1

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE

I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJUHËS SHQIPE

DOKTORATË

Çështje të përdorimit të terminologjisë në edukimit

Disertanti Udhëheqës

Ma. DRITA KADRIU Prof.dr. MIMOZA GJOKUTAJ

Tiranë, 2017

2

Doktoratë

Përgatitur nga: Ma. Drita Kadriu

Për marrjen e gradës shkencore “DOKTOR”

Specialiteti: Gjuhësi

Çështje gjuhësore të terminologjisë në fushën e Edukimit

Udhëheqës shkencor: Prof.dr. Mimoza Gjokutaj

Mbrohet më, dt. . .2017 para jurisë:

1.………………………............................. (Kryetar)

2.……………………................................ (Anëtar)

3.………………………..……................... (Anëtar)

4…………………………........................... (Anëtar)

5.……………………………….................... (Anëtar)

3

PËRMBAJTJA

HYRJE ..............................................................................................................................................

1.1. Ndërtimi dhe përmbajtja e punimit .....................................................................................

1.2. Objekti dhe qëllimi ..............................................................................................................

1.3. Metodat e punës ..................................................................................................................

1.4. Baza teorike.........................................................................................................................

PJESA I

KREU I

ÇËSHTJE KONCEPTUALE MBI TERMINOLOGJINË NË EDUKIM

1.1. Leksiku terminologjik në edukim

1.1.1. Përse na duhet përcaktimi i terminologjisë në edukim?

1.2. Terminologjia dhe leksikologjia

1.2.1.Terminologjia, semantika, kuptimet e emrave, konceptet

1.2.2. Terminologjia në mes të fjalorëve dhe koncepteve

1.3. Semantika, standardizimi i terminologjisë në arsim

1.3.1. Standardizimi dhe fjalorët terminologjikë

1.3.1.1. Standardizimi i fjalorëve dhe ndërveprimi semantik në arsim

1.3.2. Standardet e fjalorit

1.4. Disiplinat kryesore për teknologjinë e informacionit

1.4. 1.Terminologjia dhe të mësuarit virtual

KREU II

ÇËSHTJE GJUHËSORE TË TERMINOLOGJISË NË EDUKIM

2.1. Vështrim gjuhësor mbi aspekte strukturore dhe të përmbajtjes

2.2. Klasifikimi strukturor i termave

2.3. Termi njëfjalësh dhe termi togfjalësh

4

2.3.1. Struktura morfologjike e termave njëfjalësh

2.3.2. Struktura morfologjike e termave togfjalësh

KREU III

PRURJE GJUHËSORE PËRMES TERMINOLOGJISË

3.1. Zgjerimi i fushës semantike dhe leksikore

3.2. Prurje gjuhësore përmes terminologjisë

3.2.1. Evoluimi i terminologjisë

3.2.2. Terminologjia dhe emërtimet e shkurtuara

KREU IV

KARAKTERISTIKA TË TERMINOLOGJISË PËRMES FJALORËVE

4.1. Fjalorët e botuar në vite në gjuhën shqipe

4.2. Vështrim përshkrues dhe krahasues në fjalorët e edukimit deri më sot

KREU V

TERMA TË SOTËM NË FUSHËN E EDUKIMIT

5.1. Terma në psikologji

5.2. Terma në pedagogji

5.3. Të fushës së kurrikulës

KREU VI

PËRÇASJE TË TERMINOLOGJISË (KORNIZA KURRIKULARE E KOSOVËS &

SHQIPËRISË)

6.1. Fjalorth i terminologjisë kurrikulare

6.2. Terma të njëjtë

6.3. Terma të veçantë

5

6.4.Aspekte aplikative të termave njëfjalësh dhe togfjalësh

KREU VII

ASPEKTE APLIKIMI TË TERMINOLOGJISË NË KOSOVË

7.1.Pyetësorë në shkolla të Kosovës

7.2. Analiza, rezultate

7.3.Gjetje

PËRFUNDIME

APENDIKS

BIBLIOGRAFI

6

HYRJE

Çështjet e terminologjisë në fushën e edukimit kanë tërhequr vëmendje jo vetëm për

inventarizimin e tyre por edhe për studime në planin gjuhësor.

Duke e vlerësuar si një fushë të gjerë dhe të pasur prurjesh terminologjike në këto dy dekadat e

fundit, terminologjia në fushën e edukimit është pasuruar, rifreskuar si në planin e vet

përmbajtësor, ashtu edhe si fushë studimi në planin leksiko-semantik dhe gramatikor.

Me zhvillimet e shumta në fushën e arsimit, me reformat e kryera vit pas viti në tërësi të

sistemit arsimor, por edhe në fusha specifike të edukimit, duke filluar nga strategjitë kombëtare,

korrnizat kurrikulare, në kurrikulën shkollore, tekstet shkollore, vlerësimin, menazhimin,

mësimdhënien etj., është vënë re një pasurim dhe zgjerim i terminologjisë së kësaj fushe.

Prirja për të krijuar struktura të reja semantike, gramatikore dhe leksikore sjell sot një

kontekst të ri në fushën e teminologjisë në fushën e edukimit, gjë e cila na lejon dhe ofron

mundësi për studime në këtë fushë mbi një lëndë leksikore të re, e cila po përshtatet me sistemin

gjuhësor të shqipes, si kur janë fjalë të reja të lindura nga vetë brumi i shqipes, ashtu edhe kur

janë huazuar dhe përshtatur me strukturat gramatikore të shqipes.

Krijimi i termave të reja, i kuptimeve të reja rreth së njëjtës familje fjalësh, ka sjellë një

pasuri gjuhësore, strukturore, semantike dhe leksikore në fushën e terminologjisë.

Leksiku terminologjik, si pjesë e rëndësishme e leksikut të gjuhës standarde shqipe, përbën një

tërësi sistemesh, të identifikuara e të diferencuara si entitete më vete, në bazë të strukturimit të

fushave të veçanta të dijes.

Mbi bazë të këtyre prurjeve leksikore hartimi i fjalorëve të kësaj fushe është bërë më i

domosdoshën se kurrë. Nevojat e edukatorëve dhe studentëve kanë dalë në pah në këtë fushë të

njohjes dhe përdorimit të saktë të kësaj fushe terminologjike.

7

1.1.NDËRTIMI DHE PËRMBAJTJA E PUNIMIT

Punimi monografik “Çështje gjuhësore të terminologjisë në fushën e edukimit” është organizuar

në shtatë krerë. Kreu hyrës përbën pjesën paraqitëse të punimit, të punës së bërë për realizimin e

tij, të bazës teorike, të literaturës së shfrytëzuar, si edhe të burimeve të informacionit. Paraqitja e

qëllimit dhe e objektit të studimit, metodologjia e ndjekur, baza teorike, si edhe përbërja e

kapitujve janë pjesë e këtij kreu. Pjesa e parë e punimit përmban katër krerë.

Kreu i parë “Çështje konceptuale mbi terminologjinë në edukim” paraqet një vështrim të

përgjithshëm mbi Leksikun terminologjik në edukim, arsyet se përse na duhet përcaktimi i

terminologjisë në edukim, duke u ndalur në lidhjet terminologji – leksikologji si dhe rëndësinë e

standardizimit dhe fjalorëve terminologjikë.

Kreu i dytë “Çështje gjuhësore të terminologjisë në edukim”, paraqet një vështrim gjuhësor mbi

aspekte strukturore dhe të përmbajtjes, klasifikimin strukturor të termave, duke u ndalur tek termi

njëfjalësh dhe termi togfjalësh; struktura morfologjike e termave njëfjalësh dhe e termave

togfjalësh; klasifikimi i termave togfjalësh sipas rrafshit strukturor si dhe togfjalësha të zgjeruar

terminologjikë.

Kreu i tretë “Prurje gjuhësore përmes terminologjisë” trajton zgjerimin e fushës semantike dhe

leksikore; prurje gjuhësore përmes terminologjisë, evoluimi i terminologjisë dhe terminologjia

dhe emërtimet e shkurtuara.

Kreu i katërt “Terminologjia përmes fjalorëve” përfshin fjalorët e botuar në vite në gjuhën

shqipe, si dhe një vështrim përshkrues dhe krahasues në fjalorët e edukimit deri më sot.

Pjesa e dytë është konceptuar si një pjesë të mëvetësishme si fjalorth termash të ndarë sipas

fushave (Psikologji, Pedagogji, Terminologji përmes teksteve shkollore) të renditur alfabetikisht.

Kreu i pestë, titulluar “Terma të sotëm në fushën e edukimit” dhe kreu i gjashtë, “Përçasje të

terminologjisë (Korniza Kurrikulare e Kosovës & Shqipërisë), përfshijnë përçasje mes termave

të njëjtë apo të ndryshëm të dy kurrikulave si dhe aspekte aplikative të termave njëfjalësh dhe

togfjalësh.

Kreu i shtatë ,“Aplikimi i terminologjisë në Kosovë”, përbën aspektin aplikativ në shkollat e

Kosovës, i zbërthyer në grafikë e analiza.

8

Në Përfundime dhe rekomandime paraqiten përmbledhtas orientimet në problematikën e

fushës në fjalë, si edhe parashtrimet mbi rrugët e përsosjes së kësaj terminologjie në formë e në

përmbajtje.

1.2. OBJEKTI DHE QËLLIMI

Punimi synon të shtjellojë veçoritë e terminologjisë në përgjithësi duke përcaktuar dhe

lidhjet ndërmjet terminologjive të fushave të ndryshme të dijes, mënyrën e formimit, zhvillimin

dhe formësimin e saj deri në nivelin e pse jo të një fjalori terminologjik në fushën e edukimit.

Punimi ndalet gjithashtu në shumë dukuri gjuhësore, duke trajtuar shpjegime

terminologjike, dukuri semantike të sistemeve terminologjike,dhe lidhjet e saj me poliseminë,

homoniminë, sinoniminë, antoniminë etj.

Terminologjia shkencore shkollore shërben si metaleksik dhe studimi ka si qëllim ta

vështrojë nga dy anë, nga ana e formës dhe nga ajo e përmbajtjes, si është zhvilluar ajo që nga

format më të thjeshta në një sistem të organizuar e të qëndrueshëm në përshtatje me strukturat

e shqipes dhe paradigmat gjuhësore të saj në të gjitha nivelet gjuhësore.

1.3.METODAT E PUNËS

Për realizimin e studimit jemi mbështetur mbi një literaturë të larmishme teorike. Është

bërë vjelja e materialit terminologjik në fjalorë dhe botime të dala në fushën e edukimit kohë

pas kohe. Tekstet shkollore të nivelit universitar dhe parauniversitar kanë qenë një burim i

bollshëm për grumbullimin e teminologjisë së fushës së edukimit. Është punuar mbi një bazë

terminologjike deri në 5000 terma të kësaj fushe dhe në rreth 11000 kuptime të këtyre

termave.

Gjithë lënda e vjelë është analizuar mbi bazën e një koncepti të qartë teorik për

terminologjinë, parimet e terminologjisë në përgjithësi, metodat e studimit dhe punën me to,

për përpunimin e kësaj terminologjie, pasqyrimin në fjalorë dhe përdorimin e tyre në praktikën

ligjërimore.

Në punën tonë ne jemi mbështetur te fjalorët terminologjikë të hartuar nga institucionet e

specializuara, si dhe në fjalorin më të ri “Fjalor termash në edukim”, botuar në Prishtinë në

9

vitin 2016. Puna ime si bashkautore në këtë fjalor më ka dhënë mundësinë për hulumtim të

gjerë në fushën dhe objektin e punimit tim, për ta sjellë atë në nivelin e doktoraturës.

Lëndën e vjelë e kemi interpretuar duke e përqasur me këta fjalorë, por edhe me

zhvillimet bashkëkohore kombëtare, evropiane e botërore.

Rruga induktive, nga analiza e fakteve në nxjerrjen e përfundimeve, e gërshetuar me

rrugën deduktive, duke u mbështetur në disa parakushte, ka bërë që të arrihen rezultate

konkrete në këtë proces.

Përpunimi i të dhënave, klasifikimi dhe alfabetizimi i termave ka qenë një aspekt tjetër i

cili ka zënë vend të gjerë në këtë punim dhe na ka dhënë dorë për interpretime dhe trajtime të

problemeve të veçanta të punimit duke e strukturuar atë në kapituj dhe sythe.

1.4.BAZA TEORIKE

Parimet për praktikën terminologjike janë mjaft të rëndësishme për përpunimin e

terminologjisë dhe pasqyrimin e problematikave të punimit dhe trajtimin e tyre të mbështetur

në parime që të lejojnë trajtimin e argumenteve dhe nxjerrjen e përfundimeve. Këto parime

janë pikëmbështetje në studimin tonë, ndaj është parë e nevojshme të parashtrohen shkurt disa

nga parimet më themelore të teorisë dhe të praktikës terminologjike tashmë me traditë në

fushën e terminologjisë.

Kështu, ky punim udhëhiqet nga parime që lidhen me parimet të zhvillimit të

terminologjisë në lidhje me semantikën e tyre dhe me strukturat e formimit të fjalëve dhe

zhvillimit semantik të tyre, në zbërthime të polisemisë në fjalë të ndryshme si dhe me shumë

kritere të aspektit leksikografik etj.

Si bazë teorike për ecurinë e këtij punimi kanë shërbyer edhe shumë botime teorike të

nivelit ndërkombëtar përmes të cilave mbahen qëndrime në lidhje me fushën e ndërtimit të

fushave terminologjike dhe punën që bëhet në këtë fushë deri në finalizimin e terminologjisë në

nivelin e fjalorëve.

Gjithashtu, kanë ardhur në ndihmë edhe shumë artikuj dhe punime të cilat lidhen me

fushën e të mësuarit virtual dhe përdorimin e teknologjive në edukim, e cila ka krijuar një

grupim terminologjik që i bashkangjitet terminologjisë në edukim dhe e ka pasuruar më tej atë.

10

KREU I

ÇËSHTJE KONCEPTUALE MBI TERMINOLOGJINË NË EDUKIM

1.1. Leksiku terminologjik në edukim

1.1.1. Përse na duhet përcaktimi i terminologjisë në edukim?

1.2. Terminologjia dhe leksikologjia

1.2.1.Terminologjia, semantika, kuptimet e emrave, konceptet

1.2.2. Terminologjia në mes të fjalorëve dhe koncepteve

1.3. Semantika, standardizimi i terminologjisë në arsim

1.3.1. Standardizimi dhe fjalorët terminologjikë

1.3.1.1. Standardizimi i fjalorëve dhe ndërveprimi semantik në arsim

1.3.2. Standardet e fjalorit

1.4. Disiplinat kryesore për teknologjinë e informacionit

1.4. 1.Terminologjia dhe të mësuarit virtual

________________________________________________________________________

KREU I

ÇËSHTJE KONCEPTUALE MBI TERMINOLOGJINË NË EDUKIM

1.1. LEKSIKU TERMINOLOGJIK NË EDUKIM

Terminologjia është një ndër fushat e studimit të gjuhës, e cila gjithnjë dhe më tepër po

tërheq vëmendjen e studiuesve në lidhje me shumë çështje konceptuale dhe gjuhësore. E parë si

një fushë, e cila studion në pikëpamje kuptimore, semantike dhe gjuhësore termat e fushave të

caktuara të dijeve, studimet mbi këtë fushë gjithnjë dhe më tepër po nxjerrin në pah

11

problematika, të cilat kërkojnë vëmendje dhe kërkime të vazhdueshme për ta bërë fushën e

terminologjisë një lëmë ku qartësohen pikëpamje, koncepte, ide në mënyrën më të mirë të

mundshme dhe në thellësinë e duhur kuptimore dhe semantike të saj.

Rëndësia e vërtetë e punës me terminologjinë është se natyra e terminologjisë nuk është kuptuar

sa duhet. “Kështu shumë njerëz, thjesht, nuk kanë asnjë ide për atë se çfarë është kjo fushë,

ndërsa të tjerët, në kërkim të një shpjegimi për disa lloj termash, përfundojnë në shpjegimin e

kuptimit të tyre në fjalorë të ndryshëm terminologjikë të ashtuquajtur si "shkenca e

terminologjisë"1 pa u thelluar më tej për semantikën dhe mjedisin në të cilin përdoren terma të

natyrave të ndryshme me orientim edukimin.

“Leksiku terminologjik, si pjesë e rëndësishme e leksikut të gjuhëve standarde, përbën një tërësi

sistemesh, të identifikuara e të diferencuara si entitete më vete, në bazë të strukturimit të fushave

të veçanta të dijes. Në fushën e edukimit këto shtresa leksikore të specializuara, përcillen në

përshtatje me objektin didaktik duke ruajtur karakterin e tyre sistemor, të qëndrueshëm dhe

hierarkik.”

Terminologjia që lidhet me arsimin dhe me të gjitha nivelet e sistemit parauniversitar dhe atë

universitar është një nga fushat studimore më interesante, me dukuri të shumta, të larmishme, por

edhe problemore. Duke e vështruar terminologjinë në fushën e arsimit si një (makro) sistem

leksikor të specializuar, si terminologji e shkencave të dijes, pjesë e kurrikulës mësimore, kjo

përbën një (mikro) sistem terminologjik të veçantë dhe zë vend më vete ndërmjet terminologjive

të tjera të shkencës dhe të teknikës. Çdo (mikro) sistem terminologjik identifikohet si fushë e

mëvetësuar leksikore dhe shpërndahet në një varg nënsistemesh me njësi të dallueshme për

secilin prej tyre. Ato janë karakteristike për çdo sistem dhe, me formën e tyre të jashtme dhe me

përmbajtjen e vet, diferencohen dhe identifikohen brenda vetes, si edhe brenda çdo nënsistemi,

siç mund të vërehet nga termat:

- shkollë, klasë, mësues, mësimdhënie, vlerësim, detyrë, disiplinë - mësimdhënie

- zanore, bashkëtingëllore (fonetikë), folje, përemër (morfologji), fjali, kallëzues (sintaksë),

leksik, fjalë (leksikologji) terminologji e gjuhësisë - gjuhësi

-rreth, kënd (gjeometri), thyesë, mosbarazim (algjebër)- terminologji e matematikës;

1 The importance of terminology, What is terminology?,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

12

-lëvizje, nxitim (mek. teorike), lëndë, nxehtësi (termodinamika), shëmbëllim, pasqyrim (optika),

valë, jehonë (akustika) terminologji- e fizikës;

-gjethe, shumim (botanikë), larvë, muskul (fiziol. shtazore), kërpudhë, rruazor (zoologji), qelizë,

citoplazmë (citologji) terminologji- e biologjisë;

-mal, fushë, grope (gjeogr.fizike), urbanizim, shpërthim demografik (gjeogr.politike)etj.

Shkenca natyrore të tilla, si: fizika, kimia, matematika, anatomia (biologjia) integrojnë (në disa

disiplina) shqyrtimin e realies, duke i vëzhguar dukuritë e proceset nga këndvështrime të

ndryshme, por edhe nga i njëjti këndvështrim.

Krijimi i terminologjisë, që lidhet me informacionin shkencor që jepet në sistemin tonë shkollor

parauniversitar, të lartë i ka fillesat në rrjedhë të shekujve për shpjegimin e koncepteve.

Tërësia e termave të një fushe të shkencës, të teknikës, të artit, të jetës shoqërore etj.; tërësia e

termave të një gjuhe, terminologjia politike, arsimore, teknike, shkencore, popullore lidhen me

fusha dhe profesione të ndryshme, të cilat kanë fushën e tyre të veprimit dhe termat me të cilat

ata e përfaqësojnë këtë fushë.

Profesione të lidhura me fushën e komunikimit dhe edukimit të tilla, si: përkthim, shkrim

teknik, mësimdhënia, duhet të kenë një qartësi kuptimore për fjalët dhe termat që përdorin, duke

pasur njohuri të sakta në përmbajtjen e fushave që përfaqësojnë punën e tyre. Në fakt,

terminologjia është një dukuri shumëplanëshe, që varet nga perspektiva të ndryshme,

këndvështrime dhe përkatësi të personave që diskutojnë dhe punojnë për to. I parë problemi nga

ky këndvështrim duhet të themi se terminologjia është:

• burim informacioni,

• faktor në komunikim;

• komunitet aktorësh;

• disiplinë akademike.

Për të shmangur konfuzionin gjatë punës, sidomos kur flasim me jospecialistë për fusha të

ndryshme të dijeve, së paku ne duhet të japim një përkufizim pragmatik të fjalës “terminologji”.

Kështu çështja e përkufizimit të konceptit mbi terminologjinë është përcaktuar si:

“Një grup i strukturuar i koncepteve dhe emërtimet e tyre (simboleve, grafike, kushtet, njësitë

frazeologjike, etj.) në një fushë të caktuar të dijeve »2.

2 The importance of terminology, What is terminology?,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

13

Më gjerë këtë koncept duhet ta kuptojmë në disa mënyra:

Së pari, terminologjia ka të bëjë me marrëdhëniet në mes koncepteve dhe përcaktimeve të tyre,

dhe jo vetëm me emërtimet e objekteve që përfaqësojnë. Kjo pikë është thelbësore në qoftë se

duam që të arrijmë një cilësi në të nxënë, sidomos kur kjo fushë pasurohet me sinonime,

antonime, homonime që shfaqen në mjedise të ndryshme gjuhësore.

Së dyti, një përcaktim nuk duhet të jetë domosdoshmërisht një fjalë apo frazë, edhe pse ajo

shpesh ashtu është. Burimet terminologjike mund të përbëjnë simbole, vizatime, formula, kodet

etj. Kjo pikë është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh se ky përcaktim është një risi

në çështjen e përkufizimit të termit “terminologji”.

Së treti, terminologjia është e lidhur pazgjidhshmërisht me njohuri të specializuara dhe të

strukturuara me gjuhë të veçanta për qëllime të veçanta.

Përveç kësaj, fjala "strukturuar" ka nevojë për një shpjegim: në praktikë, koleksionet

terminologjike mund të përmbajnë jo vetëm informacione të strukturuara dhe të standardizuara

të koncepteve, por edhe informacione të reja, të paqarta dhe të pastrukturuara konceptuale dhe

gjuhësore.

Ky përkufizim i thjeshtë i terminologjisë plotësohet nga dy kushte të tjera:

a. Puna me terminologjinë kryhet me krijimin e dokumentacionit të burimeve terminologjike.

b. Aktivitetet terminologjike përfshijnë jo vetëm punën e thjeshtë me terminologjinë, por edhe

fusha të tilla, si: trajnimi, zhvillimi, mjetet dhe masat organizative dhe administrative.3

Përtej këtyre qëndrimeve dhe në vijim të tyre, qëndrime që lidhen me aspektin konceptual dhe

përkufizues të punës me terminologjinë dalin në pah edhe shumë çështje të tjera të cilat kanë të

bëjnë me lidhjet që ka terminologjia me leksikologjinë, me semantikën dhe me terminografinë.

3 The importance of terminology, What is terminology?,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

14

1.1.1. PSE NA DUHET PËRCAKTIMI I TERMINOLOGJISË NË ARSIM?

Një pjesë e madhe e dokumenteve që lidhen me terminologjinë sot janë të dizenjuara për

komunikim me specialistë (përfshirë këtu të gjitha fushat e dijeve). Ato janë shkruar në këtë

mënyrë, në gjuhën e specialistit, 30-80% e të cilave (në varësi të fushës të caktuar dhe llojit të

tekstit në fjalë) është i përbërë nga terminologji e specializuar. Me fjalë të tjera, terminologjia (e

cila siç e kemi theksuar edhe më parë mund të përfshijnë edhe zëra jogjuhësore të tilla, si:

formula, kodet, simbolet dhe grafika) është mjeti kryesor me të cilin faktet, mendimet dhe idetë

paraqiten në nivele të larta komunikimi dhe kuptimi.

Në librin “Terminologjia: Teori, metoda dhe aplikime” të autores Teresa Çabre, cituar nga

(Auger, 1988) theksohet se gjenden katër periudha në zhvillimin e terminologjisë moderne:

a. Origjina (1930-1960)

b. Strukturimi i fushës (1960-1975)

c. Lulëzimi (1975-1985)

d. Zgjerimi (1985-tani)4

Puna me terminologjinë redukton paqartësi dhe rrit qartësinë, me fjalë të tjera, rrit cilësinë e

komunikimit të specialistëve. Ajo varet në masë të madhe nga cilësia e terminologjisë së

përdorur, dhe terminologjia në këtë mënyrë mund të jetë një faktor i sigurisë, një faktor i cilësisë

dhe një faktor i produktivitetit të çdo fushe.

Sipas Teresa Çabre, nevojitet të identifikojmë katër këndvështrime në të cilat na shprehen katër

fokuse për punën dhe aplikimin terminologjik:

a. Për gjuhëtarët, terminologjia është pjesë e leksikut e përcaktuar nga lënda dhe përdorimi

pragmatik.

b. Për specialistët e fushave, terminologjia është reflektim formal i organizimit konceptual të një

teme të veçantë dhe një mesatare e nevojshme e shprehjes dhe komunikimit profesional.

c. Për përdoruesit, terminologjia është një sërë elementesh komunikativ të dobishëm dhe praktik,

të cilat janë vlerësuar sipas kriterit të ekonomisë, saktësisë dhe mbështetjes.

4 Maria Teresa Cabre, Terminology: Theory, Methods, and Applications, John Benjamins Publishing, 1999, f.5.

15

d. Për planifikuesit gjuhësorë, terminologjia është një fushë e kërkimit gjuhësor për të riafirmuar

dobishmërinë mbështetëse të tij dhe për të siguruar vazhdimësinë e tij si një mjet i shprehjes

përmes modernizimit.5

Komunikimi i njohurive të specializuara dhe informacionit, qoftë njëgjuhësh ose shumëgjuhësh,

është duke u lidhur në mënyrë të pakthyeshme me krijimin dhe shpërndarjen e burimeve

terminologjike dhe me menaxhimin e terminologjisë në kuptimin më të gjerë të fjalës. Ky proces

nuk është i kufizuar në shkencë dhe inxhinieri, por është gjithashtu e shtrirë në fushën e ligjit,

administratës publike, dhe kujdesit shëndetësor. Përveç kësaj, terminologjia luan një rol kyç në

prodhimin dhe shpërndarjen e dokumenteve të punës. Terminologjia si një disiplinë akademike

ofron koncepte dhe metodologji për cilësi të lartë, përfaqësim efektiv të njohurive dhe

transferimin e tyre.

Këto metodologji mund të përdoren edhe nga specialistë të gjuhës dhe nga specialistë të fushave

pas trajnimit të duhur të tyre. Përveç kësaj, ata formojnë bazën për një numër në rritje të mjeteve

për identifikimin, nxjerrjen, urdhërimin, transferimin, magazinimin dhe mirëmbajtjen e burimeve

terminologjike dhe llojeve të tjera të dijes.

E rëndësishme të mbahet mend këtu është se komunikimi është zakonisht një proces përsëritës

dhe multilinear, pasi njohuria është krijuar në përgjithësi në një proces evolutiv dhe në disa

vende të ndryshme në të njëjtën kohë. Kështu burime potenciale të pasigurisë dhe keqkuptimit

dalin në pah në formën e homonimeve (fjalë që janë përdorur për të treguar më shumë se një

koncept) dhe sinonime (më shumë se një fjalë për të njëjtin koncept).

Fusha e terminologjisë në arsim lidhet me çështje të tilla të reja, si: standardizimi, marketingu

dhe komunikimi, konsumatori, aplikimi i gjuhës inxhinierike, njohuritë nga fusha e informacionit

dhe teknologjisë, gjuhësia kompjuterike, të mësuarit në distancë, shkrimi akademik dhe teknik,

përkthimi elektronik, database etj., të cilat kanë krijuar fusha të reja terminologjike në edukim.

Tabela tregon se të gjitha këto terma që përfaqësojnë nënfusha të caktuara studimi dhe aplikimi

të teknologjisë përfshihen në fushën e terminologjisë së edukimit.

5 Maria Teresa Cabre, Terminology: Theory, Methods, and Applications, John Benjamins Publishing, 1999, f.11.

16

Njohja e këtij grupimi, i kuptimeve të strukturave leksikore të nënfushave të mësipërme janë

bërë problem i mprehtë me tendencë të fortë për dimensionin ndërdisiplinar, në disiplina të

rëndësishme shkencore moderne të tilla, si: bioteknologjia, teknologjia, shkenca e mjedisit e në

të njëjtën kohë, rreziqet shfaqen në dështimin e tyre në lidhje me komunikimin qartë e në kohën

e duhur. Këto rreziqe janë rritur në mënyrë dramatike.

Për të gjitha këto arsye, përmbajtja e bazuar në menaxhimin e informacionit është një parakusht

për përmirësimin e efikasitetit të komunikimit përmes përdorimit saktë të terminologjisë në

përkatësi të fushave të specializuara të dijeve.

Përveç kësaj, duhet të kihet parasysh se komunikimi nuk është vetëm njëgjuhësh, sidomos në

Evropë. Në fakt, ka një tendencë të qartë në momentin drejt një vetëdije në rritje të çështjeve

gjuhësore, pavarësisht dominimit ose të paktën të funksionit kryesor të gjuhës angleze në

teknikë, biznes, ekonomi, politikë, në një masë më të vogël fusha kulturore dhe në arsim

gjithnjë në rritje.

Një faktor që ndikon në këtë trend është shqetësimi i një numri të qeverive kombëtare dhe

rajonale për të siguruar qëndrueshmërinë afatgjatë të gjuhëve të tyre zyrtare në fytyrën e

konkurrencës nga anglishtja dhe për të siguruar qasje të barabarta për të gjithë qytetarët dhe

grupimet sociale dhe ekonomike për ide të reja dhe informacione të tjera.

Faktorë të tjerë të rëndësishëm janë përgjegjësi e produktit dhe të legjislacionit të ngjashëm për

mbrojtjen e konsumatorit, si dhe një dëshirë e përgjithshme në mesin e ndërmarrjeve në veçanti

17

për të rritur efikasitetin duke përmirësuar komunikimin dhe informacionet e brendshme dhe të

jashtme. Përveç kësaj, mallrat e konsumit prodhues në veçanti janë duke zbuluar përparësi

konkurruese sidomos në tregjet e ngopur shumë konkurruese.

Rëndësia e këtyre zhvillimeve për një federatë shumëgjuhësh politike të tilla, si: Evropa me

gjuhët e saj të njëmbëdhjetë zyrtare të punës dhe të panumërta më pak të përdorura ato nuk mund

të theksohet.

Në fakt, Komisioni Evropian e sheh veten si të jetuarit në atë që e quan “Shoqërinë e

Informacionit Multilingual6. Pozicioni i dyfishtë i Evropës si një lojtar botëror (dhe shtëpinë në

tre prej gjuhëve të botës) dhe një koleksion shumëgjuhëshe e shteteve, do të thotë se komunikimi

efektiv në gjuhë në një shkallë të gjerë është një parakusht për të suksesin e brendshëm dhe të

jashtëm. Vlen për të cituar vetëm një statistikë: “Komisioni Evropian vetëm tashmë ka më shumë

se një milion faqe tekstesh të përkthyera në vit. Shtoji kësaj shifrat e duhura kombëtare për të dy

sektorët privat dhe publik, dhe kjo së shpejti bëhet e qartë se komunikimi gjuhësor tashmë është

biznes i madh.

Megjithatë, është po aq e qartë se e reja, “metoda automatike”dhe mjetet për menaxhimin

shumëgjuhësh të informacionit (p.sh. ato të cilat shkojnë përtej ideve aktuale të gjuhës neutrale

të tilla, si: imazhe dhe menaxhimi elektronik të dokumenteve janë të nevojshme urgjentisht në

qoftë se komunikimi gjuhësor në të gjithë, sektorët, rajonalë dhe kufijtë e fushave të dijes duhet

të jetë i optimizuar.

Tashmë dihet që një pjesë e madhe e këtij procesi komunikimi mbështetet në fjalorët e një numri

të madh të fushave për të përcjellë përmbajtjen e tyre, të gatshme me terminologjinë e duhur e

cila do të luajë një rol të rëndësishëm në shumë gjuhë për menaxhimin e informacionit e

shekullit të 21.

Këshilli i Evropës ka bërë një fjalor 3 gjuhësh për rreth 130 terma në edukim përmes të cilave

synon një komunikim më të mirë mes grupeve të interesit dhe tërë aktorëve të përfshirë në

fushën e edukimit por edhe në fusha të tjera të dijeve dhe veprimtarisë humane.

6 Why terminology?, www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

18

1.2.TERMINOLOGJIA DHE LEKSIKOLOGJIA

Një aspekt i veçantë i konfuzionit në fushën e terminologjisë, i cili gjithnjë dhe më tepër po del

në pah është ai i dallimeve në mes terminologjisë dhe leksikologjisë dhe terminografisë dhe

leksikografisë. “Jo vetëm shumë jospecialistë, por edhe shumë specialistë që punojnë në fusha të

tilla të gjuhësisë inxhinierike dhe përkthimit shpesh i ngatërrojnë këto koncepte.”7 Nevoja e

dhënies së sqarimeve të vazhdueshme në lidhje me këto dallime duhet të kontribuojë në një

kuptim më të qartë të dallimeve në mes të këtyre fushave të veprimtarisë së terminologjisë dhe

terminografisë në fushën e gjuhësisë.

“Ndërsa leksikologjia merret me studimin e fjalëve në përgjithësi, terminologjia merret me

studimin e veçantë të fjalëve ose termave që lidhen me fusha të veçanta të njohurive të

specializuara.”8 Leksikografia, është procesi i përfshirjes në fjalorë, më së shpeshti i fjalëve të

përgjithshme të gjuhës, por herë pas here edhe i fjalëve të veçanta të gjuhës. Shumica e fjalorëve

përmbajnë edhe një numër termash të specializuara, shpesh të ngulitura në kuadër të hyrjes së

bashku me fjalë të përgjithshme të gjuhës.

Terminografia (ose shpesh gabimisht "terminologji"), në anën tjetër, ka të bëjë vetëm me

përpilimin e koleksioneve te fjalorit të fjalëve të fushave të veçanta të gjuhëve të ndryshme.

Rezultatet e kësaj pune shpesh janë njohur me emra të ndryshëm, të përdorur shpesh në

mënyrë kontradiktore duke përfshirë "Terminologji e fushës", "Fjalor i specializuar", "Fjalori",

dhe kështu me radhë.

Objekti i punës së leksikografëve dhe terminografëve kanë pika të përbashkëta por edhe një

numër dallimesh të rëndësishme. Fjalorët përmbajnë fjalë të bazuara në:

a. Identifikimin e formave të veçanta të fjalëve. Prezantimi i përgjithshëm për përdoruesit në

përgjithësi është alfabetik, duke reflektuar metodën e punës të bazuar te fjala.

b. Sinonimet janë forma të ndryshme fjalësh me të njëjtin kuptim .për këtë arsye janë të

shpërndara në të gjithë fjalorët.

7 Terminology and lexicology, terminography and lexicography, www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html. 8 Jani Thomai, Leksikologjia e gjuhës shqipe, Botimet Toena, Tiranë, 2006, f.271.

19

c. Homonimet (forma të njëjta me kuptime të ndryshme.)

Ndërsa në terminologji përfshihen të gjitha fjalët dhe grupet e fjalëve, d.m.th emrat (pjesa më e

madhe), disa mbiemra, folje dhe ndajfolje, ndryshe nga fjalorët e përgjithshëm të gjuhës që

mbulojë të gjitha klasat e fjalëve, duke përfshirë të ashtuquajturat fjalë gramatikore, të gjitha

format e tyre si dhe fjalët ndihmëse modale (p.sh. mund, duhet), parafjalët (p.sh. në, me),

parafjalët (p.sh., një), ndajfoljeve të caktuara (p.sh. shumë, pak), etj.

Në terminologji, fjalë të tilla mund të duken si një pjesë e termit, duke u pranuar edhe si

sintagma të plota për terma të caktuara (kurrikula bërthamë, kurrikula e fshehtë etj.).

Fjalorë të gjuhës së përgjithshme janë përshkrues ndërsa ata terminologjikë mund të jenë

përshkrues në raste të caktuara (në varësi të fushës lëndore), psh. (edhe: "normë" ose

"standardizim") luan një rol të rëndësishëm, veçanërisht në punën shkencore, teknike dhe

mjekësore..

Standardizimi duhet kuptuar normalisht si eliminim i sinonimeve dhe reduktim e polisemisë /

homonimisë, apo fjalë e sajuar me neologjizma për të reflektuar kuptimin e termit dhe

marrëdhëniet e saj me kushte të tjera.

Me fjalë të tjera, në rrethana të caktuara, terminologjistët mund të bëjë përpjekje për të rregulluar

gjuhën, ndërsa leksikografët përshkruajnë fjalët e gjuhës së përgjithshme.

Leksikografët kanë në dispozicion një numër të madh" të etiketave të stilit", me të cilat synojnë

të bëjnë dallimin në mes stlit joformal, zhargonit, ose shprehjeve vulgare, arkaizmave etj.

Terminologjistët gjithashtu duhet të bëjnë dallimin midis situatave të ndryshme komunikuese,

edhe pse në mënyra mjaft të ndryshme. Ndërsa terminologjia gjatë punës tradicionale ka të bëjë

kryesisht me kushtet në të cilat karakterizojmë komunikimin në mes të ekspertëve të lëndëve.

Një pikëpamje më të gjerë përfshijnë këtu edhe nivelet më abstrakte të komunikimit, p.sh mes të

ekspertëve dhe klientëve (të tilla si mjek-pacient, avokat-klient).

Në terminografi variantet e tilla gjithashtu duhet të etiketohen apo caktohen si një burim i

veçantë me qëllim të identifikimit të kontekstin të duhur komunikues për përdorimin e tyre.

Shumë individë që punojnë në fusha të tilla, si: gjuhësi inxhinierike dhe përkthim shpesh i

ngatërrojnë këto koncepte, dhe vetëm sqarimet e dhëna përmes fjalorëve teminologjikë mund të

qartësojnë problemin.

Siç u përmend, ndërsa Leksikologjia merret me studimin i fjalëve në përgjithësi, terminologjia

është studimi i veçantë i termave të specializuara në fushat e dijeve përmes gjuhës. Gjuha ka

20

terma që lidhen me fusha të veçanta të njohurive të specializuara. Si leksikologjia ashtu edhe

terminologjia lidhen drejtpërdrejtë me shpjegimin e kuptimeve të veçanta të fjalëve. Ndërsa

leksikografia është procesi i marrjes dhe vendosjes në fjalorë i fjalëve më të përgjithshme të

gjuhës, ndërsa terminografia merret me koleksionimin e fjalëve të veçanta të gjuhës sipas

fushave të dijes. Shumica e fjalorëve të përgjithshëm përmbajnë një numër të termave të

specializuara, shpesh të ngulitur në kuadër të hyrjes së bashku me fjalët e përgjithshme të gjuhës.

Terminografia (e akuzojmë shpesh gabimisht "terminologjinë"), në anën tjetër, ka të bëjë vetëm

me përpilimin e koleksioneve të fjalëve dhe termave të fushave në fjalorë të gjuhëve të veçanta.

Rezultatet e kësaj pune mund të jenë të njohura nga një numër i madh dhe i larmishëm termash,

të përdorura shpesh edhe në mënyrë kontradiktore, duke përfshirë terma të tillë, si: "Fjalor

terminologjik", "Fjalor i specializuar", "Fjalori me terma" dhe kështu me radhë.

Puna dhe objektivat e leksikografëve terminografëve janë në shumë mënyra plotësuese për njëri

-tjetrin, por ka një numër dallimesh të rëndësishme.

Fjalorët janë të bazuara në: punën e leksikografëve, e cila fillon me identifikimin e fjalëve dhe

formave të veçanta të saj. Prezantimi i përgjithshëm për përdoruesit në përgjithësi është alfabetik

bazuar të fjala, vijon me sinonimet si forma të ndryshme të të njëjtit kuptim dhe për këtë arsye

zakonisht janë të shpërndara në të gjithë shtrirjen e fjalorit, ndërsa polisemia dhe homonimet

janë të grupuara së bashku.

21

1.2.1.TERMINOLOGJIA, SEMANTIKA, KUPTIMET E EMRAVE, KONCEPTET

Semantika është konsideruar shpesh nga përdoruesit e biznesit të sistemeve të menaxhimit të

informacionit të jetë një shkencë abstrakte me pak mënyra aplikimi. Zbërthimi i kuptimit të

emrave dhe përkufizimet që përcjellin kuptimin e menjëhershëm te përdoruesit e bëjnë atë

shkencë aplikative. Hulumtimet në fushën e terminologjisë lidhen me teori gjuhësore për

klasifikimin e emërtimeve, fenomeneve, sendeve në botën e vërtetë. Njohja e disa parimeve

themelore mbi terminologjinë ndihmon për të kuptuar se si mund të formohen emërtimet. Këto

parime pasi të njihen mund të aplikohen për të zhvilluar rrugët e formimit të emrave.

Ndryshe nga emrat natyrore të gjuhës, të cilat kanë evoluar nga shumë ndikime emërtimi

terminologjik kërkon që të ketë qartësi maksimale dhe transparencën e kuptimit, e kombinuar me

përpjekje minimale të interpretimit nga ana e përdoruesve.

Sistemet e koncepteve përbëhen nga grupe të koncepteve në bazë të marrëdhënieve mes tyre.

Këto mund të jenë të thjeshta ose fjalë kyçe. Një model i të dhënave është shembulli më i

zakonshëm i një sistemi të konceptit të përdorur nga menaxherët e të dhënave. Është burimi

kryesor i komponentëve të përdorur për të formuar emrat e njësive të të dhënave.

“Një koncept është njësi e njohurive e krijuar nga një kombinim unik i karakteristikave.”9

Ka dy lloje të koncepteve:

Një koncept i përgjithshëm që i korrespondojnë dy ose më shumë objekteve që formojnë një grup

për shkak të tipareve të përbashkëta;

Një koncept individual që i korrespondon vetëm një objekti.

Marrëdhëniet mes koncepteve në sistemet e koncepteve të japin të dhëna për strukturat e emrave,

të cilat pastaj mund të kodifikohen në emërtime të mëtejshme terminologjike. Mes tyre

qëndrojnë lidhje të përcaktuara dhe të varura për shkaqe të ndryshme. Disa prej marrëdhënieve të

përcaktuara në ISO 1087-1 janë10:

Lidhje hierarkike - një marrëdhënie midis dy koncepteve, njëri prej të cilëve është i

përgjithshme, tjetri vartës.

9 Terminology work – Vocabulary – Part 1: Theory and application, International Organization for Standardization,

Geneva. 10 Terminology work – Vocabulary – Part 1: Theory and application, International Organization for Standardization,

Geneva.

22

Lidhje generike: ku njëri koncept përfshin tjetrin dhe të paktën kanë një karakteristikë dalluese

(e njohur edhe si një IS, një marrëdhënie (psh, një punonjës është një person).

Lidhje veçuese: ku një nga konceptet përbën të gjithën dhe të tjerët një pjesë të kësaj së tëre (-

p.sh. emri i rrugës është pjesë e një adrese postare).

Lidhje asociative - një lidhje mes dy koncepteve që kanë një lidhje johierarkike tematike duke u

mbështetur në përvojën ("shuma" dhe "kostoja").

Përcaktim nga lloji. Ky nënlloj emërtimi përbëhet nga tri subjekte që mund të përdoren në një

proces të zhvilluar emrave të formuar:

Një term është një përcaktim verbal i një koncepti të përgjithshëm në një fushë specifike lëndore

( "Punonjës").

Emërtimi është përcaktimi verbal i një koncept individual ( "French").

Një simbol është një përfaqësim pamor i një koncepti ( "$").11

Të tre pjesët e përcaktimit nga lloji mund të përdoren si blloqe ndërtimi për zhvillimin e

rregullave semantike, udhëzuese, për të ndërtuar emrat që përcjellin përdoruesit si pjesë e

emërtimit. Së bashku me rregullat lidhur me marrëdhëniet midis komponentëve dhe ato në lidhje

me shfaqjen e emrave, ata mund të jenë të gatshëm për të formuar emra nga të cilat informacioni

në lidhje me të dhënat është shprehur, në një gramatikë të thjeshtuar, por ende e kuptueshme në

krahasim me gjuhët natyrale. Në mënyrë ideale, emrat ngjajnë me përmbledhjet e përkufizimit

formal të informacionit.

Treguesit e këtij nënlloji nuk mund të përbëhen nga emrat që kanë për qëllim për të përcjellë

kuptimin për një përdorues. Përdorimi i tyre kryesor është për të identifikuar, gjetur një pjesë të

të dhënave për përdorim nga shërbime të automatizuara. Si të tilla, ato mund të jenë të fshehta

ose të pakuptueshme për një përdorues naiv.

Kur emërtojmë klasat e objekteve, kushtet për konceptet e përgjithshme janë të preferuara

Emërtimet dhe simbolet janë përdorur si një pjesë e një emri në kombinim me një ose më shumë

terma. Emërtimet mund të përdoren për të përmendur koncepte individuale. Përdorimi i

simboleve si komponentë të vetëm për emrin duhet të shmanget. Simbolet siç përcaktohet më

sipër janë përdorur për të përcaktuar marrëdhëniet e komponentëve të një emri. Këto janë

aplikuar në rregullat semantike dhe sintaksore të një bashkësie emërtimesh.

11 Shih më gjerë: Judith Newton, Why think about theory?- Terminology, Semantics and the Meanings of Names,

July, 10, 2007, TDAN.com.

23

Grupet që kanë zhvilluar një model të të dhënave kanë një mjet të madh për zhvillimin e një

sistemi racional të emrave. Kjo siguron një bazë të fortë për mbledhjen dhe organizimin e të

dhënave. Përbërësit e një modeli tradicional të të dhënave mund të përkthehen në informacione

kuptimplote. Informatat semantike mund të mblidhen në zonën e një grupi të interesit. Emrat

pastaj mund të zhvillohen duke përdorur komponentët e modelit si blloqe ndërtimi të pjesëve të

emrit.

Duke përdorur një model, të dhënat mund të ndërtohen në lidhje me të dhëna të tjera:

klasifikimin, emërtimin, identifikimin, definimin, dhe regjistrimin e informacionit në mënyrë që ta

bëjë atë të kuptueshëm dhe të përdorshëm. Të dhënat për burimet, përdorimin dhe zbërthimin e

informacionit mund të ruhen në një formë lehtësisht të arritshme.

Komponentët e modelit mund të përdoren në zhvillimin e emrave. Përhapja e emrave ka shumë

shkaqe. Çdo aplikim i të dhënave ka një grup të veçantë të kërkesave dhe kufizimeve të cilat

kufizojnë emrin e përdorur. Përcaktimi semantik i emrave është pjesë e një çështjeje më të gjerë.

Emrat në gjuhë të tjera natyrore mund të kenë vështirësi për t’u përdorur për formimin dhe

përdorimin e tyre në forma të ndryshme. Mbledhja dhe të shfaqja e të gjitha emrave të përdorur

nga çdo entitet në metadata është një forcë e madhe e regjistrit të të dhënave. Procesi i rrjedhjes

së emrave nga sistemet e konceptit dhe rregullimin e komponentëve semantike formon një grup

të qëndrueshëm të emrave e grupeve të rëndësishme. Emrat nga kontekste të tjera, që mund

mund të ketë qenë me grupet e emërtimit dhe që për këtë arsye mund të kenë pak ose aspak

përmbajtje semantike, mblidhen dhe lidhen me emrin e grupit, duke kontribuar kështu në një

mënyrë të vlefshme për menaxhimin e të dhënave.

24

1.2.2. TERMINOLOGJIA NË MES TË FJALORËVE DHE KONCEPTEVE

Ne shpesh kemi tendencë për të ngatërruar terminologjinë me fjalorin apo leksikun. Ne

gjithashtu kemi tendencë për të ngatërruar në kontekst përdorimin e shprehjeve të tilla si

"Fjalë", "Term", "Koncept " dhe "Nocion " edhe pse dallimi mes tyre është themelor.

Sipas Oxford-it, fjalori është "Trupi i fjalëve të përdorura në një gjuhë të caktuar."12 Fjalori

Online i Cambridge e përkufizon fjalorin si "Fjalë krejt të njohura dhe të përdorura nga një

person i veçantë".13 Në përgjithësi, një fjalë është një sekuencë e tingujve ose karaktereve

grafike që formojnë një njësi semantike, të cilat mund të dallohen nga një ndarës (hapësirë e

bardhë tipografike me shkrim ose pauzë me gojë). Një fjalor është një listë o "vokal” ose "fjalët"

që janë përcaktuar për nevojat e menjëhershme për informacion apo komunikim. Fjalori mund të

përcaktohet ose të kontrollohet nga një komunitet për nevojat praktike i cili është i organizuar

dhe i strukturuar në një hierarki, në një fjalor të specializuar ku fjalët janë të vendosura sipas një

taksonomie me lidhje të qarta mes "fjalëve".

Përkufizimi se “terminologjia është studimi i fjalorëve të specializuar që mund të plotësojnë

gjuhën aktuale, një formë marrëdhënieve ndërmjet "Terminologjisë" dhe "fjalorit" ne mund të

themi se: terminologjia është një shkencë dhe fjalori është një nga format e saj të aplikimit.

Në terminologji, një term është një kombinim i pandashëm i një emërtimi dhe një ideje (të

quajtur shkencërisht koncept), e cila përfaqëson kuptimin. Prandaj, një term është një fjalë në një

gjuhë që i referohet një koncept themelor. Termat dhe përkufizimet e tyre janë mbledhur në

regjistrat terminologjike që ruajnë marrëdhëniet dhe që lidhin një fjalë me një tjetër.

Marrëdhëniet më konvencionale janë sinonime, antonimet, heteronime (dy fjalë të njëjta që kanë

kuptime të ndryshme). Në sistemet e informacionit heterogjene, konfliktet e të dhënave mund të

ekzistojnë midis zonave të ndryshme (administratë, shëndetësi, tregtisë etj). Rastet më të

shpeshta të këtij lloji të konfliktit është prania e sinonimeve (dy fjalë të ndryshme me të njëjtin

kuptim), homonime (fjalë të së njëjtës formë drejtshkrimore dhe me të njëjtin shqiptim, por me

12 English Oxford Living Dictionaries, https://en.oxforddictionaries.com/definition/vocabulary. 13 Online Cambridge dictionary.

25

kuptime të ndryshme) hiperonime dhe hiponime (përcaktimin e niveleve të hierarkisë nga

koncepti e "më të përgjithshme" ose "shumë të veçantë").

Në një sistem informacioni, standardet terminologjike shpesh marrin disa forma: nomenklaturat,

thesauri, fjalorë të dhënave, referencë biznesit etj. Ato lehtësojnë lidhjet lidhjet mes fjalëve

dhe kthehen nga një dokument në tjetrin duke përdorur hiperlinqet e tyre.

E -"Nocioni" ose e- "Koncepti" është në një nivel më të lartë të abstraksionit sesa "Term" ose

"Fjala". Kjo gjë gjuhësisht lidhet me kuptimet në mes të "nënkuptimit" dhe "shpjegimit" ose

"nënkuptimit" dhe "referentit"14.

Sipas Fjalorit Anglisht të Oksfordit, koncept “do të thotë në përgjithësi të kuptuarit në lidhje me

mendimin apo mirëkuptim."15 Nga pikëpamja filozofike ajo është "një ide e përgjithshme ose

nocion universal, që përfaqëson vetitë esenciale ose tipike të diçkaje”. Kjo është, në përgjithësi,

një ide abstrakte ose një koncept mendor që ndryshon nga të dy objektet duke u përfaqësuar nga

fjalë ose deklarata verbale që përdoren për përfaqësimin e saj. Teresa Çabër jep përkufizimin e

mëposhtëm: "Konceptet ose përfaqësimet mendore të objekteve janë produkt i një zgjedhjeje të

karakteristikave përkatëse që përcaktojnë një klasë të objekteve dhe objekteve jo individuale ' 16

Sipas ISO 704:. 2000,17 “Në gjuhën natyrale, konceptet mund të marrin formën e fjalëve,

emrave, përkufizimeve apo formave të tjera gjuhësore, ata mund të marrin formën e kodeve ose

listave formulave. Ato mund të marrin formën e ikonave, imazheve, teksteve, diagramave apo

paraqitjeve të tjera grafike. Konceptet mund të shprehet me trupin e njeriut dhe në gjuhën e

shenjave, shprehjeve të fytyrës apo lëvizjeve të trupit. Koncepti është një nocion fondamental

dhe ndahet nga terminologjia dhe ontologjia.” “Ontologjia nuk është e lehtë për t’u përcaktuar

në përgjithësi dhe përfundimisht për shkak se ajo i ka rrënjët në kontekste shumë të ndryshme të

tilla, si: filozofi, psikologji, gjuhësi, shkenca kompjuterike apo inteligjencës artificiale.”

Gruber e identifikon ontologjinë si “një specifikim të qartë dhe formal të një koncepti të

përbashkët. Konceptimi merr formë në fjalorin formal të koncepteve, marrëdhëniet e tyre, si dhe

në supozimet”.18

14 Pottier, 1992 15 English Oxford dictionary. 16Maria Teresa Cabre, Terminology: Theory, Methods, and Applications, John Benjamins Publishing, 1999. 17 ISO 704, 2000, Terminologjia Work-Parimet dhe metodat; Organizata Ndërkombëtare për Standardizim: Gjenevë,

Zvicër, në vitin 2000. Organizata Ndërkombëtare për Standardizim. 18 Gruber 1993

26

Në të vërtetë, konceptet nuk ekzistojnë si njësi të izoluara të mendimit. Ata janë gjithmonë të

lidhura me njëri-tjetrin në atë që quhet zakonisht një "sistem konceptual". Sistemi ynë i

mendimit krijon marrëdhëniet midis koncepteve dhe vazhdimisht i përpunon ato për të

përcaktuar nëse këto marrëdhënie janë të njohura zyrtarisht apo jo. Në organizimin e një skeme

të koncepteve në çdo disiplinë, është e nevojshme të kihet parasysh fusha e dijes që ka çuar në

konceptin dhe të shqyrtohen pritjet dhe qëllimet e përdoruesve të përfshirë në këtë disiplinë. Në

lidhje me këtë Rastier jep këtë përcaktim "Çdo disiplinë shkencore ka një funksion ontologjik "

nga momenti që prodhon vet "sistemin konceptual" të saj me anë të terminologjisë së

specializuar.”19

“Që prej daljes në skenë të Web Semantic, ontologjia (shpjegimi: dega e metafizikës që kanë të

bëjnë me natyrën e qenit.) ka përjetuar një rigjallërim të interesit që rezulton në shtimin e domenit

ontologjik. Heterogjeniteti i këtyre ontologjive të specializuara ka qenë një problem i

ndërveprimit midis sistemeve të informacionit në bazë të ontologjive të ndryshme. Integrimi i

teknologjisë së informacionit është një nga zgjidhjet që ofron pikëpamje të unifikuara mbi

burimet ontologjike lokale përmes skemave të plota ontologjike.”20

Në rrjetet semantike janë përcaktuar gjerësisht marrëdhëniet ndërmjet fjalëve që përbëjnë një

ontologji. Duke pranuar se semantika është e ndryshme nga terminologjia, nisur edhe nga fakti

se ajo ka të bëjë me marrëdhëniet në mes emërtimit dhe nënkuptimit, ndërkohë terminologjia

është e interesuar kryesisht në marrëdhëniet midis objektit të vërtetë dhe konceptit që

përfaqëson. Marrëdhëniet mes dy terma që përfaqësojnë koncepte janë në përgjithësi të varura

nga interpretimi që një njeri mund të bëjë secilit prej tyre.

Por në rrjetet aktuale semantike dixhitale, semantika formale mund të mundësojë kontrollet

automatike për të kontrolluar qëndrueshmërinë në mes të informacionit të regjistruar për të

përshkruar njohuri apo koncepte. Marrëdhëniet e tilla si "më të përgjithshme se" apo "më

specifike se" mund të jetë projektuar formalisht duke krahasuar vetitë në kushte të ndryshme.

Kjo marrëdhënie e përgjithshme specifike lidhet me terminologjinë e përdorur për të përshkruar

lidhjet. Nga një pikë vështrimi, njohuritë dhe marrëdhëniet janë klasifikuar me Taksonomitë,

thesauri ose me klasifikime të skemave. Ato marrin formën e grafikëve konceptualë apo të

rrjeteve semantike.

19 Rastier, Modern Approaches to Terminological Theories and Applications, 1995 20 Benhlima & Lamharhar, H, Chiadmi, 2006.

27

1.3. SEMANTIKA DHE TERMINOLOGJIA NË ARSIM

Semantika e përgjithshme ka dhënë një kontribut të madh në drejtim të të kuptuarit plotësisht të

mendimit njerëzor. Sistemi arsimor gjithnjë e më shumë duhet të përdorë semantikën e

përgjithshme sepse ajo ka karakteristika që e bëjnë të pranueshme për edukatorët.

Trajnimi në semantikën e përgjithshme është veçanërisht i rëndësishme për mësimdhënësit; ajo

duhet të rezultojë në rritjen e efikasitetit të mësimit. Ndër përmirësimet dhe përfitimet më të

mëdha në të mësuarit, të cilat në mënyrë të arsyeshme mund të vijnë vetëm me të mësuarit e

semantikës (nga të mësuarit GS) janë:

1. Rritja e ndërgjegjësimit nga mësuesit e çbllokimeve "mendore" dhe vështirësive për të mësuar

nga studentët dhe teknikat e përmirësuara për heqjen e tyre.

2. Rritja e ndërgjegjësimit nga mësuesit e rëndësisë së shprehive gjuhësore gjatë të mësuarit dhe

të personalitetit.

3. Matja më e mirë e dallimeve individuale.

4. Të kuptuarit më të mirë të marrëdhënieve ndërmjet subjektit dhe çështjeve të cilat janë

mbajtur tradicionalisht shumë të veçanta në diplomimin dhe trajnimin.

5. Rregullimi më i mirë i të kuptuarit dhe i problemeve të tij i (kushtëzuar nga formimi gjuhësor)

nga vetë mësuesit. 21

Në fushat e veprimtarisë shoqërore , në lidhje me profesionet dhe veprimtarisë e specializuara

përdoren grupe të mëdha fjalësh të cilat janë karakteristikë vetëm për këto veprimtari dhe

përdoren nga njërës që merren me to.

Këto grupe fjalësh janë të lidhura më emërtimin dhe funksionimin e veprimtarive të caktuara

në tërësinë e termave të përdorura për veprimtari të kësaj natyre, të quajtura terminologji.Në

këto grupe gjenden fjalë dhe grupe fjalësh të cilat janë fjalë nga burimi i vetë gjuhës ku përdoren,

por shesh dhe më shpesh në këtë grupe terminologjke fjalësh pjesa më e madhe e tyre janë fjalë

apo grupe fjalësh lëvizëse, të cilat shkojnë nga një gjuhë në një tjetër me strukturën e gjuhës ku

kanë lindur.Në erën globale të njerëzimit marrëdhëniet humane tashmë të vendosura në një

21 Rachel Lauer, General semantics and the future education, www.generalsemantics.org/wp-

content/uploads/2011/05/articles

28

kontekst të ri kanë bërë që profesionistët e fushave të ndryshme të veprimtarive profesionale të

mirëpresin fjalët profesionale të ardhura nga një gjuhë në një tjetër.

Kështu edhe në fushën e arsimit ka një prurje të madhe fjalësh të ardhura nga sisteme të

ndryshme arsimore.Reformat e sotme në arsim kanë diktuar që së bashku me procesin për

ndryshim, pasurimin e komponetëve edukative ,pasurimin infrastrukturor dhe përmbajtësor të

arsimit të kemi një pasuri të madhe terminologjike: kurrikul, kurrikula, kurrikula e fshehtë,

kurrikula bërthamë etj.

Zhvillimet në fushën e arsimit ndër të tjera përfshijnë edhe miratimin e standardeve

ndërkombëtare për terminologjinë në arsimim, përfshirjen e tyre në rrjete online permes

platformave të shpërndarjes që mundësojnë qasje me Fjalorë terminologjikë nëpërmjet një numri

të madh faqesh të internetit.Disa nga çështjet në menaxhimin e “koleksioneve të mëdha”

terminologjikë janë hulumtuar, dhe statistikat e përdorimit të tyre janë paraqitur për mes

burimeve dhe kanaleve të ndryshme.

Arsimi përfshin një shumëllojshmëri të gjerë të fushave lëndore dhe grupmoshave, përfshin

aktorë të shumtë dhe pjesëmarrës, shumë prej të cilëve, janë të përfshirë në prodhimin ideve dhe

koncepteve të vazhdueshme që gjenerojnë në arsim. Çdo risi apo ndryshim në arsim por edhe në

fusha të tjera të dijeve konkretizohet përmes përkthimit në fjalë të ideve dhe koncepteve të reja ,

fjalë, përkatësia e të cilave sipas fushave të dijes përbëjnë terminologjinë e fushave që

përfaqësojnë.

Fushën e arsimit vazhdimisht e përfshijnë reforma të mëdha e të gjera, të cilat shoqërohen me

ndryshime konceptesh me shtim dijesh dhe strategjish, metodash, të cilat thënë thjesht

gjuhësisht, konkretizohen me fjalë që përbëjnë terminologjinë e kësaj fushe.

Në ditët e sotme ka një fluks dhe një konfuzion të madh termash në fushën e arsimit, të cilat po

dëmtojnë kuptimin drejt të koncepteve dijeve dhe mekanizmave për t’i kthyer ato në struktura të

pastra dhe kuptimplote për konceptin që duan të shprehin dhe për risinë e ardhur në kohë të

ndryshme në këtë fushë.

Por, duke qenë se këto struktura fjalësh apo togfjalëshash përbëjnë, le të themi përmbajtjen e

fushës që përfaqësojnë, po del gjithnjë dhe më tepër në pah nevoja e një unifikimi apo

standardizimi me qëllim që ato të lëvizin lirshëm në kontekstet e tyre gjuhësore duke i dhënë një

kuptimësi të qartë idesë apo konceptit të cilin duan të shprehin. Në këto kushte del në pah

nevoja për standardizim të terminologjisë në fushën e arsimit.

29

Standardizimi i terminologjisë në këtë fushë, lidhet me zhvillimin dhe miratimin e kushteve

teknike nga një organ autoritativ për një qëllim të veçantë. Ai është një proces i rëndësishëm dhe

bën që aktorët në arsim kërkues, mësues, nxënës ,studentë etj., të përjetojnë një vazhdimësi të

përdorimit të terminologjisë, koherencën e tyre në çdo komponent të zhvillimit të arsimit në çdo

kohë dhe hap strukturor dhe përmbajtësor të tij.

Mungesa e një standardizimi terminologjik në fushën e arsimit ka sjellë një disavantazh në

krahasim me ata që studiojnë të njëjtën gjë nga një vend në tjetrin, nga një nivel në tjetrin.

Ndodh që në shumë fjalorë dygjuhësh gjenden terma të fushave të ndryshme, si edhe ato të

arsimit. Por jo gjithçka në lidhje me termat e fushës së arsimit e gjen në këta fjalorë. Është e

pamundur që në këta fjalorë të listohen të gjitha kuptimet e mundshme dhe ekuivalentet

gjuhësore të termave , të cilat kanë të bëjnë me një fjalë, duke i lënë përdoruesit për të vendosur

se cilën nga ekuivalentet e saj duhet të përdorë.

Përkundrazi, në fjalorët terminologjikë nuk përshkruhen termat vetëm si një etiketë preferuar

për një koncept të veçantë në kuadër të fushë të caktuar ose temë. Në ta fjalët përdoren në

kontekste gjuhësore e për qëllime të veçanta, sesa në gjuhën e përditshme.

Përshtatja dhe standardizimi i terminologjisë duhet të shoqërohet me krijimin e fjalorëve

terminologjikë të fushës përkatëse

30

1.3.1. Standardizimi i fjalorëve terminologjikë ne arsim

Ndërgjegjësimi në sektorin e arsimit të nevojës për standardizim dhe Fjalorë terminologjikë

daton që në fillim të shekullit të njëzetë, kur fjalorë të vegjël doracakë, fjalorë shpjegues në fund

të artikujve apo studimeve në fushën e arsimit i kanë shoqëruar ata për t’i dhënë fjalës vlerën apo

semantikën e fituar në një fushë tjetër të dijeve përtej kuptimit fillestar të tyre.

Vazhdimisht në periudha analizash dhe vlerësimesh në lidhje me sistemin arsimor dhe arritjet e

tij, janë zbuluar jo vetëm mungesa të përgjithshme të burimeve por edhe pasaktësi të mëdha në

përdorimin e gjuhës profesionale, që në universitet e duke rrëshqitur në shkollë në mjedise

pedagogjike, në stafe mësuesish dhe pedagogësh në lidhje me qartësinë e koncepteve dhe ideve

në fushën e arsimit dhe në nënfusha brenda tij. Mungesa e Fjalorëve dhe burimeve të tjera

terminologjike kanë krijuar probleme të cilat kanë ndikuar në cilësinë dhe performancën e

mësuesve dhe të studentëve.

Me gjithë përpjekjet e bëra në lidhje me “standardizimin e termave në fushën e arsimit” le të

themi ato kanë mbetur në udhë të madhe, janë përdorur si kanë mundur nga subjekte të caktuara

dhe ende konfuzioni në kuptimësinë dhe shumëkuptimësinë e tyre gjuhësore dhe gramatikore ka

mbetur i pashpjeguar.

Ka pasur disa rrugë për të bërë përpara në konceptin e standardizimit të terminologjisë në arsim,

që lidhen së pari me shpjegimin e kuptimësisë së tyre poliseminë, sinoniminë dhe homoniminë e

tyre, së dyti me përshtatjen ortografike e strukturave të reja që hyjnë në fondin e kësaj

terminologjie dhe së treti përshtatja paradigmatike morfologjike e tyre. Si pasojë e

mosfunksionimit të këtyre komponentëve ka konfuzion në shpjegimin e kuptimësisë së tyre, në

format ortografike dhe në përdorimin paradigmatik të tyre në rasa, numër, gjini etj. Përmendim

këtu: kurrikuli-kurrikula; kurrikulit, kurrikulin por edhe kurrikulumin etj.

Në shumë sisteme arsimore botërore shpesh puna për gjetjen dhe përshtatjen e terminologjisë në

arsim u kuptua si një punë me fjalorët terminologjikë në të cilët prodhoheshin nga listat e

termave të nevojshme për mësimin dhe mësimdhënien si dhe terma të tjera të fushës së arsimit

që kishin të bënin me administrimin, procesin, aspekte lëndore etj. Kjo shënoi një hap të madh

përpara, sepse ishte një mundësi e mirë për ta orientuar dhe drejtuar arsimin në shina termash

në të cilat përfshiheshin terma të mëparshme por edhe terma të reja të krijuara rishtas me brumë

31

të gjuhës zyrtare apo të ardhura nga kultura të tjera për arsye të ndryshme të huazimit,

përshtatjesh etj. Listat e këtyre termave shkonin në një drejtim të vetëm, duke reflektuar

prioritetet e kohës, përkatësisht duhet të themi se ndryshimi ishte i vogël pasi vetë sistemi

arsimor lëviz me vështirësi. Fakti që edhe termat e reja në këtë fushë ishin të pakta kjo gjë flet

për faktin se edhe vetë sistemi arsimor ndryshon pak ose aspak. Në sistemin arsimor

shqiptar/kosovar, deri në vitet ’90 as që bëhej fjalë për fushë terminologjke në arsim. Termat

ishin të ngurosura të ardhura nga sistemi arsimor rus dhe serb. Nuk bëhej fjalë për terminologji të

re. Nuk bëhej fjalë për aspektin gramatikor të terminologjisë, i cili kishte qenë i mangët në disa

lista të gjata të vjetra, i cili konsiderohej "i papërshtatshëm”.

Në vitet midis fillimit të viteve 1990, shumë Fjalorë terminologjikë u shfaqën dhe u prodhuan

nga institucione të ndryshme të përfshira në edukim, të tilla si: Instituti i Studimeve

Pedagogjike, (Tiranë), Intituti i Arsimit Kosovë), në të cilat u duken gjurmët e para të punës me

terminologjinë e shfaqur me përgatitjen dhe botimin e fjalorëve terminologjikë. I pari fjalor me

terma nga fusha e edukimit ka qenë “Fjalor pedagogjik” 1983, i prof Shefik Osmanit22, i cili ka

qenë një produkt i një pune shumëvjeçare në të cilin u përmblodhën termat më të populluara të

përdorura në edukim deri të atë kohë. Ky fjalor solli një ndihmesë të madhe për sistemin arsimor

shqiptar. Por me gjithë prurjet e këtij fjalori në të cilin shpjegoheshin dhe sqaroheshin rreth 1700

terma edukative edhe ai kishte kufizime pasi shumë terma janë shpjeguar diktuar nga sistemi

politik i kohës.

Më vonë pas viteve ’90 del në dritë fjalori “Fjalor edukimi” i Kozma Grillos,23 botim i ISP-së, i

cili ka karakter shpjegues dhe përshtatës për shumë terma të marra nga fjalorë dhe kultura

perëndimore. Me gjithë përshtatjen dhe shqipërimin korrekt të shumë termave në këtë fjalor,

vihet re se vështirësitë në përvetësimin dhe përdorimin e tyre kanë qenë të mëdha. Janë dashur

shumë kohë që terma të ardhura dhe të shpjeguara përmes këtij përmes këtij fjalori të bëhen

pjesë e përdorimit në kulturën e edukimit të shkollës shqiptare.

Puna me terminologjinë në arsim ka ardhur dhe është pasuruar edhe me ndihmesën e shumë

profesorëve dhe studiuesve, të cilët punimet e tyre monografike por edhe të natyrave të tjera

shpesh i kanë shoqëruar me fjalëshpjegues për terma që ata kanë përdorur në brendësi të

përmbajtjeve të punimeve të kryera dhe të botuara në kohë të ndyrshme.

22 Shefik Osmani, Fjalor pedagogjik, Tiranë, 1983. 23 Kozma Grillo, Fjalor edukimi, Tiranë, 2002.

32

Megjithatë, më shumë nga këto vëllime janë konceptuar dhe publikuar në mënyrë të pavarur nga

institucione të veçanta, duke mos u konsultuar me fjalorë terminologjikë të munguar për të

njëjtën fushë, të ardhura nga institucione të specializuara.

Në lidhje me konsolidimin e Terminologjisë dhe Standardizimin e saj në fushën e edukimit pas

vitit 1993, autoritetet evropiane të edukimit përgatitën teste për standardizimi i terminologjisë

për të gjithë fazat kryesore të zhvillimit të arsimit dhe për të gjitha lëndët e Kurrikulave

Kombëtare24. Kurrikulat e reja të standardizuara, në prag të Reformës u udhëhoqën nga

"Vendosja e kritereve objektive për standardizimin e terminologjisë".

Fjalorë apo listat e termave të përdorura që ishin lëshuar në dekadat e mëparshme janë ruajtur

dhe përfshirë në variantet e reja të fjalorëve terminologjikë. Kjo gjë e lehtësoi krijimin e

fjalorëve terminologjikë.

Zhvillimi i terminologjisë për arsimin nuk ka ndodhur paralel me atë të terminologjisë për

shkollat në vitet 1990 për të gjithë sektorët e arsimit.

Vetëm pas viteve 2009 dolën në pah studime me terma nga sektorë dhe fusha të ndryshme të

zhvillimit të arsimit. Në vitin 2004, kishin dalë në pah Fjalor i Termave për Psikologji25, i

ndjekur nga një fjalor i termave për Menaxhimin Ëoodland në vitin 2005. Më pas, pas këtyre

viteve nisi hartimi dhe përdorimi i fjalorëve online. Në këto portale terminologjike, ku

përdoruesit mund të kërkonin të gjithë terminologjinë. Kjo fushë e re e kërkimit dhe përdorimit

të fjalorëve terminologjikë me gjithë kufizimet e kapshme në aspektin e përkufizimeve

vazhdon të funksionojë si një sektor i ri në fushën e terminologjisë, i cili dita ditës pasuroi

fjalorët online me terma dhe shpjegime të reja. Në fjalorët online çdo ditë dhe më tepër shfaqen

fushat dhe nënfushat që përbëjnë sektorin e arsimit.

Një çështje tjetër në fjalorët një-dygjuhësh është se shkollat dhe prindërit e nxënësve mund të

jenë të ndryshëm në aftësisë e tyre për gjuhën. Kjo do të thotë që fjalorët duhet ta paraqesin

informacionin për përdoruesit e tyre në një mënyrë të thjeshtë. Duhen ofruar udhëzime për ata

që janë më pak të njohur me termat e fushës së arsimit.

“Baza teorike për punën me terminologjisë në arsim është standardi i cili kërkon që një term të

jetë gjuhësor, të saktë, konçiz dhe i shpjeguar në mënyrë ideale, të jepen rritje të derivateve të

fjalëve.” Kjo do të thotë që nuk duhet vetëm të jenë në përputhje me normat gjuhësore, si në

24 Këshilli i Evropës: Politika mbi Standrdizimin e terminologjisë në edukim. 25 Fjalor i Termave për Psikologji, forumi.shqiperia.com

33

rastin e drejtshkrimit, por ai duhet gjithashtu të reflektojë, se sa është e mundur të dalin në pah

karakteristikat e konceptit, dhe termi duhet t'i referohet vetëm një koncepti.

Këto koncepte duhet pastaj të përcaktohen nga specialistë që luajnë një rol të madh në proces

me reagime. Kjo gjë bëhet e mundur kur numri i termave që trajtohen është relativisht i vogël,

rezultat i një përqindje të madhe të termave të diskutuar me specialistë të lëndëve. Lidhur me

terminologjinë nga aktorët e arsimit, duke përfshirë specialistë të lëndëve, të cilat pastaj

përfshihen në fjalor terminologjik.

❖ Mbledhja e termave dhe standardizimi

Një nga detyrat kryesore me të cilat përballet terminologisti gjatë krijimit të një fjalori

terminologjik është ai i mbledhjes së termave përkatëse për një fushë të veçantë. Kjo përfshin

gjuhën dhe burimin të cilat kërkojnë standardizimin. Këto mund të jenë mbledhur nga një

shumëllojshmëri burimesh të ndryshme, të cilat në përgjithësi përfshin veprat ekzistuese të

referencës, dokumente dhe mbështetje specifike materialet e të cilave i takojnë fushës në fjalë.

Duke pasur parasysh që materiale të tilla janë publikuar më parë ekziston një pasuri e teksteve

paralele në dispozicion të terminologëve.

Burimet e përdorura për qëllime të mbledhjes së terminologjinë në sektorin e arsimit

ndryshojnë sipas qëllimit dhe fushës në kërkim. Por edhe metodologjia e afatit mbledhjes së

tyre gjithashtu ndryshon,

Në tekste, hapi i parë është identifikimi i formave të panjohura të fjalëve që nuk janë të

pranishme në forma fjalë të leksikut. Tekstet janë konvertuar dhe kategorizuar në korpuse

gjuhësore, ku informacioni për të tilla fusha të subjekteve të veçanta në nivelin akademik të

tekstit mund të ruhet. Forma të panjohura të këtyre korpuseve mund të përpunohen në përshtatje

me strukturën e gjuhës të cilës do t’i shërbejnë. Por përdorimi i teknikave të përpunimit të gjuhës

“natyrore” nuk është gjithmonë e mundshme.

Një nga problemet e hasura për nxjerrjen e termave të reja me dorë nga një tekst është se i njëjti

term mund të shfaqet shumë herë në kuptime të ndryshme ose të përafërta. Pa përdorimin e

teknologjisë është e vështirë për të gjetur nëse në ky term është i regjistruar apo jo, duke çuar në

përsëritje të regjistrimit manual të të njëjtit term.

Nëse një term tashmë është mbledhur, dhe të dhënat janë të regjistruara në terminologjinë në

fushën e e arsimit, të subjekteve dhe institutioneve arsimore ka një prioritet i lartë, pasi ajo

34

është jetike për të siguruar që fëmijët të lëvizin nga një fazë të edukimit në tjetrën duke u

përballur me kushtet e reja të cilat ndryshojnë shumë nga termat e përdorur për koncepte

pasurohen vazhdimisht.

Mbledhja e termave dhe standardizimi është një punë e përbashkët për terminologjinë aktualisht

zhvilluar në sektorin e arsimit. Megjithatë për elementin e mëtejshëm të punës me terminologjinë

është unik fakti se puna me terminologjinë në arsim duhet unifikuar përkatësisht në shkrimin e

përkufizimeve. Draftet fillestare të përcaktimeve duhet të përgatiten nga terminologët, duke

përdorur libra reference dhe artikuj, faqe interneti dhe Fjalorë të tjerë terminologjikë, si një

udhëzues, ose me specialistë lënde, duke përdorur njohuritë e tyre në lidhje me koncepte të

caktuara.

Përkufizimet janë karakteristikat thelbësore të konceptit dhe sigurojnë informacion të

mjaftueshëm për të. Përkufizimet shpesh përfshijnë karakteristikat më të pasura të nxjerra nga

tekste dhe zhvillimet e fundit. Këto përfshijnë terma te klikuara, ndërreferenca për koncepte të

lidhura, shtesa të elementeve grafike të tilla, si: diagramet dhe fotografi dhe përfshirjen e

formulave matematikore.

Shqetësimi kryesor në punën me terminologjisë është që kushtet e kërkuara të jenë të

standardizuara në mënyrë rigoroze dhe të shpërndahen për palët e interesuara sa më shpejt që të

jetë e mundur.

35

1.3.1.1.Standardizimi i fjalorëve dhe ndërveprimi semantik në arsim

Përmbajtja semantike e terminologjisë në edukim është një përbërës thelbësor i modeleve dhe

metodave të reja të mësimdhënies. Ajo është ndërtuar gradualisht mbi bazën e përpjekjeve

normative të aktorëve të ndryshëm në fushën e industrisë teknologjike, telekomunikacionit,

teknologjisë së informacionit, inxhinierisë së gjuhës, informacionit shkencor dhe

dokumentacionit të rrjeteve semantikeqë punojnë në këtë fushë. Ajo përbën në fakt një hap të

avancuar të një procesi të gjatë të analizës së informacionit në mënyrë dixhitale pas kodimit

kompjuterik dhe semantik të të dhënave. Ky proces është konsoliduar tashmë me një gamë të

gjerë të standardeve që sigurojnë nivele shumë të larta të ndërveprimit teknik, organizativ dhe

semantik.

Fjalorët si hyrje kryesore për semantikë

Terminologjia e standardizuar është me të vërtetë një nga themelet e asaj që është duke u

zhvilluar në rrjetet semantike. Në kontekstin e-Learning, terminologjia e standardizuar është

thelbësore dhe përbën një alternativë të detyrueshme për zhvilluesit e skemave të të dhënave

dhe profileve të aplikimit. Një fjalor i kontrolluar (standardizuar) i zgjidh problemet e shkaktuara

nga burime të ndryshme të përdorura për të përfaqësuar të dhënat,vlerat dhe elementeve e

veçanta të të dhënave. Përveç listave të paracaktuara të vlerave të mundshme për elemente të të

dhënave në një profil aplikimi , disa artikuj janë të lidhur gjithnjë me të dhënat e terminologjisë

dhe regjistrat ku ata marrin vlerat e tyre përfaqësuese. Fjalori është gjithashtu i rëndësishëm për

të zhvilluar përmbajtjen.26 Ata janë gjithnjë e më shumë të përfshirë në kërkimet dhe prodhimet

shkencore ose arsimore që përdorin terminologjinë e duhur për të përmbushur vlerat e

përbashkëta konceptuale dhe semantike. Për të përballuar hapjen e rrjeteve dhe sistemet e

informacionit, me rrezikun e shpërndarjes së burimeve, standardizimi i terminologjisë është

duke vepruar si një agjent i bashkimit të iniciativave të veçanta dhe modeleve. Bashkësia e-

26 Shih më gjerë, Vocabulary standardization and semantic interoperability in education, Submitted by benhenda on

Sat, 04/02/2016, www.benhenda.com/eng/node/64

36

Learning punon për të zhvilluar mjetet e veta të fjalorit për të ndërtuar ontologji të specializuara

që do të përdoren në ndërtimin e një rrjeti semantik në të gjithë botën e-Learning.

Megjithatë, çështja që duhet zbërthyer këtu, para se të arrijmë drejt një qasjeje më normative të

analizës të zonës lidhur me semantikën dhe diversitetin gjuhësor të e-Learning, ka të bëjë me një

përmbledhje të gjerë epistemologjike të terminologjisë e cila mund të sbërthehet sipas kësaj

skeme.

37

1.3.2. Standardet e fjalorit

Në zhvillimin e standardeve ndërkombëtare në lidhje me teminologjinë në arsim është e

pashmangshme që të punojnë në bazë të koncepteve të përcaktuara me konsensus, në mënyrë që

përdorimi i këtyre koncepteve në sa më shumë gjuhë nuk do të ishte një përkthim i thjeshtë i një

gjuhe burimi, në një gjuhë të caktuar.

Ne shpesh marrin si shembull përcaktimin e niveleve të njëpasnjëshme arsimore që janë larg nga

të qenit universal: kopshti, shkolla fillore, shkolla e mesme (të ndara ose jo në kolegj dhe shkollë

të mesme), universitet ose arsim profesional ... Kjo është e qartë në faktin se inter terminologjia

kulturore dhe gjuhësore është shumë më tepër se një korrespondencë “një-në-një”.

Ajo përballet me diversitetin e koncepteve që kanë sunduar nga dallimet në kulturat dhe gjuhët

që mund të jenë shkruar standardet ndërkombëtare ndërvepruese të afta për t'iu përgjigjur

diversitetit të mbarë botës që i përdor. Kjo qasje do të bëjë të mundur lokalizimin e këtyre

standardeve nga përkthimi apo përshtatja, në mënyrë që aktorët kombëtarë pastaj mund t’i

përdorin ato, në kontekstin e duhur kulturor dhe gjuhësor. Kjo metodë bazohet në një teori të

quajtur onomasiologji (koncept), e kundërta me një metodë semasiologjike (nga një e të

konceptit) të ndërtimit të fjalorëve.

Në botën e arsimit, zhvillimi i standardeve të terminologjisë sot është i lidhur me teknologjinë,

përshkrimet e institucioneve, disiplinat, mënyrat certifikimit (gradë, nivelet), stilet mësimore,

kontekste ligjore etj, të cilat janë gjithnjë e më të domosdoshme për qarkullimin ndërkombëtar të

burimeve arsimore dhe trajnuese.

Përhapja e vazhdueshme e mënyrave të reja të mësimdhënies,trajnimit dhe të mësuarit ka bërë që

të rriten vlerat universale të zhvillimit. Zbatimi i burimeve gjuhësore terminologjike, burimet e

hapura arsimore janë me e vërtetë "e mirë publike" prandaj është thelbësore që të njihen dhe

38

respektohen terminologjitë e reja në kontekstin e respektimit të gjuhëve që ato përdoren sot në

botë. Megjithatë, për momentin, një ndërveprim global i standardizuar mund të sigurohet,

pjesërisht duke iu referuar një gjuhe, aktualisht Anglishtes.

Oferta aktuale e terminologjive është krejtësisht e papërshtatshme për shkak se vetëm disa gjuhë

janë në dispozicion për shkak të koncepteve, të termave të orientuar në metoda ose jo.

Megjithatë, këto burime janë të dobishme për të gjithë ata që kanë nevojë të dinë, dhe të

besojnë gjendjen e teknologjive dhe programeve të trajnimit dixhital në botë të cilat në fushën e

arsimit dhe edukimit po luajnë rol parësor.

Kjo kërkon sigurimin e korpuseve të tëra të një e-Learning me terminologjinë shumëgjuhëshe,

për zbatimin e procedurave standarde të projektimit dhe zhvillimit të këtyre corpuse dhe ndarjen

e tyre nga ekspertë ndërkombëtarë, në kontekste të gjuhëve dhe të kulturave përkatëse.

39

1.4. DISIPLINAT KRYESORE PËR TEKNOLOGJINË E INFORMACIONIT

Teknologjia e informacionit- TI “Studimi ose përdorimi i kompjuterave dhe sistemeve

elektronike për ruajtjen ose përdorimin e informacionit”27 përfshin disa disiplina kryesore, të

tilla, si:

• Teknologji informacioni

• Informacion dhe komunikim

• Punonjës kërkimor, staf operativ, studentë, grupe të rëndëisshme

• Politika, edukim, trajnim, kërkim, teknologji, produkt,marketing vlerësim.

Fig. 4: Terminologjia: Disiplinat kryesore për Shoqërinë e Informacionit

❖ Aftësitë në shekullin XXI

Termi shkathtësitë e shekullit XXI, i referohet një grupi të gjerë të njohurive, shkathtësive,

shprehive të punës, si dhe tipareve të karakterit që janë të besueshme nga edukatorët,

reformatorët e shkollave, profesorët e Universitetit, punëdhënësit, dhe të tjerët, shumë të

rëndësishme për suksesin në botën e sotme, veçanërisht në programet studentore,karrierën dhe

vendet bashkëkohore të punës.

Në përgjithësi aftësitë e shekullit XXI, mund të zbatohen në të gjitha lëndët akademike, dhe në

të gjitha komponentët e arsimit.

27 Macmillan English Dictionary for Advanced learners, 2007, f.776.

40

Koncepti "Aftësi të shekullit XXI" përfshin një trup të gjerë dhe amorf të njohurive dhe aftësive

që nuk është e lehtë për t’ië përcaktuar dhe që nuk ka qenë kodifikuar apo kategorizuar

zyrtarisht. Ndërsa termi është përdorur gjerësisht në arsim, nuk është përcaktuar gjithmonë në

mënyrë të vazhdueshme, e cila mund të çojë në konfuzion dhe interpretime te ndryshme. Përveç

kësaj, një numër i termave të përfshira e të lidhura me aftësitë e aplikuara, aftësitë

ndërkurrikulare, aftësitë ndërdisiplinore, aftësi të transferueshme, aftësitë transversale, aftësitë

jokognitive , janë gjithashtu të përdorura gjerësisht në lidhje me format e përgjithshme të

njohurive dhe aftësive të lidhura zakonisht me aftësi të shekullit XXI,.

Ndërsa këto terma të ndryshme nuk mund të jenë vetëm sinonime, ato mund të kenë edhe

kuptime të kundërta, në kontekste të caktuara teknike. Ndërsa aftësitë e veçanta konsiderohen

të jenë "Aftësitë e shekullit XXI" dhe mund të përcaktohen, kategorizohen, përcaktohen ndryshe

nga personi në person.

Lista e mëposhtme jep nje pasqyrë të shkurtër ilustruese të njohurive, aftësive dhe zakoneve të

punës, si dhe tipare të karakterit, që zakonisht lidhen me aftësitë e shekullit XXI, të tilla si:

Të menduarit kritik, zgjidhja e problemeve, arsyetimi, analiza, interpretimi, sintetizim

informacioni, aftësitë dhe praktikat kërkimore, pyetje interogative, kreativiteti, aftësitë artistike,

kurioziteti, imagjinata, risitë, shprehja personale, këmbëngulja, vetëdrejtimi, planifikimi,

vetedisiplina, përshtatshmëria, nisma, komunikimit me gojë dhe me shkrim, të folurit në publik

dhe prezantimi , leadership, punë ekipore, bashkëpunim, objekti në përdorim, hapësirat e punës

virtuale.

41

1.4.1. TERMINOLOGJIA DHE TË MËSUARIT VIRTUAL

Terminologjia që përshkruan mënyrat e mundshme të të mësuarit dhe qasjet me

përdorimin e teknologjive të ndryshme në procesin e të mësuarit është shfaqur së bashku me

rritjen e shpejtë të teknologjive të informacionit dhe komunikimit. Kjo terminologji duhet të

përcaktohet në mënyrë precize për të pasur një mënyrë të sistemuar të termave në fushën e

arsimit. Sot janë përcaktuar tetë grupet që përfaqësojnë fusha të dijeve dhe koncepteve në fushën

e arsimit të tilla si: të mësuarit të bazuar në kompjuter, të mësuarit në distancë, e-learning, të

mësuarit të bazuar në internet, të mësuarit në internet, të burimeve të bazuara në learning këngë,

të mësuarit me bazë teknologjinë, të mësuarit bazuar -ëeb).28

Përveç kësaj kuptimi i disa termave që vijnë nga pedagogjia (arsim, mësim, mësimdhënie,

trajnimin, administrim, implementim dhe tutorim) dhe që përdoren si pjesë e detyrueshme

përbërëse e kushteve të tjera është sqaruar dhe vijon të sqarohet në vijim.

Shumica e njerëzve që përdorin fjalë të tilla si "arsim", "proces i të mësuarit", dhe "të mësuarit"

në radhë të parë do të thotë se kanë lidhje me një institucion arsimor, ku zhvillohen ligjërata dhe

diskutime, ku kryen hulumtime, ku një mësues luan një rol qendror në procesin e të mësuarit.

Megjithatë, rritja e shpejtë në ditët e sotme e teknologjive të informacionit dhe komunikimit,

përveç mënyrave tradicionale të të mësuarit, ka dhënë mundësi të reja se si njerëzit mund të

fitojnë dije duke i lejuar ata për të zgjedhur kohën, vendin, ritmin, për të mësuar.

Sot kompjuteri dhe teknologjitë po përdoren për krijimin dhe shpërndarjen e materialeve

mësimore, për mbështetjen (pjesërisht ose tërësisht të një mësuesi) dhe menaxhimin e procesit të

të mësuarit. Hulumtuesit që punojnë në këtë fushë përdorin terma të ndryshme për referenca të

mënyrave dhe metodave të mësimdhënies dhe të nxënit.

Në librin “Universiteti virtual: Interneti dhe burimet e bazuara në nxënie”29autorët Rajan, Skot

etj., përdorin termin "të mësuarit e burimeve bazë" dhe specifikojnë se ky term mbulon shumë

28 Shih më gjerë, Alla Anohina, Analysis of the terminalogy used in the field of virtual learning, Educational

Technology & Society, 8 (3), 2005, f. 91-102. 29 Steve Ryan, Bernard Scott, Howard Freeman, Daxa Patel, The virtual university: the Internet and resource-based

learning, Routledge, London: Kogan Page, 2000.

42

terma të tjera të tilla si të mësuarit të hapur, të mësuarit fleksibël, të mësuarit individual,

kompjuter-ndihmës, të mësuarit bazuar në projekte, të mësuarit me në qendër

nxënësin/studentin, të mësuarit e vetë-organizuar etj.

Piciano në librin “Të mësuarit në distancë” paraqet të gjithë listën e termave që përshkruajnë

procesin arsimor në të cilin një mësues dhe studentët janë të ndarë fizikisht nga njëri-tjetri, që

është, "arsimi në distancë", "mësimi në distancë", "të mësuarit në distancë", "të mësuarit e

hapur", "të mësuarit e shpërndarë", "të mësuarit asinkron", "telemësimi", dhe" të mësuarit

fleksibël".30 Ai vë në dukje se këto terma janë përdorur për "të mësuarit në distancë".

Porter në librin “Krijimi i klasës virtuale” përmend terma të tilla si "të mësuarit e drejtpërdrejtë",

"të mësuarit e asistuar", por në librin e tij ai i përdor termat "të mësuarit në distancë" dhe

"edukimi në distancë"31.

Kearsley në librin “Edukim online” operon me termin "edukimin online"32.

Ndeshim edhe shumë emërtime të tjera nga studiues të ndryshëm, si

"të mësuarit me bazë web", "trajnimi i bazuar në web ", "udhëzime me bazë web", dhe "edukim

me bazë ueb".

I gjithë spektri i termave të mësipërm mund të gjendet brenda fjalorëve, të cilët janë në

dispozicion në web, për shembull, "arsimi i bazuar në Internet", "të mësuarit i bazuar në

Internet", "trajnimi i bazuar në Internet", "teknologjia e bazuar në të mësuarit "," kompjuteri

menaxhues i të mësuarit "dhe shumë të tjerë.

Në praktikat e sotme të një profili të ri të të mësuarit është zgjedhur termi "të mësuarit virtual" si

një term ombrellë për kushtet e reja të arsimit të sotëm. Ne besojmë se fjala "virtual" do të thotë

"të ndryshme, të veçantë", kështu që në bazë të të mësuarit virtual ne e kuptojmë procesin e të

mësuarit që ndryshon nga procesi tradicional i të mësuarit dhe që ka veçori të tilla si:

-procesi i të mësuarit është i bazuar në disa teknologji pjesërisht apo tërësisht që kanë

zëvendësuar një mësues ;

- roli i mësuesit është pjesërisht i zëvendësuar nga disa teknologji, kështu që një mësues dhe një

nxënës mund të jenë të ndarë nga koha dhe vendi,

30 Picciano, A. G. (2001). Distance learning: making connections across virtual space and time, Upper Saddle

River, N.J.: Merrill. 31 Lynnette Porter, Creating the virtual classroom: distance learning with the internet, N.Y. Wily & sons, 1997. 32 Greg Kearsley, Online education: learning and teaching in Cyberspace, Belmont Calif:Wordworth Thomson

learning, 2000.

43

-një nxënës mund të zgjedhë kohën, vendin, ritmin dhe sasinë e të mësuarit.

Përkufizimet e termave të ofruara më sipër janë shpesh shumë të paqarta dhe për të rritur

qartësinë në terminologji dalin në pah pyetjet e mëposhtme:

Pse disa autorë përdorin termin "të mësuarit e pasuruar me kompjuter", dhe të tjerë e përdorin

"të mësuarit me ndihmën e kompjuterit"?

Termi "e-learning", është një sinonim për "të mësuarit me bazë e teknologjinë "?

Pse disa terma përfshijnë fjalën "mësimdhënie " ose "trajnim", të tjera; "të mësuarit" ose

"udhëzim"?

Cili është dallimi në mes termave "të mësuarit të bazuar në Internet" dhe "të mësuarit me bazë

Web"?

Këto pyetje mund të jenë urgjente për të t’u qartësuar në kuptimet dhe semantikën që ato

përmbajnë. Identifikimi i shumë prej termave të përhapura sot kërkon përpjekje për të sqaruar

kuptimin e tyre dhe për të shuar pak e nga pak mjegullën në të cilën ato shfaqen. Të gjitha termat

duhen parë nga pozicioni teknik duke i dhënë vëmendje të veçantë teknologjisë së përdorur në

procesin e të mësuarit përmes shfrytëzimit të burimeve të informacionit.

Burimet e informacionit përfshijnë monografi, fjalorë, dhe faqet web të universiteteve dhe

zhvilluesve të teorive të të mësuarit. Këto burime përbëjnë bazën e gjetjes së përkufizimeve

shpjegimeve dhe përshkrimin i tyre. Ndërsa termat që përshkruajnë teknologjitë dhe që

mbështesin procesin e të mësuarit përbëhen nga dy pjesë.

Pjesa e parë mund të karakterizohet nga fjalë që lidhen me të mësuarit (për shembull, "në

distancë"). Pjesa e dytë është e përbashkët për të gjitha dhe përfshin një nga konceptet e

mëposhtme pedagogjike: arsim, udhëzim, të mësuarit, mësimin, trajnimin dhe tutoring.

Kështu, skema me bazë termin është: mësimi fjalë që karakterizon + një koncept arsimor , si një

kombinim i fjalës thekson një teknologji të përdorur në procesin e të mësuarit dhe një lidhëz (për

shembull, "bazuar në Internet"); ajo formon skemën e mëposhtme të ndërtimit të termave: një

teknologji që përshkruan fjalën + një lidhëz + një koncept arsimor.

Pjesa e parë tregon dallimin mes termave dhe ky tipar është përdorur duke formuar tetë grupet

bazë më të përhapura: grupit C '(kompjuterike) e grupit' I '(Internet)

Grupi 'T' (teknologjia) grupit "D" (Distanca 'O' grupit (online) grupit 'W' (Web)

Grupi 'E' (elektronike) grupit 'R' (burim).

Termat që janë përdorur, për mbështetjen e procesit të të mësuarit nga teknologji të ndryshme

44

në mënyrë tipike përfshijnë konceptet e mëposhtme, të cilat kanë ardhur nga pedagogjia: edukim,

mësim, mësim, mësimdhënie, trajnime, dhe tutoring.

Kuptimi i fjalës "mësimdhënie" mund të jetë e lehtë për t’u kapur. Me të kuptojmë “Procesin e

planifikimit, organizimit dhe udhëheqjes nga mësuesi të situatave mësimore, formale ose

joformale.”33 Ajo nxjerr në pah rolin e mësuesve në procesin mësimor dhe përfshin të gjitha

aktivitetet që kujtojnë njohuritë, faktet, idetë apo aftësitë. Është e nevojshme të theksohet dhe të

pranohet fakti se jo vetëm që një njeri mund të luante rolin e mësimdhënësit, por edhe një sistem

kompjuterik i bazuar në një teknologji të caktuar.

Ka qasje të ndryshme teorike për këtë fenomen “Të mësuarit shkakton një ndryshim te një person

në pikëpamje të sjelljes, njohurive, apo aftësive, ky ndryshim është një ndryshim relativisht të

përhershëm dhe është shkaktuar nga përvoja paraprake.”.34 Disa autorë mendojnë se termi "të

mësuarit", thekson një aktivitet të nxënësit në procesin e të mësuarit, i cili është një nxënës është

i lirë për të zgjedhur atë që do të studiohet.”

Termi më i veçantë ndër të gjithë konceptet arsimore është "trajnimi". Trajnimi merr një rend të

planifikuar dhe sistematik të aktiviteteve zakonisht nën drejtimin e mbikëqyrësve të kualifikuar,

e cila ka për qëllim të zhvillojë njohuritë, aftësitë dhe modelet e sjelljeve që kërkohen nga një

individ për të kryer në mënyrë adekuate dhe efektive punën e tij Pra, “ky term thekson

drejtimin praktik ose profesional të të mësuarit dhe zakonisht përdoret në nivel profesional,

specifikon ose është vënë në dukje në përkufizimin e kompjuterit të bazuar trajnimit ose në

përkufizimin e mësimit të kompjuterit, "edukimi" ka të bëjë me aktivitetet që kanë objektiva për

të zhvilluar njohuritë, qëndrimet, aftësitë dhe vlerat në përgjithësi, të cilat nuk janë të lidhura me

një zonë të caktuar të punës siç ishte supozuar me termin "trajnim"35 . Termi "Udhëzim"

nënkupton drejtimin praktik të mësimit, por ndryshe nga "trajnimi" ky term është më i

zakonshëm në mjediset akademike. Ky term nënkupton një qasje më të planifikuar në procesin e

të mësuarit dhe vë në dukje komponentë të asistencës si një aspekt i rëndësishëm i procesit të të

mësuarit. Termat "trajnim" dhe "udhëzim" janë përdorur shpesh si sinonime duke folur në lidhje

me të mësuarit me orientim praktik në përgjithësi. Kjo mund të shihet në përkufizimin e trajnimit

të bazuar në kompjuter. Megjithatë, këto terma dallohen duke theksuar një mjedis, ku ndodh

procesi i të mësuarit. Fjala "tutoring" është përdorur më rrallë se fjalët e tjera të lartpërmendura.

33 Korniza kurrikulare e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Shqipërisë-Fjalorth, Tiranë, 2014, f.56. 34 Michael Domjan, Learning: an overview, Encyclopedia of psychology (vol. 5), Oxford University Press, 2000. 35 Valerie Illingworth, Dictionary of computing, Oxford University Press, 1996

45

Ajo ka kuptim të ngjashëm me"mësimdhënie", por thotë se mësimi është i orientuar më shumë

në mënyrë individuale se ai mes dy personave, një mësues dhe një tutori, ose një mësues dhe një

grup të vogël 2-3 personave.36 Një tutor ofron ndihmë të specializuar, ose korrigjuese duke

sqaruar pikat kryesore të një çështje, ose shpjegimin e koncepteve të vështira.

Lidhjet e grupeve të formuara nga kushtet ndryshojnë në teknologjinë që përdoret për

mbështetjen apo menaxhimin e procesit të të mësuarit. Megjithatë, dallimi në mes termave të

grupeve 'C' e grupeve, 'I', 'R', 'T' dhe 'Ë' është krijuar nga roli i kësaj teknologjie në procesin e të

mësuarit. Përkatësisht këto lidhje tregojnë dallimin midis termave brenda grupit të caktuar. këto

lidhje bëjnë të mundur administrimin, ndihmën, asistencën. Ato shtojnë, drejtojnë,

aktivizojnë, zgjerojnë, lehtësojnë, menaxhojnë, ndërmjetësojnë, monitorojnë, procese që lidhen

më të mësuarit. Këto lidhje mund të organizohen në disa kategori në bazë të kuptimit të tyre.

Fjalët "menaxhuar", "monitoruar", dhe "administrohet" theksojnë faktin se disa teknologji nuk

kontribuon direkt në procesin e të mësuarit, por shërbejnë si një të mesme në menaxhimin e

procesit të të mësuarit. Në këtë rast sistemi kompjuterik i bazuar në këtë teknologji zakonisht

ofron funksione të tilla si vlerësim të performancës së nxënësve dhe analizën e rezultateve të

vlerësimit nxënësit, mbajtjen e shënimeve mbi progresin e nxënësve dhe prodhimin e raporteve

statistikore në lidhje me performancën individuale apo grupore, gjenerimin e rekomandimeve për

procesin e të mësuarit të mëtejshëm.

Fjalët ndihmëse "ndihmuan" dhe "ndihmuar" theksojnë se disa teknologji ose një sistem

kompjuterik i bazuar në këto teknologji, janë përdorur si një medium i të mësuarit, që ofron

prezantimin e materialeve mësimore, kontrollon njohuritë e nxënësit, udhëzon në seanca pyetje-

dhe përgjigje, si dhe zhvillon rekomandime për drejtimin e mëtejshëm të mësimit.

Një aplikim i bazuar në këtë teknologji mund të përdoret si një shtojcë në procesin e të mësuarit

tradicional me ndërhyrjet e kufizuara të mësuesit ose si një medium i pavarur i të mësuarit.

Kuptimi i lidhjes" i zgjeruar" është i ngjashëm me kuptimin e fjalëve "e kishin ndihmuar" dhe

"ndihmuar", që ai vë në dukje se disa teknologji janë përdorur si një nxitës apo si shtesë në

procesin tradicional të mësuarit, por ai thekson edhe rolin i mësuesit në këtë proces.

Mësuesi luan rol qendror në procesin e të nxënit dhe duhet të përfshihen në planifikimin dhe

zbatimin e aktiviteteve mësimore. Kështu, kontaktet e drejtpërdrejta ndërmjet një nxënësi dhe një

36 Lee Shumow, Tutoring school, Encyclopedia of education (Vol.7), USA, 2003, f.2580-2583.

46

mësuesi ende mbeten përcaktuese, dhe disa teknologji janë përdorur si një mundësuese të

procesit të të mësuarit.

Fjala " i pasuruar" nënkupton se disa teknologji janë përdorur si një mjet pune në procesin e të

mësuarit dhe nuk siguron krijimin dhe shpërndarjen e materialeve mësimore.

Termat lidhëse "në bazë" kanë një kuptim më të gjerë në krahasim me kushtet që mishërojnë të

gjitha të përshkruara më parë. Kjo fjalë tregon se disa teknologji luajnë një rol qendror në

procesin e të mësuarit. Kuptimi i tyre është i përbërë nga shumëllojshmëri mënyrash për të

përdor kompjuterin, duke përfshirë krijimin dhe shpërndarjen e materialeve mësimore,

menaxhimin e procesit të të mësuarit, si dhe përdorimin e kompjuterit nga nxënësit. Kjo fjalë

mbulon kuptimin e tre fjalëve: "menaxhuar", "ndihmuar", dhe "pasuruar".

Të gjitha kategoritë e lartpërmendura “të fjalëve lidhëse”, kufizojnë rolin e teknologjisë në

procesin e të mësuarit. Fjalët e "ndërmjetësuara" dhe "mbështetëse" përcaktojnë kuptimin më të

gjerë të termave. Në këtë rast disa teknologji janë përdorur si një burim të mësuarit ose një mjet,

si një mësues dhe si një subjekt për t'u mësuar. Kuptimi i fjalëve mbështetëse "shtohet",

"dorëzuar", "drejtuar", "aktivizuar", "zgjeruar", "lehtësuar", dhe "të lidhura" nuk është sqaruar

ende për shkak të mungesës së përkufizimeve të emrave që kanë lidhje me këto terma.

Megjithatë, duke u bazuar në kontekstin dhe kushtet në të cilat janë përdorur në faqet e internetit,

dalim në këto përfundime:

a) fjalët "mbështetëse" dhe "lehtësuese" mund të caktohen për kategorinë e lidhjeve "kishin

ndihmuar" dhe "ndihmuar", por ato përdoren më rrallë;

b) fjala "dorëzuar" vë në dukje se disa teknologji janë përdorur për të hyrë në kurs (të

mësuarit materiale, karakteristika e bashkëpunimit, reagime), për kontaktet e

drejtpërdrejta ndërmjet një nxënësi dhe një mësuesi. Sot ato ose janë eliminuar plotësisht,

ose janë shumë të reduktuara;

c) fjala lidhëse " i lidhur" është aq e gjerë sa fjalët "e ndërmjetësuara" dhe " e

mbështetur".

Grupet e kushteve më të përhapura kushtet e grupit 'C' Drejtimi të këtij grupi mund të

merret duke zgjedhur një fjalë nga çdo kolonë të tabelës 1 dhe duke marrë parasysh

veçantitë e dhëna të përdorimit.

47

KREU II

ÇËSHTJE GJUHËSORE TË TERMINOLOGJISË NË EDUKIM

2.1. Vështrim gjuhësor mbi aspekte strukturore dhe të përmbajtjes

2.2. Klasifikimi strukturor i termave

2.3. Termi njëfjalësh dhe termi togfjalësh

2.3.1. Struktura morfologjike e termave njëfjalësh

2.3.2. Struktura morfologjike e termave togfjalësh

___________________________________________________________________________

2.1. VËSHTRIM GJUHËSOR GJUHËSOR MBI ASPEKTE STRUKTURORE DHE TË PËRMBAJTJES

Gjuha shqipe është prej gjuhëve të pakta të cilat terminologjinë gjuhësore e kanë nga vetë

brumi i tyre. Kjo falë punës së palodhur të rilindasve dhe mësuesve tanë të hershëm Sami

Frashëri, Konstandin Kristoforidhi, Aleksandër Xhuvani, Luigj Gurakuqi, Anton Xanoni, Justin

Rrota, Mahir Domi, Myderizi, etj. Pra, në zanafillën e vet terminologjia jonë gjuhësore është

thjesht shqipe. Por, natyrisht me shtimin dhe zgjerimin e studimeve gjuhësore kanë depërtuar

edhe terma të huaj të cilët janë kryesisht ndërkombëtarë. Sipas studiuesit Tomor Osmani: “Për

krijimin e terminologjisë gjuhësore janë marrë disa nisma dhe autorë të veçantë, që secili ka

vendin e vet, por një vend parësor në historinë e kësaj terminologjie duhet ta zërë Komisia

Letrare Shqipe në Shkodër”. 37

Çështjet e terminologjisë në fushën e edukimit kanë tërhequr vëmendje jo vetëm për

inventarizimin e tyre por edhe për studime në planin gjuhësor. Historia e zhvillimit të

terminologjisë shqipe tregon se puna për ndërtimin, sistemimin, shqipërimin dhe standardizimin

e leksikut të saj ka kaluar nëpër rrugën didaktike nga format më të ulëta në format më të larta.

Ajo është përqendruar kryesisht në termat bazë, të cilët kanë shërbyer si truall edhe për leksikun

37 Tomor Osmani, Komisia Letrare Shqipe në Shkodër, Shtëpia Botuese “Camaj-Pipa”, Shkodër, 2009, f. 87.

48

më special të saj. “Termi identifikohet si njësia leksikore që shpreh një koncept special, pra, si

njësi leksikore speciale jashtë çdo konteksti, megjithatë ka një rreth pak a shumë kufizues, i cili

veçohet së bashku me termin dhe shërben kështu si bazë, si fond për dallimin e termit nga

njësitë e tjera të leksikut, sidomos kur e njëjta shenjë përdoret në disa fusha të ndryshme

konceptore.” 38 Duke e vlerësuar si një fushë të gjerë dhe të pasur prurjesh terminologjike në

këto dy dekadat e fundit, terminologjia në këtë fushë është pasuruar, rifreskuar si në planin e vet

përmbajtësor, ashtu edhe si fushë studimi në planin leksiko-semantik dhe gramatikor.

Nga ana strukturore kemi ndërtime të reja me prejardhje (parashtesim, prapashtesim), të përbëra

si dhe terma të rinj të hyrë vitet e fundit, si rrjedhojë e zhvillimeve të vrullshme në fushën e

edukimit. Këto ndërtime të reja janë pasuruar e zgjeruar me togfjalësha terminologjikë me dy,

tre përbërës, të cilët po gjejnë përdorim gjithnjë e më tepër dhe po përdoren si në kurrikulën

shkollore në përgjithësi ashtu edhe në tekstet shkollore në veçanti.

Për nga ana përmbajtësore vihet re ndryshimet që ka pësuar terminologjia në këtë dhjetëvjeçar

të fundit. Ndeshen terma të cilët e kanë humbur funksionin e tyre në përdorim, por edhe në

përmbajtje nuk është ai i disa viteve më parë. Ka terma të cilët përmbajtjen e kanë të njëjtë por

emërtimi ka ndryshuar, sepse ‘zhvillimi dhe pasurimi nuk bëhet i shkëputur nga leksiku i shqipes

letrare, i cili është në lëvizje dhe rritet me ritme shumë të shpejta.39

Terminologjia shkollore e sotme e gramatikës është përpunuar nga A. Xhuvani. Studiuesi

Dodbiba shprehet se: “Pjesa më e madhe e termave të A. Xhuvanit janë neologjizma, fjalë të

reja”40 . Këto fjalë të formuara duke u nisur nga fjalët e gjuhës së folur popullore janë me tri

mënyra:

1. me ndërrimin e kuptimit të fjalëve duke iu dhënë fjalëve një kuptim të ri, teknik: gjini,

thelb, …

2. me anë të prejardhjes, me parashtesa e prapashtesa…; kështu nga …mohoj bën mohim,

mohor,-e, në analogji me mohoj bën pohoj, pohim, pohor….; nga ndajfolja pranë bën prani për

prezencë, i pranishëm për prezent…;

3. me anë të bashkimit të dy a më shumë fjalëve, si parafjalë, parafytyroj,…, që do të

bëhen përfytyroj, përfytyrim, kryefjalë…41

Zhvillimi i terminologjisë gjuhësore të shqipes ka kaluar nëpër disa faza, të cilat janë

kushtëzuar nga faktorët jashtëgjuhësorë, kryesisht historikë, ekonomiko-socialë, kulturorë

etj., dhe faktorët brendagjuhësorë, siç janë shtimi i grupeve të ndryshme të termave të

prejardhur e të përbërë, përkryerja e strukturës fjalëformuese e leksikore, zhvillimi e fuqizimi i

38 Agron, Duro, Termi dhe fjala në Gjuhën shqipe, Tiranë, 2009, f 33. 39 Androkli Kostallari, Mbi disa drejtime të përsosjes së sistemit e të strukturës së gjuhës sonë letrare, në

Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalëve në gjuhën shqipe, III, Tiranë, 1989, f. 56. 40 Lirak Dodbiba, Kontributi i Aleksandër Xhuvanit në terminologjinë shqipe, në Studime për nder të A. Xhuvanit,

Tiranë, 1986, f. 112. 41 Po aty.

49

mënyrave dhe tipave fjalëformues në gjuhën e sotme letrare etj. Kjo terminologji është e

ndërtuar duke nisur nga format më të thjeshta, deri në ato më të ndërlikuara, por,

padyshim, të lidhura e të organizuara në sistem.

Një kontribut të veçantë në fushën e terminologjisë gjuhësore ka dhënë edhe Prof. Shezai Rrokaj

i cili me fjalorin e tij “Fjalor krahasues i termave të gjuhësisë”, me bashkautorësi me Gianni

Belluscio kanë përmbledhur, grupuar dhe zbërthyer kuptimin e termave gjuhësore, të cilat më

shumë se studiuesve ju shërbejnë mësuesve që përballën çdo ditë me këtë termonologji. Të

brumit të shqipes apo të përshtatura termat e këtij fjalori shërbejnë për shpjegimin e termave të

kësaj fushe të nxëni.42

42Gianni Belluscio, Shezai Rrokaj, Fjalor krahasues i termave të gjuhësisë, Arbëria, Tiranë, 2011.

50

2.2. KLASIFIKIMI STRUKTUROR I TERMAVE

“Termi është njësi emërtuese speciale, që shpreh një koncept si element të një sistemi të

organizuar të një fushe të caktuar të dijes.”43 Termat nga ana strukurore i ndajmë në terma

njëfjalësh dhe terma togfjalësh. Nisur nga fjala çelës krijohen grupe fjalësh të cilat kanë shtuar

terminologji të fushës. Termat njëfjalësh ndeshen më shumë në përdorim, nisur nga lehtësia, si

edhe nga denduria e përdorimit, p.sh termin psikologji e ndeshim shumë më tepër se psikologji

speciale, psikologji e zhvillimit, psikologji konjitive etj., apo termin edukim e ndeshim shumë më

tepër se edukim shumëkulturor, edukim global, edukim mediatik etj. Po i paraqesim termat

psikologji, arsim, edukim në përdorimin e tyre si terma togfjalësh.

psikologji speciale psikologji e artit

psikologji eksperimentale

psikologji e edukimit

psikologji e moshave

psikologji e punës

psikologji e shëndetit

psikologji e zbatuar

psikologji e zhvillimit

psikologji individuale

psikologji konjitive

psikologji organizative

psikokologji sociale/shoqërore

Arsim i Lartë

Arsim profesional

Arsim i Mesëm

Arsim gjithëpërfshirës

Arsim fillor Arsim joformal

Arsimi Pparauniversitar Arsim plotësues

Arsim parashkollor

Arsim special

43 Agron Duro, Termi dhe fjala shqipe, Tiranë, 2009, f.58.

psikologji

arsim

51

Arsimi dhe formimi profesional Arsim informal

Arsim i hapur Arsim i detyrueshëm

Arsim estetik Arsim i përgjithshëm

Edukimi shumëkulturor

Edukimi global

Edukimi estetik

Edukimi i integruar

Edukimi frontal Edukimi i së ardhmes

Edukim për zhvillim të qëndrueshëm Edukimi mediatik

Edukim përmes muzeumit

Edukim joformal

Edukimi me qendër fëmijën

Edukim privat Edukimi dygjuhësh

Edukim estetik Edukimi prindëror

Edukimi mjedisor

Edukim

52

2.3. TERMI NJËFJALËSH DHE TERMI TOGFJALËSH

Në FGJSH, termi përkufizohet si “emërtim me një fjalë a me një togfjalësh i një koncepti në një

fushë të shkencës, të teknikës a të artit.”44 Termat njëfjalësh përmbushin vetitë e termit,

saktësinë, njëkuptimësinë, shkurtësinë dhe motivueshmërinë. Ato janë më të përdorur nisur nga:

funksioni emërtues, shkurtësia, vlera e përdorimit etj.

Termi njëfjalësh dhe termitogfjalësh është një tipar që ndeshet dendur në fushën e edukimit.

Përdorimi sot i termave togfjalësh me bazë atë njëfjalësh merr kuptime të reja sipas përdorimit,

p.sh. nga termi komunikim kemi

komunikim gjestor

komunikim paragjuhësor

komunikim ndërkulturor

komunikim joverbal, pra disa terma njëfjalësh dhe togfjalësh të rrjedhë prej

tyre.

Po paraqesim termat njëfjalësh dhe ato togfjalësh me shpjegimet përkatëse.45

_________________________________________________________________________

certifikatë certifikim certifikoj

certifikatë e kompetencës certifikim studimesh

certifikatë pjesëmarrjeje

certifikat/ë,-a f. sh. – a(t), deklaratë me shkrim lëshuar nga një zyrë për të dëshmuar vërtetësinë e një

gjëje a një fakt.

certifikatë e kompetencës, një dokument që certifikon se personi ka arritur një standard të specifikuar dhe

e ka demonstruar atë në test ose provim.

certifikatë pjesëmarrjeje, një dokument që certifikon pjesëmarrjen në një kurs, por që nuk ka vlerën

akademike.

certifikim,-i m., pajis me certifikatë.

certifikim studimesh, dëftesë e lëshuar nga autoritetet shkollore, që dëshmon për regjistrimin ose ndjekjen

e shkollës nga nxënësi.

44 Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Fjalor i gjuhës shqipe, Tiranë, 2006, f.1085. 45 Shpjegimet janë marrë nga Fjalor termash në edukim- Përshkrues - krahasues, Mimoza Gjokutaj, Irida Hoti, Drita

Kadriu, Shtëpia Botuese “Dukagjini”, Prishtinë, 2016.

53

___________________________________________________________________

cilësi e mësimdhënies

cilësi cilësitë e vëmendjes

cilësi,-a f.sh. - (të), një nga kategoritë themelore të logjikës, që e dallon sendin sipas vetive që e

karakterizojnë.

cilësi e mësimdhënies, proces, veprim, shkallë i të qenit i vlefshëm dhe i dobishëm, proces i përshkallëzuar

pozitiv, cilësor, i arrirë ose jo, gjatë dhënies së mësimit nga mësues apo profesorë: cilësi e mirë (e keqe),

cilësi e lartë, cilësia e mësimit, cilësia e dijeve (e njohurive);

- tipari thelbësor ose tërësia e tipareve thelbësore që tregojnë se si është një proces mësimdhënieje i grupuar

sipas shkallëve të të nxënit.

cilësitë e vëmendjes, dallojnë për:

- Qëndrueshmëri, është aftësia për të përqendruar vëmendjen për një kohë;

- Paqëndrueshmëria, lidhet me lëkundjen e vëmendjes, manifestohet në paaftësinë për t’u përqendruar;

- Lëvizshmëria, është aftësia për të kaluar vëmendjen me lehtësi nga një veprimtari në tjetrën;

- Përqendrimi, lidhet me shkallën e drejtimit të vëmendjes në një objekt të caktuar si dhe me shkallën e

shkëputjes së saj nga objektet e tjera;

- Vëllimi i vëmendjes, përcaktohet nga sasia e objekteve që pasqyrohen njëkohësisht;

- Shpërndarja, është aftësia për të kryer në të njëtën kohë dy ose më shumë veprimtari.

_____________________________________________________________

kërkim kërkoj kërkimor

kërkim aktiv etika kërkimore

kërkim edukativ

kërkim i aplikuar

kërkim,–i m. sh. –e(t), gjurmime, hulumtime, studime.

kërkim aktiv, metodologji kërkimi në të cilën kërkuesi heton praktikën përmes cikleve të reflektimit,

identifikimit të çështjeve, mbledhjes së të dhënave, analizave dhe për më tepër reflektim për të identifikuar

fusha të mëtejshme.

kërkim edukativ/ arsimor, aplikimi sistematik dhe formal i metodave shkencore për të studiuar probleme

edukative; studimi i sistemeve dhe proceseve edukative përmes hetimit të degëve të ndryshme të teorisë së

edukimit, duke përdorur një sërë metodash të përbashkëta për kërkimin në shkencat humane dhe sociale.

kërkim i aplikuar, kërkime aktive për aplikime praktike, në kontrast me kërkimet bazë teorike. Kërkimi

aktiv është një formë e kërkimit të aplikuar.

54

kërkimor,-e mb., që bëhet për të kërkuar a për të hulumtuar, studimor: punë kërkimore;

- që merret me punë studimore a shkencore: institut (punonjës) kërkimor.

etika kërkimore, zbatimi i rregullave morale dhe i kodeve profesionale të sjelljes në mbledhjen, analizën,

raportimin dhe botimin e informacionit mbi subjektet e kërkimit, veçanërisht njohja e së drejtës së

subjekteve për të ruajtur karakterin privat, konfidencial dhe të pëlqimit të ndërgjegjshëm.

kërk/oj kal.,–ova,-uar, përpiqem të gjej ose të zbuloj dikë a diçka që nuk e njoh a nuk e di ku

është; gjurmoj dikë a diçka, hetoj; e dua, e dëshiroj dikë a diçka, i parashtroj dikujt një kërkesë,

një propozim etj.; i lutem për diçka; synoj të arrij diçka.

____________________________________________________________

komunikim komunikoj komunikueshëm (i)

komunikim gjestor

komunikim paragjuhësor

komunikim ndërkulturor

komunikim joverbal

komunikim,-i m.sh. –e(t), ajo çka komunikohet; mënyra e komunikimit, kumtim.

komunikim gjestor, komunikim përmes përdorimit të gjesteve, mimikës dhe pantomimikës.

komunikimi joverbal, përdorimi i të tjerëve si bazë krahasimi në vlerësimin e gjykimeve, aftësive,

qëndrimeve të tyre.

komunikimi ndërkulturor, fushë ndërdisiplinare e kërkimit që studion se si njerëzit komunikojnë dhe

kuptojnë njëri - tjetrin, duke përfshirë zotërime kombëtare, gjeografike, gjuhësore, pushtim etnik, klasë ose

gjini lidhur me kufijtë dhe se si këto kufij ndikojnë në përdorimin e gjuhës.

komunikim paragjuhësor, fjalë për fjalë do të thotë ‘komunikim para gjuhe’, komunikim mes prindërve

dhe fëmijëve të moshave të vogla, përmes lojërave gjuhësore, tingujve, shprehjeve të fytyrës dhe

imitimeve.

komunik/oj kal., –ova,-uar, njoftoj, kumtoj; ndërlidhem, hyj në lidhje me dikë; merrem vesh me dikë.

komunikuesh/ëm (i), -me (e) mb., që di të komunikojë a të merret vesh me dikë.

___________________________________________________________________

kurrikul kurrikulare

55

kurrikula bërthamë fushë kurrikulare

kurrikula e lirë integrim kurrikular

kurrikula e fshehur projekt kurrikular

kurrikula konjitive program kurrikular

kurrikula e zbatuar udhëzuesit kurrikularë

kurrikula e integruar

kurrikul,-a f.sh. –a(t), program i studiuar dhe dokumentet përkatëse për të ndjekur një shkollë

kualifikimi etj.: përgatiten kurrikulat.

kurrikula bërthamë, kërkesat e përbashkëta për të gjithë nxënësit në aspektin e kompetencave kryesore,

lëndët e përbashkëta dhe orientimet e përgjithshme.

kurrikul e fshehur, besimet, qëndrimet dhe shkathtësitë që nxënësit i kanë apo i zhvillojnë përmes

përvojave të tyre personale. Kurrikula e fshehur mund të jetë ose të mos jetë në pajtueshmëri me

Kurrikulën zyrtare/të obligueshëm.

kurrikul e integruar, tërësia përmbajtësore dhe metodologjike e një kurrikule të lidhur, të gërshetuar mes

fushave të studimit, të cilat marrin dhe japin me njëra tjetrën duke i dhënë asaj koherencë dhe kohezion dhe

duke e konfiguruar si një trup të vetëm.

kurrikula e lirë, nënkupton zhvillimin nga shkollat të një numri të caktuar lëndësh/modulesh mësimore,

veprimtarish mësimore të cilat planifikohen nga vetë shkollat në përputhje me nevojat rajonale, kërkesat e

aktualitetit apo nevojat dhe prirjet individuale të nxënësve. Planifikimi i kurrikulës së lirë

domosdoshmërisht nënkupton njohje të mirë të kurrikulës zyrtare për ta plotësuar dhe thelluar atë në

përputhje me kushtet e shkollës dhe nevojat e nxënësve.

kurrikul e zbatuar, kurrikul e analizuar, interpretuar dhe zhvilluar në institucionet arsimore dhe e mbartur

te nxënësi, sipas udhëzimeve themelore të kurrikulës.

kurrikul konjitive, nënkupton kurrikulën që përcjell një përmbajtje, e cila kërkohet të përvetësohet në

mënyrë reflektive nga nxënësit. Kurrikula e këtij lloji nuk kërkon një përvetësim mekanik të disa rregullave

apo një riprodhim të njohurive të fituara. Ajo kërkon të mbahen qëndrime dhe të nxirren vlera rreth atyre

për të cilat mëson dhe punon nxënësi.

kurrikular,-e mb., çështje, probleme, metoda, teknika, strategji, vlerësime që përdoren në fushën e

zbatimit të kurrikulës: proces kurrikular, vlerësim kurrikular, objektiv kurrikular etj.

fushë kurrikulare, një kategori e gjerë mësimore që grupon lëndët që kanë qëllime dhe detyra të

përbashkëta për mësimin e dijes, shkathtësive, vlerave dhe qëndrimeve. Bashkimi i lëndëve në një fushë të

caktuar mësimore merr parasysh kontributin e tyre specifik në zhvillimin e nxënësve, në pajtim me qëllimet

56

e përgjithshme e të veçanta të procesit mësimor në shkolla. Ai po ashtu merr parasysh mundësinë për qasjet

multi dhe ndërdisiplinare e gjithashtu edhe realizimin e qëllimeve ndërkurrikulare.

integrim kurrikular, Proces i ndërthurjes së përmbajtjeve mësimore dhe metodave, me qëllim që të

sigurohet të nxënit sistemik dhe tërësor.

program kurrikular, përmbajtje analitike e një lënde e cila zbërthehet sipas synimeve, objektivave,

linjave/kapitujve/fushave dhe temave konkrete për çdo fushë/linjë/kapitull, e shoqëruar dhe me sasinë e

orëve mësimore për çdo temë.

projekti kurrikular, përbën një formë dhe metodologji organizimi kurrikular që siguron në rrugë të

pëlqyeshme integrimin lëndor duke mundësuar një lidhje të ngushtë të aspetit teorik shkencor me aspektin e

praktikës së përditshme jetësore dhe problematikën e saj përkatëse. Projekti kurrikular tashmë është prezent

në shkollat tona, duke qenë pjesë e përditësisë shkollore me vlerat që ato përcjellin në nxëniet e nxënësve

udhëzuesit kurrikularë, ndihmojnë në zbatimin e unifikuar të politikës kurrikulare në të gjitha fazat e

zbatimit të saj.

________________________________________________________________

mësoj mësuarit (të)

mësuarit (të) bashkëveprues

mësuarit (të) bazuar në projekte

mësuarit (të) deduktiv

mësuarit (të) e programuar

mësuarit (të) me tema

mësuarit (të) me objektiva

mësuarit (të) mekanik

mësuarit (të) në grup

mës/oj kal., –ova, -uar, u jap njoftime të dobishme nxënësve të shkollës me anë të fjalës a

shembullit, stërvit me fjalë a me shembuj ata që duan të ushtrojnë një zeje.; këshilloj; marr

njoftime të dobishme nga mësuesia nga librat.

mësuar,-it (të) ) as., mësim.

mësuarit, (të) bashkëveprues, mënyrë e organizimit të mësimdhënies dhe nxënies në klasa, që

organizojnë punën në grupe të nxënësve që bashkëveprojnë.

mësuarit (të) bazuar në projekte, Model i veprimtarisë mësimore, i cili zhvendoset nga praktikat e

mësimdhënies së izoluar brenda klasës e të përqendruara te mësuesi, në veprimtari të të nxënit me në

qendër nxënësin.

57

mësuarit, (të) deduktiv, një teori e mësimit të gjuhës në të cilën u mësohen nxënësve rregullat dhe u jepet

informacion specifik rreth një gjuhe. Atëherë ato i aplikojnë këto rregulla kur e përdorin gjuhën. Metodat

mësimdhënëse të gjuhës, të cilat theksojnë studimin e rregullave gramatikore të një gjuhe përdorin metodat

e të nxënit deduktiv. Kjo mund të kontrastohet me të nxënit induktiv ose të nxënit me induksion, në të cilën

nxënësve, nuk u mësohet gramatikë apo tipe rregullash drejtpërdrejt, por lihen të zbulohen ose të nxirren

rregulla prej eksperiencës së përdorimit të gjuhës.

mësuarit (të) e programuar, sistemi i punës së pavarur të individualizuar të nxënësit për të përvetësuar

materialin mësimor, me ndihmën e teksteve të programuara ose të këtyre dhe të makinave mësimore.

mësuarit (të) me objektiva, është një metodë që zgjeron veprimtarinë e nxënësve në orën e mësimit,

përcakton arritjet që duhen synuar për nxënësit, sposton përqendrimin e orës së mësimit nga mësuesi tek

nxënësi dhe synon të bëjë të njëvlershëm synimet dhe vlerësimet e mësuesve të ndryshëm në shkollat,

rrethet.

mësuarit (të) me tema, mësimdhënie gjithëpërfshirëse e çështjeve të ndryshme brenda një teme të

përbashkët. P.sh. tema e motit mund të kombinojë studimin e historisë, artit, shkencës dhe matematikës në

një klasë/ orë të veçantë apo gjatë disa orëve. Të mësuarit tematik është më i suksesshëm kur përdoret me

maturi si një mjet i rastit, sesa kur përdoret vazhdimisht si formë e parë e mësimit.

mësuarit (të) mekanik, lloj të mësuari, ku mësohet përmendsh dhe nuk vihen në veprim të menduarit

kritik dhe krijues.

mësuarit, (të) në grup, në parim është një praktikë, e cila ka për qëllim të motivojë individët të mendojnë

dhe veprojnë së bashku. Nuk është e thënë që individët në këto grupe të mësojnë njësoj, përkundrazi, një

gjë e tillë ndodh shumë rrallë. Këta individë, duke u ushtruar në mënyrë të vazhdueshme, mund të arrijnë të

mendojnë në mënyrë efektive në grup.

____________________________________________________________________

reformë reformim reformoj

reformë arsimore

reform/ë,-a f. sh. –a(t), ndryshim i thellë a i gjerë që bëhet në një fushë të veprimtarisë

shoqërore, riorganizim a shndërrim i thellë i diçkaje: reformë e thellë (rrënjësore, e pjesshme,

gjysmake), reformë ekonomike (monetare), reforma e shkrimit (e drejtshkrimit), zbatimi i

reformës, bënë një reformë, kërkojnë reforma.

Reformë arsimore (1946), draft i shkruar në të cilin vendosen synime, objektiva, strategji, faza për

zhvillimin, vlerësimin që kanë të bëjnë me ndryshime të caktuara në arsim. Zakonisht ka një afat kohor të

përcaktuar të pikënisjes dhe pikëmbërritjes të shoqëruar me produkte të qarta arritjesh.

reformim,-i m. sh. –e(t), shndërrim, ndryshim, riorganizim me qëllim të përmirësimit;

përmirësim.

58

reform/oj kal., –ova, -uar, sjell një reformë, bëj reforma, ndryshoj nëpërmjet reformash.

_________________________________________________________________

teknologji teknologjike

teknologji arsimore zhvillimi i kapacitetit teknologjik

teknologji informacioni-TI

Teknologji Komunikimi Informacioni- TIK

teknologji edukimi

teknologji,-a f., tërësia e proceseve që kryhen për përpunimin e lëndëve të para etj.: teknologjia

e përpunimit.

Teknologjia arsimore, i referohet përdorimit të pajisjeve, si: film, shirit filmi dhe mjete të ngjashme audio-

vizive në arsim, të cilat ndihmojnë në forcimin e aspektit edukativ dhe përshtatjen e udhëzimeve; teknologji

e aplikuar në procesin e mësimdhënies dhe nxënies, e cila përfshin media të veçanta që përdoren për të

shpërndarë udhëzime që përfshijnë procesin e analizimit dhe zgjidhjes së problemeve, udhëzues, vlerësues.

Teknologji informacioni - TI, studimi ose përdorimi i kompjuterave dhe sistemeve elektronike për ruajtjen

dhe përdorimin e informacionit.

Teknologji Komunikimi Informacioni- TIK, term që i referohet veçanërisht përdorimit të kompjuterit në

edukim. Përdorimi i kompjuterave për të aftësuar nxënësit të përmirësojnë aftësitë procesuese informative,

të eksplorojnë ide, të zgjidhin probleme, të kenë akses të lundrojnë në internet, të zhvillojnë nxënien

bashkëvepruese me nxënësit që janë në vende të tjera etj. Arsimimi gjuhësor si forma të tjera të edukimit po

rrit përdorimin e TIK-ut, duke përfshirë:

- të shkruarit e ndërmjetësuar me telekomunikacion;

- një krijim i lehtësuar me programues uordi (ëord processor);

- nxënia e gjuhës e mbështetur në hipermedia;

- ligjërimi verbal i stimuluar.

Teknologji edukimi, teknologji e zbatuar në proceset e mësimdhënies dhe të nxënit. Përfshin media të

veçanta për mësimdhënien dhe proceset që përfshihen në të. Ndihmon zgjidhjen e problemeve në

mësimdhënie, zbatimi, vlerësimi dhe menazhimi i zgjidhjes për këto probleme.

teknologjik,-e mb., Që lidhet me teknologjinë, i teknologjisë: proces teknologjik;

- që përshkruan proceset e punës sipas një teknologjie të vendosur: udhëzuesi teknologjik.

zhvillimi i kapacitetit teknologjik, (një qëllim kryesor për edukimin teknologjik) Iu mundëson nxënësve

të njohin mundësitë profesionale më të kërkuara dhe të shndërrohen në qytetarë të informuar, në një botë që

ndryshon shpejt. Të gjithë nxënësit duhet të bëhen pjesëmarrës aktivë në të nxënit e tyre individual. Ata

duhet të zhvillojnë aftësitë e tyre për zgjidhjen e problemeve, si dhe ndjenjën e përgjegjësisë për të nxënit

vetjak, duke krijuar kështu bazat për të nxënit gjatë gjithë jetës.

59

__________________________________________________________________

TERMI NJËFJALËSH TERMI TOGFJALËSH

certifikatë

certifikim

certifikoj

certifikatë pjesëmarrjeje

certifikatë e kompetencës

cerifikim studimesh

cilësi

cilësi e mësimdhënies

cilësitë e vëmendjes

kërkim

kërkoj

kërkues

kërkim aktiv

kërkim edukativ

kërkim i aplikuar

komunikim

komunikim gjestor

komunikim paragjuhësor

komunikim ndërkulturor

komunikimi joverbal

kurrikul

kurrikulare

kurrikula bërthamë

kurrikula e lirë

kurrikula e fshehur

kurrikula konjitive

kurrikula e zbatuar

fushë kurrikulare

integrim kurrikular

projekt kurrikular

program kurrikular

udhëzuesit kurrikularë

mësoj

mësuarit (të)

mësuarit (të) bashkëveprues

mësuarit (të) bazuar në projekte

mësuarit (të) deduktiv

mësuarit (të) e programuar

mësuarit (të) me tema

mësuarit (të) me objektiva

mësuarit (të) mekanik

60

mësuarit (të) në grup

reformë

reformim

reformoj

reformë arsimore

teknologji

teknologjike

teknologji arsimore

teknologji informacioni

Teknologji Komunikimi

Informacioni- TIK

teknologji edukimi

zhvillimi i kapacitetit teknologjik

61

2.3.1.STRUKTURA MORFOLOGJIKE E TERMAVE NJËFJALËSH

Çdo term i përgjigjet një koncepti. Në strukturën e tyre termat dalin si gjymtyrë të thjeshta,

të prejardhura, të përbëra dhe togfjalësha. Në terminologjinë që përdoret në ditët e sotme në

fushën e edukimit vihet re ndërtime të shumta me parashtesim, prapashtesim, kompozita etj.

❖ TERMA TË PREJARDHUR

Prejardhja është mënyra më prodhimtare dhe më e larmishme në sistemin e fjalëformimit të

shqipes. Sipas llojit të ndajshtesës fjalëformuese dhe sipas mënyrës së bashkimit të saj me temën,

dallohen: prejardhja parashtesore, prejardhja prapashtesore, prejardhja parashtesore –

prapashtesore.

❖ Formime me parashtesa

Prejardhja parashtesore është mënyra e formimit të fjalëve të reja me anë parashtesash,

duke i dhënë fjalës një kuptim të ri. Parashtesimi është një nga mënyrat më të rëndësishme e më

të gjalla të fjalëformimit të shqipes.46 Në fushën e edukimit termat njëfjalësh formohen me

parashtesat pa-, ri-, nën-, ndër-, mbi-, jo-, pas-, para-, ç-, s-, sh-, shpër- etj.

PARASHTESA EMRA MBIEMRA FOLJE

ç-

çekuilib/ër,-ri

çemërim,-i

çintegrim,-i

çregjistrim,-i

çrregullsi,-a

çekuilibuar (i,e)

çregjistruar (i,e)

çemëruar (i,e)

çintegruar (i,e)

çrregullt (i,e)

çekuilibr/oj

çemër/oj

çintegr/oj

çmëso/hem

çregjistr/oj

çrregull/oj

jo-

joreal,-e

mbi-

mbipesh/ë,-

mbikoh/ë,-a

mbizotërim,-i

mbizotëruar (i,e) mbizotër/oj

mos-

mosdij/e,-a

mossukses,-i

mospërfill

ndër-

ndërdij/e,-a

ndërvepr/oj

46 Shih më gjerë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Gramatika e gjuhës shqipe 1, Tiranë, 2002, f.61.

62

ndërveprim,-i

ndërhyrje/e,-a

ndërkëshillim,-i

ndërkultur/ë,-a

ndërthurj/e,-a

ndërlidhur (i,e)

ndërkupt/oj

ndërvlerës/oj

ndërthur

ndërlidh

ndërmarr

ndërpres

nën-

nënkulturë

nënvlerësim

nënshkrim

nënrenditur (i,e)

nënvlerësuar (i,e)

nënvlerës/oj

nënkupt/oj

nënrendit

pa-

paaftësi,-a

padij/e,-a

padituri,-a

padurim,-i

paaftë (i,e)

pashkollë (i,e)

paarrirë (i,e)

pabindur (i,e)

paedukatë (i,e)

paqartë (i,e)

paudhë (i,e)

pavullnet (i,e)

para-

parafraz/ë,-a

parafolës,-i

parafraz/ë,-a

parashtres/ë,-a

paratest,-i

parafrazuar (i,e)

paracaktuar (i,e)

paragjykuar (i,e)

parashkollor, -e

parafraz/oj

paracakt/oj

paragjyk/oj

parashkruaj

parashoh

pas-

passhkrim,-i

pasthëni/e,-a

pasuniversitar,-i

për-

përball

përbuz

ri-

riaftësim,-i

riedukim,-i

rikrijim,-i

riorganizi,-i

riprovim,-i

rivlerësim,-i

rinxëni/e,-a

ribërë (i,e)

rinjoh

ribëj

ripërtërij

riorganiz/oj

rigrup/oj

s-

sprovë

sprovuar sprov/oj

sh-

shkujdesje

shpërfilluar

shndërr/oj

63

shndërrim

shpërfillje

shkujdesur shpërfill

shpër-

shpërndarje

shpërqendrim

shpërpjesëtim

shpërqendruar

shpërpjesëtuar

shpërqendr/oj

shpërndaj

shpërhap

shpërfill

Si dhe me parashtesa të huaja, si: a-. anti, de-, dez, -dis-, pro-, pan-, trans, ultra- etj.

PARASHTESA EMRA MBIEMRA FOLJE

a-

anormalitet,-i

apolitik,-e

anormal,-e

anti-

antivler/ë,-a

antishoqëror,-e

antishkencor,-e

antidemokratik,-e

trans-

transformim,-i

transformuar

transform/oj

ultra-

ultratingull,-i

ultratingullor,-e

❖ Formime me prapashtesa

Prejardhja prapashtesore është mënyra e formimit të fjalëve të reja me anë prapashtesash, të

cilat bashkohen me tema fjalësh. Me anë prapashtesash formohen emra, mbiemra, folje, ndajfolje

prej po asaj pjese të ligjëratës ose edhe prej pjesësh të tjera të ligjëratës.47 Në fushën e edukimit

termat njëfjalësh formohen me prapashtesat – shëm, -ar, -tar, -or, -tor, -al, -izëm,- ës, -ist, -ësi, -

iv, -im etj.

prapashtesa EMRA MBIEMRA FOLJE

-ant

figurant,-i

pasionant,-i

47 Shih më gjerë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Gramatika e gjuhës shqipe 1, Tiranë, 2002, f.63-64.

64

-ar

linear,-e

kurrikular,-e

vizionar,-e

ër(i)

besnikëri,-a

shurdhëri,-a

-ës

nxitës,-i

folës,-i

fjalës,-i

nxitës,-e

këmbëngulës,-e

bartës,-e

fjalës,-e

pyetës,-e

-ëz

fjalëz,-a

-ësi

fajësi,-a

gjuhësi,-a

pavarësi,-a

qartësi,-a

saktësi,-a

ik/ë

metodik/ë,-a

kompjuterik,-e

panoramik,-e

simbolik,-e

strategjik,-e

periferik,-e

-im

punim,-i

hulumtim,-i

konstatim,-i

-iv

administrative,-e

korrelativ,-e

operativ,-e

subjektiv,-e

objektiv,-e

figurativ,-e

portativ,-e

regresiv,-e

relativ,-e

-je

lodh/je,-a

qas/je,-a

65

-or

konviktor,-i

anësor,-e

përgatitor,-e

kërkimor,-e

fjalësor,-e

disiplinor,-e

fillor,-e

rendor,-e

kohor,-e

parimor,-e

tipësor,-e

tërësor,-e

-shëm

figursh/ëm(i), -me (e)

kënaqsh/ëm(i), -me (e)

brendsh/ëm(i), -me (e)

-tar

arsimtar,-i

gojëtari,-a

ëndërrimtar,-e

përparimtar,-e

gojëtar,-e

universitar,-e

zyrtar,-e

-tor

koordinator,-i

përgatitor,-e

fjalëtor,-e

-th

jalorth,-i

-uar

apasionuar (i,e)

ekuilibruar (i,e)

justifikuar (i,e)

kooperuar (i,e)

qartësuar (i,e)

-ues

përdorues, -i

pasues, -i

përçues, -i

referues, -i

ligjërues, -i

detyrues,-e

shterues,-e

kopjues,-e

kodifikues,-e

krahasues,-e

66

qortues,-e

stimulues,-e

Si dhe me prapashtesa të huaja, si: -al, -ist, -izëm, -azh etj.

prapashtesa EMRA MBIEMRA FOLJE

-al

gjenial,-i

formal,-e

individual,-e

universal,-e

special,-e

racial,-e

kolosal,-e

-ist

liceist,-i

libretist,-i

sofist,-i

specialist,-i

realist,-e

-izëm

intelektuali z/ëm, -mi

pozitivi z/ëm, -mi

ciniz/ëm, -mi

analfabeti z/ëm, -mi

individuali z/ëm, -mi

pereneniali z/ëm, -mi

skeptici z/ëm, -mi

konjitiviz/ëm, -mi

-azh

sondazh,-i

❖ Prejardhja parashteso- prapashtesore

Prejardhja parashteso - prapashtesore është më pak prodhimtare se ajo me parashtesim dhe

prapashtesim. Me anë të saj formohen disa emra, mbiemra si dhe një numër foljesh.

EMRA MBIEMRA FOLJE

mbizotërim,-i

mbizotëruar (i,e)

mbizotër/oj

67

mosnjohj/e,-a

mospërfillj/e,-a

mospërdorim,-i

mospëlqim,-i

moszbatim,-i

mospërfillës,-e

moskokëçarës,-e

ndërvarësi,-a

ndërdij/e,-a

ndërveprim,-i

ndërhyrj/e,-a

ndërkëshillim,-i

ndërkultur/ë,-a

ndërdisiplinor,-e

ndërkurrikulare,-e

ndërpersonale,-e

ndërveprues,-e

ndërvepr/oj

ndërkupt/oj

ndërvlerës/oj

nënkuptim,-i

nënrenditj/e,-a

nënshkrues,-i

nënkuptuar (i,e)

nënvlerësuar (i,e)

nënshkruar (i,e)

nënkupt/oj

nënvlerës/oj

nënshkr/uaj

jodetyrues,-e

jokalimtar,-e

jokombëtar,-e

jolëndor,-e

jokryesor,-e

jomiqësor,-e

joshterrues,-e

jopërparimtar,-e

jokombëtar,-e

joprodhimtar,-e

joshkencor,-e

joshoqëror,-e

joparim or,-e

jorealist,-e

jozyrtar,-e

jonormal,-e

përgenjështrim

përgenjështr/oj

nguros

padrejtësi,-a

pafajësi,-a

padukshmëri,-a

paanalizuesh/ëm (i),-me (e)

paasimiluesh/ëm (i),-me (e)

padiskutuesh/ëm (i),-me (e)

pakënaqsh/ëm (i), -me (e)

pandreqsh/ëm (i),-me (e)

68

papërdorsh/ëm (i),-me (e)

padisiplinuar (i,e)

paarsimuar (i,e)

pabotuar (i,e)

paformuar (i,e)

paragjykim,-i

parashkrim,-i

pasaktësi,-a

parashikues,-e

pasuniversitar,-e

shfrytëzoj

zbukuroj

❖ Kompozimi (përbërja)

Kompozimi është një mënyrë fjalëformimi me anë të së cilës krijohen fjalë të reja që

kanë në përbërjen e tyre kanë dy a më shumë tema.48

Me anë të kompozimit formohen kryesisht

emra e mbiemra dhe një numër i kufizuar foljesh e ndajfoljesh.

EMRA MBIEMRA FOLJE NDAJFOLJE

ballëhapur

ballëlart

bashkautorësi

bashkëpunëtor

bashkëpërkim

bashkëkohor

bashkëngjitur

bashkëqendror

bashkëpunoj

bashkëlidh

botëkuptim

brendashkruar (i,e)

brendashkruaj

dijedashës

duarkryq

ekstrakurrikulare

48 Shih më gjerë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Gramatika e gjuhës shqipe 1, Tiranë, 2002, f.70.

69

fletëkërkesë

fletëleje

i jashtëzakonshëm

keqpërdorim

keqtrajtim

keqkuptim

keqpërdorur

keqtrajtuar

keqkuptuar

keqpërdor

keqtrajtoj

keqkuptoj

këmbëngulës

kohëmatës,-i

kohëzgjatj/e,-a

kokëfortësi,-a

kokëçarj/e,-a

largpamës

marrëdhënie

pesëvjeçar

nëntëvjeçar

përparimdashës

pikënisje

pikëtakim

shqipfolës

udhëheq

2.3.2. STRUKTURA MORFOLOGJIKE E TERMAVE TOGFJALËSH

Në termat e sotëm në fushën e edukimit ndeshim edhe terma të përbërë nga më shumë se

dy fjalë shënuese, të cilët nga zgjerimi i strukturës, shtohet edhe vëllimi konceptor i termit bazë

duke dhënë një koncept të ri. Këto togfjalësha të zgjeruar terminologjikë janë më së shumti me

70

dy/tre përbërës, por ndeshim edhe me katër ose pesë përbërës. Po i ilustrojmë me shembuj të

shkëputur nga Fjalor termash në edukim.49

Togfjalësha me dy

përbërës

Togfjalësha me tre përbërës Togfjalësha me katër përbërës

pyetjet divergjente

pyetje e mirë

pyetjet ese

pyetjet interpretuese

pyetje konvergjente

pyetje objektive

pyetje përkthyese

pyetje subjektive

pyetje të analizës

pyetje të mësuesit

pyetje të njohjes

pyetje të sintezës

pyetje të të kuptuarit

pyetje të vlerësimit

pyetje të zbatimit

pyetje e nivelit të drejtpërdrejtë

pyetjet me fund të hapur

pyetjet me fund të mbyllur

diskutimet online diskutimet

oratorike

diskutimet me tematikë të

caktuar

diktim me kopjim

diktim me të zgjedhur

diktime kontrolli me problematikë

drejtshkrimore

diktime kontrolli me problematikë

shenjat e pikësimit

diktim përmes mjeteve auditive

diktim tekstesh me mungesa fjalësh

ilustrim didaktik (i teksteve shkollore)

mësimdhënie aktive

mësimdhënie e integruar

mësimdhënie praktike

mësimdhënie

ndërkurrikulare

mësimdhënie bazuar në detyra

mësimdhënia dhe nxënia e

diferencuar

ditar i mësuesit ditar i zhvillimit të fëmijës

portofol i mësuesit

portofol i nxënësit

karakteri shkencor i të mësuarit

Karta e performancës së shkollës

program mësimor Programi ndërkombëtar për

Vlerësimin e Studentëve

agjenci akredititimi Agjencia Kombëtare e

Provimeve

❖ Veçori të ndërtimit dhe të përdorimit të togfjalëshave të zgjeruar

49 Mimoza Gjokutaj, Irida Hoti, Drita Kadriu, Fjalor termash në edukim- Përshkrues - krahasues, Shtëpia Botuese

“Dukagjini”, Prishtinë, 2016.

71

Vihet re në togfjalëshat e zgjeruar edhe raste të emërtimeve ndryshe për të njëjtin term, si:

proces i të shkruarit - proces shkrimi

nxënie aktive - të nxënit aktiv

nxënës me aftësi të kufizuara - nxënës me nevoja të veçanta

të nxënit me situatë - të nxënit situatësor

procesverbal - protokoll i mbledhjeve

proces mësimor- edukativ - proces i mësimdhënies dhe nxënies

praktikë pedagogjike - praktikë mësimdhënieje

pedagogji - pedagogjia si lëndë mësimore

njohuri - njohuri bazë /njohuri të përgjithshme/njohuri mësimore

72

KREU III

PRURJE GJUHËSORE PËRMES TERMINOLOGJISË

3.1. Zgjerimi i fushës semantike dhe leksikore

3.2. Prurje gjuhësore përmes terminologjisë

3.2.1. Evoluimi i terminologjisë

3.2.2. Terminologjia dhe emërtimet e shkurtuara

___________________________________________________________________________

3.1. ZGJERIMI I FUSHËS SEMANTIKE DHE LEKSIKORE

Me zhvillimet e shumta në fushën e arsimit, me reformat e kryera vit pas viti në tërësi të

sistemit arsimor, por edhe në fusha specifike të edukimit, duke filluar nga strategjitë kombëtare,

kornizat kurrikulare, në kurrikulën shkollore, tekstet shkollore, vlerësimin, menazhimin,

mësimdhënien etj., është vënë re një pasurim dhe zgjerim i terminologjisë së kësaj fushe. Prirja

për të krijuar struktura të reja semantike, gramatikore dhe leksikore sjell sot një kontekst të ri në

fushën e teminologjisë në edukim, gjë e cila na lejon dhe ofron mundësi për studime në këtë

fushë mbi një lëndë leksikore të re, e cila po përshtatet me sistemin gjuhësor të shqipes, si kur

janë fjalë të reja të lindura nga vetë brumi i shqipes, ashtu edhe kur janë huazuar dhe përshtatur

me strukturat gramatikore të shqipes. “Kuptimi si njësi semantike bazë e gjuhës ka një përmbajtje

më të gjerë se koncepti, aq më shumë sepse koncepti përmbahet në të.”50 Po paraqesim disa fjalë

nga të cilat kanë rrjedhë kuptime të tjera.

aftësi akademike

aftësi ndërpersonale

aftësi njohëse

aftësi analitike

aftësi e fituar

aftësi e kufizuar për të nxënë aftësi e kufizuar zhvillimore

aftësi kritike aftësi mësimnxënëse

aftësi komunikative

aftësi intelektuale

aftësi konceptuale

50 Agron Duro, Termi dhe fjala shqipe, Tiranë, 2009, f.60.

aftësi

73

aftësi sensorike aftësi studimore

aftësi gjuhësore aftësi bazë

aftësi krijuese aftësi profesionale

aftësi menazhuese

“Leksiku është struktura më përfaqësuese e gjuhës, sepse përmban lëndën me të cilën ndërtohet

ligjërimi ynë”.51

Termi aftësi ndryshon nga ana semantike kur lidhet me një fjalë tjetër, duke marrë përgjithësisht

kuptimin e saj, ky zgjerim semantik sjell edhe pasuri leksikore.

Pasuri leksikore

Zgjerim

leksiku

“Të përshkruash kuptimin e një fjale, do të thotë të japësh mënyrën e përdorimit të saj”.52

Përdorimi i saktë i këtyre termave është shumë i rëndësishëm, sepse ndikon jo vetëm në

pasurimin e teminologjisë, por edhe në larminë e përdorimit të atij termi bazë nga janë zgjeruar

termat togfjalësh.

Kompetenca gjuhësore Kompetenca e bazuar në mësimdhënie

Kompetenca personale

Kompetenca qytetare

Kompetenca të folurit për të

komunikuar

Kompetenca e të lexuarit Kompetenca kyçe

Kompetenca e të dëgjuarit Kompetenca të mësuesit

Kompetenca digjitale

Kompetenca e të shkruarit për qëllime funksionale

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin

51 Emil Lafe, Shqipja standarde në vështrim strukturor dhe funksional, Studime filologjike 3-4, Tiranë, 2002, f.15. 52 O.D. Dykro, C. Todorov, Fjalor enciklopedik i shkencave të ligjërimit, Prishtinë, 1984, f.139.

aftësi

aftësi analitike

aftësi bazë

aftësi e fituar

aftësi e krijuar

aftësi konceptuale

aftësi menazhuese

aftësi ndërpersonale

aftësi gjuhësore

aftësi profesionale

kompetencë

74

3.2. PRURJE GJUHËSORE PËRMES TERMINOLOGJISË DHE FJALOREVE

Krijimi i termave të reja, i kuptimeve të reja rreth së njëjtës familje fjalësh, ka sjellë një

pasuri gjuhësore, strukturore, semantike dhe leksikore në fushën e terminologjisë. “Lindja e

fjalëve të reja nxitet nga zhvillimet e pandërprera të ekonomisë, tregtisë, transportit, teknikës,

shkencës etj. si dhe nga fakti që nga leksiku i gjuhës dalin jashtë përdorimit e vjetërohen shumë

fjalë e për t`i zëvendësuar ato duhen krijuar fjalë të tjera. Vetë kërkesat e jetës e të shoqërisë

janë shkaku që të lindin fjalë të reja dhe ato formohen, duke u mbështetur në pasurinë e gjuhës e

sipas ligjësive të saj.„53 Prurjet gjuhësore përmes terminologjisë duhen parë në disa rrafshe.

Së pari, prirja për t’u thelluar në shumëkuptimësinë e fjalëve a grupi fjalësh, si dhe një

përdorim të gjerë në struktura të shumëllojshme përdorimi.

p.sh.

Të qenët i aftë; prirje e mjeshtëri, zotësi.

aftësi Përdoret në arsim në kuptimin ‘potencial për performancë’. Është përdorimi i shprehive dhe i qëndrimeve për të arritur një sukses.

Fuqia për të kryer një punë mendore ose fizike para ose pas një përgatitjeje

mësimore. aftësi fizike (mendore, krijuese),

aftësi prodhuese, aftësi gjeneruese.

“Gjuha e teksteve, gjuha e leximeve dhe gjuha e mësuesit mbushin shkallë – shkallë zbrazëtitë

leksikore e frazeologjike me qëllim që ta bëjnë gjuhën e nxënësit më të pasur, më të pastër, më

të fuqishëm e më të larmishëm. „54

Shkenca që studion gjuhën si dukuri shoqërore, ligjet e rregullsitë e sistemit

të saj, përdorimin dhe zhvillimin e saj historik.

gjuhësi Studimi i gjuhës si një sistem i komunikimit njerëzor.

Disiplinë akademike, që ka të bëjë me studimin e gjuhës në përgjithësi.

gjuhësi e përgjithshme (krahasueses, përqasëse);

gjuhësia shqiptare, gjuhësi e zbatuar, gjuhësi antropologjike.

53 Jani Thomai, Leksikologjia e gjuhës shqipe, Tiranë, 2006, f. 247. 54 Jani Thomai; Miço Samara; Agim Sinani, Fjala shqipe dhe shkolla në “Gjuha shqipe dhe letërsia” 17. Tiranë,

1989, f.79.

75

Së dyti, prirja për t’iu përshtatur ndryshimeve në sistemin dhe reformat arsimore, nga ku

ka hyrë edhe terminologji e re, si të mësuarit me kompetenca, kompetenca digjitale, kompetenca

gjuhësore etj.

3.2.1. EVOLUIMI I TERMINOLOGJISË

Terminologjia ka evolouar, por ky evoluim nuk duhet parë si një pasurim termash të huaj. Këto

terma të huaj që sot përdoren dendur në fushën e edukimit duhen shqipëruar, duke i pranëvënë

dhe termin në gjuhë të huaj p.sh.:

FJALË E SHQIPËRUAR FJALË E HUAJ

paraqitje/shfaqje

postë elektronike

dritare ekrani

fjalëkalim

bazë të dhënash

libër elektronik

mbipeshë

sjellje e dhunshme

portë hyrëse

përcaktimi

performancë

imeil (e-mail)

desktop

pasuërd (passëord)

databejz (database)

ibuk (ebook)

obez (obesity) buling

portal

alokimi i kohës

postë elektronike- imeil (e-mail)55

1. Imeili, letër elektronike.

2. Sistem elektronik që shërben për të dërguar mesazh nga një kompjuter në një tjetër; emër

individual që përdor një person për të marrë një imeil në internet.

3. Mesazhe elektronike, që dërgohen përmes kompjuterit të lidhur me linjë telefonike. Formë e

shkurtuar për elektronik meil.

4. Imeili në shumicën e rasteve ka karakter joformal, por përdoret edhe për aplikimin e letrës të

karakterit formal, si p.sh. aplikim, kërkesë, referencë etj.

arritj/e,-a f.sh. –e(t) - performancë56

1. Rezultat me vlerë në punë e në një fushë të veprimtarisë, sukses; arritje të rëndësishme, arritje

të shkencës.

2. Ajo çfarë kemi arritur me punë e me përpjekje, rezultat, sukses: arritje të mëdha (shkencore).

3. Rezultat me vlerë në punë a në një fushë veprimtarie; sukses.

4. Rezultat me vlerë në një punë a veprimtari; sukses, rezultat, realizim, përmbushje.

55 Shih: Mimoza Gjokutaj, Irida Hoti, Drita Kadriu, Fjalor termash në edukim- Përshkrues - krahasues,Shtëpia

Botuese “Dukagjini”, Prishtinë, 2016, f. 598. 56 Po aty, f. 75.

76

5. Performanca ose arritja/suksesi i një studenti a nxënësi. Mund të matet në një sërë mënyrash,

të tilla, si: demonstrim i një kompetence, shpërblimi i një note, ose fitimi i një shkalle të

kënaqshme për një detyrë të kryer. Arritja e një nxënësi bazohet më tepër në performancën e tij

se sa në potencialin e aftësive që zotëron, p.sh. një nxënës me aftësi të lartë në rrethana të

caktuara mund të performojë pak më mirë se një nxënës me aftësi më të ulta.

6. Përmbushja ose realizimi i suksesshëm i një funksioni, në një qëllim apo detyrë shoqërisht të

përcaktuar.

dritare ekrani - desktop,-i m. sh. –ë (t)57

1. Kompjuter tryeze; dritare ekrani (e kompjuterit).

2.* Sipërfaqja e punës së një tryeze;

- ekrani i një kompjuteri, i cili përmban ikonat, dosjet (file): ju mund të keni shumë dokumente në

desktop, të clilat mund t’i hapni direkt nga desktop.

libër elektronik e-book58

1. libër që lexohet në një kom/pjuter ose tablet ose pajisje të tjera elektronike.

- Libër elektronik (e-book, ebook, digjital book ose e-edition), libër i publikuar në formë

digjitale, me tekste, imazhe, të cilat lexohen në kompjuter a në pajisje të tjera elektronike.

2. * Libër i digjitalizuar, mund të gjendet në internet, mund të shkarkohet në pajisje të ndryshme

elektronike (tablet, i-pad etj.) dhe mund të lexohet.

- libër digjital, libër i shkruar që ruhet në formë elektronike, i cili përdoret ose përmes internetit

ose përmes përdorimit të CD-ve, ku janë ruajtur.

bazë të dhënash -databaz/ë,-a f.sh. –a(t) 59

1. Databazë, bazë të dhënash (elektronike etj.).

2. Informacion që organizohet dhe ruhet në kompjuter.

3. Sasi e madhe informacioni i ruajtur në një kompjuter në një mënyrë të organizuar që bën të

mundur të gjendet me shpejtësi informacioni i kërkuar.

4.* Bankë të dhënash, vend në kompjuter, ku ruhen të dhëna të rëndësishme, të fushave të

ndryshme: banka e të dhënave të maturës shtetërore, të buxhetit etj.;

- Vend në skedarë, bibliografi, hipoteka biblioteka, fototeka ku ruhen dokumente të rëndësishme

sipas profileve dhe fushave të veprimtarisë që dokumentojnë për në segmentin e kohëve të

ndryshme të dhëna të rëndësishme.

mbipesh/ë,-a f. - obezitet,-i m. (obesity)60

1. Gjendje që karakterizohet nga grumbullimi i tepërt dhe ruajtja e yndyrës në trup.

57 Po aty, f. 184. 58 Po aty, f. 415. 59 Po aty, f. 101. 60 Po aty, f. 434.

77

2. Është termi që përdoret për të emërtuar një peshë trupore 20% më të lartë sesa pesha normale

në raport kjo me gjatësinë e trupit. Obeziteti është një problem shëndetësor serioz me pasoja

afatgjata. Mes të rriturve, ata që vuajnë nga obeziteti priren të kenë një jetë më të shkurtër dhe

janë më të ekspozuar ndaj rreziqeve për sëmundjet e zemrës dhe të hipertensionit.

fjalëkalim,-i m. –pasuord,-i m.61

1. Një fjalë sekrete, kod ose frazë që nevojitet për të hyrë në një zonë të ruajtur ose sistem

kompjuteri.

2. Seri e fshehtë e karaktereve që mundëson një përdorues të hyjë në një skedar, kompjuter, apo

program. Fjalëkalimi ndihmon të sigurojë që përdoruesit e paautorizuar të mos kenë akses në

kompjuter.

sjellja e dhunshme - buling,-u m., (bullying) 62

1. Veprim që nganjëherë shoqërohet me ushtrimin e forcës fizike. Manifestohet më shpesh në

konvikte nga ana e nxënësve më të rritur ndaj atyre të klasave më të ulëta.

2. Përpjekje të përsëritura për ta dëmtuar viktimën, për të çuar në një zhbalancim force midis

bullit (tiranit dhe viktimës). Të ngacmosh dikë që është më pak i fortë e më pak i njohur, ose të

përdorësh sharje për shkak të racës, përkatësisë etnike ose fesë, nuk duhet të tolerohet nga

shkolla.

3.* Sjellje e qëllimshme e shfaqur me dhunë nga një nxënës tek nxënësit e tjerë në mjediset e

shkollës.

portë hyrëse / portal,-i m. sh. –e(t)63 (nga informatika), adresë elektronike e një institucioni,

individi e cila të lejon të shohësh përmes kompjuterit mbi këtë institucion dhe të dërgosh/marrësh

informacion, të aplikosh kërkesa në lidhje me një çështje vetjake: portali i MAS.

Portali eTëinning, përfaqëson një platformë unike të bashkëveprimit të mësuesve në projekte

nxitëse dhe inovatore. Portali nxit nxënësit, mësuesit dhe drejtuesit e shkollave, të krijojnë

projekte, të shkëmbejnë ide dhe të përhapin praktikat më të mira ndërmjet tyre, duke ndjerë të

jenë pjesë e komunitetit më nxitës në Europë.

përcaktim, -i - alokimi i kohës64, koha e caktuar për mësimdhënie dhe mësimin e një lënde të

veçantë apo fushe mësimore gjatë një viti apo jave shkollore. Korniza e Kurrikulës siguron

alokim të kohës për punë në projekte dhe mësimdhënie e mësimnxënie bashkëvepruese.

61 Po aty, f. 247. 62 Po aty, f. 681. 63 Po aty, f. 596. 64 Po aty, f. 574.

78

2.3.2. TERMINOLOGJIA DHE EMËRTIMET E SHKURTUARA

Në fushën e edukimit, gjithnjë e më tepër po ndeshim emërtime të shkurtuara, të cilat lehtësojnë

në përdorim, dhe njohja e saktë e tyre mbart rëndësi të veçantë. Po paraqesim disa nga këto

akronime.

AKRONIME

AKAFPK Agjencia Kombëtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve

AKP Agjencia Kombëtare e Provimeve

APAAL Agjencia Publike e Akreditimit të Arsimit të Lartë

APU Arsimi Parauniversitar

AQSH Arkivi Qendror i Shtetit

ASHSH Akademia e Shkencave të Shqipërisë

BOTEM Shtëpia Botuese e Teksteve Mësimore

DAR Drejtori Arsimore Rajonale

DN Dispozitat Normative

FGJSSH Fjalor i Gjuhës Sotme Shqipe

IKAP Inspektorati Kombëtar i Arsimit Parauniversitar

IKS Instituti i Kurrikulave dhe Standardeve

IKTA Instituti i Kurrikulave dhe Trajnimit të Arsimtarëve

ISBN Numër Standard Ndërkombëtar i Librit.

ISO Organizata Ndërkombëtare e Standardeve

ISHA Inspektorati Shtetëror i Arsimit

IZhA Instituti i Zhvillimeve Arsimore

KK Korniza Kurrikulare

KVTSH Komisioni i Vlerësimit të Teksteve Shkollore

MAS Ministria e Arsimit dhe Sporteve

MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës

MASHT Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknikës

LAPU Ligji për sistemin arsimor parauniversitar në Republikën e Shqipërisë

OJF Organizatë Jofitimprurëse

OJQ Organizatë Joqeveritare

PISA Programi Ndërkombëtar për Vlerësimin e Studentëve

UNESCO Organizata e Kombeve të Bashkuara për Edukim, Shkencë dhe Kulturë

UNICEF Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët

VKM Vendim i Këshillit të Ministrave

ZA Zyra Arsimore

79

KREU IV

TERMINOLOGJIA PËRMES FJALORËVE

4.1. Fjalorët e botuar në vite në gjuhën shqipe

4.2. Vështrim përshkrues dhe krahasues në fjalorët e edukimit deri më sot

________________________________________________________________________

4.1. FJALORËT E BOTUAR NË VITE NË GJUHËN SHQIPE

Hartimi i fjalorëve, studimet e shumta dhe të ndryshme leksikologjike e semantike, duke

kaluar nga studimet e pjesshme në ato të plota monografike krijuan bazën teorike për studime të

mëtejshme që udhëheqin e do të udhëheqin gjithë procesin për hartimin fjalorëve të llojeve e të

tipave të ndryshëm. Vepra e parë e madhe në fushën e fjalorëve shpjegues kombëtarë është

“Fjalori i gjuhës shqipe” (1954)65. Ky është i pari fjalor shpjegues i mirëfilltë i shqipes. Ai hapi

etapën e fjalorëve shpjegues kombëtarë e normativë dhe është hartuar sipas parimeve e kritereve

shkencore, që shtrohen për çdo fjalor shpjegues kombëtar. Fjalori ka rreth 25.000 fjalë, me

shpjegime dhe me thënie.

Ky fjalor më pas u vijua nga:

“Fjalor i gjuhës së sotme shqipe” i vitit 198066 (me rreth 41.000 fjalë, rreth 7.000 njësi

frazeologjike dhe me mbi 180.000 kuptime).

Ky është i pari fjalor shpjegues, i cili pasqyron shkallën e zhvillimit të gjuhës standarde

kombëtare, jep normën leksiko-semantike, madje ndihmon për përsosjen e ngulitjen e saj të

mëtejshme. Ky fjalor përbën pa dyshim një nga arritjet më madhore të gjuhësisë shqiptare; nga

lënda leksikore, frazeologjike e kuptimore.

- “Fjalor i shqipes së sotme”, u hartua i mbështetur kryesisht në “Fjalorin e gjuhës së

sotme shqipe” me rreth 34 000 fjalë dhe përmban në trajtë të ngjeshur vlerat kryesore të “Fjalorit

të gjuhës së sotme shqipe”, por me një trajtim leksikografik më sintetik e më përgjithësues.

Fjalori ndërkaq u ripunua dhe u ribotua më 2002 (“Fjalor i shqipes së sotme”), duke sjellë lëndë

të re leksikore, frazeologjike e kuptimore, duke rritur peshën specifike të fjalës shqipe, duke

ndrequr në disa raste fjalorin e mëparshëm në përkufizimet, në cilësimin stilistik të fjalëve, në

65 Kostaq Cipo (kryetar), Eqrem Çabej, Mahir Domi, Anton Krajni, Osman Myderizi, Fjalor i gjuhës shqipe,

Tiranë, 1954. 66 Androkli Kostallari, Jani Thomai, Miço Samara, Josif Kole, Palok Daka, Pavli Haxhillazi, Hajri Shehu, Kornelja

Sima, Thanas Feka, Beatriçe Keta, Agim Hidi.

80

drejtshkrim, në përsosjen e normës leksikore, duke iu përgjigjur kështu zhvillimit të gjuhës sonë

në vitet e fundit.

“Fjalori i gjuhës shqipe”, i vitit 200667, me rreth 48 000 fjalë.

Ky fjalor ka një numër më të madh fjalësh se fjalorët e mëparshëm, por vëllimi i tij fizik është

zvogëluar nëpërmjet trajtimesh leksikografike të një fjalori të vogël: sinteza më të mëdha

kuptimore që ngjeshin strukturat kuptimore të fjalëve, gërshetimi i tipit leksemor me atë

çerdhor në fjalë me prejardhje të drejtpërdrejtë fjalëformuese. Ky fjalor i ri i gjuhës shqipe ruan

e pasuron vlerat e gjithë fjalorëve të mëparshëm, mbush zbrazëtitë e tyre me fjalë e kuptime,

veçanërisht të 10-15 viteve të fundit, plotëson sistemin e shënimeve për përdorimin e fjalëve,

thjeshton shpjegimet në përshtatje me përdoruesit e tij etj.

“Fjalori frazeologjik i gjuhës shqipe”, 1999, me rreth 12.000 njësi.

Ky fjalor jep në mënyrë të plotë kuptimet e njësive frazeologjike, duke e zhvendosur qendrën e

rëndesës te vlerat emocionuese-shprehëse, që janë më të mëdha se te fjalët sinonime.

“Fjalor sinonimik i gjuhës shqipe”, i botuar më 200468, me rreth 29.000 fjalë.

Ky fjalor përmban vetëm fjalë sinonimike, me ndarje kuptimore, me shpjegime të ngjeshura e me

shembuj nga letërsia artistike, nga publicistika, nga folklori, nga ligjërimet e folura popullore etj.

Sinonimet grupohen te fjala kryesore në vargun sinonimik, kurse fjalët e tjera, sipas rastit,

referohen te kjo fjalë kryesore.

“Fjalor drejtshkrimor i gjuhës shqipe”, i botuar më 201169.

Fjalor i domosdoshëm për të gjithë shqipfolësit. Fryt i një pune të ngulët të dy gjuhëtarëve me

përvojë të gjatë në studimin e normave të shqipes standard. Pasqyron arritjet më të fundit të

gjuhësisë shqiptare në lëmin e fonetikës, të gramatikës dhe të leksikografisë. Pasqyron shkallën e

sotme të standardizimit të shqipes. Sjell një verg risish si në përmbajtje, dhe në paraqitjen

grafike. Sipas Memushaj “Ky fjalor është një libër që duhet të ndodhet në tryezën e atij që

shkruan. Botimi pasqyron se çfarë është arritur në njësimin e normës së gjuhës shqipe që nga

viti 1972 e deri në vitet tona, në fushën e fonetikës, gramatikës dhe drejtshkrimit”. Botimi i këtij

fjalori me rreth 75.000 fjalë është një ndihmesë në pasurimin e leksikut të shqipes.

“Fjalor krahasues i termave të gjuhësisë”70 i autorëve Belluscio, Rrokaj.

Fjalor normativ i hartuar në dy pjesë dhe jep përkime terminologjike në katër gjuhë: shqip, italisht,

frëngjisht, anglisht dhe italisht, shqip, frëngjisht dhe anglisht. Autorët shprehen se “me shtimin e një

numri të madh termash të rinj, që janë specifikë për gjuhësinë e sotme, na u desh të jepnim një

67 Jani Thomai, Miço Samara, Pavli Haxhillazi, Hajri Shehu, Thanas Feka, Valter Memisha, Artan Goga Fjalor i

gjuhës shqipe, Tiranë, 2006. 68 Jani Thomai, Miço Samara, Hajri Shehu, Thanas Feka. 69 Ali Dhrimo, Rami Memushaj, Fjalor drejtshkrimor i gjuhës shqipe, INFBOTUES, Tiranë, 2011. 70 Gianni Belluscio, Shezai Rrokaj, “Hyrje”, Fjalor krahasues i termave të gjuhësisë, Arbëria, Tiranë, 2011, f.4.

81

zgjidhje të përshtatshme për përkthimin dhe përshtatjen e tyre në gjuhën shqipe. Për këto raste

zgjidhjet e dhëna nuk duhen marrë si normative, por më tepër si propozime a përpjekje drejt

ngulitjes së normës terminologjie”.

“Fjalor i pedagogjisë”, i botuar më 198371.

Fjalor i domosdoshëm në fushën e pedagogjisë me shpjegime të qarta e të plota shoqëruar me

ilustrime për mësuesit, studiuesit në këtë fushë. Për kohën kur është botuar ka qenë burimi

kryesor për njohjen e këtyre termave. Sot përdorimi i tij është i kufizuar, për arsye të dendurisë

së termave të rinj që kanë hyrë vitet e fundit si edhe shpjegimi i politizuar.

“Fjalor edukimi” 72, i autorit Kozma Grillo, botuar në vitin 2002.

Ky fjalor vjen si një përpjekje e re për shpjegimin e një terminologjie të re në fushën e edukimit.

Fjalori është shpjegues dhe termat shoqërohen edhe me termin në gjuhën angleze.

Fjalorët terminologjikë u shërbejnë kryesisht specialistëve të fushave përkatëse, ata vënë

në sistem terminologjinë e këtyre fushave, pra i shërbejnë njësimit të saj, shqipërojnë çdo term të

huaj kur nuk është ndërkombëtar dhe kur shqipja i ka vetë mjetet për të shprehur të njëjtin

koncept shkencor, pra i shërbejnë pastrimit të leksikut të shqipes nga huazimet e panevojshme

dhe kështu ngulitjes së normës gjuhësore në terminologji.

Fjalorët terminologjikë u shërbejnë edhe hartuesve të teksteve dhe të manualëve

mësimorë, mësimdhënësve të shkencave të ndryshme, nxënësve e studentëve, hartuesve të

fjalorëve shpjegues e dygjuhësh, në të cilët terminologjia e përgjithshme zë vend të gjerë e të

rëndësishëm etj.

71 Shefik Osmani, Fjalor i pedagogjisë, Shtëpia Botuese “8 Nëntori”, Tiranë, 1983. 72 Kozma Grillo, Fjalor edukimi, Tiranë, 2002.

82

4.2. VËSHTRIM PËRSHKRUES DHE KRAHASUES NË FJALORËT E EDUKIMIT

DERI MË SOT

Fjalorët në fushën e edukimit, të cilët më tepër të natyrës përshkruese, por edhe krahasues me

terma të shpjeguara qartë dhe saktë, në ndihmë jo vetëm të mësuesve, por edhe studiuesve të rinj

të kësaj fushe datojnë herët. Vihet re një dallim mes fjalorëve të para viteve ’90 dhe pas viteve

90.73 Në ato të para viteve ’90 ka shpjegime të vjetëruara dhe të politizuara si dhe varfëri

shembujsh, ndërsa në fjalorët pas viteve ’90 kemi terma të rinj, të cilët kanë hyrë në përdorim,

nisur nga ndryshimet në sistemin, politikën dhe reformën arsimore.

Në fjalorët para viteve ’90 vihen re dy tipare:

1. Politizimi

2. Vjetërimi i termave.

TERMI FJALORË PARA VITEVE ’90 FJALORË PAS VITEVE ’90

personalitet Me personalitet nga ana

psikologjike kuptojmë çdo njeri të

rritur, normal, që formohet në

koshte të caktuara të jetës

shoqërorore, që ka vetëdije,që zë

vend të caktuar nëshoqëri,

qëndodhet në marrëdhënie të

vazhdueshme me njerëzit e tjerë

dhe me shoqërinë dhe që vepron

në mënyrë active dhe të

vetëdijshme për zhvillimin dhe

transformimin e realitetit…. Ajo

që e karakterizon personalitetin e

njeriut tonë të ri është pikësynimi i

tij komunist, pjesëmarrja e tij

active dhe e ndërgjegjshme në

praktikën shoqërore revolucionare

dhe dhe në ndërtimin socialist të

vendit.

Tërësia e veçorive dalluese psikike, të

karakterit, të sjelljes e të veprimtarisë

së njeriut, njeriu me këto veçori që e

dallojnë si individ; njeri shumë i

rëndësishëm në një fushë të

veprimtarisë politike, shoqërore,

shkencore etj.

73 Fjalor shpjegues i termave të letërsisë (1972), Fjalori pedagogjik (1983);

Fjalor edukimi, (2002), Fjalor terminologjik i të drejtave të njeriut (2002). Fjalor i estetikës (2005), Fjalor i

filozofisë (2007; 2011), Fjalor i psikologjisë (2010), Fjalor krahasues i termave të gjuhësisë (2011), Fjalor i

termave të letërsisë (2013), Fjalor i pedagogjisë (2014) etj.

83

recensim Vlerësim i sintetizuar, që jepet nga

ana e një specialist që punon në një

institucion shkencor ose në bazë,

për një material të dorëshkruar ose

të botuar, në të cilin vihet në dukje

niveli i tij ideologjik, politik

shkencor, pedagogjik, artistik etj.

Veprimi sipas kuptimeve të foljeve

recensoj, recensohet: recensimi i

librave, recensimi i filmit.

seminar Mbledhje ose takim pune në

shkallë rrethi, zone ose kombëtare,

ku trajtohen problem me karakter

ideologjik, politik, pedagogjik,

teknik, veçmas ose të gërshetuara,

për një tematikë pak a shumë të

gjerë; shkëmbehet përvoja e

grumbulluar dhe jepen udhëzime e

direktiva dhe tregohen rrugët

praktike për zgjidhjen e një ose

disa problemeve. Në praktikën e

punës arsimore, seminaret

organizohen kohë pas kohe për

probleme të ndryshme themelore,

që burojnë nga detyrat që shtron

Partia para shkollës në periudha të

ndryshme. Të tilla kanë qenë psh

“Vënia e mendimit teknoko-

shkencor të Partisë dhe mësimeve

të shokut Enver Hoxha gjithnjë e

më mirë në bazë të procesit

mësimor.”….

Mësim kryesisht në shkollat e larta, ku

studentët përgjigjen e diskutojnë rreth

një teme ose një vepre; mësime me

grupe specialistësh në periudha të

shkurtra për ngritjen profesionale.

Terma të vjetëruar, që nuk përdoren sot:

apolitizëm në pedagogji, edukim ateist, edukim ideopolitik, edukim komunist, komitet i

prindërve, kompani e pionierëve, kozmopolitizëm në pedagogji, përshëndetja e pionierit,

praktikë revolucionare në shkollë.

84

KREU V

TERMA TË SOTËM NË FUSHËN E EDUKIMIT

5.1. Terma në Psikologji

5.2. Terma në Pedagogji

5.3. Terminologjia përmes teksteve shkollore

______________________________________________________

Njohja e terminologjisë në fushën e edukimit është tashmë një domosdoshmëri për çdo

mësues dhe nxënës. Ajo mbart një rëndësi të veçantë për nga përdorimi dhe zbatimi i saj në çdo

hallkë të prcesit të nxënies. Termat në psikologji, pedagogji, si dhe në tekstet shkollore mëtojnë

të shprehin një zhvillim ndërveprues dhe zhvillues njëkohësisht të nxënësit të sotëm. Zhvillimet e

vrullshme ekonomike, shoqërore, teknologjike, tekstore etj., sollën me vete edhe ndryshime të

mëdha në terminologjinë në fushën e edukimit. Po paraqesim disa nga këto terma në fushat

përkatëse.

5.1. Terma në Psikologji

adoleshenc/ë,-a f. sipas psikologjisë individuale është një fazë e zhvillimit nëpër të cilën të gjithë

duhet të kalojnë. Ne nuk mendojmë se një nga cilatdo faza të zhvillimit, ose çfarëdolloj situate,

mund ta ndryshojë individin. Adoleshenca luan rolin e një testi - një situatë e re që evidenton

përsëri tiparet karakteristike të fomuara në të kaluarën. (Psikologjia individuale në shkollë dhe psikologjia e edukimit, Adler, Tiranë, 2005, f.262.)

aftësitë teknike, përfshijnë njohurinë e veprimeve të punës, procedurat dhe pajisjet dhe tregjet,

klientët dhe konkuruesit. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 339)

aftësitë konceptuale, përfshijnë prirjet për të analizuar ngjarje të ndërlikuara dhe për të

perceptuar tendencat, njohur ndryshimet dhe për të identifikuar problemet. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 339.)

85

aftësitë ndërpersonale, përfshijnë kuptueshmërinë e proceseve ndërpersonale dhe atyre në

grup, aftësinë për të mbajtur marrëdhënie kooperuese me njerëzit dhe aftësinë për të bindur të

tjerët. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 339.)

agorafobia, çrregullim gjatë të cilit individi ka frikë nga vendet dhe situatat në të cilat ai do ta

kishte të pakëndshme ndenjen ose nga të cilat ai do ta kishte të vështirë largimin. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.599.)

akreditim, është një sistem përmes së cilës institucionet dhe programet arsimore të lidhura me

këto institucione pranohen të kenë treguar performancë që siguron një nivel të pranueshëm të

sigurisë cilësore për publikun lidhur me misionin e institucionit ose programit. (Historical encyclopedia of school psychology, Fagan, Ëarden, 1996, f.7.)

altruizmi, reflekton ndihmën vullnetare për njerëz të veçantë që kanë detyrë ose problem të

përngjashëm organizativ. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 257.)

analiza e punës, është një procedurë e dobishme për identifikimin e kriterit ose dimensionit të

performancës së një pune; ajo kryhet nga analisti i punës. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 50.)

Arsyetim deduktiv: mënyrë e të menduarit analitik që, duke nisur nga një ide, nxjerr gjykime të

veçanta që burojnë prej saj. (Psikologjia Konjitive, Ada, f.241, 2005)

Arsyetim induktiv: mënyrë e të menduarit përgjithësuese që niset nga mendime të veçanta.

(Psikologjia Konjitive, Ada, f.241, 2005)

autiz/ëm,-mi, një çrregullim i zhvillimit me shenjat e paaftësisë për t’u lidhur me të tjerët

normalisht dhe paaftësi për të mësuar për të folur normal. (Psikologjia e zhvillimit – Terma kyç, Hoxha, Xhakollari, Tiranë, 2010, f.166.)

autonomia, i referohet aftësisë së personit për t’u rezistuar ndikimeve të mjedisit dhe të

përcaktojë opinionet dhe veprimet e tij/saj.

(Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 275.)

besimi, procesi i bindjes kur edhe pse nuk keni kontroll në sjelljen që një person ka ndaj jush, ai

person do të sillet në atë mënyrë që të jetë e dobishme për ju.

(Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 237)

bihejviorizmi, shkenca e sjelljes së qenieve të gjalla në një mjedis të caktuar social (shoqëror).

Si fjalë rrjedh nga anglishtja (behaviotism). (Psikologjia sociale , Dragoti, Tiranë, 2004, f.13.)

denigr/oj, të kesh një sjellje kritike kundrejt tjetrit, si dhe duke i zvogëluar meritat dhe vlerat e

atij; flas keq për tjetrin. (Psikologjia sociale , Dragoti, Tiranë, 2004, f.374.)

disleksia, një paaftësi e pazakontë në të lexuar. Mendohet se është rezultat i disa moszhvillimeve

neurologjike. (Psikologjia e zhvillimit – Terma kyç, Hoxha, Xhakollari, Tiranë, 2010, f.166.)

86

drejtësia informuese, manifestohet nëpërmjet mundësimit të njohurisë rreth procedurave që

demonstrojnë vëmendje ndaj shqetësimeve të njerëzve. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 256)

drejtësia ndërpersonale, manifestohet duke shfaqur interesim ndaj njerëzve dhe duke i

respektuar ata si njerëz që kanë dinjitet.(Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 256)

efekt bumerang, në psikologjinë sociale, një sjellje ndryshe në drejtim të kundërt të asaj çfarë

dëshirohet në komunikimin e mesazhit bindës; në përgjithësi çdo efekt që është e kundërt e asaj

që synohet të jetë rezultati i një veprimi. (The Cambridge Dictionary of Psychology, Masumoto, 2009, f.91.)

efekti Haëthorne, ndryshimi në sjellje pas nënshtrimit të trajtimit të ri, së bashku me kthimin

gradual tek niveli i mëparshëm i sjelljes. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 12)

egocentrizëm i adoleshentit, një karakteristikë e të menduarit të adoleshentit që i shpie të rinjtë

(nga mosha 10 deri në 13 vjeç) të fokusohen tek vetja e tyre dhe të përjashtojnë të tjerët.

Adoleshenti mund të besojë p.sh. se mendimet, ndjenjat dhe eksperienca e tij ose të saj janë

unike dhe më të mrekullueshme ose të tmerrshme se sa të kujtdo tjetër.

(Psikologjia e zhvillimit – Terma kyç, Hoxha, Xhakollari, Tiranë, 2010, f.196.)

eksperimentet laboratorike, janë një lloj metode kërkimore në të cilën investiguesi përpunon

variablat e pavarura dhe ndan detyrat për kushtet eksperimentale dhe të kontrollit. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 24)

funksioni referencial, është funksioni themelor i komunikimit që mbështetet në shkëmbimin e

informacionit ndërmjet bashkëbiseduesve lidhur me një object apo me një referent. (Psikologji komunikimi, Çomo, Tiranë, 2001, f.228.)

Heuristika: strategji për zgjidhjen e problemeve, kur personi përpiqet të vërtetojë zgjidhjet më të

mundshme për të qenë të sakta. (Psikologjia Konjitive, Ada, f.214, 2005)

iluzion, perceptim i pasaktë që ndodh kur është prishur ndijimi. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.611.)

impuls, koncept motavacional i përdorur për të përshkruar forcat e brendshme që e shtyjnë një

organizëm drejt qëllimit; disa herë dallohet si eksitim psikologjik që vjen prej një nevoje

fiziologjike. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.611.)

imitim, akti i përsëritjes së sjelljes së vëzhguar tek të tjerët, është shumë i rëndësishëm në

situatat e të mësuarit përmes vëzhgimit.

(Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.611.)

inteligjencë, aftësia për të mësuar dhe për t’u sjellë në mënyrë adaptive. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.611.)

87

inteligjencë fluide, lloji i inteligjencës që lidhet me aftësinë e lindur për të zgjidhur problem

abstrakte dhe që nuk varet nga përvoja ose njohuritë. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër,, 2007, f. 154)

inteligjencë e kristalizuar, një term i përdorur për atë lloj inteligjence që përfshin njohuri

praktike dhe zgjidhje praktike të problemit, që vijnë nga përvoja. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 154)

introspektiva, përdorimi i vëzhgimit të vetes për të njohur dhe kuptuar ngjarjet dhe përvojat e

brendshme (të ndërgjegjshme). (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër,, 2007, f. 154)

introversioni, ka të bëjë me një grup tiparesh të personalitetit të karakterizuar nga prirja për t’u

mbyllur në vete dhe për të shmangur të tjerët, sidomos në kohën e problemeve psikologjike. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, 2007, f. 154)

kënaqësia në punë, i referohet nivelit të kënaqësisë që një punonjës ka me punën e tij. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 247)

kërkimi, është një proces formal me anë të të cilit prodhohen dhe kuptohen njohuritë, ose e

thën ndryshe një studim sistematik i fenomeneve sipas parimeve shkencore. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 21)

kompleksi i inferioritetit, një ndjenjë anormale e inferioritetit, shfaqet vetëm kur atëherë me

ngulm shpie në rikërkimin e kompensimeve të lehta dhe të sodisfaksioneve të rreme; kur në të

njëjtën kohë, bllokon rrugën që shpie në aksione ku mund të arrihet suksesi, tejzmadhon

vështirësitë dhe dobëson rezervat e kurajos të individit. (Psikologjia individuale në shkollë dhe psikologjia e edukimit, Adler, Tiranë, 2005, f.190.)

krahasimi social, është procesi që ne përdorim për të vlerësuar aftësitë, sjelljet, karakteristikat e

personalitetit, pamjet, reagimet tona në krahasim me ato të të tjerëve. Bëhet shumë i rëndësishëm

gjatë adoleshencës. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.316.)

kujtesa afatshkurtër, ajo pjesë e kujtesës me kapacitet të kufizuar dhe që mund ta mbajë

informacionin vetëm për një kohë të shkurtër. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 156)

kujtesa afatgjatë, kujtesë e qëndrueshme në të cilën depozitohet informacioni i ushtruar. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.614.)

kushtëzimi klasik, proces i të mësuarit, në të cilin një stimul neutral (stimul i pakushtëzuar)

shoqërohet nga një stimul (i pakushtëzuar) që natyrshëm shkakton një reagim të caktuar (reagim

i pakushtëzuar), në mënyrë që stimuli më parë neutral të shkaktojë të njëjtin reagim. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 156)

kushtëzimi veprues, përforcimi i një reagimi veprues duke paraqitur një stimul përforcues në

kohën që bëhet ky reagim. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 156)

88

menduarit (të) abstrakt, aftësia për të shkuar përtej asaj që është reale, në atë që është e

mundshme. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.300.)

menduarit (të) logjik, aftësia për të përdorur strategji sistematike, që të lejojnë të marrësh

parasysh të gjitha faktet dhe idetë e rëndësishme dhe të formosh konkluzione korrekte.

metoda deduktive, është procesi kërkimor ku nxirren konkluzione rreth një klase të

përgjithshme objektesh apo njerëzish, duke u bazuar në një numër specifik të klasës në

investigim. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 22)

metoda induktive, është procesi kërkimor ku konkluzionet rreth një numri specific të një klase

objektesh apo njerëzish nxirren duke u bazuar në një numër specifik të klasës në investigim. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 22)

metodë shkencore, procedurë e përgjithshme e zbulimit të natyrës së universit dhe gjithë gjërave

në vëzhgimin e saj sistematik dhe eksperimentin e drejtuar nga sjelljet e skepticizmit dhe

pikëpamjeve të hapura. Kjo zakonisht shprehet në përmasa objektive dhe kërkon për rezultate të

riprodhueshme të cilat mund të përdoren për të bërë përgjithësime. (The Cambridge Dictionary of Psychology, Masumoto, 2009, f.462.)

mirësjellja, është të qenurit i kujdesshëm dhe i respektueshëm ndaj të drejtave të të tjerëve. (Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009, f. 257)

mosha mendore, njësi që përdoret në testimin e inteligjencës. Për një test të standardizuar mirë

një grup përfaqësues i fëmijëve të moshës 7-vjeçare do të shfaqte një moshë mendore mesatare 7.

Një fëmijë, mosha mendore e të cilit është më e madhe se mosha e tij/saj kronologjike është i

përparuar dhe anasjelltas. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 156)

motivet dytësore, motive që fitohen ose mësohen. Nevojat që ato plotësojnë mund të jenë ose

jot ë lidhura me motivet parësore. Për shembull, motivet dytësore për para mund të jenë fituar

për të përmbushur motivin parësor për ushqim. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 156)

ndikimi social, një procedurë që përdoret për të zvogëluar shpeshtësinë ose intensitetin e një

sjelljeje duke paraqitur një stimul të papëlqyeshëm sa herë që kryhet kjo sjellje.

(Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër,, 2007, f. 157)

normat sociale, rregulla të pashkruara që qëndrojnë në bazë të qëndrimeve dhe sjelljeve të një

grupi ose komuniteti. (Fjalor-Psikologjia, një hyrje e shkurtër, Tiranë, 2007, f. 157)

personalitet agresiv, në teorinë e personalitetit të Horney është tipi i personalitetit që

karakterizohet nga nevoja për të vepruar në mënyrë aggressive në një botë që shihet si

armiqësore. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.622.)

Psikolinguistikë: studimi psikologjik i mënyrës se si njerëzit i kthejnë tingujt e gjuhës në

simbole me kuptim, të cilat mudn të përdoren për të kombinuar me të tjerët. (Psikologjia

Konjitive, Ada, f.173, 2005)

89

psikologë shkollorë, psikologë që testojnë nxënësit, u bëjnë konsultime atyre, mësuesve e

prindërve dhe përpiqen t’i ndihmojnë t’u përshtaten kërkesave shkollore. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.627.)

psikologji edukimi, degë e psikologjisë, psikologër e së cilës ndihmojnë në përgatitjen teksteve,

të organizimit të klasës, të metodave të mësimdhënies dhe të hartimit të teksteve. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.626.)

rëndësia e metodës, është fondamentale. Ka gjëra që i mësojmë pa e kuptuar se çfarë bëjmë

gjatë mësimnxënies - nuk e kuptojmë mekanizmin asociativ, deri sa ndonjë nuk e ngacmon

vëmendjen tonë për këtë mekanizëm. (Psikologjia individuale në shkollë dhe psikologjia e edukimit, Adler, Tiranë, 2005, f.30.)

sjellje anormale, sjellje që çon në keqpërshtatjen e një individi, që konsiderohet shmangie nga

kultura dhe që e bën personin të vuajë psikologjikisht. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.630.)

sjellje altruiste, sjellje e kryer për të ndihmuar të tjerët pa pritur shpërblim për të (dhe që

zakonisht kjo sjellje ka koston e saj). (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.630.)

solidariteti njerëzor, duhet të konsiderohet si ideal i komunitetit, në rrafshin individual ai

shpreh përvetësimin e ndjenjës komunitare dhe përfytyrimin e njerëzimit si një etintet. (Psikologjia individuale në shkollë dhe psikologjia e edukimit, Adler, Tiranë, 2005, f.24.)

standarde profesionale, një gur themeli i profesionalizmit eshte e vetëkontrolluar ose vetë-

rregullimi. Profesionistet përgjithësisht pohojnë se veprimet e tyre gjykohen më mirë nga grupet

e tyre. Forca e një profesioni mund të shihet në këmbënguljen e tij mbi zbatimin e anëtarësimit

drejt standardeve të zakonta për sjellje. Standardet profesionale në psikologjinë shkollore i

adresohen trainimit dhe akreditimit, etikës. (Historical encyclopedia of school psychology, Adler, Fagan, Ëarden, 1996, f.262.)

superego, fillon të rritet prej egos gjatë periudhës parashkollore. Përbëhet nga dy pjesë:

koshienca dhe ego ideal. Koshienca është vargu i frenimeve morale që formohet prej

ndëshkimeve prindërore. Ego ideal është tërësia e standardeve për një sjellje perfekte që

formohet prej stimulimeve dhe shpërblimeve prindërore (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.17.)

shtysë, ngacmues i jashtëm që e shtyn individin drejt qëllimeve të caktuara. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.632.)

temperamenti, ka të bëjë me mënyrën karakteristike të lindur të reagimit ndaj stimujve.

Temperamenti është rezultat i ndërveprimit të trashëgimisë biologjike me eksperiencën. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.181.)

tejmësimi, ushtrimi i informacionit edhe pasi është realizuar të mësuarit fillestar.

90

(Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.633.)

terapi, në psikologji-trajtimi i problemeve të sjelljes; dy llojet kryesore të terapisë janë

psikoterapia dhe terapia biologjike. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.635.)

test inteligjence, test për matjen e një game të gjerë aftësish mendore; testet e inteligjencës janë

përdorur shpesh për të parashikuar suksesin e ardhshëm shkollor. (Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996, f.636.)

vetëvlerësimi, ka të bëjë me faktin nëse ju e shihni veten në mënyrë positive apo në mënyrë

negative. Vetëvlerësimi I lartë do të thotë se ju e pëlqeni veten dhe se ndjeheni competent. Nga

an tjetër, vetëvlerësimi i ulët, do të thotë se ju nuk e pëlqeni veten dhe se nuk ndjeheni

kompetentë. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.273.)

Vëmendje selektive: procesi perceptiv i përjashtimit të informacionit të parëndësishëm, sa herë

përqëndrohemi në ngacmues të rëndësishëm të mjedisit. (Psikologjia Konjitive, Ada, f.105,

2005)

zhvillimi fizik, që ka të bëjë me ndryshimet që ndodhin në trupin e njeriut (gjatësi, peshë,

ndryshimet në sistemin e organeve të ndryshme të trupit etj.). Këto janë tregues të zhvillimit

normal. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.3.)

zhvillimi konjitiv, që ka të bëjë me seritë e ndryshimeve që ndodhin në aktivitetin mendor-të

menduarit, kujtesën, perceptimin, vëmendjen dhe gjuhën. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.3.)

zhvillimi social, që ka të bëjë me ndërveprimet e individit me indoividët e tjerë në mjedisin në të

cilin ai jeton dhe sesi këto ndërverime ndikojnë në zhvillimin e tij. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.3.)

zhvillimi emocional, që ka të bëjë me ndjenjat dhe reagimet afektive të individit.P.sh., procesi I

atashimit te foshnjat etj. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.3.)

zhvillimi i personalitetit, që ka të bëjë me veten dhe perceptimin e vetes, me sjelljen seksuale,

me zhvillimin e roleve gjinore si dhe me zhvillimin moral. (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005,f.3.)

zhvillimi i trurit, në trurin e fëmijës ndodhin ndryshime, ndonëse ato janë të padukshme. Në

moshën parashkollore ngadalësohet në krahasim me ritmet e zhvillimit të trurit në foshnjëri. Në

moshën 2 vjeç e gjysëm, truri ka arritur rreth 75% të peshës së të rriturit. Në moshën 6-vjeç, truri

arrin 90% të peshës së të rriturit. (Pra, mund të shihet qartë se rritja e trurit në moshën

parashkollore është më e ngadaltë; gjer në moshën 2 vjeç e gjysëm truri arrin në 75% të peshës

së të rriturit. Për rreth 3 vjet e gjysëm të tjera truri zhvillohet vetëm 15%.). (Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005, f. 202.)

91

5.2. Terma në Pedagogji

Adrenalina: hormon i prodhuar nga gjendra mbiveshkore, i cili favorizon rendimentin fizik dhe

psikik. Në çast tensioni, prodhohet në sasi që e kalojnë normën duke shkaktuar rritjen e presionit

arterial dhe të rrahjeve të zemrës. (Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, f. 122,

2004)

Amnezia: humbja tërësore apo e pjesshme e ujtesës lidhur me ngjarjet e së kaluarës.

(Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, f. 122, 2004)

Apatia: gjendje indiference ndaj një situate që duhej të shkaktonte reagim emotiv. (Psikologjia,

historia, metodat, objektivat, Toena, f. 122, 2004)

aftësitë për jetën, aftësi që iu ofrojnë nxënësve kapacitete për të ndërmarrë detyra ose procese

të ndërlidhura me jetën e tyre të përditshme. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, Kosovë, 2011, f.

65.)

aftësi kritike, aftësi e veçantë për të shqyrtuar dhe mbajtur qëndrim ndaj situatave komplekse;

është një funksion i pjesshëm i inteligjencës. Dallohen në të kritika objektive, personale dhe

sociale, autokritika. Falë aftësisë kritike njeriu është në gjendje të analizojë mendimet dhe

ndjenjat negative dhe të zbulojë shkaqet. Kjo aftësi tregohet si pjesë përbërëse e strategjisë për

zbutjen ose kapërcimin e konfliktit. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.10)

aftësi e mësimnxënies, supozohet që është veçori e personalitetit, ku janë të pranishme

ndryshimet individuale në suksesin e mësimnxënies lidhur me detyra dhe dimensione të

ndryshme të saj, siç janë: shpejtësia, vëllimi dhe cilësia e mësimnxënies. Studimet empirike e

kanë kundërshtuar hipotezën e një aftësie mësimnxënieje të tillë. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.10)

akreditim,-i: dhënia e krediteve një studenti për arritjet ose në drejtim të një kualifikimi; Një

proces, të cilin një organizatë ose një institucion, si kolegj ose universitet fiton miratimin për një

ose më tepër nga çmimet e tij, duke përfshirë përfaqësime të institucioneve, grupe që çmimet në

fjalë ndeshin standarde të pranuara kombëtare. (A dictionary of

education, , 2008, f.4)

aksioni si metodë edukimi (lat. actio- veprim). Në kuptimin e ngushtë aksioni është një veprim

i ndërgjegjshëm që kryen një njeri ose një kolektiv për të arritur një qëllim dhe për të pasur

rezultate të caktuara në një punë, në një problem ose në një çështje. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 22.)

aktivitet jashtëshkollor, veprimtari edukative që organizohet jashtë procesit mësimor dhe

realizohet nën udhëheqjen e shkollës dhe të institucioneve të veçanta jashtëshkollore. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 24-25.)

92

aktivitetet ekstrakurrikulare, Aktivitete të strukturuara mësimore që ndodhin jashtë

kontekstit të lëndëve dhe fushave mësimore formale. Në disa sisteme, këto mund të përfshijnë

përvojë pune apo sport të organizuar. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, 2011, f. 65.)

aktivitetet përmirësuese, Mundësi dhe përvoja mësimore që ofrohen me qëllim të sigurimit të

ndihmës për nxënësit që të tejkalojnë vështirësitë në të nxënë në mënyrë efektive. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, 2011, f. 65.)

album mësimor, mjet mësimor, që përmbledh fotografi, portrete, skica, tablo, diagrama, harta,

vizatime etj., që shërbejnë për konkretizimin e mësimit. Albumet mësimore janë tematike ose

sipas lëndës. Në praktikën e shkollës sonë përveç albumeve mësimore të gatshme përgatiten

sipas nevojës edhe albume mësimore nga vetë mësuesit, nga vetë nxënësit (albume mësimore

individuale) ose nga rrethet e ndryshme të shkollës. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 27.)

alokimi i kohës, koha e caktuar për mësimdhënie dhe mësimin e një lënde të veçantë apo fushe

mësimore gjatë një viti apo jave shkollore. Korniza e Kurrikulës siguron alokim të kohës për

punë në projekte dhe mësimdhënie e mësimnxënie bashkëvepruese. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, 2011, f. 65.)

arsimi dhe aftësimi profesional, arsimi dhe aftësimi për t’iu mundësuar nxënësve që të fitojnë

shkathtësi për punë dhe kualifikime profesionale për profesione të caktuara, përveç arritjes së

kompetencavekryesore të përcaktuara përmes Kornizës së Kurrikulës. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, 2011, f. 65.)

arsimi fillor, në Kosovë, periudha ose cikli i parë i arsimit prej pesë vitesh kohëzgjatje, duke

përfshirë edhe një klasë para-fillore (SNKA 1).Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të

Republikës së Kosovës. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, 2011, f. 66.)

arsimi formal, sistem arsimor i strukturuar në mënyrë hierarkike dhe me klasë kronologjike që

fillon me arsimin para-fillor deri në universitet duke përfshirë, përveç studimeve akademike

të përgjithshme, një larmi të programeve të specializuara dhe institucioneve për aftësim

teknik dhe profesional me orar të plotë. Rezultatet dhe kualifikimet e fituara në

arsimin formal pranohen nga shoqëriapërmes certifikatave dhe dhënies së

diplomës. (Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës,- Fjalorth, 2011, f. 66.)

Demenca: keqësim progresiv i një pjese apo e të gjitha aftësive të intelektit të afeksionit dhe të

vullnetit të njeriut. (Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, f. 123, 2004)

Efekti Halo: një dukuri që ndodh ku me të formuar një përshtypje të përgjithshme për dikë, ne

priremi të interpretojmë informacione shtesë në bazë të përshtypjes. (Psikologjia Konjitive,

Ada, f.130, 2005)

93

eksplorim karriere, aktivitete hetuese ose kërkuese të ndërmarra brenda dhe jashtë klase për të

zbuluar/kërkuar informacion rreth një interesi ose synimi profesional të ardhshëm. (The Greenëood dictionary of education, 2011, f.61)

ekspozitë shkollore, formë pune që ka për qëllim të paraqesë nëpërmjet punimesh të ndryshme,

eksponatesh, fotosh, statistikash, diagramash etj., aspekte të ndryshme të veprimtarisë së

nxënësve në lëndë të ndryshme (vizatim, mësim pune, biologji etj.) rezultate të punës së

dobishme shoqërore e të punës prodhuese, iniciativa, ngjarje, konkurse, festivale, olimpiada etj. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.183)

godinё shkollore, ndёrtesё e ngritur sipas projektit tip dhe e pajisur nё mёnyrё tё veçantё sipas

kategorisё sё shkollёs: tetёvjeçare, e mesme e pёrgjithshme, e ulёt ose e mesme profesionale etj. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.220)

grada shkencore, shkallё e kualifikimit pasuniversitar, qё fiton njё punonjёs shkencor ose

mёsimor pas rezultateve me vlerё tё arritura nё veprimtarinё e tij kёrkimore, shkencore ose

mёsimore nё fushёn e shkencёs, tё teknikёs, tё arteve, tё arsimit etj., dhe pas mbrojtjes me sukses

tё disertacionit. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.223)

ilustrim didaktik (i teksteve shkollore), vizatimet, kuadrot, tablotë ose fotot që u bashkangjiten

teksteve mësimore (të karakterit shkencor ose letrar) përkatësisht sipas temës, me qëllim që

lidhja në mes të objektit të paraqitet, përfytyrimit që merret dhe nocionit që fitohet, të bëhet sa

më e plotë dhe sa më e qëndrueshme për nxënësin. Ilustrimet didaktike shfrytëzohen si mjete

pune nga mësuesit dhe nga nxënësit. Ato luajnë një rol të rëndësishëm njohës dhe edukativ. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.268)

imitim,-i (Në nxënien e gjuhës), Kopjimi i të folurit të një personi tjetër. Në vështrimin

tradicional të mësimit të gjuhës theksohej roli i imitimit, i cili është konsideruar bazë e disa

metodave të mësimdhënies së gjuhës së dytë. Megjithatë pranimi bazë i kërkimit mbi njohjen e

gjuhës së parë dhe të dytë është që nxënësit e përdorin gjuhën në mënyrë produktive dhe krijuese

e jo thjesht imitojnë thëniet e të tjerëve. (“Fjalorth shpjegues termash mbi kreativitetin”, 2013, f. 237).

inspektor arsimi, (lat. inspector-vrojtues, shqyrtues), punonjës i Ministrisë së Arsimit dhe të

Kulturës ose i seksionit të arsimit dhe të kulturës, që inspekton institucionet arsimore-edukative

të sistemit arsimor, udhëzon, ndihmon, merr maza në bazë të dispozitave në fuqi dhe lë detyra. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.270)

integrim shkollor – është bashkëprania në të njëjtën strukturë shkollore nxënësve me origjinë jo

të njëjtë etnike e sociale, si futja e nxënësve handikapë në klasa normale. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.125)

kabinet mësimor, dhomë e veçantë në shkollë, e pajisur me mjete e orendi të përshtatshme për

zhvillimin e një lënde të caktuar ose të disa lëndëve të afërta. Duke qenë i pajisur me bazë

materiale tekniko-mësimore (aparate, instrumente, mjete figurative, koleksione, modele, harta

etj.), me literaturë metodike dhe shkencore. Kabineti mësimor ndihmon në zhvillimin me

efikasitet të orës së mësimit. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.284)

94

kabinet pedagogjik, institucion pedagogjik i seksionit të arsimit dhe të kulturës të rrethit, që

merret me organizimin e punës për aftësimin e mëtejshëm profesional të mësuesve, me

zbulimin, studimin, përgjithësimin dhe përhapjen e përvojës së arsimtarëve më të mirë, në

organizimin e informacionit shkencor, shërbimin bibliografik etj. Kabineti pedagogjik organizon

punën shkencore pedagogjike për trajtimin dhe zgjidhjen e problemeve themelore edukativo-

mësimore aktuale dhe të një perspektive të afërt, punon për njohjen e metodologjisë së punës

pedagogjiko – shkencore, organizon sesione shkencore pedagogjike, leksione për probleme

themelore të shkollës, për të rejat në fushën e pedagogjisë etj. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.284)

kallëzimi (si metodë): metodë e punës mësimore-edukative që përdoret nga mësuesi për

dhënien e njohurive të reja në lëndë të ndryshme, për të sistemuar njohuritë e fituara si dhe për të

udhëhequr nxënësit se ku dhe si mund t’i shfrytëzojnë në praktikë dhe në jetë njohuritë e fituara

në shkoollë. Kallëzimi si formë tregimtare mund të jetë kallëzim artistik ose kallëzim shkencor.

Realizimi i tij bëhet përmes formave të ndryshme, si shpjegimi, tregimi, përshkrimi, arsyetimi

etj. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.286)

karakteristikë e nxënësit, dokument që pasqyron formimin botëkuptimor të nxënësit, disiplinën

në punë dhe tiparet morale të tij në përputhje me moshën që ka, qëndrimin e tij ndaj kolektivit

dhe shoqërisë. Karakteristika e nxënësit është një mjet që siguron të dhëna të rëndësishme për

veçoritë individuale të nxënësve dhe ndihmon mësuesin dhe kolektivin për të ngritur nivelin e

punës individuale edukative-mësimore si edhe për të zhvilluar më tej aftësitë dhe shkathtësitë e

nxënësve. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.292.)

karakteristikë mësimore, një nga format e vlerësimit për nxënësit, që në disa raste zëvendëson

notën. Karakteristika mësimore, duke u formuluar jo në mënyrë konvencionale si nota, por

gjerësisht me fjalë, që shprehin mendimin dhe vlerësimin e mësuesit (komisionit etj.) mbi

cilësinë e njohurive dhe shprehive që ka fituar nxënësi ose kursanti, pasqyron në një kuadër më

të gjerë se nota përgatitjen e nxënësit apo kursantit në një profil ose lëndë të caktuar. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.293.)

klasa kolektive, ose klasa të bashkuara, praktikë e organizimit të procesit mësimor, kushtëzuar

nga numri i vogël i nxënësve që mësojnë në shkollën fillore. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 134)

kohë e lirë, koha që ka në dispozicion njeriu për veprimtari të lirë, për të pushuar, për t’u

argëtuar e zhvilluar në mënyrë të gjithanshme, koha që i mbetet dhe e shfrytëzon. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.309.)

konkurs mësimor, (lat.concursus-ardhje, ndeshje), një nga format e punës mësimore- educative,

me anën e së cilës pjesëmarrësit vihen në garë për t’u përgjigjur, për të zhvilluar ose kryer në

mënyrë të saktë dhe në kohën e duhur pyetjet, detyrat, problemet ose punët që shtrohen para tyre

nga mësuesi. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.333.)

konsulencë pedagogjike, objektive dhe shkencërisht e themeluar si profesion, lindi dhe u

zhvillua në shekullin e 20-të. Ishin dy luftërat botërore që nxorën në plan të parë problematikën

95

e edukimit. Edukimi i bazuar në autoritetin e prindërve dhe atë shkollor është duke ndryshuar,

duke nxjerrë në plan të respektimin e personalitetit të fëmijës. Kushtet e jetës dhe të punës po

bëhen gjithnjë e më të ndërlikuara, nevojat e kërkeat janë gjithnjë e në rritje. Është kjo arsyeja

që problemet e vështirësitë e edukimit janë shndërruar në një ndër temat gjithnjë e më të

rëndësishme të shoqërisë. KP varet nga edukimi; është e ndryshueshme përsa i takon moshës,

kombëisë, kulturës, gjendjes ekonomike, objektivit, të edukimit bindjeve familjare dhe

personale. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 145.)

konsultim mësimor, (lat.consultatio-këshillë, diskutim, shqyrtim i një çështjeje), sqarim në në

formë bashkëbisedimi individual ose në bazë grupi, që bën mësuesi ose pedagogu me nxënësit

ose studentët jashtë orëve të mësimit, për ndonjë problem të vështirë ose të paqartë, sipas një

grafiku të shpallur më parë ose sipas nevojës që lind. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.336.)

Korteks Cerebral: shtresa e jashtme e trurit ku krijohen funksionet më të larta mendore.

Korteksi cerebral është i ndarë në pjesë ose lobe që kontrollojnë veprimtaritë që kryen njeriu.

(Psikologjia Konjitive, Ada, f.56, 2005)

kriter, është një parim i qartë dhe i përcaktuar me saktësi, në bazë të të cilit krahasohen dy ose

më shumë njerëz, objekte, dukuri etj., për të vlerësuar nivelin e përputhjes dhe të shmangies së

dukurive ose të veçorisë që studiohet. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 148)

kriteret e testit, të mjaftueshëm për një test janë: a. standardizimi, materiali i testit, udhëzimet e

situatat e analizës, duhet të jenë të standardizuara në mënyrë të tillë që çdo subject që shqyrtohet

të ndodhet në të njëjtat kushte dhe që sjellja e tij të paraqesë të njëjtat ndryshore në mënyrë që

të sigurohet mundësia që të bëhet krahasimi ndërindividual i rezultateve të testit; b. normimi -

për të bërë vlerësim sasior për shkallën e zhvilllimit individual të një karakteristike duhet

rezultate krahasuese me ato të individëve të tjerë, për të vendosur relacionin të një individi ndaj

një shkolle; c. objektiviteti – përkufizohet në mënyra të ndryshme në .., por që studiues të

ndryshëm dalin në të njëjtin rezultat ; d. besueshmëria – vendos saktësinë e matjes në mënyrë të

pavarur nga ajo që është matur. e. vlera- merret vetëm me saktësinë formale të matjes, vlera ka të

bëjë me shkallën e saktësisë me të cilën një test mat atë që është për t’u matur.

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 149)

kritika dhe autokritika në edukim, (greq.krino-vlerësoj, gjykoj, kritikos- i aftë për të gjykuar

dhe autos-vetë), me kritikë kuptojmë aftësinë për të shoshitur dhe analizuar nga pozita të drejta

një veprim, një fakt ose një punë. Autokritika është aftësia për të analizuar vetë veprimtarinë e

kryer dhe për të mbajtur qëndrim kritik ndaj vetvetes për të gjitha veprimet jo të drejta. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.335.)

kryemësues, mësuesi më i aftë dhe më i kualifikuar që drejtonte dhe organizonte, në mungesë të

drejtorit, punën e mësuesve të tjerë të një shkolle fillore me më pak fuqi mësimore sesa numri i

klasave të domosdoshme për një shkollë të plotë. Kryemësues kishte në sistemin e arsimit tonë të

periudhës së paraçlirimit. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.349.)

kujdestar klase, mësues~, mësuesi që caktohet nga drejtoria e shkollës për të organizuar

kolektivin e një klase ku ai jep mësim dhe për të drejtuar punën edukative të saj. (Fjalor i pedagogjisë, 1983, f. 351.)

96

kujdestar klase, nxënës~, njëri nga nxënësit më aktiv të klasës, me përparim të kënaqshëm, që

është në gjendje me shembullin e tij personal të ndikojë mbi kolektivin e klasës, caktohet ose

zgjidhet për një vit shkollor për të ndihmuar mësuesin kujdestar dhe mësuesit e tjerë në

mbarëvajtjen dhe rregullin në kolektivin e klasës së tij. (Fjalor i pedagogjisë, 1983, f. 352.)

kurrikul e hapur, është kurrikula, në të cilën është e mundshme futja e lëndëve mësimore ose e

veprimtarive të ndryshme në përputhje me kërkesat e nxënësve. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 155)

laborator mësimor, (lat. laborare-punoj), kthinë e veçantë, e pajisur me orendi të posaçme për

punë të pavarur si dhe me mjete, instrumente, aparatura dhe materiale të ndryshme për zhvillimin

epunëve praktike e laboratorike, demonstrimeve dhe eksperimenteve. Ngritja e laboratoreve

mësimore në shkolla realizohet në përshtatje me profilin që ka shkolla, me lëndët që zhvillon ajo. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.362.)

laborator shkollor, mjedis shkollor i pajisur, që shërben për zhvillimin e veprimtarive të

nxënësit. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.157)

lodhje, gjendje e përgjithshme mjaft komplekse e organizmit, që karakterizohet nga një rënie e

aftësive për punë dhe ulje e rendimentit. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 390.)

logopedi, (greq. logos – fjalë, paidea- edukim), disiplinë relativisht e re e shkencës së

psikopedagogjisë speciale, e cila studion problemet e natyyrës psikologjike, pedagogjike,

mjekësore e sociale lidhur me ndreqjen dhe parandalimin e vështirësive dhe defekteve të

shqiptimit. Zbulimi i çrregullimeve të të folurit në moshën e foshnjërisë në atë parashkollore, ose

në moshën e ulët shkollore, sidomos në klasën e parë dhe masat logopedike të marra me kohë,

përbëjnë një faktor të rëndësisshëm për parandalimin e vështirësive që lindin në procesin

mësimor - edukativ. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 391.)

llojet e të folurit: janë: Të folurit me zë, realizohet me ndihmën e tingujve, shërben për

komunikimin e drejtpërdrejtë ndërmjet njerëzve, në formën e monologut dhe të dialogut. Të

folurit me shkrim, është më i ndërlikuar se të folurit me zë. Të folurit e brendshëm, nuk u

drejtohet të tjerëve, shfaqet kur zgjidhim detyra, hartojmë, sjellim në mendje ngjarje të

rëndësishme etj.; Të folurit me gjeste, është tepër i kufizuar, është mjet ndihmës për të theksuar

caste gjatë të folurit; e përdorin kryesisht shurdhmemecët.

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.166)

llojet e të menduarit: të menduarit është i vullnetshëm, kur veprimi bëhet me një qëllim të

caktuar, kur duhet të zgjidhim një detyrë. Karakterizohet nga organizimi rigoroz, nga mobilizimi

për t’u dhënë përgjigje pyetjeve që janë shtruar për zgjidhje; i pavullnetshëm të menduarit bëhet

pa i vënë vetes një qëllim të caktuar, njeriu nuk mobilizohet

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.167)

97

maket mësimor: mjet mësimor në formë të një modeli të thjeshtësuar, që paraqet në përmasa të

zvogëluara një objekt në mënyrë dekorative-artistike. Maketi mësimor mund të përgatitet prej

argjili, plasteline, kartoni, druri, plasmasi, metali etj. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 402.)

manifestim shkollor: shfaqje gjimnastikore, sportive dhe artistike, që organizohet me

pjesëmarrjen e të gjithë masës së nxënësve, zakonisht në mbyllje të vitit shkollor ose në ditë të

tjera të shënuara si dhe në raste festash. Përmbajtja e manifestimeve shkollore është tematike

dhe lidhet me ngjarjen në kuadrin e së cilës organizohet. Manifestimet shkollore kanë karakter të

theksuar edukativ. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 404.)

menduarit, të~: proces psikik i pasqyrimit të përgjithësuar dhe të tërthortë të realitetit objektiv,

që realizohet nëpërmjet fjalës dhe që ka lidhje të ngushta me njohjen ndijore dhe me praktikën e

njeriut. Duke përgjithësuar, njeriu gjen lidhjet thelbësore që ekzistojnë midis sendeve dhe

dukurive, zbulon shkaqet e tyre, gjen ligjet në bazë të të cilave ato zhvillohen dhe, si rrjedhim,

parashikon ngjarjet dhe dukuritë për t’i shfrytëzuar për nevojat e veta. Pikërisht zbulimi i

marrëdhënieve, lidhjeve dhe vartësive që ekzistojnë objektivisht ndërmjet sendeve dhe dukurive,

përbën një nga veçoritë kryesore të procesit të të menduarit. Edhe ndijimet, edhe perceptimet

merren me këtë, por në rastin e të menduarit, ne përqendrohemi te ajo që është më thelbësore në

këto marrëdhënie, lidhje e varësi. Për të arritur këtu, për procesin e të menduarit ka rëndësi rruga

nga e përgjithshmja tek e veçanta dhe nga e veçanta tek e përgjithshmja.

(Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 417.)

letërkëmbim ndërshkollor: formë pune e mbështetur në shkëmbimin e të dhënave ndërmjet

nxënësve të shkollave të ndryshme ose ndërmjet një shkolle dhe një institucioni (muze,

bibliotekë etj.) me qëllim që të vjelë të dhëna që shërbejnë për të zgjeruar njohuritë e marra në

klasë. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 371.)

menduarit, (të) kreativ: procesi i gjenerimit të ideve, të cilat në mënyrë frekuente theksojnë

rrjedhshmërinë, fleksibilitetin, origjinalitetin dhe përpunimin në të menduar. Treffinger dhe

Isackson (1992) e përcaktojnë të menduarin kreativ si: ‘Bërja dhe shprehja e lidhjeve të lindura

të kuptimshme është një proces në të cilin ne sigurojmë hapësira, paradokse dhe sfida ose

mundësi dhe atëherë ne mendojmë për shumë mundësi, mendojmë, provojmë mënyra të

ndryshme me këndvështrime të ndryshme, mendojmë për mundësi të pazakonta të dala dhe

zgjerojmë dhe përpunojmë alternativa.’

(“Fjalorth shpjegues termash mbi kreativitetin”, Jubani, Hoti, Gjokutaj, 2013, f. 244).

metodat e të mësuarit: tërësia e mënyrave dhe e rrugëve që përdorin aktivisht mësuesit dhe

nxënësit, këta të fuonë nga Aleksandër Xhuvani, Luigj Gurakuqi etj., vendit nën drejtimin e

mësuesit, për të përvetësuar njohuritë, shkathtësitë e shprehitë. Në historinë e shkollës sonë

elementet e para të metodave të mësimit zënë fill në shek. XVI-XVII dhe lidhen me emrin e

Lekë Matrëngës (1567-1619), I cili, bëri hapin e parë në këtë fushë, duke iu kundërvënë

dogmatizmit mesjetar. Elemente te tjera positive ndeshen dhe në shekujt më të vonë, por

fizionominë e tyre shqiptare metodat e të mësuarit filluan ta fitojnë në periudhën e Rilindjes sonë

Kombëtare, me krijimin e Mësonjëtores së parë shqipe të Korçës (1887) e sidomos pas hapjes së

Shkollës Normale të Elbasanit (1909). Përpilimi I serisë së teksteve origjinale shqiptare për

98

arsimin fillor nga rilindësit (vëllezërit Frashëri, Qiriazët, Jani Vreto), e më v uri themelet dhe

krijoi bazën për trajtimin e metodave në të ardhmen. Pedagogjia jonë e ka parë vazhdimisht

problemin e përsosjes së metodave të të mësuarit si një mjet të fuqishëm për forcimin e procesit

mësimor-edukativ. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 420-424)

metoda e drejtpërdrejtë: shpesh është quajtur edhe “metoda natyrale” dhe është një metodë që

kalon nga përdorimi natyral i gjuhës amtare në të mësuarin e rregullave dhe shprehive të tjera

komunikative të fituara gjatë përdorimit të saj. Kjo metodë e ka vendlindjen në Gjermani dhe në

francë rreth vitit 1900. (Didaktika e gjuhës shqipe, Gjokutaj, Tiranë, 2012, f.230.)

metoda gramatikore: synon t’i strukturojë nxënësit në aspektin gramatikor të gjuhës dhe në

pasurimin e fjalorit përmes memorizimit të tij. Kjo metodë qe shumë e përhapur në Europë në

shekullin XIX. Mjaft studiues thonë se sot ajo nuk është e vlefshme, pasi është shumë e

përqendruar në udhëzimet me karakter tradicional dhe klasik të gjuhës.

(Didaktika e gjuhës shqipe, Gjokutaj, Tiranë, 2012, f.229.)

metoda e imersionit: metodë e cila mund të përdoret gjatë mësimit të gjuhëve, por kryesisht ajo

përdoret gjatë mësimit të gjuhëve të huaja. Thelbi i kësaj metode lidhet me të mësuarit e gjuhëve

në situata kur kërkohet ta përdorim një gjuhë kur nuk e njohim atë. (Didaktika e gjuhës shqipe, Gjokutaj, Tiranë, 2012, f.232.)

metoda komunikative: vë në dukje aspektin shoqëror të gjuhës. Sipas saj, gjuha është një mjet

komunikimi. Të përdorësh një gjuhë, do të thotë të mësosh të komunikosh. (Didaktika e gjuhës shqipe, Gjokutaj, Tiranë, 2012, f.204.)

metoda konjitive: e sheh të lexuarin si një proces të mësuari dhe strukturën konjitive të nxënësit

si një sistem njohurish të organizuara në kategori koncepte; me fjalë të tjera: tërësia e botës së

brendshme të atij që mëson gjuhën përmes gjuhës. (Didaktika e gjuhës shqipe, Gjokutaj, Tiranë, 2012, f.204.)

mësimdhënia e gjuhës komunikative: synon të zhvillojë tek nxënësi kapacitetin për sjellje

komunikative në mësimin e gjuhës. Synimi është të mësojmë gjuhën për të komunikuar për ta

përdorur në situata të lamishme gjuhësore. (Gjuhësia e zbatuar përmes kurrikulës së gjuhës shqipe, Hoti, 2013 f. 56)

mësimdhënie: është faktori kryesor në realizimin e mësimnxënies; është akti i të dhënit mësim

në një institucion arsimor; është veprimtaria dhe drejtimi i procesit mësimor nga mësuesi.

Mësimdhënia gjithnjë është një proces i qëllimshëm, ku duhet të realizohen objektivat e caktuar.

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f .182)

mësues fillestar: mësues asistent, i cili ka kryer trainimin fillestar të mësuesisë dhe I nënshtrohet

një periudhe induksioni të vijuar nga një periudhë e zhvillimit të hershëm profesional. (Dictionary of education, Shukla, 2005, f.22)

mjeshtëri pedagogjike: arti pedagogjik i të mësuarit dhe të edukuarit të nxënësve nga ana e

mësuesit dhe e pedagogut, izhvilluar me nivel të lartë shkencor e profesional. Mjeshtëria

99

pedagogjike fitohet gradualisht dhe përsoset në procesin e gjallë të punës së përditshme.

Mjeshtria pedagogjike nuk varet nga mosha. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 443.)

moshë parashkollore: mosha 3-4 deri 6-7 vjeç. Një nga periudhat më të rëndësishme të jetës së

njeriut, sidomos për zhvillimin dhe formimin psikik. Edukimi i fëmijëve të kësaj moshe në

vendin tonë realizohet në familje dhe në kopshte. Karakteristikë për të menduarit në moshën

parashkollore është se ai paraqitet aktiv, veprues, konkret, figurative dhe emocional. Për të

mbështetur të menduarit shërbejnë përfytyrimet. Që këtu të menduarit konkret veprues kalon në

atë figurative. Edhe perceptimet në moshën parashkollore kanë karakter aktiv-veprues. Ato

lidhen me veprimtarinë praktike. Më vonë bëhen të vetëdijshme. Perceptimet e kohës dhe të

hapësirës zhvillohen në fund të kësaj moshe. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 450-451.)

moshë shkollore: mosha 6-7 deri 18-19 vjeç e ndarë në tri periudha: -mosha e ulët shkollore (6-

7 deri 10-11 vjeç), - mosha e mesme shkollore (11-12 deri 14-15 vjeç), -mosha e rritur shkollore

(15-16 deri 18-19 vjeç). Edukimit dhe arsimit të secilës periudhë I korrespondon një hallkë e

veçantë shkolle. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 451.)

ndjenjat dhe emocionet: procese psikike, me anën e të cilave njeriu jeton së brendshmi (me

njëfarë kënaqësie ose pakënaqësie) marrëdhëniet dhe qëndrimin që mban ndaj sendeve dhe

dukurive të realitetit objektiv, ndaj asaj që percepton, bën dhe mendon; formë e veçantë e

pasqyrimit të realitetit objektiv. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 464.)

ndihmë e shpejtë: ndihma e menjëhershme paramjekësore e dhënë një personi në raste të

veçanta (prerje, goditje, plagosje, të fikët etj.) nga një kuadër shëndetësor ose joshëndetësor. Për

të realizuar ndihmën e shpejtë, çdo shkollë pajiset me barna të nevojës së parë, që vendosen në

një dollap të veçantë, që dallohet nga të tjerët me simbolin e kryqit të kuq, të vizatuar në kapakun

e tij. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 463.)

negativizmi te fëmijët e vegjël: formë e pamotivuar e sjelljes, nëpërmjet së cilës fëmija

kundërshton dhe nuk pranon kërkesat që i drejtohen. Negativizmi mund të jetë i theksuar dhe i

pjesshëm. Duke marrë parasysh mënyrën e shprehjes dallojmë: negativizëm aktiv, të shprehur

nga jashtë në mënyrë të hapur, karakteristikë më tepër te fëmijët e përkëdhelur, tekanjozë e

kokëfortë, që e ka burimin në plotësimin e kërkesave të pabazuara, kundrejt të cilave, këta fëmijë

kanë dalë fitimtarë dhe negativizëm pasiv, që e hasim më shpesh te fëmijët timidë ose tek ata që

i përkasin tipit të temperamentit flegmatik dhe melankonik. Në këtë rast, fëmija u kundërvihet

kërkesave, duke mbetur pasiv, mbyllet në vetvete dhe nuk zbaton ato që i thuhet. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 465.)

nervozizmi te fëmijët: çrregullim, shmangie nga veprimtaria e lartë nervore normale, e cila

shprehet me simptoma neurotike siç janë: tiket, spazmat, belbëzimi, frika gjatë natës, urinimi i

pavetëdijshëm, mungesa e oreksit, pagjumësia etj. Çrregullimi i veprimtarisë së lartë nervore te

fëmijët nervozë në shumicën e rasteve është i përkohshëm, thjesht funksional. Ai është i lidhur

me kushtet e mjedisit shoqëror që e përcaktojnë dhe zhduket kur këto kushte përmirësohen.

Shumica e manifestimeve neuritike te fëmijët vjen si rezultat i gabimeve edukative që bëhen.

(Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 467.)

100

nivele të kreativitetit: kapaciteti ose aftësia e një personi për të prodhuar ide të shumta, të

ndryshme a të pazakonta, që janë të zakonshme ose përpunimi i mundësive tashmë të gjeneruara,

që i përgjigjen pyetjes: ‘Sa kreativ jeni ju?’, në kundërshti me stilin e kreativitetit ose stilin

kreativ. (“Fjalorth shpjegues termash mbi kreativitetin”, Jubani, Hoti, Gjokutaj, 2013, f. 240).

nxënës praktikant: i ri, që është impenjuar në një formim praktik në punë dhe , në të njëjtën

kohë, ndjek një kurs professional. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.212)

nxënët (të), aktiv: lidhet me veprimtari të tilla ku nxënësve u jepet në mënyrë të qartë një

shkallë autonomie dhe kontrolli mbi organizmin dhe drejtimin e veprimtarisë së të nxënit.

Shumica e veprimtarive të tilla përfshijnë zgjidhjen e problemeve dhe detyrave kërkimore. Ato

mund të jenë të individualizuara (si p.sh. një pjesë e veçantë e një detyre) ose përfshijnë

bashkëpunimin në grup të vogël (si p.sh. diskutimi në grup të vogël, përdorimi i lojës në role së

një detyre tjetër bashkëpunimi). (Mjeshtëritë themelore të mësimdhënies, Musai, Tiranë, 1996,

f.64.)

njohuri bazë: janë njohuritë dhe aftësitë minimale që duhet të përvetësojë nxënësi në mbarimin

e shkollës së dertyrueshme dhe të përgjithshme.

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.212)

njohuri mësimore: sistemi i dijeve teorike dhe praktike, i fakteve, i koncepteve, i ligjeve të

shkencës që pasqyrojnë, realitetin shoqëror, i lidhjeve dhe vartësive thelbësore të dukurive

natyrore e shoqërore që përfshihen në programet mësimore dhe që duhet të përvetësohen nga

nxënësit brenda dhe jashtë shkollës. Vëllimi i njohurive mësimore përcaktohet në dokumentet

shkollore: në planet mësimore, programet e tekstet, sipas kategorisë së shkollës, lëndës dhe

klasës. Njohuritë mësimore jepen dhe fitohen në mënyrë sistematike, të vargëzuar, të shkallëzuar

dhe të bashkërenditur, duke përbërë kështu një tërësi. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 477.)

olimpiadë shkollore: gara ose konkurse me karakter sportive, artistic dhe shkencor në mes

grupesh nxënësish, të zhvilluara në bazë shkolle, rrethi ose republike. Olimpiada i ka rrënjët në

antikitetin e lashtë (përfshinte vetëm gara sportive e ato me karakter ushtarak që bëheshin për

nder të hyjnive të Olimpit). Kohët e fundit, koncepti i saj është shtrirë. Objekte të garës mund të

jenë ushtrime gjimnastike, atletike dhe sporte të ndryshme, shfaqje teatrale; komplekse detyrash

matematike, fizike, kimike, kryerje eksperimentesh, punë praktike etj. Vlerësimi dhe klasifikimi

bëhet nga juri të veçanta, të cilat mbështeten në nivelin e kryerjes së ushtrimeve mirë, drejt,

plotësisht, shpejt dhe me mjeshtëri. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 480.)

personaliteti: struktura komplekse e individit që përfshin mënyrën e të menduarit, vepruarit, të

sjellit me të tjerët dhe ambjentin që e rrethon. (Psikologjia, historia, metodat, objektivat,

Toena, f. 125, 2004)

përsëritj/e,-a: kthimi te materiali i mësuar, i bërë me qëllim ngulitjeje, thellimi, zgjerimi dhe

sistematizimi të njohurive, aftësive dhe shprehive të nxënësve. Përsëritja organizohet për të

gjitha lëndët, në të gjitha llojet e shkollave, në përputhje me kërkesat e programmit ose sipas

101

rasteve të veçanta, gjatë gjithë vitit ose gjatë gjithë kursit. Ajo është element i përhershëm në

procesin mësimor, realizohet në mënyrë të organizuar në fillim të vitit mësimor, gjatë vitit dhe në

fund të vitit. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 528.)

përvojë pedagogjike: sistemi i njohurive, shkathtësive dhe shprehive që fiton mësuesi gjatë

jetës dhe praktikës mësimore-edukative individuale dhe shoqërore.Ato plotësohen, zgjerohen dhe

përsosen gjatë jetës, nëpërmjet studimit të vazhdueshëm dhe me pikësynime të caktuara dhe

praktikës së drejtpërdrejtë mësimore-edukative. Në këtë kuptim njeriu mëson gjatë gjithë jetës. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 529.)

praktikum: një nga format e punës didaktike-organizative, që zhvillohet në bazë shkolle, zone

ose edhe rrethi, me qëllim përgjithësimi të përvojës së mirë, të përhapjes së rrugëve dhe

formave të reja të punës në procesin mësimor-edukativ, të përdorimit të mjeteve të reja tekniko-

mësimore në funksion të përmbajtjes, me pikësynim forcimin cilësor dhe arritjen e rendimenteve

më të larta në punën mësimore- edukative. Praktikumi përgatitet nga një mësues specialist i

kualifikuar i një lënde (vetëm ose në bashkëpunim me specialistë të tjerë) dhe zhvillohet në

praninë e një grupi mësuesish të një profili në klasë, në laborator, në terren etj. Ndryshe nga

mësimi i hapur, këtu nuk marrin pjesë nxënësit. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 548.)

prapambetje mendore: gjendje e rëndë neuropsikike, relativisht e qëndrueshme, që shkaktohet

nga dëmtimi i sistemit nervor qendror në gradë dhe nivele të ndryshme. Karakteristikë e

përbashkët e të gjithë njerëzve që paraqesin prapambetje mendore është ritmi më i ngadalshëm i

zhvillimit të proceseve psikike. Fëmijët me prapambetje mendore nuk janë në gjendje të bëjnë

abstragime e përgjithësime në një nivel të barabartë me moshatarët e tyre që kanë kushte të njëjta

social-ekonomike. Treguesi më kuptimplotë i prapambetjes mendore është shpërpjesëtimi i madh

që shfaqet midis moshës së zhvillimit mendor dhe moshës kronologjike të fëmijës. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 548.)

prirj/e,-a: f. veçori individuale psikologjike e personalitetit të njeriut, që shprehet me nevojën

dhe tendencën për t’u marrë me një veprimtari të caktuar. Prirjet janë të shumëllojshme, p.sh. për

artin (muzikën, pikturën, letërsinë etj.) për shkencën (matematikën, mekanikën, botanikën etj.)

etj. Sa ë të forta, active dhe të qëndrueshme të jenë prirjet, aq më i vrullshëm bëhet zhvillimi i

aftësive. Por jo gjithnjë prirjet përkojnë me aftësitë. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 550.)

puberteti: përiudhë e fëmijërisë dhe adoleshencës gjatë së cilës fillojnë shfaqen tiparet seksuale

sekondare. (Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, f. 126, 2004)

punë metodike me mësuesit: aktivitet i zhvilluar nga shkolla, nga kabineti pedagogjik ose dhe

nga institucionet e ndryshme arsimore me qëllim që t’i ndihmojë mësuesit për ngritjen

shkencore, profesionale të tyre dhe t’i kualifikojë metodikisht. Për drejtimin e punës metodike

me mësuesit pranë shkollave ose kabineteve pedagogjike organizohen komisionet e lëndëve ose

rrethet metodike në bazë lënde ose gruplëndësh, klase, shkolle etj. Përveç këtyre zhvillohen edhe

seminare, konsulta, praktikume, leksione, lidhur me metodikën e punës mësimore – edukative. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 569.)

punë praktike: një nga llojet e veprimtarisë mësimore të nxënësve, që i shërben lidhjes së

teorisë me praktikën, të shkollës me jetën. Puna praktike shërben për konkretizimin dhe

102

përforcimin e njohurive, për zbatimin e tyre në veprimtarinë praktike-laboratorike. Sipas

përmbajtjes dhe karakterit puna praktike mund të kryhet në klasë, në kabinetin mësimor, në

laborator, në sheshin gjeografik, në dhomën e punës, në bazën prodhuese, në parcelën

eksperimentale ose drejtpërsëdrejti në prodhimin e gjerë shoqëror. Përmbajtja dhe mënyrat e

kryerjes së punës praktike për lëndët mësimore përcaktohen nga specifika e tyre dhe jepen në

programet përkatëse. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 569.)

protokoll verbal: subjektet përshkruajnë më zë të lartë të gjitha mendimet dhe idetë e tyre gjatë

një detyre konjitive të dhënë. Psh. “më pëlqen më tepër apartamenti me pishinë, por nuk jam në

gjendje ta paguar, kështu që mund të zgjedh....” (Psikologjia Konjitive, Ada, f.33, 2005)

regresioni: është mekanizëm mbrojtjeje: individi kthehet në fazën e mëparshme të zhvillimit

psikologjik. (Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, f. 126, 2004)

regjim ditor i fëmijës në familje: përcaktimi i veprimtarisë që duhet të kryejë fëmija gjatë ditës,

në bazë të një orari të caktuar. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 590.)

regjim shkollor: sistemi i kryerjes së punës mësimore – edukative, i mbështetur në kritere

pedagogjike – higjienike, që synon në krijimin e kushteve sa më të përshtatshme për

mbarëvajtjen e punës në shkollë. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 591.)

sallë leximi: dhomë e shkollës ose e një institucioni shkencor, arsimor, kulturor, e një vatre

culture etj., e pajisur me bibliotekë dhe orendi përkatëse, që u siguron lexuesve kushte të

përshtatshme pune për studim e lexim. Bibliotekat, të cilat u aneksohen sallave të leximit janë të

profilizuara. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 615.)

sesion shkencor: mbledhje e zgjeruar pune e organizuar në bazë shkolle, institucioni, zone ose

dhe në rang kombëtar, ku referohen dhe kumtohen nga specialist të fushave të ndryshme problem

të një tematike të caktuar, mbi bazën e praktikës, përvojës, studimit, vëzhgimit, eksperimentimit

etj. dhe lidhur me këtë komunikohen arritjet, pasqyrohet përvoja positive, jepen mendime, bëhen

përgjithësime etj. Sesionet shkencore organizohen zakonisht mbi bazën e të dhënave të një

procesi pune të kryer, për zgjidhjen ose shtruarjen e disa problemeve të caktuara ose

parashtrimin e formave më të përshtatura ose më të gjetura për arritjen e rendimenteve të larta në

një fushë të caktuar. Sesioni shkencor është më e gjerë nga simpoziumi, i cili shtron, dikuton

zbërthen dhe jep mendime e bën përgjithësime për një çështje të ngushtë. Kur tematika e sesionit

shkencor shtrihet në një gamë të gjerë, ai ndahet në seksione, të cilat ruajnë profilet e ngushta (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 620.)

Sindroma Doun: sindroma e Langdon –Doun, mongolizëm. Formë e shpeshtë e metësisë, e

kombinuar me karakteristika fizike tipike. Në themel ka një anomali kromozomike, ku një

kromozon me numër 21, i cili bën të kemi tre kromozome me numër 21, në vend të dy prej tyre.

Shenjat e kësaj syndrome janë: idiotësia, zakonisht e rënduar; zhvillim i vonët; dispozicion i

lehtë në lidhjet njerëzore. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.273)

spartakiadë ndërshkollore: manifestim masiv sportiv i organizuar, që zhvillohet mbi bazën e

garave sportive komplekse të disa llojeve të sportit në mes shkollave ose sportistëve më të mirë

103

të shkollave) të një rrethi, të një zone ose krejt vendit, e që ka si qëllim kryesor kalitjen fizike të

nxënësve. Çdo spartakiadë ndërshkollore fillon me ushtrime ose me gara brendapërbrenda

shkollës. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 629.)

shfaqje shkollore: aktivitete të ndryshme artistike-kulturore ose sportive që organizon shkolla

me raste festash, datash përkujtimore, jubilare etj. para prindërve ose publikut të gjerë. Pjesë

përbërëse e shfaqjeve shkollore janë kompozimet letraro-artistike, deklamimet, manifestimet,

pjesët teatrale. Shfaqjet shkollore organizohen në bazë klase, grupe klasash ose shkolle. Në to

marrin pjesë masa të mëdha nxënësish, të cilët përgatiten që më parë në bazë rrethesh (rrethi i

teatrit, i recituesve, i korit, i sportit etj.). (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 639.)

shkallë abstraksioni: një teknikë divergjente e të menduarit, që përdoret për të gjeneruar shumë

probleme të ndryshme të pazakonta. Duke pyetur ‘Pse?’ prodhohen më shumë pohime globale e

të përgjithshme, ndërsa duke pyetur ‘Si?’, më tepër pohime specifike dhe konkrete. (“Fjalorth shpjegues termash mbi kreativitetin”, Jubani, Hoti, Gjokutaj, 2013, f. 243).

shkolla dhe familja: një nga problemet më të rëndësishme që trajton pedagogjia jonë e re,

bashkëpunimi dhe marrëdhëniet e shkollës dhe familjes, të para në drejtim të sigurimit të unitetit

midis edukatës shkollore dhe asaj familjare. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 643.)

shkoll/ë,-a: (lat. schola, nga greq. e vjetër schole – fjalë për fjalë. Lexim, shpjegim i veprave

shkencore), institucion i rëndësishëm mësimor-edukativ, ku realizohet në mënyrë të programuar

procesi i gjallë dhe i gjithanshëm i mësimit dhe edukimit të brezit të ri; vendi ose ndërtetsa ku

zhvillohet mësimi dhe tërësia e nxënësve dhe e personelit që përfshihen dhe punojnnë në të;

sistemi arsimor i një vendi; tërësia e institucioneve arsimore; rrymë ose doktrinë e veçantë në

pedagogji, filozofi etj. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 647.)

shkollë me program plotësues: janë shkolla në shtete të ndryshme ku ka emigrant. Shkolla të

tilla ka edhe për fëmijë shqiptarë, prindërit e të cilëve dëshirojnë që fëmijët të mësojnë gjuhën

amtare, historinë, gjeografinë dhe traditat kombëtare. Në këto shkolla mësojnë fëmijë të moshës

6 deri në 14 vjeç,të ndarë në klasa kolektive. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.299.)

shpjegimi: metoda mësimore më e përdorur në shkollë; burim i njohurive të reja është fjala e

mësuesit ka si qëllim sqarimin e koncepteve dhe të ideve të reja, argumentimin e mendimeve që

diskutohen, shtjellimin me hollësitë diçkaje të rendësishme. Shpjegimi mund të jetë: analitik, bën

qartësimin e koncepteve dhe të rregullave; parashkrues, përmbledh sqarimin e veprimeve

shoqërore, të rregullave dhe të ecurive për arritjen e diçkaje; përshkrues, kur mësuesi shpjegon

shkaqe, terma dhe fjalë etj. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.300.)

takt pedagogjik: (lat. tactus—të prekur, kontakt), aftësia për të mbajtur qëndrimin e duhur ndaj

nxënësit në përshtatje me rrethanat konkrete, një nga cilësitë kryesore të karakterit profesional

pedagogjik të mësuesit si edukator, që gjen shprehje në të qenit parimor, organizator,

këmbëngulës, i durueshëm, dashamirës, kërkues, i gatshëm për të ndihmuar konkretisht,

shpirtgjerë, i afërt etj. Takti pedagogjik është i lidhur ngushtë me autoritetin e mësuesit. Të

mbash qëndrim kritik ndaj punës sate përpara nxënësve, t’i zbulosh të metat e tua është një

aspekt i taktit pedagogjik, që ka lidhje me fitimin autoritetit para nxënësve. Të fituarit e taktit

pedagogjik lidhet edhe me njohjen e thellë të psikologjisë së moshave, gjë që i jep mundësi

104

mësuesit të marrë parasysh veçoritë dhe tiparet individuale të personalitetit të çdo nxënësi. Takti

pedagogjik shtrihet dhe në marrëdhëniet që ka mësuesi me prindërit e nxënësve.

(Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 671.)

teknikë pedagogjike: tërësia e rrugëve që ndjek dhe e mjeteve që përdor mësuesi për të

zhvilluar një mësim me nivel shkencor e pedagogjik si dhe me rendiment të lartë. Me rrugët, në

kuptimin teknik të fjalës, nënkuptojmë zbatimin me përpikëri dhe në mënyrë krijuese nga ana e

mësuesit të metodave dhe të formave të punës, që përcaktohen në metodikat e veçanta mbi baza

didaktike-shkencore përtë arrirë synimet arsimore-edukative në një lëndë të caktuar. Teknika

pedagogjike është pjesë përbërëse e mjeshtërisë pedagogjike. Përvetësimi i saj kërkon përveç

zotërimit të lëndës dhe njohjen e thellë të pedagogjisë, psikologjisë e sidomos të praktikës

pedagogjike. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 674.)

teknikë audiovizive në shkollë: realizimet e fundit të disa degëve të teknikës, kryesisht të

elektroakustikës (audio) dhe të projektimit të figurës (video), që shfrytëzohen në ndihmë të rritjes

së rendimentit të procesit mësimor-edukativ. Teknika audiovizive në shkollë ndihmon për të

realizuar më lehtë dhe me cilësi të lartë mjaft kërkesa metodike të procesit mësimor, ndikon në

përqendrimin e vëmendjes, intensifikon procesin e përvetësimit të lëndës, ngjall emocione,

mënjanon verbalizmin dhe si pasojë rrit rendimentin. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f.

673.)

teknika mnemonike: metoda për të përmirësuar kujtesën, duke kombinuar dhe lidhur copa të

informacionit. (Psikologjia Konjitive, Ada, f.155, 2005)

tekst shkollor: dokument shkollor, ku shtjellohen njohuritë shkencore të një lënde të caktuar në

pajtim me kërkesat e programit; mjet pune për nxënësit, një nga burimet kryesore për të fituar

njohuri e shprehi mësimore-edukative dhe në të njëjtën kohë mjet për organizimin dhe zhvillimin

e punës së pavarur. Së bashku me programet dhe planet mësimore, tekstet shkollore përcaktojnë

brendinë e të mësuarit në shkollë.

(Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 678.)

teori,-a: është një bashkësi konceptesh dhe pohimesh që derivojnë nga parime, është e ndërtuar

metodikisht dhe e shkëputur nga zbatimi. Në rrafshin shkencor T. tregon një kompleks ligjesh të

shprehura në formë sistematike që bazohet në vrojtime duke ruajtur që të vërtetat që janë të

formuara nga një shkallë e caktuar e njohjes, derisa këto të hidhen poshtë nga zbulime të reja.

Qëllimi i teorisë nuk është shpjegimi I gjërave të panjohura. Në kuptimin e ngushtë, teoria është

një sistem pohimesh shkencore, të cilat shërbejnë si “model” për një bashkësi ligjeshempirike.

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f.306)

test, -i: do të thotë provë, eksperiment, dëshmi. Ky term në psikologjika domethënie të

larmishme; lindi nga interesimi për psikologjinë diferenciale, e cila nxiti në shekullin e 19-të

studiues të shumtë që të krijonin dhe të përdornin mjete matëse për të kuptuar ndryshimet

ndërindividuale.

(Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 313)

105

tik,-u: përsëritje e pavullnetshme dhe e paevitueshme e një lëvizjeje muskulore. Shpesh kjo

simptomë e një tensioni. (Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, f. 126, 2004)

udhëzim metodik, orientim teoriko-praktik për të kuptuar, për të zbërthyer e për të zbatuar drejt

në praktikë një ose disa çështje të shkollës ose dokumenteve bazë të saj, ku ka disa elemente të

reja ose të panjohura sa duhet, që lëshohet nga një organ epror arsimor për bazën. Udhëzimi

metodik i përmbahet kryesisht sferës didaktike, ndonëse mund të jetë edhe i sferës organizative.

Përmbajtja e tij kushtëzohet nga rrethana të caktuara, të cilat vijnë si rrjedhojë e evoluimit të

kërkesave të kohës. Prandaj edhe objekti i përmbajtjes së tij është i gjerë dhe i vazhdueshëm. Ai,

përveç problemit lëndor, mund të ketë për objekt trajtimi edhe probleme të tjera.

(Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 688.)

vetëedukim: veprimtaria edukative dhe përpjekjet që bën njeriu në mënyrë të vullnetshme dhe

me pikësynime të caktuara për emancipimin e vetvetes për të zhvilluar vetitë positive dhe për të

mënjanuar të metat. Procesi i edukimit nëpërmjet formave e rrugëve të ndryshme merr një vlerë

të madhe, kur zgjon fuqitë e vetë të edukuarve, kur nxit dëshirat dhe përpjekjet e tyre për

vetëedukim. Sado I madh të jetë roli I edukatorit, ai nuk mund të zëvendësojë përpjeket që bën

çdo njeri për zhvillimin, edukimin dhe formimin e vetvetes. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 703.)

vetëdij/e,-a: f. forma më e lartë e zhvillimit të psikikës, me anën e së cilës njeriu pasqyron

realitetin, jeton marrëdhënie e qëndrime të caktuara dhe vepron për ndryshimin e transformimin

e tij. Aftësia për të kryer veprime të vetëdijshme është zhvilluar te njeriu në procesin e punës dhe

të komunikimit me njëri-tjetrin.

vëmendje: temë e trajtuar gjerësisht nga psikologjia konjitive, teoria e sjelljes., psikologjia

fiziologjike etj. Është përkufizuar si gjendje e përgjimit të vetëdijes. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 330)

vështirësi të mësimnxënies: janë shqetësime të llojeve të ndryshme, që shfaqen veças ose të

kombinuara, të cilat pengojnë mësimnxënien dhe përparimin normal në shkollë. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 332)

vit shkollor: periudha e veprimtarisë mësimore-edukative e shkollës nga fillimi i mësimeve deri

në pushimet verore, gjatë së cilës nxënësi vazhdon një klasë të caktuar. (Fjalor i pedagogjisë,

Osmani, 1983, f. 707.)

vler/ë,-a: është saktësia e matjes së një testi në raport me një kriter të caktuar. Zakonisht vlera

kuptohet si krahasim i rezultateve të testit me rezultatet e një kriteri; me fjalë të tjera, të matjes së

sjelljes që duam të parashikojmë. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 333)

vlerësim fillestar: ose testi i pranimit, gjykimi paraprak për përshtatshmërinë e metodave dhe të

procedurave që do të zbatohen për arritjen e objektivave, verifikimin e njohurive dhe të aftësive

të nxënësit në fillim të një etape mësimnxënieje. (Fjalor edukimi, Grillo, 2002, f. 334)

zell,-i: një nga tiparet kryesore të nxënësit, që shfaqet me kujdesin dhe përpjekjet e vazhdueshme

dhe të pandërprera që bën për të përvetësuar dhe zbatuar në të gjitha fushat e jetës ato që mëson

106

ose merr në shkollë. Zelli e ka burimin në qëndrimin e vetëdijshëm që mban nxënësi ndaj

mësimit dhe punës. Nxënësi i zellshëm dallohet për vullnet të fortë, këmbëngulje për të çuar gjer

në fund punën e nisur, optimizëm dhe besim në forcat e veta, durim për të përballuar pengesat

dhe vendosmëri për t’i kapërcyer ato. (Fjalor i pedagogjisë, Osmani, 1983, f. 723.)

zhvillimi i kurrikulës: përfshin studimin dhe zhvillimin e objektivave, përmbajtjes, zbatimit dhe

vlerësimit të një sistemi shkollimi. Ndërsa në gjuhën e mësimdhënies, zhvillimi kurrikular për-

fshin:

a. Studimin e qëllimeve për të cilin nxënësit i nevojitet një gjuhë. (Analizat e nevojshme)

b. Vendosja e objektivave dhe zhvillimi i silabulit, metodat dhe materialet mësimdhënëse.

c. Vlerësimi i efekteve të këtyre procedurave mbi aftësinë gjuhësore të nxënësit.

(Gjuhësia e zbatuar përmes kurrikulës së gjuhës shqipe, Hoti, 2013, f.245)

5.3. Terminologji të fushës së kurrikulës

adoleshencë: periudha e zhvillimit nga puberteti në moshën e rritur, zakonisht nga 11-18 vjeç;

është një periudhë, ku të rinjtë tentojnë të kontaktojnë eksperienca të paprovuara më parë.

(Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10, Pegi, f. 14, 215)

aktivitete rikrijuese: synojnë të thyejnë monotoninë dhe rutinën e ditës. Ato shkaktojnë

ndryshime positive në stilin e jetesës dhe sigurojnë çlodhje të mendjes dhe trupit. Aktivitetet

rikrijuese përfshijnë të gjitha llojet e sporteve, kinemasë, muzikës, librave, televizionit dhe

klubeve të ndryshme. (Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10, Pegi, f. 14, 139)

albitri i lirë: aftësia që ka njeriu për të zgjedhur këtë ose atë alternativë. Duke insistuar në këtë

nocion, filozofia klasike donte të theksonte pavarësinë absolute të vullnetit njerëzor dhe

pikërisht, pavarësinë ndaj mendimit, që megjithëse e ndriçon, nuk e përcakton. (Hyrje në

filozofi, ShBLSH e Re, 2007, f.163)

altruizëm: sjellje prosociale, si ndihma ose ndarja e gjërave me të tjerë, kur individi nuk ka asnjë

përfitim të drejtpërdrejtë nga sjellja e tij. (Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10,

Pegi, f. 215)

aksiom/ë-a: pohim i paprovueshëm, sepse është i qartë, dhe pranohet si pikënisje e një arsye

timi. Tashmë ky term përfshin çdo pohim të qartë që merren pa vërtetim në fillim të një sistemi

hipotetiko-deduktiv. (Hyrje në filozofi, ShBLSH e Re, 2007,

f.125)

arti: është krijimtaria artistike që përfshin letërsinë, arkitekturën, skulpturën, pikturën, grafikën,

artin dekorativ, muzikën, kërcimin, teatrin, kinematografinë dhe krijimtari të tjera të njeriut, të

bashkuara në forma cilësore artistiko-formuese për kuptimin e gjithësisë; forma e pasqyrimit

107

krijues të realitetit dhe të botës nëpërmjet figurave dhe mjeteve artistike. (Artet 10, Pegi, 2009,

f.8)

atashimi: është një lidhje e fuqishme emocionale pozitive mes prindit (ose një personi tjetër që

kujdeset) dhe foshnjës. Është një lidhje emocionale që fëmija e ka shumë të vështirë për ta

përshkruar, por e një rëndësie të jashtëzakonshme për të. (Psikologjia e zhvillimit, Progres, f.

187, 2005)

autoritet prindëror: prindërit kanë të drejtën e marrjes së vendimeve për fëmijën deri në

moshën 18 vjeç, por duke respektuar të drejtat e fëmijës për t’u pyetur ose për t’I marrë

pëlqimin. (Qytetari 10, 2009, f.75)

biosfera: nënkupton hapsirën tokësore, ujore dhe ajrore dhe tërë organizmat e gjallë që jetojnë

në ato hapsira. (Gjeografia 10, Dukagjini, f.91, 2010)

bukuria: është aftësia ose tërësia e aftësive të një personi për të na dhënë kënaqësi shpirtërore

dhe intelektuale. . (Artet 10, Pegi, 2009, f.7)

CV: (jetëshkrimi) vjen nga lat, që do të thotë “rrjedha e jetës” është një përshkrim i shkurtër i

përvojës në punë, nivelit arsimor dhe aftësive të ndryshme që zotëron një person. (Edukimi për

karrierën 11, Pegi, 2010, f.88)

demencë: humbje e rëndë e aftësisë mendore për të kryer veprimtaritë normale ditore, e cila

zgjat mbi 6 muaj. Nuk ëhtë e pranishme që në lindje dhe nuk lidhet me një humbje ose dëmtim të

vetëdije. (Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10, Pegi, f. 14, 214)

detyrim shkollor: shteti merr përsipër shkollimin e të gjithë fëmijëve pa përjashtim deri në një

moshë të caktuar. (Historia 7, 2013, f. 116)

devianca: përcaktohet si shkelje e normave kulturore të një grupi shoqëror ose të gjithë

shoqërisë. (Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 167)

difuzioni: është dukuri fizike e lëvizjeve molekulare, e cila manifestohet në tendencën spontane

të molekulave të gazrave dhe të lëngjeve që nga hapësira me përqëndrim më të madh të kalojnë

në hapësirën me përqëndrim më të vogël. (Biogjia 10, Libri Shkollorë, f.17, 2006)

diskrimin: veprimtari që u mohojnë anëtarëve të një grupi të veçantë burimet ose shpërblimet që

mund të përfitohen prej të tjerëve. Diskriminimi duhet të dallohet nga paragjykimi, megjithëse të

dy zakonisht shoqërohen bashkë mjaft ngushtë. Mun të ndodhë që individët që kanë paragjykime

ndaj të tjerëve të mos angazhohen në praktika diskriminuese ndaj këtyre njerëzve. (Sociologjia,

Çabej, f. 687, 1997)

108

drejta, e: është një tërësi rregullash apo normash të nxjerra nga organe që kanë të drejtën dhe

detyrimin për t’i nxjerrë ato në mënyrë të përcaktuar nga ligji. (Qytetari 10, 2009, f.7)

dhunë psikologjike: çdo formë dhune që nuk është fizike. Përfshin kërcënimet, fyerjet etj.

(Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10, Pegi, f. 14, 215)

edukim: proces përnes të cilit shoqëria transmeton vlerat e saj, besimet, njohuritë dhe sistemet

simbolike tek anëtarët e saj të rinj. (Psikologji Edukimi, f. 349, 1999)

egocentrizëm: këndvështrimi karakteristik i një fëmije, sipas Piaget, në vitet e hershme të jetës

së tij. Mendimi egocentrik ka të bëjë me të kuptuarit e objekteve dhe ngjarjeve në ambjent vetëm

në lidhje pozitën e vetë fëmijës. (Sociologjia, Çabej, f. 698, 1997)

e-mail është një shkurtim i electronic mail që në shqip do të thotë postë elektronike. Posta

elektronike, ashtu si posta e zakonshme shërben për shkëmbimin e mesazheve mes njerëzve.

(Informatika 9, Papakroni, Pegi, Tiranë, 2010, f. 37-92.)

estetika (vjen nga greq. Aistheticos që do të thotë i ndjeshëm, ndjenjë) është shkencë filozofike,

që studion sferën estetike si dukuri specifike të marrëdhënieve dhe vlerave mes njeriut dhe botës

që e rrethon si dhe fushës e veprimtarisë artistike të njeriut. (Artet 10, Pegi, 2009, f.8)

evolucion: procesi i gjatë i ndryshimeve në organizma, që shpesh zgjat me miliona vjet.

(Gjeografia 10, Dukagjini, f.92, 2010)

evropianizim, ndryshime në të gjitha fushat e jetës së një vendi sipas modelit të shteteve

perëndimore evropiane. (Historia 7, 2013, f. 36)

fildish: sende zbukurimi që punoheshin nga dhëmbët e elefantit. (Historia 6, Libri Shkollor, f.

106, 2013)

fobi, frikë irracionale, dërrmuese dhe e vazhdueshme e individit nga një object apo situatë e

veçantë. (Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10, Pegi, f. 215)

fortifikim: mbrojtje e vendbanimeve me mure të trasha apo dhe me mënyra të tjera. (Historia 6,

Libri Shkollor, f. 26, 2013)

futurizmi u afirmua në Itali në vitet e para të Luftës së I Botërore. Futuristët paralajmërojnë një

rinovim në të gjitha fushat e dijes: art, letërsi, grafikë, arkitekturë. . (Artet 10, Pegi, 2009, f.114)

gladioatorët: sklevërit që luftonin me shtazë të egra dhe ndërmjet tyre për t’i argëtuar

skllavopronarët. (Historia 6, Libri Shkollor, f. 55, 2013)

109

glikogjeni: është polisakarid që gjendet në citoplazmën e qelizave shtazore dhe përfaqëson

ushqimin rezervë; si dhe amidoni ky është burim i energjisë. (Biologjia 10, Libri Shkollorë, f.7,

2006)

globaliz/ëm,-mi m.

është një term që përshkruan procesin në të cilin ekonomitë shoqëritë dhe kulturat rajonale janë

integruar nëpërmjet një rrjeti komunikimi dhe tregtie.

(Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010, f.100)

herbicide: lëndë kimike helmuese ( pluhur ose lëng), që përdoret për të zhdukur barërat e këqija

në arat e mbjella. (Gjeografia 10, Dukagjini, f.93, 2010)

hipoteza, (nga greqishtja upothesis, upo-nën, thesis-veprim paraqitës) pohim i shpikur, i krijuar,

i nxjerrë ose jo nga përvoja që kërkon të shpjegojë një dukuri ose tërësi dukurish. Hipoteza është

një supozim i drejtë deri në çastin e verifikimit eksperimental.

(Hyrje në filozofi, ShBLSH e Re, 2007, f.129)

historia: është shkencë shoqërore e cila studion të kaluarën e shoqërisë njerëzore. (Historia 6,

Libri Shkollor, f. 3, 2013)

insomnia: është paaftësia për të fjetur. Në apnean e gjumit personi zgjohet papritursepse nuk

mund të marrë frymë. Narkoplesia është goditje e pavend e gjumit gjatë ditës. (Psikologjia një

hyrje konçize, Lilo, f. 187, 1996)

inteligjencë: niveli aktual i funksionimit mendor të një individi (produkt i aftësive dhe përvojës

së trashëguar); aftësia apo aftësitë për të përftuar, riprodhuar, rikrijuar, për të krijuar dhe

përdorur njohuritë, për të zgjidhur problemet dhe për t’iu përshtatur botës. (Psikologji Edukimi,

f. 349, 1999)

kamping: vend pushimi, larg qendrave të banuara, ku grupi i individëve qëndrojnë për pak kohë.

(Gjeografia 10, Dukagjini, f.93, 2010)

kinematika: studion lëvizjen mekanike të trupave, dmth zhvendosjen e trupave ose të pjesëve të

tyre në lidhje me njëri – tjetrin, pa analizuar faktorët që e shkaktojnë atë. (Fizika 10, Libri

Shkollor, f.13, 2006)

koncept: kategori e përgjithshme e një grupi idesh, cilësish, objektesh, njerëzish apo përvojash

që përdoren për t’i klasifikuarsë bashku. (Psikologji Edukimi, f. 350, 1999)

kuptuarit (të), në kuptimin më të gjerë të fjalës është aftësia për të kuptuar përmes inteligjencës.

Te Kanti ka të bëjë me funksionimin e shpirtit që organizon ndijimet në sisteme koherente

përmes kategorive, domethënë formave a priori që u korrespondojnë funksioneve kryesore

logjike të gjykimit. (Hyrje në filozofi, ShBLSH e Re, 2007, f.85)

110

loja simbolike: është një aktivitet në të cilin përfshihet përdorimi i simboleve për të përfaqsuar

realitetin. Në këtë lloj loje fëmija hiqet (pretendon) se po fle, ose sikur është dikush ose diçka

tjetër. (Psikologjia e zhvillimit, Progres, f. 210, 2005)

masa edukative, vendosja në një institucion edukimi. (Qytetari 10, 2009, f.73)

Mas Media: formae komunikimit si, për shembull, gazetat, revistat, radio ose televizioni që

synojnë të shkojnë te publiku masiv. (Sociologjia, Çabej, f. 704, 1997)

mendim konvergjent: një tip mëse i zakonshëm të menduarit që rezulton në një zgjidhje

konvencionale apo në një përgjigje të vetme të saktëpër një problem. (Psikologji Edukimi, f.

350, 1999)

motivim: proceset e përgjithshme prej të cilave iniciohet sjellja dhe drejtohet përkundrejt

qëllimit; gjithashtu faktorët e përfshirë në shtmin dhe drejtimin e sjelljes. (Psikologji Edukimi, f.

351, 1999)

multimedia është kombinimi i formave të ndryshme të komunikimit të të dhënave. (Informatika

9, Papakroni, Pegi, Tiranë, 2010, f. 91.)

nënkulturë, ka të bëjë me grupimet e popullsisë, që në raport me shoqërinë, kanë të përbahkëta

simblole, vlera norma dhe modele të tjera të kulturës sunduese, por që ndryshojnë në aspekte të

veçanta. (Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 26)

ngrohje globale: ngrohje e atmosferës si rezultat i aktiviteteve të njeriut, ku për pasojë ka

ndryshimin e klimës, me pasoja edhe shkrirjen e akullnajave në mësivet e larta të botës dhe

arktik e antarktik. (Gjeografia 10, Dukagjini, f.95, 2010)

normat kulturore, janë rregulla të pashkruara ose të shkruara nëpërmjet të cilave çdo kulturë

drejton sjelljen e anëtarëve të vet.

(Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 17)

planifikimi i karrierës, është i rëndësishëm, sepse nëpërmjet këtij procesi njohim më mirë

veten, aftësitë, interesat, cilësitë tona, botën e punës. Bazuar në këto njohuri marrim një vendim

dhe përgatitim veten për të qenë të aftë për t’u punësuar në punën që duam dhe që na përshtatet,

për të pasur profesionin dhe karrierën ku mund të realizojmë më të mirën tonë. Rrallë ndodh që

karrierat e suksesshme vijnë rastësisht. Në të shumtën e rasteve ato planifikohen. (Edukimi për

karrierën 11, Pegi, 2010, f.6)

profesioni, është veprimtaria kryesore që një person kryen në një fushë të prodhimit, të

shërbimeve, të kulturës etj., e cila kërkon një shkallë të caktuar dijesh teorike ose shprehish,

përgatitje dhe përvojë. (Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010, f.9)

karriera, nënkupton përparimin e shpejtë të dikujt në një fushë të caktuar të veprimtarisë

shtetërore e shoqërore; nënkupton ecurinë dhe progresin e individit në një profesion të caktuar në

111

hierarkinë e një organizate, institucioni, ndërmarrjeje etj. (Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010,

f.10)

ksenocentrizëm, mbivlerësimi i kulturave të tjera dhe nënvlerësimi i kulturës vetjake.

(Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 40)

papunësia është një gjendje në të cilën individi zakonisht gjendet pa dëshirën e tij (është në

moshë pune, nuk është i punësuar, nuk është i vetëpunësuar, është duke kërkuar punë (Edukimi

për karrierën 11, Pegi, 2010, f.13)

personaliteti, është tërësia e karakteristikave të të menduarit dhe të sjelljes, të cilat janë të

dallueshme për një person dhe karakterizojnë mënyrën se si ai ndërvepron me botën. (Edukimi

për karrierën 11, Pegi, 2010, f.56)

plani i veprimit, detajon mënyrën se si do të arrihet të përmbushet qëllimi. (Edukimi për

karrierën 11, Pegi, 2010, f.75)

portofol i karrierës, lat. portare (sjell, mbaj) dhe folium (dokument). Portofoli i karrierës është

një koleksion faktesh që evidentojnë aftësitë dhe arritjet e një personi. (Edukimi për karrierën

11, Pegi, 2010, f.96)

prototip: mënyra më e mirë e paraqitjes së përgjithësuar të një kategorie të caktuar. (Psikologji

Edukimi, f. 352, 1999)

puna në komunitet, është një formë e papaguar pune ku individi angazhohet t’i shërbejë

komunitetit. Njerëzit zhvillojnë punë në komunitet për arsye të ndryshme që mund të jenë nga

qëllime altruiste, por edhe punë të bazuara në rrethana detyruese ose ndëshkuese. (Edukimi për

karrierën 11, Pegi, 2010, f.13)

puna vullnetare është një formë pune ku individi merr pjesë në mënyrë vullnetare dhe pa

pagesë. Puna vullnetare është e rëndësishme dhe mund të ndihmojë personin për të formuar

aftësitë e mendimit kritik, të zgjidhjes së problemeve dhe të bashkëpunimit në grup. (Edukimi

për karrierën 11, Pegi, 2010, f.13)

punësimi është kontratë mes dy palëve, pra mes punëdhënësit dhe punëmarrësit. Një individ

quhet i punësuar kur kryen shërbime për një individ tjetër ose për një organizatë në këmbim të

një kompensimiose përfitimi. Ai gëzon të gjitha privilegjet e një punonjësi, ku përfshihen paga,

sigurimet shoqërore dhe shëndetësore, mbrojtja e shëndetit, si dhe ditët e pushimit në bazë të

legjislacionit në fuqi. Individi mund të jetë i puësuar me kohë të plotë ose me kohë të pjesshme.

(Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010, f.13)

racionalizmi: justifikime pa vend me anë të të cilave synohet që të shpjegohen disa sjellje. P.

Sh. Një student që merr nota negative mund të thotë: “Ajo që ka rëndësi nuk janë notat por

dijet.”. (Psikologjia e zhvillimit, Progres, f. 18, 2005)

112

reflekset adaptive: ndihmojne foshnjen që të mbijetojë në kushtet e jetës jashtë barkut të nënës.

(Psikologjia e zhvillimit, Progres, f. 147, 2005)

relativizëm kulturor, vlerësimi e gjykimi i një kulture mbi bazën e kritereve të veta dhe jo të

ndonjë kulture tjetër. (Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 42)

simboli kulturor, përcaktohet si diçka që mbart dhe përçon kuptime të caktuara ndër anëtarët e

një kulture.(Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 8)

Sindroma Doën: një nga çrregullimet më të zakonshme është sindroma Doën. Termi sindromë

nënkupton një varg karakteristikash që kanë prirjen të shfaqen së bashku). Fëmijët me këtë

sindromë kanë 47 kromozome në vend që të kenë 46. (Psikologjia e zhvillimit, Progres, f. 76,

2005)

sjellja ekologjike: kupton sjelljen e drejtë në mjedis në situatat e përditshme. Vetëdije

ekologjike do të thotë se problemet ekologjike shihen me një sy kritik dhe orientimet individuale

drejtohen nga mbrojtja më e mirë e mjedisit, që kjo më vonë e drejton sjelljen në mjedis, si p.sh.

sa e kurseni energjinë, a udhëtoni me automjet privat apo me transport publik etj.

(Ekologjia dhe mjedisi 5-6, Dukagjini, f.18, 2014)

sjellje jokoherente, sjellje që nuk është në vazhdim ose nuk ka lidhje me qëndrimet apo sjelljet

e mëparshme. (Qytetari 10, 2009, f.97)

shërbime punësimi, nënkuptohen shërbimet që synojnë të informojnë, të këshillojnë, të

orientojnë dhe të ndërmjetësojnë punëkërkuesit për vendet e lira të punës, të ofruara nga

punëdhënësit. (Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010, f.15)

temperamenti: ka të bëjë me mënyrën karakteristike të lindur të reagimit ndaj stimujve.

Temperamenti është rezultat i ndërveprimit të trashëgimisë biologjike dhe eksperiencës.

(Psikologjia e zhvillimit, Progres, f. 181, 2005)

teori: integrim i të gjitha parimeve të njohura dhe infromacionit, që i përket një fushe të caktuar

studimi. Struktura lejon studiuesin të ofrojë shpjegime për dukuri që lidhen midis tyre dhe

zgjidhje për probleme të vetme. (Psikologji Edukimi, f. 354, 1999)

test: instrument vlerësimi i përbërë nga një seri artikujsh; pyetje, ushtrime apo detyrash të tjera,

për të matur aftësitë, shprehitë, njohuritë, përfundimin e një pjese gjatë gjithë procesit nga fillimi

deri në fund etj. (Psikologji Edukimi, f. 354, 1999)

transferim: dukuri në të cilën diçka e mësuar më parë ndihmon (transferim pozitiv) apo pengon

(transferim negativ) të nxënët që po ndodh; ndikimi i infomacionit të mësuar më parë në situata

apo detyra të reja. (Psikologji Edukimi, f. 356, 1999)

113

teste vetëvlerësuese, ku individi tregon për aftësitë që ka në fusha të caktuara. (Edukimi për

karrierën 11, Pegi, 2010, f.52)

teste objektive, të cilat janë në formën e ushtrimeve, pyetjeve ose situatave. Me anë të tyre

vlerësohet niveli i aftësive profesionale të individit në fusha të caktuara. (Edukimi për karrierën

11, Pegi, 2010, f.52)

valenca: aftësia e atomit të një elementi për t’u lidhur me një numër të caktuar atomesh të një

elementi tjetër quhet valencë. (Kimia 10, Libri Shkollor, f.41, 2014)

vetëpunësuar (i), nëse punon në aktivitetin e tij privat. (Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010,

f.13)

vlerat kulturore janë kritere të përgjithshme sipas të cilave anëtarët e së njëjtës kulturë

përcaktojnë se çfarë është e dëshirueshme ose e padëshirueshme, e mirë ose e keqe, e bukur ose e

shëmtuar. (Sociologjia, Dervishi, 2003, f. 14)

TREGUES I TERMAVE NË FUSHËN E EDUKIMIT

Terma në psikologji Terma në pedagogji Terma të fushës së kurrikulës

adoleshenc/ë

aftësitë teknike,

aftësitë konceptuale,

aftësitë ndërpersonale

agorafobia

akreditim

altruizmi

analiza e punës

arsyetim deduktiv

arsyetim induktiv

autiz/ëm,-mi

autonomia

besimi

bihejviorizmi

denigroj

adrenalinë

aftësitë për jetën

aftësi kritike

aftësi e mësimnxënies

akreditim

aksioni si metodë edukimi

aktivitet jashtëshkollor

aktivitetet ekstrakurrikulare

aktivitetet përmirësuese

album mësimor

alokimi i kohës

amnezi

apati

arsimi dhe aftësimi profesional

arsimi fillor

adoleshencë

aksiomë

aktivitete rikrijuese

albitri i lirë

altruizëm

arti

autoritet prindëror

adrenalinë

amnezi

apati

arsyetim deduktiv

arsyetim induktiv

atashim

biosfera

114

disleksia

drejtësia informuese

drejtësia ndërpersonale

efekt bumerang

efekti Haëthorne

egocentrizëm i adoleshentit

eksperimentet laboratorike

funksioni referencial

heuristike

iluzion

impuls

imitim

inteligjencë

inteligjencë fluide

inteligjencë e kristalizuar

introspektiva

introversioni

kënaqësia në punë

kërkimi

kompleksi i inferioritetit

krahasimi social

kujtesa afatgjatë

kujtesa afatshkurtër

kushtëzimi klasik

kushtëzimi veprues

menduarit (të) abstrakt

menduarit (të) logjik

metoda deduktive

metoda induktive

metodë shkencore

mirësjellja

mosha mendore

motivet dytësore

ndikimi social

arsimi formal

demencë

efekti halo

eksplorim karriere

ekspozitë shkollore

godinё shkollore

grada shkencore

ilustrim didaktik

(i teksteve shkollore)

imititim

inspektor arsimi

integrim shkollor

kabinet mësimor

kabinet pedagogjik

kallëzimi (si metodë)

klasa kolektive

kohë e lire

konkurs mësimor

konsulencë pedagogjike

konsultim mësimor

korteksi celebral

kriter

kriteret e testit

kritika dhe autokritika në edukim

kryemësues

kujdestar klase, mësues~,

kujdestar klase, nxënës~,

kurrikul e hapur,

laborator mësimor

laborator shkollor

lodhje

logopedi

llojet e të folurit,

llojet e të menduarit,

bukuria

CV

demencë,

detyrim shkollor

devianca

difuzioni

diskriminim

drejta, e

dhunë psikologjike

edukim

efekti Halo

egocentrizëm

evolucion

e-mail

estetika

evropianizim

fildish

fortifikim

fobi

futurizmi

gladiator

glikogjeni

globaliz/ëm

herbicide

heuristikë

hipoteza

historia

insomnia

inteligjencë

kamping

karriera

ksenocentrizëm

115

normat sociale

personalitet agresiv

psikolinguistikë

psikologë shkollorë

psikologji edukimi

rëndësia e metodës

sjellje anormale

sjellje altruiste

solidariteti njerëzor

standarde profesionale

superego

shtysë

terapi

tejmësimi

temperamenti

test inteligjence

vetëvlerësimi

vëmendje selektive

zhvillimi fizik

zhvillimi konjitiv

zhvillimi social

zhvillimi emocional

zhvillimi i personalitetit

zhvillimi i trurit

maket mësimor,

manifestim shkollor

menduarit, të~

letërkëmbim ndërshkollor

menduarit, (të) kreativ,

metodat e të mësuarit

metoda e drejtpërdrejtë

metoda gramatikore

metoda e imersionit

metoda komunikative

metoda konjitive

mësimdhënia e gjuhës

komunikative

mësimdhënie

mësues fillestar

mjeshtëri pedagogjike

moshë parashkollore

moshë shkollore

ndjenjat dhe emocionet

ndihmë e shpejtë

negativizmi te fëmijët e vegjël

nervozizmi te fëmijët

nivele të kreativitetit

nxënës praktikant

nxënët (të), aktiv

njohuri bazë

njohuri mësimore

olimpiadë shkollore

personalitet

përsëritje

përvojë pedagogjike

praktikum

prapambetje mendore

prirje

kinematika

koncept

korteks celebral

kuptuarit (të)

loja simbolike

masa edukative

masmedia

mendim konvergjent

motivim

multimedia

nënkulturë

ngrohje globale

normat kulturore

planifikimi i karrierës

personaliteti

protokoll verbal

prototip

psikolinguistikë

puberteti

profesioni

papunësia

personaliteti

plani i veprimit

portofol i karrierës,

puna në komunitet

puna vullnetare

punësimi

racionalizmi

reflekset adaptive

regresioni

relativizëm kulturor

simboli kulturor

116

protokoll verbal

pubertet

punë metodike me mësuesit

punë praktike

regression

regjim ditor i fëmijës në familje,

regjim shkollor

sallë leximi

sesion shkencor

Sindroma Doun

spartakiadë ndërshkollore

shfaqje shkollore

shkallë abstraksioni

shkolla dhe familja

shkoll/ë

shkollë me program plotësues

shpjegimi

takt pedagogjik

teknikë pedagogjike

teknikë audiovizive në shkollë

teknika mnemonike

tekst shkollor

teori

test

tiku

udhëzim metodik

vetëedukim

vetëdije

vëmendje

vështirësi të mësimnxënies

vit shkollor

vlerë

vlerësim fillestar

zell

sindroma Doën

sjellja ekologjike

sjellje jokoherente

shërbime punësimi

teste vetëvlerësues

teste objetive

teknika mnemonike

temperament

teori

test

tiku

transferim

valenca

vetëpunësuar (i)

vëmendje selektive

vlerat kulturore

117

zhvillim i kurrikulës

118

KREU VI

Përqasje të terminologjisë (Korniza Kurrikulare e Kosovës & Shqipërisë)

6.1.Fjalorth i terminologjisë kurrikulare

6.2.Terma të njëjtë

6.3.Terma të veçantë

6.4.Aspekte aplikative të termave njëfjalësh dhe togfjalësh __________________________________

6.1. FJALORTH I TERMINOLOGJISË KURRIKULARE

NR.

TERMAT

KORNIZA KURRIKULARE E

KOSOVËS

KORNIZA KURIKULARE E SHQIPËRISË

1. Aftësi për jetën

(Life skills)

Aftësi që iu ofrojnë nxënësve

kapacitete për të ndërmarrë

detyra ose procese të

ndërlidhura me jetën e tyre të

përditshme

2.

Aftësi

(Ability)

. Kapacitet i lindur ose i fituar që e lejon

personin të ndërtojë njohuri, për të

vepruar me sukses në situata të

caktuara.

3. Arsim

(Education)

Veprimtari themelore e institucioneve

arsimore që siguron krijimin dhe

shndërrimin e njohurive; përsosjen e

kompetencave gjatë gjithë jetës;

zhvillimin personal; zhvillimin dhe

shndërrimin e kulturës.

Rezultat i nxënies së qëllimshme, të

planifikuar dhe të organizuar në

mënyrë formale dhe joformale. 4. Arsim formal

(Formal education)

Sistem arsimor i strukturuar në

mënyrë hierarkike dhe me klasë

kronologjike që fillon me

arsimin para-fillor deri në

universitet duke përfshirë,

përveç studimeve akademike të

përgjithshme, një larmi të

programeve të specializuara

dhe institucioneve për aftësim

teknik dhe profesional me orar

të plotë. Rezultatet dhe

kualifikimet e fituara në arsimin

Arsim i qëllimshëm, i

institucionalizuar, i planifikuar, i

strukturuar në mënyrë hierarkike, që

fillon me arsimin parashkollor dhe

vazhdon deri në arsimin pasuniversitar.

Rezultatet dhe kualifikimet e fituara në

arsimin formal njihen përmes

certifikatave dhe diplomave.

119

formal pranohen nga shoqëria

përmes certifikatave dhe

dhënies së diplomes. 5. Arsim joformal

(Non formal

education)

Çfarëdo aktiviteti i organizuar

dhe i qëndrueshëm që nuk

korrespondon saktësisht me

përkufizimin e arsimit formal.

Prandaj arsimi jo-formal mund

të mbahet edhe brenda edhe

jashtë institucioneve arsimore

dhe iu shërben personave të të

gjitha moshave. Mund të

përfshijë programe arsimore që

adresojnë shkrim-leximin për të

rritur, arsimin themelor për

fëmijët që kanë braktisur

shkollën, aftësitë për jetë,

aftësitë për punë dhe kulturën e

përgjithshme. Programet e

arsimit jo-formal nuk përcjellin

detyrimisht

sistemin e ‘përshkallëzuar’ dhe

mund të jenë të ndryshme në

kohëzgjatje dhe mund të jipet

ose të mos jipet certifikatë për

suksesin e arritur në mësim.

Arsim i qëllimshëm, i planifikuar, i

institucionalizuar, alternativ dhe

plotësues i arsimit formal, në kuadër të

të nxënit gjatë gjithë jetës. Arsimi

joformal mund zhvillohet brenda ose

jashtë institucioneve arsimore dhe iu

shërben personave të të gjitha

moshave. Për programet e arsimit

joformal mund të jepet ose jo

certifikatë, e cila nuk është e

barasvlershme me kualifikimet

formale.

6. Arsim informal

(Informal

education)

Përvetësimi dhe zhvillimi i

dijes, shkathtësive dhe

qëndrimeve jashtë

mjediseve arsimore formale ose

jo-formale gjatë përvojave të

përditshme dhe në mungesë të

procesit mësimor sistematik dhe

të paraparë.

7. Arsim i

detyrueshëm

(Compulsory

education)

Kohëzgjatja e shkollimit që

konsiderohet si e obligueshme

me ligj dhe (zakonisht) është

falas për nxënësit dhe familjet e

tyre.

Përbërja e ‘Arsimit të

detyrueshëm’ në Kosovë

përfshin arsimin fillor, të

mesëm të ultë dhe të mesëm të

lartë (SNKA 1, 2 dhe 3).

(shih: Arsim bazë)

120

8. Arsim bazë

(Basic education)

Vitet e shkollimit që

konsiderohen si të nevojshme

për të arritur standardet

minimale për zotërimin e

kompetencave kryesore.

Tërësia e njohurive dhe kompetencave

që duhet të zotërojë nxënësi deri në

fund të klasës së nëntë.

Kohëzgjatja e shkollimit që

konsiderohet si e detyrueshme me ligj.

Arsimi bazë në Shqipëri përfshin

arsimin fillor dhe të mesëm të ulët

(SNKA 1 dhe 2). 9. Arsim parashkollor

(Pre-primary

education)

Niveli i arsimit me kodin 0

(SNKA 0).

Niveli i arsimit me kodin 0 (SNKA 0).

10. Arsim fillor

(Elementary

education)

Në Kosovë, periudha ose cikli i

parë i arsimit prej pesë vitesh

kohëzgjatje, duke përfshirë

edhe një klasë para-fillore

(SNKA 1).

Niveli i parë i arsimit me kohëzgjatje

prej pesë vitesh (SNKA 1).

11. Arsim i mesëm

(Secondary

education)

Faza apo cikli i dytë i

shkollimit, e ndarë në dy faza -

të ultë dhe të lartë (SNKA 2 dhe

3).

Niveli i dytë dhe i tretë i arsimit me

kohëzgjatje prej shtatë vitesh (SNKA

2, 3).

12. Arsim i mesëm i

ulët

(Loëer secondary

education)

Cikli i parë i arsimit të mesëm

(katër vjeçar në Kosovë)

(SNKA 2).

Niveli i dytë i arsimit me kohëzgjatje

prej katër vitesh (SNKA 2).

13. Arsim i mesëm i

lartë

(Upper secondary

education)

Niveli i arsimit me kohëzgjatje

prej tri vitesh (SNKA 3).

Niveli i arsimit me kohëzgjatje prej tri

vitesh (SNKA 3).

14. Arsim i

përgjithshëm

(General

education)

Arritja dhe zhvillimi nga

nxënësit më përgjithësisht i një

game të gjerë të dijes,

shkathtësive dhe qëndrimeve që

janë të ndërlidhura me

lëndet/mësimin akademik e

po ashtu edhe me jetën e punën.

15. Arsim

profesional

(Vocational

education)

Arsimi dhe aftësimi

Professional

Arsimi dhe aftësimi për t’iu

mundësuar nxënësve që të

fitojnë shkathtësi për punë dhe

kualifikime profesionale për

profesione të caktuara, përveç

arritjes së kompetencave

Arsimi që iu mundëson nxënësve

zhvillimin e kompetencave për

punë dhe kualifikime profesionale për

profesione të caktuara.

121

kryesore të përcaktuara përmes

Kornizës së Kurrikulës. 16. Autonomi e

shkollës

(School autonomy)

Autonomia e dhënë për shkolla

në aspektin e menaxhimit të

burimeve financiare (me

financim publik dhe privat),

menaxhimin e burimeve

njerëzore (drejtorët e

shkollave,personelin arsimor

dhe jo-arsimor) dhe vendim-

marrjes brenda shkollave e

poashtu edhe sistemet e

vlerësimit (llogaridhënia) e

shkollave e realizuar në lidhje

me këtë autonomi.

E drejta e garantuar që i jepet shkollës

për të vendosur për hartimin dhe

zbatimin e kurrikulës në bazë shkolle,

për menaxhimin e burimeve njerëzore

në dispozicion të saj dhe në disa raste,

edhe për menaxhimin e burimeve

financiare.

17. Burim i të nxënit

(Learning

resource)

Burimi i të mësuarit

Referenca dhe përkrahje për

mësimin e nxënësve, përfshirë

tekstet shkollore,

softverët arsimorë, vegla

eksperimentale, atllase, fjalorë,

ushtrimore, etj.

Çdo burim i cili mbështet drejtpërdrejt

ose tërthorazi, të nxënit.

Burimet janë të brendshme (njohuri,

aftësi, shkathtësi, vlera, qëndrime etj.)

dhe të jashtme (dijet e kodifikuara në

tekste, mjetet didaktike, mësuesit,

shoqëria etj.).

18. Ciklet/nivelet

/shkallët e

kurrikulës

(Key stages of the

curriculum)

Shkalla kryesore e kurrikulës

Faza të caktuara përmes të

cilave realizohet kurrikula

përmes niveleve dhe klasave të

ndryshme të arsimit. Periudha

që mbulojnë karakteristike të

përbashkëta në aspektin e

zhvillimit të fëmijëve,

kërkesave të Kurrikulës dhe

qasjeve të mësimdhënies e

mësimnxënies për zhvillimin e

nxënësve dhe përparimit në

nxënie. Në Kornizën e

Kurrikulës të Kosovës, shkallët

kyçe janë fazat e caktuara në

nivelet e arsimit për të siguruar.

• më shumë transparencë dhe

saktësi në artikulimin e

qëllimeve arsimore dhe

detyrave;

• mundësi për udhëzime

konkrete për organizimin e

punës së shkollës me theks në

metodat specifike,

rezultatet mësimore dhe mjetet

e vlerësimit;

• mundësi për të ofruar sfida

të reja sa i përket zhvillimit të

Një mënyrë e organizimit të kurrikulës

në blloqe vitesh shkollore.

Ciklet/nivelet/shkallët e kurrikulës

përcaktojnë njohuritë, shkathtësitë,

qëndrimet dhe rezultatet e të nxënit

brenda çdo cikli, në përshtatje me

moshën e nxënësve. Ciklet/

nivelet/shkallët e kurrikulës, jo

domosdoshmërisht përkojnë me nivelet

arsimore formale.

(për diskutim)

122

nxënësve dhe qëllimeve

specifike të secilës shkallë kyçe

të Kurrikulës. 19. Dije

(Knoëledge)

Konceptet dhe informatat

faktike (të dhënat) e Po ashtu

edhe relacionet mes tyre (p.sh.

strukturat dhe modelet) lidhur

me mjedisin natyror dhe

artificial, njerëzit dhe

shoqërinë, kulturën dhe

ekonominë, dhe të kuptuarit

tone për botën, njerëzit dhe

shoqërinë. Dija deklatative vë

në pah për të ditur lidhur me

“çka”, ndërsa dija procedurale

vë në pah dijen lidhur me “si”.

E vërtetë e arsyetuar dhe e provuar

sipas kritereve të përcaktuara, e

kodifikuar në tekstet akademike e ato

shkollore apo në vepra të specializuara

si produkt i një ose disa dijetarëve apo

prakticienëve. Dija është shoqërore.

20. Edukim për

sipërmarrje

Edukimi për ndërmarrësi

Në kuptimin e ngushtë:

përgatitja e fëmijëve dhe të

rinjve që të marrin role

ndërmarrëse në ekonomi,

d.m.th. të krijojnë

bizneset/ndërmarrjet e tyre. Në

kuptim më të gjerë: paisja e

fëmijëve dhe të rinjve më

shkathtësi ndërmarrëse siç janë

iniciativa, vendim-marrja,

ndërmarrja e riskut, udhëheqja,

shkathtësi menaxheriale dhe

organizative.

21. Ekonomi dhe

shoqëri e dijes

(Knoëledge society

and economy )

Shoqëri dhe ekonomi në të cilën

dija bëhet burimi kryesori i

zhvillimit dhe progresit

(veçanërisht permes internetit,

mësimit elektronik dhe

proceseve të

ndërmjetësuar nga paisjet

elektronike).

Ekonomi dhe shoqëri në të cilën dija

bëhet burimi kryesor i zhvillimit dhe

përparimit.

22. Fushë e të nxënit

(Learning area)

Fushë kurrikulave

Një kategori e gjerë mësimore

që grupon lëndët që kanë

qëllime dhe detyra të

përbashkëta për mësimin e

dijës, shkathtësive, vlerave dhe

qëndrimeve. Bashkimi i

lëndëve në një fushë të

caktuar mësimore merr

parasysh kontributin e tyre

Është një bashkësi lëndësh që kanë

qëllime dhe detyra të përbashkëta për

formimin e njohurive të reja dhe

kompetencave.

123

specifik në zhvillimin

e nxënësve, në pajtim me

qëllimet e përgjithshme e të

veçanta të procesit

mësimor në shkolla. Ai poashtu

merr parasysh mundësinë për

qasjet multi dhe ndërdiciplinare

e gjithashtu edhe realizimin e

qëllimeve ndërkurrikulare.

23. Integrim

kurrikular

(Curriculum

integration)

Procesi i kombinimit/artikulimit

të përmbajtjes mësimore dhe

lëndore me qëllim të

promovimit të mësimit holistik

dhe gjithëpërfshirës. Kjo shpie

në reduktimin e një numri të

lëndëve diskrete dhe zakonisht

zbatohet në arsimin fillor dhe të

mesëm të ulët.

Proces i ndërthurrjes së përmbajtjeve

mësimore dhe metodave, me qëllim që

të sigurohet të nxënit sistemik dhe

tërësor.

24. Inteligjencat e

shumëfishta

Teori bashkëkohore me ndikim

që ka të bëjë me inteligjencën

dhe personalitetin (H. Gardner)

që thekson se inteligjenca të

veçanta mund të detektohen në

tru, në vend të një inteligjence

të përgjithshme apo të

gjenerike, zakonisht të

përkufizuara si aftësi për të

zgjidhur probleme në mënyrë

efektive. Ajo kishte pasoja të

rëndësishme në zhvillimin dhe

zbatimin e Kurrikulës,

posaçërisht përmes konceptit të

qasjes me fëmijën apo nxënësin

në qendër dhe modelit të

zhvillimit të “tërë personit” në

procesin e mësimit dhe

zhvillimit. Deri me sot janë

identifikuar tetë

inteligjenca të shumëfishta:

gjuhësore; matematike logjike;

hapësinore; kinestetike trupore;

muzikore; ndërpersonale;

intrapersonale; natyrore. Në

mesin e këtyre tetë

inteligjencave si shtesë

përmendet edhe inteligjenca

ekzistenciale/shpirtërore/

morale.

25. Njohuri

Ndërtim mendor i realizuar nga

personi gjatë bashkëveprimit me

124

(Knoëledge) mjedisin ose nga vetëreflektimi për t’u

bërë pjesë e trashëgimisë njohëse të tij.

Njohuria është personale.

26. Kompetencë

(Competence)

Aftësi të gjera për t’i zbatuar

njohuritë,shkathtësitë,

qëndrimet, rutinat, vlerat dhe

emocionet në mënyrë të

pavarur, praktike dhe

domethënëse.

Harmonizim i njohurive, shkathtësive,

vlerave dhe qëndrimeve për të trajtuar

plotësisht situatat e kontekstit.

27. Kompetenca kyçe

(Key competences)

Kompetencat kryesore

Kompetenca që konsiderohen

nga sistemi i arsimit dhe

aftësimit si të rëndësishme për

të nxënit e secilit nxënës dhe të

kontribuuesve të rëndësishëm

në jetën e secilit anëtar të

shoqërisë. Kompetencat

kryesore që janë më të përafërta

me “Arsimin themelor” mund

të njihen edhe si “kompetenca

themelore”.

Kompetenca për të cilat kanë nevojë të

gjithë individët për plotësimin dhe

zhvillimin personal, për qytetari aktive,

për përfshirjen sociale dhe për

punësimin.

28. Kornizë

kurrikulare

(Curriculum

frameëork)

Një numër politikash,

rregulloresh,orientimesh dhe

udhëzimesh që janë qenësore

për zhvillimin dhe zbatimin e

Kurrikulës që orienton

zhvillimin e programeve

mësimore dhe dokumenteve të

tjera kurrikulare. Duke pasur

parasysh statusin e Kurrikulës

si një bosht të sistemit arsimor,

kornizat e Kurrikulës zakonisht

shihen si “kushtetuta” të arsimit

parauniversitar.

Kornizat e Kurrikulës mund të

përpilohen për tërë sistemin,

për faza të veçanta (si arsimi

themelor) dhe/ose për fusha dhe

çështje të veçanta të kurrikulit

(si psh. korniza për integrimin e

çështjeve të ndërlidhura në

Kurrikulë).

Kornizë kurrikulare është dokumenti

themelor në të cilin përshkruhen

orientimet dhe udhëzimet kryesore për

hartimin dhe zbatimin e kurrikulës së

arsimit parauniversitar (qëllimet e

arsimit, kompetencat kyçe, rezultatet e

të nxënit sipas niveleve etj.).

29. Kurrikul

(Curriculum)

Tërësia e fushave mësimore,

lëndëve dhe çështjeve

ndërkurrikulare që gjenden në

një sistem arsimor. Koncepti

zakonisht përdoret për të

nënkuptuar Kurrikulën

“formal” apo “të paraparë (të

Sistemi i integruar i elementeve me

synime arsimore që orientojnë dhe

mundësojnë zbatimin në sistem të

politikave arsimore dhe administrative,

në përshtatje me realitetet shoqërore,

historike, ekonomike, kulturore etj., të

një vendi apo rajoni.

125

shkruar), por mund të

përfshijë edhe Kurrikulën e

“paparaparë” apo të “fshehur”.

Po ashtu, bëhen dallime midis

Kurrikulës të “paraparë”

(zyrtar), “të zbatuar”,

“ndërveprues” (që vjen si

rezultat i ndërveprimeve në

klasë) dhe “Kurrikulës efektiv”

(atë se ç’mësojnë në të vërtetë

nxënësit).

30. Kurrikula

bërthamë

(Core curriculum)

Kërkesat e përbashkëta për të

gjithë nxënësit në aspektin e

kompetencave kryesore, lëndët

e përbashkëta dhe orientimet e

përgjithshme.

Kurrikula e përbashkët për të gjithë

nxënësit e një niveli në sistemin

arsimor.

(për diskutim)

31. Kurrikul e

përvetësuar

(Received

curricula)

Kurrikula efektive/

Kurrikula e realizuar

Ajo që nxënësit në të vërtetë e

mësojnë në aspektin e dijes,

qëndrimeve dhe shkathtësive.

Tërësia e rezultateve të nxënies që

zotëron nxënësi.

32. Kurrikul e zbatuar

(Applied

curriculum)

Kurrikul e analizuar, interpretuar dhe

zhvilluar në institucionet arsimore dhe

e mbartur te nxënësi, sipas udhëzimeve

themelore të kurrikulës.

33. Kurrikul e fshehtë

Besimet, qëndrimet dhe

shkathtësitë që nxënësit i kanë

apo i zhvillojnë permes

përvojave të tyre personale.

Kurrikula e fshehur mund të

jetë ose të mos jetë në

pajtueshmëri me Kurrikulën

zyrtare/të obligueshëm.

34. Kurrikul formale/

e planifikuar

(Formal

curriculum)

Kurrikula formale

Mundësitë dhe përvojat

mësimore që iu ofrohen

nxënësve në kontekstin e

arsimit formal. Kurrikula

formale shërben si bazë për

certifikata dhe dhënien e

diplomave të pranueshme nga

shoqëria.

Kurrikul që përmban udhëzimet

themelore kurrikulare, të përcaktuara

në nivelin qendror të vendimmarjes

arsimore (kornizë kurrikulare,

programe mësimore, tekste etj.).

Kurrikula formale shërben si bazë për

dhënien e dëftesave, diplomave dhe

certifikatave të njohura me ligj.

35. Kurrikul në bazë

shkolle

Pjesa e Kurrikulës që vendoset

në nivel shkolle (ose

institucioni).

Kurrikul që përgatitet dhe zbatohet në

nivel shkolle.

126

(School-based

curriculum) 36. Kurrikul spirale

Modeli i zhvillimit të

Kurrikulës që përfshin

përsëritjen periodikisht të dijës,

shkathtësive dhe qëndrimeve të

ndërlidhura me fusha

kurrikulare/lëndë në kontekstin

e përvojave mësimore të reja

më të gjera e më komplekse. I

shërben konsolidimit të

mësimit paraprak dhe trajtimit

më të thellë të përmbatjes

mësimore të re.

37. Kurrikul me

zgjedhje

(Elective

curriculum)

Pjesa zgjedhore e Kurrikulës që

përfaqëson lëndet dhe

aktivitetet kurrikulare të

vendosura në nivelin e shkollës.

Pjesa e kurrikulës që përfaqëson lëndë

dhe veprimtari kurrikulare që

përmbushin nevojat dhe interesat e

nxënësve, të vendosura në nivel

shkolle.

38. Kurrikul me bazë

kompetencat

(Competency-

based

Curriculum)

Kurrikula që siguron zhvendosjen e

fokusit të nxënies nga përmbajtjet

lëndore (mësuesi në qendër) në atë që

nxënësit kanë nevojë të dinë dhe të

bëjnë me efikasitet në situata të

ndryshme (nxënësi në qendër).

39. Koherencë e

kurrikulës

(Curriculum

coherence)

Karakteristikë e kurrikulës që tregon se

në ç’masë synimet e kurrikulës,

përmbajtjet mësimore, strategjitë e të

nxënit dhe vlerësimit janë të integruara

dhe përforcojnë njëra-tjetrën.

40. Konstruktivizmi

(Constructivism)

Qasjet konstruktiviste

Filozofia dhe praktikat që

frymëzohen prej teorive të

ndryshme konstruktiviste të

mësimit dhe zhvillimit që

thekson se të mësuarit ndërtohet

përmes kulturës,

përvojës individuale dhe

shoqërore, si dhe

bashkëveprimeve dhe

konteksteve. Sipas teorive

konstruktiviste, të mësuarit

duhet të ketë kuptim (për të

qenë kuptimplotë) për nxënësit

në mënyrë që të jetë efektiv.

Teori e të nxënit që bazohet në parimin

se personi e ndërton njohurinë në

mënyrë aktive duke ndërvepruar me

mjedisin dhe shoqërinë.

127

41. Klasë

bashkëvepruese

Mjedisi mësimor në nivel klase

që bazohet në shkëmbime të

vazhdueshme mes

mësimdhënësve dhe nxënësve

në kontekstin e aktiviteteve të

bazuara në kërkim, zgjidhje të

problemeve dhe punë konkrete.

42. Koncepti

shumështresor

i identitetit

Të kuptuarit e identitetit si

rezultat kompleks edhe i

faktorëve të para-caktuar edhe i

faktorëve zhvillues për shkak të

ekspozimit dhe pjesëmarrjes së

individëve dhe grupeve të

kulturave të ndryshme në

kontekstin e fenomeneve aktual

të globalizimit.

43. Lëndë

(Subject)

Disiplinë e veçantë mësimore

(të tilla si matematika ose

historia).

Degë e dijes e organizuar në mënyrë të

qëllimshme, si një disiplinë e veçantë

e të nxënit që mësohet në një ose disa

nivele arsimore dhe krijon kushte për

ndërtimin e njohurive të reja dhe

kompetencave kyçe nga nxënësit.

44. Lëndë bartëse

Një lëndë që duke u bazuar në

fushëveprimin dhe strukturën e

saj është më afër të kontribuojë

në arritjen e qëllimeve të

caktuara të mësimit dhe

mundëson zhvillimin e

kompetencave të caktuara tek

nxënësit (p.sh. arsimi për punë

ose teknologji; zhvillim

personal, aftësitë për jetë,

studime sociale).

45. Llogaridhënie dhe

përgjegjshmëri

(Accountability)

Llogaridhënia

Koncepti i qeverisjes etike

(duke përfshirë qeverisjen etike

të shkollës) që bazohet në

njohjen dhe marrjen e

përgjegjësisë për vendimet,

veprimet dhe pasojat e tyre dhe

ndërlidhet me pritjet për

dhënien e llogarisë para palëve

me interes.

Proces në të cilin aktorët njohin,

marrin përgjegjësi dhe japin llogari për

vendimet, veprimet dhe pasojat e tyre.

Llogaridhënia është e rëndësishme

sidomos në kontekstin e

decentralizimit të sistemit arsimor, i

cili nxit autonominë shkollore, duke

përfshirë edhe vendimet në lidhje me

kurrikulën.

128

46. Metodologji e

vlerësimit

(Methodology of

assessment)

Strategjitë dhe aktivitetet e

zbatuara, zakonisht nga

mësimdhënësit (në

vlerësimin e brendshëm) apo

nga agjenci të specializuara (në

vlerësimin e jashtëm), për

të matur arritshmërinë ose

performancën e nxënësit.

Strategji dhe veprimtari të zbatuara për

të matur arritjet e nxënësve.

47. Mësimdhënie

(Teaching)

Aktivitet që realizohet me

qëllim të nxitjes së mësimit tek

nxënësit duke përdorur një

game të gjerë metodash që iu

përshtaten stileve të mësimit të

nxënësve.

Procesi i planifikimit, i organizimit dhe

i udhëheqjes së situatave të të nxënit

(formale ose joformale) nga mësuesi.

48. Mësimdhënie dhe

nxënie

ndërvepruese

(Interactive

teaching and

learning)

Mësimdhënia dhe

mësimnxënia bashkëvepruese

Filozofia dhe praktika e

përfshirjes së nxënësve për ta

përcaktuar dhe ndërtuar

përvojën e tyre mësimore duke

marrë parasysh nevojat e tyre,

interesat, dijen paraprake dhe

kontekstin.

Filozofia dhe praktika e përfshirjes së

nxënësve në procesin mësimor, duke i

inkurajuar ata të sjellin përvojën dhe

njohuritë e tyre në këtë proces (duke

marrë parasysh nevojat dhe interesat e

tyre), me qëllim zhvillimin e

kompetencave.

49. Mësimdhënie e

diferencuar

(Differentiated

instruction)

Mësimdhënia e diferencuar

nënkupton krijimin e

programeve të shumëfishta

ashtu që nxënësit me aftësi,

interesa apo nevoja të ndryshme

mësimore të përjetojnë në

mënyrë të barabartë rrugët e

duhura për të absorbuar,

përdorur, zhvilluar dhe

prezantuar konceptet si pjesë e

procesit mësimor të përditshëm.

Iu mundëson nxënësve të

marrin përgjegjësi më të madhe

dhe pronësi mbi mësimin e tyre

dhe ofron mundësi për

mësimdhënien përmesshokut

dhe nxënien në bashkëpunim.

Mësimdhënia që plotëson nevojat e

nxënësve përmes përvojave të

ndryshme të të nxënit.

50. Mësimdhënie e

integruar dhe të

mësuarit

Mësimi që reflekton dhe vë në

pah lidhjet dhe ndërlidhjet në

jetën individuale dhe shoqërore

(aktivitetet njerëzore), natyrë

dhe dije.

51. Mësimdhënienë

bllok

Mënyrë fleksibile për caktimin

e orëve të mësimit duke

përcaktuar periudha më

kompakte të kohës për

129

lëndët/njësive (për shembull,

mësimdhënia e një lënde gjatë

një semestri prej gjashtë javësh

në vend të orëve javore të

shpërndara gjatë tërë vitit

shkollor). Kjo mund të zbatohet

kryesisht në rast të ndonjë lënde

ku nuk kerkohen sekuenca

jashtëzakonisht të rrepta. 52. Mësimdhënie e

zgjeruar dhe koha

për të mësuar

Ndarja e një kohe më të madhe

për mësimdhënie dhe

mësimnxënie të fituar

njohuri, shkathtësi dhe

qëndrime të caktuara me qëllim

që të nxitet mësim i

thellë dhe i qëndrueshëm.

53. Mësimdhënie për

njëri-tjetrin

(Peer teaching

/tutoring)

Mësimdhënia shoku-shokun

Praktika në të cilën nxënësit

marrin rolin e mësimdhënësit

në një mjedis shkollor me

qëllim të ndarjes së dijës dhe

shkathtësive të tyre me nxënësit

tjerë.

Një praktikë në të cilën mësuesit dhe

nxënësit ndajnë njohuritë e shkathtësitë

e tyre dhe mbështesin të nxënit e njëri-

tjetrit.

54. Mësimi

domethënës

Për dallim nga mësimi

përmendësh, shpie drejt

zhvillimit të rrjetave

konceptuale (d.m.th. hartave

konceptuale) që mund të

aplikohen në situata të

ndryshme dhe që mundësojnë

kreativitetin dhe zgjidhjen e

problemeve. Në lidhje me

pikëpamjet konstruktiviste, po

ashtu i referohet mësimit që ka

kuptim për nxënësit (d.m.th.

është i ndërlidhur me përvojat e

tyre personale dhe është i

orientuar në praktikë dhe punë

konkrete).

55. Mësimi i bazuar në

shërbim

Mësim që ndodh si rezultat i

angazhimit të nxënësit në

ofrimin e ndonjë shërbimi të

organizuar, zakonisht në

bashkësi lokale apo më gjerë.

56. Mësimi i

qëndrueshëm

Mësimi i ndërlidhur me dhe në

shërbim të zhvillimit të

qëndrueshëm të shoqërisë,

130

ekonomisë dhe mjedisit.

57. Mjedis miqësor për

fëmijët

(Child-friendly

environment)

Ambiente të të mësuarit të cilat

janë miqësore, të bazuara në të

drejta, gjithëpërfshirëse, e

shëndetëshëm dhe mbrojtëse

për të gjithë fëmijët. Ato po

ashtu përfshijnë marrëdhënie të

fuqishme mes

familjeve/komunitetit dhe

shkollës.

Një mjedis arsimor, i sigurt,

gjithëpërfshirës, i shëndetshëm që

bazohet në të drejtat e fëmijëve.

58. Mjedisi për

mësimin

holistik

Organizimi i përcaktimit të

mësuarit që fton nxënësit që të

bëjnë përdorimin e njëkohshëm

intelektual, emocional dhe

aftësitë motorike të tyre.

59. Mundësi për të

nxënë

(Learning

opportunities)

Situata dhe procese që kanë

potencial për nxitjen e të

mësuarit tek nxënësit .

Situata dhe procese që sigurojnë

kushtet dhe mjedisin për nxitjen e të

mësuarit tek nxënësit .

(për diskutim)

60. Nivel arritjeje

Level of

acchievement

Një deklaratë që përcakton masën në të

cilën është arritur rezultati i të nxënit

ose niveli i njohurive dhe

kompetencave kyçe. 61. Orientim për

karrierë

(Career guidance)

Shërbime dhe veprimtari që

mbështesin individët e çdo moshe dhe

në çdo moment përgjatë jetës së tyre,

për të bërë zgjedhje në lidhje me

arsimin, trajnimin, profesionin dhe për

të menaxhuar karrierën e tyre. 62. Përmbajtje

mësimore

(Learning content)

Temat, besimet, sjelljet,

konceptet dhe faktet, shpesh të

grupuara brenda një lënde ose

fushë kurrikulare në dijet,

shkathtësitë, vlerat dhe

qëndrimet që priten të formojnë

bazën e mësimdhënies dhe të

nxënit.

Tërësia e dijeve, informacionit,

fakteve, situatave, veprimtarive etj., të

grupuara në një lëndë ose fushë të

nxëni, që shërbejnë si bazë për

formimin dhe zhvillimin e njohurive të

reja dhe kompetencave kyçe.

63. Përvojat e të

nxënit

(Learning

experiences)

Përvoja mësimore

Situatat dhe proceset përmes të

cilave nxënësit i

fitojnë/zhvillojnë dijet,

shkathtësitë, vlerat dhe

qëndrimet.

Kushtet dhe situatat e të nxënit që i

ofrohen nxënësve për ndërtimin e

njohurive të reja dhe kompetencave

kyçe.

64. Politikë

kurrikulare

(Curriculum

policy)

Politikat e kurrikulës

Vendimet formale të bëra nga

qeveria ose autoritetet e arsimit

që kanë një ndikim të

Vendime, udhëzime dhe orientime

formale, të marra nga qeveria apo

autoritetet arsimore për hartimin,

zbatimin dhe vlerësimin e kurrikulës.

131

drejtpërdrejtë ose të

rëndësishëm në zhvillimin e

kurrikulit. Këto vendime

zakonisht dokumentohen në

dokumentet zyrtare të qeverisë. 65. Program mësimor

(Syllabus)

Dokument që përshkruan

objektivat mësimore, rezultatet

dhe përmbajtjen mësimore

lidhur me një lëndë të veçantë.

Programet mësimore moderne

ofrojnë

edhe udhëzime për zbatimin e

tyre, duke përfshirë metodologji

përkatëse për mësimdhënie dhe

vlerësim.

Dokument që përmban synimet,

objektivat dhe rezultatet e të nxënit,

metodologjitë e të nxënit dhe

vlerësimit për një lëndë të caktuar.

66. Progresioni i

mësimit

të qëndrueshëm

Mësimi që bazohet në

integrimin efektiv të mësimeve

të mëparshme në sistemet e reja

të dijes, shkathtësive dhe

qëndrimeve.

67. Periudha

kontaktuese

Koha që caktohet zakonisht për

bashkëveprimin sistematik mes

mësimdhënësve dhe nxënësve

në kuadër të një lënde, njësie

mësimore dhe/ose mësimi.

68. Qasje me në

qendër fëmijën /

Qasje e bazuar në

kompetenca

(Child-centred

approach)

Nxënës-përqëndrimi

Filozofia dhe praktika e

organzimit të mësimdhënies,

mësimnxënies dhe vlerësimit

nga perspektiva e nevojave,

interesave dhe aftësive të

nxënësve.

Qasja që synon dhe krijon kushte që

përmbajtja e nxënies dhe veprimtaritë

mësimore t’i shërbejnë formimit dhe

zhvillimit të njohurive të reja dhe

kompetencave kyçe të personit (grupit

të personave), nëpërmjet ndërveprimit

me situatat në kontekst.

69. Qëndrim

(Attitude )

Pozicionimi i brendshëm drejt

njerëzve, fakteve, fenomeneve,

veprimeve, besimeve dhe

situatave; gatishmëria e

brendshme për të vepruar.

Përgatitja ose gatishmëria për të

përballuar e për të trajtuar sfidat dhe

detyrat në një mënyrë të caktuar.

Qëndrimet ndikohen nga njohuritë dhe

vlerat dhe janë zakonisht shkaktare të

sjelljeve (edhe pse lidhjet mes

qëndrimeve dhe sjelljeve nuk janë

drejtvizore). 70. Rezultat i të nxënit

(Learning

outcomes)

Rezultatet mësimore

Deklarata që përshkruajnë atë

se çfarë duhet të dinë nxënësit,

të besojnë, të vlerësojnë dhe të

jenë në gjendje të bëjnë.

Rezultatet janë shprehur në

Kornizën e Kurrikulës në një

varg domenesh, përfshirë dijen,

Termi ka kuptim të dyfishtë.

Së pari, është deklaratë që përshkruan

atë se çfarë duhet të dinë, të vlerësojnë

dhe të jenë në gjendje të bëjnë si duhet

nxënësit.

Së dyti, u referohet njohurive të reja,

kompetencave etj., që ndërton dhe

përsos personi/grupi, pasi përmbyll

nivelin arsimor.

132

të kuptuarit, shkathtësitë dhe

kompetencat, vlerat dhe

qëndrimet.

Rezultati i të nxënit është koncept kyç

për hartimin e mjeteve që mundësojnë

transparencën, krahasimin,

transferimin dhe njohjen e

kualifikimeve në mes vendeve të

ndryshme, në nivele të ndryshme. 71. Stile të nxëni

(Learning styles)

Një grup i sjelljeve dhe qëndrimeve që

ndikojnë në mënyrën se si nxënësit

mësojnë dhe bashkëveprojnë me

mësuesit dhe shokët. Stilet e të

mësuarit janë njohëse, emocionale dhe

sjellje fiziologjike që shërbejnë si

tregues se si nxënësit perceptojnë,

ndërveprojnë dhe i përgjigjen mjedisit

të të nxënit. Një individ mund të ketë

disa stile të nxëni të cilat mund të

ndryshojnë me kalimin e kohës dhe në

përputhje me detyrën. 72. Standard

(Standard)

Vendim, kërkesë ose rregull që

pritet të zbatohet apo aplikohet

(për shembull,“standardet e

cilësisë/ Kurrikulës”.

Standardet e Kurrikulës

(cilësisë) mund t’i referohen:

përmbajtjes mësimore-

(standardet e përmbajtjes),

proceseve (standardet e

proceseve), rezultateve

(standardet e rezultateve), dhe

mjediseve (standardet e

mjedisit).

2. Niveli i arritjes apo suksesit

që pritet të arrihet prej nxënësve

nëse duhet t’u jepet ndonjë

rezultat i caktuar.

Nivel i arritjes apo suksesit që pritet të

arrihet prej nxënësve.

(për diskutim)

73. Strukturë e

kurrikulës

(Curriculum

structure)

Mënyra se si është organizuar

Kurrikula në cilin do sistem,

përfshirë lëndët dhe fushat

e kurrikulës, kur ato duhet të

mësohen dhe ‘modelin’ me të

cilin ato duhet të mësohen.

Kurrikula mund të përbëhet, për

shembull, prej lëndëve kryesore

dhe zgjedhore që mësohen me

disa ndryshime midis klasëve të

ndryshme.

Struktura e kurrikulës shprehet në

kornizën kurrikulare.

74. Sistemi i kurrikulës

Tërësia e dispozitave dhe

dokumenteve të Kurrikulës

përmes të cilave u jipen

133

udhëzime

mësimdhënësve dhe palëve

tjera në lidhje me atë së pse,

çka, si dhe sa mire duhet të

mësojnë nxënësit. Sistemi i

Kurrikulës zakonisht përbëhet

nga ligjet arsimore,

kornizat e Kurrikulës,

Kurrikulat lëndore, standardet e

vlerësimit, teksteve shkollore

dhe

materialeve tjera mësimore. 75. Shpërndarja e

kohës mësimore

(Time allocation)

Alokimi i kohës

Koha e caktuar për

mësimdhënie dhe mësimin e një

lënde të veçantë apo fushe

mësimore gjatë një viti apo jave

shkollore.Korniza e Kurrikulës

siguron alokim të kohes për

punë në projekte dhe

mësimdhënie e mësimnxënie

bashkëvepruese.

Kohët e caktuara për nxënien, lëndë të

veçanta, fushë të nxëni apo veprimtari

të tjera plotësuese, gjatë një intervali

të caktuar kohor (ore mësimi, jave

shkollore, viti mësimor) sipas

rregulloreve, kërkesave dhe

rekomandimeve zyrtare.

76. Shkathtësi

(Skill )

Aftësia për ta zbatuar dijen për

të kryer një detyrë të veçantë

sipas një standardi

të qëndrueshëm (dimensioni

operacional/ procedural i dijes).

Kapacitet (mendor/fizik) i fituar për të

arritur rezultatet e parashikuara, shpesh

me shpenzim minimal të kohës ose

energjisë, ose të të dyjave. Shkathtësia

mund të jetë e përgjithshme ose e

veçantë. 77. Tema

ndërkurrikulare

(Cross-cutting

themes)

Çështjet të ndërlidhura

Temat të ndërlidhura

Përmbajte e rëndësishme

kurrikulare që

nuk i përket krejtësisht vetëm

një lënde apo fushe të

kurrikulës ekskluzivisht

mësimore, por që më së miri

mësohet në disa lëndë.

Shembuj të zakonshëm janë

edukimi për paqe, të drejtat e

njeriut dhe edukata qytetare,

çështjet gjinore, shkathtësitë e

komunikimit, dhe edukimi

ndërkulturor.

Tema madhore me të cilat përballet

shoqëria dhe zhvillohen në fushat e të

nxënit. Të tilla janë: identiteti

kombëtar, qytetaria aktive, çështje

gjinore, siguria dhe shëndeti mendor e

fizik, zhvillimi i qëndrueshëm etj.

78. Të nxënit

(Learning)

Mësimnxënia

Procesi i fitimit, absorbimit dhe

zhvillimit të dijeve,

shkathtësive, vlerave dhe

Proces i motivuar dhe i qëllimshëm me

karakter vetjak ose shoqëror, i

ndërtimit të njohurive të reja,

kompetencave etj., nga personi përmes

reflektimit personal, rindërtimit dhe

134

qëndrimeve të reja janë të

integruar në strukturat para-

ekzistuese, ndërsa gjithashtu

përbëjnë një bazë për

përvetësime të reja.

ndërveprimit shoqëror. Zhvillohet në

mjedise formale, joformale dhe

informale.

79. Të nxënit e

nxënësve

nga njëri-tjetri

(Peer learning)

Edukimi shoku-shokun

Proceset e mësimit të bazuara

në këmbimin e informatave,

dijës dhe përvojave mes

shokëve në të cilat ata veprojnë

si persona burimorë

lehtësuesë të mësimit dhe/ose

mentorë.

Proces i të nxënit që bazohet në

shkëmbimin e informacionit dhe

përvojave ndërmjet nxënësve dhe që

pasuron të nxënin.

80. Të nxënit sistemik

(Holistic learning

approach)

Mësimi holistik dhe i

Gjithanshëm

Mësimi që integron aspektet

akademike me zhvillimin e

nxënësve duke u përpjekur të

trajtojë fenomenet si tërësi duke

theksuar ndërlidhjen e

dimensioneve dhe proceseve

natyrore, shoqërore dhe

personale.

Një qasje që synon të aktivizojë të

gjitha aspektet e personalitetit të

nxënësve (intelektin, emocionet,

imagjinatën, trupin) për një të nxënë

tërësor efektiv.

(për diskutim)

81. Të nxënit

ndërveprues

(Collaborative

learning)

Të nxënit ndërveprues

Proces përmes të cilit nxënësit me

nivele të ndryshme arritjeje punojnë së

bashku në grupe të vogla, për një

qëllim të përbashkët.

82. Të nxënit përmes

TIK-ut

(E-learning)

Mësimi elektronik

Mësimi që bazohet në

përdorimin e

teknologjive të reja të

informacionit dhe komunikimit

me qëllim të avancimit të qasjes

në informata, e po ashtu edhe

përdorimi efektiv dhe i

përgjegjshëm i tyre në

kontekstin (e zakonshëm) të

aktiviteteve në distancë dhe

rrjet.

Forma të të nxënit formal dhe

joformal nëpërmjet përdorimit të TIK-

ut, të rëndësishme për të nxënit gjatë

gjithë jetës, si dhe për edukimin në

distancë.

83. Të nxënit gjatë

gjithë jetës

(Lifelong learning)

Mësimi tërëjetësor

Paisja e nxënësve me

kompetencat e nevojshme për të

qenë nxënës të suksesshëm

Të nxënit që realizohet gjatë gjithë

jetës mbi bazën e njohurive,

kompetencave kyçe dhe

kualifikimeve, dhe që i zhvillon ato më

tej për qëllime personale, profesionale

135

gjatë tërë jetës dhe shoqërore.

84. Teknologjitë e

informimit dhe

komunikimit (TIK)

(Information and

communication

technologies (ICT)

Teknologjitë e Informacionit

dhe Komunikimit (TIK)

Instrumentet dhe proceset e reja

për të pasar qasje në informata

dhe për t’i përpunuar ato, e po

ashtu edhe për t’I komunikuar

duke u bazuar në pajisje

elektronike si kompjuterë, TV,

internet, apo pajisje tjera

digjitale.

Një tërësi mjetesh dhe burimesh

teknologjike të cilat përdoren për të

transmetuar, mbledhur, krijuar dhe

shkëmbyer informacion. Këto mjete

dhe burime teknologjike përfshijnë

kompjuterat, internetin apo pajisje të

tjera digjitale.

85. Vlerë

(Value )

Ato që njerëzit i çmojnë si

parime udhëzuese dhe referenca

kryesore për

zgjedhjet dhe sjelljet e tyre.

Bindje që ruhet thellë lidhur me çfarë

është e rëndësishme ose e

dëshirueshme. Ajo shprehet përmes

qëndrimeve dhe veprimeve praktike të

personave.

(për diskutim) 86. Veprimtari

plotësuese

kurrikulare

(Extra-curricular

activities)

Aktivitetet ekstrakurrikulare

Aktivitete të strukturuara

mësimore që ndodhin jashtë

kontekstit të lëndëve dhe

fushave mësimore formale. Në

disa sisteme, këto mund të

përfshijnë përvojë pune apo

sport të organizuar.

Veprimtari të strukturuara mësimore,

të qëllimshme që ndodhin jashtë

kontekstit të lëndëve dhe fushave të të

nxënit. Këto veprimtari mund të

përfshijnë projektet, sportet, punën

vullnetare, fotografinë, dramën,

muzikën etj.

87. Veprimtari

përmirësuese

(Remedial

activities)

Aktivitetet përmirësuese

Mundësi dhe përvoja mësimore

që ofrohen me qëllim të

sigurimit të ndihmës për

nxënësit që të tejkalojnë

vështirësitë në të nxënë në

mënyrë efektive.

Veprimtari ose programe që synojnë të

ndihmojnë nxënësit me vështirësi në të

nxënë. Nëpërmjet tyre nxënësit

tejkalojnë vështirësitë në të nxënë në

mënyrë efektive.

88. Vetëvlerësim i të

nxënit

(Self assessment)

Vetë-vlerësimi

Vetë-vlerësimi nga nxënësit i

arritjeve dhe problemeve të tyre

në mësim. Sikur në rastin e

vlerësimit shoku-shokun

bazohet në shkathtësite

intelektuale të nivelit të lartë që

i përdorin nxënësit për të

vlerësuar mësimin e tyre në

aspektin e proceseve dhe

rezultateve.

Vlerësim nga i cili nxënësi mbledh

informacion dhe reflekton rreth të

nxënit e tij; gjykon për të në raport me

objektivat dhe kriteret e vendosura;

identifikon përparësitë e dobësitë dhe i

përmirëson në përputhje me rrethanat.

Është vlerësimi që bën nxënësi për

progresin e tij bazuar në njohuritë e

reja dhe kompetencat kyçe.

89. Vlerësim në arsim

Vlerësimi

Proces nëpërmjet të cilit matet ose

gjykohet përparimi (progresi) dhe

136

(Assessment)

Procesi i mbledhjes së

informative dhe i nxjerrjes së

gjykimeve lidhur me

arritshmërinë ose performancën

e nxënësve

nivelet e arritjeve të nxënësve, në

përputhje me kriteret specifike të

cilësisë.

90. Vlerësim

diagnostikues

(Diagnostic

assessment)

Vlerësimi diagnostik

Vlerësim që zakonisht

realizohet në fillim të procesit

mësimor dhe fokusohet në

identifikimin e aftësive dhe

dobësive të nxënësve që duhet

të merren parasysh për

përkrahjen e nxënësve që të

tejkalojnë problemet e

ndryshme në nxënie.

Vlerësim që identifikon nivelet e

arritjeve të nxënësve, për të orientuar

mësimin drejt plotësimit nevojave të

tyre për nxënie.

91. Vlerësimi gjatë

nxënies

(Formative

assessment)

Vlerësimi formativ

Vlerësim që parimisht është i

bazuar në klasë dhe realizohet

nga mësimdhënësi me qëllim të

përkrahjes së nxënësve që të

përparojnë në mësim gjatë tërë

një

periudhe të caktuar kohore. E

parasheh mësimin si proces e jo

vetëm si rezultat (shiko po

ashtu Vlerësimin për nxënie,

me të cilin është i ndërlidhur).

Vlerësim i kryer gjatë gjithë procesit

mësimor me qëllim nxitjen e procesit

të të nxënit. Ky vlerësim formues e

sheh të nxënin si proces e jo vetëm si

rezultat.

92. Vlerësim i jashtëm

(External

assessment)

Vlerësim që kryhet nga agjenci

jashtë shkollore apo bazohet në

procedurat dhe instrumentet e

ofruara nga agjenci jashtë

shkollore (d.m.th. provimet e

jashtme; testet e ofruara nga

agjenci të specializuara të

vlerësimit). Duhet të bazohet në

standardet (kombëtare) të

vlerësimit që subjektiviteti në

vlerësim të zvogëlohet në

maksimum.

Një proces dhe metodë vlerësimi që e

zhvillon dhe e përdor një agjenci apo

organ vlerësues (jo shkolla). Ky proces

zakonisht përfshin testimin e

standardizuar, dhe shpesh shërben për

të klasifikuar kandidatët për mundësitë

e mëtejshme arsimore dhe për qëllime

certifikimi.

93. Vlerësim i të nxënit

(Assessment of

learning)

Vlerësimi i nxënies

Vlerësimi përfundimtar

arsimin e detyrueshëm.

Mbledhja e dëshmive valide, të

besueshme dhe krahasueshme

për të vlerësuar progresin e

Vlerësim i të nxënit

Vlerësim i arritjeve të nxënësve për të

siguruar informacion në lidhje me

progresin e tyre (arritjet e tyre në fusha

të ndryshme të kurrikulës /lëndëve

mësimore dhe zotërimin e

kompetencave kryesore). Ky proces

137

nxënësve në nxënie (d.m.th.

arritshmërinë e tyre në fusha të

ndryshme të kurrikulës /lëndëve

mësimore dhe zotërimin e

kompetencave kryesore) për t’i

arritur standardet minimale për

zotërimin e kompetencave

kryesore.

shpesh përfshin përdorimin e testeve të

standardizuara dhe përdoret për

qëllime të promovimit ose të

diplomimit.

94. Vlerësim me bazë

klase

Vlerësim me bazë

Klase / Vlerësimi nga

mësimdhënësit

Vlerësimi që kryhet rregullisht

nga mësimdhënësit në klasë si

pjesë të mësimit të tyre dhe

strategjive të mësimit. Ofron

informacion të menjëhershëm

dhe të vazhdueshëm sa i përket

arritshmërisë së

nxënësve dhe problemeve në

mësim.

95. Vlerësimi

parashikues

Vlerësimi që synon të

parashikojë dështimet dhe

sukseset potenciale në

zhvillimin e nxënësve me

qëllim që të sugjerohen

programme efektive për

përparimin e tyre e

poashtu edhe veprime të duhura

plotësuese në rast të mangësive

(të pritura) në mësim.

96. Vlerësim për të

nxënët

Vlerësimi për të nxënë/

Vlerësimi formativ

Synon të përkrahë nxënësit të

arrijnë

kompetencat kryesore duke iu

treguar se ku janë sa i përket

rezultateve mësimore të

parapara. Bazohet në atë që t’i

vetëdijësojë nxënësit dhe t’i

bëjë pjesëmarrës në

përcaktimin e rezultateve

mësimore, kritereve të cilësisë

dhe treguesëve

personal të suksesit. Nxënësit

mësojnë se çka duhet të bëjnë

që të arrijnë ato rezultate te

vendosura mësimore dhe si të

.

138

arrihet atje.

97. Vlerësim

selektiv

Vlerësimi i të cilit qëllimi

kryesor i të cilit është grupimi

dhe/ose përzgjedhja e nxënësve

në pajtim me kritere të caktuara

të suksesit (p.sh. përgjedhja e

nxënësve të talentuar për orët e

shkencës ose arteve;

përzgjedhja e nxënësve që do të

pranohen në shkolla të

ndryshme të arsimit të mesëm

të lartë.

98. Vlerësim

përmbledhës

(Summative

assessment)

Vlerësimi sumativ

Vlerësimi që përmbledh

përparimin dhe arritshmërinë e

rezultateve mësimore nga

nxënësit në një kohë të caktuar.

Vlerësim që përmbledh përparimin dhe

arritjet e nxënësit në fund të një viti

mësimor apo të një cikli.

(për diskutim)

99. Vlerësim i

nxënësve për njëri-

tjetrin

(Peer assessment)

Vlerësimi shoku-shokun

Vlerësimi i nxënësve për punën

e nxënësve të tjerë (mund të

jetë edhe formativ edhe

sumativ).

Vlerësim i punës ose i detyrës së një

nxënësi nga nxënës të tjerë.

100. Vlerësim i

portofolit të

nxënësit

(Portofolio

assessment)

Vlerësim i koleksionit të detyrave të

nxënësit (detyra ose punë me shkrim,

drafte, punë artistike, prezantime) të

cilat pasqyrojnë njohuritë e reja dhe

kompetencat e nxënësit.

101. Zbatim i

kurrikulës formale

(Curriculum

implementation)

Proces i përdorimit të kurrikulës

formale në shkollë që përfshin

zhvillimin dhe përmirësimin e

kurrikulës në shkollë, udhëheqjen e

shkollës, trajnimin e mësuesve në

shërbim, përgatitjen e teksteve të reja,

materialeve dhe burimeve të të nxënit,

si dhe të udhëzuesve. 102. Zhvillim

holistik

Progresi/zhvillimi i

harmonizuar i të gjitha

dimensioneve d.m.th. aspekteve

intelektuale, emocionale dhe

motorike

103. Zhvillim i

kurrikulës

(Curriculum

development)

Cikli i plotë i planifikimit , i hartimit,

i zbatimit, i vlerësimit dhe rishikimit

për të siguruar që kurrikula është e

përshtatshme dhe e përditësuar.

139

6.2.Terma të njëjtë

Në 103 termat e mësipërm të shpjeguar nga Korniza Kurrikulare e Kosovës dhe Korniza

Kurikulare e Shqipërisë vihet re që pjesa më e madhe e tyre janë të shpjeguara në të dy

kurrikulat. Kjo tregon edhe për një rrugëtim të ngjashëm zhvillimi, ndonëse trajtesa ndryshon.

Po i paraqesim më poshtë këto terma:

arsim formal, arsim joformal, arsim bazë, arsim parashkollor, arsim fillor, arsim i mesëm, arsim i

mesëm i ulët, arsim i mesëm i lartë, arsim i profesional, autonomi e shkollës, burim i të nxënit,

ciklet/nivelet /shkallët e kurrikulës, dije, ekonomi dhe shoqëri e dijes, fushë e të nxënit, integrim

kurrikular, kompetenca, kompetenca kyçe, kornizë kurrikulare, kurrikul, kurrikula bërthamë,

kurrikula e përvetësuar, kurrikul formale/ e planifikuar, kurrikul në bazë shkolle, kurrikul me

zgjedhje, konstruktivizmi, lëndë, llogaridhënie dhe përgjegjshmëri, metodologji e vlerësimit

mësimdhënie, mësimdhënie dhe nxënie ndërvepruese, mësimdhënie e diferencuar, mësimdhënie

për njëri-tjetrin, mjedis miqësor për fëmijët, mundësi për të nxënë, përmbajtje mësimore, përvojat

e të nxënit, politikë kurrikulare, program mësimor, qasje me në qendër fëmijën / qasje e bazuar

në kompetenca, qëndrim, rezultat i të nxënit, standard, strukturë e kurrikulës, shpërndarja e kohës

mësimore, shkathtësi, tema ndërkurrikulare, të nxënit, të nxënit e nxënësve, nga njëri-tjetri, të

nxënit sistemik, të nxënit përmes tik-ut, të nxënit gjatë gjithë jetës, teknologjitë e informimit dhe

komunikimit (tik), vlerë, veprimtari, plotësuese kurrikulare, veprimtari përmirësuese,

vetëvlerësim i të nxënit, vlerësim në arsim, vlerësim diagnostikues, vlerësimi gjatë nxënies,

vlerësim i jashtëm, vlerësim i të nxënit, vlerësim përmbledhës, vlerësim i nxënësve për njëri-

tjetrin

140

6.3.Terma të veçantë

Terma të veçantë trajtohen nga të dy kurrikulat. Po i paraqesim si më poshtë:

Korniza Kurrikulare e Kosovës

aftësi për jetën, arsim informal, arsim i detyrueshëm, arsim i përgjithshëm, edukim për

sipërmarrje, inteligjencat e shumëfishta, kurrikul spirale, lëndë bartëse, klasë

bashkëvepruese, koncepti shumështresor, i identitetit, mësimdhënie e integruar dhe të

mësuarit, mësimdhënie në bllok, mësimdhënie e zgjeruar dhe koha për të mësuar, mësimi

domethënës, mësimi i bazuar në shërbim, mësimi i qëndrueshëm, mjedisi për mësimin

holistik, progresioni i mësimit të qëndrueshëm, periudha kontaktuese, sistemi i

kurrikulës, vlerësim me bazë klase, vlerësimi parashikues, vlerësim për të nxënët,

vlerësim selektiv, zhvillim holistik

Korniza Kurikulare e Shqipërisë

aftësi, arsim, njohuri, kurrikula e zbatuar, kurrikul e fshehtë, kurrikul me bazë

kompetencat, koherencë e kurrikulës, nivel arritjeje, orientim për karrierë, stile të nxëni

të nxënit ndërveprues, vlerësim i portofolit të nxënësit, zbatim i kurrikulës formale

zhvillim i kurrikulës

6.4.Aspekte aplikative të termave njëfjalësh dhe togfjalësh

Siç vihet re nga tabela e mësipërme në kornizat kurrikulare mbizotërojnë termat togfjalësh më

tepër se ato njëfjalësh nga të cilat burojnë:

aftësi - aftësi për jetën

arsim - arsim formal, joformal, informal, i detyruar, bazë, parashkollor, fillor, i mesëm,

i mesëm, i lartë, i përgjithshëm, profesional

kurrikul - kurrikul bërhamë, e zbatuar, e fshehtë, formale, spirale, me zgjedhje, në

bazë shkolle, e përvetësuar, koherencë e kurrikulës

vlerësim - vlerësim në arsim, në bazë klase, diagnostikues, parashikues, për të

nxënët, selektiv, i jashtëm

njohuri -

141

dije -

kompetencë –

konstruktivizëm -

- autonomi e shkollës

- burim i të nxënit

- ciklet/nivelet/shkallët e kurrikulës

- fushë e të nxënit

- integrim i kurrikulës

- inteligjenca të shumëfishta

- edukim për shoqërinë

Njohja dhe aplikimi i jo vetëm e termave njëfjalësh, por edhe atyre togfjalësh në edukim

është e një rëndësie të veçantë, sepse zgjeron jo vetëm fushën e përdorimit të tyre, por edhe

krijon më tepër hapësirë dhe mundësi të plotësimit të kësaj fushe me terma të rinj, të cilët hasen

gjithnjë e më tepër sot.

Tashmë në lidhje me terma kyç të fushës së edukimit, të tillë, si: kurrikul, arsim, edukim,

kompetencë, vlerësim, aftësi, të nxënë etj., si dhë termat togfjalësh të buruara nga ato janë të

njohur dhe të aplikueshëm, ndërsa disa terma të tillë, si: zhvillim holistik, të nxënët elektronik,

shkathësitë etj. vihet re një mangësi në përdorimin e tyre dhe kërkojnë një njohje më të mirë.

142

KREU VII

ASPEKTE APLIKIMI TË TERMINOLOGJISË NË KOSOVË

7.1.Pyetësorë në shkolla të Kosovës

7.2. Analiza, rezultate

7.3.Gjetje

___________________________________________

Ky syth synon të paraqesë përmes pyetësorëve dhe grafikëve vlerësimin më të drejtë të gjendjes

aktuale të njohjes dhe përdorimit të terminologjisë dhe në sugjerimin e rrugëve të mundshme për

zhvillim më optimal në këtë fushë të rëndësishme.

Hulumtimi është bërë në dy drejtime: me pyetësorë kuantitativ për ekspertë të fushës së arsimit

në Kosovë dhe pyetësorët për studentët e edukimit si dhe mësimdhënës të arsimit parauniversitar.

Qëllimi i këtij pyetësori ka qenë mbledhja e opinionit nga ekspertë, hartues të politikave dhe

profesorë të arsimit të lartë rreth problemit të terminologjisë së re në fushën e arsimit.

Përmes këtyre pyetësoreve ne mësojmë për gjendjen e përdorimit dhe aplikimit të terminologjisë

së re në fushën e arsimit nga aktorë që punojnë në këtë fushë.Njohja dhe aplikimi i kësaj

terminologjie, shkalla e përvetësimit të tyre na flasin njëkohësisht edhe për cilësinë e edukimit

në Kosovë.

Hulumtimi është i ndërtuar nga tri pjesë:

Në pjesën e parë trajtohen përmes disa pyetësoreve çështje që lidhen me:

1. Pyetësori për nivelin e njohjes së termave nga studentë të fakultetit të edukimit;

2. Pyetësori për nivelin e njohjes së termave nga mësimdhënësit e arsimit fillor;

Të dy pyetësorët kanë pesë fusha të pyetjeve. Pjesëmarrësit në hulumtim kanë pasur detyrë që

me pakë fjalë të shpjegojnë termet brenda fushave të pyetësorëve. Fushat e pyetësorëve sipas

terminologjisë janë:

A. Termat e përgjithshëm

B. Termat nga fusha e kurrikulës

C. Terma nga fusha e mësimdhënies

D. Termat nga fusha e vlerësimit

143

E. Strategjitë e mësimdhënies

Për t’i vlerësuar pyetësorët është përdorur çelësi i vlerësimit 1-5 , ku 1 - paraqet mos njohjen e

termave, 2 - njohje të dobët, 3- njohje të mirë të termave, ndërsa 4 dhe 5 - paraqesin njohje

shumë të mirë respektivisht njohje të shkëlqyeshëm të termave.

Pyetësori 1. Për studentët e fakultetit të edukimit- Dega e mësuesisë

Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike Kurrikul /a bërthamë-

Modul Fusha kurrikulare

Motivim Kurrikul/a e fshehtë

Moderator Bazat e kurrikulës

Mentor Kroskurrikula

Menaxhim Extrakurrikula

Monitorim Zhvillim kurrikul

C.Nga fusha e mësimdhënies D.Nga fusha e vlerësimit

Trajner Vetëvlerësim

Metodologji Vlerësim përmbledhës

Metodë Vlerësim diagnostikues

Teknikë Vlerësim formal

Strategji Vlerësim me note

E. Shkruaj emrat e dhjet teknikave për mësimdhënie

Pyetësori 2.Për mësimdhënësit e arsimit fillor

Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtme:

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike Kurrikul /a bërthamë-

Modul Fusha kurrikulare

Motivim Kurrikul/a e fshehtë

Moderator Bazat e kurrikulës

Mentor Kroskurrikula

Menaxhim Extrakurrikula

Monitorim Zhvillim kurrikul

C.Nga fusha e mësimdhënies D.Nga fusha e vlerësimit

Trajner Vetëvlerësim

144

Metodologji Vlerësim përmbledhës

Metodë Vlerësim diagnostikues

Teknikë Vlerësim formal

Strategji Vlerësim me note

E. Shkruaj emrat e dhjet teknikave për mësimdhënie

Pyetësori 3. Për ekspertë të arsimit

Pyetësori për ekspertë të arsimit në Kosovë, të angazhuar në sistemin e arsimit në nivele të

ndryshme është i ndërtuar nga gjashtë pyetje kyç:

1. Sa është e standardizuar dhe funksionale terminologjia pedagogjike në përdorim në

Kosovë?

2. A është studiuar sa duhet ky fenomen në Kosovë e gjithandej dhe a mendoni se ka

nevojë për studime më të thella të kësaj natyre?

3. Si krahasohet dhe a komunikon lehtësisht kjo terminologji me terminologjitë dhe

termat e përdorura në vendet e tjera në rajon për konceptet përkatëse pedagogjike e

arsimore?

4. Ku janë probelemet kryesore sipas jush në komunikimin dhe sigurimin e

përputhshmërisë më të mirë të kësaj terminologjie në gjuhën shqipe në vendet e

rajonit?

5. Çfarë duhet bërë për të përmirësuar gjendjen në fushën e terminologjisë pedagogjike

e arsimore në gjuhën shqipe në rajon?

6. A ka nevojë për standardizim të terminologjisë pedagogjike e arsimore në rrafsh

kombëtar (mendohet në të gjitha vendet e rajonit ku përdoret gjuha shqipe)?

Pyëtësor 4. Përmban shpjegimin e terminologjisë së përdorur për hulumtim. Ky shpjegim është

mbështetur në burime të ndryshme.

Pyetësorë në shkolla të Kosovës

Në apendiks janë pasqyruar të gjitha modelet e pyetësorëve të realizuar me studentët në shkolla

të Kosovës mbështetur në pyetjet e mëposhtme.

145

7.2. ANALIZA E REZULTATE

Tabela e vlerësimit të pyetësorëve të studentëve.

Kodi

i

pyet

ësorë

ve

Pyetësori i studentëve

Termat e

përgjithshëm

Fusha e

kurrikulës

Fusha e

mësimdhënies

Fusha e

vlerësimit

Njohja e

termet e

teknikave të

mësimdhënies

Nota

mesatare

01/1 3 1 2 2 4 2.4

01/2 3 1 2 2 4 2.4

01/3 3 2 2 2 3 2.4

01/4 3 1 2 2 5 2.6

01/5 2 1 1 1 2 1.4

01/6 2 1 2 1 3 1.8

01/7 2 1 2 1 1 1.4

01/8 4 3 5 3 5 4

01/9 2 1 2 2 1 1.6

01/10 4 3 2 2 5 3.2

01/11 3 1 2 2 4 2.4

01/12 2 1 2 2 3 2

01/13 3 2 3 3 4 3

01/14 2 1 2 2 2 1.8

01/15 2 1 2 2 1 1.6

01/16 2 1 2 2 3 2

01/17 2 1 1 2 1 1.4

01/18 2 1 1 1 1 1.2

01/19 2 1 1 1 4 1.8

01/20 3 2 4 3 5 3.4

T 2.55 1.35 2.1 1.9 3.05 2.19

Për t’i vlerësuar pyetësorët është përdorur çelësi i vlerësimit 1-5 , ku 1 paraqet mos njohjen e

termave, 2 njohje të dobët, 3 njohje të mirë të termave, ndërsa 4 dhe 5 paraqesin njohje shumë të

mirë respektivisht njohje të shkëlqyeshëm të termave.

146

Grafiku i përgjithshëm i analizës së rezutateve të pyetësorëve të studentëve

Fig.Grafiku vlerësimit të 20% të studentëve (1-5) në raport me fushat e vlerësuara

I.ANALIZA E PYETËSORËVE TË STUDENTËVE

Figura 1. Njohja e termave të përgjithshëm

Në këtë grafik rezulton se nga 100

studentët e anketuar, në fushën e termave

të përgjithshëm njohuri shfaqin 10 % e

studentëve, ndërsa 35% e studentëve kanë

njohuri mesatare. 55% e studentëve kanë

njohuri të dobëta mbi termat e

përgjithshëm.

147

Figura 2 . Njohja e termave në fushën e kurrikulës

Në këtë grafik rezulton se nga 100 studentët e

anketuar, termat në fushën e kurrikulës njohuri

shfaqin 10 % e studentëve, ndërsa 15% e

studentëve kanë njohuritë elementare. 75% e

studentëve kanë njohuri të dobëta mbi termat e

fushës së kurrikulës.

Figura 3. Njohja e termave në fushën e mësimdhënies

Në këtë grafik rezulton se nga 100

studentët e anketuar, termat në fushën e

mësimdhënies njohuri shfaqin: 5 % e

studentëve i njohin të gjitha termat, 5% e

studentëve i njohin shumë mirë termat,

5% e studentëve i njohin mirë termat,

20% e studentëve i njohin mjaftueshëm

ndërsa 65% e studentëve nuk i njohin

termat e mësimdhënies.

148

Figura 4. Njohja e termave në fushën e vlerësimit

Në këtë grafik rezulton se nga 100

studentët e anketuar, për termat në

fushën e vlerësimit njohuri të mira

shfaqin 15% e studentëve, të dobëta

kanë 60% e studentëve, ndërsa nuk i

njohin termët 25 % e studentëve.

Figura 5. Njohja e termave në fushën e teknikave të mësimdhënies

Në këtë grafik rezulton se nga 100

studentët e anketuar, termat e teknikave të

mësimdhënies njihen si në vijim: 25% e

studentëve kanë njohje të në fushën e

mësimdhënies njohuri shfaqin : 5 % e

studenteve i njohin të gjitha termat, 5% e

studentëve i njohin shumë mirë termat,

5% e studentëve i njohin mirë termat, 20%

e studentëve i njohin mjaftueshëm ndërsa

65% e studentëve nuk i njohin termat e

mësimdhënies.

149

Figura 6. Përqindja e përgjithshme e njohjes së termave sipas fushave tek studentët

Në figurën 6 është paraqitur përqindja e

përgjithshme e njohjes së terminologjisë

Nga kjo del se nga 100 studentë të

anketuar 28% e studentëve i njohin

termat e teknikave të mësimdhënies, 23%

e studentëve i njohin termat e

përgjithshëm, 19% e studentëve i njohin

termat e fushës së mësimdhënies, 17.5%

e studentëve i njohin termat e vlerësimit.

dhe 12.5% e studentëve i njohin termat

në fushën e kurrikulës

150

II. ANALIZA E PYETËSORËVE TË MËSIMDHËNËSVE

0

20

40

60

80

100

1st Qtr 2nd Qtr 3rd Qtr 4th Qtr

East

West

North

Fig. Grafiku vlerësimit të 20% të mësimdhënësve (1-5) në raport me fushat e vlerësuara

Figura 1. Njohja e termave të përgjithshëm

151

Në këtë grafik rezulton se nga 100

mësimdhënës të anketuar, në fushën e

termave të përgjithshëm njohuri të mira

shfaqin 60 % e mësimdhënësve, ndërsa

25% e mësimdhënësve kanë njohuri të pa

mjaftuara . 5% e mësimdhënësve kanë

njohje të shkëlqyeshme, shumë të mira dhe

të dobëta të termeve të përgjithshme.

Figura 2 . Njohja e termave në fushën e kurrikulës

Në këtë figurë rezulton se nga 100

mësimdhënës të anketuar me nga 35% e

mësimdhënësve kanë njohje të mira dhe

shumë të mira të termave të kurrikulës.

10% e mësimdhënësve kanë njohje të

shkëlqyeshme, ndërsa 5% e

mësimdhënësve kanë njohje të pa

mjaftuara, përderisa 15% e

mësimdhënësve nuk i njohin termat e

kurrikulës.

152

Figura 3. Njohja e termave në fushën e mësimdhënies

Në këtë grafik rezulton se nga 100

mësimdhënës të anketuar, termat në

fushën e mësimdhënies njohuri të

shkëlqyeshme shfaqin 25 % e

mësimdhënësve . Njohje shumë të mirë

kanë 35% e mësimdhënies dhe njohje të

mirë kanë 25% e tyre. 10 % e

mësimdhënësve kanë njohje të pa

mjaftuar ndërsa 5% e tyre nuk i njohin

termet në fushën e mësimdhënies.

Figura 4. Njohja e termave në fushën e vlerësimit

Në këtë grafik rezulton se nga 100

mësimdhënës të anketuar, për

termat në fushën e vlerësimit njohuri

të shkëlqyeshme shfaqin 25% e

mësimdhënësve, njohje shumë të

mirë kanë 40% e tyre. Njohje të mirë

shfaqin 25% e mësuesve, ndërsa

termet e fushës së vlerësimit nuk i

njohin 10% e mësimdhënësve.

153

Figura 5. Njohja e termave në fushën e teknikave të mësimdhënies

Në këtë grafik rezulton se nga 100

mësimdhënës të anketuar 25% e

mësimdhënësve kanë njohje të

shkëlqyeshme të termave në fushën e

mësimdhënies, ndërsa 30% e tyre kanë

johje shumë të mirë për termat e fushës së

mësimdhënies. 20 % e mësimdhënësve

kanë njohje të mirë dhe të pa mjaftuar të

termave. 5% e tyre nuk i njohin termat e

teknikave të mësimdhënies.

Figura 6. Përqindja e përgjithshme e njohjes së termave sipas fushave tek studentët

Në figurën 6 është paraqitur përqindja e

përgjithshme e njohjes së terminologjisë.

22% e mësimdhënësve I njohin termat e

fushës së mësimdhënies dhe termat e

vlerësimit. Termat e përgjithshëm njihen

nga 21% e mësimdhënësve . 17% e

mësimdhënies kanë njohuri për termat e

përgjithshme ndërsa 18% të tyre I njohin

termat e fushës së kurrikulës.

154

PJESA E DYTË

Pyetësorë për ekspertë të fushës së arsimit rreth problemeve terminologjike në arsimin e

Kosovës

Qëllimi i këtij pyetësori ka qenë mbledhja e opinionit nga ekspertë, hartues të politikave dhe

profesorë të arsimit të lartë rreth problemit të terminologjisë së re në fushën e arsimit. Më poshtë

mund t’i gjeni këto opinione.

1. Sa është e standardizuar dhe funksionale terminologjia pedagogjike në përdorim në Kosovë?

2. A është studiuar sa duhet ky fenomen në Kosovë e gjithandej dhe a mendoni se ka nevojë për

studime më të thella të kësaj natyre?

3. Si krahasohet dhe a komunikon lehtësisht kjo terminologji me termminologjitë dhe termat e

përdorura në vendet e tjera në rajon për konceptet përkatëse pedagogjike e arsimore?

4. Ku janë probelemt kryesore sipas jush në komunikimin dhe sigurimin e përputhshmërie më të

mirë të kësaj terminologjie në gjuhën shqipe në vendet e rajonit?

5. Çka do të duhej bërë për të përmirësuar gjendjen në fushën e terminologjisë pedagogjike e

arsimore në gjuhën shqipe në rajon?

6. A ka nevojë për standardizim tëterminologjisë pedagogjike e arsimore në rrafsh kombëtar

(mendohet në të gjitha vendet e rajonit ku përdoret gjuha shqipe)?

155

Pyetja e parë lidhet me standardet funksionale të terminologjisë pedagogjike që janë në

përdorim në Kosovë. Duke qenë se fjalorët e gjuhës shqipe standarde që janë në përdorim,

mbesin të pazhvilluar dhe pothuajse të papërdorshëm për kohën e sotme, kërkesa e parë ka për

qëllim të hulumtoj gjendjen e terminologjisë pedagogjike e cila është në përdorim në Kosove.

Gjithashtu me këtë pyetje hulumtohet opinjoni i ekspertëve të fushës arsimore për nivelin e

standardizuar të terminologjisë dhe funksionalitetin terminologjisë.

Pyetja e dytë nxjerr në pah nivelin e hulumtimit të problematikës së terminologjisë në fushën e

arsimit, në Kosovë por edhe në trojet tjera të gjeografisë shqiptare. Ekspertët përmes kësaj

pyetjeje kanë mundësi të tregojnë për nevojat e trajtimit të këtij problem mbështetur në

eksperiencat e tyre profesionale.

Pyetja e tretë hulumton lidhjet terminologjike me hapësirat gjeografike. Ekspertëve u kërohet të

shpjegojnë se si komunikojnë terminologjitë e përdorura në Kosovë dhe në vendet tjera . Si

krahasohen dhe kuptohen terminologjitë në vendet e tjera në rajon për konceptet përkatëse pedagogjike e

arsimore?

Pyetja e katërt e hulumton problemet kryesore në komunikim dhe më të mire të terminologjisë.

Gjithashtu kërkohet të ndjnë përvojat e tyre për sigurimin e përputhshmërisë së terminologjisë së

përdorur në gjuhën shqipe me terminologjitë e njejta të rajonit.

Pyetja e pestë lidhet me propozimet e ekspertëve për përmirësimin e gjendjes në fushën e

terminologjisë pedagogjike dhe arsimore në gjuhën shqipe në gjaografinë shqiptare.

Pyetja e gjashtë ka për qëllim të mbledh opinjone nga ekspertë të fushës për nevojat e

standardizimit të terminologjisë pedagogjike e arsimore në gjeografinë shqiptare. Cila është

mundësia e këtij standardizimi dhe si mund të realizohet ky standardizim.

PJESA E TRETË

Pjesa e tretë përmban shpjegimin e terminologjisë së përdorur në pyetësorët për hulumtim. Ky

shpjegim është mbështetur ne burime dhe literaturë të ndryshme vendor dhe ndërkombëtar.

Janë dhënë shpjegimet për këto terma të pyetësorit dhe termat e teknikave të mësimdhënies:

A. Terma të përgjithshme: Mësimdhënie praktike,Modul, Motivim,Moderator,Mentor,

Menaxhim,Monitorim;

B. Nga fusha e kurrikulit : Kurrikul /a bërthamë- ,Fusha kurrikulare

Kurrikul/a e fshehtë, Bazat e kurrikulës, Kroskurrikula, Extrakurrikula,Zhvillim kurrikul;

C. Nga fusha e mësimdhënies : Trajner, Metodologji, Metodë, Teknikë, Strategji;

156

D. Nga fusha e vlerësimit: Vetëvlerësim, Vlerësim përmbledhës, Vlerësim diagnostikues,

Vlerësim formal, Vlerësim me note;

E. Disa nga emërtimet e teknikave për mësimdhënie: Teknika ‘Copëzat e përziera’, teknika

‘Çelja e zambakut’,teknika ‘Diagramë Veni’,teknika ‘Diskutimi në çifte dhe në grup’, teknika

‘Diskutimi në klasë’, teknika ‘Ditari dypjesësh’, teknika ‘Ditari Tripjesësh’, teknika ‘DLTA-

Dëgjim i Drejtuar’, teknika ‘Dora e fshehtë /verbër’,teknika ‘DRTA - Të lexuarit e drejtuar’,

teknika ‘Harta koncept’,teknika ‘Hyrje e rastësishme e informacionit’ , teknika

‘INSERT’,teknika ‘Karrigia e autorit’, teknika ‘Kubimi’, teknika ‘Mësimdhënia e ndërsjelltë’,

teknika ‘Klloz’, teknika ‘Listë kontrolli’, teknika ‘Ndërrimi i vendeve’, teknika ‘Parashikim

nëpërmjet fjalëve kyçe’ , teknika ‘Pema e mendimit –Kllasteri’, teknika ‘Pesëvargëshi’, teknika

‘Punë në grupe ekspertësh’, teknika ‘Rrjeti i diskutimit’, teknika ‘S.C.A.M.P.E.R.’ , teknika

‘Skelet peshku’, teknika ‘Skicimi i një historie’, teknika ‘SQ3R’ (Survey - Question - Read - Re-

cite - Revieë), Vëzhgim - Pyetje -Lexim , teknika ‘Stuhi mendimi’ – Breinstorm (Brainstorming),

teknika ‘Stuhi mendimi elektronik’, teknika ‘Stuhi mendimi i kundërt’, teknika ‘Stuhi mendimi

PMI’, teknika ‘SWOT’ (Strength - Weakness - Opportunies - Threats), Anë të forta - Anë të

dobëta , teknika ‘Shkallëzimi’, teknika ‘Shkrimi i lirë’, teknika ‘Ese 5-10’ dhe shkrime të lira,

teknika ‘Shqyrtimi kategorizues’, teknika ‘Tabela e koncepteve’, teknika ‘Tabela e

parashikimeve’, teknika ‘Të shkruarit e shpejtë’, teknika ‘Turi i galerisë’, teknika ‘Xhigso’

(Jigsaw)

A. Fusha e termave të përgjithshëm

Mësimdhënia praktike

Modul

Motiv

Motivim

Moderator

Mentor

Menaxhim

157

Menaxhimi i dijes

Monitorim

Monitorim akademik

B. Termat ga fusha e kurrikulit

Kurrikul

Hartim i kurrikulës

Koherencë e kurrikulës

Kurrikula bërthamë

Fusha kurrikulare

Fushë e të nxënit

Kurrikul e fshehur

Bazat e kurrikulës

Ndërkurrikulare

Aktivitete ekstrakurrikulare - jashtëshkollore

Zhvillimi i kurrikulës

Korniza kurrikulare-KK

C. Terma nga fusha e mësimdhënies

Trajner

Metodologji

Metodologjia ‘Hap pas Hapi’

Metodë

Teknikë

Strategji

D. Termat nga fusha e vlerësimit

158

Vetëvlerësim

Vlerësimi përmbledhës

Vlerësimi diagnostikues

Vlerësimi joformal

Test

Teoria klasike e testit

Paratesti

Minitesti

E. Teknikat të cilat janë të njohura nga studentët dhe mësimdhënësit

Teknika ‘Copëzat e përziera’

Teknika ‘Çelja e zambakut’

Teknika ‘Diagramë Veni’

Teknika ‘Diskutimi në çifte dhe në grup’

Teknika ‘Diskutimi në klasë’

Teknika ‘Ditari dypjesësh’

Teknika ‘Ditari Tripjesësh’

Teknika ‘DLTA- Dëgjim i Drejtuar’

Teknika ‘Dora e fshehtë /verbër’

Teknika ‘DRTA - Të lexuarit e drejtuar’

Teknika ‘Harta koncept’

Teknika ‘Hyrje e rastësishme e informacionit’

Teknika ‘INSERT’

Teknika ‘Karrigia e autorit’

Teknika ‘Kubimi’

Teknika ‘Mësimdhënia e ndërsjelltë’

Teknika ‘Klloz’

Teknika ‘Listë kontrolli’

159

Teknika ‘Ndërrimi i vendeve’

Teknika ‘Parashikim nëpërmjet fjalëve kyçe’

Teknika ‘Pema e mendimit –Kllasteri’

Teknika ‘Pesëvargëshi’

Teknika ‘Punë në grupe ekspertësh’

Teknika ‘Rrjeti i diskutimit’

Teknika ‘S.C.A.M.P.E.R.’

Teknika ‘Skelet peshku’

Teknika ‘Skicimi i një historie’

teknika ‘SQ3R’ (Survey - Question - Read - Recite - Revieë), Vëzhgim - Pyetje -Lexim -

Teknika ‘Stuhi mendimi’ – Breinstorm (Brainstorming)

Teknika ‘Stuhi mendimi elektronik’

Teknika ‘Stuhi mendimi i kundërt’

Teknika ‘Stuhi mendimi PMI’

Teknika ‘SWOT’ (Strength - Weakness - Opportunies - Threats),

Anë të forta - Anë të dobëta - Mundësi – Rreziqe

Teknika ‘Shkallëzimi’

Teknika ‘Shkrimi i lirë’

Teknika ‘Shqyrtimi kategorizues’

Teknika ‘Tabela e koncepteve’

Teknika ‘Tabela e parashikimeve’

Teknika ‘Të shkruarit e shpejtë’

Teknika ‘Turi i galerisë’

Teknika ‘Xhigso’ (Jigsaw)

160

161

PËRFUNDIME

Të përgjithshme

I.Studimi synoi të pasqyronte disa nga prurjet terminologjike në fushën e arsimit në

këto dy dekadat e fundit, të pasuruara, si në planin përmbajtësor, edhe në planin leksiko-

semantik dhe gramatikor. Me zhvillimet e shumta në fushën e arsimit, me reformat e

herëpashershme të sistemit arsimor është vënë re një pasurim dhe zgjerim i terminologjisë së

kësaj fushe, e cila duhet të njihet të zhvillohet më tej dhe të shpërndahet në hapësirat ku mësohet

dhe edukohet. Nga tërë ky hulumtim përmes kësaj teme doktorature kemi dalë në një përfundim

final: Terminologjia në fushën e arsimit është një terminologji e re e cila shtrihet në tërë

fushat leksiko-gramatikore.

Konkretisht, kjo pasuri terminologjike me karakter leksiko-gramatikor shfaqet në:

- Prirjen për të krijuar struktura të reja semantike, gramatikore dhe leksikore.

- Krijimin i termave të reja, të kuptime

ve të reja rreth së njëjtës familje fjalësh, duke sjellë një pasuri gjuhësore, strukturore,

semantike dhe leksikore në fushën e terminologjisë.

- Klasifikimin strukturor të termave njëfjalësh dhe togfjalësh që dëshmon për një zgjerim

të termit në fjalë me më shumë se dy përbërës.

-Evoluimi i termave, dhe polisemisë së fjalëve dhe shmangien e termave me nuancë të

politizuara.

Krijimi i termave të reja, i kuptimeve të reja rreth së njëjtës familje fjalësh, ka sjellë një pasuri

gjuhësore, strukturore, semantike dhe leksikore në fushën e terminologjisë.

Leksiku terminologjik, si pjesë e rëndësishme e leksikut të gjuhës standarde shqipe, përbën një

tërësi sistemesh, të identifikuara e të diferencuara si entitete më vete, në bazë të strukturimit të

fushave të veçanta të dijes.

II.Krahas pasqyrimit të termave që po përdoren dendur në fushën e edukimit, jo vetëm

në fjalorët e sotëm por edhe nga tekste të ndryshme shkollore përmes pyetësorëve dhe grafikëve

është vlerësuar gjendja aktuale e njohjes dhe përdorimit të terminologjisë e cila nuk është aspak

e kënaqshme.

162

Për këtë jepen dhe rekomandohen rrugë për kapërcimin e vështirësive në kuptimin dhe

përdorimin e saktë të fjalëve dhe strukturave terminologjike të kësaj fushe.

Si një ndër fushat e studimit të gjuhës terminologjia gjithnjë dhe më tepër po tërheq vëmendjen

e studiuesve në lidhje me shumë çështje konceptuale dhe gjuhësore.

E parë si një fushë, e cila studion në pikëpamje kuptimore, semantike dhe gjuhësore termat e

fushave të caktuara të dijeve, studimet mbi këtë fushë gjithnjë dhe më tepër po nxjerrin në pah

problematika, të cilat kërkojnë vëmendje dhe kërkime të vazhdueshme për ta bërë fushën e

terminologjisë një lëmë ku qartësohen pikëpamje, koncepte, ide në mënyrën më të mirë të

mundshme dhe në thellësinë e duhur kuptimore dhe semantike të saj.

Natyra e terminologjisë nuk është kuptuar sa duhet. “Kështu shumë njerëz, thjesht, nuk kanë

asnjë ide për atë se çfarë është kjo fushë, ndërsa të tjerët, në kërkim të një shpjegimi për disa

lloj termash, përfundojnë në shpjegimin e kuptimit të tyre në fjalorë të ndryshëm terminologjikë

të ashtuquajtur si "shkenca e terminologjisë" 74 pa u thelluar më tej për semantikën dhe mjedisin

në të cilin përdoren terma të natyrave të ndryshme me orientim edukimin.

Në fushën e edukimit këto shtresa leksikore të specializuara, duhet të përcillen në përshtatje me

objektin didaktik duke ruajtur karakterin e tyre sistemor, të qëndrueshëm dhe hierarkik.

Terminologjia që lidhet me arsimin dhe me të gjitha nivelet e sistemit parauniversitar dhe atë

universitar duhet të jetë një nga fushat studimore më interesante, me dukuri të shumta, të

larmishme, por edhe problemore.

Profesione të lidhura me fushën e komunikimit dhe edukimit të tilla, si: përkthim, arsim, shkrim

teknik, mësimdhënia, duhet të jenë dhe të kenë një qartësi kuptimore për fjalët dhe termat që

përdorin, duke pasur njohuri të sakta në përmbajtjen e fushave që përfaqësojnë punën e tyre.

Terminologjia është një dukuri shumëplanëshe, që varet nga perspektiva të ndryshme,

këndvështrime dhe përkatësi të personave që diskutojnë dhe punojnë për to.

Terminologjia është:

• burim informacioni,

• faktor në komunikim;

• komunitet aktorësh;

74 The importance of terminology, What is terminology?,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

163

• disiplinë akademike.

Çështja e përkufizimit të konceptit mbi terminologjinë është përcaktuar si:“Një grup i

strukturuar i koncepteve dhe emërtimet e tyre (simboleve, grafike, kushtet, njësitë frazeologjike,

etj.) në një fushë të caktuar të dijeve »75.

III. Çështjen e përkufizimit të terminologjisë duhet ta kuptojmë në disa mënyra:

Së pari, terminologjia ka të bëjë me marrëdhëniet në mes koncepteve dhe përcaktimeve të tyre,

dhe jo vetëm me emërtimet e objekteve që përfaqësojnë.

Së dyti, një përcaktim nuk duhet të jetë domosdoshmërisht një fjalë apo frazë, edhe pse ajo

shpesh ashtu është. Burimet terminologjike mund të përbëjnë simbole, vizatime, formula, kode

etj.

Së treti, terminologjia është e lidhur pazgjidhshmërisht me njohuri të specializuara dhe të

strukturuara me gjuhë të veçanta për qëllime të veçanta.

Zhvillimi i terminologjisë moderne kalon përmes fazave:

a. Origjina (1930-1960)

b. Strukturimi i fushës (1960-1975)

c. Lulëzimi (1975-1985)

d. Zgjerimi (1985-tani)76

Puna me terminologjinë redukton paqartësi dhe rrit qartësinë, me fjalë të tjera, rrit cilësinë e

komunikimit të specialistëve. Ajo varet në masë të madhe nga cilësia e terminologjisë së

përdorur, dhe terminologjia në këtë mënyrë mund të jetë një faktor i sigurisë, një faktor i cilësisë

dhe një faktor i produktivitetit të çdo fushe.

IV. Aplikimi i terminologjisë është i domosdoshëm për:

a. Për gjuhëtarët, terminologjia është pjesë e leksikut e përcaktuar nga lënda dhe përdorimi

pragmatik.

b. Për specialistët e fushave, terminologjia është reflektim formal i organizimit konceptual të një

teme të veçantë dhe një mesatare e nevojshme e shprehjes dhe komunikimit profesional.

75 The importance of terminology, What is terminology?,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

76 Maria Teresa Cabre, Terminology: Theory, Methods, and Applications, John Benjamins Publishing, 1999, f.5.

164

c. Për përdoruesit, terminologjia është një sërë elementesh komunikativ të dobishëm dhe praktik,

të cilat janë vlerësuar sipas kriterit të ekonomisë, saktësisë dhe mbështetjes.

d. Për planifikuesit gjuhësorë, terminologjia është një fushë e kërkimit gjuhësor për të riafirmuar

dobishmërinë mbështetëse të tij dhe për të siguruar vazhdimësinë e tij si një mjet i shprehjes

përmes modernizimit.

Fusha e terminologjisë në arsim lidhet me çështje të tilla të reja, si: standardizimi, marketingu

dhe komunikimi, konsumatori, aplikimi i gjuhës inxhinjerike, njohuritë nga fusha e informacionit

dhe teknologjisë, gjuhësia kompjuterike, të mësuarit në distancë, shkrimin akademik dhe teknik,

përkthimi elektronik, database etj., të cilat kanë krijuar fusha të reja terminologjike në edukim.

Terminologjia dhe leksikologjia

Leksikografia, është procesi i përfshirjes në fjalorë, më së shpeshti i fjalëve të përgjithshme të

gjuhës, por herë pas here edhe i fjalëve të veçanta të gjuhës. Shumica e fjalorëve përmbajnë

edhe një numër termash të specializuara, shpesh të ngulitura në kuadër të hyrjes së bashku me

fjalë të përgjithshme të gjuhës.

Terminografia (ose shpesh gabimisht "terminologji"), në anën tjetër, ka të bëjë vetëm me

përpilimin e koleksioneve të fjalorit të fjalëve të fushave të veçanta të gjuhëve të ndryshme.

Rezultatet e kësaj pune shpesh janë njohur me emra të ndryshëm, të përdorur shpesh në

mënyrë kontradiktore duke përfshirë "Terminologji e fushës", "Fjalor i specializuar", "Fjalori",

dhe kështu me radhë.

Ndërsa në terminologji përfshihen të gjitha fjalët dhe grupet e fjalëve, d.m.th emrat (pjesa më e

madhe), disa mbiemra, folje dhe ndajfolje, ndryshe nga fjalorët e përgjithshëm të gjuhës që

mbulojnë të gjitha klasat e fjalëve, duke përfshirë të ashtuquajturat fjalë gramatikore, të gjitha

format e tyre si dhe fjalët ndihmëse modale (p.sh. mund, duhet), parafjalët (p.sh. në, me),

numërorët (p.sh., një), ndajfoljet (p.sh. shumë, pak), etj.

Në terminologji, fjalë të tilla mund të duken si një pjesë e termit, duke u pranuar edhe si

sintagma të plota për terma të caktuara (kurrikula bërthamë, kurrikula e fshehtë etj.).

165

Standardizimi duhet kuptuar normalisht si eliminim i sinonimeve dhe reduktim e polisemisë /

homonimisë, apo fjalëve të sajuara me neologjizma për të reflektuar kuptimin e termit dhe

marrëdhëniet e saj me kushte të tjera.

Ndërsa Leksikologjia merret me studimin i fjalëve në përgjithësi, terminologjia është studimi i

veçantë i termave të specializuara në fushat e dijeve përmes gjuhës.

Gjuha ka terma që lidhen me fusha të veçanta të njohurive të specializuara. Si leksikologjia

ashtu edhe terminologjia lidhen drejtpërdrejtë me shpjegimin e kuptimeve të veçanta të fjalëve.

Ndërsa leksikografia është procesi i marrjes dhe vendosjes në fjalorë i fjalëve më të

përgjithshme të gjuhës, ndërsa terminografia merret me koleksionimin e fjalëve të veçanta të

gjuhës sipas fushave të dijes.

Shumica e fjalorëve të përgjithshëm përmbajnë një numër të termave të specializuara, shpesh

të ngulitur në kuadër të hyrjes së bashku me fjalët e përgjithshme të gjuhës.

Terminologjia, semantika, kuptimet, konceptet

Njohja e disa parimeve themelore mbi terminologjinë ndihmon për të kuptuar se si mund të

formohen emërtimet. Këto parime pasi të njihen mund të aplikohen për të zhvilluar rrugët e

formimit të emrave.

Ndryshe nga emrat natyrore të gjuhës, të cilat kanë evoluar nga shumë ndikime emërtimi

terminologjik kërkon që të ketë qartësi maksimale dhe transparencën e kuptimit, e kombinuar me

përpjekje minimale të interpretimit nga ana e përdoruesve.

Sistemet e koncepteve përbëhen nga grupe të koncepteve në bazë të marrëdhënieve mes tyre.

Ka dy lloje të koncepteve:

Një koncept i përgjithshëm që i korrespondojnë dy ose më shumë objekteve që formojnë një grup

për shkak të tipareve të përbashkëta;

Një koncept individual që i korrespondon vetëm një objekti.

166

Disa prej marrëdhënieve të përcaktuara në ISO 1087-1 janë77:

Lidhje hierarkike - një marrëdhënie midis dy koncepteve, njëri prej të cilëve është i

përgjithshëm, tjetri vartës.

Lidhje generike: ku njëri koncept përfshin tjetrin dhe të paktën kanë një karakteristikë dalluese

(e njohur edhe si një IS, një marrëdhënie (psh, një punonjës është një person).

Lidhje veçuese: ku një nga konceptet përbën të gjithën dhe të tjerët një pjesë të kësaj së tëre (-

p.sh. emri i rrugës është pjesë e një adrese postare).

Lidhje asociative - një lidhje mes dy koncepteve që kanë një lidhje johierarkike tematike duke u

mbështetur në përvojën ("shuma" dhe "kostoja").

Përcaktim nga lloji. Ky nënlloj emërtimi përbëhet nga tri subjekte që mund të përdoren në një

proces të zhvilluar të emrave të formuar:

Një term është një përcaktim verbal i një koncepti të përgjithshëm në një fushë specifike lëndore

( "Punonjës").

Emërtimi është përcaktimi verbal i një koncepti individual ( "French").

Një simbol është një përfaqësim pamor i një koncepti ( "$").78

Përhapja e emrave ka shumë shkaqe. Çdo aplikim i të dhënave ka një grup të veçantë të

kërkesave dhe kufizimeve të cilat kufizojnë emrin e përdorur. Përcaktimi semantik i emrave

është pjesë e një çështjeje më të gjerë.

Emrat në gjuhë të tjera natyrore mund të kenë vështirësi për t’u përdorur për formimin dhe

përdorimin e tyre në forma të ndryshme. Mbledhja dhe shfaqja e të gjitha emrave të përdorur

nga çdo entitet në metadata është një forcë e madhe e regjistrit të të dhënave.

77 Terminology work – Vocabulary – Part 1: Theory and application, International Organization for Standardization,

Geneva.

78 Shih më gjerë: Judith Newton, Why think about theory?- Terminology, Semantics and the Meanings of Names,

July, 10, 2007, TDAN.com.

167

Emrat nga kontekste të tjera, që mund të ketë qenë me grupet e emërtimit dhe që për këtë arsye

mund të kenë pak ose aspak përmbajtje semantike, mblidhen dhe lidhen me emrin e grupit,

duke kontribuar kështu në një mënyrë të vlefshme për menaxhimin e të dhënave.

Tendencat për të ngatërruar terminologjinë me fjalorin janë të dukshme në përdorimin e

shprehjeve të tilla si "Fjalë", "Term", "Koncept " dhe "Nocion " edhe pse dallimi mes tyre është

themelor.

Në përgjithësi, një fjalë është një sekuencë e tingujve ose karaktereve grafike që formojnë një

njësi semantike, të cilat mund të dallohen nga një ndarës (hapësirë e bardhë tipografike me

shkrim ose pauzë me gojë). Një fjalor është një listë o "vokal” ose "fjalët" që janë përcaktuar për

nevojat e menjëhershme për informacion apo komunikim. Fjalori mund të përcaktohet ose të

kontrollohet nga një komunitet për nevojat praktike i cili është i organizuar dhe i strukturuar në

një hierarki, në një fjalor të specializuar, ku fjalët janë të vendosura sipas një taksonomie me

lidhje të qarta mes "fjalëve".

Në terminologji, një term është një kombinim i pandashëm i një emërtimi dhe një ideje (të

quajtur shkencërisht koncept), e cila përfaqëson kuptimin. Prandaj, një term është një fjalë në një

gjuhë që i referohet një koncepti themelor. Termat dhe përkufizimet e tyre janë mbledhur në

regjistrat terminologjike që ruajnë marrëdhëniet dhe që lidhin një fjalë me një tjetër.

“Që prej daljes në skenë të Web Semantic, ontologjia (shpjegimi: dega e metafizikës që ka të

bëjë me natyrën e qenit.) ka përjetuar një rigjallërim të interesit që rezulton në shtimin e domenit

ontologjik.

Heterogjeniteti i këtyre ontologjive të specializuara ka qenë një problem i ndërveprimit midis

sistemeve të informacionit në bazë të ontologjive të ndryshme. Integrimi i teknologjisë së

informacionit është një nga zgjidhjet që ofron pikëpamje të unifikuara mbi burimet ontologjike

lokale përmes skemave të plota ontologjike.”79

79 Benhlima & Lamharhar, H, Chiadmi, 2006.

168

Në rrjetet semantike janë përcaktuar gjerësisht marrëdhëniet ndërmjet fjalëve që përbëjnë një

ontologji. Duke pranuar se semantika është e ndryshme nga terminologjia, nisur edhe nga fakti

se ajo ka të bëjë me marrëdhëniet në mes emërtimit dhe nënkuptimit, ndërkohë terminologjia

është e interesuar kryesisht në marrëdhëniet midis objektit të vërtetë dhe konceptit që

përfaqëson.

Semantika dhe terminologjia

Sistemi arsimor gjithnjë e më shumë duhet të përdorë semantikën e përgjithshme sepse ajo ka

karakteristika që e bëjnë të pranueshme për edukatorët.

Ndër përmirësimet dhe përfitimet më të mëdha në të mësuarit, të cilat në mënyrë të arsyeshme

mund të vijnë vetëm me të mësuarit e semantikës (nga të mësuarit GS) janë:

- Rritja e ndërgjegjësimit nga mësuesit e çbllokimeve "mendore" dhe vështirësive për të mësuar

nga studentët dhe teknikat e përmirësuara për heqjen e tyre.

- Rritja e ndërgjegjësimit nga mësuesit e rëndësisë së shprehive gjuhësore gjatë të mësuarit dhe

të personalitetit.

- Matja më e mirë e dallimeve individuale.

- Të kuptuarit më të mirë të marrëdhënieve ndërmjet subjektit dhe çështjeve të cilat janë mbajtur

tradicionalisht shumë të veçanta në diplomimin dhe trajnimin.

- Rregullimi më i mirë i të kuptuarit dhe i problemeve të tij i (kushtëzuar nga formimi gjuhësor)

nga vetë mësuesit.

Zhvillimet në fushën e arsimit ndër të tjera përfshijnë edhe miratimin e standardeve

ndërkombëtare për terminologjinë në arsimim, përfshirjen e tyre në rrjete online përmes

platformave të shpërndarjes që mundësojnë qasje me Fjalorë terminologjikë nëpërmjet një

numri të madh faqesh të internetit.

Disa nga çështjet në menaxhimin e “koleksioneve të mëdha” terminologjikë janë hulumtuar, dhe

statistikat e përdorimit të tyre janë paraqitur përmes burimeve dhe kanaleve të ndryshme.

Në ditët e sotme ka një fluks dhe një konfuzion të madh termash në fushën e arsimit, të cilat po

dëmtojnë kuptimin drejt të koncepteve të dijeve dhe mekanizmave për t’i kthyer ato në struktura

të pastra dhe kuptimplote për konceptin që duan të shprehin dhe për risinë e ardhur në kohë të

ndryshme në këtë fushë.

169

Standardizimi i terminologjisë në këtë fushë, lidhet me zhvillimin dhe miratimin e kushteve

teknike nga një organ autoritativ për një qëllim të veçantë. Ai është një proces i rëndësishëm dhe

bën që aktorët në arsim, kërkues, mësues, nxënës, studentë etj., të përjetojnë një vazhdimësi të

përdorimit të terminologjisë, koherencën e tyre në çdo komponent të zhvillimit të arsimit në çdo

kohë dhe hap strukturor dhe përmbajtësor të tij.

Mungesa e një standardizimi terminologjik në fushën e arsimit ka sjellë një disavantazh në

krahasim me ata që studiojnë të njëjtën gjë nga një vend në tjetrin, nga një nivel në tjetrin.

Standardizimi i fjalorëve terminologjikë në arsim

Me gjithë përpjekjet e bëra në lidhje me “standardizimin e termave në fushën e arsimit” le të

themi se ato kanë mbetur në udhë të madhe, janë përdorur si kanë mundur nga subjekte të

caktuara dhe ende konfuzioni në kuptimësinë dhe shumëkuptimësinë e tyre gjuhësore dhe

gramatikore ka mbetur i pashpjeguar.

Ka pasur disa rrugë për të bërë përpara në konceptin e standardizimit të terminologjisë në arsim,

që lidhen së pari me shpjegimin e kuptimësisë së tyre poliseminë, sinoniminë dhe homoniminë e

tyre, së dyti me përshtatjen ortografike e strukturave të reja që hyjnë në fondin e kësaj

terminologjie dhe së treti, përshtatja paradigmatike morfologjike e tyre.

Në shumë sisteme arsimore botërore shpesh puna për gjetjen dhe përshtatjen e terminologjisë në

arsim u kuptua si një punë me fjalorët terminologjikë në të cilët prodhoheshin nga listat e

termave të nevojshme për mësimin dhe mësimdhënien si dhe terma të tjera të fushës së arsimit

që kishin të bënin me administrimin, procesin, aspekte lëndore etj.

Në lidhje me konsolidimin e Terminologjisë dhe Standardizimin e saj në fushën e edukimit pas

vitit 1993, autoritetet evropiane të edukimit përgatitën teste për standardizimin e terminologjisë

për të gjithë fazat kryesore të zhvillimit të arsimit dhe për të gjitha lëndët e Kurrikulave

Kombëtare. Kurrikulat e reja të standardizuara, në prag të Reformës u udhëhoqën nga

"Vendosja e kritereve objektive për standardizimin e terminologjisë".

170

Vetëm pas viteve 2009 dolën në pah studime me terma nga sektorë dhe fusha të ndryshme të

zhvillimit të arsimit. Në vitin 2004, kishin dalë në pah Fjalor i Termave për Psikologji80, i

ndjekur nga një fjalor i termave për Menaxhimin Woodland në vitin 2005.

Më pas, pas këtyre viteve nisi hartimi dhe përdorimi i fjalorëve online. Në këto portale

terminologjike, ku përdoruesit mund të kërkonin të gjithë terminologjinë. Kjo fushë e re e

kërkimit dhe përdorimit të fjalorëve terminologjikë me gjithë kufizimet e kapshme në aspektin e

përkufizimeve vazhdon të funksionojë si një sektor i ri në fushën e terminologjisë, i cili dita

ditës pasuroi fjalorët online me terma dhe shpjegime të reja. Në fjalorët online çdo ditë dhe më

tepër shfaqen fushat dhe nënfushat që përbëjnë sektorin e arsimit.

Baza teorike për punën me terminologjinë në arsim është standardi i cili kërkon që një term të

jetë gjuhësor, i saktë, konçiz dhe i shpjeguar në mënyrë ideale, të jepen rritje të derivateve të

fjalëve.

Kjo do të thotë që nuk duhet vetëm të jenë në përputhje me normat gjuhësore, si në rastin e

drejtshkrimit, por ai duhet gjithashtu të reflektojë, se sa është e mundur të dalin në pah

karakteristikat e konceptit, dhe termi duhet t'i referohet vetëm një koncepti.

Këto koncepte duhet pastaj të përcaktohen nga specialistë që luajnë një rol të madh në proces

me reagime. Kjo gjë bëhet e mundur kur numri i termave që trajtohen është relativisht i vogël,

rezultat i një përqindje të madhe të termave të diskutuar me specialistë të lëndëve. Lidhur me

terminologjinë nga aktorët e arsimit, duke përfshirë specialistë të lëndëve, të cilat pastaj

përfshihen në fjalor terminologjik.

Mbledhja e termave dhe standardizimi

Materialet studimore dhe hulumtimet kanë filluar të publikohen në disa fusha (si fizika diellore,

gjenetikë dhe sportive shkencës). Ka shumë pak burime të dygjuhësh në dispozicion

Burimi më i zakonshëm që haset është lista e termave që vjen nga pedagogët. Mundësi shumë e

rrallë, është që një akademik mund të paraqesë për publikim një Fjalor terminologjik të tërë për

një fushë të veçantë.

80 Fjalor i Termave për Psikologji, forumi.shqiperia.com

171

Burimet e përdorura për qëllime të mbledhjes së terminologjinë në sektorin e arsimit ndryshojnë

sipas qëllimit dhe fushës në kërkim. Por edhe metodologjia e afatit të mbledhjes së tyre

gjithashtu ndryshon.

Në tekste, hapi i parë është identifikimi i formave të panjohura të fjalëve që nuk janë të

pranishme në forma fjalë të leksikut. Tekstet janë konvertuar dhe kategorizuar në korpuse

gjuhësore ku informacioni për të tilla fusha të subjekteve të veçanta në nivelin akademik të

tekstit mund të ruhet.

Forma të panjohura të këtyre korpuseve mund të përpunohen në përshtatje me strukturën e

gjuhës të cilës do t’i shërbejnë. Por përdorimi i teknikave të përpunimit të gjuhës “natyrore” nuk

është gjithmonë e mundshme.

Një nga problemet e hasura për nxjerrjen e termave të reja me dorë nga një tekst është se i njëjti

term mund të shfaqet shumë herë në kuptime të ndryshme ose të përafërta.

Pa përdorimin e teknologjisë është e vështirë për të gjetur nëse në ky term është i regjistruar apo

jo, duke çuar në përsëritje të regjistrimit manual të të njëjtit term.

Për të përshpejtuar procesin e nxjerrjes së termit manual është shtuar një tipar në ndërfaqen gjatë

nxjerrjes. Kjo është e lidhur me listën e kandidatëve të regjistruar më parë dhe i lejon operatorit

për ta gjetur me lehtësi.

Mbledhja e termave dhe standardizimi është një punë e përbashkët për terminologjinë aktualisht

zhvilluar në sektorin e arsimit. Megjithatë për elementin e mëtejshëm të punës me terminologjinë

është unik fakti se puna me terminologjinë në arsim duhet unifikuar përkatësisht në shkrimin e

përkufizimeve.

Duhet përqendruar vëmendja në përpunimin dorë pas dore të një numri më të vogël të

koncepteve shpesh brenda fushës së specializuar, dhe sigurimit në thellësi të informacionit rreth

172

tyre nëpërmjet përfshirjes së përkufizimeve të sakta, të qarta dhe të kuptueshme për klientë të

shumtë.

- Përkufizimet jo të plota që kanë fushëveprimi të gjerë;

-Përkufizime negative, që shpjegojnë se çfarë nuk është koncepti, pa shpjeguar se çfarë është

ajo;

Përkufizimet janë karakteristikat thelbësore të konceptit dhe sigurojnë informacion të

mjaftueshëm për të. Përkufizimet duhet të përfshijnë karakteristikat më të pasurat të nxjerra nga

tekste dhe zhvillimet e fundit. Këto përfshijnë terma të klikuara, ndërreferenca për koncepte të

lidhura, shtesa të elementeve grafike të tilla, si: diagramet dhe fotografi dhe përfshirjen e

formulave matematikore.

Përmbajtja semantike e terminologjisë në edukim është një përbërës thelbësor i modeleve dhe

metodave të reja të mësimdhënies. Ajo është ndërtuar gradualisht mbi bazën e përpjekjeve

normative të aktorëve të ndryshëm në fushën e industrisë teknologjike, telekomunikacionit,

teknologjisë së informacionit, inxhinierisë së gjuhës, informacionit shkencor dhe

dokumentacionit të rrjeteve semantike që punojnë në këtë fushë.

Ajo përbën në fakt një hap të avancuar të një procesi të gjatë të analizës së informacionit në

mënyrë dixhitale pas kodimit kompjuterik dhe semantik të të dhënave. Ky proces është

konsoliduar tashmë me një gamë të gjerë të standardeve që sigurojnë nivele shumë të larta të

ndërveprimit teknik, organizativ dhe semantik.

Terminologjia e standardizuar është me të vërtetë një nga themelet e asaj që është duke u

zhvilluar në rrjetet semantike.

Në kontekstin e-Learning, terminologjia e standardizuar është thelbësore dhe përbën një

alternativë të detyrueshme për zhvilluesit e skemave të të dhënave dhe profileve të aplikimit.

Fjalori është gjithashtu i rëndësishëm për të zhvilluar përmbajtjen.

173

Në zhvillimin e standardeve ndërkombëtare në lidhje me teminologjinë në arsim është e

pashmangshme që të punojnë në bazë të koncepteve të përcaktuara me konsensus, në mënyrë që

përdorimi i këtyre koncepteve në sa më shumë gjuhë nuk do të ishte një përkthim i thjeshtë i një

gjuhe burimi, në një gjuhë të caktuar.

Në botën e arsimit, zhvillimi i standardeve të terminologjisë sot është i lidhur me teknologjinë,

përshkrimet e institucioneve, disiplinat, mënyrat e certifikimit (gradë, nivelet), stilet mësimore,

kontekste ligjore etj, të cilat janë gjithnjë e më të domosdoshme për qarkullimin ndërkombëtar të

burimeve arsimore dhe trajnuese.

Kjo kërkon sigurimin e korpuseve të tëra të një e-Learning me terminologjinë shumëgjuhëshe,

për zbatimin e procedurave standarde të projektimit dhe zhvillimit të këtyre korpuseve dhe

ndarjen e tyre nga ekspertë ndërkombëtarë, në kontekste, të gjuhëve dhe të kulturave përkatëse.

Terminologjia që përshkruan mënyrat e mundshme të të mësuarit dhe qasjet me përdorimin e

teknologjive të ndryshme në procesin e të mësuarit është shfaqur së bashku me rritjen e shpejtë të

teknologjive të informacionit dhe komunikimit.

Kjo terminologji duhet të përcaktohet në mënyrë precize për të pasur një mënyrë të sistemuar të

termave në fushën e arsimit.

Në praktikat e sotme të një profili të ri të të mësuarit është zgjedhur termi "të mësuarit virtual" si

një term ombrellë për kushtet e reja të arsimit të sotëm. Ne besojmë se fjala "virtual" do të thotë

"të ndryshme, të veçantë", kështu që në bazë të të mësuarit virtual ne e kuptojmë procesin e të

mësuarit që ndryshon nga procesi tradicional i të mësuarit dhe që ka veçori të tilla, si:

-procesi i të mësuarit është i bazuar në disa teknologji pjesërisht apo tërësisht që kanë

zëvendësuar një mësues;

- roli i mësuesit është pjesërisht i zëvendësuar nga disa teknologji, kështu që një mësues dhe një

nxënës mund të jenë të ndarë nga koha dhe vendi;

-një nxënës mund të zgjedhë kohën, vendin, ritmin dhe sasinë e të mësuarit.

174

Standardet në terminologjinë e arsimit duhet të zhvillohen kryesisht me konsensus të të gjithë

atyre që marrin pjesë në këtë proces si anëtarë dhe faktorë dhe që drejtohen nga tregu.

Konceptet dhe termat e zhvilluara në mënyra të ndryshme në gjuhë të veçanta dhe komunitete

gjuhësore të larmishme, duhet të standardizohen dhe të përfshihen në korpuset terminologjike

sipas fushave.

Në varësi të faktorëve profesionale, teknike, shkencore, sociale, ekonomike, gjuhësore, kulturore

kërkohet një harmonizim dhe ndërveprim terminologjik.

Çështjet e terminologjisë në fushën e edukimit kanë tërhequr vëmendje jo vetëm për

inventarizimin e tyre por edhe për studime në planin gjuhësor. Historia e zhvillimit të

terminologjisë shqipe tregon se puna për ndërtimin, sistemimin, shqipërimin dhe standardizimin

e leksikut të saj ka kaluar nëpër rrugën didaktike nga format më të ulëta në format më të larta.

Ajo është përqendruar kryesisht në termat bazë, të cilët kanë shërbyer si truall edhe për leksikun

më special të saj.

Duke e vlerësuar si një fushë të gjerë dhe të pasur prurjesh terminologjike në këto dy dekadat e

fundit, terminologjia në këtë fushë është pasuruar, rifreskuar si në planin e vet përmbajtësor,

ashtu edhe si fushë studimi në planin leksiko-semantik dhe gramatikor.

Nga ana strukturore kemi ndërtime të reja me prejardhje (parashtesim, prapashtesim), të përbëra

si dhe terma të rinj të hyrë vitet e fundit, si rrjedhojë e zhvillimeve të vrullshme në fushën e

edukimit. Këto ndërtime të reja janë pasuruar e zgjeruar me togfjalësha terminologjikë me dy,

tre përbërës, të cilët po gjejnë përdorim gjithnjë e më tepër dhe po përdoren si në kurrikulën

shkollore në përgjithësi ashtu edhe në tekstet shkollore në veçanti.

Për nga ana përmbajtësore vihet re ndryshimet që ka pësuar terminologjia në këtë dhjetëvjeçar të

fundit. Ndeshen terma të cilët e kanë humbur funksionin e tyre në përdorim, por edhe në

përmbajtje nuk është ai i disa viteve më parë. Ka terma të cilët përmbajtjen e kanë të njëjtë por

emërtimi ka ndryshuar, sepse ‘zhvillimi dhe pasurimi nuk bëhet i shkëputur nga leksiku i shqipes

letrare, i cili është në lëvizje dhe rritet me ritme shumë të shpejta.81

81 Androkli Kostallari, Mbi disa drejtime të përsosjes së sistemit e të strukturës së gjuhës sonë letrare, në

175

Terminologjia shkollore e sotme e gramatikës është përpunuar nga A. Xhuvani. Studiuesi

Dodbiba shprehet se: “Pjesa më e madhe e termave të A. Xhuvanit janë neologjizma, fjalë të

reja”82 . Këto fjalë të formuara duke u nisur nga fjalët e gjuhës së folur popullore janë me tri

mënyra:

1. Me ndërrimin e kuptimit të fjalëve duke iu dhënë fjalëve një kuptim të ri, teknik: gjini,

thelb.

2. Me anë të prejardhjes, me parashtesa e prapashtesa…; kështu nga …mohoj bën mohim,

mohor,-e, në analogji me mohoj bën pohoj, pohim, pohor….; nga ndajfolja pranë bën prani për

prezencë, i pranishëm për prezent…;

3. Me anë të bashkimit të dy a më shumë fjalëve, si parafjalë, parafytyroj,…, që do të

bëhen përfytyroj, përfytyrim, kryefjalë…83

Zhvillimi i terminologjisë gjuhësore të shqipes ka kaluar nëpër disa faza të cilat janë

kushtëzuar nga faktorët jashtëgjuhësorë, kryesisht historikë, ekonomiko-socialë, kulturorë

etj., dhe faktorët brendagjuhësorë, siç janë shtimi i grupeve të ndryshme të termave të

prejardhur e të përbërë, përkryerja e strukturës fjalëformuese e leksikore, zhvillimi e fuqizimi i

mënyrave dhe tipave fjalëformues në gjuhën e sotme letrare etj. Kjo terminologji është e

ndërtuar duke nisur nga format më të thjeshta, deri në ato më të ndërlikuara.

Termat nga ana strukurore i ndajmë në terma njëfjalësh dhe terma togfjalësh. Nisur nga fjala

çelës krijohen grupe fjalësh të cilat kanë shtuar terminologji të fushës. Termat njëfjalësh ndeshen

më shumë në përdorim, nisur nga lehtësia, si edhe nga denduria e përdorimit, p.sh termin

psikologji e ndeshim shumë më tepër se psikologji speciale, psikologji e zhvillimit, psikologji

konjitive etj., apo termin edukim e ndeshim shumë më tepër se edukim shumëkulturor, edukim

global, edukim mediatik etj

Në termat e sotëm në fushën e edukimit ndeshim edhe terma të përbërë nga më shumë se dy fjalë

shënuese, të cilët nga zgjerimi i strukturës, shtohet edhe vëllimi konceptor i termit bazë duke

Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalëve në gjuhën shqipe, III, Tiranë, 1989, f. 56. 82 Lirak Dodbiba, Kontributi i Aleksandër Xhuvanit në terminologjinë shqipe, në Studime për nder të A. Xhuvanit,

Tiranë, 1986, f. 112. 83 Po aty.

176

dhënë një koncept të ri. Këto togfjalësha të zgjeruar terminologjikë janë më së shumti me dy/tre

përbërës, por ndeshim edhe me katër ose pesë përbërës.

Me zhvillimet e shumta në fushën e arsimit, me reformat e kryera vit pas viti në tërësi të sistemit

arsimor, por edhe në fusha specifike të edukimit, duke filluar nga strategjitë kombëtare, kornizat

kurrikulare, në kurrikulën shkollore, tekstet shkollore, vlerësimin, menazhimin, mësimdhënien

etj., është vënë re një pasurim dhe zgjerim i terminologjisë së kësaj fushe.

Prirja për të krijuar struktura të reja semantike, gramatikore dhe leksikore sjell sot një kontekst

të ri në fushën e teminologjisë në edukim, gjë e cila na lejon dhe ofron mundësi për studime në

këtë fushë mbi një lëndë leksikore të re, e cila po përshtatet me sistemin gjuhësor të shqipes, si

kur janë fjalë të reja të lindura nga vetë brumi i shqipes, ashtu edhe kur janë huazuar dhe

përshtatur me strukturat gramatikore të shqipes.

Krijimi i termave të reja, i kuptimeve të reja rreth së njëjtës familje fjalësh, ka sjellë një pasuri

gjuhësore, strukturore, semantike dhe leksikore në fushën e terminologjisë.

Lindja e fjalëve të reja nxitet nga zhvillimet e pandërprera të ekonomisë, tregtisë, transportit,

teknikës, shkencës etj. si dhe nga fakti që nga leksiku i gjuhës dalin jashtë përdorimit e

vjetërohen shumë fjalë e për t`i zëvendësuar ato duhen krijuar fjalë të tjera. Vetë kërkesat e jetës

e të shoqërisë janë shkaku që të lindin fjalë të reja dhe ato formohen, duke u mbështetur në

pasurinë e gjuhës e sipas ligjësive të saj.

Prurjet gjuhësore përmes terminologjisë duhen parë në disa rrafshe.

Së pari, prirja për t’u thelluar në shumëkuptimësinë e fjalëve a grupi fjalësh, si dhe një përdorim

të gjerë në struktura të shumëllojshme përdorimi.

Së dyti, prirja për t’iu përshtatur ndryshimeve në sistemin dhe reformat arsimore, nga ku ka hyrë

edhe terminologji e re, si të mësuarit me kompetenca, kompetenca digjitale, kompetenca

gjuhësore etj.

Terminologjia ka evolouar, por ky evoluim nuk duhet parë si një pasurim termash të huaj. Këto

177

terma të huaj që sot përdoren dendur në fushën e edukimit duhen shqipëruar, duke i pranëvënë

dhe termin në gjuhë të huaj p.sh.:

Në fushën e edukimit, gjithnjë e më tepër po ndeshim emërtime të shkurtuara, të cilat lehtësojnë

në përdorim, dhe njohja e saktë e tyre mbart rëndësi të veçantë. Po paraqesim disa nga këto

akronime.

Fjalorët terminologjikë u shërbejnë kryesisht specialistëve të fushave përkatëse, ata vënë në

sistem terminologjinë e këtyre fushave, pra i shërbejnë njësimit të saj, shqipërojnë çdo term të

huaj kur nuk është ndërkombëtar dhe kur shqipja i ka vetë mjetet për të shprehur të njëjtin

koncept shkencor, pra i shërbejnë pastrimit të leksikut të shqipes nga huazimet e panevojshme

dhe kështu ngulitjes së normës gjuhësore në terminologji.

Fjalorët terminologjikë u shërbejnë edhe hartuesve të teksteve dhe të manualëve mësimorë,

mësimdhënësve të shkencave të ndryshme, nxënësve e studentëve, hartuesve të fjalorëve

shpjegues e dygjuhësh, në të cilët terminologjia e përgjithshme zë vend të gjerë e të rëndësishëm

etj.

Fjalorët në fushën e edukimit, të cilët më tepër të natyrës përshkruese, por edhe krahasues me

terma të shpjeguara qartë dhe saktë, në ndihmë jo vetëm të mësuesve, por edhe studiuesve të rinj

të kësaj fushe datojnë herët.

178

APENDIX

Përvetësimi i termave dhe koncepteve nga fusha e edukimit

Për të pasur një mendim më të qartë mbi shkallën e përvetësimit të terminologjisë në edukim nga

aktorë të ndryshëm kemi aplikuar disa pyetësorë me mësimdhënës dh studentë të mësuesisë.

Nga përpunimi i këtyre të dhënave kemi dalë në këto gjetje:

A.Vlerësime nga studentët përmes pyetësorve përkatës

Njohja e termave të përgjithshëm

Rezulton se nga 100 studentët e anketuar, në fushën e termave të përgjithshëm shfaqin njohuri

10 % e studentëve, ndërsa 35% e studentëve kanë njohuri mesatare. 55% e studentëve kanë

njohuri të dobëta mbi termat e përgjithshëm.

Njohja e termave në fushën e kurrikulës

Rezulton se nga 100 studentët e anketuar, termat në fushën e kurrikulës 10 % e studentëve

shfaqin njohuri , ndërsa 15% e studentëve kanë njohuritë elementare. 75% e studentëve kanë

njohuri të dobëta mbi termat e fushës së kurrikulës.

Njohja e termave në fushën e mësimdhënies

Rezulton se nga 100 studentët e anketuar, termat në fushën e mësimdhënies njohuri shfaqin: 5

% e studentëve i njohin të gjitha termat, 5% e studentëve i njohin shumë mirë termat, 5% e

studentëve i njohin mirë termat, 20% e studentëve i njohin mjaftueshëm ndërsa 65% e

studentëve nuk i njohin termat e mësimdhënies.

Njohja e termave në fushën e vlerësimit

Rezulton se nga 100 studentët e anketuar, për termat në fushën e vlerësimit njohuri të mira

shfaqin 15% e studentëve, të dobëta kanë 60% e studentëve, ndërsa nuk i njohin termat 25 % e

studentëve.

Njohja e termave në fushën e teknikave të mësimdhënies

Rezulton se nga 100 studentët e anketuar, termat e teknikave të mësimdhënies njihen si në vijim:

25% e studentëve kanë njohje të në fushën e mësimdhënies njohuri shfaqin : 5 % e studenteve i

179

njohin të gjitha termat, 5% e studentëve i njohin shumë mirë termat, 5% e studentëve i njohin

mirë termat, 20% e studentëve i njohin mjaftueshëm ndërsa 65% e studentëve nuk i njohin

termat e mësimdhënies.

Përqindja e përgjithshme e njohjes së termave sipas fushave tek studentët Në figurën 6

është paraqitur përqindja e përgjithshme e njohjes së terminologjisë Nga kjo del se nga 100

studentë të anketuar 28% e studentëve i njohin termat e teknikave të mësimdhënies, 23% e

studentëve i njohin termat e përgjithshëm, 19% e studentëve i njohin termat e fushës së

mësimdhënies, 17.5% e studentëve i njohin termat e vlerësimit. dhe 12.5% e studentëve i njohin

termat në fushën e kurrikulës

VLERËSIME NGA MËSUESIT PËRMES PYETËSORIT PËRKATËS

Njohja e termave të përgjithshëm

Rezulton se nga 100 mësimdhënës të anketuar, në fushën e termave të përgjithshëm njohuri të

mira shfaqin 60 % e mësimdhënësve, ndërsa 25% e mësimdhënësve kanë njohuri të pa mjaftuara

. 5% e mësimdhënësve kanë njohje të shkëlqyeshme, shumë të mira dhe të dobëta të termeve të

përgjithshme.

Njohja e termave në fushën e kurrikulës

Rezulton se nga 100 mësimdhënës të anketuar me nga 35% e mësimdhënësve kanë njohje të

mira dhe shumë të mira të termave të kurrikulës. 10% e mësimdhënësve kanë njohje të

shkëlqyeshme, ndërsa 5% e mësimdhënësve kanë njohje të pa mjaftuara, përderisa 15% e

mësimdhënësve nuk i njohin termat e kurrikulës.

Njohja e termave në fushën e mësimdhënies

Rezulton se nga 100 mësimdhënës të anketuar, termat në fushën e mësimdhënies njohuri të

shkëlqyeshme shfaqin 25 % e mësimdhënësve . Njohje shumë të mirë kanë 35% e

mësimdhënies dhe njohje të mirë kanë 25% e tyre. 10 % e mësimdhënësve kanë njohje të pa

mjaftuar ndërsa 5% e tyre nuk i njohin termat në fushën e mësimdhënies.

Njohja e termave në fushën e vlerësimit

Rezulton se nga 100 mësimdhënës të anketuar, për termat në fushën e vlerësimit njohuri të

shkëlqyeshme shfaqin 25% e mësimdhënësve, njohje shumë të mirë kanë 40% e tyre. Njohje të

180

mirë shfaqin 25% e mësuesve, ndërsa termet e fushës së vlerësimit nuk i njohin 10% e

mësimdhënësve.

Njohja e termave në fushën e teknikave të mësimdhënies

Rezulton se nga 100 mësimdhënës të anketuar 25% e mësimdhënësve kanë njohje të

shkëlqyeshme të termave në fushën e mësimdhënies, ndërsa 30% e tyre kanë johje shumë të mirë

për termat e fushës së mësimdhënies. 20 % e mësimdhënësve kanë njohje të mirë dhe të pa

mjaftuar të termave. 5% e tyre nuk i njohin termat e teknikave të mësimdhënies.

Përqindja e përgjithshme e njohjes së termave sipas fushave tek studentët

Përqindja e përgjithshme e njohjes së terminologjisë. 22% e mësimdhënësve i njohin termat e

fushës së mësimdhënies dhe termat e vlerësimit. Termat e përgjithshëm njihen nga 21% e

mësimdhënësve . 17% e mësimdhënies kanë njohuri për termat e përgjithshme ndërsa 18% të

tyre i njohin termat e fushës së kurrikulës.

Si përfundim , tema mbi çështje të përdorimit të teminologjisë në fushën e edukimit, është një temë e

gjerë dhe me karakter multidisiplinar, një fushë e gjërë kërkimesh gjuhësore dhe edukative të cilat nuk

duhet të kenë të rreshtur.

Sa më mirë të thellohemi në gjetje për këtë fushë, aq më shumë kontribuojmë në përmirësimin e të nxënit

të nxënësve.

181

Pyetësorë në shkolla të Kosovës

Pyetësor 1

1. Sa është e standardizuar dhe funksionale terminologjia pedagogjike në përdorim në Kosovë?

2. A është studiuar sa duhet ky fenomen në Kosovë e gjithandej dhe a mendoni se ka nevojë për

studime më të thella të kësaj natyre?

3. Si krahasohet dhe a komunikon lehtësisht kjo terminologji me terminologjitë dhe termat e

përdorura në vendet e tjera në rajon për konceptet përkatëse pedagogjike e arsimore?

4. Ku janë probelemet kryesore sipas jush në komunikimin dhe sigurimin e përputhshmërisë më të

mirë të kësaj terminologjie në gjuhën shqipe në vendet e rajonit?

5. Çfarë duhet bërë për të përmirësuar gjendjen në fushën e terminologjisë pedagogjike e arsimore

në gjuhën shqipe në rajon?

6. A ka nevojë për standardizim të terminologjisë pedagogjike e arsimore në rrafsh kombëtar

(mendohet në të gjitha vendet e rajonit ku përdoret gjuha shqipe)?

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Kllaster, Di-dua të di-mësova, 5 vargëshi, Citat/koment, DLTA, Stuhi mendimesh,

Diagrami i Venit, DRTA, Ditari dy pjesësh.

182

Pyetësor 2

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/1 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Dhënie mësim

nxënësve

Kurrikul /a bërthamë – planprogram për mësimdhënie

Modul /

Fusha kurrikulare - /

Motivim Nxitje

Kurrikul/a e fshehtë - /

Moderator Udhëheqës

Bazat e kurrikulës - /

Mentor - mbikqyrës

Kroskurrikula - /

Menaxhim – mirmbajtje nën kontroll

Extrakurrikula - /

Monitorim - vëzhgim

Zhvillim kurrikule – Shtjellim, zbatim i programit

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner – Ligjërues Vetëvlerësim - Pasqyrim I vetvetës

Metodologji – lloj metode Vlerësim përmbledhës – Vlerësim në përgjithësi

Metodë – Mënyrë Vlerësim diagnostikues - /

Teknikë - / Vlerësim formal – Vlerësim i zbehtë

Strategji - / Vlerësim me note – Vlerësim i arritjes

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

ERR, DRA, 5 vargesh, Di-dua te di-mesova, Kllaster, Stuhi mendimesh, Shkrim i lire, Diskutim.

183

3.PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/2 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Kur vetë i jep tjetrit mësim dhe

ai e dëgjon dhe e provon

Kurrikul /a bërthamë- Planprogram bazë

Modul- Pjesë e nje tërësie

Fusha kurrikulare

Motivim- Nxitje

Kurrikul/a e fshehtë- Planprogram i fshehtë

Moderator- Udhëheqës i programit, mësimit

Bazat e kurrikulës- Themeli i planprogramit

Mentor- Profesor që të udhëheq në punë

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Mbikqyrje

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Instruktor Vetëvlerësim- Vlerësim i vetvetes

Metodologji- Mënyrë e punës Vlerësim përmbledhës- Vlerësim për një periudhë

Metodë- Mënyrë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- më e vogël se metoda dhe që vjen tek

metoda

Vlerësim formal- Vleresim ne ditar

Strategji – teknikë Vlerësim me notë- Vlerësim me numër

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie : Kllaster, Diagram venit, 5 vargëshi,

DRTA, DLTA, Brainstorming, Dil rrotull fol rrotull, mësim I drejtuar

184

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/3 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Kur përdorin gjëra

konkrete dhe u japin rast që ato vetë ta përjetojnë

Kurrikul /a bërthamë- Plan

Modul- /

Fusha kurrikulare- Fusha e planit

Motivim- Nxitje,vullnet për diçka

Kurrikul/a e fshehtë- Plan i fshehtë

Moderator- /

Bazat e kurrikulës- Bazat e planit

Mentor- Model

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- Plan shtesë

Monitorim- Vëzhgim

Zhvillim kurrikule- Zhvillim i planit

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Drejtues Vetëvlerësim- Vlerësim për vetvete

Metodologji- Formë Vlerësim përmbledhës- Nota perfundimtare

Metodë- Formë Vlerësim diagnostikues- Vleresimi i një pjese si diagnozë

Teknikë- Formë Vlerësim formal- Sipërfaqësisht

Strategji- Forma për një qëllim të caktuar Vlerësim me notë- Notimi

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Dora e pyetjeve, Kllaster, 5 vargësh, Stuhi mendimesh, Di-dua të di-mesova, Semafori.

185

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/4 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- / Kurrikul /a bërthamë- Planprogram

Modul- Pjesë

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Shtytje

Kurrikul/a e fshehtë- Planprogram rezervë

Moderator- Udhëheqës i programit

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Udhëheqës i studentëve

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Drejtim

Extrakurrikula- /

Monitorim- Vëzhgim

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Instruktor Vetëvlerësim- Vlerësim i vetes

Metodologji- Metoda pune Vlerësim përmbledhës- Vlerësim në fund të një pjese

mësimore

Metodë- Mënyrë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Taktikë, mënyrë Vlerësim formal- /

Strategji- Taktike, metoda, menyra per te arrit

qellimet/synimet

Vlerësim me note- Vleresim ne fund te semestrit apo vitit

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Di-dua të di-mësova, Citati-koment, Stuhi mendimesh, 5 vargësh, Tryeza e rrumbullakët,

Kllaster, Tabela Insert, Kubimi, DRTA, DLTA.

186

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/5 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- / Kurrikul /a bërthamë- /

Modul- /

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Vullnet, dëshirë

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- /

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mësues-mbikëqyrës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqës

Extrakurrikula- /

Monitorim- /

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Udhëheqës Vetëvlerësim- /

Metodologji- / Vlerësim përmbledhës- /

Metodë- / Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- / Vlerësim formal- /

Strategji- / Vlerësim me note- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Stuhi mendimesh, 5 vargëshi, Citati dhe komenti, Di-dua të di-mësova.

187

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/6 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Zbatim i teorisë së praktikës Kurrikul /a bërthamë- Plan program

Modul- /

Fusha kurrikulare- Planprogram i lëndëve

Motivim- Shtytje për të lexuar-realizuar diçka

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Bartës i lëndës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Mbikqyrje

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Ndihmës Vetëvlerësim- Vleresim per vetveten

Metodologji- Mënyrë e mësimdhënies Vlerësim përmbledhës- /

Metodë- Ecuri për të arritur një rezultat Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Formë, pune për një qëllim të caktuar Vlerësim formal- /

Strategji- Teknika Vlerësim me notë- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Di-dua të di-mësova, Kllaster, 5 vargësh, Stuhi mendimesh, Diagrami i Venit, DLTA, Citat-

koment.

188

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/7 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- / Kurrikul /a bërthamë- Planprogram

Modul- Model

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Shtytje-nxitje

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Asistent, mësues

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- /

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Udhëheqës i një grupi Vetëvlerësim- /

Metodologji- / Vlerësim përmbledhës- /

Metodë- Mënyrë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Formë pune për një qëllim të caktuar Vlerësim formal- /

Strategji- / Vlerësim me notë- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

189

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/8 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Shkojmë në praktikë në

shkollë dhe mësojmë nga mësuesi mentor

Kurrikul /a bërthamë – planprogram kryesor,

thelbësor, bazë

Modul- Pjesë

Fusha kurrikulare- planprogram për disa lëndë

të përbashkëta

Motivim- Nxitje/shtytje

Kurrikul/a e fshehtë – planprogram i veçantë,

reservë, alternativë

Moderator- Udhëheqës i një veprimtarie

Bazat e kurrikulës – themelet e planprogramit

Mentor- mësues mentor, profesor mentor

Kroskurrikula - /

Menaxhim – drejtim – udhëheqje

Extrakurrikula – planprogram i veçantë

Monitorim – vëzhgim/ mbikqyrje

Zhvillim kurrikule - /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner - udhëheqës, ligjërues, instructor Vetëvlerësim – vlerësim për vetveten

Metodologji - metoda, mënyra të ndryshme Vlerësim përmbledhës – vlerësim në fund të

një periudhe

Metodë – rrugë/ mënyrë për të arritur qëllimin Vlerësim diagnostikues - /

Teknikë – rrugë për të arritur metodën Vlerësim formal – vlerësim në shkollë, fakultet

Strategji – rrugë/ metodë për të arritur teknikat,

metoda qëllimet, synimet

Vlerësim me note – notë ose përshkrim

Vlerësim në fund të semestrit

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie. : Diagrami i Venit, 5 vargëshi, Kllasteri,

Breinstorming, Pema e mendjes, Gjeje titullin, Copëzat e përziera, Organizuesit grafik, Ese

5 minutëshe etj.

190

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/9 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Praktiim i mësimit Kurrikul /a bërthamë- /

Modul- /

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Arsye shtesë për diçka

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Edukator Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Vëzhgim

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Trajnues psh. Ed fizike Vetëvlerësim- Vleresim i vetes

Metodologji- Metodë për mësimdhënie Vlerësim përmbledhës- Vlerësim i përgjithshëm

Metodë- Mënyrë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Teknika e punës Vlerësim formal-

Strategji- Mënyrë/udhëheqje Vlerësim me note- Vlerësim i dijes

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

191

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/10 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Mësim për mësimdhënie Kurrikul /a bërthamë- Planprogram kryesor

Modul- Model

Fusha kurrikulare- Fushë e planit

Motivim- Shtytje/nxitje per dicka

Kurrikul/a e fshehtë- Planprogram i fshehtë

Moderator- Udheheqes

Bazat e kurrikulës- Themelet e planprogramit

Mentor- Model per mesimdhenje

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udheheqje

Extrakurrikula- Kurrikul e veçantë

Monitorim- Mbikqyrje

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Drejtues Vetëvlerësim- Vleresim i vetvetes

Metodologji- Llojshmëri metodash Vlerësim përmbledhës- Vleresim i një kapitulli ose

gjysmëvjetori

Metodë- Rrugë për të arritur një qëllim Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Metodë Vlerësim formal- /

Strategji- Rrugë e caktuar, e planifikuar për arritjen e një

qëllimi

Vlerësim me notë- Vlerësim me notë pozitive

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Dora e pyetjeve, Pema e mendimeve, Di-dua të di-mesova, Më pëlqeu nuk më pëlqeu, Ç’ka

do të doje të ndryshoje, 5 vargëshi, Diagrami i Venit.

192

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/11 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Mësuesi mentor

që i jep studentëve praktikë

Kurrikul /a bërthamë- Planprogram bazë

Modul- / Fusha kurrikulare- /

Motivim- Nxitje

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës i

programit/mësimit

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mbikëqyrës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje, drejtues

Extrakurrikula- /

Monitorim- Vëzhgim

Zhvillim kurrikule- Shtjellim, zbatim i planit

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Ligjërues Vetëvlerësim- Vlerësim i vetvetes

Metodologji- Metoda të ndryshme Vlerësim përmbledhës- Vlerësim përfundimtar

Metodë- Mënyrë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Taktikë Vlerësim formal- Vlerësim me gojë ose shkrim

Strategji- Taktikë Vlerësim me note- Vlerësim përfundimtar

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

5 vargësh, Di-dua të di-mesova, Kllaster, Stuhi mendimesh, Diskutim, Shkrim i lirë, DRTA,

DLTA.

193

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/12 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Zbatim i teorisë në

praktikë

Kurrikul /a bërthamë- /

Modul- /

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Shtytje

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- /

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mësuesi

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Vëzhgim Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Ndihmës Vetëvlerësim- Vlerësimi për veten

Metodologji- Mënyrë e mësimdhënies Vlerësim përmbledhës- Vlerësim i përgjithshëm

Metodë- Mënyrë, ecuri Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Formë pune Vlerësim formal- /

Strategji- / Vlerësim me note- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Kllaster, 5 vargëshi, Insert, Stuhi mendimesh, Kubi, Di-dua të di-mesova, Dora e pyetjeve.

194

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/13 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshëm B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Zbatimi i teorisë në praktikë Kurrikul /a bërthamë- Planprogram i pergjithshëm

Modul- /

Fusha kurrikulare- Planprogram lëndor

Motivim- Shtytje për të realizuar diçka

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- Pjesët themelore

Mentor- Bartës i lëndës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Mirëmbajtje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Mbikëqyrje

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Ndihmës Vetëvlerësim- Vlerësim për veten

Metodologji- Mënyrë e mësimdhënies Vlerësim përmbledhës- Vlerësim i përgjithshëm

Metodë- Ecuri për të arritur një rezultat Vlerësim diagnostikues- Vlerësim njohës

Teknikë- Formë pune për një qëllim të caktuar Vlerësim formal- Vlerësim i thjeshtë

Strategji- Teknika të ndryshme Vlerësim me notë- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Kllasteri, 5 vargeshi, Insert, Stuhi mendimesh, Kubi, Di-dua te di-mesova, Dora e pyetjeve.

195

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/14 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Konkretizim në praktikë Kurrikul /a bërthamë- Plan

Modul- Lloj modeli

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Është nxitje

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mësues

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Lloj udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Vëzhgim

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Udhëzues Vetëvlerësim- Vlerëim i vetes

Metodologji- Mënyrë e transmetimit Vlerësim përmbledhës- Vlerësim i

përgjithshëm

Metodë- Është mënyrë, rrugë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- Është formë Vlerësim formal- Vlerësim sipërfaqësor

Strategji- Rrugë, mënyrë Vlerësim me notë- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Kllaster, 5 vargeshi, Di-dua te di-mesova, Insert, Kubezimi.

196

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/15 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike - konkretizimi në

praktikë

Kurrikul /a bërthamë - /

Modul - Model

Fusha kurrikulare - /

Motivim- nxitje

Kurrikul/a e fshehtë - /

Moderator- udhëheqës

Bazat e kurrikulës - /

Mentor- mësues

Kroskurrikula - /

Menaxhim- udhëheqës

Extrakurrikula - /

Monitorim- vrojtim/vëzhgim

Zhvillim kurrikule - /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner - udhëzues Vetëvlerësim – vlerësim i vetvetës

Metodologji – mënyrë e transmetimit Vlerësim përmbledhës – vlerësim i përgjithshëm

Metodë – mënyrë e punës Vlerësim diagnostikues - /

Teknikë – formë e punës Vlerësim formal – vlerësim i sipërfaqshëm

Strategji – mënyrë, rrugë etj. Vlerësim me notë – vlerësim me numra

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

197

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/16 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Konkretizim Kurrikul /a bërthamë- /

Modul- Lloj-model

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Krijim i venies në levizje

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mbikëqyrës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Mënyrë e udhëheqjes, menaxhim

Ekstrakurrikula- /

Monitorim- /

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Person profesional i trajnuar në një fushë Vetëvlerësim- Vlerësim për vete

Metodologji- / Vlerësim përmbledhës- Vlerësim në fund të një pune

Metodë- Lloj i zhvillimit të mësimit Vlerësim diagnostikues- Lloj vleresimi për një dukuri

të cakruar

Teknikë- Mënyrë Vlerësim formal- /

Strategji- Mënyrë Vlerësim me notë- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Kubimi, Stuhi mendimesh, Ruaje fjalën e fundit, Diagrami i Venit, Di-dua të di-mesova, 5

vargëshi.

198

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/17 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Ajo që mesohet në teori zbatohet

në praktike.

Kurrikul /a bërthamë- /

Modul- Duke u bazuar në diçka tjetër

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Nxitje drejt një qëllimi të caktuar

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Mirëmbajtës i programit të caktuar

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mbikëqyrës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- /

Extrakurrikula- /

Monitorim- Mbikëqyrje

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Ai qe i mëson dikujt diçka për një kohë të gjatë Vetëvlerësim- Vlerësim i vetvetes se sa kemi

arritur

Metodologji- / Vlerësim përmbledhës- Vlerësim “sipërfaqësor”

Metodë- / Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- / Vlerësim formal- Vleresim sipërdaqësor

Strategji- Rrugë për arritjen e qëllimit Vlerësim me note- Vlerësim i arritjeve te caktuara

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

199

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/18 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Kur

mësimdhënësi zhvillon mësimin me

nxënës

Kurrikul /a bërthamë- /

Modul- /

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Shtytje për të arritur deri

tek objektivat

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udheëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mbikëqyrës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Koordinim

Ekstrakurrikula- /

Monitorim- Mbikëqyrja e procesit

mësimor

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- / Vetëvlerësim- /

Metodologji- / Vlerësim përmbledhës- /

Metodë- / Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- / Vlerësim formal- /

Strategji- / Vlerësim me notë- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

200

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/19 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Dhënia e mësimit

nxënësve

Kurrikul /a bërthamë- Planprogram për mësim

Modul- Model

Fusha kurrikulare- /

Motivim- Nxitje, dëshirë

Kurrikul/a e fshehtë- Plan i fshehtë

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- /

Mentor- Mbikëqyrës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Vëzhgim

Zhvillim kurrikule- /

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Udhëheqës Vetëvlerësim- Vlerësim për vetveten

Metodologji- Lloj metode Vlerësim përmbledhës- /

Metodë- Mënyrë Vlerësim diagnostikues- /

Teknikë- / Vlerësim formal- /

Strategji- / Vlerësim me note- /

2.Shkruaj emrat e 10 teknikave për mësimdhënie.

Di-dua të di-mësova, Kllaster, 5 vargëshi, Dora e pyetjeve, Pema e mendimeve, Citat,

Koment.

201

PYETËSOR PËR STUDENTËT E FAKULTETEVE TË EDUKIMIT ( 01/20 )

Dega e mësuesisë – Ju lutem shpjegoni me pak fjalë kuptimin e termave të mëposhtëm

A.Terma të përgjithshme B.Nga fusha e kurrikulit

Mësimdhënie praktike- Zbatim i teorisë në praktikë Kurrikul /a bërthamë- Planprogrami i

përgjithshëm

Modul- /

Fusha kurrikulare- Planprogram lëndor

Motivim- Shtytje për të realizuar diçka

Kurrikul/a e fshehtë- /

Moderator- Udhëheqës

Bazat e kurrikulës- Pjesët kryesore

Mentor- Bartës i lëndës

Kroskurrikula- /

Menaxhim- Udhëheqje

Extrakurrikula- /

Monitorim- Mbikëqyrje

Zhvillim kurrikule- Zbatimi i planit mësimor

c.Nga fusha e mësimdhënies

d.Nga fusha e vlerësimit

Trajner- Ndihmës Vetëvlerësim- Vlerësim për veten

Metodologji- Mënyrë e mësimdhënies Vlerësim përmbledhës- Vlerësim i përgjithshëm

Metodë- Ecuri për të arritur një rezultat Vlerësim diagnostikues- Vlerësim njohës

Teknikë- Formë pune për një qëllim të caktuar Vlerësim formal- Vlerësim i thjeshtë

Strategji- Teknika të ndryshme Vlerësim me note- Vlerësim përfundimtar

PYETËSORËT E EKSPERTËVE

Po paraqesim disa nga mendimet e ekspertëve lidhur me pyetjet e parashtruara

1. Sa është e standardizuar dhe funksionale terminologjia pedagogjike në përdorim në

Kosovë?

Terminologjia pedagogjike në Kosovë është vërshuar me dhjetëra fjalë të reja në periudhën e

pasluftës (trajnim, performancë, zhvillim profesional, kurrikulë, e të ngjashme). Kjo është

202

normale, sepse kemi qenë në një lloj izolimi nga bota në vitet e nëntëdhjeta, ndërsa izolimi nga

Shqiperia ka qenë edhe pak më i gjatë. Prandaj, jemi larg prej standardizimit, si brenda Kosovës

ashtu edhe brenda hapësirës shqiptare. Akoma nuk është arritur një koncensus se si duhet të

quhet “kurrikula” dhe në ç’ kuptim të përdoret, bile as “edukimi” nuk ka kuptim të njëjtë për të

gjithë. Prandaj, do të ishte i mirëseardhur një fjalor i termave të edukimit që hartohet nga

ekspertë të fushës dhe gjuhëtarë.84

__________________________________________

Në bazë të informacioneve që kam në dispozicion, në Kosovë nuk ka një dokument që do të

standardizonte terminologjinë pedagogjike në Kosovë.

Fjalorët e gjuhës shqipe standarde që janë në përdorim, mbesin të pazhvilluar dhe pothuajse të

papërdorshëm për kohën e sotme. Ka shumë shembuj të terminologjisë komuniste në një kohë që

në botë kanë ndodhur ndryshime substanciale e të thella shoqërore, ekonomike dhe teknologjike.

Fusha e arsimit dhe e edukimit në Kosovë dhe në trojet ku përdoret gjuha shqipe ka ndryshuar

rrënjësisht dhe terminologjia e fajlorëve të gjuhës standarde janë për njç gjeneratë mbarapa

zhvillimeve përkatëse shoqërore – ekonomike.

Ndërkaq, sa i përket përdorimit (pasi që mund të dakordohemi se nuk ka një dokument

standardizimi ose normimi), mund të thuhet se kjo fushë mbetet e pastrukturuar dhe me kuptime

e përdorime të ndryshme për konceptet e funksionet e njejta. Ende në Kosovë nuk dihet a duhet

thënëmësim, mësimnxënie apo të nxënë për një veprim themelor të përvetësimit të dijes nga

nxënësi!

Një rrafsh tjetër i rëndësishëm mbetet standardizimi, por edhe përdorimet në rrafsh kombëtar

ose rajonal (në trojet ku ëshët në përdorim arsimor gjuha shqipe). Profesori universitar i

Kosovës në Shqipëri bëhet pedagog ndërsa pedagogu i Shqipërisë bëhet këshilltar pedagogjik në

shkollat e Kosovës. Këto dallime burojnë nga ndikimet dhe zhvillimet e ndryshme historike

arsimore në vendet ku jetojnë e mësojnë shqiptarët në rajon. Përderisa në terminologjinë

pedagogjike në Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi vërehet ndikimi i traditës dhe i gjuhëve sllave, në

Shqipëri vërehet ende ndikimi i peridhës komuniste dhe i gjuhës italiane. Në kohët e fundit

terminologjia përkatëse në Kosovë(më shumë se kudo tjetër në trojet Shqiptare) është nën

ndikimin e fuqishëm të gjuhës angleze. Kjo për arsye se prej 1999 e deri në vitin 2002 arsimi në

Kosovë ka qenë i administruar nga ndërkombëtaret, ndërsa deri në vitin 2006 ka pasur një prani

të konsiderueshme të ekspertëve të huaj si në autoritetet arsimore dhe në organizata e projekte të

ndryshme të ndihmave ndërkombëtare. 85

__________________________________________

84 Mendim i shprehur nga Dukagjin Pupovci, profesor në Universitetin e Prishtinës. 85 Mendim i shprehur nga Xhavit Rexhaj, profesor në kolegjin AAB.

203

Terminologjia pedagogjike qëështë në perdorim në Kosovë, viteve të fundit ka shënuar rritje në

fusha të ndryshme, përfshirë terminologjinë në fushën e kurrikulës dhe planifikimit mësimor,

terminologjinë e metodologjisë së mësimdhënies dhe nxënies, standardeve dhe vleresimit,

planifikimit strategjik, etj. Terminologjia pedagogjike në përdorim në Kosovëështë e ndikuar nga

institucionet dhe partnerët nderkombëtar që kanë mbështetur zhvillimin e arsimit në Kosovë.

D.m.th. akoma nuk mund të flasim për një terminologji pedagogjike të standardizuar dhe

funksionale në përdorim, kjo në fakt edhe pengon te kuptuarit e përbashkët dhe përqafimin e

drjetë të ndryshimeve në arsim. 86

__________________________________________

Ende nuk eshte standardizuar terminologjia arsimore në Kosovë në dokumente te ndryshme në

nivel vendi. Nuk mund të them që nuk është funksionale, mirëpo konsideroj se ne disa raste ka

probleme në të kuptuarit e përbashkët të koncepteve pedagogjike. Në KKK është fjalori që

sqaron konceptet pedagogjike, edhe pse mendoj se duhet plotësuar dhe sqaruar më shumë që të

kuptohet nga të gjtha nivelet e arsimit dhe nga të gjithë mësimdhënësit.87

2. A është studiuar sa duhet fenomeni i terminologjive të reja në fushën e arsimit në

Kosovë e gjithandej dhe a mendoni se ka nevojë për studime më të thella të kësaj

natyre?

Po dhe Jo. Nuk është studiuar sa duhet dhe ka nevojë për studime të reja. Për shkak të

trashëgimisë komuniste të vendeve të hapësirës shqiptare, shkencat sociale nuk kanë arritur

nivelin e zhvillimit që kanë në Perëndim, prandaj terminologjia që shfrytëzojmë është shpesh

adaptim i termave rusë (“aktivet shkollore”) ose nga ish-Jugosllavia (“plani dhe programi”).

Hartimit të një fjalorthi do të duhej t’i paraprinte një studim.88

Në bazë të informatave që kam unë ky fenomen mbetet i pastudiuar sa duhet dhe konceptet

vazhdojnë të përdoren në mënyrë të gabueshme. Një gjë e tillë ndikon në mënyrë të

drejtpërdrejtë dhe negativisht në komunikimin në arsim, por edhe në performancën e sistemit

arsimor. Ky komunikimi ngecë dukshëm si brenda shteteve ku përdoret gjuha shqipe në arsim

dhe në relacionet arsimore në mes të këtyre shteteve. Studimet janë të domosdoshme, por ato nuk

86 Mendim i shprehur nga Selim Mehmeti, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 87 Mendim i shprehur nga Hajrije Devetaku, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 88 Mendim i shprehur nga Dukagjin Pupovci, profesor në Universitetin e Prishtinës.

204

duhet bërë në mënyrë parciale, por duhet të bëhen në mënyrë sistematike, duke mbuluar të gjitha

çështjet dhe gjeografinë kombëtare. 89

Ka fare pak studime në terminologjine pedagogjike në përdorim në Kosovë. Kjo e shtron nevojen

për studime të thella në këtë fushë, veçanarisht të koncepteve të reja (në fushën e kurrikulës dhe

planifikimit mësimor, metofologjisë së mësimdhënies dhe nxënies, standardeve dhe vleresimit,

planifikimit strategjik) të cilat kanë një përdorim të shpeshtë.90

Nuk kam informata që është bërë ndonjë studim i veçantë në këtë fushë, por e di faktin që

shpeshherë vijmë para situatave që të pranojmë terminologjitë nga gjuhët nga të cilat vijnë.

Duke marrë përevoja të sistemeve arsimore të avancuara, bashkë me përvojën marrim edhe

terminologji të re, e cila shpeshherë është sfiduese për arsimin. Ndoshta duhet të bëhen studime

për prejardhjen e terminologjisë dhe funksionin e perdorimit, kështuqë ndoshta do të hapeshin

tema diskutimi per pershtatje dhe unifikim te terminologjise, duke pasur parasysh gjithmone të

kuptuart e përbashkë. 91

89 Mendim i shprehur nga Xhavit Rexhaj, profesor në kolegjin AAB. 90 Mendim i shprehur nga Selim Mehmeti, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 91 Mendim i shprehur nga Hajrije Devetaku, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës.

205

3. Si krahasohet dhe a komunikojnë lehtësisht këto terme me konceptet përkatëse

pedagogjike e arsimore?

Jo gjithnjë. Ka terme që janë në përdorim në jetën e përditshme, e për të cilat vështirë gjendet

ndërlidhja me termet që përdoren në pedagogji dhe në arsim. Për shembull, shprehja

tradicionale “proces edukativ-arsimor”, në fakt, ka të bëj edhe me mësimdhënien edhe me të

nxënit, por përfshin në vete edhe veprime të tjera të natyrës logjistike. Këtë shprehje nuk e gjeni

në gjuhën angleze, sepse i takon shkollës ruse. Pastaj, janë disa terma që duhet qëruar mirë para

se të vendoset nëse do të përdoren. “Mësimnxënie” po i bjen që nxënësi po e mëson mësimin. Në

anglisht, “learning of the teaching”, në serbisht “ucenje nastave”. Jo që nuk tingëllon mirë, por

del e pakuptimtë.

Probleme ka edhe me koncepte nga jeta e përditshme. Kur jam takuar me “Handikos”, kryetari

Afrim Maliqi më ka bërë vërejtje pse po them “fëmijët me nevoja të veçanta”. Sipas tij, duhet të

them “fëmijët me aftësi të kufizuara”. Edhe kishte të drejtë, sipas mendimit tim, sepse nevoja të

veçanta kemi të gjithë. Por, kur ia them këtë dikujt nga MASHT, atëherë thonë jo se kjo është

ofenduese. Po, a është ofenduese ta cilësish dikend si “të verbër” ose “autist”. Shoqatat

përkatësi i shfrytëzojnë këto shprehje në emërtimet e tyre – quhet “Shoqatë e të verbërve” e jo

“Shoqatë e personave me nevoja të veçanta vizuale”. Mendoj se këto çështje terminologjike, në

situata të caktuara, janë çështje kulture.92

Ka shumësi termash për të njëjtin koncpet dhe funksion pedagogjik. Nisur qysh nga përdorimi i

termit pedagogjik në kuptim arsimor, edukativ, didaktik, metodologjik vend e pa vend. Shembull

tjetër është koncpeti i të nxënit (shih më lartë); po ashtu ka ngatërrime lidhur me termat

themelor: si kurrikulë - kurrikulum – planprogram; rezultate mësimore – objektiva mësimore;

arsim – edukim; arsim – shkollim – edukim; profesor – arsim tar – mësimdhënës – mësues –

pedagog – edukator e të tjera. 93

Fakti që në masë të madhe mungojnë studimet për terminologjinë pedagogjike në perdorim në

Kosovë, për ne është vështirë të bëjmë krahasime dhe të tregojmë se sa komunikojmë lehtësisht

me konceptet përkatëse pedagogjike, të njohura nga masa me e gjerëe qytetarëve të Kosovës, të

lidhur direkt apo indirekt me arsim, si. p.sh. prindërit, ku një pjesë e madhe e tyre janë

profesionist në fusha të tjera. Komunikimet e përditëshme me akterë të ndryshëm, tregojnë se nuk

mund të flasim për një komunikim të lehtë me terminologjinë përkatëse pedagogjike e arsimore.94

92 Mendim i shprehur nga Dukagjin Pupovci, profesor në Universitetin e Prishtinës. 93 Mendim i shprehur nga Xhavit Rexhaj, profesor në kolegjin AAB. 94 Mendim i shprehur nga Selim Mehmeti, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës.

206

Shumica e termeve komunikojnë me konceptet pedagogjike, me perjashtime te disave koncepteve

qe nuk jane degjuar me heret. Mund te behen krahasime dhe mund te nxjerrim emerues te

berbashket.95

4. Ku janë problemet kryesore sipas jush në komunikimin dhe sigurimin e

përputhshmërie më të mirë të kësaj terminologjie në gjuhën shqipe në vendet e

rajonit?

Problemi kryesor është fakti se në Ballkan shkencat e dukimit janë pak të zhvilluara dhe nuk ka

shumë veprimtari në këtë fushë. E kam fjalën për veprimtarinë e mirëfilltë kërkimore ose

pedagogjike, e cila implikon nevojën për përdorimin e terminologjisë së drejtë. Kështu, secili

autor “zbulon” fjalët e veta, pasi nuk ka kujt t’i referohet – thjeshtë nuk ka shkrime të tjera nga

kjo fushë. Unë mund të flas për përvojën time. Kam pasur dhe vazhdoj të kem shumë probleme

me terminologjinë e planifikimit në arsim – shprehjen “planning tools” e ka përshtatur si “mjete

për planifikim”, edhe pse disa i thonë “vegla”.96

Problemet kryesore janë në mungesën e veprimeve konkrete dhe përtej frazave të përgjithësuara

të politikanëve shqiptarë në rajon. Politikanëve e zyrtarëve shqiptarë u mjafton realizimi i

vizitave dhe nënshkrimi i dokumenteve. Pa ndonjë përjashtim, mungon bashkëpunimi i mirëfilltë

njerëzor (përtej dokumenteve) në mes të këtyre vendeve. Në vazhdimësi ka komunikim më të

madh në mes të puntorëve arsimore në këto vende me vende të tjera me shkollim në gjuhë të

ndryshme sesa me ata nga këto vende. Për shembull, pas vitit 1999 janë zhvilluar me dhjetëra

vizita të ekipeve të ndryshme nga Kosova në Slloveni, Finlandë, Gjermani, Austri, Angli, por as

një e dhjeta e tyre nuk është realizuar në Shqipëri. Këtu nuk llogaritet organizimi i seminareve

kosovare në Shqipëri pa praninë e kolegëve të tyre shqiptarë. Edhe më pak vizita janë

organizuar në Maqedoni e Mal të Zi ku do të bashkëpunonin mësimdhënësit kosovarë me ata nga

këto vende. Rrjedhimisht, kur ka mungesë komunikimi, edhe standardizimi e normimi bëhen të

panevojshëm. 97

Problemi kryesor qendron në vershimin e terminologjisë së huaj pedagogjike në gjuhën

shqipe(veçanarisht të terminologjisë nga gjuha angleze), pa një studim dhe analizë shkencore

për përdrim ne kontekste adekuate dhe shqipërim adekuat e shkencor.Shpesh problemet lidhen

me vershim te terminologjisë së re të ndikuar nga perkthyesit joprofesionistë në fushën e

pedagogjisë.98

Së pari, nuk bëhen analiza paraprake para se ta pervetesojme nje koncept te ri. Po te

analizoheshin mire, ndoshta edhe do te gjenim fjale shqipe me te cilat mund ti zevendesojme.

95 Mendim i shprehur nga Hajrije Devetaku, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 96 Mendim i shprehur nga Dukagjin Pupovci, profesor në Universitetin e Prishtinës. 97 Mendim i shprehur nga Xhavit Rexhaj, profesor në kolegjin AAB. 98 Mendim i shprehur nga Selim Mehmeti, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës.

207

E dyta, edhe vendet e rajonit e kane pervetesuar terminologjine nga vendet tjera me te

zhvilluara. Nuk dallon edhe aq shume. Edhe ne rastet kur perdoren terminologji te ndryshme per

te njejtin koncept, ka kuptueshmeri te plote ne biseda, shkrime apo ne forma tjera te

dokumentuara. 99

5. Çka do të duhej bërë për të përmirësuar gjendjen në fushën e terminologjisë

pedagogjike e arsimore në gjuhën shqipe në rajon?

Së pari duhet realizuar komunikim të mirëfilltë njerëzor e profesional në mes të atyre që e bëjnë

arsimin – duke shkuar pëtej komunikimit byrokratik e turistik. Vetëm komunikimi në mes të

njeëzve që bëjnë arsimin do të sjellë nevojën e mirëfilltë për standardizim të gjuhës e termave të

përdorura në fushën e arsimit – por edhe më gjerë (që mund të jetë edhe më e rëndësishme se e

para). Kjo do të mund të realziohej përmes një projekti të përbashkët rajonal.100

Debati shkencor në mes te studiueve të arsimit duhet marrë hapsira të gjera diskutimi. Studimet

si kjo e juaja, shihen si një ndihmese në këtë drejtim. Po ashtu, duhet kushtuar rëndësi

publikimeve në këtë fushë, si atyre të veçanta ne kopje fizike, ashtu edhe publikimeve

elektronike.101

Do te duhej te mbildheshin ekspertet e arsimit ne nivel vendi per te punuar ne pershkrimin

dhe sqarimin e terminologjise arsimore perdagogjike, por ne ato komisione, rol te

rendesishem do te luajne, perveç pedagogeve dhe eksperteve te tjere arsimor edhe

profesoret e gjuhes shqipe, pasiqe do ta ndihmojne shume procesin.102

6. A ka nevojë për standardizim tëterminologjisë pedagogjike e arsimore në rrafsh

kombëtar (mendohet në të gjitha vendet e rajonit ku përdoret gjuha shqipe)?

Jo medoemos, por të paktën duhet t’i kuptojmë termat që përdoren në mjedisin ku jetojmë dhe

termat që përdorin të tjerët. Po e marr vetëm si shembull. Nuk është problem nëse trajnimi do të

quhet në Kosovë “aftësim” dhe në Shqipëri “formim”, por përdorimi i të dy shprehjeve duhet të

jenë konform rregullave të shqipes dhe duhet të kuptohet në të dy anët e kufirit. 103

99 Mendim i shprehur nga Hajrije Devetaku, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 100 Mendim i shprehur nga Xhavit Rexhaj, profesor në kolegjin AAB. 101 Mendim i shprehur nga Selim Mehmeti, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 102 Mendim i shprehur nga Hajrije Devetaku, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 103 Mendim i shprehur nga Dukagjin Pupovci, profesor në Universitetin e Prishtinës.

208

Definitivisht PO. U takon studiuesve të arsimit nga të gjitha vendet e rajonit ku përdoret gjuha

shqipe që të formojnë komisione të përbashkëta dhe të dalin me fjalor pedagogjik i cili gjen

perdorim nga gjithë punonjësit arsimor, mësimdhënësit dhe studiuesit e rinjë.104

Do të ishte e deshirueshme, edhe pse nuk mendoj se duhet te behet patjeter. Me rendesi eshte te

krijohet te kuptuarit e perbashket te koncepteve, perdorimi i drejt i fjaleve. Po ashtu, eshte me

rendesi edhe perdorimi i disa fjaleve per te pershkruar nje koncet. Mund te ndodh qe edhe ato

qe perdoren ne rajon, edhe keto ne Kosove mund te jene te ndryshme, por te gjitha te

kuptueshme dhe te perdorura drejt.105

104 Mendim i shprehur nga Selim Mehmeti, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës. 105 Mendim i shprehur nga Hajrije Devetaku, ekspert ne Institutin Pedagogjik të Kosovës.

209

BIBLIOGRAFI

FJALORË

- Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Fjalor i shqipes së sotme, Botimet Toena, Tiranë, 2002.

- Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Fjalor i gjuhës shqipe, Tiranë, 2006.

- Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Fjalor sinonimik i gjuhës shqipe, Tiranë, 2004.

- Belluscio, G,; Rrokaj, Sh., Fjalor krahasues i termave të gjuhësisë, Arbëria, Tiranë, 2011.

- Cipo, K.; Çabej, E.; Domi, M.; Krajni, A.; Myderizi, O., Fjalor i gjuhës shqipe, Tiranë, 1954.

- Duro, A., Fjalor i termave të gjuhësisë, 1975.

- Dykro, O.D.; Todorov, C., Fjalor enciklopedik i shkencave të ligjërimit, Prishtinë, 1984.

- Dhrimo, A.; Memushaj, R., Fjalor drejtshkrimor i gjuhës shqipe, INFBOTUES, Tiranë, 2011.

- Glossary of curriculum terminology, UNESCO International Burean of Education- IBE, 2013

- Grillo, K., Fjalor i termave të edukimit, ISP, Tiranë, 2002.

- Gjokutaj, M.; Hoti, I., Kadriu, D., Fjalor termash në edukim, shpjegues-krahasues, Prishtinë,

2016.

- Macmillan English Dictionary for Advanced learners, 2007

- Ndreca, M., Fjalor fjalësh të huaja në gjuhën shqipe, Botimet “Toena „, Tiranë, 2007.

- Osmani, Sh., Fjalor i Pedagogjisë, Shtëpia Botuese: “8 Nëntori”, Tiranë, 1983.

BOTIME TË PERIODIKUT

- Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Insituti i gjuhësisë dhe Letërsisë, Gramatika e gjuhës

shqipe I, Tiranë, 2002.

210

- Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Insituti i gjuhësisë dhe Letërsisë, Gjuha shqipe 2,

Sintaksë, Tiranë, 2002.

- Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Leksikografia shqipe trashëgimi dhe perspektivë, Tiranë, 2005

- Angoni, E., Fjala shqipe në vend të fjalës së huaj, në “Gjuha jonë” 1-4, Tiranë, 1996.

- Anohina, A., Analysis of the terminalogy used in the field of virtual learning, Educational

Technology & Society, 8 (3), 2005.

- Bello, V., Terminologjia gjuhësore shqipe në tekstet shkollore, në Studime albanologjike I,

Tiranë, 2011.

- Bici, V., Mbi përdorimin e disa termave në tekstet shkollore, në “Norma letrare kombëtare dhe

kultura e e gjuhës I, Tiranë, 1973.

- Cabre, T., Terminology: Theory, Methods, and Applications, John Benjamins Publishing, 1999.

- Dodbiba, L., Kontributi i Aleksandër Xhuvanit në terminologjinë shqipe, në Studime për nder

të A. Xhuvanit, Tiranë, 1986.

- Dodbiba, L., “Zhvillimi i terminologjisë gjuhësore shqipe nga Rilindja deri sot”, në

Konferenca e parë e Studimeve Albanologjike, Tiranë, 1965.

- Domjan, M., Learning: an overview, Encyclopedia of psychology (vol. 5), Oxford University

Press, 2000.

- Duro, A., “Lindja dhe përhapja e termave në gjuhë”, Gjuha jonë/ 2, Tiranë, 1981.

- Duro, A., Termi dhe fjala në gjuhën shqipe, Tiranë, 2009.

- O.D. Dykro, C. Todorov, Fjalor enciklopedik i shkencave të ligjërimit, Prishtinë, 1984.

- Hoti, I., “Terminologji pedagogjiko-shkencore në ndihmë të mësimdhënies së gjuhës shqipe”,

në Buletin shkencor. Seria e shkencave didaktike. nr.66, Shkodër, 2016.

- Illingworth, V., Dictionary of computing, Oxford University Press, 1996.

- Islamaj, Sh., Gjuha, ligjërimi dhe fjala, Prishtinë, 2004.

- ISO, Terminology work – Vocabulary – Part 1: Theory and application, International

Organization for Standardization, Geneva.

- Karameta, P., Arsimi i gjeneratës tjetër, Tiranë, 2014

- Kearsley, G., Online education: learning and teaching in Cyberspace, Belmont Calif:Wordworth

Thomson learning, 2000.

- Korniza kurrikulare e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Shqipërisë-Fjalorth, Tiranë,

2014.

211

-Kostallari, A., Mbi disa drejtime të përsosjes së sistemit e të strukturës së gjuhës sonë

letrare, në Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalëve në gjuhën shqipe, III, Tiranë, 1989.

- Lafe, E., Shqipja standarde në vështrim strukturor dhe funksional, Studime filologjike 3-4,

Tiranë, 2002.

- MAS , Korniza Kurrikulare e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Shqipërisë- Fjalorth,

Tiranë, 2014.

- MASHT, Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës- Fjalorth,

Kosovë, 2011.

- Osmani, T., Komisia Letrare Shqipe në Shkodër, Shtëpia Botuese “Camaj-Pipa”, Shkodër,

2009.

- Picciano, A. G. Distance learning: making connections across virtual space and time, Upper

Saddle River, N.J.: Merrill, 2001.

- Porter, L., Creating the virtual classroom: distance learning ëith the internet, N.Y. Wily & sons, 1997.

- Ryan S., Scott, B., Freeman, H., Patel, D. The virtual university: the Internet and resource-

based learning, Routledge, London: Kogan Page, 2000.

- Shkurtaj, Gj., Kulturë gjuhe, SHBLU, Tiranë, 2006.

- Shkurtaj, Gj., Si të shkruajmë shqip, Botimet Toena, Tiranë, 2008.

- Shumoë, L., Tutoring school, Encyclopedia of education (Vol.7), USA, 2003.

- Thomai, J., Leksikologjia e gjuhës shqipe, Tiranë, 2006.

- Thomai, J.; Samara, M.; Sinani, A., Fjala shqipe dhe shkolla në “Gjuha shqipe dhe letërsia”

17. Tiranë, 1989.

-Udhëzues metodologjik për hartimin e kurrikulave të arsimit dhe formimit profesional në

Shqipëri, Tiranë, 2009

BURIME NGA INTERNETI

- English Oxford Living Dictionaries, https://en.oxforddictionaries.com/definition/vocabulary.

- Lauer, R., General semantics and the future education, www.generalsemantics.org/ëp-

content/uploads/2011/05/articles.

- Newton, J., Why think about theory?- Terminology, Semantics and the Meanings of Names,

July, 10, 2007, TDAN.com.

212

- Terminology and lexicology, terminography and lexicography,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

- Vocabulary standardization and semantic interoperability in education, Submitted by benhenda

on Sat, 04/02/2016, www.benhenda.com/eng/node/64

-What is terminology?, The importance of terminology,

www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

- Why terminology?, www.computing.surrey.ac.uk/ai/pointer/report/section1.html

TEKSTE SHKOLLORE& UNIVERSITARE

- Sociologjia, Dervishi, 2003

- Edukimi për karrierën dhe aftësimi për jetën 10, Pegi,

- Edukimi për karrierën 11, Pegi, 2010

- Qytetari 10, 2009

- Hyrje në filozofi, ShBLSH e Re, 2007

- Informatika 9, Papakroni, Pegi, Tiranë, 2010,

- Historia 7, 2013,

- Artet 10, Pegi, 2009,

- Psikologjia individuale në shkollë dhe psikologjia e edukimit, Adler, Tiranë, 2005,

- Psikologjia e zbatuar në punë, Muchinsky, 2009

- Psikologjia një hyrje konçize -Fjalor, Pettijohn, Tiranë, 1996

- Historical encyclopedia of school psychology, Fagan, Ëarden, 1996

- Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Karaj, Tiranë, 2005

- Ekologjia dhe mjedisi 5-6, Dukagjini, Kosovë, 2014

- Gjeografia 10, Dukagjini, Kosovë, 2010

- Historia 6, Libri Shkollor, Kosovë, 2013

- Biologjia 10, Libri Shkollorë, Kosovë, 2006

- Fizika 10, Libri Shkollor, Kosovë, 2006

- Kimia 10, Libri Shkollor, Kosovë, 2014

- Psikologjia një hyrje konçize, Lilo, Kosovë, 1996

- Psikologjia e zhvillimit, Progres, Kosovë, 2005

- Sociologjia, Çabej, Kosovë, 1997

- Psikologji Edukimi, 1999

- Psikologjia, historia, metodat, objektivat, Toena, Kosovë, 2004

213

- Psikologjia Konjitive, Ada, Kosovë, 2005