SiMMEL VE MARKSiZM ARASINDA ZAYIF GORONEN GO<;LO BAGLAR

Gozde Ozelce*

Ozet

Simmel, sosyoloji kuranunda, para ekonomisinin metropol tipi ya~ama etkilerine ve

yabanctla~ma kavrarruna odaklannu~tu. Metropoller, para ekonomisinin kalbinin ath& yerler

olarak ekonomik aktiyitelerin en yogun oldugu yerlerdir. Oretim ve takas ~kileri larsal

kesimde metropollerden farkh deneyimlenirken, bunun bireyde yaratbgt psikolojik etki ya!iam

bic;imlerine nas1l yansrmaktadrr? Simmel'e gllre modem hayabn en derin sorunu giderek

bireyselle~meye hapsol~umuzdur ve metropol tipi ya!ianun en btiyiik maliyeti ve tehlikesi

budur. Bu konulan analiz edebilmek amao ile Simmel, Marx kavramsalla!ilumalan olarak

bilinen yabancua~ma ve meta fe~izmi kavramlanna de&rur. Ancak problem ~u ki; Simmel'in

modemite kuramuu olu~tururken kullandJgt kavrarruar, genellikle sadece Marx'a atfedilen

kavramlar olarak kar~muza <;~kmakta, ~;ok llnemli bir modemite kuramcJsJ olmasma ragmen

Simmel'in katlos1 gl:>zden kac;maktadJr. Makalenin amao, Simmel'in bu kavramlan kullaru~

bic;imini Marx ile kar~Jla~tumak ve Marxist ekol ic;inde Simmel'in etkisini vurgulamaktadJr.

Anahtar Kelimeler: YabancJla~ma, Meta Feti~i~, Para Ekonornisi.

Simmel's Modernity Theory Comparison with Marxist Ecole and Max Weber

Abstract

On his sociology theory,Simmel focuses on the eff~ts of money economy on the metropolitan

mode of life and alienation. The metropolitan cities, are the centres of economic activity and

concentration as well as being the centers of money economy. How do production and barter

relations experienced in urban centres, these being different from the rural ones, affect

indi;viduals both psychologically and in terms of way of living? According to Sirnmel, the

d;epest problem of modem life is related to preserving the individuality and the existential

auto11oiny of the individual and the cost of metropolitan life is the danger of losing one's

individuality. In order to analyze that, Simmel use some concept such as alienee, meta

fetishism, that are known as Marx's conceptualization: Altough Simmel is one of the most

important modernity theorist, but because of theese concetps generally has been known as

Marx's conceptualization, Sirnmel's contribution is hidden. So, this article aims to analyze

how theese concepts used by Simmel comparee! with Marx and exhibit Simmel's effect on

Marxist ecole.

Key Words: Alienation, Meta Fetishism, Money Economy,

Uludag Oniversitesi Sosyal Bilirnler Enstftiisii Din Sosyolojisi Bilim Dab Doktora Ogre~cisi (gozdeozelce@gmail.com)

134 • Gozde Ozelu

Girl§

!.Problem

Simmel,· Marx'm kulland.ISJ. kavramlan kendi perspektifinde yeniden yorumlaiiU§ ve hatta bu yakla~~ ile Marxsist ekoltin kuramcrlanru etkilemeyi ba§a.rm.l§br. Simmel'in sosyolojik analizleri, benzer kavramsalla~brmalan kullansalar da Marx' dan farkh olarak, onu kii~lik­ol~ekli, molekiiler siire9eri incelemeye odaklaiiU§br. Dola}'lSt ile modernitenin getirdigi sorunlara birey . iistiinden giden micro bir yakla~lmla ~oziim yolu arayan Simmel, Marx'm devrimci yap1Smdan aynlmaktad.rr. Bununla birilkte, ortodoks olmayan Marxizm ile Simmel arasmda baglanb. gozden ka~mlmayacak kadar onemlidir. Simmel'in Marxist ekoldeki yeri ve Marxist kavramlan kullanma ve donii§tiirme bi~ ele almmakta gecikmi~ onemli bir konu olarak kar§lffilZda durmaktadrr.

II. Para Ekonomisi, Yabanclia§ma, Meta feti§izmi

Simmel her §eyden once, Marx'm geli~tirdigi emek-deger kuranuna kar~thk, formiile edilmesi olduk~a gii~ alan siibjektif bir deger kuraffil geli~tirrni§tir. Simmel'in, degerin oznellik ve goreceligi varsaylmlan iizerine kurdugu teorisi ile Marx'm emek-deger teorisi ~ok az benzerlik i~ennektedir. Hatta birbirine ztt oldugu bile stiylenebilir. <::iinku Simmel'in kuraffil siibjektif, Marx'm kuramt ise objektif bir zemin iizerine oturur.1Deger-emek kuraffilna gore, herhangi bir maim degeri ona kab.lan ortalarna toplumsal emek miktan ile a§aSJ, yukart oranb.ltdrr. Marx' a gore, emek miktan maida bulunan nitelendirilebilecek tek ogedir. Bununla birlikte Marx, herhangi bir degi§ toku§ta, deger yasasma tam olarak uyulmast gerektigini one siinnez. Bir maim fiyah, arz ve talebe gore degerinin iistii ya da altmda oynar. Marx bu noktada Simmel gibi mallarm bir talep oldugu ol~de degerleri. oldugunu

· kabul eder. Ancak yinede Marx her mal i~in normal bir talep varsayar. Ba§ka bir anlatlmla, deger ile emek miktan arasmdaki oranlthk, goz oniinde tuhllan maim sanki normal bir talebinin varsayar; bu da sonu~ olarak maim fiyatmdaki degi§im etkenlerinden birini d.I§lamakbr. Mal i~in normal bir talebi varsaytyorsak, Marx' a gore, fiyatta ortaya ¢an bu maim degeri ile bu maida toplanan ortalama toplumsal emek arasmda bir oranlilik vardu.2

Marx'm deger kuranuna kar~ili.k, Simmel, epistemolojik olarak Kant'm fenomen-numen dualitesi iizerine oturttugu bir deger kurarru

David Frisby, "Introduction to the Translation", George Simmel, The Philosophy of Money, Routledge, London, 1990, s. 24.

2 Aron Reynold, SOS1Jolojik Dii§ibtce'nin Evreleri, Ankara, Bilgi Yaymevi,2000, s. 131.

Uludag Oniversitesi hahiyat Fakiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

Sinnnel ve Mnrksizm Arnsmdn ZnyifGoninen Gr1~Ui Baglar •135

olu~turmaktadrr. Paranm Felsefesi'nin ilk boltimde ele alch~ "Deger ve Para" da yeni bir deger kuranu geli~tirir. Bu kuram, degeri salt oznel bir biiyilkliik olarak ele ahr ve onu bireysel bir edim olarak konumlar. Bir ~ey, bir ozne onun degerli olduguna htikmettigi siirece deger haline gelir ve deger halinde kalrr. "Ampirik veya transandantal anlamda, "~eyler" den ancak oznenin karar1 dogrultusunda konu~ulabilir. $eylerin herhangi bir "ozerklik" hi~bir durumda kendi ba~ma bir deger degildir. Tersine deger, o ~ey veya o ~eyin bir ozelligi hakkmda ozne tarafmdan verilmi~ ve oznede yerle~ik hale · gelmi~ bir yargidrr".3 Bu noktada Simmel'in Yeni Kant9 yakla~ururun fenomen-numen dualitesini nasil kullanchgiD1 goriiyoruz. "Varllk diinyasi nasil ki benim tasarlachgun bir ~ey ise, deger diinyas1 da benim arzumdur" 4. DolaYJsiyla Simmel' de degerin onemi ve biiyiikliigu asllnda aznenin siibjektif yakla~muna bagll kahr.

Simmel'in tarb~h& konularm onemli bir kisrm Marx'm 1844 El

Yazmalan'nda tar~h~ konularla paralellik gosterir. Marx'a gare "para" ozel miilkiyetin degi~ toku~u srrasmda olu~an ili~kilerin soyut bir sunumudur. Simmel gibi Marx da, para'nm basit takastan sosyal ili~kilerin

soyutl~masma dogru giden evrimini analiz etmi~tir. Para'nm soyutla~mas1 ile birlikte olu~an toplumsal giivenin ve ekonomik stabilizasyonun, toplumsal ahlakm yerine ge~tigini savuru.il.u~tur. insanm degeri para odeme kapasitesiyle ozc}.e~le~tirildiginden, her ~eyin deger ol~iisii para olmaya ba~la~hr. Marx'm paray1 bir sosyal gil~ unsuru olarak gannesi ve mal fet:i§izminden bahsetmesi, onu Simmel ile dinsel metaforlar konusunda bulu~turur. Feti~izm, somut bir nesneye soyut anlamlarm yiiklenmesidir. Bununla birlikte para, ger~ek somut . toplumsal ili~kilerin

soyutlandrnlmasidrr. Marx ve Simmel bu iki tarurm birle~tirmeye ~ab.~arak paranm hem bizatihi kendisinin soyut bir anlama sahip oldugunu hem de aJ'l1;1 zamanda somut bir varllk olarak kabul edilip toplumu soyutla~trrchgiD! '"savunmu~lardrr.5

: Simmel' e gore para olgusu bireyi ozne konumundan nesne konumuna nasil indirgemektedir? Simmel para ekonomisi ile rasyonellik arasmda bir . bag goriir. Bunlann ortak yonleri, insanlann ve e~yanm ele allni~mdaki tarafsiZliklandrr. Bu yuzden para Simmel i~in Weber'in de iizerinde durdugu

· gibi modem toplumlardaki rasyonelle§menin temel goriiniimiindedir. Ancak Simmel' e gore bu rasyonelle§me kendi ic;inde irrasyonalite barmdrrmaktadrr.

3 Simmel, The Philosophy of Money, s. 29. 4 Simmel, The Philosophy of Money, s. 28. s Bryiill Turner, Classical Sociologtj, London, Sage Publication, 1999, s. 7

Wudng Oniversitesi ilaiJiyat Fakii/tesi Dergi~i 26 (2017/1)

136 • Gozde Ozela

Bir mtibadele arac1 olan para, ama<; tizerindeki egemenli~ni ilan etmektedir.6

Simmel bu noktada, bir tersine d~nti§ saptamaktadJ.r. Sadece bir ara<; karakter ta§rmast gereken para, bize dikte eden ve bizi nesnel kiiltiir alarunda kontrol eden bir g~runtime biirtiniir. Pararun soyut kullanmundan kaynaklanan ekonomik alandaki esneklik, degi§im ve luz avantajlanrun yarn srra ili§kilerdeki insan unsurunu ortadan kaldrran yaptstyla para, Simmel' e gore diger ytizi.inti sergiler. Pararun bu diger yiiziiniin varh~ Simmel Sosyolojisine yabanclla§ma ve nesnelle§me kavramlanrun girmesine neden olur. Simmel bu noktada din ve pararun analojisini yapar. Pararun fiziksel degerden soyut degere yiikseli§ini "para'run sprittiel geli§imi". ola!"ak beti.mler. Marx'm din unsurunu yabancila~marun fantastik bir sunumu olarak yorumlamas1 gibi, S~el' de paray1 insanslZ bir kapitalizmin sunumu olarak ele almaktadJ.r. 7

Marx ve Simmel'in kesi§tikleri ~nemli konular meta feti§izmi ve yabanala§ma fenomeni olarak kar§lmlZa <;lklyor. Marksist yabanala§ma kurarm 1844 El Yazmalan'ndan Kapital'e giden siire<;te degi§ik bi<;imlerden ge<;mi§ ve Kapital'de en berrak haline ula§mt§trr. Once yabanala§ma fenomenini ele alrrsak §unu s~ylememiz gerekir ki, hem Simmel hem de Marx yaban~lla§marun iki alanda ortaya <;tkhgmdan bahsetmektedir. Birincisi i§<;inin kendi iirettigi tiriinle ili§kisi a<;1smdan, ikindsi de ii.retim siirecinin i§<;inin geli§iminden bagtmslZ olarak ele ahrunas1 a<;~smdan. Marx i§<;inin tirettigi i.iti.inle yabanala§ma nedenini bizzat iiretim siirecinin yabanala§masma baglamaktadJ.r. "Emegm i§r;inin dl§mda olmas1, yani onun ~ziine ili§kin olmamasi, demek ki emegmde i§<;inin kendini olumlamaytp yadsrmas1, mutluluk degil mutsuzluk duymas1, ozgii.r bir fizik ve entelekttiel etkinlik g~stermeyip bedenine ve tenine eziyet etme olgusu vardJ.r". s

Marx' a gore ya§amt ya§am kllan §ey, iiretken ya§amdJ.r. Ya§·amsai etkinlik bi<;imi, bir cinsin tiim ozliigunti kapsar ve ozgiir bilin<;li etkinlik insarun cinsil ~zltigudii.r. Bilin<;li ya§amsal etkinlikler insaru, hayvanm ya§amsal etkinligmden ayrrmaktadJ.r. DolaylSlyla eger iiretim sii.reci, i§<;inin kendi ~.ztinti ortaya koyabilmesinin varolu§sal bir arao olarak ortaya <;lkmlyorsa yabanala§ma ka<;mllmaz olacaktrr. Yabanola§ml§ emek Marx'a g~re §U

sonuc;lara yol a<;ar: "Yabanala§mt§ emek, onun dt§mdaki dogayt oldugu gibi, onun tinsel ~ziinti, insansal oziinti ve kendi oz bedenini insana yabanala§trrlr. insarun kendi emek ii.riiniine, kendi ya§amsal etkinligme,

6 Mehmet Ku~iik, Modemite Versus Posbnodemite, Vadi Yaymevi, Ankara, 1993, s. 48.

7 Turner, Classical Sociologtj, s. 6. s Karl Marx, Kapital, Ankara, Sol Yaymlan, 1976, s. 143.

Uludag iiniversitesi llal1iynt Fakiiltesi Dergisi 26 (2017/1.)

Simmel ve Marksizm Arnsmda ZnyifGoninen Gii~lri Baglnr • 137

kendi varb~a yabanola~masuu dolaysiZ bir sonucu da ~udur: insan, insana yabanola~IIU9br. insan kendi kendisinin kar~rsmda iken, onun kar~ISmda olan otekidir". 9

Simmel de, iiretim stirecinde ya~anan yabancrla~n:taYI Marx'a benzer bic;imde ifade etmektedir. Uriintin iireticinin geli~imi gozden c;lkanlarak tamarnlandJ~ ve Mylece iireti.cinin ki~ilik btittinlti~e ket vuruldugunu belirten Simmel bu noktada ta~radaki tiretim ile kitlesel iireti.mi kar~J.la~brrr. <;;:Unkti iiretim siirecindeki yabancJ.la~manm nedenlerini b.pkl Marx gibi artan ~boliimiintin sonucunda ortaya c;rkan uzmanla~mada bulmaktadrr. to

Diger yabancJ.la~ma, ~inin kendi emek tiriiniine yabancJ.la$ffiaSidrr. Marx' a g6re i~c;i, kendi emek iiriinii kar~ISmda, yabanc1 bir nesne kar~tsmdaki ile ayru ili~ki ic;erisindedir. "i~c;inin kendi iiriinti ic;erisinde yabancJ.la~mas1, sadece emeginin bir nesne, d1~sal bir varolu~ konumuna geldigi anlamma degil ama eme~ kendi dJ~mda, ondan bagrmsiZ, ona yabana ve onun kar~1smda ozerk bir erk durumuna gelen bir varl.J.k olarak· varoldugu ve nesneye gec;irdigi ya§armn, has1m ve yabanc1 bir ya§am olarak ona kar~1 c;lkngt anlamma da gelir" 11Marx' a gore yabancJ.l~ma iki prati.k ko~ulla ortadan kaldJrJ.labilir. insanbgtn btiyiik c;ogunlugunun tamamen miilkiyetsiz hale gelmesi ki bu egemen h~arm hep birden ve e§ zamanlr hareketi. ile olanakhdrr.t2

Simmel de Marx gibi sadece iireti.m siirecinin degil iiriiniin kendisinin de iireti.cisine yabana oldugunu savunur . . <;;:iinkti kapitalist donemde emegin iirtinti ozerl< nitelik ta~1yan bir nesnedir. Bunun yaru srra modem toplumda i§c;iler muazzam olc;tide geni§lemi~ bir tiiketim yelpazesi ile kar§l kar§lya kalmaktadrrlar. Bu meta bollugu bireyi nasJ.l etkilemektedir? Simmel' e gore c;evremizi ku§atan c;e~it c;e§it nesnenin gayri §ahsi kokeni ve kolayca ikame -edilebilirligi. nedeniyle bu meta ke§meke§i 5znel ruhun kendi iradesini, duygularuu yerle~ti.rebilecegi.· noktalarm giderek azalrugt kendi ic;inde kapah bir diinyaya donii§iir. 13 Simmel"Berlin Ticaret Fuan" adb yaziSmda bu meta bolluguna dikkat c;eker. Diinya fuarlan, bir toplumla§ma bic;imi olmaJannm ·

9 Marx, Knpital, s. 148. 10 Georg Si.mmel, Paranm Felsefosi, (c;ev. Oykii Dikmen Aydm, Yavuz Alogan),

istanbul, ithaki Yaymlan, 2014, s. 455-457. u Marx, Knpital, s. 140 12 Karl Marx ve Friederich Engels, Alman ideolojisi, (c;ev. Sevim Belli) Ankara, Sol

Yaymlan, 1999. 13 Dav_id Frisby, Modern Kt1ltiirde c;ah§ma, istanbul, ileti~im Yaymevi, 2003, s. 39.

Uludng Gniversitesi ilalliynt Fnkiillesi Dergisi 26 (2017/1.)

138 • Gozde Dulce

yam srra, olabilecek en ge~ yelpazedeki farkh metalann bir araya getirildigi yerlerdir. Farkh metalar ~ok tizel bir toplumsalhk bi9mi alan egJ.ence ~eklindeki toplumsal baglam i~erisinde sergilenir. <;tinkii birbirinden son derece farkh endiistriyel iiriinlerin, smrrh bir alan i~erisinde, birbirine ~ok yakm mekanlarda sergilenmesi, algi yetenegini felce u~abr. Simmel'e gore bu tam anlarruyla bir hipnozdur.14

"Par~ah niteligi yiiziinden iiriin, biitiiniiyle tek bir ~inin i~i alan bir emek iiriiniinde kola yea algJ.lanabilen ruhsa/ zihinsel kesinlikten· yoksun kahr. Bu nedenle iiriiniin anlarru ne bir oznelligin yanstmasmda ne de yarabc1 bir ruhun yansrmasmda aranmakta, ancak ozneden . uzakla;;bran nesnel ba~anda bulunmaktadrr.IS Simmel burada iiretim siirecindeki yabanala.;;manm, tiiketimin yapay uyancrh& ile telafi edilmeye ~ah;;Ilchguu belirtmektedir. Simmel bu noktada Marx'm metarun feti~le;;mesi yakla;;muru benimseyerek nesnenin kendisinde i~ olmayan siibjektif anlamlarla donatiltp bireyin bizatihi kendisinin bir tiiketim nesnesi haline dtinii;;mesinin tartl§Ilmasma zemin haZJrlamaktadrr. Marx'a gore insan, emek siirecinde kafa. ve kol emegini tiiketerek, bunlan iiriin olarak nesnele;;tirir. Kendini tiiketirken kendini yeniden iireten nesneleri yarabr. Fakat ozel miilkiyet ve meta iiretimi insanm kendi tiz etkinliginin sonucu alan iiriinle baglannt iireticiden ch;;talanu~br. Dola;;rm siirecine giren iiriinler metala;;rr ve emek~ilerle emekleri arasmdaki ili;;ki toplumsal siire~te metalann kendi arasmdaki ili~kisi olarak goziikiir, meta feti;;le;;erek giz1i gu~lerle yiiklii bir nesneye donii;;iir.

Emegin iirettigi nesne, emegin iirlinii, emegin kar;;tsma iir.eticiden ba&mstz bir gu~, yabanct bir ~ey olarak ~lkar. Emegin iiriinii maddele;;mi;;, bir nesne i~inde pmtila;;n:u;; emektir; emegm nesnele;;mesidir. Emegin ger~ekle;;mesi onun nesnele~mesidir. Politik . iktisat a<;15mdan, emegin ger~ekle;;mesi, i;;~iler i~ ger~ekligm yitirilmesi, Iiesnele;;me nesnenin kaybolmast, yabanctla;;ma ve yoksunla;;ma olarakgoriiniir.16

Kapitalist toplumda metalann amuda kalkugrm soyleyen Marx i§c;inin kendisinin bile metala~mast iizerine 1844 El Yazmalan'nda "i;;9 ne kadar ~ok servet iiretse, iiretimin giicii ve kapsarru ne kadar artarsa, kendisi de o kadar yoksulla;;rr. Ne kadar ~ok meta yaratrrsa kendisi de bir meta olarak o kadar u<;uzlar. $eyler diinyasmm artan degeriyle do~dan dogruya oranblt olarak

H Frisby, Modem Kiiltiirde <;nh§mn, s. 39 15 Simmel, Pnrnmn Felsefesi, s. 456. 16 Karl Marx, Sevilen Bir insnn Ynpmnltsm Kendini, ( der. & c;ev. Yavuz Yayla),

istanbul, Alakarga Yaymevi, 2014, s.l8.

Ul11dag Universitesi hahiyat Fakiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

Simmel ve Mnrksizm Arnsmda Zoyif Goninen Giiflli Bag for • 139

insanlar diinyas1 de~ersizl~ir. Emek ya1ruzca meta iiretmez; kendini ve bir meta olarak ~~iyi de iiretir ve bunu meta iirettigi oranda ger~ekle~tirir" demektedir,l7 ·

Simmel' de de goriiyoruz ki modem toplwnda metalar oylesine bir feti~le~tirmeye tabi tutulurlar ki, insanlarm ihtiya~lanru kar~uayacak nesneler olmaktan <;lkarak kendinde bir amaca donu~iirler. Bu noktada Simmel, Marx' dan farkh olarak modem iiretim siirecini net bir ~ekilde tarif etmez ama iiretim bi~iminin toplumsal ~k.ilere nasll yans1ch~ konusunda Marx'm yakla~mundan yararlanrr. Marx meta iiretiminin, iireticiler arasmda, farklx tiirde, nitelikte ve miktarda emegi birbiriyle de~erler olarak e~deger kllan bir toplumsai ili~ki olu~turdu~u belirledikten sonra, bu ili~kinin iireticilere ya da daha genelde topluma nasll goriindiigiinii inceler. Bu, iireticilere, "kendi aralarmda bir ili~ki olarak de~ de ern_ek iiriinleri arasmda kurulan toplumsal bir ili~ki olarak g6riiniir". Terzi ve marangoz arasmdaki toplumsal ili~ki, elbise ve masada cisimlenmi~ emek olarak de~ de, bunlarm birbiriyle de~tirildikleri oran bh;iminde ifade edilmi~ bir ili~ki olarak goriiniir. Fakat Marx bu meta ili:;;kileri goriintiistiniin ~eyler arasmda bir ili§ki gibi goriinmesinin yanll:;; olmachgma hemen i~aret eder. B6yle bir ili~ki varchr, fakat iireticiler arasmdaki ili:;;kiyi gizler: "bireyin emegini 6teki iireticilerin emeklerine ba~layan ili~kiler, iireticilere, aslmda oldugu gibi, ~ab:;;an bi.reyler arasmda do~dan ·toplumsal bir ili~ki olarak de~il, tersine, ki:;;iler arasmda maddi ili:;;kiler ve :;;eyler arasmda toplumsal ili:;;kiler olarak goriiniir" .18 Zaten Simmel' e gore de nesnel kiiltiir ile oznel kiiltiir arasmdaki uc;urumun nedenlerinden biri gerek iiretimde gerekse tiiketimde soz konusu alan i:;;boliimiidiir ve bunun toplumsal ili:;;kilere yans1y1~ bi~imidir. Marx, Simmel'in bir analizi alan nesnel kiiltiir ile oznel kiiltiir aynmm1 benzer bi~imde :;;oyle ifade etmektedir. "Emegm iiriinii, bir nesneye aktarliml:;;, maddele:;;mi~ emektir. Erne~ ger~ekle:;;tirilmesi, erne~

n~snelle:;;tirilmesidir. Erne~ bu gen;ekle:;;mesi, i~<;iler i<;in ger<;ekli~ yak olmas1 ~eklinde kendini g6sterir. Nesnel~me, nesnenin yak olu:;;u ve nesneye kolelik :;;eklinde ortaya <;lkar'' .J9

Sirnmel'in Para Felsefesi adh eserini farkhhgx ve onemi nedir? Frisby, Simmel'in para feriomeninden yola <;lkarak bir modernite kurarm olu~turmaya <;ah:;;masuun olduk<;a srra ch:;;x bir ba:;;langx<; noktasx oldugunu belirtmektedir. Sirnmel di~er modernite kuramcllarmdan farkh olarak modernite kuramm1 endiistrinin geli~imine veya endiistriyel kapitalizmin

17 Karl Marx, 1844 El Yazmalart, Ankara, Sol yaymlan, 1976, s. 46. 18 Marx, 1844 El Yazmalan, s. 48. 19 Marx,)844 El Yazmalar1, s. 75.

Uludog Oniversitesi hafriynt Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/1.)

140 • Gozde Ozelce

geli§imine dayandrrmamaktadll. Simrnel bu ba~lamda para ekonomisine dolayh yoldan yakla§arak esas dikkatini i.iretim ili§kilerine degil, mti.badele ili§kilerine verir. <;ti.nkii ona g~re iktisadm astl zemini i.iretim degil mti.badeledir. Dolaylsiyla Sinunel' e g~re iktisadi si.ireci her iktisadi ~znenin zihninde olup bitenlere indirgemek gerekmektedir. Simmel parasal . i§lemlerde insanlar arasi mti.badelenin olu~turdugu bir nesnelle§me fark ederek bu durumun psikolojik boyutuyla ilgilenmesi noktasmda di~er kwamCllardan aynhr. Hatta Frisby, Simrnel'in kurarruru Marx'm ekonomi tarb§malarmm psikolojik bir yorumu olarak ele almaktadrr.2o Simrnel'in, parasal i§lemlerin ruhsal sonu9ari ti.stiinde durarak pararun toplumsal etkile§imi ve formlan nastl etkiledi~ bir analizini yaph~ s~yleyebiliriz. Toplum teorisini toplumsal etkile§im ve formlar Uzerine temellendirmi§ olan bir sosyolog i<;in bu etkile§imlerin arasmda para fenomenini neden ~ne c;Ikardtg. bir soru i§areti olabilir. Frisby, Sinunel'in paray1 en saf etkile§im unsuru olarak g~rmesinden dola}'l bu yola ba§vurdugunu savunmaktadrr. Her fenomen birbirini etkilemektedir ama son tahlilde para fenomeni ona g~re bu etkile§im a~ kuran ~rti.mcegin ta kendisidir.21

20 Simmel ·pararun modem hayatm butiin formlan i10erisindeki varbgmm analizini yapmayt ama10Iamaktadrr. Parayt incelerken aslmda pararun 10evresinde dt>nen modem hayan a!OJklamaya ~ab~maktadrr. Simmel bu noktada· ka9I1llmaz olarak Marx'm para fenomenini ele ab~ bi~imiyle ~el~mektedir. "Para Felsefesi, tinsel ktilttiri.in koklerinin ekonomik ya~anun kapsam1 i~erisinde bir a~lklama de~eri bulabilece~ savunan tarihsel m.ateryalizme bir kat daha ~a edip ilave etmenin gereklili~, obiir yandan bizzat ekonomik sUre~erin daha derinde yatan degerlerin ve e~ilimlerin, psikolojik ve hatta metafiz.iksel tasanmlann sonu~lan ve tiriinleri olarak tarunabilece~ gosterilmek istendi~ belirtir". Frisby, Introduction to the Translation, s.13. . Simmel'in Marksist alt yap1-ust yap1 ~emasuun tam tersine ~evrilebilece~ ifade etti~ bu paragran eserin en onemli duru~ noktalannda biridir. Para, ekonomik hayatm ba~at konumundan, hayatm tum formlanna ntifuz eden bir kar~J.bkh etki formuna donii~mti~ttir. Frisby, George Simmel, 5. 95.

21 Frisby, Modern Kiiltiirde c;atr~ma, 5. 23. Simmel'e gore bu oriimcek, aguu en yo~ olarak kent ya~anunda ormektedir. Dolay1s1yla Simmel kentlerin geli~mesi ile para ekonornisi ara5mda 500 bir bag goliir. Para, kentlerdeki ya~am temposunu belirlemektedir. Ele alrug-t problematik ~udur: Pararun ve para ekonomisinin bireylerin d~tincelerini, duygulanru, niyetlerini ve ekonomik, hukuksal, so5yal kurumlann kiimele~me bic;imlerini nas1l dtlnii~ttirdtigunti ~ozmeye ~ab~mak. Bu durumda Simmel' e gore parayt yalruzca ekonomik bir fenomen olarak gtlrmek ve iktisat bi~ a9smdan incelemek s1g- bir yakl~lffi olacakbr. Ama10, parayt modem ekonominin en onemli kurumu olarak ele alarak, ya~anun ve kiiltiirtin tum boyutlanna etki5ini incelemektir

Uludag Universitesi hnl1iynt Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

Simmel ve Marksizm Arnsmda Zayif Goriinen G!lfll7 Baglar • 141

Goruyoruz ki Simmel, Marx'm 1844 El Yazmalan'nda para konusunda getirdigi yakla~unlardan olduk<;a yararlanrrt!§br. bzellikle, Marx'm paray1 yabancua~manm bir unsuru olarak gostermesi, Simmel'in uzerinde durdugu ve yeniden yapdandrrd1gt bir konudur. <;tinku Marx da Simmel gibi pararun bireyi_ tutsakla~tma yontine i~aret eder. 1844 El Yazmalan'nda Marx "Para her~eyi kendi kar~1tma donu~rurlir" demekte22 ve eklemektedir. "insanlan dogal ustlerine baglayan her rurlu feodal bagt acunasizca koparru ve insanlar arasmda c;1plak <;lkardan ve duygusuz "nakit odemeden" ba~ka h.i<;bir bag brrakmadt. Dinsel ate~liligm, ~ovalyece co~kunlugun, s1g duyguculugun kutsal kendinden ge<;i~lerini, bencil hesap<;iligtn buz gibi suyunda bogdu."23

Sonu<; olarak soylemek gerekirse, Marx ve Simmel arasmdaki farkliliklardan biri, Simmel'in para kavramrm yeni Kantc;I epistemolojiye uygun olarak hayatm formlan i<;erisinde incelemesine kar~dlk, Marx'm paray1 sadece ekonomik i~leyi~ ic;erisinde i...•celemesidir.24 Buna kar~J11k, Marx ve Simmel modemizmin metafizigini yapmaktadrr. Pararun soyutla~rm~ haliyle l;>tittin toplurnsal yapilarm ic;ine ntifuz etmesi ve metanm feti~

karakteri kazanmasuu yabancua~manm ana nedeni olarak gormekte ve kapitalist sistemde ki sosyal ili~kilerin "~eyle~mesi"ndeki ba~at roltinti de dikkate almaktadrrlar. Epistemolojik olarak <;Iki~ noktalar1 farkliliklar gosterse de Simmel ve Marx birbirini tamarnlayan analizler yaprm~lardrr25•

III. <;ah~ma Teorisyenleri: Simmel Ve Marx

Simmel'in bireyin kendi ic; dtinyasmda ya~arugt <;a~ma boyutuna girmesi onu Marx'm modemite kurarnmdan keskin <;izgilerle aymr. ikisi de c;ah~mac1 teorisyenler .grubuna girmelerine ragmen bu c;izgi belirgindir. <;tinku Simmel'in <;ah~ma fikri, Nietzsche'den esinleridigi, bireyin kendi ic; <;ah~masma dayanrrken, Marx'm c;a~ma kurarm toplumsal smillar arasmda kendini gosteri.r.26 Simmel'e gore oznelligini koruma c;abasma girecek alan

.. brrey burada ku~kusuz ki bir i<; c;a~ma ya~ayacakbr. Zaten bireyin nesnel ktilttir kar~mdaki direni~i Simmel'in modernite kurammm onemli noktalarmdan biridir. Simmel'e gore, ktilttirel geli~me, kendiligmden, hem para ekonomisinin sonucunda toplumsal ili~kilerin nesnelle~mesini (modem · ~ehir toplumundaki toplumsal ili~kiler, farkl1 bireyler arasmda i~levsel bir mesafe dogutan parasal etkenlerle dolayunlamr), hem de bireylerin stirec;

22 Marx, 1844 El Yazmalan, s. 38. 23 Marx, 1844 El Yazmalan, s. 38. 24 Turner, Classical Sociologtj, s. 6. 25 Turner, Classical SociologtJ, s. 8. 26 T~er, Classical Sociologtj, s. 4.

Uludag Oniversitesi ilalliyat Fnkliltesi De~~si 26 (2017/1)

142 • Gozde Ozelce

ic;inde kendi emeklerinin fuiinlerinden aynlmalanru (oznenin nesneyle ili~kisi, para ve ona bagh olarak meta degerleri aracllxgtyla dolayunlarur) dogurmaktachr. Simmel' deki "mesafe" kavranu, onun gene! .kiilttir teorisi ar;LSmdan onemlidir, zira insan ozne, gerc;ekligi ancak kiilttirel nesnelerden uzak durarak kavrayabilir. Bir para ekonomisi, ozellikle ileri kapitalist bic;imler, bu mesafe duygusunu (sozgelimi, parasal alx~veri~in Jq§isel ve dola}'lSiyla psikblojik dolayliilSxzllgrm fiilen azaltan kredi i~lemleriyle)

ge~tirmektedir. Boylece kiilttirel geli~me, birbiriyle uyu~maz c;eli~kiler

etrafmda yapilanmx~ olur: Simmel'in kiilttirel a9dan kotiimser olmasmm kaynagt, onun, insan potansiyelinin gerc;ekle§mesinin kxsmen nesnel kiilttiriin geni~lemesine bagh oldugunun, zengin ic;sel ya~anbs1yla oznel kiilttiriin, kiiltiiriin ~eyle§mesinden ~kxrd1gtnill farkmda olmasmda yatar.27

Simmel'in gee; donem eserlerine damgasrm vuran hayat ve form dtializminde trajik durum, kendini formlar araallgt ile nesnelle~tiren

hayabn, ayru formlar ic;inde asia siirekli barmamamasmda ve bu formlan hep a~mak durumunda kalmasmda ortaya c;Ikar. <;ab~maa teorisyen Sirnmel ic;in dtializmin yaratbgt bu durum hayabn mahkfun oldugu bir durumdur. "Zira hayat mlicadele ve uzla§ma arasmda goreli aynnu hiiktirnsliz kllan, mutlak anlarnda bir mticadeledir. Belki kendisi de bu aynnu htikiimsiiz kllan rnutlak anla§ma ise ilahi bir giz olarak kalacakbr."28 DolayiS1yla Sirnmel'in kiilttir patolojisi29 ile ifade etmek istedigi durum ile hayat-forrn dtializrnin yaratbgx trajik durumu karl§brmarnarmz gerekmektedir. 30Bir formun diger bir form

Z1 Alan Swingewood, Sosyolojik Dii~rJncenin Ktsn Tarilti, Ankara, Bilim ve Sanat Yaymlan, 1998, s. 195.

28 Georg Simmel, "Modem Kiiltiirde <;a~ma", (~ev. Tanll Bora, Utku Ozmakas, Nazile Kalaya), Modem Kiiltiirde <;nh~mn,(der. David Frisby), istanbul; ileti~im Yaymlan, ss. 57-83, 2003.

29 "Kiiltiir i~ ko~ olan biiti.inle~tirici bir eleman, yani nesnelle~me, ki.Utiirel geli~meyi onceden belirlemeye ba~Jar ki bu nesnelle~menin kendi ba~ma buyruk geli~mesi olup ~lkar. Bu kendi ba~ma buyruk geli~me oznenin gii9erini tii.ketir. Onu hep kendi yoluna ~eker. Ne var ki bu yol ozneyi kendi ge~iminden allkoyar. Oznenin geli~imi arbk nesnenin geH~imi gibidir. Ozne bu sonuncusu i~de, bir ~lkmaz sokakta i~ ve ozel ya~anurun d~tiigu bo~luk ic;;erisinde siiriiklenir". Jung, a. g. e., s. 249.

30 Bu noktada trajedi kavramm1 ne oldu~ konusunda Scheler'e ba~vurabiliriz. Scheler' e gore trajedi, bir olaym oziindeki ~oziilmez karma~Ikb.k, i~ ic;;e girmi~lik, bir degeri gerc;ekle~tirenle, ba~ka bir degeri yok eden nedensel olaylar zincirinin tnerkezinde bulunan bir insanm ya da olaym konumudw:.30 Trajedi ya~amm ic;inde zonmlu olarak vardrr. Bu ya~amm kendi i~ ~a~masmdan kaynaklanrr. DolaylSlyla ya~am i~de trajik durumWl ortaya 9kmas1 engellenemE7 bir

Uludag ilniversitesi ilnlliynt Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/l)

Simmel ve Marksizm Arnsmda ZayifGoninen Gfi,W Baglar • 143

ile zaman ic;inde kac;uulmaz yer degi§imi trajik olmakla beraber ki.iltiir tarjhinin devanu ac;tsmdan asli bir konum te§kil eder. Dolayistyla Sirmnel'in kiiltiir trajedisi tanimlamas1 ile ifade ebnek istedigi c;ok farkh bir durumdur ki zaten Simmel daha da ileriye giderek bunun bir kiiltiir patolojisi oldugunu one siirmektedir. <;;:Unkii Simmel, modem hayatta, hayat ve form diializminin normal aki§uun sekteye ugrad1guu dii§iinmektedir. Hayat arbk kendisine dayablan formlardan degil, form'un bizatihi kendisinden kurtulup kendisini dolaystz olarak var etmeye c;alt§manm yollarmi aramaktadrr.

"Hayat ile formlan arasmda daha en ba§mdan mevcut olan, varolu§umuzun ve etkinliklerimizin bir noktasmda patlak verecek gi.zil bir gerilim soz konusudur. Bu gerilimin birikrnesi, uzun vadede, kapsamh bir gerilime yol ac;abilir. Her form hayata zorla dayat:Jlrru.§ bir §ey olarak duyumsanmaya ba§lar ve o zaman hayat sagece belirli bir formdan degil, her tiirlii fonndan kurtulmaya c;al!§rr. Dolaystzh& ic;inde formu eritmeye, kendini form yerine koymaya, kuvvetini ve bereketini dizgi.nlenmemi~ o ilk haliyle ak!tmaya c;abalar. Bugi.iil bu kadim miicadelenin yeni bir evresini ya§Iyoruz. Bu arbk, hayatla dolu yeni formun eski ve canslZ forma degil, bizatihi forma, form ilkesine kar§I kavgastdrr."3I

Simmel kiiltiir patolojisinin tarunum nesnel kiiltiir ile oznel kiiltiir arasmdaki 32uc;urum olarak · belirlediginde aslmda hayata kendini dayatan formun, ozneye kendini dayatan nesneyle analojisini yapmaktadrr. Nesne ozneyi Mkimiyeti alhna alchkc;a, ozne yeni formlar yaratacak dii§iinSel enerjiye sahip olamamakta, sadece forma kar§I tavrr almaktadrr. Bu da hayab formsuzlu~a dogru ibnektedir ki bu patolojik bir durumdur.33

Kiiltiir kavranu, tinin ba&mslZ, nesnel bir §ey yaratmasm1, nesnelle§mi§ olan bu §ey aracw& ile oznenin kendinden yine kendine dogru giden

durumdur. Bu yuzden ac1 veren olaylarla trajik olaylan birbirinden ayumak gerekir. Bkz. iona Ku~uradi, Sanatn Felsefe ile Bakmnk, Ankara, Ayra~ Yaymevi, 1999,s. 16

31 Sinunel, "Modern KiUtiirde <::a~ma", s. 59-60. 32 Sinunel nesnel kiUtiir ve oznel kiUtiir konusunda ~oyle demektedir: " Nesnel

kiiltiir terimi ruhu kendi kusursuzla~b.rmasma gotiiren veya bireylerin veya kolletivitelerin daha yiiksel bir var olu~a ula§mak i~in katetmeleri gereken yolu i§aret eden o inceltim, g~me ve kusursuzla§ma halinde bulunan nesneleri adlandJ.I'IDak i<;in kullarulabilir. Oznel kiiltiir derken ise, . ki§ilerin bu §ekilde ula§llklan geli§menin ol~iisiinii kastediyorum." Bkz. Georg Sinunel, Biretjsellik ve Kiiltiir, (~ev. Tucay Birkan), istanbul, Metis Yaymlan, 2015.

33 Gozde Oze!ce, Simmel'in Giiziiyle Modemitenin Sosyolojsi, Mugla Unive:rsitesi Sosy~ Bilimler Enstitilsii, Yiiksek Lisan tezi, 2006.

Uludag Universitesi hal!iyat Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

144 • Giizde Ozelce

geli§mesinin, nesnelle§menin yoluna c;ekilmesini ifade eder. Fakat tam da bu nedenle, ktilttir i9n ko~ul olan btittinle~tirici bir eleman, yani nesnelle~me, ktilttirel geli~meyi tinceden belirlemeye ba~lar ki bu nesnell~~enin kendi ba~ma buyruk geli~mesi olup c;tkar. Bu kendi ba~ma buyruk geli~me oznenin gu9erini ttiketir.34

Bunun yam srra sorunlarm c;oztimtinde kesin bir bic;imde birbirlerinden aynlrrlar. Marx, Knpital' de, burjuva toplumunun her gtinkti ili~kisini

c;oziimlemi§ ve bunu meta degi§imi olarak adlandmru~trr. Bu c;oztimleme, modem toplumun btittin c;eli~melerinin tohumlanru ac;tga c;tkarmaktadrr.35Marx, kapitalist toplumun srrufsal c;ab~ma ic;erisinde oldugu ve bu c;ab~marun tiretim ara9arirun ozel mtilkiyetinden kaynaklandt~ savtyla snuf c;ab§mastz bir toplum hayali kurmaktadrr. Nitekim Komiinist Manifesto' da Marx ~oyle demektedir:

Ucretli emek tamamen i~c;iler arasmdaki rekabete dayanrr. Burjuvazi tarafmdan iradesi dt§mda ve direnc; gostermeksizin tistlenilen smai geli~im, i~c;iler arasmdaki rekabet sonucunda olu§an yaltblrru.§hgm yerine bir aradahktan dogan devrimci birligi. koyar. Boylece btiytik sanayinin geli§mesi, burjuvazinin tizerinde tiretim yapb~ ve ortaya c;tkan iiriinleri sahiplendigi. temeli onun altmdan c;ekip almt~ olur. BW:juvazi her ~eyden once kendi mezar kaZiolanru tiretir. Onun c;okti~ii kadar, proletaryarun zaferi de kac;mtlmazdrr.36

Marx' a gore, ozel mtilkiyetin olmadt& bir toplumda c;ab~ma da· ortadan kalkacaktrr. Sorun sosyalist dtizene ve nihayetiride komiinizme ul~rugmda ortadan kalkacakbr. Oysa Simmel' e gore kurtulu~ ic;in sec;enek sosyalizm ve komtinizm degil, soylu ki~iliktir. Simmel Para Felsefesi'nde soyluluktan, tamamen bir ki§ilik ideali olarak bahseder, bir toplumsal veya suufsal bir durum olarak degil. "Soylu insan, kendi ·ki§iligini tamamen mahfuz tutan, tam · anlamtyla ki~isel alandrr. Soyluluk kar§tla~trrma ile elde edilen ~eyler olarak, farklt olma duygularmm tamamen ki~iye ozgu bir bile~imidir ve soylu insan ba~kalan ile kar~tla~brtlmayt magrur bir ~ekilde toptan reddeder".37 Boylece soyluluk, para ekonomisinin ve bu ekonominin

34 Werner Jung, George Simmel'in Yasmm, Felsefesi, SOStJOlojisi, (c;ev. Dogan Ozlem), Ankara, Ark Yaymevi, 1990, s. 249.

35 Karl Marx, Friederich Engels, Vladimir ilyic; Lenin, Marksist Felsefe Klavuzu, (c;ev. Mesur Odrnan),istanbul, Ya.zllama Yaymevi, 2015, s. 155.

36 Karl Marx, Friedrich Engels! Komiinist Manifesto, (c;ev. <;agn Kuukoglu), istanbul, 2015, s. 59.

37 Jung, George Simmel'in Yasamr, Felsefesi, Sosyolojisi, s. 71.

Uludng Gniversilesi hnltiynt Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

Simmel ve Mnrksizm Arnsmdn ZnyifGoninl!ll Gil~lii Baglnr··145

i<;erisinde ya§ayan srradan insanlann tam kar§Jtl bir goriiniim arz eder.

Simmel'in sosyolojik analizleri, benzer kavramsalla§tmnalar1 kullansalar da Marx' dan farkh olarak, onu kiic;i.ik-olc;ekli, moleki.iler siirec;Ieri incelemeye odaklami§br. Dolay1S1 ile modemitenin getirdigi sorunlara birey usti.inden giden micro bir yakla§Imla c;ozi.i.m yolu arayan Simmel, Marx'm devrimci yap1smdan aynlmaktadrr.

IV. Marxist Ekol i~inde Simmel'in Yeri

Peki, Simmel gene! olarak Marksist ekol i<;inde nasli bir duru§a sahiptir? Ozellikle meta feti§le§mesi konusunda baz1 Marksistler ile Simmel'in ili§kisine bakmak yerinde olur. brnegin Lukacs bu husuta onemli bir konumdadrr. Lukacs Simmel'in en gozde ogrencilerinden biridir ve c;ali§malannda Simmel'in etkileri ac;Ik<;a _goriilmektedir. Lukacs Simmel'i "Felsefe'nin Monet'i" olarak tarumlamaktadrr. Lukacs'm modern kwtiirdeki rasyonelle§me ve nesnelle§me uzerinde durmas1, Simmel'in Para'nm Felsefesi adlt eserindeki c;ah§malann bir uzantts1 goriini.i.miindedir. Lul<<ks'm 1923 tarihli Tarih ve Smif Bilinci adh <;ah§masmda Simmel'in yabanclia§ma teorilerinden yararland1~ barizdir. Bugiin daha c;ok Lukacs ile baglanhlandullan metala§ma kavrammm, Marx'm Kapital'inin U.c;Uncii cildinin sonlannda ele almml§ olmasma ragmen, daha <;ok Simmel'in Para Felsefesi'ndeki yakla§linlyla paralellikler gosterdigi gori.ihnektedir.38 Lukacs'm Simmel'in "kiiltiir trajedisi" analizinden yaralanarak, burjuva toplumu bilinci kavramlaTml ve para kavram1 analizlerinden yararlanarak da Simmel'ci bir sosyoloji geli§tirdigi soylenebilir. Lukacs'm Simmel'den rniras aldlklanru 3 ana noktada toplayabiliriz.

1) · Toplumu olu§turan her unsurun birbiriyle ili§ki ic;inde oldugu,

2) Burjuva tarZl hayat formlarmm bu baglamda incelenmesi,

p) Kapitalizmin ekonomik ve hukuksal uygulamalarla, bireyselle§meyi merkezi konuma yiikselten yap1s1yla birlikte ayru zamanda bireyi diizeruemeler ve standartla§tmnalarla a§mdrran yaplSrm kar§ua§brmak ve ortaya koymak.39

Lukacs 1908-1909 yulan arasmda modern toplum dramas1 konusundaki <;ah§malanna a~bk verdi ve c;ah§malan 1911 yilmda Budape§te' de yaymland.J. <;ah§masmm pek <;ok yerinde, modern toplumu analiz ederken Simmel'in Para Felsefesi adh eserini referans gosterdi. Lukacs, modem

38 David Frisby, George Simmel, London, Routledge, 2002, s. 145. 39 T\ll1ler, Classical Sociology, s. 10.

Uludng l1nivcrsifesi hnlliynt Fnkliltesi Dergi~i 26 (2017/1)

146 • Gozde Ozelce

toplumun dramasuu, bmjuva toplumunun genelinin bir temsili olarak sunmu~tur. I<rizin albnda yatan neden, modem toplumda bireyselle~meye yaptlan biittin vurguya ye tiim eu,:tan olanaklara ragmen, bireyin gittik~e gii~siizle~ip bireyselligini yitirmesinde aranmahchr. Bu kriz "ya~anun

problemi"; birey, ya~ach~ kiiltiir ve kapitalist ekonom.inln getirdigi toplumsal sonuc;Iann birbiriyle "olan ili~kisinin i~inden dogmaktachr. Lukacs da Simmel gibi modem hayatm merkezinin metropoller oldugunu ve burada zirveye ula~nguu soylemektedir~ Lukacs metropol hayannda her ~eyi

parampar~a ve atomlanna bolen anar~ist bir yon bulur. Bu krizi yaratan ayru zamanda, gittik~e her yere niifuz eden entelektiiel ya~am tarzmdan kaynaklanmaktadrr ki onun da kayna~ hnnaru~a ge~en rasyonalizmde aranmaltdrr. Bir tiir zihinsel i~lem fomm olan entelektiiellik niifuz ettigi her toplumda bir ~ozi.ilrJleye neden olmaktachr. Bireyleri birinden izole etmekte ve onlarm kar~lla~tmlamazh~ iiZerine vurgu yapmaktachr. Lukacs'rn tiim bu yakla~unlan Simmel'in Para Felsefesi eserinde ele al~hr ki zaten Lukacs da a9k~a Simmel'i referans g6stermektedir.40 Lukacs yine Simmel'e benzer bi~imde nesnelle~me fenomenini modem hayann bir unsuru olarak ele ~br. Lukacs, modern hayann her ~eyi ve herkesi bir omekle~meye dogru gotiiren yaptsrndan bahsederek, modern kapitalizmin getirdigi bu yeni ya~am tarzmda bireyselligin. bir deger olarak bir toplumsal form haline gel en yabanclla~ma fenomeni altmda bir problematige . donii~tiigtinii

vurgulamaktachr.

Ancak yine de Lukacs'rn yabanala~ma ve metal~ma tarh~malanru, kapitalist toplumlardaki burjuva kiiltiiriiniin bir kritigi olarak ele alch~t ve tarihsel materyalizm noktasmda Simmel ile yollarrni ayudtgrm ·belirtmek yerinde olur.41

Frankfurt Okulu'nun onemli temsilcilerinden biri olan Walter Benjamin' in de ge~ donem eserlerinde Simmel' den etkilendigini gormekteyiz. Benjamin Simmel'i, ~all~malart referans almabilecek tek sosyolog olarak gostermektedir. Benjamin'in bu yakla~Iml onu, Frankfurt Okulu'ndaki daha gen~ iiyelerle ~a~ma i<;ine sokmu~tur.-42 Simmel ile Benjamin ozellikle maddenin feti~le~mesi ve yabanclla~ma fenomenlerinde bulu~urlar. Her il<isi de diinya fuarlarmm birey iiZerinde yarathgt. hipnoz etkisinden bahsederler. "Diinya fuarlan, maim degi~tirme degerini ~arpthr. Kullarum degerinin arka plana i.tildigi · bir ~er~eve yarahr. insanm zaman ge~irmek i<;in i~erisine daldt~ bir fantazmagori olu~turur. Eglence endiistrisi de insaru maim eri§tigi

40 David Frisby, "Introduction to the Translation", s. 17 . .u Frisby, George Simmel, s. 146 . .u Frisby, George Simmel, s. 147.

Uludng Universilesi tTnlliynl Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

Simmelue Mnrlcsizm Arasmda ZnyifGoriimm Giif/ii Baglar • 147

di.izeye ylikselterek, bu fantazmagoriye girmesini kolayla§hnr. insanoglu da kendine ba§kasma yabancila§masmm taduu -;;ti<ararak, kendini boyle bir dtinyanm yonlendirmesine brra~ olur" .43 Benjamin de Sinunel gibi metanm feti§le§mesine degiruni§, aura kavranuyla yani var olmayan bir §eyin varlig-tyla gostenne anla}'l§IIU kabul ederek, kti.lttir endtistrisini aura kavrammm kar§ISma bir §ey koymamast, onun yerine ~limekte olan aura'y1 yogun bir sis olarak korumastyla tantmlamt§br.44

Sonu~

$u bir ger~ek ki 20. yy'm ilk on yillna gelindiginde, Marxsizm gerek sosyalist harel<et, gerekse akademik dtinya i~de geni§ ol~de tarb§llan 5nemli bir toplumsal kuram olarak kendisine saglam bir yer edinmi§ ve bir~ok yeni toplumsal ara9brmay1 esinlemeye ba§lamt§b. Marksizm'in akademik bir di~iplin ve daha genelde toplumsal dtinya}'l kavramak i~ yeni bir dti§tinsel c;erc;eve olmak bakmundan sosyolojinin kendisinin kurulmas1 lizerinde nasll olup da b<>ylesine derin bir etki yaphguu anlamak gii<; degildir. Bu etki ba§ka hic;bir yerde, Almanca konll§ulan Avrupa tilkelerindeki kadar belirgin olmanu§hr. Hatta bu yliz}'lhn ilk otuz yllmda Avusturya sosyolojisinin agrr basan b5llimlinli olu§turmu§tur. Simmel'in dogal bir ekonomiden bir para ekonomisine ge<;i§ hakkmdaki en onemli incelemesinde de bu etki gayet belirgindir.45

David Frisby' e g<>re de ortodoks olmayan Marksizm ile Simmel arasmda olu§tugu g<>zlemlenen baglanh ele almmast ve irdelenmesi gereken bir konudur. <::unkti ilk bakt§ta, Marksizm ile Sirnmel arasmdaki bag zaylf g<>rlinmektedi.r. Nihayetinde Sinunel Paramn Felsefesi'nde Marx'm deger teorisini ·ve tarihsel materyalist yakla§muru ele§tirmektedir. Simmel'in liretimdeki i§bollimtinlin sonuc;lan listUne analizi, Marx'm Paris Manifestosu'ndaki yakla§Imtyla benzerlikler g<>sterse de, yabancila§ma

.. fenomeninin bazt noktalarmda birbirlerinden ayrilirlar. Fakat buna ragmen, Para Felsefesi ile Kapital slkllkla kar§lla§brllmakta ve benzer noktalarma ctlkkat c;el<ilmektedir. Bunun yam srra, Lukacs ve Benjamin gibi onemli Marksistler, Simmel'in c;ah§malarmdan feyz aldtklanru ac;tk<;a belirtmektedirler. Dolaytstyla Sinunel ile Maiksist kuram arasmdaki bag-tn

43 Walter Benjamin, Panlhlar, istanbul, Beige Yaymevi, 2002, s. 94. 44 Thedore W. Adorno, "Kiilttir Endustrisini Yeniden Dti§tinilrken" (c;ev. BUlent 0.

Dogan), Cogito, S. 36, 2003, s. 36. 45 Tom Bottomore ve Robert Nisbet, Sosyolojik <;ozlimlemenin Ta·rihi, Ankara, Ayrac;

Yaymevi, 2002, s. 141.

Uludng Oniversitesi halliynt Faktiltesi Dergisi 26 (2017/1)

148 • Gozde Dulce

zaylf oldugu yolundaki ilk bakl9taki izlenim yeniden gozden ge9rilmelidir.46

Kaynak~a

Adomo,·Thedore W., "Ktilto.r Endiistrisini Yeniden Dti9iinfuken" (~ev.Biilent 0. Dogan), Cogito, Sayt: 36, 2003.

Aron, Reynold, Sosyolojik Dii§iince'nin Evreleri. Ankara: Bilgi Yaymevi, 2000.

Benyamin,Walter, Panltzlar, istanbul: Beige Yaymevi, 2002.

Bottomore ,Tom- Nisbet,Robert, Sosyolojik C::oziimlemenin Tarihi. Ankara: Ayrac; Yaymevi, 2002.

Bozkurt, Veysel, "Ya~amm Biiyiisti Bozuldu", Endtistri ~kileri ve insan Kaynaklan Dergisi, C. 1, S. 1, 1999.

Frisby, David. "Introduction to the Translation" Sinunel, George The Philosophy of Money, Routledge, London, 1990.

____, George Simmel, London: Routledge, 2002.

____, Modem Kiiltiirde (:ah§ma, (c;ev. Tarul Bora, Utku Ozmakas, Nazile Kalayc1), istanbul: ileti9im Yaymevi, 2003.

Jung, Werner, George Simmel'in Yasam1, Felsefesi, Sosyolojisj. (~ev.Dogan Ozlem). Ankara: Ark Yaymevi, 1995. ·

Kiic;iik, Mehmet, Modemite Versus Postmodemite, Ankara: Vadi Yaymevi, 1993.

Marx, Karl, Knpital. Ankara: Sol Yaymlan, 1976.

~ 1844 El Yazmnlan. Ankara: Sol yaymlan, 1976.

___, Sevilen Bir insnn Yapmaltsm Kendini. ( der. & c;ev. Yavuz Yayla), ~stanbul: Alakarga Yaymevi, 2014.

Marx, Karl-Engels, Friedrich, Komiinist Manifesto. (c;ev. <;agn I<uukoglu), istanbul: Zeplin Kitap, 2015.

___,Lenin Vladimir ilyi~, Marksist Felsefe Ktlavuzu. (c;ev. Mesur Odman), istanbul: Yazllama Yaymevi, 2015.

___,Alman ideolojisi, (c;ev. Sevim Belli). Ankara: Sol Yaymlan, 1999.

Ozelce, Gozde, Simmel'in Goziiyle Modemitenin Sosyolojsi. Mugla Dniversitesi Sosyal Bilimler Enstittisii, Yiiksek Lisans tezi, Mugla, 2006.

46 Frisby, George Simmel, s. 145.

Ul11dng Universitesi ilnbiynt Fnkiiltesi Dergisi 26 (2017/1)

Simmelt~e Marksizm Arnsrnda ZaYJfGOninen Gri~lri Baglar •149

S~el, Geo!g, Paramn Felsefesi. (~ev. Oyku Dikmen Aydm, Yavuz Alogan), Istanbul: Ithaki Yaymlan,2014.

__ ...J "Modem Kiiltiirde (ah§ma". (der. David Frisby). Modern Kiiltiirde c;ah~ma, ic;inde ss. 57-83, istanbul: ileti~im Yaymlan, 2003.

--...J "Metropol ve Tinsel Hayat", ( der. David Frisby). Modem Kiiltiirde c;ah~ma, i~inde ss. 85-102, istanbul: ileti~im Yaymlan, 2003.

--...J Biretjsellik ve Kiiltiir. (~ev. Tucay Birkan). istanbul: Metis Yaymlan, 2015.

Swingewood, Alan, Sosyolojik Dii~iincenin Ktsa Tarihi, Ankara: Bilim ve Sanat Yaymlan,l998.

Turner, Bryan, Classical .Sociologtj, London, Sage Publications, 1999.

Uludag Oniversitesi hal1iyat Fakiiltesi Dergisi 26 (2017/1) ..... '