiliz-Fransz-Trk 1862 kiilik personelden olumaktadr. Kuzey Irak'taki Zaho'da da bir irtibatmerkezi (Military Coordination Center-MCC) bulunmaktadr.

ekoslovakya Bunalm -- 1968

ekoslovakya'da Prag Bahar ile grlen kat Marksist rejim uygulamalarndan daha liberalpolitikalara kayma eilimine kar Sovyetler Birlii liderliindeki Varova Pakt lkelerininbu lkeye yaptklar askeri mdahale sonras ortaya kan bunalm. 1968 Ocak'ndaekoslovakya Komnist Partisi Genel Sekreterliine Aleksander Dubek'in atanmasyla

birlikte lkede liberalleme politikalar gzlenmeye balad. st dzey grevlere Dubek gibiliberalleme yanls kiilerin getirilmesi Moskova'y tedirgin etti ve Sovyetler BirliiDubek'i, tutumunu deitirmesi ynnde uyard. Buna Dubek'in uymamas zerineSovyetler Birlii nderliindeki Macaristan, Polonya ve Demokratik Almanya birliklerindenoluan bir Varova Pakto gc ekoslovakya'y igal etti. Sovyetler bu olay bir Pakt ii

mesele olarak grrken uluslararas platformda bu olay bir lkenin egemenliinin ihlali olarakalglanyordu. Bu olay, uluslararas komnist hareketler arasnda da tartmaya yol at ve birtarafta Brejnev Doktrini te yanda ise Avrupa Komnizmi grleri ortaya kt.

elik Pakt (Pacto d'Acciaio) -- 1939

Nazi Almanyas ile faist talya arasnda 22 Mays 1939'da imzalanan ittifak antlamas. Heriki devlet kendileri iin ngrm olduklar "hayat sahas"n gerekletirmeyi hedefleyen buittifak antlamasna gre taraflar birbirlerini ilgilendiren btn sorunlarda karlkl olarakyardmlaacaklard ve taraflardan biri, bir veya daha fazla devlet ile savaa girer ise, tekidevlet btn gc ile ona yardm edecekti. elik Pakt, ngiltere ve Fransa'nn dou ve gneyAvrupa'daki baz kk devletlerle -Trkiye dhil- yaptklar ikili antlamalara bir tepkiniteliindedir.

evreleme Politikas (Containment Policy)

II. Dnya Sava sonras A.B.D.'nin Sovyetler Birlii'ne kar olarak onun etrafndakidevletlerle oluturduu veya olumalarnda katkda bulunduu ittifaklar zinciri. Savasonrasnda iki farkl dnya grne sahip devlet dnya egemenlii konusunda sk birmcadeleye girdiler. Dou Avrupa'da Sovyetlerin kendisine bal uydu sosyalist devletlerkurmasndan rken A.B.D. bu Sovyet yaylmasn nlemek amacyla eitli tarihi ve politik

nedenlerle bu lkeden ekinen devletlerle bir ittifaklar zinciri oluturarak onu "evrelemek"istiyordu. Bu dorultuda kurulan Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO), Balkan Pakt,Badat Pakt, Gney Asya Antlamas rgt (SEATO), Anzus Pakt bu politikannrnleridir.

ifte evreleme Politikas (Dual-Double Containment Policy)

Amerika Birleik Devletleri'nin 1990-1991 Krfez Sava'ndan sonra ran ve Irak'a ynelikolarak uygulad politika. ABD, 1979'daki slami nitelikli rejim deiiklii nedeniyle ran'aynelik olarak uygulamaya koyduu siyasal ve ekonomik kuatmaya Krfez Sava'ndansonra Irak' da dahil etmi, yani her ikisini birden karsna alarak dnya politikasndan tecrit

etmeye almtr ve buna da ifte evreleme denmitir.


31/61

-31-


in-Sovyet Uyumazl

II. Dnya Sava sonrasnda 1949'da in'de kurulan komnist rejim ile Sovyetler Birliiarasnda 1950'lerin sonlarnda balayp 1980'lerin ikinci yarsna kadar sren souk ilikiler.in Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasndan sonra Sovyetler Birlii ile bu lke arasnda scak

ilikiler kurulmutu. Fakat Sovyetler Birlii Komnist Partisi'nin 20. Kongresi'nden sonra ikilke arasndaki ilikiler giderek bozulmaya balad. En bata iki lke arasnda yzyllardanberi sren bir tarihi mcadele vard. in Rusya'ya XIX. yzylda kendisini smren bir devletgzyle bakyordu. Bununla beraber iki lke nderlii Marksist-Lenininst ideolojiyi farklekillerde yorumlamaktaydlar. Mao'ya gre Stalin'in ktlenmesi kampanyas ok ilerigitmiti ve Sovyetlerin "bar iinde bir arada yaama" tezini beenmiyordu. Ayrca1960'lardan itibaren in, in mparatorluu'nun zayf olduu ve bu yzden arlk Rusyasnatoprak brakt "haksz" snr antlamalarnn deitirilmesi gerektiini ileri srmeye balad.Bu snr anlamazl 1969 ylnda iki devletin silahl kuvvetleri arasnda ciddi atmalaravaracak kadar byd. Bu arada in, 1968'de ekoslovakya'ya yaplan Sovyet mdahalesiniknad. 1970'lerde snr grmelerinin balamasna ramen bunlar

Documents

Siyasi Tarih Özeti 1