SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ YÖNETİMİ · 2.2.1. Sözlü Tarih ve Sözlü Gelenek Kayıtlar ... 3.2.1. Tasnif ve Yazılı Belgelerle ... Teknolojinin vasıtasıyla

TC

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

BİLGİ ve BELGE YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ

YÖNETİMİ

(DOKTORA TEZİ)

Münevver EK

İstanbul 2009

TC

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

BİLGİ ve BELGE YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ

YÖNETİMİ

(DOKTORA TEZİ)

Münevver EK

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Oğuz İCİMSOY

İstanbul 2009

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. I

ÖNSÖZ ...........................................................................................................................VII

ÖZET ................................................................................................................................X

SUMMARY .................................................................................................................... XI

KISALTMALAR ...........................................................................................................XII

TABLO ve ŞEMALAR LİSTESİ ................................................................................XIV

GİRİŞ..................................................................................................................................1

I. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYIT TERMİNOLOJİSİ ve KAYIT

TAŞIYICILAR

1.1. TEMEL KAVRAM ve TERİMLER ............................................................................6 1.2. SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYIT TAŞIYICILAR ......................................... 18

1.2.1. Mekanik Taşıyıcılar...................................................................................................18

1.2.1.1. Silindir Fonograf ...........................................................................................19

1.2.1.2. Plak ................................................................................................................19 1.2.2 Fotokimyasal (Film Taşıyıcılar) ................................................................................20

1.2.2.1. Nitrat Tabanlı Filmler....................................................................................20

1.2.2.2. Asetat Tabanlı Filmler ...................................................................................21

1.2.2.3. Polyester Tabanlı Filmler ..............................................................................22 1.2.3. Manyetik Taşıyıcılar ..................................................................................................22

1.2.3.1. Manyetik Tel..................................................................................................23

1.2.3.2. Manyetik Bant ...............................................................................................24

1.2.3.3. Manyetik Disk ...............................................................................................28 1.2.4. Optik Taşıyıcılar ........................................................................................................29

1.2.4.1. Lazerli Görüntü Diski (Laser Vision Disc / LV Disk) ................................30

1.2.4.2. Yoğun Disk (Compact Disc / CD)................................................................30

1.2.4.3. Sayısal Çok Yönlü Disk (Digital Versatile Disc / DVD) .............................31

1.2.4.4. Mavi Lazer Disk (Blue-Ray Disc) ...............................................................33

II

II. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ PROVENANSI

2.1. YAYINA YÖNELİK KAYIT ÜRETİMİ ...................................................................34 2.1.1. Kitle İletişimindeki Gelişmeler ve Yayına Yönelik Ses ve Hareketli Görüntü

Kayıt Üretimi ........................................................................................................35

2.1.1.1. İletişim........................................................................................................36

2.1.1.2. Kitle İletişim ve Kitle İletişiminin İşlevleri................................................38

2.1.1.3. Kitle İletişim Araçları .................................................................................40

2.1.1.4. Kitle İletişim Araçlarının 19. ve 20. yy’ daki Gelişimi ve Yayına Yönelik

Kayıt Üretiminin Ortaya Çıkışı ..................................................................42 2.1.2. Kitle İletişim Araçları ve Kayıt Üretimi..................................................................42

2.1.2.1. Radyo...........................................................................................................43

2.1.2.1.1. Radyo Tarihi ......................................................................................44

2.1.2.1.2. Türkiye’de Radyo Tarihi ...................................................................45

2.1.2.1.3. Radyoda Üretilen Kayıtlar ve Radyo Ses Arşivleri...........................47 2.1.2.2. Televizyon ...................................................................................................48

2.1.2.2.1. Televizyon Tarihi ...............................................................................48

2.1.2.2.2. Türkiye’de Televizyon Tarihi.............................................................49

2.1.2.2.3. Televizyonlarda Üretilen Kayıtlar ve Televizyon Görüntü

Arşivleri .............................................................................................51 2.1.2.3. İnternet........................................................................................................53

2.1.2.3.1. İnternet Tarihi ....................................................................................54

2.1.2.3.2. Türkiye’de İnternet Tarihi ..................................................................56

2.1.2.3.3. Kitle İletişim Aracı Olarak İnternet...................................................57

2.1.2.3.4. İnternet Ortamında Ses ve Hareketli Görüntü Kayıt

Kullanımı ...........................................................................................58

2.1.3. Kitle İletişim Araçlarına Kaynak Sağlayan Kuruluşlar ve Kayıt Üretimi ..........59

2.1.3.1. Haber Ajansları............................................................................................59

2.1.3.1.1. Haber Ajansları Tarihi ........................................................................60

2.1.3.1.2. Türkiye’de Haber Ajansları Tarihi .....................................................61

III

2.1.3.1.3. Haber Ajanslarında Üretilen Kayıtlar ve Haber Ajansları

Arşivi ..................................................................................................61

2.1.3.2. Yapım Şirketleri ..........................................................................................62

2.1.3.2.1. Yapım Şirketleri Tarihi........................................................................62

2.1.3.2.2. Türkiye’de Yapım Şirketleri Tarihi.....................................................64

2.1.3.2.3. Yapım Şirketlerinde Üretilen Kayıtlar ve Yapım Şirketleri

Arşivi ...................................................................................................64

2.2. TANIKLIĞA YÖNELİK KAYIT ÜRETİMİ............................................................67 2.2.1. Sözlü Tarih ve Sözlü Gelenek Kayıtları ................................................................68

2.2.1.1. Sözlü Tarih ...................................................................................................68

2.2.1.2. Sözlü Gelenek...............................................................................................71 2.2.2. Mahkeme Kayıtları ..................................................................................................73

2.2.2.1. Adli Süreçte Üretilen Kayıtlar.......................................................................73

2.2.2.2. Mahkeme Duruşma Kayıtları ........................................................................76 2.2.3. Oturum Kayıtları.......................................................................................................76

2.2.3.1. Meclis Oturumları Kayıtları .........................................................................76

2.2.3.2. Müzayede Oturumları Kayıtları....................................................................77 2.2.4. Güvenlik Kontrolü (Bölge Görüntüleme) Kayıtları ...............................................78 2.2.5. Olay Yeri (Doğal Afet, Yangın, Kaza vb. Olayların) İnceleme Kayıtları ...........79 2.2.6. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kayıtları ..............................................................80 2.2.7. Çağrı Merkezleri (Müşteri İlişkiler) Kayıtları .......................................................80 2.2.8. Hava Seyrüsefer Kayıtları ........................................................................................84 2.2.9. Kültür, Sanat (Tiyatro, Konser, Sergi vb.) ve Bilimsel (Kongre, Panel,

Sempozyum, Seminer vb.) Etkinliklerin Kayıtları ................................................87

2.2.10. Özel Kayıtlar .............................................................................................................87

IV

III. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ YÖNETİMİ ve SORUNLARI

3.1. SEÇME , DEĞERLENDİRME...................................................................................88

3.1.1. Ses ve Hareketli Görüntü Kayıtlarında Seçme, Değerlendirme Gerekliliği ........91

3.1.2. Yayın Arşivlerinde Seçme, Değerlendirme .............................................................94

3.1.2.1. Televizyon Arşivlerinde FIAT-IFTA Seçim Kriterleri ................................94

3.1.3. Film Arşivlerinde Seçme, Değerlendirme .............................................................101

3.1.3.1. Filmlerin Belgesel Değerleri .....................................................................102

3.1.3.2. Film Arşivlerinde Seçim Kriterleri.............................................................103 3.2. TASNİF, KATALOGLAMA ve ERİŞİM SİSTEMİNİN KURULMASI..............105

3.2.1. Tasnif ve Yazılı Belgelerle İlişki ...........................................................................107

3.2.2. Kataloglama ve Erişim Sistemi .............................................................................110 3.3. DEPOLAMA, KORUMA-RESTORASYON ..........................................................113

3.3.1. Kayıt Taşıyıcıların Koruma Koşulları..................................................................115

3.3.1.1. Mekanik Taşıyıcılar...................................................................................115

3.3.1.2. Fotokimyasal (Film) Taşıyıcılar ................................................................115

3.3.1.3. Manyetik Taşıyıcılar..................................................................................117

3.3.1.4. Optik Taşıyıcılar ........................................................................................118

3.3.2. Restorasyon .............................................................................................................118

3.3.3. Kayıtların Başka Taşıyıcılara Göçü (Taşınması) .................................................119 3.4. YARARLANDIRMA ve HUKUKSAL SORUNLAR .............................................120

IV. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYIT ARŞİVLERİNİN TARİHÇESİ,

ULUSLARARASI KURULUŞLAR, KAYITLARIN DERLENMESİ ve

ORGANİZASYONU

4.1. TARİHÇE ...................................................................................................................123 4.2. ULUSLARARASI KURULUŞLAR...........................................................................128

4.2.1. UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu .......................129

4.2.2. CCAAA: Görsel-İşitsel Arşivler Birliği Koordinasyon Kurulu .........................129

4.2.2.1. Meslek Örgütleri .........................................................................................130

V

4.2.2.1.1. ICA: Uluslararası Arşiv Konseyi.........................................................130

4.2.2.1.2. IFLA: Uluslararası Kütüphane Birlikleri ve Kurumları

Federasyonu ........................................................................................130

4.2.2.2. Uluslararası Uzman STK’lar .......................................................................131

4.2.2.2.1. FIAF: Uluslararası Film Arşivleri Federasyonu .................................131

4.2.2.2.2. FIAT/IFTA: Uluslararası Televizyon Arşivleri Federasyonu .............133

4.2.2.2.3. IASA: Uluslararası Ses ve Görsel-İşitsel Arşivler Birliği ...................134

4.2.2.2.4. AMIA: Hareketli Görüntü Arşivciler Derneği ...................................135

4.2.2.2.5. ARSC: Kayıtlı Ses Koleksiyonları Derneği ....................................... 135

4.2.2.3. Bölgesel STK’lar ........................................................................................136

4.2.2.3.1. SEAPAVAA: Güneydoğu Asya- Pasifik Görsel-İşitsel Arşivler

Birliği ................................................................................................136

4.3. KAYITLARIN ORGANİZASYONU ve SAĞLANMASI, DERLENMESİ

ÜZERİNE DÜNYADAKİ UYGULAMALAR ......................................................136

4.3.1. Fransa .......................................................................................................................139

4.3.2. İskandinav Ülkeleri .......................................................................................... 141

4.3.2.1. İsveç............................................................................................................141

4.3.2.2. Norveç ........................................................................................................142

4.3.2.3. Danimarka ..................................................................................................142

4.3.3. Belçika ......................................................................................................................143

4.3.4. İspanya......................................................................................................................143

4.3.5. İngiltere ....................................................................................................................144

4.3.6. Kanada......................................................................................................................145

4.3.7. Avustralya ................................................................................................................147

4.3.8. Amerika Birleşik Devletleri ...................................................................................147

4.3.9. Latin Amerika Ülkeleri ..........................................................................................149

4.3.10. Mısır .........................................................................................................................150

4.3.11. Malezya....................................................................................................................152

VI

V. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLAR KONUSUNDA TÜRKİYE’DEKİ

YAPILANMA ve İLGİLİ MEVZUAT

5.1. KAMU KURUMLARINDAKİ MEVCUT DURUM ve İLGİLİ MEVZUAT ......153

5.1.1. Kültür ve Turizm Bakanlığı ...................................................................................153

5.1.1.1. Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü .................................................154

5.1.1.2. Milli Kütüphane...........................................................................................159

5.1.2. Milli Savunma Bakanlığı - TSK Foto Film Merkezi .............................................160

5.1.3. Milli Eğitim Bakanlığı - Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü ........................161

5.1.4. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sinema -TV Enstitüsü Arşivi

(Türk Film Arşivi) ....................................................................................................163

5.1.5. RTÜK (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu) .............................................................165

5.1.6. TBMM – Meclis TV Arşivi ....................................................................................169

5.1.7. TRT (Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu) ......................................................172

5.1.8. Diğer Kamu Kuruluşları..........................................................................................173 5.2. ÖZEL KURUMLARDAKİ DURUM ........................................................................174

5.2.1. Yayın Kuruluşları (Radyo-Televizyon, Haber Ajansı, Yapım Şirketleri) .........174

5.2.2. Özel Üniversiteler ve STK’lar ................................................................................175 5.3. SAĞLAMA, DERLEME UYGULAMALARININ İYİLEŞTİRİLMESİ

ÖNERİLERİ ..............................................................................................................177 SONUÇ .................................................................................................................................185

BİBLİYOGRAFYA .............................................................................................................189

ÖZGEÇMİŞ .........................................................................................................................200

EKLER

EK-1. IASA Kataloglama Kuralları ve Örnekleri

EK-2. FIAF Kataloglama Kuralları

EK-3. FIAF Kataloglama Kuralları Örnekleri

EK-4. FIAT-IFTA Minimum Tanımlama Listesi

EK-5. Ses ve Hareketli Görüntü Kayıtların Arşivlenmesinde Önerilen Minimum

Tanımlama Elementleri

EK-6. Hareketli Görüntülerin Güvence Altına Alınması ve Saklanması Üzerine Unesco

Tavsiyeleri

VII

ÖNSÖZ

İnsanoğlunun uygarlık tarihinde, düşünceler, bilgi birikimleri önce resimle tasvir

edilerek taş duvarlara kaydedilmiştir. Yazının keşfiyle de, sırasıyla kil tablet, papirüs,

parşömen, kağıt ve elektronik ortam kayıt aracı olarak kullanılmış, herhangi bir şekilde

kayıt altına alınmayan düşünceler ve bilgi birikimleri ise nesilden nesile sözlü olarak

aktarılmıştır.

Yazının keşfiyle başlayan yazılı kültürün yaklaşık 6000 yıllık geçmişi olmasına

rağmen, yakın geçmişe kadar, “dünya üzerinde her kültürde bir yazı kavramı ve bu

kavrama dayanan bir yazı deneyimi vardır” iddiasında bulunulamazdı. Çünkü, iletişimin

yalnızca konuşma dilinden ibaret olduğu -sayıları çok az da olsa- insan toplulukları

varlıklarını 20. yy kadar sürdürmüşlerdir. Antropologlar bu fenomeni, “birincil sözlü

kültür” -yazı hakkında en ufak bilgisi olmayan toplumların kültürü- olarak

adlandırmaktadırlar.

19. yy’ın sonlarında evvela sesin, kısa bir süre sonra da hareketli görüntünün

kayda geçirilmesi ve peşi sıra iletişim teknolojisiyle yaşantımıza giren iletişim aracı

telefon ve kitle iletişim araçları radyo, televizyon, internet vb. sayesinde toplumsal

dönüşüm yaşanmıştır. İletişim, genel olarak yazı ve metinden çıkıp konuşma diline

dönüştüğü için de, “sözlü iletişim” yeniden hayatımıza girmiş ve önem kazanmıştır.

Teknolojinin vasıtasıyla gerçekleşen bu iletişim modeli “ikincil sözlü kültür” olarak

adlandırılmaktadır. İkincil sözlü kültürün birincilden farkı, hem yazı kültürünün hem de

sözlü kültürün aynı anda yaşanması ve kayıt altına alınabilmesidir. Tez konusunun

kapsamını da ikincil sözlü kültürün ürünü olan ses ve hareketli görüntü kayıtlar

oluşturmaktadır. Arşivciler bu kayıtları üretim tarihlerinden itibaren hemen

sahiplenememişler, yeterli donanıma sahip olduktan sonra malzeme üzerinde söz sahibi

olmaya başlamışlardır.

Tezin konusu disiplinlerarası bir alanı kapsadığı için, hem teknik hem de sosyal

bilimlerle ilişki kurularak incelenmiştir. Belgelerin, teknolojinin ürünü olan taşıyıcılar

VIII

üzerinde kayıtlı olması ve terminoloji konusunun günlük hayat pratikleri içinde çok

fazla aşina olduğumuz kavramları içermemesi, çalışmanın bu konularla başlanmasını

zorunlu kılmıştır. Yazılı belgelerde olduğu gibi, ses ve hareketli görüntü kayıtları da

vakum bir biçimde üretilmezler. Bu kayıtların üretim provenansının irdelenmesi

arşivciler için sıkıntılı ve önemli konuların başında gelir. Bu sebeple, provenans konusu

incelenirken üretim gerekçesi sorgulaması yapılarak yazılmaya çalışılmıştır. Kayıtların

arşivsel işlemleri de, arşivciliğin klasik prosedürlerinden yola çıkılarak karşılaştırmalı

olarak anlatılmıştır.

Diğer taraftan, kayıtların organizasyonunda temel sorun olan “nerede (hangi çatı

altında)” ve “nasıl (hangi yöntemle sağlanacağı, derleneceği)” toplanacağı konusu,

dünya üzerindeki uygulamalar anlatılarak örneklendirilmiştir. Son bölümde ise,

Türkiye’deki mevcut yapı incelendikten sonra, iyileştirilmesi üzerine tavsiyelerde

bulunulmuştur. Sonuç itibariyle konular, hem kayıtları üreten kişi ve kurumlara hem de

kayıtların nihai sahibi olan arşivlerde uygulamalara yol göstermesi ve bilinçlendirmesi

amacıyla felsefi açılımlarla birlikte verilmiştir. Bu çalışmanın, kayıtları üretenlerle daha

sonraki koruyucu ve kullanıcıları bilinçlendireceğini, konuyla ilgili bundan sonra

yapılacak ulusal ölçekteki projelere destek olacağını umut ediyorum.

Tezin her safhasında, sakin ve vakur tavrıyla fikirlerimi dinleyen ve katkılarını

sunan, elindeki kaynakları paylaşan, en yoğun olduğu zamanlarda bile değerli vaktini

ayıran, tezi titizlikle okuyup değerlendirmesini yapan danışmanım Doç. Dr. A. Oğuz

İcimsoy’a teşekkürü ederim.

Konulara pragmatik yaklaşımıyla farklı açılımlar getiren ve çözüm üreten tez

izleme komitesi üyesi ve program danışmanı Prof. Dr. Hamza Kandur’a, sosyal bilimci

cephesinden katkılarını sunan izleme komitesi üyesi Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu’na da

teşekkürü borç bilirim.

Diğer taraftan, doktora programına teşvik eden, aynı zamanda mesleki bilgi ve

tecrübelerini paylaşarak arşivciliğin zor ve keyifli yönlerini aktaran emekli öğretim

görevlisi Hocam Tülin Aren’e, doktora programında akademik yazma konusundaki

üslup ve disiplini bizlere vermeye çalışan Prof. Dr. İsmail Erünsal’a, konuya ilişkin

ilginç soruları ile beyin jimnastiği yaptıran Doç. Tuba Çavdar Karatepe’ye de teşekkür

etmek isterim.

IX

Son olarak, ellerindeki kaynakları paylaşan Dr. Melis Turhan ve meslektaşım

Emine Soykan’a, hukuksal konularda fikrine danıştığım iş arkadaşım avukat Işıl

Gordi’ye, çevirilerde yardım eden yeğenim Nuray Hacıoğlu’na, yazım safhasında

yaşadığım sıkıntılar karşısında iş hayatında hoşgörülü davranan yöneticilerim Bülent

Ünal ve Serdar Yalçın’a ve tabii ki bu süreçte desteklerini esirgemeyen anne ve babama

da teşekkürlerimi sunarım.

X

ÖZET Adı Soyadı : Münevver Ek

Programı : Doktora

A.B.D. : Bilgi ve Belge Yönetimi

Danışman : Doç. Dr. A. Oğuz İcimsoy

Ses ve Hareketli Görüntü Kayıtlarının Yönetimi

19. yy’daki teknolojik gelişmelerin sonucunda, sesin ve görüntünün kayıt altına

alınabilmesiyle, insanoğlu kendisinin eş zamanlı -yaşadığı anı- kaydını yaratmada

başarılı olmuştur. Üretim şekli ne olursa olsun, yaşanan anın görgü tanığı olan bu

kayıtlar aynı zamanda kolektif belleğin de temelini oluşturmaktadır. Çünkü, ister

kurgulu ister kurgusuz olsun ses ve hareketli görüntü kayıtları, yalnızca bireylerin değil,

toplumların da yansıması olarak olayların ve olguların anlamlandırılmasında ve

yorumlanmasında günümüzde en önemli araçlar haline gelmiştir. Bu kayıtlar, bezen

yazılı belgelerin tamamlayıcısı bazen de tek başına önemli belgeler olarak karşımıza

çıkmaktadır. Dolayısıyla, bunların da arşiv malzemesi olduğu biraz gecikmeli de olsa

kabul edilmiştir.

Ses ve hareketli görüntü kayıtları, kaydın türü ve kayıt taşıyıcılarının fiziksel

özelliklerinden dolayı, arşivlerin klasik kayıtlarına oranla birçok açılardan farklılıklar

gösterir. Bu farklılıklar, yönetimsel sorunları da beraberinde getirdiği için klasik

belgelerle uğraşan arşivcilere, sahip oldukları mesleki bilgiye ek olarak farklı alanlarda

da kendilerini geliştirmelerini zorunlu kılmıştır.

Ses ve hareketli görüntü kayıtların organizasyonunda temel sorun “nerede

(hangi çatı altında)” ve “nasıl (hangi yöntemle sağlanacağı, derleneceği)”

toplanacağıdır. Burada üzerinde önemle durulması gereken konu, ülkedeki tüm üretimi

(sinematografik eserler, ticari ses, müzik ve video kayıtları, radyo-tv yayınları)

kapsayacak şekilde mevzuatın ve yapıların kurulmasının sağlanmasıdır. Gelişmiş

ülkelerin yapılarına baktığımız zaman, Telif Hakları Kanunu, Derleme Kanunu veya

özel mevzuatlarla bu sorunun çözüldüğünü görmekteyiz. Ülkemizde de, ekonomik,

sosyal, kültürel yapı ve mevcut sistemler göz önüne alınarak, sistemin daha ileriye

götürülmesi ve işlerlik kazanması için yeni yapılanmalara ihtiyaç vardır. Konuyla ilgili

en önemli görev de, kanun koyucuların yanında, arşivci, kütüphaneci ve kayıtları

üretenlere düşmektedir.

XI

ABSTRACT Name : Münevver Ek

Programme : Postgraduate

Department : Information and Document Management

Advisor : Associate Professor A. Oğuz İcimsoy

Management of Audio and Moving Image Records

Technological breakthroughs in the 19th century allowed capturing and recording

the sound and the image, which in turn enabled humankind to make simultaneous

records of the lived moment. Regardless of the method of capturing, these records bore

witness to the moment in time in which they were created, and set the foundation for the

collective memory, because audio and moving image records, whether edited or not,

have evolved into the reflections of not only individuals but also entire societies, and

have become key instruments in making sense of facts and occurrences. These records

sometimes complement written documents, and sometimes appear on their own as

important documents. Therefore, they have been accepted as archival material, albeit

belated somewhat.

Due to recording type and the physical properties of the recording media, audio and

motion picture records are different in many ways compared to traditional archival

records. As these differences brought with them administrative issues, they have

required archivists dealing mostly with traditional documents to develop themselves in

many different areas in addition to their existing professional knowledge.

The principal issues of the organisation of audio and motion picture records are

where (under what roof) and how (by which method) they will be compiled and

collected. The key to addressing these issues is enabling the establishment of

legislation and structures that will cover all production in the country (cinematographic

works, commercial audio, music and video recordings, radio and TV broadcasts, etc.).

Developed countries handle this issue by copyright laws, compilation laws and special

legislation. Considering the economic, social and cultural structure in Turkey and the

current systems, new structures are needed to advance the system and make it more

efficient. The weight of the tasks rests on the shoulders of lawmakers as well as

archivists and records producers.

XII

KISALTMALAR

ABNB : Archivo y Biblioteca Nacionales de Bolivia / Bolivya Milli Arşiv ve Kütüphanesi

ALB : Arkivet for Ljud och Bild / İsveç Görsel-İşitsel Milli Arşivi

AMIA : The Association of Moving Image Archivists / Hareketli Görüntü Arşivciler Derneği

ANTC : Archivo Nacional de Teatro y Cine / İspanyol Sinema Enstitüsü

ARSC : The Association for Recorded Sound Collections / Kayıtlı Ses Koleksiyonları Derneği

BBC : British Broadcasting Company / İngiliz Radyo-Televizyon Kurumu

BFI : British Film Institute / İngiliz Film Enstitüsü

BLNSA : British Library National Sound Archive / İngiliz Milli Kütüphanesi Ses Arşivi

BNA : Biblioteca Nacional de Argentina / Arjantin Milli Kütüphanesi

BNB : Biblioteca Nacional de Brazil / Brezilya Milli Kütüphanesi

BNC : Biblioteca Nacional de Colombia / Kolombiya Milli Kütüphanesi

BnF : Bibliothèque Nationale de France / Fransız Milli Kütüphanesi Milli Ses ve Görsel-İşitsel Arşivi Departmanı

BNP : Biblioteca Nacional del Perú / Peru Milli Kütüphanesi

BNV : Biblioteca Nacional de Venezuela / Venezüella Milli Kütüphanesi

BYRDK : Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu

CBC : Canadian Broadcasting Corporation / Kanada Yayın Kuruluşu

CCAAA : Co-ordinating Council on Audiovisual Archives Association / Görsel-İşitsel Arşivler Derneği Koordinasyon Kurulu

CNC : Centre National de la Cinématographie / Fransa Milli Sinema Enstitüsü

DMSSs : Digital Mass Storage System / Dijital Yığınsal Depolama Sistemi

EFA : Egyptian Film Archive / Mısır Film Arşivi

ETRU : Egyptian TV and Radio Union / Mısır Radyo ve Televizyon Birliği

FCB : Fundación Cinemateca Boliviana / Bolivya Sinematografi Kurumu

FIAF : International Federation of Film Archives / Uluslararası Film Arşivleri Federasyonu

FIAT/IFTA : Fédération Internationale des Archives de Télévision / International Federation of Television Archives / Uluslararası Televizyon Arşivleri Federasyonu

XIII

IASA : The International Association of Sound and Audiovisual Archives / Uluslararası Ses ve Görsel-İşitsel Arşivler Birliği

ICA : International Council on Archives / Uluslararası Arşiv Konseyi

IFLA : International Federation of Library Associations and Institutions / Uluslararası Kütüphane Birlikleri ve Kurumları Federasyonu

INA : Institut National de L'Audiovisuel / Fransa Milli Görsel-İşitsel Enstitüsü

LAC : Library and Archives Canada / Kanada Arşiv ve Kütüphanesi

LC : Library of Congress / Kongre Kütüphanesi

MOSD : Merkez Ordu Sinema Dairesi

MSGSÜ : Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

NAA : National Archives of Australia / Avustralya Milli Arşivi

NAC-NFSTA : National Archives of Canada-National Film, Television and Sound

Archives / Kanada Kamu Arşivi-Film, Televizyon ve Ses Arşivleri Bölümü

NARA : National Archives and Records Administration / ABD Milli Arşivi ve Yönetimi

NFSA : National Film and Sound Archive / Avustralya Milli Film ve Ses Arşivi

NFTA : National Film and Television Archives / İngiliz Ulusal Film ve Televizyon Arşivi

NLC : National Library of Canada / Kanada Milli Kütüphanesi

NLE : The National Library of Egypt / Mısır Milli Kütüphanesi

RAMP : Records and Archives Management Program / Kayıt ve Arşiv Yönetimi Programı

RTÜK : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu

RTVE : Radio Television Espanola / İspanya Radyo ve TV Milli Arşivi

SEAPAVAA : Southeast Asia-Pacific Audiovisual Archive Association / Güneydoğu Asya- Pasifik Görsel-İşitsel Arşivler Birliği

SFI : Svenska Film Institute / İsveç Film Enstitüsü

SKAAS : Sayısal Kayıt ve Arşiv Sistemi

SODRE : Servicio Oficial de Difisión, Radiotelevisión y Espectáculos / Uruguay Radyo Televizyon Kuruluşu

STK : Sivil Toplum Kuruluşları

TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu

TTTAŞ : Telsiz Telefon Türk Anonim Şirketi

UCLA : University of California at Los Angeles

UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization / Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu

XIV

TABLO ve ŞEMALAR LİSTESİ

Tablo-1.1 Mekanik Taşıyıcıların Tipolojisi (Sayfa 18-19 )

Tablo-1.2 Manyetik Taşıyıcıların Tipolojisi (Sayfa 22-23)

Tablo-1.3 Analog Videobantların Formatları (Sayfa 26)

Tablo-1.4 Dijital Videobant Formatları (Sayfa 27)

Tablo-1.5 Optik Taşıyıcıların Tipolojisi (Sayfa 29-30)

Tablo-3.1 Mekanik Taşıyıcıların Depolama Parametreleri (Sayfa 115)

Tablo-3.2 Fotokimyasal (Film) Taşıyıcıların Depolama Parametreleri (Sayfa 117)

Tablo-3.3 Manyetik Taşıyıcıların Depolama Parametreleri (Sayfa 117)

Tablo-3.4 Optik Taşıyıcıların Depolama Parametreleri (Sayfa 118)

Şema-4.1 Görsel-İşitsel Arşivler Üzerine Çalışmalar Yürüten Uluslararası

Organizasyonların Şeması (Sayfa 128)

1

GİRİŞ

Görme ve işitme, insanların karsılaştığı dünyayı algılamasını sağlayan önemli

araçlardır. Her ne kadar diğer duyularımızın da -tatma, dokunma ve koklama-

algılamamızda değeri olsa da, dilimizde bunların yokluğunun neden olduğu özrü

belirten kelimelere sahip değiliz. Fakat görme özrü olan körlüğün ya da işitme özrü olan

sağırlığın ciddiyetinin çok iyi farkında olup, bu duyularımızı korumak için özenli yollar

geliştirmişizdir. Çünkü bu hisler, dünyayı algılamamızda doğrudan doğruya önemli bir

rol oynamaktadır. Bundan dolayı ses ve hareketli görüntü kayıtlarının dünyayı

tanımamızın ve algılamamızın ikinci yolu olduğunu kabul etmek gerekir.

19 yy’ın sonunda iki duyuya hitap eden sesin ve görüntünün kayıt altına

alınabilmesi ile toplumsal dönüşüm yaşanmaya başlamıştır. Şöyle ki, toplumlar, dünya

ile ilgili haberleri yaklaşık 80 yıldan beri radyo, 60 yıldan beri de televizyon aracılığıyla

edinmekte ve kültürlerimiz tamamıyla metinden ve okuryazarlıktan görselliğe ve

işitselliğe doğru gitmektedir. Bizlere de -hem toplum hem de meslek mensupları olarak-

bu dönüşüme ayak uydurmak, yetişmek görevi düşmektedir.

Hipotez:

19. yy’daki teknolojik gelişmelerin sonucunda ses ve görüntünün diğer bir

deyişle yaşanan anın kaydı gerçekleşebilmiştir. İster kurgulu ister kurgusuz olsun, ses

ve hareketli görüntü kayıtları günümüzde toplumların yaşamında önemli belgelerdir. Bu

kayıtların da tarihi, idari, hukuki, kültürel ve ticari değerleri vardır. Bu sebeple üretim

kaynağı ne olursa olsun, ses ve hareketli görüntülü kayıtların önemi kavranarak

toplumsal hafızanın parçası olarak kabul edilmeli ve milli arşiv çatısı altında toplanması

çalışmaları başlatılmalıdır.

Amaç:

İnsanlığın uygarlık tarihi sürecinde yazılı kültürün önemi inkar edilemez,

bununla birlikte dünya üzerinde yaklaşık yüzyıldır “ikincil sözlü kültür” dönemi

yaşanmaktadır. Konuyla bağlantılı olarak tezin amaçlarını birkaç başlık altında

toplayabiliriz.

2

• İkincil sözlü kültürün kavranabilmesi ve anlamlandırılmasında en önemli aracın

bu kayıtlar olduğu,

• Günümüz dünyasının sosyal, siyasal ve kültürel hayatının bu kayıtlarla

belgelendirilebileceği,

• Küreselleşen dünyanın kolektif belleğinin bu kayıtlarda yattığı,

• Ülkelerin ve dünyanın toplumsal belleğinin korunma bilincinin

oluşturulabilmesi için hem üreten kişi ve kurumların hem de daha sonraki

koruyucu ve kullanıcıların kayıtların önemini kavramasıyla oluşabileceği,

Gerekçelerine dayanarak, tez konusu kapsamına giren iletişim bilimi, görsel

sanatlar, tarih, hukuk, bilgi teknolojileri ve yönetim bilimi dalları arasında

disiplinlerarası bir çalışmanın uygun bir şekilde yürütülebileceğini ispatlamak savından

hareketle, arşivcilik bilim dalına katkı sağlanabileceği umulmaktadır.

Yöntem:

Tez konusuna karar verildikten sonra, kapsamını belirleyebilmek için öncelikle

akademik çalışmalar gözden geçirilmiştir. Türkiye’de yapılan çalışmalar hakkında bilgi,

internet ortamındaki Yüksek Öğrenim Kurumu Tezler Katalogundan ve İsmet Binark’ın

proje yöneticiliğinde hazırlanan “Arşivcilik Bibliyografyası (Türkçe ve Yabancı Dillerde

Yayınlanmış Kaynaklar): 1979-1994” adlı temel eserin incelenmesiyle edinilmiştir.

Yurtdışındaki çalışmalar ise “OCLC” veritabanından ve Helen P. Harrison tarafından

hazırlanan “Audiovisual Archive Literature” adlı eserden edinilmiştir. Bunların dışında

gerekli görüldüğü durumlarda konuyla ilgili bilgi alabilmek amacıyla yetkili kişi ve

kurumlarla görüşmeler de yapılmıştır.

Ülkemizde konuyla bağlantılı olabilecek tezler -listesi aşağıda verilmiştir-

nicelik olarak sınırlıdır. Konuyu çeşitli boyutlarıyla ele alan çalışmaların (yüksek lisans

ve doktora tezleri) büyük bir bölümü üniversitelerin radyo, televizyon ve sinema

bölümlerinde yapılan tezlerden oluşmaktadır. Bu çalışmalar da ağırlıklı olarak film

arşivleri üzerinedir. Arşivcilik bilim dalında yapılan tezlerin de tamamı yüksek lisans

düzeyinde olup 2’si televizyon arşivleri, bir tanesi radyo arşivleri, 1 tanesi de genel

anlamda görsel-işitsel arşivler üzerinedir. Söz konusu tezlerin dışında, kayıtların

hukuksal yönden belge değerini ortaya koyan yüksek lisans tezi de konuyla bağlantılı

olarak kabul edilerek listeye dahil edilmiştir.

3

Türkiye’de Ses ve Hareketli Görüntü Kayıtlar Yönetimi Kapsamında

Değerlendirilebilecek Akademik Çalışmaların Kronolojik Listesi

1. ER, Şenol, Filmlerde Restorasyon ve Koruma, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Sahne ve Görüntü Sanatları Ana Sanat Dalı Sinema-TV

Programı, Sanatta Yeterlik Tezi, Danışman: Prof. Dr. Sami Şekeroğlu, İstanbul

1992

2. OLGUN, Akgül, Sesli Malzemeler ve Radyo Arşivleri, İstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Danışman:

Prof. Dr. Nezihi Aykut, İstanbul 1998

3. SOYKAN, Emine, Sesli- Görüntülü Belgeler ve Televizyon Arşivleri, İstanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü Yüksek Lisans Tezi,

Danışman: Prof. Dr. Nezihi Aykut, İstanbul 1998

4. DURAK, Selami, Bant Kayıtlarının İspat Gücü, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp

Enstitüsü Sosyal Bilimler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi , Danışman: Prof.

Dr. Feridun Yenisey, İst. 1998

5. YILDIZ, Cevdet, Televizyonlarda Görüntü Arşivleri, İstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı, Yüksek

Lisans Tezi, Danışman: Doç.Dr. Simten Güneş, İstanbul 2000

6. ÖZKAN, Hilal, Türkiye’de Film Arşivciliği Sorunları ve Arşivciliğin Türk

Sinema ve Televizyonuna Etkileri, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Sinema Televizyon Ana Sanat Dalı Sinema Televizyon Programı,

Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Sami Şekeroğlu, İstanbul 2001

7. İNCEOĞLU, Mahmut Çağrı, Bir Kültür Kurumu Olarak Sinematekler, Yeditepe

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Yönetimi, Yüksek Lisans Tezi,

Danışman: Dr. Meryem Arıcan Altunlu, İstanbul 2001

8. MAZİ, Ömer, Ses Görüntü Arşivleri Kapsamında Televizyon Arşivleri, Marmara

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Ana

Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2003

9. TURHAN, Melis, Sinemada Kültürel Mirasın Korunması ve Devletlerin

Tutumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

4

Sinema-Televizyon Ana Sanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi, Danışman: Prof:

Sami Şekeroğlu, İstanbul 2004

10. ERDOĞAN, Emrah, Görsel-İşitsel Arşivler ve Türkiye’deki Durum,Marmara

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi-Belge Yönetimi Anabilim

Dalı, Tez Danışmanı: A. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2005

Tez kapsamına giren konular, dünya genelinde de henüz tartışılmaya başlanmış,

buna paralel olarak, tez çalışmaları dışındaki bilimsel içerikli dokümanların üretimi ve

yayınlanması da geç olmuştur. Konuyla ilgili internet üzerinden elde edilen yayınların

erişim tarihleri incelendiğinde, özellikle uygulamaya yönelik çalışmaların tezin

ilerleyen aşamalarında ulaşıldığı görülmektedir. Bu gecikme, tez hakkında doküman

toplanırken sıkıntı yaratmış ve konunun kavram haritasının çıkarılması zaman almıştır.

Tezin planı, arşivciliğin genel prensipleri doğrultusunda konusal bir bütünlük

içinde yapılmıştır.

Tezin birinci bölümünde, terminoloji ve kayıt taşıyıcılar konusu işlenmiştir. Ses

ve hareketli görüntü kayıt terminolojisinde yer alan kelimelerin birden fazla anlam

içermeleri ve bu alanın arşivcilik bilim dalıyla birlikte, medya, görsel sanatlar, hukuk,

tarih, kimya ve bilgi teknolojileriyle de ilişkili olması konuyla ilgili çalışanların işini

zorlaştırmaktadır. Konuyla ilgili fikri çalışmaların yürütüldüğü ülkelerin milli

arşivlerinin ve uluslararası STK’ların (meslek örgütlerinin) web siteleri ve/veya

yayınladıkları eserler incelendiğinde de, dünya genelinde terminoloji konusunda ortak

bir dilin oluşturulamadığı ve kavram karmaşasının yaşandığı görülmüştür. Bu sebeple,

tezin altyapısını oluşturan ve bir kısım olarak yer almasına karar verilen terminoloji

konusundaki çalışmalara ağırlık verilmiş, UNESCO işbirliğiyle yapılan çalışmalar da

temel alınmıştır. Bölümün ikinci kısmında da hem ses hem de hareketli görüntü

taşıyıcıların teknik açıdan değerlendirmesi yapılarak tarihsel süreç içindeki gelişimi

anlatılmıştır.

İkinci bölümde kayıtların provenansı konusu üzerinde durulmuştur. Ses ve

hareketli görüntü kayıtlarının provenansının irdelenmesi, üretim kaynağı ve

gerekçesinin kompleks bir yapıya sahip olmasından dolayı, çok yönlü ve karmaşık bir

olgudur. Çünkü, kayıtların önemlice bir kısmı, sanatsal ve ticari bir amaçla oluşturulan

kurumların faaliyetleri sonucunda üretilmektedir. Diğer kısmı da özel şahısların, kamu,

özel ve tüzel kuruluşların faaliyetlerini yerine getirirken “ikincil planda”, isteğe bağlı

5

veya hukuksal gerekçelerle zorunlu olarak üretilen kayıtlardır. Bu sebeple, kayıtların

provenansı üzerinde çalışılırken, farklı kriterler göz önüne alınarak gruplandırma

yapılmıştır. Söz konusu gruplandırmanın birinci kısmında, radyo/televizyon

istasyonları, haber ajansı, yapım şirketleri gibi kurumsal yapılar baz alınarak “yayına

yönelik” kayıt üretimi, ikinci kısmında ise, kamu, tüzel ve özel kurumlar ile özel

şahısların fonksiyonları baz alınarak “tanıklığa yönelik” kayıt üretimi incelenmiştir.

Üçüncü bölümde, ses ve hareketli görüntü kayıtlarının, kaydın türü ve kayıt

taşıyıcılarının fiziksel özelliklerinden dolayı, arşivlerin klasik kayıtlarına oranla birçok

açılardan farklılıklar gösterdiği tezinden yola çıkarak kayıtların yönetimsel sorunları

temel arşivcilik prensipleri çevresinde anlatılmıştır. Ayrıca, uluslararası meslek

örgütlerinin yaptığı çalışmalar da ekler bölümünde verilmiştir.

Dördüncü bölümün birinci kısmında ses ve hareketli görüntü kayıtların genel bir

tarihçesi anlatılmıştır. Bölümün ikinci kısmında, kayıtların her türlü yönetimsel

sorunlarının çözümü için uluslararası çalışmalar yürüten kuruluşların yapıları ve

birbirleriyle olan organik bağları incelenmiştir. Bölümün son kısmında ise, ses ve

hareketli görüntü kayıtların organizasyonundaki temel sorun olan hangi çatı altında ve

hangi yöntemle sağlanacağı sorularının cevapları dünya üzerindeki uygulamalar

incelenerek bulunmaya çalışılmıştır.

Beşinci ve son bölümün birinci kısmında, Türkiye’deki kamu kuruluşlarının

elindeki kayıtlar, teşkilat yapısı ve mevzuatlar baz alınarak incelenmiştir. Bölümün

ikinci kısmında da, özel sektördeki yayın kuruluşları ve STK’ların koleksiyonları

üzerinde durulmuştur. Bölümün son kısmında ise, Ülkemizde, ekonomik, sosyal,

kültürel yapı ve mevcut sistemler göz önüne alınarak, sistemin daha ileriye götürülmesi

ve işlerlik kazanması için, dünyadaki uygulamalar da dikkate alınarak, tavsiyelerde

bulunulmuştur.

6

I. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYIT TERMİNOLOJİSİ ve

KAYIT TAŞIYICILAR

1.1. TEMEL KAVRAM ve TERİMLER1

Belli bir bilimin, sanatın, tekniğin, sporun, zanaatın, mesleğin kavramlarına

verilen sınırlı ve özel anlamdaki ad olan terim ve bu terimleri, kendi alanında inceleyen

bilim dalı olan terminoloji, teknik gelişmeler neticesi ortaya çıkan kavramları da

adlandırır. Radyo, televizyon, bilgisayar, kitle iletişim, dil bilimi, yer çekimi gibi.

Anlamları dar ve sınırları olan terimler, bilim dallarının, sanat ve meslek

kollarının mensupları arasında kolayca anlaşmayı sağlayan sözlerdir. Bilim adamlarının,

sanatçıların ve çeşitli meslek kollarında çalışanların kolaylıkla anlaşmasını sağlayan

terimlerin en başta gelen özelliklerinden biri de, bir bilimsel kavrama tek bir karşılığın

bulunmasıdır. 2

Rönesansla birlikte, bilimde ve teknikte büyük ilerlemeler kaydeden Batı

dünyası, düşünce ve sanat alanında da büyük atılımlarda bulunmuştur. Sürekli gelişen

bilim hayatına paralel olarak, fen ve sosyal bilimlerle ilgili kavramlar Latince ve

Yunanca köklere dayanılarak adlandırılmaya çalışılırken, terminoloji de başlı başına bir

dal olarak ortaya çıkmıştır. Osmanlı’da, Tanzimat hareketiyle başlayan batılılaşma

yolunda örnek alınan ülke Fransa’dır. Fransa’nın model alınması, bilim alanındaki

terimlerin dilimize kazandırılmasında da etkisini göstermiştir. Terminoloji çalışması

“Fransızca” kökenli kelimelerin türetilmesiyle başlamış, bunu “Almanca” ve “İngilizce”

kökenli terimler izlemiştir.3

Arşiv terminolojisinin dilimize yerleşmesi de, değişik dillerdeki arşiv terimlerine

Türkçe karşılıklar bulunması veya türetilmesi şeklinde olmuştur. Terminoloji

konusundaki ilk çalışma, Atilla Çetin tarafından yapılmıştır. Çetin’in çalışması, “Arşiv 1 Bir nesnenin veya düşüncenin zihindeki soyut ve genel tasarımı olan “kavram” kelimesi ile bir bilim, sanat, meslek dalı veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan “terim” kelimesi, bilimsel hayatta birbirini tamamlayan kelime grubu olarak bir arada kullanılmaktadır. Bu sebeple, bölümün başlığında “kavram” ve “terim” kelimelerinin bir arada kullanılması tercih edilmiştir. 2 Hamza Zülfikar, Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 569, Ankara 1991, s.21 3 a.g.e., s. 2-4

7

Terimleri ve Deyimleri” ismiyle 1978 yılı Vakıflar Dergisi’nin XII, sayısında

yayınlanmıştır. Alandaki ikinci çalışma, İsmet Binark’ın 1980 yılında basılan “Arşiv ve

Arşiv Bilgileri” kitabının 49 - 69 sayfalarında yer alan “Arşiv Terminolojisi” başlıklı

bölümüdür. Bu iki çalışmadan sonra, çeviri eser olan ve Devlet Arşivleri Genel

Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı tarafından 1994 yılında yayınlanan

“Muhafaza ve Erişim Teknolojisi- Bilgi Ortamının Değiştirilmesinde Dijital ve Dijital

Olmayan İşlemler Arasındaki Münasebetler: Açıklamalı Teknik Terimler Sözlüğü”

dür.” Alandaki son çalışma ise, Bekir Kemal Ataman tarafından 1995 yılında hazırlanan

“Arşivcilik Terimleri Sözlüğü” dür.

Ses ve hareketli görüntü kayıt terminolojisinde yer alan kelimelerin birden fazla

anlam içermeleri ve bu alanın arşivcilik bilim dalıyla birlikte, medya, görsel sanatlar,

hukuk, tarih, kimya ve bilgisayar teknolojisiyle de ilişkili olması konuyla ilgili

çalışanların işini zorlaştırmaktadır. Bu sebeple, konuyla ilgili terminolojinin

hazırlanması zorunlu olmuştur.

Terminoloji çalışmasında temel olarak aşağıdaki eserlerden yararlanılmış,

maddelerin açıklamasında birden fazla eserden yararlanıldığı için dipnot kısmında bu

kaynaklar verilmemiştir. Ayrıca, gerekli görüldüğü durumlarda, parantez içinde italik

olarak konuya ilişkin açıklamalarda da bulunulmuştur. Terimlerin yabancı dil

karşılıklarında genel olarak İngilizce’leri, “diskotek, fonotek, videotek gibi” Fransızca

kökenli terimlerde de Fransızca’ları tercih edilmiştir. Terimler, alfabetik düzende

incelenmiştir.

Terminolojinin Hazırlanmasında Temel Olarak Kullanılan Eserler

1-) Arşivcilik Terimleri Sözlüğü, Türkçe Hazırlayan ve Genişleten; Bekir Kemal

Ataman, Pera Yayınları, İstanbul 1995

2-) Audiovisual and Multimedia Materials in Libraries and Other Institutions,

http://www.libfl.ru/ifla/multimedia.pdf (Erişim Tarihi: 21/03/2005)

3-) BİNARK, İsmet, Arşiv ve Arşivcilik Bilgileri, TC Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

Dairesi Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 3, Ankara 1980

4-) EDMONDSON, Ray, Audiovisual Archiving: Philosophy and Principles,

UNESCO (CI-2004/WS/2), Paris 2004

http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001364/136477e.pdf

(Erişim Tarihi: 10/03/2005)

8

5-) GIBSON, Gerald-Seven Aller Strand, Glossary of Terms Related to the Archiving of

Audiovisual Materials; http://www.unesco.org/webworld/audiovis/avarch/glossary.pdf


6-) GUNTER, Schulz, Term and Methods for Technical Archiving of Audiovisual

Materials, Film, Television, Sound Archives Series; Vol: 4 ISBN: 3-598-22592-X,

München 1992

7-) HARRISON, Helen P, Audiovisual Archives: a Practical Reader, General

Information Programme and UNISIST, Uneco (CII-97/WS/4), Paris 1997

8-) IASA Cataloging Rules, Appendix D. Glassory, http://llgc.org.uk/iasa/icat/app_d.htm


9-) Muhafaza ve Erişim Teknolojisi- Bilgi Ortamının Değiştirilmesinde Dijital ve Dijital

Olmayan İşlemler Arasındaki Münasebetler: Açıklamalı Teknik Terimler Sözlüğü, TC

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı

Yayın No: 24, Ankara 1994

10-) ÖZÜN, Nijat, Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü (Eski

Terimler, Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca Karşılıklar ve Dizinlerle), Kabalcı

Yayınevi, İstanbul 2000, ISBN 975-82-40-25-0

11-) www.tdk.org.tr (Erişim Tarihi: 01/01/2007 – 15/12/2008)

12- ) www.zargan.com.tr (01/01/2007 – 15/12/2008)

Ses ve Hareketli Görüntü Kayıt Terminolojisi

Aktüalite (actuallity):

Kayıt edilmesi özel olarak planlanmamış, hareketli görüntü kaydı. (Aktüalite malzeme,

arşivin seçme ve değerlendirme kriterlerinde alınmasına öncelik verilecek önemli

malzeme grubundandır. )

Analog / örneksel (analogue):

(1) Kaynağındaki biçimiyle kaydedilen, saklanabilen, işlenebilen ve iletilebilen bilgi.

(2) Verileri ya da fiziksel nicelikleri, sayısalda olduğu gibi sayılarla değil, özgün

sinyallerle orantılı olarak, sürekli bir fiziksel değişkene (örneğin gerilime, basınca) göre

alma, gönderme biriktirme yöntemi.

9

Analog ses (analogue sound):

Sesin, bir elektrik akımı gibi sürekli değişen araçla kaydedilmesi. (Analog kayıttaki ses,

elektronik sistemin elverişsizliğinden dolayı, sayısal sesin tersine bozulmaya ve

gürültüye daha yatkındır.)

Analog-sayısal dönüştürücü (analogue to digital converter):

Elektronik aygıtlardaki analog verileri sayısal verilere çeviren aygıt. (Bu işlem özellikle

bilgisayarlar, sayısal ses aygıtları, sayısal videolar ve iletişim araç gereçlerinde büyük

önem kazanır. Çünkü görüntülerin ve seslerin saptanması, yayını ve işlenmesinde,

başından sonuna dek analog verilerle çalışmaktansa, bunları önce sayısala çevirip

işlemek, sonra yeniden analoga çevirmek daha kullanışlı ve uygun bir yöntemdir.

Ayrıca görüntülerin ve sesin bütün bu işlemler sırasında bozulmasını da büyük ölçüde

önler.)

Belgesel (documentary):

Belge niteliği taşıyan film ya da televizyon programı. Belgesel film, belgesel program.

Belgesel film / dokümanter / dokümanter film / belge filmi (documentary film /

documentary / factual film / non-fiction film):

Gerçek yaşayıştan alınan herhangi bir olguyu, kendi doğal çevresi ve akışı içinde ya da

buna en yakın biçimde sonradan kurulmuş bezemelerde ve seçilmiş yerlerde işleyen,

genellikle belirli bir amacı yansıtan film çeşidi.

Belgesel tür (documentary genre):

Hayal gücüne yer vermeyen ya da pek az veren, konusunu doğrudan doğruya doğadan

alan, dışımızdaki dünyayı gerçeğe elden geldiğince uyarak, nesnel bir tutumla

yansıtmaya çalışan sinema ve televizyon programı türü. (Belgesel tür içinde değişik film

ya da program çeşitleri yer alır. Belgesel film, belgesel program vb.)

CD (compact disc):

Bilgilerin sayısal olarak kaydedilip bir lazer ışını yoluyla okunmasını sağlayan optik

kayıt plakası. (Büyük saklama kapasitesi, yüksek kayıt ve yeniden verilerin okunmasının

yanı sıra dayanaklılık süresi nedeniyle de CD, önemli bir kayıt teknolojisidir.)

Diskotek / plak dolabı / plak koleksiyonu / plak kütüphanesi / plak arşivi (discothéque

/ record library):

Plak üzerinde kayıtlı, sesli veya sözlü kültür, sanat eseri vb. materyalin düzenlenmesi,

depolanması ve ödünç verilmesi hizmetlerini sağlayan kuruluş.

10

DVD (digital versatile disc):

Sayısal görüntü ve seslerin yüksek derecede kaydedilebildiği plaka. (Normal CD’lerden

daha fazla bilgi içeren DVD’ler görüntü, ses ve bilgiyi aynı ortamda bir arada

saklayabilirler.)

Elektriksel kayıt (electrical recording):

Mekanik kayda karşılık, ses kaydının mikrofon ve diğer elektronik ortamda

gerçekleştirilmesi. (Kayıt yönteminin tanınması ve geliştirilmesi, 1925’lerdeki belli

başlı plak markaları olan “Victor”, “ Columbia”, “Gramophone” sayesinde

olmuştur.)

Film / sinema filmi (film / picture / motion picture / moving picture / motion picture

film / movie / cinematograph film / cine-film):

(1) Sinema filmini gerçekleştirmekte kullanılan, selüloitten saydam, esnek, bükülebilir,

bir yüzü ışığa duyarlı katla sıvalı, bir ya da iki yanında delikler yer alan, eni ve biçimi

çeşitli ölçülere göre belirlenmiş kuşak; sinemanın işlenmemiş ham maddesi (2) Bunun

henüz alıcıda kullanılmamış, duyarkatı -film tabanı üzerinde yer alan, ışığa karşı

duyarlığı olan gümüş bromürlü ecza tabakası- etkilenmemiş biçimde olan şekli (boş

film). (3) Aynı kuşağın - henüz birleştirilmemiş ses ve görüntü taşıyan filmler- alıcıda

kullanılmış, üzerinde gizli görüntü oluşmuş biçimi (dolu film). (4) (Genel anlamda)

Göstericide kullanılmak üzere her şeyi hazır, tamamlanmış sinema yapıtı. (Filmin siyah-

beyaz, renkli, dar, geniş, sesli, sessiz, negatif, pozitif vb. birçok çeşidi vardır.)

Film arşivi / sinematek / sinemaevi / filmlik / film kütüphanesi (film archive ):

Sinemacılar, araştırmacılar, izleyiciler için önem taşıyan filmleri toplayan, düzenleyen,

koruyan, ayrıca sinemayla ilgili dokümanları da saklayan, istenildiğinde bunları

yararlanmaya sunan kurum.

Film gösterme makinesi (telecine machine / film pick-up / film scanner):

Sinema filmi üzerindeki optik görüntüleri elektriksel video sinyallerine çevirerek yayına

veren aygıt. (Sinema filmleri televizyonda ancak bu aygıt yardımıyla yayımlanabilir. Bu

aygıt, video sinyallerini doğrudan doğruya yayına verilebileceği gibi, görüntüler ve

sesler filmden video kuşağına aktarılarak da kullanılabilir. Nitekim günümüzde sinema

filmlerinin video kuşaklarına aktarılmasında bu aygıtlardan yararlanılmaktadır.)

Fonotek (phonotéque):

Manyetik taşıyıcılar üzerinde kayıtlı, sesli veya sözlü kültür, sanat eseri ve benzeri

materyalin düzenlenmesi, depolanması ve ödünç verilmesi hizmetlerini sağlayan

kuruluş.

11

Fonogram (phonogram):

Hareketli görüntülü kayıtlar içindeki ses tespitleri hariç, bir icrada yer alan seslerin ve

diğer seslerin veya ses temsillerinin tespit edildiği ses taşıyıcı fiziki ortamı.

Format / biçim / boyut (format):

(1) Geniş anlamda, nesnelerin fiziksel parçalarının konumu. (2) Veri erişiminde

otomatik veri işleme süreci. (3) Televizyon programlarının veya dizilerinin genel

şablonu. (4) Hareketli görüntü yapımlarının en – boy oranları. (5) Televizyon

sistemlerinin “NTSC”, “PAL”, “SECAM” gibi çeşitli türleri. (6) Bantların üzerindeki

kayıtların veya sinyallerin genel düzenlemesi. (7) Kayıtlı sinyallerin belirli tiplerde

üretilme standardı ve/veya yöntemleri (8) Verilerin düzenlendiği veya kaydedildiği

ortamın fiziksel biçimi.

Görsel-işitsel (audiovisual):

Görme ve işitme duyularıyla ilgili olan. (Bu terim genelde, mikrofilm, mikrofiş, fotoğraf,

resim vb. taşıyıcılara ek olarak hareketli, hareketsiz görüntülerin ve ses

koleksiyonlarının nitelenmesi ve belirlenmesi amacıyla da kullanılır.)

Görsel-işitsel arşiv (audiovisual archives):

Formatına bakılmaksızın sesli ve görüntülü her türlü evraklar/arşivler ile bunların ilgili

metinsel evrakları/arşivleri. (Görsel-işitsel arşivler ele aldıkları malzeme, kurumsal yapı

ve çalışma alanlarına göre farklılıklar gösterebilir. Görsel- işitsel arşivlerin bir kısmı her

türlü görsel-işitsel medyayı korurken, büyük bir bölümü ise film, video ya da ses

kayıtlarından yalnızca biri üzerine yoğunlaşmışlardır. Bazı görsel-işitsel arşivler, film,

TV, radyo ürünleri gibi belirli türde bir medyanın üzerine çalışıp uzmanlaşmışken,

bazıları birkaçını veya hepsini kapsayabilen daha büyük kurumlardır.)

Görsel-işitsel kayıt / belge (audiovisual records / data /archives):

Fiziksel temeli, formatı ve kullanılan kayıt işlemine bakılmaksızın sesli ve/veya

görüntülü her türlü kayıt.

Görsel-işitsel medya (audiovisual media):

Görsel-işitsel medya, bir taşıyıcı üzerinde somutlaşan, yeniden üretilebilen görüntü

ve/veya ses çalışmalarıdır. Örneğin; hareketli görüntüler, sesli slayt sunumları, radyo ve

televizyon yayınları, fotoğraf ve grafikler, video oyunları, CD-ROM ve multimedya gibi

ekrana yansıtılan her şey. (Görsel-işitsel medyanın kayıt edilmesi ve algılanması

teknolojik bir araç gerektirir. Görsellikle ve/veya ses dalgalarıyla ilgili içeriği

“doğrusal” bir sürece sahiptir. Amacı, malzemenin içeriğinin -ses ve/veya görüntü-

iletişimidir.)

12

Görüntü (image):

(1) Herhangi bir nesnenin mercek, ayna gibi araçlarla oluşturulan resmi. (2) Herhangi

bir nesnenin kimi ışık olayları sonucu elde edilen resmi. (3) Gerçekte var olmadığı

halde varmış gibi zihinde canlanan şey. (4) Maddesel bir nesnenin, optik bir sistem

tarafından özellikle de yansıtıcı bir yüzeye ya da ayna üzerine yansıması ve bunun

sonucunda görünen şey (5) Bir nesnenin ekrana yansıyan görüntüsü. (6) Maddesel bir

nesneden fotoğraflarla ya da benzer tekniklerle (sinema, televizyon, radyoloji vb.) elde

edilen yansıma. (7) Bir film üzerinde sıralanmış resimlerin gösterici yardımıyla

görüntülüğe art arda düşürülmesi sonunda hareketin yeniden kurulmasıyla ortaya çıkan

görünüş.

Görüntüleme (display / visualization):

Görüntülerin farklı türdeki ışınımlarla elde edilmesini sağlayan teknik ve bu yolla elde

edilen görüntülerin bütünü.

Haber filmi / aktüel film / aktüalite filmi (actuality / newsreel / news film):

Haber özelliği gösteren günlük önemli olayları ortaya çıktıkları anda tespit eden, belirli

aralıklarla piyasaya sürülen, sinemalarda ve televizyonlarda gösterilen belgesel film

çeşidi. (Haber filminin kökeni sinemanın ilk günlerine - Lumiére Kardeşler’e değin-

uzanır. Lumiér Kardeşler dünyanın dört bir köşesine kameramanlar gönderip, dönemin

önemli olaylarını filme aldırıyorlardı. Daha sonra bunları, Fransa’da Charles Pathé ve

Leon Gaumontéu, İngiltere’de Robert Paul ve Birt Acres’i, Almanya’da Oskar

Messter’i, ABD’e Biograph ve Vitagraph gibi şirketler izlemiştir. Çekilen haber filmleri,

önce dönemin müzikhollerinde gösteri aralarındaki boşluklarda, daha sonra da sinema

salonlarında film aralarında gösterilmeye başlanmıştır. Haber filmleri resmi törenler -

geçit törenleri, açılış ve göreve başlama törenleri-, spor karşılaşmaları gibi önceden

bilinen olayları ya da doğal afet gibi sürekliliği olan, etkisi uzun süren olayları konu

almaktaydı. )

Ham kayıt (un-edit record / raw record):

Üzerinde kurgu yapılmamış, işlenmemiş kayıt.

Hareketli görüntü (moving image):

Kayıt tekniği ve kayıtlı olduğu ortama bakılmaksızın, sesle birlikte veya sessiz olarak

bir destek üzerine kaydedilmiş görüntüler serisi. (İnsan gözü retinası üzerine düşen bir

hayal “ağ tabaka izlenimi” adı verilen özelliği nedeniyle, 1/16 sn retina üzerinde kalır.

Bu, görüntünün görme sinirleri ile görme merkezine iletilmesi için gerekli olan bir

13

süredir. Gözün bu özelliği 1/16 sn üzerindeki bütün hızlarda ard arda gösterilen

resimlerin insan gözü tarafından hareketli algılanmasına neden olmaktadır.)

Kare / çerçeve (frame):

(1) Film şeridi ya da sinemada tek bir resim. (2) Video görüntüsünde çaprazlanmış iki

alan (field) ya da başka alanlarla çaprazlanmamış tek bir alan. (3) Video metinde tek

sayfalık ya da ekranlık görüntü.

Kaset / film kaseti / ses kaseti / video kaseti (cassette / cartridge / film cartridge /

movie box / tape casette / video kaset ):

(1) Alıcı ya da göstericiye, doğrudan doğruya takılmak üzere önceden hazırlanmış belli

uzunluktaki filmi taşıyan ufak, ışık geçirmeyen kutu. (2) İçinde manyetik ses kuşağının

sağa ya da sola sarılmasını sağlayan alıcı ve verici dingil ya da makarası bulunan ufak

kutu. (Bu kutucuklar ufak boy ses aygıtlarına kolaylıkla takılıp çıkarılarak seslendirme

ve okumada kullanılır.) (3) Kasetli video aygıtında kullanılan ve içinde video kuşağı

bulunan ufak kutu. (Video kutucuğu, temelde ses kutucuğu yapısındadır ve onun gibi

kullanılır.)

Kurgu / televizyon kurgusu / video kurgusu (montage / videotape editing / video

editing / tape editing ):

(1) Bir filmin çevrilişi sırasında elde edilen çekimler arasında seçim yapmak, bunları

çevirim sahnesindeki sıralarına göre dizmek, bu çekimlerin uzunluklarını büyük bir

titizlikle tespit etmek, çekimlerin içerik yönünden ilişkilerini göz önüne almak, bunları

belirli bir anlatıya göre düzenlemek ve böylelikle kurgu yardımıyla filme özgü mekan

ve zamanı yaratma eylemi. (Bir televizyon kurgusu, amacı aynı olmakla birlikte film

çalışmalarındakine hiç benzemeyen biçimde doğrudan doğruya yayın sırasında ve

anında değişik alıcılardan gelen resimler seçilerek yapılır ve seçme terimiyle belirtilir.)

(2) Video kuşağındaki çekimlerin uyumlu bir bütün oluşturacak şekilde bir araya

getirilmesi.

Kurgulama (decoupage):

(1) Kurguyu gerçekleştirmek için yapılan çalışma. (2) Bir filmin çevirim sahnesine

hazırlık olarak, ileride yapılacak kurguyu önceden tasarlama. (3) Filmi, çekim anında

canlandırma ve bunu kağıt üzerine dökme faaliyeti.

Kurgulamak (edit / cut): Kurguyu, kurgulamayı gerçekleştirmek. Kurgu, kurgulama

eylemi

14

Makara / açık makara (open reel / open spool / reel to reel ):

Manyetik ses bandı, manyetik film, video bandının büyük makaralara sarılı olarak

kullanılan çeşidi. (Bir verici makaradan alıcı makaraya ya da bunun tersine sarılarak

çalışır.)

Manyetik (mıknatıs) depolama (magnetic storage):

Verileri saklamak için mıknatıstan yararlanılan bilgi depolama yöntemi.

Manyetik bant / manyetik ses bandı / film şeridi / teyp bandı / bant (magnetic tape /

sound recording tape / audio tape / recording tape / tape / magnetic stripe / stripe /

ribbon):

Üzerine görüntü ve ses sinyallerin kaydedilmesini ve tekrar çalınmasını sağlayan

manyetik malzeme ile depolanmış film.

Manyetik ses (magnetic sound):

Mıknatıslı (manyetik) seslendirme yoluyla saptanan -gümüş bromür kalıntılarını

eritmek için filmin kimyasal bir eriyikten geçirilme işlemi- ses.

Mekanik kayıt (mechanical recording / acoustical recording):

(1) Pikap iğnesinin, pikap yüzeyindeki girinti ve kabartmalardan aldığı ses dalgalarını

nakletmesi sonucu meydana gelen ilk ticari pratik kayıt metodu. (2) Ses dalgalarının,

kayıt borusu (pikap borusu) vasıtasıyla diyaframa bağlı pikap iğnesine iletilmesi. (Bu

metotla ortaya çıkan yapı silindir veya plaktır.)

Optik görüntü (optical image):

Herhangi bir konunun, bir optik sistemden geçtikten sonra oluşan görüntüsü.

Optik ses (optical sound):

Optik ses, film kopyalarındaki saptama ve okumalarda kullanılan bir yöntem. (Bu

yöntemde, birleştirmeyle elde edilen tek ses yolu, basım yoluyla negatif filmin kenarında

yer alan ve ses ayrılan bölüme kuşak boyunca aktarılır.)

Ortam / medya (medium / media):

(1) Bilginin depolandığı veya iletildiği materyal veya taban. (2) İletişim, haberleşme veya

komünikasyon olanaklarının sağlandığı ortam. (3) Toplumda sözlü veya yazılı haber alma

olanaklarını sağlayan teknik araçlar.

Özel- kişisel kayıtlar / amatör film (home movie / domestic records / personel

records):

Video kamera kullanılarak üretilen, kişisel (özel) aktivitelere –ailevi, tatil- ait kayıtlar.

15

Sayısal / dijital (digital):

Herhangi bir sinyali, belirli sayısal değerler dizisiyle gösterme yöntemi. Bu yöntem

yardımıyla bilgiler, “1” ve “0” ’lar (ya da açık kapalı, evet-hayır) kullanılarak işlenir ve

biriktirilir. (Analoğun tersine, sayısaldaki bilgilerin işlenmesi, biriktirilmesi, aktarılması

ve kopyalanması sırasında özgün sinyalde herhangi bir bozulma olmaz ya da özgün

sinyal fark edilmeyecek bir değişikliğe uğrar. Ayrıca sayısal sinyaller sıkıştırılmaya ve

veri aktarımına daha elverişlidir.)

Ses (sound / audio):

(1) Kulağın duyabildiği titreşim. (2) Titreşimli bir kaynaktan çıkan, belirli bir ortamda

uzunlamasına dalgalar biçiminde yayılan, basıncın etkisiyle kulağın algıladığı duyu.

(3) Bir filmin, film kuşağının görüntüye, resme karşı sesle ilgili öğeleri. (4) Bir

televizyon programının, yayınının, bir video kuşağının görüntüye, resme karşı sesle

ilgili öğeleri (5) Ses bilgisi taşıyan sinyal.

Ses arşivi (sound archives):

Provenansına ve/veya arşivsel niteliğine bakılmaksızın farklı ortam ve taşıyıcılardaki

ses kayıtlarının çoğaltılması, korunması ve yaygınlaştırılmasıyla yükümlü kurum.

Sinema (cinema theatre / cinema / theatre (house) / the flicks / motion picture / movie

house / pictures / movies / cinematography / moving picture):

(1) Filmlerin, izleyicilerle toplu olarak izlenebilmesi için özel olarak yapılmış yapı.

(2) Sinemayı oluşturma için yürütülen faaliyetlerin tamamı, sinemacılık. (3) Bir ülkede

sinemayı oluşturmak için gerekli kuruluşların tümü. (4) Güzel sanatların bir dalı olarak,

sinema sanatı (yedinci sanat). (5) Herhangi bir hareketi, düzenli aralıklarla parçalara

bölerek, bunların resimlerini tespit etmek ve bunları gösterici yardımıyla karanlık bir

yerde ekran üzerine yansıtarak hareketi yeniden oluşturma faaliyeti. (6) Bir ülkenin

kendine özgü nitelikler taşıyan yerli sineması. (7) Sinema sanatına özgü dil ve

yöntemler ile meydana getirilen belgesel, kurgu, animasyon ve benzeri türlerde; konulu

veya konusuz, uzun veya kısa metrajlı, tespit edildiği materyale bakılmaksızın

elektronik, mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle

ilişkili hareketli görüntüler dizisinden ibaret filmler.

Sinema sanatı (art of the film):

Herhangi bir kavramı, düşünceyi ve konuyu - sesli sinemada sesle de desteklenen-

hareketli görüntüler yardımıyla ortaya koymak amacını taşıyan sanat dalı. (Sinema

sanatçısı, bu çalışmayı gerçekleştirirken, sinema araç ve gereçlerinin sağladığı

16

olanaklardan yararlanır ve görüntünün öğelerini en uygun biçimde düzenleyerek

sinema sanatının ürünü olan filmi yaratır.)

Sinema türleri (cinematographic genres):

Filmlerin belirli bir konuyu işlerken kullandığı araç-gerece, teknik yöntemlere, çeşitli

öğelerin kullanılış tarzına, belli bir konuyu ele alış açısına, biçimine göre ortak yönleri

bulunarak yapılan gruplandırmaya dayanan isimlendirmelerdir. (Bu gruplandırmalara

rağmen, türleri birbirinden ayıran kesin sınırlar yoktur. Ayrıca, aynı film içinde değişik

türlerin özellikleri de yer alabilir. Öte yandan türler kendi içinde de değişim ve gelişime

uğrayabilir, yeni yeni türler ortaya çıkabilir. Toplumdaki değişmelere göre kimi türler

ikinci sıraya atılıp kimi türler öne çıkarılabilir. Bütün bu değişiklik ve gelişmeler bir

yandan da sinema teknik yöntemlerindeki gelişmelere de bağlıdır.

Başlıca sinema türleri; belgesel, tarihsel, yaşamöyküsel, destan, kovboy, dram,

melodram, güldürü, reklam, müzikal film, serüven filmi, savaş filmi, polis filmi,

gangester filmi, korku filmi, bilimkurgu filmi, soyut film, canlandırma filmi, araştırma

filmi, bilimkurgu filmi, çevre, çocuk filmi, deneysel film vb…)

Sinematograf / kameraman (cinematographer / cameraman ):

Alıcıyı doğrudan doğruya çalıştıran ve yöneten, alıcı hareketlerini gerçekleştiren,

görüntülerin filme alınmasını sağlayan kimse, çekimci. (Sinematograf kelimesi

görüntüleri film üzerine kaydetmeye yarayan araç anlamı da içerirken, kelimenin diğer

Türkçe karşılığı olan kameraman kelimesi bu anlamı içermemektedir.)

Sözlü gelenek (oral tradition):

Sözlü gelenek, bir kültürün dinamikleri içinden doğal olarak çıkan, nesilden nesile sözlü

olarak aktarılan geçmişe dair anılardır. (Bu anılar, meydana geldikleri kültürün

kimliğinin, amacının, fonksiyonlarının adetlerinin ve nesilsel devamlılığının

ifadesidirler.) Sözlü tarih / sözel tarih (oral history):

Belli bir olayı, dönemin özelliklerini, bir oluşumu, dönemde yaşayan kişilerin

tanıklıklarına başvurarak kayda – işitsel/görsel-işitsel olarak- geçirilmesi metodu olan

“sözlü tarih”, insanlığın en eski aynı zamanda en yeni tarihi belgeleme yöntemidir.

Taban (base):

(1) Üzerine bir şey yerleştirilebilen (monte edilebilen) veya inşa edilebilen taşıyıcı.

(2) Üzerine baskı plakası monte edilebilen tahta metal blok. (3) Filmdeki şeffaf destek.

(Genellikle selüloz nitrat, selüloz asetat ve polyester üzerine fotoğrafik emülsiyon

17

kaplanarak elde edilir.) (4) Manyetik bant ve disketteki manyetik oksit kaplamanın

bulunduğu arkalık. (Malzeme selüloz asetat , polivinil klorit ve polyesterdir.)

Taşıyıcı (carrier):

Görsel-işitsel verilerin veya sinyallerin sabitlendiği veya kaydedildiği fiziksel

nesnelerin genel anlamı.

Video (video):

(1) Genellikle sesle birleştirilmiş hareketsiz veya hareketli görüntüleri kaydetmek için

kullanılan elektronik teknoloji. (2) Hareketli görüntüleri gösteren işaretleri, eşlik eden

seslerle birlikte, manyetik banda kaydetmeyi ya da manyetik bantları okumayı sağlayan

aygıt. (3) Latince “videre” = görmek eylemi. Televizyon yayınlarının elverişli araç

üzerine tespiti ve istenildiğinde yeniden izlenebilmesi işi ve bunu sağlayan aygıt.

(4) Doğadaki görüntüleri kamera gibi tespit eden, bir video aygıtına bağlı aygıt. Video

alıcısı. (5) Video aygıtı ve video alıcısını kullanarak elde edilen elektronik görüntü ve

sesleri çeşitli yöntemlerle işleyerek ortaya bir sanat ürünü koymayı amaçlayan dal,

video sanatı. Bu sanatın dayandığı temelleri inceleyen dal. (ABD’de televizyonun

toplum hayatına ilk girdiği yıllarda, televizyon terimi yerine hem “television” hem de

“video” sözcükleri kullanılmaktaydı. Örneğin, televizyon alıcılarına da ilk çıktığında

“video” denmekteydi. “video” sözcüğü ayrıca televizyon anlamına önek olarak da

kullanılmaktaydı. Bundan dolayı daha sonraları kendi başına bir video dalı ortaya

çıktığında, kullanılan “video” terimi televizyonu da çağrıştırdığından çeşitli karışıklara

yol açmaktadır.)

Video filmi (video for film):

Sinema araç ve gereçleri yerine video araç ve gereçleri kullanılarak gerçekleştirilmiş

öykülü film.

Videotek (videotheque):

Video kayıtlarından oluşan arşiv koleksiyonun düzenlenmesi, depolanması ve ödünç

verilmesi hizmetlerini sağlayan kuruluş.

Yayın arşivi / radyo arşivi / televizyon arşivi / haber ajansı arşivi (broadcasting

archives):

Yayın faaliyetinde bulunan televizyon, radyo ve haber ajanslarının temel fonksiyonları

sonucu oluşan sesli ve / veya hareketli görüntü arşivi.

Yayıncılık (broadcasting):

Bir kaynaktan birden çok alıcıya elektromanyetik sinyal iletimi. (Yayıncılık günümüzde

bir çok branşta kullanılan medyatik ve popüler bir kavramdır.)

18

1.2. SESLİ ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYIT TAŞIYICILAR

İnsanoğlu düşüncelerini, bilgi birikimlerini M.Ö. 4000’li yıllardan bu yana

yazılı olarak kayıt altına almaktadır. Yazı önce kil tablet, sonra papirüs, daha sonra ise

parşömen ve kağıt taşıyıcılar üzerine kaydedilmiş, gelişen teknoloji ile birlikte

elektronik ortam da buna eklenmiştir. Yazının 6000 yıllık geçmişine baktığımızda

taşıyıcı çeşidinde çok hızlı değişiklik görmemekteyiz. Bununla birlikte, sesin 131,

hareketli görüntünün ise 117 yıllık kayıt altına alınma tarihçesinde çok çeşitli taşıyıcılar

ve ortamlar kullanılmıştır. Taşıyıcılarda kullanılan materyaller bazen belge türü gibi

algılanmış ve halk arasında yanlış algılamaya sebep olmuştur. Örneğin, ses kaseti

aslında ses kaydı taşıyıcısıdır ve “materyal türü” olarak tanımlanması gerekir. Fakat, bu

materyalin belge türleri başlığı altında değerlendirildiği durumlar oldukça yaygındır.

Görsel-işitsel verilerin veya sinyallerin kaydedildiği (sabitlendiği) fiziksel nesnelerin

genel anlamı olan taşıyıcılar, tarihsel süreç içerisindeki gelişimine ve teknik

özelliklerine göre dört bölümde incelenmiştir.

1.2.1. Mekanik Taşıyıcılar Ses kaydının temelini oluşturan mekanik taşıyıcılar, silindir fonograf ve

plaklardan oluşmaktadır. Mekanik taşıyıcıların tarihsel süreç içindeki gelişimi ve

tipolojisi aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo-1.1. Mekanik taşıyıcıların tipolojisi

Taşıyıcı

Üretim Tarihi

Belge Türü

Kayıt Türü

Taşıyıcının Bileşeni

Silindir (Kaydedilebilir)

1886 -1950’ler

Ses

Analog

Parafin

Silindir (Okunabilir)

1902 - 1929

Ses

Analog

Parafin + Nitroselüloz

Büyük Plak (Okunabilir)

1887 - 1960

Ses

Analog

Madeni toz + organik cila

19

Küçük Plak (Okunabilir)

1948 -

Ses

Analog

Polivinil klorür + Poliasetat

Büyük ve Küçük Plaklar (Kaydedilebilir)

1930 -

Ses

Analog

Multelif homojen ve lamine materyaller

Kaynak: Mechanical Carriers, http://culture.gouv.fr/culture/conservation/dwmedia/en/pdf/txt_meca.pdf , (Erişim Tarihi: 11/07/2007), s.3

1.2.1.1. Silindir Fonograf

Sesi kaydetme ve tekrar elde etme çabaları 1854’e uzanmakla birlikte, Thomas

Alva Edison’un (1847 - 1931) 1877’de fonografı icat etmesiyle gerçekleşebilmiştir.4 Bu

cihaz, ses dalgalarının hava basıncındaki değişimlerini bir silindirin çevresini saran

kalay levha üzerine mekanik olarak kaydediyordu. Söz konusu kayıt, değişik

derinlikteki yivler üzerinde oluşuyordu. Kalay levha, yerini kısa bir süre sonra sert

balmumundan yapılmış silindire bırakmıştır.5

Dünya genelindeki ses arşivlerinde halen yaklaşık 300 bin silindir

bulunmaktadır. 6

1.2.1.2. Plak

Ses kaydında plak kullanma düşüncesini 1877’de Charles Cros ortaya attıktan

on yıl sonra, 1887’de Alman asıllı, ABD’li teknisyen Emile Berliner (1851 – 1929)

çinko bir plak üzerine kimyasal yolla kayıt yaparak, bu buluşunun patentini almıştır.

Bu cihazda ses yivleri, silindir yerine, düz bir diske açılmaktaydı.

Plak imalatındaki gelişmeler başlıca üç evreye ayrılabilir. 7

1- 1876 – 1900: İcat ve deneme evresi.

2- 1900 – 1925: Ciddi kayıt imkanlarının sağlandığı evredir ki, elektrik bu

devrede bu sanayi kolunda da kullanılmaya başlanmıştır.

4 Akgül Olgun, Sesli Malzemeler ve Radyo Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1998, s.11 5 İsmet Binark, Arşiv ve Arşivcilik Bilgileri, TC Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 3, Ankara 1980, s.121 6Mechanical Carrier, http://culture.gouv.fr/culture/conservation/dwmedia/en/pdf/txt_meca.pdf , (Erişim Tarihi: 11/07/2007), s.2 7 Binark, a.g.e. s.120

20

3- 1925 – 1948: Elektrikle kayıt tekniğinin doğuşundan, “long play” denilen

“uzun süre çalan” plakların hizmete girmesi evresi.

Sesi mikrofonla alıp, yükselterek elektrikle kaydedilen ilk plaklar 1920’de

ortaya çıkmıştır. Yapılan ilk plakların çapı 17 cm, dinleme süresi 2 dakika, devri ise

dakikada 70’di.8 1924 yılında piyasaya çıkan 100-5000 hz’lik bir ses aralığıyla

kaydedilmiş plakların 1934’lere doğru yaygınlaştığını ve radyolar için geliştirilmiş olan

Hİ-Fİ (High Fidelity) ilkesinin plaklar için de kullanılmaya başlandığını görmekteyiz.

Bu dönemde plakların 78 devirlik olup dört dakika sürmesinin yetersiz görülmesi

üzerine Colombia Şirketi, dakikada 33 devirlik hızla dönen ve süreleri 25-30 dakikayı

bulan plakları, 1949 yılında da Victor şirketi 17 cm çapında dakikada 44 devir hızla

dönen 7 dakikalık plakları geliştirmiştir. Daha sonraları ise, 17 cm çapında 33 devirlik

ve plastikten üretilen plaklar yaygınlaşmıştır.9

Plakların, koleksiyon yapmayı olanaklı kılacak kadar küçük boyutlu olması, ses

kalitesi, kullanım kolaylığı ve sağlamlığıyla, ticari müzik dünyasında da önemli bir yeri

vardır.

1.2.2. Fotokimyasal (Film) Taşıyıcılar

Fotokimyasal taşıyıcılar, üzerine görüntülerin kaydedilebildiği esnek ve saydam

plastik tabaka veya şeritlerden oluşur.10 Filmlerde, görüntünün kaydedildiği ışığa

duyarlı emülsiyon tabakası, emülsiyon tabakasını taşıyan taban, her iki tabakayı ayıran

bir ara tabaka ve emülsiyonun korunması için üstte koruyucu jelatin tabakası

bulunmaktadır. Fotoğrafçılık, radyografi ve benzeri alanlarda da kullanılan duyarlı ve

yarısaydam maddeden oluşan filmler hem ses hem de görüntü kaydına imkan tanır.

Filmlerde ışığa duyarlı emülsiyon tabaka ya da tabakalarını taşıyan ve filme

esnekliğini veren taban üç çeşittir.

1.2.2.1. Nitrat Tabanlı (Yanar Tabanlı) Filmler

Nitrat film tabanının üretiminde, selüloz esterle nitrik asit kullanılmıştır. Selüloz

esterle nitrik asitin reaksiyonundan elde edilen nitro-selüloza kırılganlığı yok etmek ve

8 Plak, “Milliyet Büyük Ansiklopedi”, Milliyet Yayınları, İstanbul 1990, c.12, s. 4542 9 Tülin Aren, Ses ve Görüntü Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arşivcilik Bölümü 2001-2002 Ders Yılı Basılmamış Ders Notları 10 Arşivcilik Terimleri Sözlüğü, Türkçe Hazırlayan ve Genişleten, Bekir Kemal Ataman, Pera Yayınları., İstanbul 1995, s.39

21

esneklik vermek amacıyla organik plastikler ilave edilmiştir. Bu kimyasal yapılarından

dolayı, dayanıklı değillerdir ve başka elementlerle reaksiyona girecek yapıya sahiptir.11

Kimyasal yapılarından dolayı nitrat tabanlı filmler, mükemmel saklama

koşullarında muhafaza edilseler bile bozulmaktadırlar. Bu sebeple, malzemeye sahip

arşiv, kütüphane ve müzeler ciddi bir problemle karşı karşıyadırlar. Bozulan nitrat

filmlerin aniden parlamasıyla meydana gelmiş yangınlarla milyonlarca arşivlik film yok

olmuştur. Bütün bu olumsuzluklara rağmen, projeksiyon sırasında keskin ve temiz bir

görüntü verdiği için nitrat tabanlı filmler asetat tabanlı filmler bulunduktan sonra bile

uzun yıllar tercih edilmiştir. Nitrat tabanlı filmlerin formatları ve kullanım tarihlerini

şöyle verebiliriz.12

Format ve Taban Kullanımda Olduğu Tarihler

35 mm nitrat taban 1891 – 1951

17,5 mm nitrat taban 1898 – 1920’ler

1.2.2.2. Asetat Tabanlı Filmler

Asetat tabanlı film üretiminde, selüloz esteriyle birlikte reaksiyona girmek üzere

nitrik asit yerine asetik asit kullanılır. Asetat taban nitrat taban gibi yanıcı değildir ve

kendi kendini bozacak bir kimyasal yapısı da yoktur. Asetat tabanın muhafazasındaki en

büyük problem havadaki ısı ve nem değişikliğidir. Nitrat tabana oranla daha dayanıklı

olan asetat tabanlardaki bozulma başlarsa durdurmak mümkün olmaz ve taban kırılgan

bir hale gelip emülsiyon ayrılır. Sonuçta görüntü yok olur.

Bununla birlikte, nitrat tabana oranla korunma koşulları daha kolay olan asetat

tabanlı filmler doğru koşullar sağlanabildiği takdirde 200-300 yıl bozulmadan

korunabilirler.Asetat tabanlı filmlerin formatları ve kullanım tarihlerini ise özetle şöyle

verebiliriz.13


35 mm asetat taban 1910 – günümüze

28 mm asetat taban 1912 - 1920’ler

11 Şenol Er, Filmlerde Restorasyon ve Koruma, M.S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sahne ve Görüntü Sanatları Ana Sanat Dalı Sinema TV Programı Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul 1992, s.9 12 Ray Edmondson, Audiovisual Archiving: Philosophy and Principles, UNESCO (CI-2004/WS/2), Paris 2004, http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001364/136477e.pdf (Erişim Tarihi: 10/03/2005), s.73 13 a.g.e., s.73

22

22 mm asetat taban 1912 - 1913

16 mm asetat taban 1923 - günümüze

9,5 mm asetat taban 1921 – 1970’ler

8 mm standart asetat taban 1932 – 1970’ler

8 mm süper asetat taban 1965 - günümüze

1.2.2.3. Polyester Tabanlı Filmler

PET ya da polyester, 1955 tarihinden bu yana kullanılmaktadır. Polyester tabanlı

filmler asetat tabana oranla daha incedir ve kullanımları daha zordur. Asetat tabanlı film

kullanımından polyester tabanlıya geçiş oldukça yavaş olmuştur. Günümüzde de video,

bilgisayar bantları ya da perfore manyetik bantlar dışında, film sanayinde kullanımı

yaygınlaşmamıştır. Polyester tabanlı filmlerin formatları ve kullanım tarihleri ise şöyle

özetlenebilir.14


35 mm polyester taban 1955 – günümüze

70 mm Imax polyester taban 1980 – günümüze

1.2.3. Manyetik Taşıyıcılar

Ses dalgalarının değişen basıncını, kesintisiz bir çelik telin üzerindeki manyetik

kuvvete döndürme düşüncesinin 1920’lerde geliştirilmesiyle, manyetik taşıyıcıların

tarihçesi de başlamıştır.15

Tablo-1.2. Manyetik taşıyıcıların tipolojisi

Taşıyıcı

Üretim Tarihi

Belge Türü

Kayıt Türü

Depolama / Koruma Araçları


Manyetik Tel

1930 - 1950

-Ses

Analog

Taban: Çelik Tel

14 Edmondson, a.g.e., s.73 15 Binark, a.g.e., s.121

23

Manyetik Bant

1935 - 1960

- Ses

Analog

Makara

Taban: Selüloz Asetat Manyetik Pigment: Hematit (Fe2O3 ) (% 70 Demir + % 30 Oksijen)

Manyetik Bant

1944 - 1960

- Ses

Analog

Makara

Taban: PVC Manyetik Pigment: Hematit (Fe2O3 ) (% 70 Demir + % 30 Oksijen )

Manyetik Bant

1959 -

- Ses - Hareketli Görüntü

Analog

Makara Kartuş Kaset

Taban: Polyester Manyetik Pigment: Hematit (Fe2O3 ) (% 70 Demir + % 30 Oksijen)

Manyetik Bant

1969 -


Analog Dijital

Makara Kaset

Taban: Polyester Manyetik Pigment: Krom Dioksit (CrO2)

Manyetik Bant

1979 -


Analog Dijital

Kaset

Taban: Polyester Manyetik Pigment: Metal Zerrecikler (MP/ME)

Manyetik Disk (Sabit Disk)

1966-

-Ses - Hareketli Görüntü

Dijital

Taban: Alüminyum veya seramik katkılı cam Manyetik Yüzey: Demir Oksit , Kobalt

Kaynak: Magnetic Carrier, http://www.media.ifla.org/VI/dswmedia/txt_magn.htm (Erişim Tarihi: 27/06/2007)

1.2.3.1. Manyetik Tel

Ses dalgalarının değişen basıncını, kesintisiz bir çelik telin üzerindeki manyetik

kuvvete döndürme düşüncesi 1920’lerde geliştirilmiş, 1930’larda ise kullanılmaya

başlanmıştır.

BBC, aynı programları değişik zamanlarda dünyanın değişik bölgelerine

ulaştırabilmek için 1931’de bir cihaz kullanmaya başlamıştır. Bu cihazda, 20 dakikaya

kadar olan programları kaydetmek ve sonra çalmak için, saniyede 1,5 m hızla çalışan 6

24

mm enindeki çelik bir banttan yararlanılmıştır.16 Bu teknikle ses kaydı alınması

1950’lere kadar devam etmiştir.

1.2.3.2. Manyetik Bant

Manyetik bant, üzerine görüntü ve ses sinyallerin kaydedilmesini ve tekrar

çalınmasını sağlayan manyetik malzeme ile depolanmış filmden ibarettir.

Alman bilim adamı Fritz Pleumer, 1929 yılında, esnek ve yalıtılmış olan

manyetik kaplamalı bir kaydedici bant patentini almıştır.17

Manyetik bantların ortaya çıkışından itibaren ses bantlarının yapımı için selüloz

asetat, PVC ve polyester tabanlı malzeme kullanılmıştır.18

- Selüloz asetat taban : PVC’nin çağdaşı olan bu malzeme 1935 – 1960 yılları

arasında kullanılmıştır. Sıcaktan fazla etkilenmemesine karşın neme karşı duyarlıdır. Bu

dönemdeki bantlar makara içinde muhafaza edilmiş ve analog formatta kayıt edilmiştir.

- PVC (poliviniklorür) taban : 1944 – 1960 yılları arasında kullanımda

kalmıştır. Yırtılmalara karşı dayanıklı nemden fazla etkilenmeyen malzemenin gevşeme

noktası 60-70 °C olduğu için, sıcaklığa çok kısa bir süre bile maruz kalsa, bozulması

söz konusudur. Bu dönemde üretilen malzeme makara içinde muhafaza edilmiş ve

“analog” formatta kayıt edilmiştir.

- PET (Polyester) taban : Yırtılmaya ve kırılmaya karşı çok dayanıklı olan

malzeme 1959 yılından bu yana kullanımdadır. Polyester tabanlı malzeme makaralı ve

kartuş içinde muhafaza edilmiş, 1963 yılından bu yana da kaset içinde muhafaza

edilmektedir.

Manyetik görüntü bandının ses bandından farkı, görüntü ve ses sinyallerinin aynı

anda kayıt edilmesine ve yeniden çalınmasına imkan vermesidir. Manyetik bantlar;

yukarıda da kısaca anlatıldığı gibi “makara, kartuş ve kaset” adını verdiğimiz

kutuların içinde yerleştirilerek muhafaza edilir.

16 Binark, a.g.e, s.121 17 a.g.e., s.121 18Audiovisual and Multimedia Materials in Libraries and Other Institutions, http://www.libfl.ru/ifla/multimedia.pdf (Erişim Tarihi: 21/03/2005) s. 24

25

Makara : Manyetik ses veya görüntü kaydının büyük makaralara sarılı olarak

kullanılan çeşididir. Bir verici makaradan alıcı makaraya ya da bunun tersine sarılarak

çalışır.

Kaset : Kasetler, Philips firmasınca geliştirilerek 1963 yılında Hollanda’da

kullanıma sunulmuştur. Bir yassı plastik kutu içine yerleştirilmiş, kenarları çıkıntısız iki

tekerlek göbeği ile onlara sarılan manyetik banttan oluşan bantların enleri 3.81 mm,

kalınlığı ise 0.01-0.02 mm arasında değişmektedir. Kimyasal yapılarında genel olarak

demiroksit (Fe2O3) kullanılmıştır. Son yıllarda yüksek kaliteli kayıtlar için kromoksit

de (CrO2) kullanılmaktadır. Piyasada satılmakta olan boş kasetlerin uluslararası

elektronik komisyonu tarafından belirlenen bazı standartları vardır.19

Kasetler, teyplerin üstüne takılan makaralı bantlardan birkaç açıdan üstündür.

Şöyle ki; Bandın kayıt aygıtına geçirilmesi gerekmez, kaset geri sarılmayı

gerektirmeksizin istenildiği an durdurulup çıkarılabilir, bant toz ve elle dokunma

nedeniyle bozulmaz. İnce bantlar, yavaş hızlarda daha nitelikli kayıtların yapılmasını

sağlar. Kasetli teyplerde 4.76 cm / sn’lik standart hız, normal teyplerdeki 9.53 cm /

sn’lik kadar olumlu sonuçlar verir.20

Görsel çekimlerde de 1975’lerden beri video kasetler kullanılmaya başlanmış ve

çeşitli formatlarda ve standartlarda malzeme kullanıldığı için sürekli değişiklik

göstermiştir. Videobandların teknik özellikleri için bkz. Tablo-1.3. ve Tablo-1.4.

Kartuş : Manyetik bandı, tek göbek üzerine depolamaya yarayan kutu olan

kartuş, 1965’te ABD’de Learjet Firması tarafından üretilmiş ve önceden doldurulmuş

tek yönlü müzik bantları için geliştirilmiştir. Kartuşların ilk kullanım alanı

otomobillerdir. Kartuşlar, kasetten büyük olup, 6.26 mm’lik bant içerir ve hızı 9.50 cm /

sn’dir. Bu bandın iki ucunun birleştirilmesiyle oluşturulan uçsuz bir bant halkası, kartuş

içindeki tek kasnağa sarılmaktadır. Kartuşlarda da, kasetlerdeki gibi kılavuzlar,

makaralar, baskı pabuçları gibi parçalar bulunur.21

19 Kaset ve Kartuş, Nasıl Çalışır, Bilim Teknoloji ve İcatlar Ansiklopedisi, Gelişim Yayınları, 4. Cilt, İstanbul 1980, s.1299 20 a.g.m., s.1300 21 Kartuş, Nasıl Çalışır, Bilim Teknoloji ve İcatlar Ansiklopedisi, Gelişim Yayınları, ,4. cilt, İstanbul 1980, s.1299

26

Tablo-1.3. Analog videobantların formatları

Yıl*

Bant Genişliği

Kaset / Makaralı

Kullanım Alanı**

Materyalin Kullanılış Derecesi***

Üreten Şirket

Açıklamalar

1956 2" Makaralı P KTKA Ampex 2" Quad

1962 2" Makaralı EE KTKA Ampex İlk popüler helezonlu

1963 2" Makaralı EE KK Sony 2" helezonlu

1964 1" Makaralı EE KK Sony

1965 1" Makaralı EE KTKA Ampex SMPTE Tip A

1965 1" Makaralı EE KK PI Hassas taşıyıcı

1965 ½" Makaralı EE KTKA Sony CV—İlk düşük maliyetli cost VTR

1968 1" Makaralı EE KK IVC

1968 ½" Makaralı EE KK Sony

1969 ½" Makaralı EE TKA EIAJ-1

1969 ¼" Makaralı EE KK Akai Hafif taşınabilir

1970 ½" Kaset EE KK Phillips İlk VTR kaset

1971 ¾" Kaset EE THA Sony ¾ " U-Matic

1972 ½" Kaset T KK Cartravision Tüketici VTR

1972 ½" Kaset EE KK Sanyo V-Cord

1973 2" Makaralı EE KK IVC 2" helezonlu

1975 1" Makaralı P & EE TKA Bosch SMPTE B

1975 ½" Kaset T KTKA Sony Betamax—İlk tüketici

1976 1" Makaralı EE KK Sony

1976

1"

Makaralı

P & EE

KTKA

Ampex

SMPTE film ya da videobantta yavaşlattırılmış hareket ile

1976 ½" Kaset T K JVC VHS

1978 1" Makaralı P TKA Ampex/Sony SMPTE C

1983 ½" Kaset P & EE KK Panasonic SMPTE M

1984 ½" Kaset P & EE KK Sony Betacam

1984 8 mm Kaset EE & T KK 8 mm (.315")

1986 ½" Kaset P & EE TKA Panasonic M-II

1987 ½" Kaset P & EE THA Sony Betacam-SP

1987 ½" Kaset EE & T K JVC S-VHS

* Piyasaya çıktığı yılı gösterir. ** P: Profesyonel EE: Endüstri / Eğitim T: Amatör Tüketici *** KTKA: Kritik Derecede Tehlike Altında KK: Kullanımdan Kalktı TKA: Tehlike Altında T: Tehdit Altında K: Kullanımda

27

1988 ½" Kaset P & EE KK Sony ED-Beta

1989 8 mm Kaset EE & T THA 8 mm (.315")

Kaynak: Jim WHEELER, Videotape Preservation Handbook, http://69.17.116.124/0014220aad20/comfort-page/5a36_3d0ab0b2_5472_11dd_a577_0014220aad20/WheelerVideo.pdf (Erişim Tarihi: 18/07/2008), s.22

Tablo-1.4. Dijital videobantların formatları

Adı Yılı*

Üreticisi

Bant Genişliği

Bant İnceliği∗∗

Kaset Süresi

Bant Tipi

Sıkıştırma

Bilgi İletme Birimi (Bits)

Sayısallaş-ma Nicelik

D1 1986 Sony BTS .75" 13 µm Orta= ½

Büyük=1 ½ Demir Hayır 8 4:2:2

D2 1988 Sony Ampex Hitachi

.75" 13 µm ½ , 1, 3 MP Hayır 8 Birleşik

D3 1992 Panasonic .5" 11 µm 4 MP Hayır 8

D3 1992 Panasonic .5" 13 µm 2 MP Hayır Birleşik

DCT 1992 Ampex .75" 13 µm ½ , 1, 3 MP 2:1 8 4:2:2

Digital Betacam 1993 Sony .5" 13 µm Küçük=1

Büyük=3 MP 2.1:3 10 4:2:2

D5 1994 Panasonic .5" 11 µm 4 MP Hayır 10 4:2:2

D5 1994 Panasonic .5" 13 µm 2 MP Hayır

HD-D5 1999 Panasonic .5" MP 5:1 10

D9- Digital-S 1995 JVC .5" 13 µm 1 ½ MP 3.3 8 4:2:2

Digital Beta SX 1995 Sony .5" 13 µm MP 10:1 10 4:2:2

D6 1996 Toshiba MP

D7- DVCPRO 1996 Panasonic .25" 8-9 µm

Orta=1 Büyük=2 MP 5:1 8 4:1:1

DV/ Mini-DV 1996 Konsorsiyum .25" 7 µm 4 MP 5:1 4:1:1

Kaynak: Jim WHEELER, Videotape Preservation Handbook, http://69.17.116.124/0014220aad20/comfort-page/5a36_3d0ab0b2_5472_11dd_a577_0014220aad20/WheelerVideo.pdf (Erişim Tarihi: 18/07/2008), s.24

* Piyasaya çıktığı yılı gösterir ∗∗ µm : mikrometre (metrenin milyonda biri)

28

1.2.3.3. Manyetik Disk

Manyetik disk, manyetik bir yüzeye sahip, dönen yuvarlak bir levhadır. Tek

birim biçiminde bir araya getirilmiş birden çok elektromıknatıs tekerden oluşmaktadır.

Birimdeki her tekerin kendi okuma / yazma kafası vardır. Yüzeyi üzerinde ortak

merkezli veya sarmal kayıt izleri olmak üzere polarılmış –kutuplanmış- halkalar

şeklinde bilgi kaydedilebilir.22 Manyetik diskleri “disket” ve “sabit disk” olarak iki grup

altında inceleyebiliriz.

Disket (Floppy Disk): Disket, bilgisayardaki bilgiyi taşımak için kullanılan,

üzerine demir oksit kaplanmış bir plastik diskin yine plastik bir kap içerisine

yerleştirilmesiyle oluşturulmuş manyetik veri saklama ortamıdır. Plastik diskin esnek

olması nedeniyle İngilizce’de “floppy” adı verilmiş, dilimize “flopi disk” ya da “disket”

olarak yerleşmiştir. Genellikle küçük boyutlardaki program ya da verilerin saklanması

ve bir bilgisayardan diğerine aktarılması için kullanılan bir araçtır. Bilgiler silinerek

disket içindeki manyetik hafıza alanı tekrar tekrar kullanılabilir. Disketler, farklı ebat ve

hacimlere sahiptirler. Bir disketin fiziksel büyüklüğü bir kenarının inç olarak

uzunluğuyla anılır. Günümüz piyasasında kullanımı en yaygın olan disket türü “3,5

inçlik” diskettir. Geçmişte “5,25 inçlik” ve “8 inçlik” olanları da kullanılmıştır.

Disketler veri saklama kapasitesine göre de sınıflara ayrılır. Disketin kapasitesi

sağ üst köşesinde yazan DD ve HD harflerinden anlaşılır. DD (Double Density)

disketler 720 KB, HD (Hight Density) disketler 1,44 MB’lık veri saklama kapasitesine

sahiptir.23

Sabit Disk (Hard Disk): Veri depolamak amacı ile kullanılan manyetik kayıt

ortamı olan sabit diskler, önceleri büyük boyutları ve yüksek fiyatları nedeni ile sadece

bilgisayar merkezlerinde kullanılırken, cep telefonları ve sayısal fotoğraf makineleri

içine sığabilecek kadar küçülen boyutları ile günlük hayatımıza da girmişlerdir. Sabit

disklerin en yoğun kullanım yeri bilgisayarlardır. Ses, görüntü, programlar, veri

tabanları gibi büyük miktarlarda bilgiyi depolamaya elverişlidirler.

22 Muhafaza ve Erişim Teknolojisi- Bilgi Ortamının Değiştirilmesinde Dijital ve Dijital Olmayan İşlemler Arasındaki Münasebetler: Açıklamalı Teknik Terimler Sözlüğü, TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 24, Ankara 1994, s.51 23 Floopy Disk, http://tr.wikipedia.org/wiki/Disket (Erişim Tarihi: 26/11/2008)

29

Günümüzde sabit diskler veri aktarımında son derece hızlanmış olsalar da

elektromekanik yapıda olduklarından RAM’lara göre daha yavaştırlar. Bilgisayarlarda

yardımcı ve kalıcı bellek olarak kullanılırlar. Bilgisayar sabit diskleri genellikle

bilgisayarların içinde sabitlenmiş durumda bulunurlar, bilgisayarlara dışarıdan

bağlanabilen –harici disk- , taşınabilir olanları da vardır.24

1.2.4. Optik Taşıyıcılar

Optik taşıyıcılar, genellikle “4.75 inç” (yaklaşık 12 cm) çapında ve yaklaşık

1mm. kalınlığında, lazer ışınlarıyla veri okuyan ya da yazan, taşınabilir disklerdir.

Ayrıca, “3.5, 5.25, 8, 12 ve 14 inçlik” boyutlarında da bulunur. Optik disk

teknolojisinde, mekanik bir kol bulunmaz. Onun yerine, sert plastik veya metalik

yüzeye, yüksek enerjili lazer ışınlarıyla küçük delikler yakılarak veri kaydedilir. Veriyi

okumak için, düşük enerjili lazer ışınları yüzeyi tarar. Delik bulunan noktalar ışığı

yansıtmaz ve bunlar “0” olarak yorumlanır. Düz yerler ışığı yansıtır ve bunlar “1”

olarak yorumlanır.25

Tablo-1.5. Optik taşıyıcıların tipolojisi

Taşıyıcı

Üretim Tarihi

Belge Türü

Kayıt Türü


LV (Laser Vision)

1982-

Hareketli Görüntü

Analog

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Alüminyum cila

CD- ROM (Okunabilir)

1981-

Ses Hareketli Görüntü

Dijital (CD-V hariç: Analog)

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Alüminyum cila, mürekkep

CD- R (Kaydedilebilir)

1992-


Dijital

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Altın, gümüş cila, mürekkep

CD- RW (Tekrar Kaydedilebilir)

1996-


Dijital

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Cila, mürekkep

24 Sabit Disk, http://tr.wikipedia.org/wiki/Sabit_disk (Erişim Tarihi: 26/11/2008) 25 http://www.mis.boun.edu.tr/ulus/bp181/notlar/depolama.htm (Erişim Tarihi: 28/05/2007)

30

DVD- ROM (Okunabilir)

1997-


Dijital

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Alüminyum kaplama

DVD- R (Kaydedilebilir)

1997-


Dijital

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Altın kaplama

DVD- RW (Tekrar Kaydedilebilir)

1998-


Dijital

Taban: Polikarbonat

Blue-Ray (Mavi Lazer Diskler)

2005-


Dijital

Taban: Polikarbonat

MD Mini Disc (Okunabilir)

1992-

Ses

Dijital

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Alüminyum cila

MD MiniDisc (Kaydedilebilir)

1992-

Ses

Dijital

Taban: Polikarbonat Yansıtıcı Yüzey: Alüminyum

Kaynak: Optical Carriers, http://www.culture.gouv.fr/culture/conservation/dswmedia/en/all_opti.htm (Erişim Tarihi: 10/07/2007)

1.2.4.1. Lazerli Görüntü Diski (LV / Laser Vision Disc)

1982 yılında video ve hareketsiz görüntülerin kaydı için geliştirilen taşıyıcı,

analog formattadır.

1.2.4.2. Yoğun Disk (Compact Disc / CD)

Bilgilerin dijital olarak kaydedilip bir lazer ışını yoluyla okunmasını sağlayan

optik kayıt plakasına CD (Compact Disc) denmektedir. Büyük saklama kapasitesi ve

dayanıklılık süresi nedeniyle de CD, eğlence endüstrisi bakımından önemli bir kayıt

teknolojisidir. CD’ler ilk olarak sadece okunabilir olarak üretilmişlerdi. Gelişen

teknoloji, kullanıcıların CD’ler üzerine kayıt yapabilme imkanını getirmiştir. Hatta,

31

tekrar yazılabilen CD’lerin üretilmesi ile artık optik medyaların geçici yedekleme

birimleri haline gelmeleri de sağlanmaktadır.

CD’lerin Fiziksel Formatları 26

CD-ROM diskler : (Compact Disc-Read Only Memory) Yalnız okunur

bellek yoğun disk kısaltmasıdır. CD-ROM’lar görsel, işitsel, yazılı, bilgisayar tarafından

üretilmiş görüntüleri ya da bunların bileşimini depolayabilen optik bir okuma sistemidir.

CD-ROM’lar, müzik CD’leri gibidir. Disk üzerine yazılamaz veya üzerindeki veri

silinemez. Yalnızca, üretici tarafından CD üzerine kaydedilen bilgiler okunabilir.

Kapasiteleri 650 MB'dir. 1981 yılından bu yana kullanımdadır.

CD-R diskler : WORM (Write Once Read Many - bir yaz çok oku)

olarak da adlandırılır. CD-R disklere yalnız bir kez yazılabilir, üzerindeki veriler

bozulmadan tekrar tekrar okunabilir. Bir kez yazdıktan sonra, üzerindeki veri silinemez

veya değiştirilemez. CD-R sürücüler, normal müzik CD’leri ve CD-ROM’ları da

okuyabilirler. CD-R sürücülerin okuma ve yazma hızları değişiktir. Örneğin, 24 hızlı

okuyan bir sürücünün yazma hızı 8’dir. Genellikle yedekleme ve müzik CD’si yapmak

amacıyla kullanılır. Hazırlanan CD'ler CD-ROM sürücüde de kullanılabilir. 1992

yılından bu yana kullanımdadır.

CD-RW diskler : (Compact Disc-ReWritable) Silinebilir optik diskler olarak

da adlandırılır. Veri kaydedilirken disk yüzeyi kalıcı olarak değiştirilmediği için tekrar

tekrar yazılabilir. CD-RW sürücülerin okuma, yazma ve tekrar yazma hızları değişiktir.

Örneğin, 32 hızlı okuyan bir sürücünün yazma hızı 8, tekrar yazma hızı 4’dür. CD-RW

diskleri, CD-ROM sürücüler tarafından okunamaz. Genellikle veri yedekleme ve çoklu

ortam çalışmalarını saklamak için kullanılır. 1996 yılından bu yana kullanımdadır.

1.2.4.3. Sayısal Çok Yönlü Disk (Digital Versatile Disc / DVD)

CD ve DVD’ler, “kırmızı lazer” kullanılarak disk üzerindeki veriyi okuyan ve

yazan teknolojiye dayanmaktadır. CD ve DVD’ler arasındaki fark ise, DVD’de daha

“ince uçlu” bir lazer kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Sonuçta lazerle, tıpkı

büyüteçlerde olduğu gibi bir mercekten geçirilerek istenilen küçüklükte bir nokta elde

26CD Nedir?, http://www.cclub.metu.edu.tr/nenedir/CD+Nedir%3F (Erişim Tarihi 19/06/2007)

32

edilebilmektedir. Burada istenilen şey, mercekten geçen lazerin disk yüzeyindeki çukur

ve düzlüklerden yansıyarak geri dönmesi ve döndüğü yerin disk yüzeyindeki şeklin

çukur mu yoksa düzlük mü olduğunun anlaşılmasıdır. Ayrıca DVD’lerde ışığın değişik

açılarda yansıması kullanılarak veri iki değişik katman halinde saklanabilir. Ayrıca,

DVD’lerin iki yüzü de kullanılabilir. Böylece kapasiteleri, 4.7 GB’den 17 GB’ye kadar

ulaşılır. Tek yüzlü ve tek katmanlı DVD 4.7 GB; tek yüzlü ve çift katmanlı DVD 8.5

GB; çift yüzlü ve tek katmanlı DVD 9.5 GB; çift yüzlü ve çift katmanlı DVD 17 GB

kapasitesindedir.

DVD’lerin fiziksel formatları 27

DVD-ROM farklı fiziksel türlerde bulunur. DVD-R, DVD-RAM, DVD-RW ve

DVD+RW gibi. Aynı şekilde farklı uygulama türleri de vardır. DVD-Video, DVD-

Video Recording, DVD-Audio, DVD-Audio Recording, DVD Stream Recording ve

SACD gibi. Ayrıca Sony Playstation 2 gibi oyun konsolları için farklı uygulama

formatları da mevcuttur.

DVD-ROM : (Digital Versatile Disc-Read Only Memory - yalnız okunur

bellek sayısal çok yönlü disk), daha çok film izlemek için kullanılır. Örneğin, CD bir

saatlik orta kalite görüntülü film saklayabilirken, DVD üç saatin üstünde çok kaliteli

görüntülü ve sesli film içerebilir. 1997 yılından bu yana kullanımdadır.

DVD-R : (Digital Versatile Disc-Recordable - kaydedilebilir sayısal çok yönlü

disk), Fiyatları ucuzladıkça, CD-R teknolojisinin yerine geçmesi beklenen DVD-R’ler

1997 yılından bu yana kullanımdadır.

DVD-RAM : (Digital Versatile Disc-Random Access Memory- rastgele erişim

bellek sayısal çok yönlü disk), DVD-RW (Digital Versatile Disc- ReWritable - tekrar

kaydedilebilir sayısal çok yönlü disk) ve DVD+RW (Digital Versatile Disc+

ReWritable - tekrar kaydedilebilir sayısal çok yönlü disk) gibi çeşitleri vardır. Bunlar

tekrar tekrar yazılabilen ve silinebilen disklerdir. 1998 yılından bu yana kullanımdadır.

27 DVD Nedir?, http://www.cclub.metu.edu.tr/nenedir/DVD+Nedir%3F (Erişim Tarihi: 19/06/2007)

33

1.2.4.4. Mavi Lazer (Blue-Ray) Disk 28

Üreticilerin elindeki mühendislik teknikleri Mavi-Lazer keşfedilene kadar belli

kriterlerle sınırlıydı. DVD’ler çukur genişliği en az 0,4 mikrometre (bir milimetrenin

40.000’de biri) olabiliyor. Çukur ve düzlüklerin yer aldığı (“track” adı verilen)

halkaların birbirlerinden uzaklığı ise DVD’lerde en az 0,74 mikrometre olabiliyordu.

Mavi Lazer sayesinde bu rakamlar 0,14 ve 0,32 mikrometre seviyesine inmiş oldu.

Bunu sağlayan ise Mavi-Lazer’in kırmızının % 19’u kadar bir çapa sahip olabilen

noktacığı, Mavi-Lazer diskler özel koruma kabının içine saklanmaktadır. Çünkü, CD ve

DVD’lere oranla çok daha hassas bir yapıya sahip olmalarıdır.

Bir DVD’nin maksimum “17 GB’lık” bilgi depolama kapasitesi varken, bu

kapasite Mavi-lazer disklerde “50 GB’a” ulaşmaktadır.

28 Emrah Erdoğan, Görsel-İşitsel Arşivler ve Türkiye’deki Durum, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi-

Belge Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: A. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2005, s.58-59

34

II. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ PROVENANSI

Ses ve hareketli görüntü kayıtlarının provenansının irdelenmesi, üretim kaynağı

ve gerekçesinin kompleks bir yapıya sahip olmasından dolayı, çok yönlü ve karmaşık

bir olgudur. Çünkü, kayıtların önemlice bir kısmı, sanatsal ve ticari bir amaçla

oluşturulan kurumların faaliyetleri sonucunda üretilmektedir. Diğer kısmı da özel

şahısların, kamu, özel ve tüzel kuruluşların faaliyetlerini yerine getirirken “ikincil

planda”, isteğe bağlı veya hukuksal gerekçelerle zorunlu olarak üretilen kayıtlardır. Bu

sebeple, kayıtların provenansı üzerinde çalışılırken, farklı kriterler göz önüne alınarak

gruplandırma yapılmıştır.

Söz konusu gruplandırmanın birinci kısmında, radyo/televizyon istasyonları,

haber ajansı, yapım şirketleri gibi kurumsal yapılar baz alınarak “yayına yönelik” kayıt

üretimi, ikinci kısmında ise, kamu, tüzel ve özel kurumlar ile özel şahısların

fonksiyonları baz alınarak “tanıklığa yönelik” kayıt üretimi incelenmiştir.

2.1. YAYINA YÖNELİK KAYIT ÜRETİMİ

Ses ve hareketli görüntü kayıtların esası, kamuya sunulmak üzere üretilen yayına

yönelik kayıtlara dayanmaktadır. Bu kayıtları üreten kurumların varlığı, üretme ve

kamuya sunma üzerine kurulu olduğu için, kurumların en önemli sermayesi, kaynağı

söz konusu kayıtlar olmaktadır. Örneğin, belgesel filmler, sanatsal filmler gibi

sinematografik eserler ve radyo/ televizyon programları gibi. Yayına yönelik kayıtlar,

adından da anlaşılacağı gibi, yayınla ilişkilidirler ve arşivcilik terminolojisinde “medya

arşivleri” olarak yerini almıştır. Bu belgeler, klasik arşivdeki belgelerle aynı mantık

içinde değerlendirilirler ve ortaya çıkışı da 19. yy’ın sonlarında kitle iletişim

teknolojisinde yaşanan gelişmelerle paralellik arz eder.

35

2.1.1. Kitle İletişimindeki Gelişmeler ve Yayına Yönelik Ses ve Hareketli Görüntü

Kayıt Üretimi

Kitle iletişim araçları ile ses ve hareketli görüntü kayıt üretimi arasındaki ilişkiye

geçmeden önce, “iletişim”, “kitle iletişim”, “kitle iletişim araçları” ve bahsi geçen

kavramların şemsiyesi olan “medya” kavramının incelenmesi gerekmektedir. Çünkü,

üretilen kayıtların arşivsel değerlendirmesinin yapılabilmesi ve yönetilebilmesi, 20. ve

21. yüzyıllara damgasını vuran iletişim biliminin ve medya kavramının, arşivciler

tarafından daha iyi algılanabilmesi ve özümsenmesi ile mümkün olacaktır.

Amerikalı iletişim bilimci Irving E. Fang, kitle iletişiminin tarihini, enformasyon

devrimleri bağlamında kurduğu çalışmasında -A History of Mass Communication: Six

Information Revolutions-, tarih boyunca altı enformasyon devriminden söz etmektedir.28

• Birincisi,“Yazı Devrimi” dir ve İÖ 4000’li yıllarda başlamıştır.29

• İkincisi, “Matbaa Devrimi” olup, 15. yy’ın ikinci yarısında Avrupa’da başlamıştır.

Bu devrim, esas olarak Çin’den ithal edilen, aynı zamanda Arap ve Magrip

kültürlerinden de gelen kağıdın ve Alman nalbant Johannes Gutenberg’in monte ettiği

bir matbaa sisteminin birleşmesiyle ortaya çıkmıştır.

• Üçüncü devrim, “Kitle İletişim Araçları Devrimi”dir. Bu devrim 19. yy ortalarında

Batı Avrupa ve Amerika Birleşik Devletlerinde, kağıt üretimi ve matbaa

yöntemlerindeki ilerlemelerin ve telgrafın icadının bir araya gelmesiyle başlamıştır.

• Dördüncü devrim, enformasyon devrimi olan “Eğlence Devrimi” dir. 19. yy’ın

sonuna doğru Avrupa ve Amerika’da başlamıştır. Söz konusu devrim, sesin kaydedilip

depolanabilmesi, herkesin satın alabileceği, sahip olabileceği kameralar ve film gibi

teknolojilerle birlikte gerçekleşmiştir.

• Beşinci devrim, “İletişim aygıtlarının aile yuvasına, evlere girmesidir”. Bu devrim,

20. yy’ın ortasında gelişmiş ve aile yuvasını, enformasyon ve eğlence alımının merkezi

mekanına dönüştürmüştür.

• Son devrim ise “Enformasyon Otoyolu Devrimi” olup, günümüzde yaşanmaktadır

ve bilgisayar, yayıncılık, uydu ve görsel teknolojilerin yakınsaması sonucu ortaya

çıkmıştır.

28 Erol Mutlu, Televizyon ve Toplum, TRT Yayınları, Ankara 1999, s.39 29Yararlanılan kaynakta yazı devriminin tarihi İ.Ö. 8. yy ve coğrafi mekanı da Yunanistan olarak gösterilmiştir.

36

19. yy’ın ortalarında kitle iletişim araçları devrimi ile başlayan, eğlence devrimi

ve iletişim araçlarının aile yuvasına, evlere girmesine dek uzanan süreçte, kitle iletişim

araçlarında ses ve görüntülü kayıtlar da yoğun bir şekilde kullanılmaya başlamıştır. Bu

kayıtların yoğun bir biçimde üretimi ve kullanımı sonucunda da arşivcilik disiplininde

“medya arşivleri” kavramı ortaya çıkmıştır.

2.1.1.1. İletişim

İletişim kavramı TDK sözlüğünde,

“(1) Duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına

aktarılması, iletişim, haberleşme, komünikasyon;

(2) Telefon, telgraf, televizyon, radyo vb. araçlardan yararlanarak yürütülen bilgi

alışverişi, iletişim, haberleşme, muhabere, komünikasyon”

olarak tanımlanmaktadır.

İletişim sözcüğünün çok yaygın ve hemen hemen tüm disiplinlerce kullanılması,

terim hakkında tek bir tanım vermeyi zorlaştırmaktadır. Kimilerine göre ise, iletişim ile

ilgili bir tanım yapmaya gerek yoktur. Çünkü, herkes iletişimin ne olduğunu, ne anlama

geldiğini bilir. Oysa günümüze dek iletişimin pek çok tanımı yapılmıştır. Bu tanımlarda

kullanılan kıstaslar, her disiplinde farklı farklı olmuştur. İletişime yapısal olarak

bakıldığında “gönderici, ileti ve alıcı” üçlüsü önem kazanmakta, işlevsel olarak

bakıldığında “kodlama ve açımlama” niyet açısından bakıldığında “açıklama ve araç”,

kaynak açısından bakıldığında iletinin (mesajın) “yapımı, üretimi”, kanal açısından

bakıldığında ise “işaret aktarımı” odak noktaları olmaktadır.30

Yukarıdaki açıklamadan yola çıkarak, iletişim bilimcilerin tanımlarına göz

atarsak, Aysel Aziz kavramı şöyle açıklamaktadır.

İletişim (haberleşme), insanlığın var olması ile ortaya çıkan bir gereksinmedir. İletişimin geçmişi insanlık tarihi ile başlar. İlkel insanın tüm gereksinimlerini karşılamakta kullanılan ilkel yöntemler, iletişim gereksinimini karşılamak, gidermek için de kullanılmıştır. İlkel insanın mağara duvarlarına çizdiği resimler, Kızılderililerin ateş yakarak çıkardıkları dumanlar, Afrika yerlilerinin tam-tam sesleri ile yapmak istedikleri, iletişimden başka bir şey değildir. Günümüzde ise, gelişmiş toplumlarda iletişim gereksinimini, gelişen teknolojinin ürünleri olan

30 Aysel Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, Genişletilmiş 2. Basım, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 460, Ankara 1981, s.1-2

37

mektup, telefon, telgraf, gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon, sinema, tiyatro, resim, plak, kaset, videoband, vb. araçlarla sağlanmaktadır.31

Ünsal Oskay ‘ın tanımında ise “İletişim, Latince’ deki “communis”

kelimesinden türetilmiş “communication” kavramının karşılığı olarak kullanılmaktadır.

Anlaşılacağı gibi, dilimizdeki karşılığı yabancı dillerdeki anlamının en önemli kesimini

dışarıda bırakmaktadır. Birey ile birey (ya da bireyler) arasında yapılan bir anlam yüklü

simgeler gönderimi, alımı, işlenimi, yeniden gönderimi, yeniden alımı ve yeniden

işlenimi vb. süreci olarak ifade edilen iletişim terimi, “communication” sözünün

temelindeki toplumsallaşma anlamını ifade edememektedir. Oysa, Latincedeki anlamı,

“communa”, “de communis”, “communicare” gibi kelimelerden anlaşılacağı gibi, bir

ortaklığı, toplumsallaşmış olmayı, birlikteliği, iştirak haline gelmiş olmayı kapsamakta,

dolayısı ile, iletişimi hem bireyler arasında bir süreç olarak, hem de bunlar aracılığı ile,

toplumsal düzeyde bir süreç olarak ifade edebilmektedir.” 32

İnsanoğlunun İletişim Gereksinimi; İletişim, sosyal bir varlık olan insanın en

önemli gereksinimlerinden birisidir. İnsanların toplum içinde bir arada yaşamaları,

onları diğer insanlarla ve sosyal gruplarla ilişkiye zorlamıştır. Bu ilişkiler iletişim

(haberleşme) yolu ile gerçekleşir. İletişim, insanın kendini ifade etmesi için zorunludur.

İnsan, çevresi ile iletişim kurarak yaşar. Onun her davranışı, konuşması, susması,

duruşu ve oturma biçimi, kendini ifade etmesi diğer bir deyişle iletişim kurmasıdır.

İletişim, bilgi üretme, iletme ve algılama sürecidir. İletişim kurmaktaki asıl amaç,

anlaşılabilir mesajların gönderilmesi ve hedefin tutum ve davranışlarında değişiklik

yapılmasıdır. İnsan ilişkilerinin vazgeçilmez bir unsuru olan iletişim, örgütsel ve

toplumsal faaliyetlerin sürdürülmesi için de zorunludur. 33

Sonuç itibariyle,

İletişim, insanın türsel özelliği olan toplumsallaşırlığının bir yansımasıdır. Doğal ortamına uyumlanmak için kültürü oluşturan ve kültürlenerek bu uyumlanmayı başaran insan, kültürünü oluştururken bir başına değil, diğer insanlarla birlikte etkinlik gösterir. Duygularını, düşüncelerini, inançlarını anlam yüklü seslerle, işaretlerle, bedensel hareketlerle ya da bunların sitilize edilmiş çeşitli işaretleriyle (temsili düzeyde algılanabilen düzenlemelerle) birbirine aktarır yanıt alır, yanıta karşı yeni bir yanıt hazırlar. İletişim dediğimiz büyük kültürel donanımını geliştirir. Öykünmeler ve benzemeler, doğal süreçlerin oluşumu içinde yer alan

31 Aziz, a.g.e., s.1 32 Ünsal Oskay, XIX. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişiminin Kültürel İşlevleri, Kuramsal Bir Yaklaşım, 4. Basım, Der Yayınları, İstanbul 2000, s. 309-310 33 Mustafa Mutlu, Kitle İletişiminde Sorunlar ve Sorumluluklar, Okumuş Adam Yayınları, İstanbul 2007, s.16

38

öğelerin zincirini öğrendiğinde bu süreçleri başlatmak için insan tarafından doğanın düzenliliklerinin ardı ardına –bu kez, insanın o doğal süreçlerin olmasını istediğinde- oluşması için sihir, büyü ve ritüellere dönüşür. 34

2.1.1.2. Kitle İletişim ve Kitle İletişiminin İşlevleri

Kitle iletişim, “dağınık insan topluluklarının, örgütlenmiş bir kaynaktan iletilen

haberlere veya uyarılara aynı anda maruz kalması, birtakım kaynaklardan elde edilen

bilgi ve haberlerin değişik araçlarla geniş halk topluluklarına yaygın olarak

duyurulması” dır.

Tarih boyunca insanoğlu, anında kitlelerle iletişim sağlama yollarını aramıştır.

Eski Atina’da bir konuşmacının bir platformda durarak aynı yerdeki tüm insanlara

seslenmesi, Kızıldereli Amerika’sında duman yolu ile iletişim kurma gibi yöntemler,

insan ilişkilerinde anında iletişim kurma çabaları olarak çok önemli yer tutar. Ancak,

çağımıza gelinceye dek, anında tüm kitleye seslenen iletişim araçları bulunamamıştır.

Yüzyılımızda, gelişen teknolojinin de katkısı ile, evrenin tüm nüfusuna bir köy, bir

kasaba, bir kent gibi ulaşmak olanağı bulunmuştur. Önceki etkinliğini ve önemini yine

çağımızdaki teknolojik gelişmelerin yardımı ile kazanmıştır.35

İletişim, insanın birey olarak kendi bedenindeki organları ile yapabildiği anlam yüklü işaretler, sesler, kelimeler, tümceler, bedensel hareketler ve mimikler, kulaktan kulağa aktarılarak yapılan konuşmalar ve topluluğa seslenmek için yapılan konuşma biçimleri şeklinde ortaya çıkar. Daha ileri düzeyde ise, yazılı levhalar, varaklar, gazeteler, telsizler, radyolar, sinema ve televizyonların ve bunların işletilmesi için gereken yepyeni işlevleri düzenlemeleri ifade eden yerel muhabirler, haber işlem birimleri (yazı işleri), teleksçiler, arşivciler, basımevleri, sütun yazarları, kağıt mürekkep, film, vs. sanayileri, dağıtım şebekeleri, çeşitli alanlardaki teknik bilgi sahibi kişiler, bunları yetiştirecek meslek etiki, okullar, kuruluşlar, normatif düzenlemeler, ila işletmeciliği, kamuoyu araştırmaları yapacak birimler, vb. aracılığı ile işleyen bugünkü gelişkin düzeyde toplumsallaştırılmış kitle iletişimi ortaya çıkar.36

Kitle iletişimi iki temel özellik ile tanımlayabiliriz.

• Kitle iletişimi, toplumun büyük bir kesimine yöneliktir.

• Mesajın, toplumun büyük bir kesimine ulaşabilmesi, teknik araçların kullanılmasını

gerektirir. Yayın “broadcasting” kavramı da bu özellikten doğmuştur.

34 Oskay, a.g.e., s. 312 35 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s. 3 36 Oskay, a.g.e., s. 313

39

İletişim ve Kitle İletişim Kavramlarının Benzer ve Ayrılan Yönleri

Kitle iletişimi yapısal olarak ele alındığında, iletişim sürecinde yer alan

unsurların kitle iletişim sürecinde de yer almasına karşılık, aralarında bazı yönlerden

farklılıklar görülür.37

Göndericide farklılık (sender): Kitle iletişiminde iletiyi gönderen, bir kurum

(haberleşme örgütü) ya da kurumlaşmış kişidir. Örneğin bu kurum, bir gazete, bir yayın

şebekesi ya da istasyonu, bir film stüdyosu ya da bir basımevi olabilir. Kurumlaşmış

kişi olarak ise, bir gazetenin makale yazarı gösterilebilir.

Alıcıda farklılık (receiver): Kitle iletişiminin seslendiği alıcı bireydir. Gazete

okuyan, radyo dinleyen ve televizyon izleyen, sinemaya giden tek tek bireyler, kitle

iletişiminde alıcı durumundadırlar. Ancak, bu bireysellik iletişimden, yüz yüze

iletişimden farklılık gösterir. Çünkü, alıcının iletiye (mesaja) olan tepkisi gönderici

tarafından hemen hemen alınamaz, hatta bazı durumlarda hiç alınamaz. “Art besleme”

(feedback) de denilen bu durum, bireyler arasındaki iletişimde kolayca görülebilir.

İletişimdeki, yüz yüze iletişimdeki alınan iletiye yapılan el-yüz hareketleri, konuşma

gibi tepkiler bu art beslemeyi ifade eder. Oysa kitle iletişiminde gösterilen tepki, anında

değil ancak mektup, telefon yolu ile tepkide bulunma ya da o yayını ve yayımı

izlememe, sinemaya gitmeme biçiminde kendini gösterebilir.

İletide farklılık (message): İletişim ile kitle iletişiminde verilen mesajların

nicelik ve nitelik yönünden farkı vardır. Nicelik yönünden bu fark, mesajın sayısının

kitle iletişiminde çok fazla olması ile kendini göstermektedir. Kitle iletişiminde sürekli

bir mesaj (ileti) girdi çıktısı vardır. Haber örgütüne binlerce mesaj gelir ve çıkar.

Kitle İletişiminin İşlevleri

Eğer iletişimi, yalnızca haber ve mesaj değişimi değil, aynı zamanda düşünce,

olgu ve veri iletim değişiminin tamamını içine alan bireysel ve toplu etkinlikleri de

kapsayan en geniş anlamda ele alırsak, ona bütün toplumsal sistemlerde aşağıdaki belli

başlı işlevlerin verildiğini de görürüz.38

Habercilik: Bireysel, toplumsal, ulusal ve uluslararası durumları akılcı bir biçimde kavramak ve gerekli kararları alabilmek için zorunlu olan haber,

37 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş , s. 3-4 38 Mustafa Mutlu, a.g.e., s.19-20

40

mesaj, veri, olgu, görüş ve yorumların toplanması, depolanması, işlenmesi ve dağıtılması.

Toplumsallaştırma: Her bireye içinde yaşadığı toplumla bütünleşme olanağı sağlayacak, toplumsal birleşmeyi ve kamusal yaşama etkin bir biçimde katılma için zorunlu olan bilinçlenmeyi kolaylaştıracak ortak bir bilgi ve düşünce fonu oluşturmak.

Motivasyon: Her toplumun o andaki amaçları ve ulaşacağı son hedefi izlemek, kişisel tercih ve özlemleri yüceltmek, bireysel ve toplu etkinlikleri ortak amaçların gerçekleştirilmesi yönünde uyarmak.

Tartışma ve diyalog: Uzlaşmayı kolaylaştırma ve kamusal çıkar konusunda varolan sorunları aydınlığa kavuşturmak için gerekli olan enformasyon öğelerini sunmak ve değiş tokuşunu sağlamak. Bütün yerel, ulusal ve uluslararası sorunlarda kamu çıkarı ve katılımını güçlendirmek için gerekli öğeleri sağlamak.

Eğitim: Düşüncenin gelişmesine, kişiliğin oluşmasına, yaşamın bütün aşamalarında yetenek ve becerilerin elde edilmesinde yardımcı olacak bilgileri iletmek.

Kültürel geliştirme: Geçmişin mirasını korumak için sanatsal ve kültürel yapıtları yaymak, düş gücünü harekete geçirerek estetik gereksinimleri ve yaratıcılığı uyararak kültürel ufukların gelişmesini sağlamak.

Eğlence: İşaret, simge, ses ve imgeler aracılığıyla tiyatro, dans, edebiyat, müzik, spor ve oyun gibi bireysel ve toplu nitelikli yaratıcı etkinlikleri yaymak.

Bütünleştirme: Bütün kişi, grup ve ulusların karşılıklı olarak birbirlerini tanımaları, anlamaları, ötekilerin koşullarını, görüşlerini ve özlemlerini kavramaları için gerekli olan mesaj çoğulculuğuna ulaşmayı kolaylaştırmak.

2.1.1.3. Kitle İletişim Araçları

Günümüz dünyasında, kitle iletişim araçlarından (yazılı, işitsel, görsel-işitsel)

basın olarak söz edildiği bir dönemden kısaca “medya” diye anılan bir evreye

geçildiğini söyleyebiliriz. Bu sebeple, çalışma kapsamında zaman zaman medya

kavramı da kullanılmıştır.

Kitle iletişim araçları, toplumda sözlü veya yazılı haber alma imkânını sağlayan

teknik araçlar topluluğudur. Bu kapsama, tarihsel açıdan bakıldığında kitap, dergi,

gazete, broşür gibi yazılı araçlar, tiyatro, sinema, radyo, televizyon gibi görsel-işitsel

araçlar ve bunlara ilaveten plak, videokaset, CD, DVD vb. teknolojik gelişmenin ürünü

olan araçlar da girmektedir. Bu araçların farklı özellikleri olmasına karşılık, tek önemli

ortak özellikleri, verilen iletiyi çoğaltmalarıdır. Bu sebeple araçlara, “mesaj çoğaltcıları

(message multipliers)” da denilmektedir.

41

Yukarıda bahsi geçen araçların ortaya çıkışları birbirlerinden farklı zamanlarda

olmasına karşın, geniş çapta kitlesel önemlerini kazanmaları 20. yy’da olmuştur. Bu

araçlardan yararlanma toplumdan topluma değişmektedir. Söz konusu değişikliği,

ülkelerin toplumsal, siyasal ve ekonomik koşulları belirlemektedir. Bir bakıma bu

araçların işlevleri de bu koşullara bağlıdır.39

Kamuoyunu ilgilendiren konularda halkın en önemli bilgi kaynağı kitle iletişim araçlarıdır. Bu araçların verdikleri haberler, yaptıkları yorumlar sadece düşünce ve kanaatlerin açıklanmasına yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda kişi ve toplumları seferber etme işlevini de görürler. Kitle iletişim araçları gündemi tayin ederek, tartışma ortamı yaratarak, bilgi akşını sağlayarak, meşru olanla-olmayan arasındaki sınırı belirleyerek, toplumun talep ve beklentileri konusunda fikir vererek önemli bir görevi yerine getirirler. Aynı zamanda geniş halk yığınlarına seslendiklerinden kamuoyu oluşumunda da önemli bir rol oynarlar. Kamuoyunu ilgilendiren konulara halkın en önemli bilgi kaynağı kitle iletişim araçları verdikleri haberler, yaptıkları yorumlarla sadece düşünce ve kanaatlerin açıklanmasına yardımcı olmakla kalmazlar, aynı zamanda kişileri ve toplumları inandırma ve seferber etme işlevini de üstlenirler.40

Kitle iletişim araçlarının işi, doğrudan yaşam deneyimimiz ve denetimimiz

dışında kalan olay, olgu ve oluşumları bize aktarmaktır. Bizler de kendi pratiğimiz

dışında kalan ve giderek karmaşıklaşan bir dünyayı böylelikle daha kolay algılar ve

anlamlandırırız. Demek ki günümüzde “nasıl bir dünyada yaşıyoruz” sorusunun ayırtına

büyük ölçüde medya aracılığıyla ulaşılmaktadır. Nasıl bir dünyada yaşandığının durum

tanımlamasını yapan medya olduğuna göre, “nasıl bir dünyada yaşanmak isteniyor”

sorusunun yanıtı da medyanın tanımlarıyla oluşacak, onlardan etkilenecek, hatta onlar

tarafından biçimlendirilebilecektir.41

Medyanın enformasyon sağlama işlevi yerini, “haber” ve “eğlence”

sözcüklerinin birleştirilmesiyle oluşturulan “habereğlence” (İngilizce’de information ve

entertainment sözcüklerinden oluşan infotainment) işlevine bırakmıştır.42

39 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s.5 40 Mustafa Mutlu, a.g.e., s.11-18 41 Raşit Kaya, Medya, Siyaset, Demokrasi: 75. Yılda Nasıl Yeniden Yapılanma; “Bilanço 1923-1998: Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi, 10 - 12 Aralık 1998”, ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Yay. Hazırlayan: Zeynep Rona, I. Cilt , Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1999, s.155 42 a.g.m., s.156

42

2.1.1.4. Kitle İletişim Araçlarının 19. ve 20. yy’daki Gelişimi ve Yayına Yönelik

Kayıt Üretiminin Ortaya Çıkışı

15. yy’ dan itibaren gelişerek devam eden basılı yayınlar, özellikle gazete ve

dergiler, 19. yy’ın sonuna kadar en önemli belki de tek olarak gösterebileceğimiz haber

kaynakları idi. 19. yy sonuna doğru sesin kaydedilip depolanabilmesi ve sinema

teknolojisindeki gelişmeler kitle iletişim tarihinde de dönüşüme neden olmuştur.

Sinema teknolojisinin yazılı basına oranla, tüketime daha elverişli ve ileti

aktarmak açısından daha etkili bir araç olması kısa sürede yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Sinema, başlangıçta bir olayı yansıtmak, haber vermek işlevine sahip olan belgesel

ürünleri ve haber filmlerinin ağır bastığı bir kitle iletişim aracı iken, 20. yy’ın ilk

yarısında toplum hayatına giren radyo ve televizyonun avantajlarına da sahip olmadığı

için yerini zaman içinde onlara bırakmıştır.

Sinemanın kitle iletişim aracı işlevi yanında, zamanla yapımcıların büyük kar

amacına yönelik, stüdyo-gösterim salonu dağıtım şirketleri zincirlerinden oluşan film

sanayine ve buna “sanatsal” katkılarda bulunan senaryo yazarlarından, yönetmenlerden,

oyunculardan oluşan bir sanat dalı haline gelmiştir. 43

Sonuç itibariyle, tarihsel süreç içinde incelediğimizde, sinema, radyo,

televizyon, internet yani görsel-işitsele dayalı kitle iletişimin önem kazanması ve medya

aracılığı ile bu kayıtların üretilmeye ve kitlelere sunulmaya başlaması ile, yayına

yönelik ses ve hareketli görüntü kaydının üretimi, değerlendirilmesi bir diğer deyişle

yönetilmesi, arşivcilik mesleğinde de değişime ve gelişime yol açmıştır.

2.1.2. Kitle İletişim Araçları ve Kayıt Üretimi

Kitle iletişim, çok yönlü ve karmaşık bir yapıdır. Bünyesinde teknik, ekonomik,

siyasal, sosyolojik, psikolojik bir takım değerleri barındırır. Radyo, televizyon

kavramsal olarak ele alındığında, hem mesajların hedeflere ulaştırılmasında kanal

görevini, hem de yayın yapan kuruluşları ifade etmektedir. Dolayısıyla radyo,

televizyon, kitle iletişim aracı/ortamı oldukları gibi, aynı zamanda fiziksel üretim

kaynağı (kurum) olan radyo ve televizyon istasyonlarını da çağrıştırır. Bahsi geçen

kavramlar, tez kapsamında araç/ortam olarak incelenmiştir. Televizyonun kitlelere

43 Ersan İlal, İletişim, Yığınsal İletişim Araçları ve Toplum, Der Yayınları, İstanbul 2007, s. 46-47

43

sunulmasından yaklaşık 50 yıl sonra icat edilen internet, günümüzde ses ve görüntü

kayıtlarının kitlelere ulaştırılmasında en önemli araç/ortam haline gelmiştir. Bu sebeple,

çalışmada internetin de, kitle iletişim aracı olarak incelenmesi uygun görülmüştür.

Radyo ve televizyon, doğuşları yönünden aralarında 10 –15 yıllık bir fark vardır.

Radyonun yalnızca sese dayanan bir araç oluşu, teknik buluş olarak daha erken

bulunmasını sağlamış, televizyon ise, radyonun ses unsuruna görüntü unsurunun

bulunarak katılması ile daha sonra kamu yararına sunulan bir kitle iletişim aracı

olmuştur. İnternet ise yukarıda da bahsedildiği gibi televizyonun icadından yaklaşık 50

yıl sonra toplumların hizmetine sunulmuştur. Tüm bunlar, ses ve görüntü kayıtlarının

kitlelere ulaşmasında en önemli araç/ortam olmuştur.

2.1.2.1. Radyo

Radyonun kelime manası, sistem, kuruluş, araçtan oluşan üç farklı noktaya

işaret etmektedir. Şöyle ki,

• Elektrik dalgalarının özelliğinden yararlanarak seslerin iletilmesi sistemi,

• Elektrik dalgalarıyla düzenli olarak yayın yapan istasyon ve bu istasyonun

programlarını düzenlemekle görevli kuruluşu,

• Bu istasyonun yayınlarını alan alıcı ise aracı oluşturmaktadır.

Radyo yayını (radio broadcasting) ise, elektromanyetik dalgalar (Hertz

dalgaları), enerjisi aracılığı ile bir olayın, bir iletinin (ses-müzik) topluma ses yolu ile

aktarılmasıdır. Bir başka deyişle, kulakla duyulabilecek sinyallerin radyo frekansları

aracılığı ile boşlukta yayılması ve bunun sonucunda bu sinyallerin, bu amaç için

geliştirilmiş özel alıcılar aracılığı ile toplumu oluşturan bireylerce izlenmesidir.44

Kanadalı iletişim bilimci Marshall McLuhan,45 radyo hakkında şöyle

demektedir. “Radyo, sadece insan konuşmasıyla eşleşen sinir sisteminin bir uzantısıdır.”

Radyo haber verir ve kişisel olarak kullanılabilir, arabada veya evimizin arka

bahçesinde hep yanımızdadır. Sonuç olarak, radyonun estetik sınırları, konuşmanın

taklit edilmesinde ve sesin içinde imgeler ve duygular oluşturabilmesindedir.46

44 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s.7 45 “Kitle İletişim Araçlarını Anlamak (Understanding Media)”, adlı eserde 46 David K. Dunaway , Radio and the Public Use of Oral History, Oral History: an Interdisciplinary Anthology , (David K. Dunaway, Willa . Baum editors), American Association for State and Local History Book Series, California 1996, s.314

44

Bu iletişim aracı, etki elde edebilmek için hareketli görüntüler değil, sesi esas

alır. Dinleyiciler, yaptıkları işi bırakmadan programın içeriğini tüketebilirler yani

dinleme faaliyeti hayatın normal temposunu kesintiye uğratmaz. Örneğin Amerikalılar

günde ortalama üç saat radyo dinlemektedirler. Bu popüler iletişim aracı kullanıldığında

insanların bir kitap alması veya yaptıkları işi bırakması gerekmez. Her ses için uygun

bir görüntünün gerektiği film ve televizyonun aksine radyo, tarihi kendi çevremizi

kullanarak oluşturmamıza ve sesleri ardındaki kişilikleri tasavvur etmemize izin verir. 47

2.1.2.1.1. Radyo Tarihi

Günlük yaşantımızın bir parçası olan radyo üzerine ilk çalışmalar 1860’lardan

önce başlamış, iletişim aracı olarak ortaya çıkması da birçok kişinin çalışması sonucu

olmuştur. Bundan dolayıdır ki, değişik tarihlerde değişik ülkelerde, farklı bilim adamları

radyonun bugünkü durumuna gelmesini sağlayan teknik buluşlar yapmışlardır. Sayıları

fazla olmakla birlikte radyo tekniğinin gelişmesine şu dört bilim adamının katkısını

belirtmek gerekir. James Clerk Maxwell, Heinrich Hertz, Guglielmo Marconi, Lee de

Forest’tır.48 Radyonun, elektromanyetik dalgalar aracılığı ile ses unsurunun bir program

şeklinde insanlık yararına sunuluşu ise, ilk kez ABD’de 1920’de Pittsburg’da KDKA

adlı bir radyodan seçim haberlerinin verilmesiyle başlamıştır.49

Ancak, 1920 yılından önce de, örneğin ABD’de De Forest bir çok kez kısa süreli

yayınlar yapmıştır. Bunlardan en önemlisi tenor Caruzo’nun New York Metropolitan

Operasında verdiği konserin naklen verilmesidir. Diğer ülkelerde de düzenli yayınlar

gecikmemiş, 1922 yılında İngiltere’de, Fransa’da, Sovyetler Birliği’nde, 1923 yılında

ise Almanya’da radyo yayınları başlamış, sonra sırasıyla 1927 yılına kadar Arjantin,

Avustralya, İtalya, Japonya, Norveç, Yeni Zelanda, Hollanda, İsveç, İsviçre,

Çekoslovakya, Güney Afrika Birliği gibi ülkeler izlemiştir.50

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere radyo 1940’lı yıllarda, yani yaklaşık 20

yıl sonra girmiştir. Radyo, sömürgelere sömürgeci devletler tarafından, sömürge

olmayanlara ise ileri görüşlü girişimciler veya devletin yaptığı ticari anlaşmalar yoluyla

girmiştir. II. Dünya Savaşı’ndan 1960’a kadar geçen yıllar radyoculukta olgunluk

47 Dunaway, a.g.e., 308-309 48 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s.8 49 Özden Çankaya, TRT, Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi: 1927-2000, Yapı Kredi Yayınları-1939, İstanbul 2003, s.18 50 Aziz, a.g.e., s.10

45

yıllarıdır. 1960’lı yıllardan itibaren radyo artık evde bir elektronik araç olmaktan

çıkmış, kişinin dostu, arkadaşı olmuştur.51

2.1.2.1.2. Türkiye’de Radyo Tarihi

Gutenberg’in matbaayı bulmasından yaklaşık üç yüzyıl sonra, matbaanın

ülkemize girmesi aydınlama açısından ne denli geciktirici ve olumsuz bir etki

yaratmışsa, radyonun kullanılmaya başlamasından çok kısa bir süre sonra ülkemize

gelmesi ve yaşamımıza girmesi de o denli olumlu olmuştur. 1920’li yıllarda, genç

cumhuriyetin, büyüleyici bir kitle iletişim aracı olan radyodan yararlanmaması

düşünülemezdi. Çünkü, birbiri ardına yapılan devrimlerin benimsetilmesi, topluma

anlatılması açısından radyo en ideal araçtı.52

Ülkemizde ilk denemelerin yapıldığını, 20 Mart 1923 tarihli Tevhid-i Efkar gazetesi şöyle vermektedir. “Şehrimizde Telsiz Telefon tecrübeleri… Darülmuallimin muallimlerimizden, Rüştü Bey (Uzel), bir aydan beri İstanbul halkına, Avrupa ve Amerika’da birdenbire fevkalade teemün eden telsiz telefon hakkında bir fikir verebilmek için tecrübeler yapmaktadır. Dün Darülmuallimin konferans salonundan bir nutuk, ney ile çalınan bir zeybek şarkısı terennümanı, Darülfünun’dan vazıh bir surette dinlenebilmiştir. Mamafih konser namesi arasında limanımızdaki sefainin telsiz telgraf muhaberatı dahi karışmaktaydı.” sözleriyle belirtilmektedir. O günlerin koşulları düşünülürse, Rüştü Uzel’in İstanbul Muallim Mektebi’nde kendi yaptığı radyo vericisiyle, okulundaki bir müzik konserini, üniversitedeki konferans salonundan dinletebilmesi önemli bir denemedir. İlk radyoculardan Ruşen Ferit Kam da, radyoyu 1920 ya da 1922 yıllarında bir Fransız savaş gemisinden yapılan müzik yayınlarını, Darülfünun’un konferans salonunda öğrencilere dinlettirdiğini anımsattırmaktadır. Bunlar, bireysel çabalarla yapılan, küçük çaplı ama anlamlı denemelerdi53

Türkiye’de Radyo Hizmetlerinin Yönetimsel Gelişimi54

Özel Girişim Yönetimindeki Radyo Yayınları (1927-1938): Türkiye’de ilk

radyo yayınlarının yönetimi, diğer birçok ülkede olduğu gibi, özel girişim elinde

olmuştur. Ankara ve İstanbul radyo yayınlarının yönetimi, kuran şirketin de katıldığı

TTTAŞ “Telsiz Telefon Türk Anonim Şirketi” adındaki bir anonim ortaklık ile 1938

yılına kadar sürmüştür.

51 Mustafa Mutlu, a.g.e., s.39 52 Özden Çankaya, TRT, Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi: 1927-2000, s.17 53 a.g.e., s.18 54 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s.116-117

46

PTT Yönetimindeki Radyo Yayınları (1938-1940): Başlangıç yıllarında

etkinliği fazla anlaşılamayan radyo yayınlarının, diğer kitlesel iletişim araçları gibi,

örneğin gazete ve sinemaya benzemediği, etkisinin anında ve yaygın olduğunun

anlaşılması üzerine 1933 yılında bu araçların yönetimlerinin devletleştirilmesi için

çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. 1936 yılında bu yayınların yönetimi işinin bir devlet

kuruluşu olan PTT’ye devredilmesi kararlaştırıldığından; “Telsiz Telefon Türk Anonim

Şirketi” ile yapılan sözleşme bozulmuş, 1938 yılına kadar devir işlemleri tamamlanarak

PTT’ye devredilmiştir. PTT yönetiminde, yeni vericilerle desteklenen yayınlar oldukça

güçlenmiş, ancak program yönünden pek ilerleme görülmemiştir.

Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Yönetimindeki Radyo Yayınları

(1940-1964): 1940 yılında yeni bir kuruluş olarak ortaya çıkan Basın-Yayın ve Turizm

Genel Müdürlüğü, radyo yönetimini, aslında zoraki bir bağlılıkla bağlandığı PTT’den

almış ve 1964’e, yeni bir radyo kurumunun kuruluşuna kadar yönetmiştir. 1943 yılında

“Radyolar Dairesi” ve “Radyo Fen Heyeti” adı ile Genel Müdürlük içerisinde kurulan

iki ayrı bölüm, radyoları program ve teknik yönden ayrı ayrı yönetmeye başlamıştır.

Radyoculuğun gerek program ve gerekse teknik yönden asıl gelişmesi bu devrede

olmuştur.

TRT Yönetimindeki Radyo Yayınları (1964-1993): Radyo yayınları 1940-

1964 yılları arasında Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü yönetiminde kalmış, bu

tarihte çıkarılan 359 sayılı TRT Yasası ile TRT Kurumuna devredilmiştir. 359 sayılı

yasanın çıkışı 1961 Anayasasının 121. maddesine dayanmaktadır. Sözü geçen maddede

Türkiye’deki radyo ve televizyon yayınlarının tarafsız, özerk bir kamu kuruluşuna

devredilmesi ve bunun için bir yasa çıkarılması öngörülmekte idi. 1963 yılında yasanın

yapılmasına başlanmış, 1963 Aralık ayında yasalaşmıştır. Yürürlüğe girişi ise 1 Mayıs

1964’dür. Böylece, Türkiye yayıncılık tarihinde ilk kez, var olan radyo yayınları ile,

ileride kurulacak olan televizyon yayınları yasal güvence altına alınmış oluyordu. 55

1982 Anayasası, 2813 sayılı Telsiz Kanunu ve 2954 sayılı Türkiye Radyo ve

Televizyon Yasası uyarınca, radyo ve televizyon yayıncılığında devlet tekeli sürerken,

1980’li yılların sonlarında, özel radyo ve televizyonlar birer birer kurularak yayınlarına

başladılar. Böylece yasal dayanağı bulunmayan fiili bir durum ortaya çıkmış oldu.

1992’nin sonralarında sayıları yüzlerle ifade edilen özel radyoların, Ulaştırma

Bakanlığının Nisan 1993’te aldığı kararla yayınları durduruldu. Demokratik kitle 55 Aziz, a.g.e., s.117

47

örgütleri ve meslek kuruluşlarının çabaları sonucunda 8 Temmuz 1993 tarihinde 3913

sayılı kanunla, Anayasa’nın 133. maddesine yapılan değişikliğe göre özel radyo ve

televizyon kuruluşları, yasalar çerçevesinde yayın yapmaya başlamışlardır.56

3984 Sayılı Kanun’un Yürürlüğe Girmesi ve RTÜK’ün (Radyo ve

Televizyon Üst Kurulu) Kuruluşu (1994 - ): 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların

Kuruluş ve Yayınları Hakkındaki Kanun’un yürürlüğe girmesi ve yayınların RTÜK

tarafından denetlenmeye başladığı bu dönemde, özel radyo yayıncılığı resmi olarak

kabul edilmiştir.

2.1.2.1.3. Radyoda Üretilen Kayıtlar ve Radyo Ses Arşivleri

Radyo ses arşivleri, radyo programlarında kullanılan ses materyallerini toplar.

Bu ses materyalleri, programcıların ana kaynağıdır. Pek çok radyo arşivi aktif bir radyo

istasyonuyla yakından bağlantılı olup, onun idari yapısı içerisinde görev yapmaktadırlar.

Program ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla, bu arşivler çeşitli ses materyallerini

toplamak zorundadır. Program ihtiyaçlarının çeşitliliğinden dolayı seçme önemli bir

işlemdir. Radyo ses arşivleri genel olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Kayıt kütüphanesi

program yapmaya yönelik hizmetleri sağlarken, ses arşivi de kültürel ve tarihi değeri

olan bütün ses dokümanlarını toplamaktadır.57

Radyo ses arşivlerinin fonksiyonları58

• Ses materyallerinin elde edilmesi ve seçilmesi,

• Eldeki araçların organizasyonu ve tanımlanması,

• Kullanıcı hizmetlerinin verilmesi,

• Uzun vadeli arşiv depolamasıdır.

56 Özden Çankaya, Türk Radyoculuğunun Gelişimi, “Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi”, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, Cilt 14, s.1080 - 1084 57 Olgun, a.g.t., s.118 58 a.g.t., s.119

48

2.1.2.2. Televizyon

21. yüzyılda ekranı kontrol eden kişi bilinci, bilgilenmeyi ve düşünceyi de kontrol eder. Ekran zihnimizin aynasıdır. Ekranı edilgen bir biçimde seyrediyorsanız, programlanmışsınız demektir. Kendi ekranınızı düzeltiyorsanız, aklınızın denetimindesiniz.59 Naom CHOMSKY

Televizyon, vericiden iletilen dalgaların görüntü ve ses olarak görünmesini ve

duyulmasını sağlayan aygıt, televizyon alıcısıdır. Televizyon verici istasyonu ise,

televizyon yayını yapmak üzere donatılmış her türlü hareketli veya sabit tesistir.

Televizyon yayını (television broadcasting), elektromanyetik dalgalar (Hertz

dalgaları) aracılığı ile iletinin (söz-müzik) topluma hem ses, hem de görüntü (optik)

olarak aktarılmasıdır. Bu aktarımda, boşlukta yayılan ses ve görüntü sinyalleri, bu amaç

için geliştirilmiş alıcılar (televizyon alcıları) yolu ile alınır.60

Televizyonun toplum yararına sunuluşu yani kitle iletişim aracı olarak

kullanılmaya başlanması her ne kadar radyodan 15 – 20 yıl kadar sonra olmuşsa da bu

konudaki çalışmalar çok daha eskiye uzanmaktadır. Görüntüyü aktarmak için yapılan

ilk çalışmalar, radyoda olduğu gibi, yine Avrupalı bilim adamlarınca yapılmıştır. Ancak

yapılan deney ve buluşların radyoya göre daha karmaşık olduğunu, daha yavaş

ilerlediğini belirtmek gerekir. Televizyonun diğer kitle iletişim araçlarına göre işitme ve

görme gibi iki duyuya hitap etmesinin kitleleri çekmesi, bu aracın kısa zamanda diğer

ülkelerde hızla yayılmasını sağlamıştır.61

Günümüzde televizyon hemen her ülkede en çok kullanılan kitle iletişim aracı

konumundadır. ABD, Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de insanların ortalama 2-3

saatlerini televizyon karşısında geçirdikleri bilinmektedir.

2.1.2.2.1. Televizyon Tarihi

Radyonun olduğu gibi, televizyonun bulunuşunda da bir çok kişinin, bilim

adamının rolü olmuştur. Değişik zaman ve yerlerde yapılan buluşlar sonucu televizyon

tekniği bugünkü durumuna gelmiştir. Bir bilim adamının kuramsal olarak ortaya attığı

bir buluş diğeri tarafından kanıtlanmış, aynı buluş değişik ülkelerde farklı kişilerce

yapılmıştır. Televizyonun görüntüsel niteliğinden dolayı daha karmaşık bir tekniğe 59 Mustafa Mutlu, a.g.e., iç kapak 60 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s.7 61 a.g.e., s.11-15

49

sahip oluşu, bu buluşların radyoya göre daha yavaş gelişmesine neden olmuştur.

Televizyonun bulunuşuna gerek yayın olarak ses ve görüntünün aktarılmasına, gerekse

bunu alacak özel araçların (televizyon alıcılarının) yapılmasına emeği geçen kişiler

İrlandalı telgrafçı Andrew May, Alman bilim adamı Paul Nipkow, Amerikalı Jenkins,

İngiliz Logie Baird, Rus bilim adamı Vladimir Zworykin’ in adı verilebilir.62

İlk düzenli televizyon yayını 1936’da İngiltere’de başlamıştır. Ancak yapılan

yayınlar, alıcı sayısının az oluşundan ötürü geniş bir seyirci tarafından izlenememiştir.

İngiltere’den sonra televizyon yayınlarını başlatan ikinci ülke ABD’dir. Her ne kadar

deneysel yayınlar, 1936’da başlasa da, resmi nitelikteki ilk yayın, 1939’da New York’

da düzenlenen Dünya Fuarından izlenimlerin verildiği yayındır. 1941 yılında ise

yayınlarda reklamlara yer verilmeye başlanmış, bundan ötürü bazı kaynaklar, ABD’de

televizyonların asıl yayına başlama tarihi olarak 1941 yılını baz almaktadırlar. Düzenli

televizyon yayınlarını başlatan üçüncü ülke Sovyetler Birliği’dir. Bu ülkeleri Almanya

ve Fransa izlemiştir.63

2.1.2.2.2. Türkiye’de Televizyon Tarihi

Türkiye’de ilk televizyon yayınları, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Elektrik

Fakültesi Elektronik Bölümü’nün laboratuarı niteliğinde 9 Temmuz 1952’de başlattığı

1 kw. güçlü İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınlarıdır. Bu yayınlarda haber, müzik,

eğlence ve çeşitli kültürel programlara yer verilmiştir. TRT televizyon yayınlarının

1968’de başladığı hatırlanacak olursa, geniş kapsamlı ulusal nitelikteki televizyon

yayınlarının 16 yıl gibi uzun bir zaman sonra başlaması, oldukça şaşırtıcı ve

düşündürücüdür. İTÜ yayınlarının anlamı ve önemi, Türk toplumunun, televizyon

yayınları ile daha o yıllarda tanışmış olmasıdır. Gerçi bu yayınlar İstanbul’da oturan ve

televizyon alıcısı olan çok sınırlı sayıda halk tarafından izlenebilmiştir. Ancak, Türk

toplumunun, televizyon olgusundan şu ya da bu şekilde haberdar olması açısından

önemlidir. İTÜ Televizyonu Deneme Yayınları adı altında başlayan yayınların ilk

izlendiği bölge İstanbul’da Beyoğlu bölgesi olmuştur. İlk yayınların çok sınırlı bir

izleyici kitlesi varken, yayınların 15 günde bir saat 17°°-18°° arası yapılmaya

başlamasından sonra alıcı sayısı da artmaya başlamıştır. 1966 yılına gelindiğinde

İstanbul’daki televizyon alıcısı sayısının 2000 dolayında olduğu tahmin edilmektedir.

62 Aziz, Radyo ve Televizyona Giriş, s.12-13 63 a.g.e., s. 14 -15

50

Bu alıcıların önemlice bir kısmının bulunduğu mekanlar ise, grup izlemelerinin

yapıldığı okullar, oteller, pastaneler, kahvehaneler radyo ve televizyon alıcısı satan

mağazaların vitrinleri idi. İTÜ Televizyon Deneme Yayınları, TRT’nin Ankara’da

başlattığı televizyon yayınlarının başlamasından iki yıl sonra yani 1970’e kadar

sürmüştür. 1971 yılında da, TRT ile İstanbul Teknik Üniversitesi arasında yapılan bir

anlaşma ile Üniversite’nin televizyon ile ilgili teknik donanımı TRT’ye devredilmiştir.

Bu teknik donanım TRT İstanbul Televizyonu’nun başlangıç yıllarında kullanılmıştır.64

TRT televizyon yayınları, eğitim televizyonu olarak başlayan kapalı devre

yayınlarının Alman Teknik Yardımı çerçevesinde verilen 5 kw gücünde bir vericinin

1967 yılında televizyon eğitim stüdyosuna gelmesi ile başlamıştır. İlk yayını ise siyah-

beyaz (mono) olarak –haftada üç gün olmak üzere- 30 Ocak 1968 tarihinde

başlatılmıştır. Çok önceden test yayınları ile Ankaralıların haberdar edildiği ilk yayın,

kuramsal olarak Ankara ve civarında yaklaşık 1 milyonun üzerinde kişiye seslenmiştir. 65

1980 sonrasının TRT açısından önemli bir gelişmesi TRT yayınlarının 1

Temmuz 1983 tarihinde renkli hale getirilmesidir. TRT, 6 Ekim 1986’da Türkiye’nin

kültür hayatına katkıda bulunmayı amaçlayan 2. kanalı, 1 Ekim 1989’da da eğitim ve

spor ağırlıklı 3. kanalı yayına soktu. 1990 yılına kadar Türkiye’de televizyon denilince

akla hemen TRT gelirdi. Çünkü Anayasa 1964 yılında kurulan bu kuruma radyo ve

televizyon alanında yayın tekelini vermekteydi. Ancak, 1990 yılının mart ayında uydu

aracılığıyla Federal Almanya’dan Türkiye’ye yönelik olarak başlayan bir özel

televizyon kanalının sinyallerinin Türkiye’ye ulaşmasıyla birlikte Türk televizyon

tarihinde yeni bir dönem başlamıştır.66 1 Mart 1990’da “Türkiye’nin ilk özel

televizyonu” sloganı ile yayın hayatına başlayan Star 1’i yine aynı şirketin kanalı olan

Teleon’un yayınları izlemiştir. Bu kanalları Show TV ve Cine5’in yayınları takip

etmiştir. Radyo ve Televizyon yayınlarındaki kaos dönemi ya da Anayasa’ya aykırı

yayınların durumu, 8 Temmuz 1993’te 3913 sayılı yasa ile değiştirilen Anayasanın 133.

maddesi ile sona ermiştir. Böylelikle özel kanalların yayınları da meşruluk

kazanmıştır.67

64 Aysel Aziz, Türkiye Televizyon Yayıncılığının 30 Yılı (1968-1998), TRT Yayınları, Ankara 1999, s.17-19 65 a.g.e., s.26-27 66 Bülent Çaplı - Can Dündar, 80’den 2000’lere Televizyon, “Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi”, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, 15. cilt, s.1375 - 1376 67 Aziz, Türkiye Televizyon Yayıncılığının 30 Yılı, s.108 - 109

51

2.1.2.2.3. Televizyonlarda Üretilen Kayıtlar ve Televizyon Görüntü Arşivleri

Televizyon görüntü arşivinin temel işlevlerinden birisi de televizyon

kuruluşunda üretilen ve kendisine devredilen malzemenin yönetimidir. Televizyon

arşivlerinde mevcut malzemenin çeşitliliği üretim biçimlerinden de kaynaklanmaktadır.

Bu üretim biçimlerini ve değişiklikleri şöyle sıralayabiliriz. 68

Tek Üretimler: Bu üretim biçimi televizyon kuruluşunun kendi içinde program

üreten birimlerine yaptırdığı iç kaynaklı programlar olabildiği gibi, yine televizyon

kuruluşunun özel kuruluş veya üretim birimlerine (yapım şirketlerine) yaptırdıkları

programlar da olabilir. Her iki şekilde de, yani ister içte ister dışta yapılmış olsun, arşiv

prensip olarak programların hazırlanmasında kullanılan tüm materyali birlikte alır. Yan

tüm kullanılan çekim filmleri, kasetler her türlü kayıt ve son nüsha prensip olarak arşive

birlikte gönderilir.

Ortak üretimler: Bazen televizyon programı yapımcıları yerli veya yabancı

ortaklar bularak programlarını bunlarla birlikte yaparlar. Bu durumda arşive yalnızca

yayınlanan kopya veya yayınlanan kopyadan alınmış bir kopya gönderilir. Arşive hangi

kopyanın gönderileceği ortak yapım sözleşmesinde yer almaktadır.

Hakları Satın Alınan Yayınlar: Bazen televizyon idareleri kendi dışında

üretilmiş bir program veya filmin yayın hakkını satın alır. Satın alma sözleşmesinde

yayın sayısı veya yayın periyodu belirtilir. Yapılan sözleşmeye göre yayın periyodu

sonunda bu malzeme geri iade edilebilir veya kurumda kalabilir. Kurumda kalarak ise

arşivin isteğine bağlı olarak ve kurumun yeniden kullanılabilme imkanı olanlar arşive

kabul edilebilirler. Bazı televizyon kuruluşları bu tür malzemeyi kendi arşivleri içinde

değil, ayrı bir sistem içinde saklamayı uygun görürler.

Televizyon Haberleri: Haberler, televizyon kurumlarının dahili üretim

ürünüdürler.

Televizyon Görüntü Arşivi Türleri

Televizyon kurumlarının görüntü arşivleri genellikle tek çatı altında değil, yayın

politikasına ve kayıt türüne göre çeşitlilik göstermektedir.

Bu arşivler, en genel sınıflandırmaya göre aşağıdaki şekilde olabilir.69

68 Aren, a.g.d.n.

52

Haber Arşivi : İç ve dış haber gibi her türlü haber niteliği taşıyan, kurumda

yayınlanan haberlerin ve bu haberlere ait görüntülerin muhafaza edildiği arşivdir. Haber

arşivleri, program arşivlerinden daha detaylı çalışma gerektiren birimdir. Bu birim

arşivinde, bilgiye bir bütün olarak ulaşmanın yanı sıra bilgi analizleri yapılarak çeşitli

erişim araçlarıyla tanımlamalara gidilip istenen bilgiye ulaşım sağlanabilmektedir.

Haber arşivinin amacı, kullanıcıya en hızlı, en doğru ve çok alternatifli olarak istenen

bilgiyi ulaştırmaktır.

Program Arşivi: Program arşivi, tüm yayın akışı içinde yer alan programların

bantlarından ve anten kopyalarından oluşur. Televizyon yayınlarının anten kopyaları,

yasal zorunluluklar gereği, belirlenen süre zarfında tutulması gerekmektedir. Anten

kopyalarının kaydında çözünürlülüğü yüksek taşıyıcının kullanılmasına gerek yoktur.

Özel Çalışma Gerektiren Arşivler: Klip, fragman, topluma mal olmuş (telif

hakkı sorunu olmayan) filmler, spor arşivi gibi televizyon istasyonun yayın politikası ve

ihtiyaçları doğrultusunda uzmanlaşmış arşivlerdir.

Televizyon Arşivlerinin Tarihçesi

Televizyon istasyonları üzerine yapılan bir araştırma, yayınlanan programların

% 20’sinin tekrar olduğunu göstermektedir. Bu tekrarlar, yeni üretim yerine geçmekte

ve yaklaşık olarak binlerce milyonlarca liralık tasarruf sağlamaktadır. Bu tasarrufların

yapılabilmesi, görsel-işitsel materyaller korunmadıkça ve kolayca ulaşılabilir hale

getirilmedikçe mümkün değildir. Bu, bir kültür politikası anlayışının yanı sıra mali

yatırımlar ve diğer kaynaklar için ekonomik bir bilinçliliği de gerekli kılmaktadır.

Televizyon arşivlerinde, miktar tehdit unsurudur. Günümüzde bir televizyon kanalının

24 saat yayın yaptığını kabul edersek –her ne kadar bunların bir kısmı tekrar

mahiyetinde olsa da- yılda 7-8 bin saatlik programa karşılık gelmektedir. Bu durumda

da seçim zorunlu hale gelmektedir. Bu sebeple, hangi programların ne kadar süre

saklanacağını belirten planlar hazırlanıncaya kadar tüm yayın kayıtlarının öncelikli

korunmasını içeren “kayıt yönetimi” de şart olmaktadır. 70

Televizyon tarihine bakıldığında, 1960’lı yılların başında videobantın

kullanılmaya başlanmasıyla, program kayıtlarının arşivsel amaçlar için kullanılabilme

69 Ömer Mazi, Ses Görüntü Arşivleri Kapsamında Televizyon Arşivleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2003, s.58-59 70 Emine Soykan, Sesli- Görüntülü Belgeler ve Televizyon Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Nezihi Aykut, İstanbul 1998, s.82

53

imkanın oluştuğu, pratik hayatta ise bunun gerçekleşemediği görülmektedir.

Gerçekleşememenin temelinde ise, videobandın hammadde fiyatının yüksek olması ve

videobantların silinip tekrar kullanılabilir olması yatmaktadır. Bu sebeplerle, 1960’lı

yıllarda televizyon arşivlerindeki binlerce saatlik program kaydı yok olmuştur.71

1970’li yılların ortasında ise, televizyon yayınlarının gelecekteki bir yapı için bir

kaynak oluşturması açısından değeri anlaşılmaya başlamıştır. Televizyon yapımcıları

1970’li yıllarda yayıncılık takviminin getirdiği “bugün ne yayınlanacak” baskısı sebebi

ile programların ve program unsurlarının ayrımcı ve sorumsuz kullanımına karşı

içeriden korunmasını sağlamak için yapmış oldukları program kayıtlarını bir kaynak

halinde bazı yerlerde tekrar değerlendirilerek bazı durumlarda ise tekrar organize ederek

birer arşiv haline getirmişlerdir. Yine aynı dönemlerde ortaya çıkan birtakım akademik

organlar, televizyon yayın kayıtlarının muhafazası ve araştırmacılar veya en azından

halkın kullanımı için kaynaklar organize etmek ihtiyacını görerek bunun üzerine

yoğunlaşmaya başlamışlardır. 1978 yılında da INA (Paris), BBC (Londra),

Radiotelevisione Italiana (Roma) ve Dorddeutsher Rundfunk-Fernsehen (Hamburg)’un

öncelikli inisiyatifleriyle, dünya çapındaki belli başlı televizyon ağlarının arşivleri bir

araya gelerek FIAT/IFTA’yı kurmuşlardır. Üyeleri genellikle, yapım şirketleri arşivi

veya resmi olarak televizyon arşivi şeklinde dizayn edilmiş medya arşivleri, bağımsız

televizyon arşivleridir.72

2.1.2.3. İnternet

20. yy’ın en önemli paradigma değişimlerinden birisi olan internet, bilgisayar

ağlarının birbirine bağlanması sonucu ortaya çıkan, herhangi bir sınırlaması ve

yöneticisi olmayan uluslararası bilgi iletişim ağıdır.

Bilgisayarlar arasında kurulmuş bulunan bir haberleşme ağı olan internette,

temel amaç iletişim olduğu için, ağı meydana getiren bilgisayarların arasında bağlantı

kurulması gerekmektedir. Bunun sağlanması için de “ortak bir dil” kullanılmaktadır.

Internet Protokolü (TCP/IP-Transmission Control Protocol / Internet Protocol).

kullanımı ile, bilgisayarlar birbirleri ile iletişim kurarak “konuşabilmekte”, karşılıklı

olarak bilgi aktarabilmektedirler. Daha doğru bir ifade ile, kişiler bu yöntemden

yararlanarak, birbirleri ile iletişim kurmakta ve bilgi alış-verişinde bulunabilmektedirler. 71 Sam Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages: A RAMP Study with Guidelines, General Information Progamme and UNISIST, Unesco (PGI/WS/18), Paris 1983, s.10 72 a.g.e., s. 11

54

Fiili iletişim ise, yüksek kapasiteli telefon hatları üzerinden yapılmaktadır. İnternet,

kişilerin dünya üzerinde birbirleri ile çok geniş -adeta sınırsız- amaç ile ve içerikte

iletişim kurmalarını, bilgi alıp vermelerini sağlayan bir ortak haberleşme altyapısıdır.

TCP/IP uyumlu olması koşulu ile, dünyanın herhangi bir yerindeki bilgisayar ağı

internete katılabileceği gibi, haberleşme menzili elverdiği nispette, uzaydaki bir

bilgisayardan da internet’e bağlanmak mümkündür. Bu altyapının yani internetin bir

sahibi yoktur; onu işleten, idare eden, denetleyen bir merkezi otorite söz konusu

değildir. Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi bir kararında interneti şöyle

tarif etmektedir.“İnternet, birbirleri ile bağlı bulunan bilgisayarlardan oluşan

uluslararası ağdır … Internet, bireylerin dünya çapında haberleşmesi için tamamen yeni

ve benzeri olmayan bir ortamdır…” 73

2.1.2.3.1. İnternet Tarihi

İnternet benzeri bilgisayar ağları, sayısallaşma sürecinden çok daha önce ortaya

çıkmıştır. İlk bilgisayar ağları, askeri amaçlarla gerçekleştirilmiş olanlardır. 1957’de

Sovyetler Birliği’nin Sputnik’le ilk insanlı uzay aracı göndermesinden bir yıl sonra

ABD Başkanı Eisenhower, ARPA’nın (Advanced Research Project Agency)

kurulmasına karar vermişti. Soğuk Savaş döneminde güdümlü füzelere karşı sistemler

geliştirebilmesi için ARPA, DARPA (Defence Advanced Research Project Agency/İleri

Savunma Projeleri Ajansı) olarak yapılandırılmıştır.74

Kısa bir süre sonra da, J.C.R. Licklider Amerika’nın en büyük

üniversitelerinden biri olan MIT (Massachusetts Institute of Technology)’de “Galaktik

Ağ” kavramını tartışmaya açmıştır. Licklider, bu kavramla küresel olarak bağlanmış bir

sistemde isteyen herkesin herhangi bir yerden veri ve programlara erişebilmesini ifade

etmişti. Licklider, Ekim 1962’de Amerikan Askeri araştırma projesi olan DARPA’nın

bilgisayar araştırma bölümünün başına geçmiş, bilgisayarların ilk kez birbirleri ile

konuşması ise, MIT’e araştırmacı olarak çalışan Lawrance Roberts ve Thomas Merrill

tarafından 1965 yılında gerçekleştirilebilmiştir. Bir yıl sonra da DARPA’da çalışmaya

başlayan Lawrance Roberts, ARPANET isimli projesinin önerisini getirmiş, ARPANET

çerçevesinde ilk bağlantı ise 1969 yılında dört merkezle yapılmıştır. Böylece, ana

73 Sait Güran, Teoman Akünal, Köksal Bayraktar vd., İnternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, 25 Şubat 2000, s.4 74 Haluk Geray, İletişim Ağları ve Masaüstü Yayıncılık, İletişim Ağlarının Ekonomisi, Telekomünikasyon Kitle İletişim Yazılım, İnternet, Yay. Haz. Funda Başaran-Haluk Geray, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2005, s.180

55

bilgisayarlar arası bağlantılar ile internetin ilk şekli ortaya çıkmıştır. ARPANET’i

oluşturan ilk dört merkez, UCLA (University of California at Los Angeles), Stanford

Research Institute (SRI), University of Utah ve UCSB (University of California at Santa

Barbara)’dır.75

Kısa süre içerisinde birçok merkezdeki bilgisayarlar ARPANET ağına

bağlanmış, 1971 yılında Ağ Kontrol Protokolü (NCP-Network Control Protokol) ismi

verilen bir protokol ile çalışmaya başlamıştır. Ekim 1972’de gerçekleştirilen

Uluslararası Bilgisayar İletişim Konferansı ICCC (International Computer

Communications Conference) isimli Konferansta, ARPANET’in NCP ile başarılı bir

tanıtımı gerçekleştirilmiş, yine aynı yıl içinde elektronik posta (e-mail) ilk defa

ARPANET içinde kullanılmaya başlamıştır. NCP’den daha fazla yeni olanaklar getiren

yeni bir protokol, 1 Ocak 1983 tarihinde TCP/IP (Transmission Control Protokol/

İnternet Protokol/İletişim Kontrol Protokolü) adıyla ARPANET içinde kullanılmaya

başlamıştır. TCP/IP, bugün varolan internet ağının ana halkası olarak yerini almış, 1980

yılların ortasında Savunma Bakanlığı’na bağlı (DoD) Amerikan askeri bilgisayar ağı,

ARPANET’ten ayrılarak MILITARY NET adı ile kendi ağını kurmuştur.76

Geriye doğru bakıldığında, 1963-1983 yılları arasında sadece bilgisayar

araştırmaları için Pentagon 500 milyon dolarlık katkıda bulunmuştur. Bu çalışmaların

bir parçası olarak ilk bilgisayar ağı denilebilecek olan ARPANET oluşturulmuş, birinci

kuşak paket anahtarlamalı bilgisayar ağı olan ARPANET üzerinde yapılan deneyler

sonrasında Pentagon’un askeri amaçlarla para desteğinde bulunduğu “bilimsel”

araştırma ortamlarının birbirine bağlanması gerçekleştirilmiştir. Tarihsel olarak

bakıldığında, iletişim teknolojilerini ilk kullanan kesim her zaman askerler olmuştur.

Askerler yeni sistemleri geliştirdikleri zaman ise, önceki sistemlerini sivil kesime

aktarmışlardır.77

1986 yılında Amerikan Bilimsel Araştırma Kurumu, ARPANET için ülke

çapında beş büyük süper bilgisayar merkezi kurulmasını içeren kapsamlı bir paket

sunmuş, ARPANET Amerikan hükümetinin sübvansiyonu ile NSFNET olarak

düzenlenmiştir. 1987 yılında yeniden düzenlenen “internet yapılanması planı” ile

NSFNET yedi bölgesel nokta üzerinde 1.5 Mb/s (daha önce 56 Kb/s idi) güçlü bir

omurgayı işleteceğini duyurmuş, NSFNET Merit olarak adlandırılan Michigan 75 http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/dersler/ebb/ebb467-guz2000/umut-p.html (18/01/2008) 76 a.g.w.s. 77 Geray, a.g.m., s.180

56

Eyaletindeki üniversitelerin organizasyonu ile NSF’in yaptığı bir anlaşma

doğrultusunda işletilmeye başlanmıştır. NSFNET’nin işletilmesine bir süre sonra

Merit’in yanında ABD’nin dev bilgisayar firması IBM ve haberleşme firması MCI de

dahil olmuştur. NSFNET’nin işletilmesine yönelik 1990 yılında oluşturulan bu birlik

ANS (Advance Network Services/İleri Ağ Hizmetleri) olarak adlandırılmıştır. 1990

yılında NSFNET ile özel şirketlerin ortak işletmesi ile başlayan özelleştirme süreci,

1995 yılı mayıs ayında NSF’nin internet omurga işletmeciliğinden tamamen çekilmesi

ile tamamlanmıştır. 1995 yılından itibaren, ABD’nin internet omurga işletimi tamamen

özel işleticilerinin elindedir.78

Sonuç olarak internet,

İnsanlığın yıllar boyu alışık olduğu modellerle yaklaştığı, bilgi edinme, eğitilme, eğlenme, ticaret yapma, alışveriş etme, finansal işlem yapma ve bunlara benzer kapsamı her gün genişleyen kategorilerde paradigma değişikliği getirmiştir. Paradigmanın en önemli unsurları “interaktivite” ve “özgürlüktür”. Anında haber alırken o habere karşı tepki gösterebilmek, eğitilirken, eğlenirken paylaşabilmek, istediği zaman istediği kadar değerlendirebileceği bir ortamda ve binlerce seçenek içinde alışveriş, bankacılık ve benzeri ihtiyaçlarını karşılamak ve bütün bunları gerçekleştirirken dil, ülke, milliyet ve coğrafi konum gibi kavramlarla sınırlandırılamayacak bir özgürlük içinde olabilmektir. Bundan daha çarpıcı bir paradigma değişimi düşünmek zordur.79

2.1.2.3.2. Türkiye’de İnternet Tarihi

Türkiye internete ilk defa Nisan 1993’te bağlanmıştır. İlk bağlantı, Orta Doğu

Teknik Üniversitesi’nden kurulmuştur. 64 kbit/san hızında olan bu hat, çok uzun bir

süre, tüm ülkenin tek çıkışı olmuştur. Daha sonra, Ege Üniversitesi’nden olan bağlantı,

1994 başlarında, 64 kbit/san. hız ile gerçekleştirilmiştir. Ardından sırayla, Ekim

1995’de Bilkent Üniversitesi, Kasım 1995’de Boğaziçi Üniversitesi ve Şubat 1996’da

İstanbul Teknik Üniversitesi bağlantıları takip etmiştir. Ağustos 1996’da da

TURNET’in çalışmaları başlamış, 1997 yılına gelindiğinde, akademik kuruluşların

internet bağlantısını sağlayan ULAKNET çalışmaya başlamış ve üniversiteler nispeten

hızlı bir omurga yapısıyla birbirlerine bağlanmış ve internet kullanır hale gelmişlerdir.

1999 yılı içerisinde, ticari ağ altyapısında büyük değişiklikler olmuş ve TURNET’n

yerini TTNet adında yeni bir oluşum almıştır. 2000’lerin başında, ticari kullanıcılar

TTNet omurgası üzerinden, akademik kuruluşlar ve ilgili birimler de Ulaknet omurgası 78 http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/dersler/ebb/ebb467-guz2000/umut-p.html (18/01/2008) 79 Sait Güran, Teoman Akünal, Köksal Bayraktar vd., a.g.e, önsöz

57

üzerinden internet erişimine sahiptir. Ayrıca bu iki omurga arasında yüksek hızlı

bağlantı mevcuttur.80

2.1.2.3.3. Kitle İletişim Aracı Olarak İnternet

Toplumsal yaşama yeni giren bir olgu olan internet, aslında çok geniş bir

kapsama sahiptir. İnternet yalnızca bilgi paylaşımı demek değil, küresel dünyanın

büyük oranda temsil edildiği öyle bir platformdur ki, artık kendine özgü terminolojisi,

kuralları ve araçlarıyla insan zihnindeki sınırlara bile meydan okumaktadır. Gündelik

yaşamımıza soktuğu pek çok yenilikle birlikte, genel olarak bir iletişim biçimi olan

interneti anlamak için bir anlamda öncülleri olan kitle iletişim araçları ile ilgili

değerlendirmeleri yeniden gözden geçirmek, aradaki benzerlik ve ayrımları kısaca

vurgulamak gerekmektedir. Çünkü, geleneksel kitle iletişim araçları hakkındaki görüş

ve düşüncelerden referans almak, sosyal bir olgu olarak interneti anlamamızı

kolaylaştıracaktır.81

Kitle iletişiminin diğer iletişim biçimlerinden ayrılan en temel özelliği, “kamusal” olması ve “kurumsallığı” gerektirmesidir. Ancak bu kurumsallık, “kamu yararına” olduğu varsayılan belli ilke ve politikaların oluşturulması ve uygulanması etkinliklerini de içermektedir. Bundan başka kitle iletişim araçları tarafından yayılan kültürel ürünler halkın çoğunluğu tarafından kolayca elde edilebilir. Bütün bu özellikleriyle birlikte kitle iletişimi, tek bir kaynaktan çok sayıda tüketiciye yönlendirilmiş sürekli bir bilgi akışını ifade etmektedir. İnternetin ne tür bir kitle iletişimi gerçekleştirdiği de önemli bir soru olarak karşımıza çıkmaktadır. Kitle iletişim araçları genel olarak “yazılı”, “işitsel” ve “görsel-işitsel” olmak üzere üç ana grupta sınıflandırılmaktadır. Tüketiciler açısından baktığımızda kitle iletişim araçları ve internet arasında önemli bir farklılık mevcuttur. Her bir kitle iletişim aracının olanakları çerçevesinde belli sınırlılıklar vardır ve tüketiciler de bu sınırları gözetmek zorundadır. Örneğin, işitsel bir aygıt olarak radyo, dinleyicisine yalnızca işitsel olanakların elverdiği ölçüde enformasyon akışını gerçekleştirebilir. Ancak internet bütün kategorilerden daha fazlasını yapısında barındırdığına göre, şu ana kadar geliştirilmiş kitle iletişim araçları tanımlarının dışında bir yer almalıdır. Internet her ne kadar kurumsal ve kamusal içeriğiyle kitle iletişim araçlarına benzer bir yapıya sahip olsa da, hem radyo, hem televizyon, hem film izleme aygıtı, hem de yazılı basın işlevlerini bir arada barındırdığı gibi, bunların ötesinde elektronik posta ve sohbet olanaklarına da sahiptir. Dolayısıyla internetten söz ederken, onun bir kitle iletişim aracı olması yanında, kitle

80http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/dersler/ebb/ebb467-guz2000/umut-p.html (Erişim Tarihi: 18/01/2008) 81 İsmail Üstün, İnternet Üzerindeki Medya, İnternet Gazeteciliği (Yayıncılığı), Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Genel Gazetecilik Bilim Dalı Araştırma Projesi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Semra Atılgan, İstanbul 2001 http://www.dorduncukevvetmedya.com/arastirma/internetgaz.htm (Erişim Tarihi: 25/10/2007)

58

etkileşim aracı olduğunu düşünmek gerekecektir. Çünkü internetin en belirleyici özelliklerinden biri enformatik akışın kullanıcılar tarafından yönlendirilebilmesidir. Diğer bir deyişle kullanıcılar, enformasyonla etkileşme olanağına sahiptir.82

Gerçekten de internet, geleneksel iletişim araçlarının pek çok kısıtlılıklarını,

engellerini, sorunlarını aşan alternatif bir iletişim ortamıdır. Geleneksel iletişim

araçlarından farklı olarak sahip olduğu etkileşim olanağı, herkesin iletişim sürecinde

hem alıcı hem de yayıcı olabilmesi, gazeteden TV'ye, radyodan mektup ve telefon

haberleşmesine kadar neredeyse varolan tüm iletişim araçları yerine ikame edilebilir

olma özelliği, öte yandan görülür bir sansür ve kontrol mekanizmasının olmayışı,

internet’in normalde sesini pek az duyurabilen, geleneksel iletişim kanallarında

genellikle dışlanan gruplar tarafından keşfedilmesine neden olmuştur.83

2.1.2.3.4. İnternet Ortamında Ses ve Hareketli Görüntü Kayıt Kullanımı On dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında telgrafın, ikinci yarısında telefonun,

yirminci yüzyılın başında ise telsiz iletişiminin keşfedilmesi insanlar, ekonomiler ve

devletler arasındaki uzaklıkların ortadan kalkmasında önemli rol oynamıştır. İletişim

teknolojilerinin bilgisayar teknolojisi ile buluşması ise iletişim alanındaki teknolojinin

gelişme hızının katlanarak artmasına neden olmuştur. 1980’li yılların ikinci yarısından

itibaren bilgisayar temelli iletişimde yaşanan gelişmeler, noktadan noktaya iletişimin ve

kitle iletişiminin internet adıyla anılan küresel bilgisayar ağında birleşmesi ve metin,

ses, resim, veri, hareketli görüntü gibi her türlü enformasyonun bu ağ üzerinden

gönderilip alınabilmesini mümkün kılmıştır.84

Sayısal iletişimin en önemli özelliklerinden biri, görüntü, ses, bilgisayar verileri

ve her türlü elektriksel imlemi (sinyali) ortak bir paydada (sayısal temelde)

birleştirebilmesidir. Dönüştürme olarak da adlandırılan bu yetenek; telefon ve telgraf

hatları üzerinden modemler kullanılarak yapılan bilgisayar iletişimini de, sayısallaşan

ya da sayısal tekniklerin önceki kuşak tekniklerle bir arada bulunduğu

telekomünikasyon altyapısı üzerinde taşınabilir duruma getirmektedir. Böylece,

bilgisayar ekranı ve klavyesi, televizyon izlememizi veya radyo dinlememizi mümkün 82 İsmail Üstün, a.g.t. 83 Funda Başaran, Internet: Yönelimler, Olasılıklar http://www.bianet.org/bianet/yazdir/12678 (Erişim Tarihi 11/03./008) 84 Önder Özdemir, İnternetin Ticarileştirilmesi ve Uluslararası Veri Akışları, “İletişim Ağlarının Ekonomisi, Telekomünikasyon Kitle İletişimi Yazılım ve İnternet”, Yay. Haz. Funda Başaran-Haluk Geray, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2005, s.205

59

kılabilmekte; televizyon ekranı da teletekst örneğinde olduğu gibi bilgisayara

yaklaşmaktadır.85

2.1.3. Kitle İletişim Araçlarına Kaynak Sağlayan Kuruluşlar ve Kayıt Üretimi

Ses ve görüntü kayıtlarını kamuya iletme görevini üstlenen kitle iletişim

araçlarından radyo ve televizyon istasyonları, hem kendi ürettikleri kayıtları hem de

başka organizasyonların ürettikleri kayıtları kullanmaktadır. Bu organizasyonları kitle

iletişim araçlarına kaynak sağlayan kuruluşlar olarak adlandırabiliriz.

2.1.3.1. Haber Ajansları

Haberler kendi kendilerine oluşmazlar, resimler ve fikirler realiteden fırlayıp gözlerimize ve kulaklarımıza kendi kendilerine ulaşmazlar; gerçek, elimizi uzatıp alabileceğimiz bir şey değildir. Kullanımımıza hazır, kısıtlanmamış bir çeşitlilik de yoktur. Çünkü, diğer bütün iletişim araçları gibi, televizyon, radyo ve gazeteleri de olup biteni anlaşılır bir şekilde iletmek için bir takım kurallara ve adetlere uyarlar ve haberlere çoğunlukla şekil veren, gerçekliğin kendisinden çok bu kural ve adetlerdir.86

Edward SAİD

Unesco’nun tanımına göre haber ajansı, “hukuki statüsü ne olursa olsun, genel

anlamda haberleri, gerçekleri gösteren ve tanımlayan aktüalite belgelerini bulup, bunları

kitle iletişim araçlarına onları ikna etmenin dışında kalmak üzere yayan, yasaların

hükümlerine, ticaret kurallarına uyan, olanak verdiği ölçüde tam ve tarafsız hizmet

götüren kuruluşlardır.87

Unesco’nun yukarıdaki tanımını incelersek, haber ajansları görevlerini yerine

getirirken olabildiğince objektif, yansız hareket etmeleri ve haberleri verirken ideolojik

davranmamaları gerekmektedir. Çünkü haber ajanslarına getirilen eleştirilerin birçoğu,

ajansların haberleri iletirken ideolojiyi ön planda tuttuğu ve objektif olmadıkları

yönündedir.

Haber ajanslarının müşterileri kuşkusuz genellikle basın yayın kuruluşlarıdır.

Basın yayın kuruluşları kadar kamu kurumları, özel şirketler, ticari kuruluşlar, borsa ve

finans sektörü de haber ajanslarının elde ettiği ürünlere ihtiyaç duyan kuruluşlar olarak

karşımıza çıkmaktadır. Hatta günümüzde bireysel internet teknolojisinin verdiği

85 Geray, a.g.m., s.183 86 Mustafa Mutlu, a.g.e., s. iç kapak 87 a.g.e., s.26

60

imkânlarla bireysel abonelikler de gündeme gelmektedir. Haber ajansları, ikili ya da

çoklu işbirlikleriyle daha yaygın alanda haber sağlayabilmektedirler.88

2.1.3.1.1. Haber Ajansları Tarihi

Haber ajansçılığı fikri 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Özellikle Avrupa’da,

ekonomik faaliyetlerin, ticari faaliyetlerin yaygınlaşması ve borsanın aktif hale

gelmesinin ardından, bilginin de bir değerinin olduğu, bilginin de bir bedelinin olduğu

düşüncesi ortaya çıkmış ve bilginin de para edebileceği noktasından hareketle ilk haber

ajansları kurulmaya başlamıştır. Reuters ve Havas Haber Ajansı’nın kuruluşları bu

dönemlere rastlar.89

İletişim sosyologu Jeremy Tustall, uluslararası haber ajanslarının haberi ticari

bir malzeme olarak gördüklerini belirterek, bu ajanslar için “kamu enformasyon

toptancıları” tanımını kullanmaktadır. Dünyadaki haber ajanslarına bir göz atarsak, beş

büyük Batılı haber ajansının tüm dünyada mutlak denetim kurduklarını da görebiliriz.

Uluslararası haber sistemini, gelişmiş kapitalist ülkeler lehinde tutan beş büyük

Batılı haber ajansları şunlardır.

1- A.P. (Associated Press)

2- U.P.İ. (United Press International)

3- A.F.P. (Agence France Presse)

4- REUTERS

5- INTER TASS (Telgrafnoe Agentsvo Sovetskove Soyuza)

Yukarıdaki ajanslar birer uluslararası şirket olarak tanıtılsalar da, bunların hepsi

kendilerini ana ülke hükümetlerine bağlayan birer mülkiyet ve denetim yapısına

sahiptirler. Uluslararası haber ajanslarının çalışmalarını tartışılır kılan, gerektiğinde

(bağlı oldukları ülkenin pratik çıkarlarına ters düştüğünde) haberde objektiflik kuralını

göz ardı edebilmeleri, bazı bilgileri de görmezden gelebilmeleridir. Ayrıca, uluslararası

haber ajanslarının eleştirilen başka yönleri, isimlerini tüm dünyaya duyurabilmek için

sansasyonel haberlere ilgi göstermeleri, politikaya ilişkin haberleri ön plana çıkarmaları,

88 Hilmi Bengi, Ajans Haberciliği, http://www.byegm.gov.tr/seminerler/adiyaman-xi/adiyaman_11.htm (Erişim Tarihi: 18/01/2008) 89 Hilmi Bengi, Anadolu Ajansı,http://www.byegm.gov.tr/seminerler/kayseri-x/kayseri_9.htm (Erişim Tarihi: 18/01/2008)

61

haber kaynaklarının büyük şehirlerde toplanmasıdır. Bu nedenlerle, pek çok gerçeğin

ajanslar tarafından göz ardı edildiği iddia edilir.90

Günümüzde hemen her ülke, bir haber ajansına sahiptir. Bu ajansların hemen

hepsi zaten resmi kuruluşlar olup, devlet desteğiyle faaliyetlerini sürdürürler. Haber

ajanslarının güçlü ve başarılı olduklarının göstergesi, bir günde abonelerine geçtikleri

kelime ve görüntü sayısı ile ölçülür. Uluslararası haber ajanslarının bir günde verdikleri

haberlerin sayısı milyonlarla telaffuz edilir.91

2.1.3.1.2. Türkiye’de Haber Ajansları Tarihi

Türkiye’de ilk haber ajansları Osmanlı döneminde 20. yy’ın başlarında kurulsa

da ömürleri çok kısa olmuştur. Ayrıca, uluslararası haber ajansı olan Reuters ve Havas

da bu dönemde aktif olarak faaliyette bulunmuş, fakat her iki ajansın da Milli Mücadele

hareketine karşı duyarsız kalması üzerine, Atatürk ülkeye özgü bir haber ajansının

kurulması talimatını vermiştir. Halide Edip Adıvar ve Yunus Nadi’nin girişimleriyle, 6

Nisan 1920’de “Anadolu Ajansı” kurulmuş ve Atatürk’ün imzasıyla yayınlanan bir

genelge ile de tüm ülkeye duyurulmuştur. Yurtiçi ve yurtdışı abonelerine her türlü haber

ve bilgi akışı sağlayan Anadolu Ajansı, dünyanın önemli ajanslarından biridir.92

Ülkemizde özel sektörün haber ajansı faaliyetleri, Türk Haberler Ajansı’nın

1950’de faaliyetiyle yeniden başlamıştır. 1969’da Türkiye’de ilk telefoto ağını kuran

Türk Haberler Ajansı, 1972’de Reuters’ın ekonomi servisi temsilciliğini de üstlenmişti.

Ajansın faaliyeti 1986 yılında sona ermiş, 1993 yılında da aynı adla yeni bir ajans

kurulmuştur. Doğan Haber Ajansı (DHA), İhlas Haber Ajansı (İHA) ve Cihan Haber

Ajansı, 1990’dan sonra kurulan önemli özel haber ajanslarındandır.

2.1.3.1.3. Haber Ajanslarında Üretilen Kayıtlar ve Haber Ajansları Arşivi

Gazete, dergi, radyo ve televizyon ile başka kitle iletişim araçları için ulusal ya

da uluslararası düzeyde haber toplayıp dağıtan kuruluşlar olan ajanslar, topladıkları

haberleri –yazılı, sesli ve görüntülü- kendileri yayımlamayıp abonelerine aktarırlar.

Abonelere verilen hizmet, yazılı, sesli ve görüntülü ham kayıtlardır. Aboneler de bu

90 Mustafa Mutlu, a.g.e, s.26 91 a.g.e, s.27 92 Hilmi Bengi, Anadolu Ajansı, http://www.byegm.gov.tr/seminerler/kayseri-x/kayseri_9.htm (Erişim Tarihi: 18/01/2008)

62

hizmet karşılığında haber maliyetini paylaşır. Bütün kitle iletişim araçları, çok yaygın

haber kaynakları da olsa, önemli ölçüde haber ajanslarına bağımlıdırlar.

Haber yorumları, özel kuşaklar, haber fotoğrafları, radyo için ses kayıtları,

televizyon haber programları için video ve film kayıtları gibi hizmetleri aboneleriyle

paylaşan haber ajansları, ses ve görüntü kaydı üreten önemli organizasyonların başında

gelmektedir.

2.1.3.2. Yapım Şirketleri

Yapım şirketlerinin/yapımevlerinin faaliyet alanı olan yapım/prodüksiyon,

İngilizce üretmek fiili olan “product” tan türeyen ve üretim, mamul, imal anlamına

gelen “production” kelimesinin Fransızca’da aynı anlama gelen okunuşundan Türkçe’ye

girmiştir. Yapım, ülkemizde en çok sinema-televizyon diline uyarlanarak radyo ve

televizyon programı, sinema filmi, reklam filmi, video filmi, tanıtım materyalleri

üretmek anlamında kullanılsa da ses ve müzik kayıtları üretmek faaliyetini de

yürütmektedir.

Medyada önemli bir yere sahip olan yapım şirketleri sektörü, milyon dolarla

ifade edilen yatırımlar ile görsel-işitsel yayıncılığın mutfağını oluşturmaktadır.

2.1.3.2.1. Yapım Şirketleri Tarihi

Yapım şirketleri, 1960’lı yıllara kadar sinema ve müzik yapım işlerini

yürütmekte iken, televizyonun kitle eğlence aracı olarak sinemanın yerini almasıyla

diğer ürünleri de üretmeye başlamışlardır. Yapım şirketleri dendiği zaman akla ilk gelen

ülke Amerika Birleşik Devletleri’dir.

1960’lara doğru televizyon, sadece kitle eğlence aracı olarak kalmamış, sosyal

açıdan Amerikan ulusal birliğinin sağlanmasında da önemli rol oynamıştır. Amerikan

televizyon endüstrisi, ürettiği programlarla gelişmiş ya da gelişmekte olan tüm dünya

ülkelerinin bir Amerikan pazarına dönüştürmüş, pembe dizileri, filmleri, belgeselleri,

vesternleri, polisiye dizileri, çizgi film, ekonomi, borsa, porno ve spor programlarıyla

dünyanın her yerinde adeta küçük birer Amerika yaratmıştır. Bugün dünya televizyon

programlarının yarısı, Hollywood tarafından üretilmiş dizi filmlerden oluşmaktadır.

“MGM”, “20th Century Fox”, “Universal”, “Columbia Pictures” bu filmlerin üretildiği

başlıca stüdyolardır. Bu filmler başlangıçta ülke içinde izlenmek üzere üretilmiş ise de,

bugün büyük ölçüde dış pazarlara satılmaktadır. Japonya çizgi filmleriyle, BBC haber

63

servisleriyle dış pazarda ABD’nin yanında yer almakta, tüm dünya televizyon pazarının

% 80’ini elinde bulunduran Amerikan ticari kaynaklı televizyonu, maliyeti çok yüksek

filmlerin yer aldığı bir sisteme dönüşmektedir.93

ABD’deki programlar, programları finanse eden aynı zamanda yapımcı-

dağıtımcı şirket özelliğini de taşıyan United Artist ve Bağımsız / Özel Yapımcılar

tarafından üretilmekte, sponsorluğu reklamcılar tarafından gerçekleştirilmekte ve

dağıtımcı şirketler tarafından da dağıtımı yapılmaktadır. Tüm bu yapımcı-dağıtımcı

şirketler, Amerikan televizyon endüstrisinin temelini oluşturmaktadır. ABD’de üretilen

programları dışarıya satan üç grup vardır.94

• Hollywood’daki büyük film stüdyolarından televizyona geçen yapımcı /

dağıtıcılar,

• Başka kuruluşların prodüksiyonlarıyla da uğraşan dağıtıcılar,

• Belli başlı film ihracat şirketlerine bağlı olmayan, küçük çaplı işlerle uğraşan,

bağımsız yapımcı/dağıtıcılar.

Dünyadaki pek çok ülke, Amerikan desteği ile bir televizyon sistemi kurduktan

sonra, yayıncılar program almak için hazır kaynak olan Amerika’ya başvurmaktadır.

Hollywood’un televizyon endüstrisine girmesinden önce, ABD’nin program kaynakları

çok değildi ama, dış pazardan talep vardı. Çünkü yapımcılar, kendileri yüksek maliyetli

programlar hazırlamak yerine, daha ucuza alabilecekleri Amerikan programlarını tercih

etmektedirler. Zamanla yabancı televizyon sistemlerinin gelişmesi, ucuz Amerikan

yapımlarına olan talebi azaltmamış, bununla birlikte talep gören programların

çeşitlerinin değişmesine yol açmıştır. Yabancı televizyon istasyonları kendi

müzikallerini, pembe dizilerini, siyasi belgesellerini hazırlayabilmekte, ancak pek çok

dış görüntü içeren, değişik efektlerle süslenen Hollywood polisiyelerini, vesternlerini

üretemedikleri için Amerika’dan satın almaktadırlar. Avrupa televizyon yayınlarının

ortalama %30-40’ını kurgu (diziler, televizyon filmleri, sürekli diziler) oluşturur. Bu

yayınların toplam süresi, kanaldan kanala değişir. Ama üretim kapasiteleri, yayın

süresindeki genel artışı karşılamaktan uzaktır. Bu sebeple, açık ABD’den

karşılanmaktadır.95

93 Betül Pazarbaş, Türkiye’de Özel Televizyonculuk ve Prodükisyon Şirketleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo-Televizyon Bölümü, Danışman: Yard. Doç. Gül Batuş, İstanbul 1994, s. 98 - 101 94 a.g.t., s.101 - 104 95 Program Üretimi ve Tüketimi, Memo Larousse, Aydın Kitaplar, İstanbul 1992, Cilt 3, s. 932

64

2.1.3.2.2. Türkiye’de Yapım Şirketleri Tarihi

Ülkemizde yapım şirketi denildiğinde, 1990’lı yıllara kadar ağırlıklı olarak film

ve müzik yapım şirketleri akla gelirdi. Fakat özel televizyon yayıncılığına izin veren

yasal düzenlemeler yapılmadan önce, mevcut reklam pastasından büyük bir pay

alabilmek amacıyla alelacele yayın hayatına başlayan özel televizyon kanalları,

sektörün faaliyet alanının genişlemesine ve hızla büyümesine sebep olmuştur.

Özellikle belli bir zaman diliminde televizyon seyredenlerin sayısı anlamına

gelen ve reklam pastasından büyük bir dilim alınması olarak görülen “yüksek reyting”li

programların genel olarak yerli yapımlar olması, bu tür yapım şirketlerinin önemini

daha da artırmıştır. Yapım şirketlerinin varlığını sürdürebilmesi, yerel ve ulusal düzeyde

pek çok program üretebilmesi için bir takım hedeflerin gerçekleştirilmesini

gerektirmektedir. Bunlardan en önemlisi ulusal televizyon kanallarına program

satmaktır.96

Yapım şirketlerinin hızla gelişiminin iki ana nedeni bulunmaktadır. Birincisi,

özel televizyon kanallarının programcılık için gerekli stüdyo ve makine parklarını

kurmadan yayın hayatına başlamasıdır. İkincisi ise özel kanalların yatırım

maliyetlerinin yüksek oluşu nedeniyle personel ve teknik ekipman yatırımı yapmayarak

TV program üretimini kendi bünyesi dışında halletmek istemeleridir. Burada dışarıdan

hizmet alarak üretilmiş, hazır programlara yönelen bir anlayışı söz konusu olmaktadır. 97

2.1.3.2.3. Yapım Şirketlerinde Üretilen Kayıtlar ve Yapım Şirketleri Arşivi

Yapım şirketleri hem yayın kuruluşlarının mutfağını oluşturan kayıtlar hem de

müzik yapımlarında olduğu gibi halkın direk kullanımına, beğenisine yönelik kayıtlar

üretmektedirler. Bu çok geniş yelpazedeki ürün çeşitleri sonucunda da, zengin bir

arşivleri oluşmaktadır.

Yapım Şirketlerinde Üretilen Kayıtlar 98

Sinema Yapımları: Yedinci sanat olarak isimlendirilen sinema, sanatlar içinde

en zor üretilenidir. Bu zorluğu iki sebebe bağlayabiliriz. Birinci sebep; sinema sanatının 96 Pazarbaş, a.g.t., s. sonuç II 97 a.g.t., s.77 98 A. Işıl Özgöker Yenersoy, Türkiye’de Yapımevlerinin Fonksiyonları, İşlerlik Alanları ve Uygulamaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tanıtım ve Halkla ilişkiler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yard. Doç. Edibe Sözen, İstanbul 2005, s. 36-43

65

teknolojiye bağlı olması ikincisi ise, sinemanın tamamıyla “ekip” çalışmasına, yani

birey olarak sanatçının dışındaki kişilere ya da birden çok sanatçıya bağımlı olmasıdır.

Müzik Yapımları: Müzik yapım şirketleri, müzik çalışmalarının plak, kaset, cd

ortamında dinleyiciye sunulma faaliyetini yürütürler.

Televizyon Yapımları: Televizyon kanallarına yapım üretmek amacıyla kurulan

televizyon yapım şirketleri programı hazır hale getirip, anlaşma yapılan TV kanalına işi

zamanında, eksiksiz, hatasız, denetlenmiş olarak teslim etmekle yükümlüdür. Yapım

şirketinde, ilgili televizyon kanalıyla direkt temasta olan yapım koordinatörü ya da baş

yapımcı bulunur. Bu kişi, televizyon kanalının istediği gün ve saatte denetlediği

program bandını, kanalın dış yapımlarından sorumlu (yapım şirketi-kanal ilişkisini

yürüten) kişiye gönderir. Bant televizyon kanalında izlenip yayınlanabilir olurunu

aldıktan sonra, program izleyicilerine sunulur.

Yapımevleri yaptıkları programlara bölüm başı ücret alırlar. Eğer programın bir

ya da birkaç sponsoru (finansörü) varsa kanala hiç maliyet olmaksızın direkt yayına

verme görevi kalır. Böylece izleyici istediği yapımı elde eder. Kanal uğraşmadan ve

masrafsız izleyiciyle buluşma fırsatı bulur. Sponsor ya da sponsorlar kendilerini

tanıtarak reklam yapma fırsatı bulurlar. Yapımevi de sponsorlardan aldığı ücretle,

eleman maaşlarını karşılar ve yeni yapımlar üretme fırsatı yakalar. Görüldüğü gibi,

yapımevleri ekranın perde arkasında kalarak, izleyici-televizyon kanalı arasında bir

köprü görevi üstlenmektedir. Kısacası bir nevi aracı kurumdur. Görevi, güzel, maliyeti

düşük, kaliteli, izleyiciye hitap eden, televizyon kanalının isteği ve tarzına uygun

yapımlar üretmektedir. Bir yapımevi, aynı sürede birkaç televizyon kanalı ile

çalışabilmektedir.99

Belgesel Yapımları:Belgesel, kurmacaya yani hayale yer vermeyen ya da çok

az yer veren, konusunu doğrudan doğruya doğadan alan, dışımızdaki dünyayı, gerçeğe

elden geldiğince uyarak, nesnel bir tutumla yansıtmaya çalışan bir film türüdür. Bu tür

içinde değişik film çeşitleri yer alır. Örneğin, araştırma filmi, bilimsel film, haber filmi,

gezi filmi vb.

Reklam Yapımları: Reklamcılık, bir ürünün satışını kolaylaştırmak, potansiyel

tüketiciyi satın almaya yönlendirmek veya ürün, kurum imajı yaratarak, geleceğe

yatırım yapmak amacıyla girişilen bir dizi iletişim etkinliğidir.

99 Yenersoy, a.g.t., s.53

66

Amerikan Pazarlama Birliği’nin tanımına göre ise reklam, bir ürünün, hizmetin

ya da fikrin bedeli ödenerek ve bedelin kim tarafından ödendiği anlaşılacak şekilde

yapılan ve kişisel satışın dışında kalan tanıtım faaliyetidir. 100 Bu faaliyet, ürünün veya

imajın tüketiciye tanıtılmasına aracılık edecek kanalın –radyo, televizyon,- varlığıyla

mümkündür. Bu kanallardan girişilecek sistemli tanıtma çabası, bu işte uzmanlaşmış

kuruluşlar, yani reklam ajansı aracılığı ile yürütülür. Reklam ajansları reklam verenin

isteği doğrultusunda yaratıcı grubunu kullanarak tüketicinin ilgisini çekebilecek reklamı

hazırlar. Bunun tüketici ile buluşması medyanın elindedir. Reklam tanıtım yapım şirketi

radyo veya televizyon kanallarına hazırlanan reklamla ilgilenir. Reklam ajansı

düşünceyi oluşturduktan sonra yapımevi ile anlaşır. Ajansın ve reklam verenin

isteklerinden sonra, yapım şirketi de yaratıcılığını ortaya koyar. Yapım şirketindeki

aşama, çekim, kurgu ve dublaj (seslendirme) dır. Bu aşamalardan sonra reklam kitlelere

sunulmaya hazır hale gelir. Bazen de reklam şirketinin bünyesinde yapım birimi ile bu

işlem kendi içinde yürütülebilir.

Radyo Yapımları: Radyo yapımcılığı televizyon yapımcılığı ile hemen hemen

aynı özellikleri gerektirir.

Tanıtım ve Video Kaset Yapımları: Her toplum, kendini oluşturan bireylere,

ortak değerler, inançlar, kurallar aktarır. Bir toplumu toplum yapan öğe, bu aktarma

sürecidir. İşte basın, radyo, televizyon, film ve hatta kitaplardan oluşan “kitle iletişim

araçları” toplumun bireye aktardığı bu kurallar, değerleri, inançları taşıyan en önemli

kurallardan biridir. Önce ses, sonra görüntü kasetlerinin gelişmesi, kitle iletişim

devrimine apayrı bir boyut getirmiştir. Ses ve görüntüyü birlikte veren kaset, insanı

biranda yaşadığı toplumdan başka bir aleme götürebilmiştir. 101

Yapım Şirketleri Arşivi

Dünya genelinde sesli-görüntülü materyallerin en önemli üretim merkezlerinden

birisi de yapım şirketleridir. Sesli-görüntülü arşivlerin tarihi seyrini göz önüne

aldığımızda, bu malzemenin ilk önemli üreticileri film şirketleri olduğu görülmektedir.

Bugün televizyonun gelişmesi ve yaygınlaşması ile birlikte televizyon

programları ve filmleri yapan şirketler de mevcuttur. Bu tip şirketlerin ürettikleri

muhtelif konulardaki materyaller; televizyon dizileri, belgesel programlar, magazin

100 Çoşkun Çoroğlu, Modern İşletmelerde Pazarlama ve Satış Yönetimi, Alfa Yayınları, Dizi No: 35, İstanbul 2002, s.21 101 Yenersoy, a.g.t., s. 42-43

67

programları vb. olabilmektedir. Film şirketlerince gerek siyah-beyaz gerekse renkli ve

hatta farklı ebatlarda üretilmiş her türlü sinema filmi, belgesel ve dokümanter nitelikli

filmler vb., mülkiyeti ister kamu ister özel şahıslara ait olsun sesli-görüntülü arşivlerin

önemli bir parçasıdırlar.

2.2. TANIKLIĞA YÖNELİK K AYIT ÜRETİMİ

Tanıklık kelimesine genel anlamda baktığımızda, yaşanan anın ve olayların

şahidi olma ve senkroniklik vurgusu ön plana çıkmaktadır. Bundan dolayı, çeşitli

sebeplerle kayda geçmesi istenen olayların belgesi olan, ses ve hareketli görüntü kayıt

türünün adlandırılmasında, “tanıklık” kavramı tercih edilmiştir.

Tanıklığa yönelik kayıtlar, kurumlar -kamu, özel ve tüzel- ve özel şahısların

fonksiyonları neticesinde üretilmekte, ağırlıklı olarak iç kullanım amacıyla olsa da,

gerektiği durumlarda dış kullanımın da hizmetine sunulmaktadır. Şöyle ki, iç kullanım

amacıyla üretilen sözlü tarih çalışmaları, bazen yayına yönelik üretimin altyapısını

oluştururken, bazen de bilimsel çalışma yürüten bir araştırmacının bilgi kaynağı

olabilmektedir. Tanıklığa yönelik kayıtların en temel özelliği, doğal akış içinde

üretilmesi, kurgusuz ve nesnel olmasıdır.

Tanıklığa yönelik kayıtları, üretim gerekçesi itibariyle gruplandırmak oldukça

zordur. Bununla birlikte, kayıtları üç grup altında inceleyebiliriz.102

Bir dosyanın parçası olan kayıtlar: Bu tür kayıtlar, dosya kapsamının

anlaşılmasında önemli rol oynayabilirler. Örneğin, hukuki bir davanın adli sürecine

ilişkin kayıtlar, emniyet tarafından kaydedilmiş telefon kayıtları veya herhangi bir

işlem için üretilmiş, işlemle bağlantılı kayıtlar.

“Tutanak” yerine geçen, bir çalışmayı da beraberinde getiren kayıtlar: Bu

kayıtların ön koşulu, kayıtların tamamının veya bir bölümünün kağıt üzerine

transkripsiyonun yapılmasıdır. Örneğin, meclis genel kurul kayıtları, mahkeme duruşma

kayıtları gibi.

Bu tür kayıtlar, stenonun yerine kullanılmaktadır. Büyük bir kısmı da üzerinde

gerekli bilgi alındıktan sonra silinmekte, kayıtlı olduğu taşıyıcı da yeniden

kullanılmaktadır. Bu tür transkripsiyonu yapılmış kayıtlarda, eğer transkripsiyon sesli

102 Tülin Aren, a.g.d.n.

68

belgenin özelliklerini ortaya koyamayacak nitelikte ise, ses veya hareketli görüntü

kaydının da saklanmasını gerektirir. Çünkü, kayıtların bir bölümü veya tamamı kağıt

üzerine aktarılsa bile, kaydın önemi kağıda aktarmanın yapılamadığı kısımlar içindir.

Örneğin, bir konuşmadaki alkış miktarı, konuşmacının mimikleri, jestleri, çevresindeki

kişilerin yüz ifadelerinde oluşan tepkileri vb. Bütün bu ortamı yazılı olarak vermek

mümkün değildir. Bu kayıtlar, ikinci kopya görünseler bile, özellikleri itibariyle

değerlerini koruyabilirler.

Yapılan işin bir parçası ve/veya tamamı ses ve hareketli görüntü üretme ve

yönetmeye bağlı olan kişilerin/birimlerin faaliyetleri sonucunda üretilen kayıtlar:

Örneğin; kurumların tanıtım, reklam, halkla ilişkiler ve basın bölümlerinin düzenlediği

her türlü etkinliklerin kayıtları veya bilimsel araştırmalarda kullanılmak üzere tarihi,

ekolojik ve dilbilim çerçevesinde yapılan sözlü tarih, sözlü gelenek kayıtları.

Tanıklığa yönelik kayıtların türlerine göre gruplandırılmasında, kurumlar -

kamu, tüzel ve özel- ve özel şahısların fonksiyonları baz alınmıştır. Bu gruplandırmada

yer alan kayıtlar, bazen bir dosyasının parçası, bazen tutanak yerine geçen, bazen de

yapılan işin bir parçası ve/veya tamamı ses ve hareketli görüntü üretme ve yönetmeye

bağlı olan kişilerin/birimlerin faaliyetleri sonucunda üretilmektedir.

2.2.1. Sözlü Tarih ve Sözlü Gelenek Kayıtları

Sözlü kaynaklar ailesinin bileşenleri olan “sözlü tarih” ve “sözlü gelenek”,

insanlık tarihinin, tarihi ve kültürel kimliklerini en eski ve en yeni -ses ve hareketli

görüntü kayıt teknolojisinin gelişmesiyle de- belgeleme yöntemi olarak karşımıza

çıkmaktadır. Sosyal bilimciler, sözlü tarih ve sözlü gelenek kavramlarını kesin çizgilerle

birbirinden ayırtmamakla birlikte, metodolojisi itibariyle gruplandırmaya

gitmektedirler.

2.2.1.1. Sözlü Tarih

Belli bir olayı, oluşumu, dönemin özelliklerini, dönemde yaşayan kişilerin

tanıklıklarına başvurarak kayda –yazılı / işitsel / görsel-işitsel olarak- geçirilmesi

metodu olan “sözlü tarih”, tarihi belgeleme yöntemlerinden birisidir.

Sözlü tarih insanlığın en eski, aynı zamanda en yeni tarihi belgeleme,

yorumlama yöntemidir. Sözlü tarih bir yandan araştırma yapan bir tarihçinin

69

kullanabileceği bir yöntem olarak, diğer yandan da bu tür araştırmaların yarattığı bir

tarih biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. 103

Tarihi yapan ve yaratan onu yaşayan, ona bizzat tanık olan kişilerdir. 20.yy’ da

gelişen sosyal tarih, yakın siyasi tarih, iktisat tarihi, kadın tarihi, sendika ve işçi sınıfları

tarihleri, azınlık tarihi, askeri tarih, yerel tarih gibi tarihin alt dallarında özellikle geçerli

bir araştırma yöntemi olan sözlü tarih, yazılı belgelerin var olmadığı ya da yetersiz

ve/veya taraflı olduğu durumlarda özellikle önem kazanır.104

Sözlü tarih, genellikle bir etkinlik, yakın geçmişi doğrudan yaşayan kişilerin

anılarına, doğru bağımsız ve akademik bir soruşturma olarak tanımlanmaktadır. Bu

soruşturma, tarihsel analiz isteyen yazılı kayıtları desteklemek üzeredir ve bir kayıt

cihazına dayanmalıdır.105

Sözlü Tarihin Gelişimi:

Sosyal bilimciler, sözlü tarihin gelişimini, dönemsel olarak 3’e ayırmaktadırlar.

Bu bölünmede de görüleceği üzere “sözlü gelenek” ve “sözlü tarih” kavramları zaman

zaman birbirinin yerine kullanılabilmektedir. 106

19. yy’dan Önce: Yazı öncesi toplumlarda, her şeyin sözlü olarak aktarılması

söz konusudur. Yazının icadıyla, resmi destanları ve tarihsel öyküleri yazmak-iletmek

amacıyla görevliler oluşturulmuş, ilk resmi tarihçilerden sonra da bu görev,

vakanüvisler tarafından yürütülmüştür. Sözlü tarih, bu gelişmelerle birlikte önemini

koruyabilmiştir.

Matbaanın icadından sonra, basılı eserlerin çoğalması ile önemini yitirmeye

başlayan sözlü tarih çalışmalarının yerini, büyük ölçüde belge tarihçiliği almaya

başlamıştır.

19. yy’dan 1950’ye: Bu dönemde sözlü tarihin kullanımı azalmıştır. Profesyonel

tarih yazımında neredeyse hiç kullanılmamıştır. Önemini kaybetme sebepleri;

• Okur-yazarlık oranın yükselmesi, hakim iletişim araçlarının basılı ya da yazılı

kaynaklar olması ve tarih anlayışındaki değişikliklerdir.

103 Semra Somersan, Sözlü Tarih, Araştırmacılık ve Tarih Yazımına Katılım “Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları, Buca Sempoyumu” 29 Eylül - 1 Ekim 1994, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s.368 104 Birinci Sözlü Tarih Atölyesi Kayıtları, 6-7 Haziran 1993, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.3 105 W. William Moss –Peter C. Mazikana,, Archives, Oral History and Oral Tradition A Ramp Study, Unesco, PGI-86/ws/2, Paris 1996, s.2 106 Münevver Ek, Sözlü Tarih (Tanıklık) ve Arşivler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999, s.3-5

70

• Tarihçilik mesleğe dönüşünce, belgeler üzerinde çalışmaya başlayan tarihçiler

de belgenin olmadığı yerde tarihin olmadığını öne sürmüşlerdir.

1950’den Günümüze: 1950’lerden günümüze sözlü tarihin kullanımında durum

yeniden değişim göstermiş, sözlü tarihin önemi artmıştır. Bunun en önemli nedenlerini

şöyle sıralayabiliriz,

İletişim teknolojisi ve kitle iletişim araçlarının gelişimi; İletişim teknolojisi ve

kitle iletişim araçlarındaki -radyonun ve hemen akabinde sonra televizyonun gelişimi-,

bilgi vermenin en güçlü yolunun yeniden sözlü ya da görsel-işitsel olmasına yol açmış,

telefon resmi olmayan iletişimde etkili bir biçimde mektubun yerini almıştır. Bunun

sonucunda, tarihçiler için yazılı belgeler geriye kalmamaya başlamış, tarihçiler de

alternatif olarak belge üretimine katkıda bulunmaya başlamışlardır.

Değişen politik yapılar; Eski Avrupa imparatorluklarının yok oluşu, popüler

siyasi partilerin Batı Avrupa’da iktidara gelmesi, toplum bilimcilerin, tarihçilerin ve

aynı zamanda kitle iletişim araçlarının –gazete, televizyon-, çalışan sınıfları ciddiyetle

ele almasına yol açmıştır. Sosyal bilimciler, işçi hareketlerini ve sıradan çalışan

insanları incelemeye başlamışlar, bunun neticesinde de tarihin çerçevesi genişlemiştir.

Gelişen sosyal tarih, yakın siyasi tarih, iktisat tarihi, kadın tarihi, sendika ve işçi sınıfları

tarihleri, azınlık tarihleri, askeri tarih, yerel tarih gibi tarihin alt dallarında özellikle

kullanılan bir araştırma yöntemi olmuştur.

II. Dünya Savaşı’nda Yahudi toplumunun uğradığı soykırım; Yahudi

toplumunun II. Dünya Savaşı döneminde, Hitler yönetimi tarafından sistematik olarak

yok edilişini belgelendirmek amacıyla başlattıkları projeler, şu anda dünyanın en büyük

sözlü tarih arşivine dönüşmüş, bu çalışmalar da sözlü tarihin dünya genelinde etkisini ve

önemini artırmıştır. SHOAH (Survivors of the Shoah Visual History Foundation)

adıyla, Amerika Birleşik Devletlerde Los Angeles / California’da faaliyetini sürdüren

Vakfın arşivinde, 52000 kişiyle 32 dilde yapılan sözlü tarih görüşmeleri vardır. 116000

saatten oluşan görüşmeler video kasetinden dijital ortama aktarılmıştır. 107

Sözlü tarih kayıtlar ağırlıklı olarak, tarih yazımında kullanılmaktadır. Ayrıca,

geçmişteki olguları, önemli olayları günün ve geleceğin okurlarına, dinleyicilerine ve

izleyicilerine aktarmada, yazılı açıklama ve analizlerin yanı sıra görsel ve sesli

107 Supporting Access to Large Digital Oral History Archives, http://www.glue.umd.edu/~oard/papers/jcd/02.pdf (Erişim Tarihi: 22/03/2005), s.3

71

görüntüler kullanan çoklu-ortam özelliklerine sahip belgesel nitelikte tarih

programlarının hazırlanmasında da bu kayıtlara yer verilmektedir.108

2.2.1.2. Sözlü Gelenek

Sözlü gelenek, bir kültürün dinamikleri içinden doğal olarak çıkan, sözlü olarak

iletilen ve anlatılan geçmişe dair anılardır ve içinde meydana geldikleri kültürün

kimliğinin, amacının, fonksiyonlarının adetlerinin ve nesilsel devamlılığının

ifadesidirler.

Okur yazarlığın yeni başladığı, dolayısıyla toplumsal tarihin ve kültürün gelecek

kuşaklara sözlü olarak iletilmesinin gerektiği toplumlarda çok önemli olan sözlü

gelenek, okur-yazar olan toplumlarda da asla kağıda dökülmemiş konuların

belgelenmesi açısından önem arz etmektedir. Çünkü, gelişen teknolojinin hızlı ilerleyişi

karşısında kaybolabilecek olan halk masallarını, folklor öğelerini korumanın tek yolu

bunları kayıt altına almaktır. 109

Sözlü gelenekler büyük oranda yazılı bir gelenekten yoksun toplumlarda

tanımlanmakla birlikte, okur yazarlığın yüksek olduğu toplumlarda, hatta etkileyici

yazılı kayıtlara sahip olan ülkelerde bile mevcuttur. Bununla birlikte, sözlü gelenek

kayıtları, yazılı kayıtları olmayan toplumların, tarihsel, toplumsal, ekonomik ve kültürel

gelişimlerine ışık tutmuştur. Pek çok durumda bu yöntem, bir toplumun geçmişinin

arşiv olarak saklanması için yazılı formda yeniden inşa edilmesi ve kaydedilmesinin tek

yoludur.110

Diğer taraftan, tarihleri boyunca uzun yıllar yabancı güçlerin emri altında kalan

ülkeler de bağımsızlıklarını ve ulusal kimliklerini kazandıktan sonra sözlü geleneklerine

büyük önem vermektedir. Çünkü, böyle ülkeler, kolonisi olarak yaşadıkları

egemenliklerden, eksik ve dengesiz kayıt devraldıkları görüşündedirler. Dolayısıyla

sözlü gelenek, yerli halkın tarihini ve kültürünü yeniden inşa etmek için gerekli araç

olarak görülmektedir. Bu gibi ülkelerde yaşanan hızlı gelişmeler ve geleneklere hakim

olan kişilerin yaşlanarak ölmesi nedeniyle geleneklerin toplanması aciliyet

taşımaktadır.111

108 W. William Moss- Peter C. Mazikana, a.g.e., s.71 109 a.g.e., s.73 110 a.g.e., s.73 111 a.g.e., s.73

72

Sözlü Tarih ve Sözlü Gelenek Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar112

Sözlü tarih ve sözlü gelenek, sözlü kültür ailesinin bileşenleri olarak bir çok

noktada benzerlik gösterse de, temelde bazı ayrımları vardır. Benzer ve ayrılan yönlerini

kısaca özetlersek,

Benzer Yönleri

• Sözlü gelenek ve sözlü tarih, ortak bir sözlü mahiyeti taşırlar.

• Malzemelerin toplanması, depolanması ve araştırmacılara sunulması yolları ile

kayıt ve saklanmaları için gerekli ekipman bakımından aralarında birçok

benzerlikler bulunmaktadır.

• Ortak bir sözlü kaynaklar ailesine aittirler ve büyük oranda aynı amaç, yöntem,

prosedür, ilgi ve kaygıyı paylaşırlar.

Ayrılan Yönleri

• Sözlü gelenekler bir kültürün dinamiklerinin içinden doğal olarak çıkan, sözlü

olarak iletilen ve anlatılan geçmişe dair anılardır. Saklanması, iletilmesi,

ezberden okunması ve anlatılması için özel kişilere emanet edilse bile kültürün

içinde geniş kapsamda şifahen paylaşılırlar.

• Sözlü gelenekte anlatılanlar, anlatıcıların doğrudan kendi deneyimleri değildir.

• Sözlü gelenekte kültürel ifade biçimi olarak, kendiliğinden olurlar. Yazılı

notların veya daha gelişkin kayıt cihazlarının yokluğunda da var olabilirler ve

varlıklarını sürdürebilirler.

• Sözlü gelenek, yoğun olarak halkbilimi ve etnolojide kullanılır.

• Öte yandan sözlü tarih ise genellikle bir etkinlik, yakın geçmişi doğrudan

yaşamış kişilerin anılarına doğru bağımsız ve akademik bir soruşturma olarak

tanımlanmaktadır. Bu soruşturma ve yarattığı tepkiler bir ölçüde tarihsel analiz

isteyen yazılı kayıtları desteklemek üzere kaydedilirler.

112 Münevver Ek, Sözlü Tarih Belgelerinin Araştırmacı Hizmetine Sunulmasında Bilgi Teknolojilerinin Katkısı, “Enformasyon Teknolojilerindeki Son Gelişmelerin Kütüphane Hizmetleri Üzerinde Etkiler Sempozyumu”, 41. Kütüphane Haftası Etkinlikleri, Kuleli Askeri Lisesi , 1 Nisan 2005

73

• Tarihçi ve diğer sosyal bilimcilerin araştırmaya dayalı, kuramsal ve analitik

pratiği olan sözlü tarih çalışmalarının ister mekanik, isterse elektronik olsun bir

kayıt cihazına dayanması tercih edilir.

2.2.2. Mahkeme Kayıtları

Yapılan araştırmalar ve görüşmeler113 neticesinde, mahkeme kayıtlarının oluşum

süreci ve gerekçesi itibariyle “adli süreç” ve “duruşma kayıtları” adı altında incelenmesi

uygun görülmüştür.

2.2.2.1. Adli Süreçte Üretilen Kayıtlar

Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemeleri’nin adli süreçteki görevlerini yerine

getirirken, ses ve görüntü kaydı kullanımı ve üretimine ilişkin, “5271 Sayılı Ceza

Muhakemesi Kanunu”’nun,114 aşağıdaki maddelerinde ve fıkralarında atıfta

bulunulmuştur. İlgili maddelerde bahsi geçen kayıtların bir kısmı emniyet müdürlükleri,

bir kısmı ise savcılık tarafından üretilmektedir. Üretilen veya toplanan kayıtlar, ilgili

dava dosyasında geçmiş dönemlerde bant, son yıllarda ise “CD” ortamında muhafaza

edilmektedir. 115

Madde 52. – Tanıkların Dinlenmesi (3) Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir. Ancak; a) Mağdur çocukların, b) Duruşmaya getirilmesi mümkün olmayan ve tanıklığı maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunlu olan kişilerin, Tanıklığında bu kayıt zorunludur. (4) Üçüncü fıkra hükmünün uygulanması suretiyle elde edilen ses ve görüntü kayıtları, sadece ceza muhakemesinde kullanılır.

113 Konuyla ilgili resmi bilgiler alabilmek amacıyla, İstanbul Cumhuriyet Başsavcı Vekili Turan Çolakkadı ile, 09/04/2008 tarihinde görüşme yapıldı. Sayın Turan Çolakkadı, Türkiye'de ilk kez, “İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi Salonun’da 10 Şubat 2008’de yapılan Hrant Dink Davası’nda uygulanan ‘Dijital Konferans Sistemi” hakkında şu açıklamalarda bulundu. “Artık katipler yazmayacak, sesli ve görüntülü kayıt alınacak, bu kayıtlar daha sonra çözülerek tutanak haline getirilecektir. Kısacası Mahkemelerdeki yaz kızım devri bitmiştir” dedi. Sisteme ilişkin yaklaşık bir yılı aşkın süredir hazırlık çalışmaları yaptıklarını belirten Çolakkadı, ayrıca şu açıklamalarda bulundu. “Duruşmalar gece geç saatlere kadar devam ediyordu. Konuşmaları dinleyen hakim bunları katibe yazdırırdı. Bu da ciddi zaman kaybına yol açıyordu. Kurulan bu sistem, herkes için kolaylık sağlayacaktır”. Çolakkadı, sözlerine şöyle devam etti: “Tutanaklar daha sonra en hızlı şekilde hazırlanıp taraflara sunulacak. Bu sistem, ayrıca gizli tanıkların dinlenmesine de kolaylık sağlamaktadır. Örneğin, gizli tanıkları duruşma salonu içerisine almayacağız. Onlar için yan tarafta küçük bir oda tahsis edildi. Oradan girip konuşacaklar. Sesleri ve görüntüleri değiştirilecek. Gerekirse kafalarına maske geçireceğiz. Yani hiç kimse tanımadan gelip, hiç kimse tanımadan buradan ayrılacaklardır.” diyerek sözlerini tamamladı. Dijital Konferans Sistemi, 10 adet mikrofon, iki kamera, ve merkezi ses kayıt odasından oluşmakta ve mikrofona o anda kim konuşuyorsa kamera da o yana dönerek kayıt işlemi yapmaktadır. 114 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu; Kabul Tarihi: 04/12/2004, Yayımlanma Tarih: 17/12/2004 Yayımlandığı Resmi Gazete No: 25673 115 İlgili mevzuatta konuyla direk bağlantısı olan madde ve bendler italik olarak verilmiştir.

74

Madde 58.- Tanığa İlk Önce Sorulacak Hususlar ve Tanığın Korunması (3) Hazır bulunanların huzurunda dinlenmesi, tanık için ağır bir tehlike teşkil edecek ve bu tehlike başka türlü önlenemeyecekse ya da maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından tehlike oluşturacaksa; hâkim, hazır bulunma hakkına sahip bulunanlar olmadan da tanığı dinleyebilir. Tanığın dinlenmesi sırasında ses ve görüntülü aktarma yapılır. Soru sorma hakkı saklıdır. (4) Tanıklık görevinin yapılmasından sonra, kişinin kimliğinin saklı tutulması veya güvenliğinin sağlanması hususunda alınacak önlemler, ilgili kanunda düzenlenir. (5) İkinci, üçüncü ve dördüncü fıkra hükümleri, ancak bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlarla ilgili olarak uygulanabilir. Madde 81. – Fizik Kimliğin Tespiti (1) Üst sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı şüpheli veya sanığın, kimliğinin teşhisi için gerekli olması halinde, Cumhuriyet savcısı veya hâkim kararıyla, fotoğrafı, beden ölçüleri, parmak ve ayak izi, bedeninde yer almış olup teşhisini kolaylaştıracak diğer özellikleri ile sesi ve görüntüleri kayda alınarak, soruşturma ve kovuşturma işlemlerine ilişkin dosyaya konulur. (2) Kovuşturmaya yer olmadığı veya beraat kararı verilmesi hâllerinde söz konusu kayıtlar Cumhuriyet savcısının huzurunda derhâl yok edilir ve bu husus tutanağa geçirilir. Madde 87. – Otopsi (1) Otopsi, Cumhuriyet savcısının huzurunda biri adlî tıp, diğeri patoloji uzmanı veya diğer dallardan birisinin mensubu veya biri pratisyen iki hekim tarafından yapılır. Müdafi veya vekil tarafından getirilen hekim de otopside hazır bulunabilir. Zorunluluk bulunduğunda otopsi işlemi bir hekim tarafından da yapılabilir; bu durum otopsi raporunda açıkça belirtilir. (2) Otopsi, cesedin durumu olanak verdiği takdirde, mutlaka baş, göğüs ve karnın açılmasını gerektirir. (3) Ölümünden hemen önceki hastalığında öleni tedavi etmiş olan tabibe, otopsi yapma görevi verilemez. Ancak, bu tabibin otopsi sırasında hazır bulunması ve hastalığın seyri hakkında bilgi vermesi istenebilir. (4) Gömülmüş bulunan bir ceset, incelenmesi veya otopsi yapılması için mezardan çıkarılabilir. Bu husustaki karar, soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir. Mezardan çıkarma kararı, araştırmanın amacını tehlikeye düşürmeyecekse ve ulaşılması da zor değilse ölünün bir yakınına derhâl bildirilir. (5) Yukarıdaki fıkralarda sözü edilen işlemler yapılırken, cesedin görüntüleri kayda alınır. Madde 140. – Teknik Araçlarla İzleme (1) Aşağıdaki suçların işlendiği hususunda kuvvetli şüphe sebepleri bulunması ve başka suretle delil elde edilememesi hâlinde, şüpheli veya sanığın kamuya açık yerlerdeki faaliyetleri ve işyeri teknik araçlarla izlenebilir, ses veya görüntü kaydı alınabilir: a) Türk Ceza Kanununda yer alan;

1. Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (madde 79, 80), 2. Kasten öldürme (madde 81, 82, 83),

75

3. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188), 4. Parada sahtecilik (madde 197), 5. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (iki, yedi ve sekizinci fıkralar hariç, madde 220), 6. İhaleye fesat karıştırma (madde 235), 7. Rüşvet (madde 252), 8. Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama (madde 282), 9. Silahlı örgüt (madde 314) veya bu örgütlere silah sağlama

(madde 315), 10. Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (madde 328, 329,

330, 331, 333, 334, 335, 336, 337), Suçları.

b) Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (madde 12) suçları. c) Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar. d) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar. (2) Teknik araçlarla izlemeye hâkim, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilir. Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar yirmidört saat içinde hâkim onayına sunulur. (3) Teknik araçlarla izleme kararı en çok dört haftalık süre için verilebilir. Bu süre gerektiğinde bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir. (4) Elde edilen deliller, yukarıda sayılan suçlarla ilgili soruşturma ve kovuşturma dışında kullanılamaz; ceza kovuşturması bakımından gerekli olmadığı taktirde Cumhuriyet savcısının gözetiminde derhâl yok edilir. (5) Bu madde hükümleri, kişinin konutunda uygulanamaz. Madde 180. – Tanık ve Bilirkişinin Naiple veya İstinabe Yoluyla Dinlenmeleri (1) Hastalık veya malûllük veya giderilmesi olanağı bulunmayan başka bir nedenle bir tanık veya bilirkişinin uzun ve önceden bilinmeyen bir zaman için duruşmada hazır bulunmasının olanaklı bulunmayacağı anlaşılırsa, mahkeme onun bir naiple veya istinabe yoluyla dinlenmesine karar verebilir. (2) Bu hüküm, konutlarının yetkili mahkemenin yargı çevresi dışında bulunmasından dolayı getirilmesi zor olan tanık ve bilirkişinin dinlenmesinde de uygulanır. (5) Yukarıdaki fıkralar içeriğine göre tanık veya bilirkişinin aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle dinlenebilmeleri olanağının varlığı hâlinde bu yöntem uygulanarak ifade alınır. Buna olanak verecek teknik donanımın kurulmasına ve kullanılmasına ilişkin esas ve usuller yönetmelikte gösterilir. Madde 183. – Ses ve Görüntü Alıcı Aletlerin Kullanılması Yasağı (1) 180 inci maddenin beşinci fıkrası ile 196 ncı maddenin dördüncü fıkrası hükmü saklı kalmak üzere, adliye binası içerisinde ve duruşma başladıktan sonra duruşma salonunda her türlü sesli veya görüntülü kayıt veya nakil olanağı sağlayan aletler kullanılamaz. Bu hüküm, adliye binası içerisinde ve dışındaki diğer adlî işlemlerin icrasında da uygulanır.

76

Madde 196. – Sanığın Duruşmadan Bağışık Tutulması (2) Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. Sorgu için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısı ile sanık ve müdafiine bildirilir. Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sırasında hazır bulunması zorunlu değildir. Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulur. (4) Yukarıdaki fıkralar içeriğine göre sanığın aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle sorgusunun yapılabilmesi olanağının varlığı hâlinde bu yöntem uygulanarak sorgu yapılır.

2.2.2.2. Mahkeme Duruşmaları Kayıtları

5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda, duruşma esnasında ses ve görüntü

kaydı üretimine ilişkin aşağıdaki maddelerde atıfta bulunulmuştur. Bu kayıtlar, tutanak

amacıyla üretilmekte ve tutanakların transkripsiyonu (yazılı metin haline getirilme

işlemi) yapıldıktan sonra, gerekli görüldüğü takdirde dosyaya koyulmaktadır.

Madde 219. - Duruşma Tutanağı

(1) Duruşma için tutanak tutulur. Tutanak, mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır. Duruşmada yapılan işlemlerin teknik araçlarla kayda alınması halinde, bu kayıtlar vakit geçirilmeksizin yazılı tutanağa dönüştürülerek mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır.

(2) Mahkeme başkanının mazereti bulunursa tutanak, üyelerin en kıdemlisi tarafından imzalanır.

2.2.3. Oturum Kayıtları

“Oturum” kelimesinin sözlük anlamı, bir meclis veya kurulun çözümlenmesi

gereken sorunları görüşüp tartışmak için yaptığı toplantı ve bir işin yapılmasına ayrılan

çalışma süresidir. Oturumların ses veya video kayıtları, bazen tutanak hazırlamak, bazen

de yapılan işi belgelendirmek amacıyla üretilmektedir.

2.2.3.1. Meclis Oturumları Kayıtları

Sesli ve görsel kayıt cihazlarının yaygınlaşmasıyla birlikte, bazı ülke

parlamentolarında steno tekniği yerine, konuşmaları doğrudan yazıya döken ses kayıt

cihazları kullanılmaya başlanmıştır. Sesli ve görsel kayıt cihazlarının giderek

yaygınlaşmasıyla birlikte, birçok parlamentoda stenograf sayısının azaldığı, bazı

ülkelerde ise steno sisteminin tümüyle ortadan kalktığı görülmüştür.

77

Tutanaklar, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Portekiz'de stenograflardan

faydalanmaksızın ses kayıt cihazları yardımıyla, Almanya, ABD, Avusturya, İsveç,

İtalya, Norveç ve Yunanistan parlamentolarında ise, hem stenograflar hem de kayıt

sistemlerinden faydalanılarak tutulmaktadır. Stenografların tutanak içindeki rolü

oldukça kısıtlanan Polonya'da, genel kurulda hazır bulunan stenograflar, ses kaydından

yazıya dökülmesi mümkün olmayan şeyleri not alarak bunların tutanağa eklenmesini

sağlamaktadırlar.116

Ülkemizde de, teknolojinin gelişmesine paralel, parlamento tutanak

hizmetlerinde, 1970'li yıllardan bu yana ses kayıt cihazlarından yararlanılmaktadır.

Bununla birlikte, bazı ülkelerin parlamentolarında olduğu gibi, Türk parlamentosunda

da stenografi sistemi halen kullanılmaktadır. Parlamentoda, 2005 yılından bu yana

dijital kayıt sistemi yardımıyla tutanaklar hazırlanmaktadır.117 Meclis genel kurullarında

ses kaydı alınmasına ilişkin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün 118 aşağıdaki

maddesinde atıfta bulunulmuştur.

Madde 155 – Tutanak Nevileri, Tutulması ve Tutanakta Düzeltme: Genel Kurulda, tam ve özet olmak üzere, iki türlü tutanak tutulur. Tam tutanak, ses alma makinesinin yardımı ile stenolar ve İçtüzüğün gerektirdiği hallerde katip üyeler tarafından tutulur. Bunlar, tutanak dergisinde yayımlanır. Tam tutanağın bastırılıp dağıtılmasından başlayarak on beş gün içinde ilgililer, gereken düzeltmelerin yapılması için Başkanlığa yazıyla başvurabilirler. Bu başvurma üzerine, Başkanlık Divanı, gereken incelemeyi yapar. Başkanlık Divanı düzeltme istemini haklı görürse, bir düzeltme yayımlanır ve ait olduğu tutanak dergisine eklenir. Bir yasama yılının son birleşiminin tutanak özeti katip üyeler tarafından hemen orada yazılarak o birleşimin sonunda okunur. Bu halde düzeltmeler okunma sonunda yapılır. Son birleşim tutanağında milletvekilleri tarafından yapılacak düzeltmeler ilk çıkacak Resmi Gazete'de yayımlanır.

2.2.3.2. Müzayede Oturumları Kayıtları

Özel kuruluşlar tarafından üretilen müzayede oturumları video görüntüleri

kayıtları, yapılan müzayedenin delili olarak isteğe bağlı üretilmekte, ihtilaflı durumlarda

da belge olarak kullanılmaktadır. Konuyla ilgili aşağıdaki müzayede şirketlerinin iç

yönetmelikleri incelenmiştir.

116 http://www.milligazete.com.tr/index.php?action=show&type=news&id=70959 (Erişim Tarihi: 22/04/2008) 117 http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=39599 (Erişim Tarihi: 22/04/2008) 118 TBMM İçtüzüğü, Millet Meclisi Karar Tarihi ve No: 05/03/1973 – 584, Yayımlanma Tarihi: 13/04/1973, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 14506

78

Uğur Antik Müzayede A.Ş. Müzayede Koşullarının 6. Maddesinde,119

Bu müzayedede pey sürmek ve ihalenin iştirakçinin üzerinde kalışı ve ödeme hususunda ve bu sözleşmeden doğacak her türlü ihtilaflarda müzayede öncesi ve sonrası yapılan tüm telefon görüşmeleri, mektup, faks ve elektronik postalar, Uğur Antik’in bilgisayar kayıtları, müzayede tutanakları ve ticari defterleri her türlü görüntü ve ses kayıtları münhasıran ve yemin gerektirmeksizin kesin delildir. denilmektedir.

Eskidji Müzayedecilik Ticaret İthalat ve İhracat A.Ş. Müzayede Koşullarında,120

Uyuşmazlıkların çözümünde Eskidji’nin ses ve görüntü kayıtları da muteber, bağlayıcı, kesin ve münhasır delil teşkil edecek olup, bu madde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 287. maddesi anlamında yazılı delil sözleşmesi niteliğindedir. maddesi yer almaktadır.

2.2.4. Güvenlik Kontrolü (Bölge Görüntüleme) Kayıtları

Günümüz dünyasında hem kamunun ve özel sektörün hem de özel şahısların

sorunu haline gelen güvenlik konusunda, video kayıtları çözüm olarak kullanılmaya

başlanmıştır. Güvenlik kontrolü video kayıtları da, kurumların veya özel şahısların,

kontrolleri altındaki bölgelerin güvenliğinin sağlanması amacıyla üretilmektedir.

İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü’nün uygulamaya koyduğu

POLNET Projesinin121 bir ayağı da Güvenlik kontrolü (Bölge Görüntüleme)

kayıtlarıdır. Bölge görüntüleme sistemi, halkın yoğun olarak bulunduğu ve geçiş

güzergahı olarak bilinen yerlere konulan kameralar ile, bu kameralardan alınan

görüntülerin merkeze sürekli olarak aktarılıp kaydedilmesinden oluşmaktadır. Örneğin;

toplumsal olayların oldukça yoğun olarak görüldüğü İstanbul’da, bu olayların en kısa

sürede haber alınmasında, olayın büyüklüğünün belirlenmesinde ve gelişmelerin canlı

olarak izlenmesinde olayın büyüklüğüne göre kuvvet kaydırılmasında ve

yönlendirilmesinde önemli yararlar sağlayacak bir sistemdir. Bölge görüntüleme

119 http://www.uğurantik.com/tr/condition.htm (Erişim Tarihi: 31/01/2008) 120 http://www.emlakkulisi.com/doc/eskidjisartname.htm (Erişim Tarihi: 14/04/2008) 121 “Polnet Projesi” kapsamında data, görüntü ve ses uygulamalarının aynı iletişim ağında yer alması planlanmış ve uygulamaya geçirilmiştir. Projeyle, Emniyet Teşkilatının ses-data-görüntü iletişiminin, uzun bir süre sorunsuz, hızlı ve güvenilir olarak çalışması sağlanacaktır. Projenin benzerleri, Genel Kurmay Başkanlığı, Bankalar ve diğer Kamu Kuruluşları tarafından kullanılmaya başlanmıştır. http://www.egm.gov.tr/daire.bilgiislem.asp (Erişim Tarihi: 11/04/2008)

79

sistemi, kanunlara aykırı olarak yapılacak olan toplantı ve gösterilerde, kimlik ve suç

tespitine yönelik olarak da kullanılabilmektedir.122

2.2.5. Olay Yeri (Doğal Afet, Yangın, Kaza vb. Olayların) İnceleme Kayıtları

Doğa güçlerinin etkisiyle veya insan davranışı sonucu ortaya çıkan, oluşan

durum, ilgiyi çeken veya çekebilecek nitelikteki her türlü hadiseye “olay”, sonuçta

kendilerine hukuki bir müeyyide tanınanlara “hukuki olay”, olayın işleniş tarzının,

mağdur ve suç sanıklarının ilişkisinin saptanabildiği dinamik bölgeye de “olay yeri”

denir. Olay yeri, olayın başlangıcı, takibi ve sonucunda geçtiği mekanları kapsar. Olayın

işleniş tarzını, yöntemini, olayı işleyenlerin hareket tarzını, olaya ait iz ve bulguları

içerir. Ayrıca, olay yeri suçun işleniş şeklini, suçtan zarar göreni suç sanıklarının olay

karşısındaki sorumluluk derecelerini net olarak belirler.123

Olay yeri incelemenin fotoğraf ve video kayıt görüntüleri belgesel bir biçimde

olay yerinin korunmasının en iyi bilinen metodudur. Yasal harekette izin verilmesi için

genellikle bunları alan kimse tarafından doğruluğunun kanıtlanması gerekir. Bütün olay

yeri fotoğrafları ve video kayıtlarının yasal bir harekette kanıt olarak kullanılması

zorunluluğu vardır. 124

Olay Yeri İncelemesindeki Belge-Vesika Deliller; Yazılı nitelikte olanlar,

şekil tespit eden belgeler (planlar, krokiler, resimler) ses ve görüntü içerenler (ses ve

video kayıtları), adli tabip raporları, bilirkişi raporları gibi. Olay yeri incelemesi, bir

araştırma ve koruma tedbiri olarak, delil elde etmeye yöneliktir. Delillerin araştırılması

yasal ve ahlaki olmalıdır. Delillerin kendine özgü özellikleri bulunur. Bunlardan biri de

delillerin araştırılmasında doğruluk kurallarının önemidir. Delil toplama esnasında

şüpheli veya sanık aleyhine hileli ve dürüst olmayan yöntemlerin önlenmesi, ancak adil

yargılanma (dürüst işlem) ilkesine uymakla sağlanabilir. Olayla ilgili delil elde etme

amaçlı aramada, özel ve ya ticari her türlü yazılı belgeler, görüntü veya ses kaydeden

film, fotoğraf, teyp bantları, video kasetleri ve bilgisayar disketleri gibi araçlar, fren izi,

parmak izi, kan izi, saç kılı gibi ispata dolaylı olarak yardımcı olan vakıalar, suçtan hasıl

122 http://mobese.iem.gov.tr/bgs.htm (Erişim Tarihi: 11/04/2008) 123 Ziyaettin Kaygusuz, Olay Yeri İncelemelerinde Bilimsellik ve Hukuk, http://suc.gen.tr/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=148 (Erişim Tarihi: 08.06.2006) 124 Osman Gürdal; Elektrik Kazası Olay Yerinin Korunması ve Kanıtların Muhafazası, http://www.egm.gov.tr/egitim/dergi/eskisayi/41/web/kriminoloji/Doc_Dr_Osman_GURDAL1.htm (Erişim Tarihi: 17/04/2008)

80

olan kazanç, suç aletleri ya da suç ürünleri gibi delil ve belirtiler aranır. Aranacak

delilerin, yalnız asıl faile ait olması da gerekmez. 125

2.2.6. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kayıtları

“2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun” 126 aşağıdaki madde

ve fıkrasında, ses ve hareketli görüntü kaydı üretimine ilişkin atıflarda bulunulmuştur.

Madde 13–Hükümet Komiseri ve Yetkileri Valilik ve kaymakamlıkça; hakim ve savcılar ve bu sınıftan sayılanlar ile Silahlı Kuvvetler, adalet, genel ve özel kolluk kuvvetleri mensupları hariç olmak üzere, il veya ilçelerdeki mülki idare amirliği hizmetleri sınıfına dahil memurları ile diğer kamu görevlilerinden müdür, amir veya bunların yardımcıları arasından bir kişi, hükümet komiseri olarak ve gerektiğinde iki kişi de hükümet komiseri yardımcısı olarak görevlendirilir.

Hükümet komiseri, toplantı yerinde uygun göreceği bir yerde bulunur ve toplantıyı teknik ses alma cihazları, fotoğraf ve film makineleri gibi araçlarla tespit ettirebilir.

2.2.7. Çağrı Merkezleri (Müşteri İlişkiler) Kayıtları

Şirketlerin telefon konuşmalarını kaydetmeleri günümüzde önemli bir

gereksinim haline gelmiştir. Bu kayıtlar bazen finans sektöründe olduğu gibi yasal

zorunluluktan, bazen de hizmet kalitesi ve çalışanın etkinliğini ölçmek istemekten

kaynaklanmaktadır. Kayıtlar vasıtasıyla, kurumlar herhangi bir durumla ilgili

konuşmanın kaydına erişerek gerekli incelemeleri yapabilmektedirler.

Örneğin, müşteri ya da bayi kanalıyla doğrudan iletişim halinde olan çalışanların

konuşmaları kaydedildiği takdirde, bir bilgiye erişilmesi gerektiği zaman ilgili

konuşmanın kaydı bulunup dinlenebilmekte veya bazı anlaşmazlıkların çözülmesinde

görüşme kayıtlarından yararlanılmaktadır. Diğer yandan, konuşmaların kaydediliyor

olması, çalışanların çok daha düzenli, disiplinli ve firma standartları doğrultusunda

telefon görüşmeleri gerçekleştirmelerini teşvik etmektedir. Tüm bunlar da şirketlere

hem kurumsal imaj boyut anlamında hem de maddi olarak önemli getiriler

sağlamaktadır.

125 Kaygusuz, a.g.m., 126 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu; Kabul Tarihi: 06/10/1983, Yayımlanma Tarihi: 08/10/1983 Yayımlandığı Resmi Gazete No: 18185

81

5664 Sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu127 gereğince üretilen

kayıtlar

Madde 32 – Kart numarası bildirilmek suretiyle üye işyerinden telefon, elektronik ortam, sipariş formu veya diğer iletişim araçları yoluyla yapılan işlemlerden doğacak anlaşmazlıklarda ispat yükü üye işyerine aittir.

Kart çıkaran kuruluş ile kart hamili arasında oluşabilecek herhangi bir uyuşmazlık halinde, işlemin hatasız bir şekilde kaydedildiği, hesaba intikal ettirildiği ve herhangi bir teknik yetersizlik veya arıza halinin bulunmadığını ispat etme yükümlülüğü kart çıkaran kuruluşa aittir.

“Bu Kanun kapsamında telefonla yapılan bildirimlerin, konuşmaların kaydedildiği çağrı merkezlerine veya ilgili yerlerde sağlanan kayıt cihazları aracılığıyla yapılması zorunludur. Kart çıkaran kuruluşların ilân ettikleri ve duyurdukları çağrı merkezlerine iletilen telefonla yapılan bildirimlere ilişkin ses kayıtları, bildirim tarihinden itibaren bir yıl süreyle saklanır. Bunlardan ihtilaflı olanların bu süre ile sınırlı olmaksızın ihtilaf sonuçlanıncaya kadar muhafazası zorunludur.”

Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğde Değişiklik

Yapılmasına Dair Tebliğ 128 gereğince üretilen kayıtlar,

Madde 4 - Kurulun aracılık faaliyetlerine ilişkin düzenlemelerinde belirtilen defter ve belgeler yanında, aşağıdaki belgelerin düzenlenmesi zorunludur:

a) Nakit Alındı-Ödendi Belgesi,

b) İşlem Sonuç Formu,

c) Hesap Ekstresi,

d) Menkul Kıymet Giriş-Çıkış Fişi,

e) Müşteri Emri Formu,

f) Seans Takip Formu,

g) İşlem Dağıtım Listesi (Menkul Kıymet ve Müşteri İtibariyle),

Aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri dolayısıyla aldıkları ve yaptıkları her türlü yazışma, sözleşme, taahhüt, kefalet, diğer teminat senetleri ve mahkeme ilanları gibi belgeler ile kimlik tespiti amacıyla alınan ya da düzenlenen belgeleri, vekaletnameleri ve müşteri tanıma kuralı çerçevesinde düzenlenen belgeleri düzenli ve tasnif edilmiş bir biçimde saklamaları zorunludur.

127 5464 Sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu, Kabul Tarihi: 23/02/2006 , Yayınlanma Tarihi: 01/03/2006, Yayımlandığı Resmi Gazete No:26095 128 Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bağlantılı), Yayımlanma Tarihi: 14/07/2003 Yayımlandığı Resmi Gazete No: 25168 ,

82

Birinci fıkrada yer alan belgelerden müşteri emri formu dışında kalanlar ile ikinci fıkrada belirtilenlerin saklama süresine ilişkin olarak Türk Ticaret Kanununun 68⁄1 maddesi hükmüne uyulur.

Gerçekleşip gerçekleşmemesine bakılmaksızın müşteri emirlerine ilişkin tüm "Müşteri Emri Formları" düzenleme tarihinden sonra gelen takvim yılı sonuna kadar saklanır, bunlardan ihtilaflı olanların bu süre ile kayıtlı olmaksızın ihtilaf sonuçlanıncaya kadar muhafazası zorunludur. Sözlü emirlere ilişkin ses kayıtları ile elektronik ortamda alınan emirlere ilişkin belgeler de aynı şekilde saklanır.

Tutulması zorunlu olan tüm belge ve kayıtlarda, silinemez yazı araçlarının kullanılması, silinti ve kazıntı yapılmaması; düzeltmelerin yanlış kaydın görülmesine engel olmayacak tarzda yapılması, boş satır bırakılmaması zorunludur."

Madde 9 - Müşterilerden yazılı emir alındığında 19⁄2⁄1996 tarihli ve 22559 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hususları kapsayan ve Tebliğin 5 numaralı ekinde yer alan müteselsil sıra numaralı "Müşteri Emri Formu"ndan en az iki örnek düzenlenir ve formun imzalı bir örneği müşteriye verilir.

Müşterilerden seanstan önce veya seans sırasında telefon, faks, ATM kayıtları, elektronik ortamda ya da benzeri şekillerde müşteri imzası olmaksızın emir alınabilir. Bu emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir. Telefon ile alınan müşteri emirlerine ilişkin ses kayıtlarının tutulması zorunludur.

Yazılı ve sözlü olarak alınan tüm emirlerde, emrin alınması sırasında müşteriye emir alınış numarasının verilmesi zorunludur.

Aracı kuruluşlar merkez ve merkez dışı örgütlerinde aldıkları yazılı veya sözlü tüm müşteri emirlerini bilgisayar ortamında düzenlenmiş olan "Müşteri Emri Formu"na müteselsil sıra numarası izleyecek şekilde kaydederler. Bu formlar esas alınarak seans öncesinde alınan tüm müşteri emirleri, aracı kurum merkezinde bilgisayar ortamında düzenlenen ve Tebliğin 6 numaralı ekinde yer alan "Seans Takip Formu"na zaman önceliğine göre otomatik olarak kaydedilir. Borsa'da seans sürerken alınan emirler de aynı şekilde "Seans Takip Formu"na seans esnasında aktarılır. Zaman önceliği esasına uyulmasını teminen, tüm emirleri alınış zamanına göre sıralayabilecek bir sistem için gerekli altyapının oluşturulması zorunludur. Bu şekilde kaydedilen müşteri emirleri, yerine getirilmek üzere borsaya iletilir.

Aracı kuruluşların kendi nam ve hesabına yapacakları alım ve satımlar da yukarıdaki esaslara göre izlenir.

Aracı kuruluşlar seans bitiminde merkezde bilgisayar ortamında izlenen seans takip formunu yazılı hale getirirler. Yazılı hale getirilen seans takip formları birim yöneticisi tarafından imzalanır."

Aynı Tebliğin 9 uncu maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki 9⁄A maddesi eklenmiştir.

83

"Sözlü emirlerde ispat yükü”

Madde 9⁄A- Sözlü alım satım emirlerine dayanılarak yapılan işlemlerde, sözlü emrin varlığını ispat yükü aracı kuruluşa aittir. Faks, ATM kayıtları, bilgisayar ağı yoluyla girilen kayıtlar ile ses ve görüntü kayıtları ve diğer her türlü delil ya da yazılı delil başlangıcı gibi müşteri mutabakatını içermeyen aracı kuruluş kayıtları tek taraflı delil oluşturamaz.

Alım veya satım emri vermesine rağmen herhangi bir işlem gerçekleştirilmediğini iddia eden müşteri, emri verdiğini ispatla yükümlüdür.

Madde 17 - Aracı kuruluşlar müşterileri nam ve hesabına veya kendi namlarına müşterileri hesabına borçlanmayı ifade eden menkul kıymet alım veya satımında bulunmaları halinde Tebliğin 5 numaralı ekinde yer alan "Müşteri Emri Formu"ndan en az iki örnek düzenler ve formun imzalı bir örneğini müşteriye verirler.

Müşterilerden telefon ve benzeri iletişim araçlarıyla ya da elektronik ortamda emir alınabilir. Bu emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir. Telefon ile alınan müşteri emirlerine ilişkin ses kayıtlarının tutulması zorunludur. Bu emirlerde ispat yükü aracı kuruluşa aittir. Alım satım işlemlerinde, emrin sözlü olarak verildiği hallerde doğacak uyuşmazlıklarda; aracı kurumun kayıtlarının esas alınmasında 9⁄A maddesindeki esaslar geçerlidir.

Aracı kuruluşlar gerek yazılı gerekse sözlü olarak alınan tüm müşteri emirlerini bilgisayar ortamında düzenlenmiş olan "Müşteri Emri Formu"na müteselsil sıra numarası izleyecek şekilde kaydederler. Bu formlar esas alınarak tüm müşteri emirleri, aracı kurum merkezinde bilgisayar ortamında düzenlenen ve Tebliğin 6 numaralı ekinde yer alan "Seans Takip Formu"na zaman önceliğine göre otomatik olarak kaydedilir. Öncelik sırası esasına uyulmasını teminen, tüm emirleri alınış zamanına göre sıralayabilecek bir sistem için gerekli altyapının oluşturulması zorunludur.

Aracı kuruluşların kendi nam ve hesabına yapacağı alım ve satımlar da yukarıdaki esaslara göre izlenir.

Takasbank Borsa Para Piyasası (TBPP) Uygulama Esasları 129 uyarınca

üretilen kayıtlar.

Emirlerin İletilmesi; Tüm telefon görüşmeleri Takasbank’ta bulunan ses kayıt cihazına, uzaktan erişim yoluyla verilen emirler ise elektronik ortamda kaydedilir. Herhangi bir uyuşmazlık durumunda telefon kayıtları ve/veya bankanın elektronik ortamda tuttuğu kayıtlar esas alınır. Aracı Kuruluş bu kuralı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 287. maddesi hükmüne göre münhasır delil sözleşmesi olarak kabul eder.

129 Takasbank Borsa Para Piyasası (TBPP) Uygulama Esasları, http://www.takasbank.com.tr/tr/Akr/docs/BPPUygulamaEsaslari.doc (Erişim Tarihi: 24/01/2007)

84

2.2.8. Hava Seyrüsefer Kayıtları

Sivil Hava - Araç Kazaları Soruşturma Yönetmeliği Uyarınca 130 sivil havacılık

kuruluşlarının ürettiği kayıtlar aşağıda tanımlanmıştır.

Madde 7- Delillerin Korunması Kazanın meydana geldiği devlet; soruşturma maksatlarının gerektirdiği kadar bir süre için delileri korumak, hava aracının ve içindekilerinin muhafazasını sağlamak için bütün tedbirleri alır. Bu tedbirler genel olarak aşağıdaki hususları kapsar; a) Kaybolma, bozulma, silinme, çürüme ve tahrip olma ihtimali bulunan delilerin fotoğraf veya diğer usullerle tespit edilmesi, b) Mevcut delilerin bozulması, karıştırılması, tahribi ve çalınmasını önlemek için güvenlik tedbirlerinin alınması, c) Özellikle uçuş kayıt ve ses kayıt cihazlarının sökülmesi, taşınması, değerlendirilmesi ve muhafazası. Madde 12- Havaalanı İşletmecisinin Görevleri Havaalanı işletmecisinin kaza ile ilgili görevleri şunlardı; a) Havaalanı kaza talimatını hazırlayarak yayınlamak ve uygulamasını sağlamak, b) Havaalanında uçuş emniyetini bozan ve kazaların oluşmasına sebep olacak aksaklıkları belirlemek ve ortadan kaldırmak, c) Kaza, yangın söndürme kurtar teçhizat ve malzemesini temin etmek ve faal bulundurmak, d) Mahalli Kurum ve Kuruluşlarla; yangın söndürme ve kurtarma teçhizatı ile sağlık tesislerinde yararlanmak için protokol yapmak, e) Bizzat kendi personeli tarafından görülen veya başkaları tarafından bildirilen hava-araç kaza ve olayları en seri haberleşme vasıtası ile makamlara rapor etmek, f) Sorumluluk sahası içinde meydana gelen kaza yerinde gerekli güvenli önlemlerini aldırmak, kurtarma ve yangın söndürme faaliyetini icra etmek, g) Kaza ile ilgili delil ve ses kayıt bantlarını muhafaza altına almak, görü tanıklarının isim ve adreslerini tespit ederek Soruşturma Kuruluna teslim etmek. Madde 13 – Pilotların Görevleri Kullandığı hava aracı kazaya uğrayan pilotların görevleri şunlardır: a) Hava - aracında yolcu ve personelin kurtarılmasını ve emniyetini sağlamak; b) Hava - aracı emniyete almak ve aldırmak, c) Kazayı enseri vasıta ile Sivil Havacılık veya en yakın hava trafik ünitelerine bildirmek, d) Kazayı hava-aracının işletmesinin bildirmek, e) Kaza ile ilgili delillerin kaybolmamasını sağlamak, f) Gerektiğinde en yakın mülki amiri bilgi vermek ve yardım istemek.

130 Sivil Hava - Araç Kazaları Soruşturma Yönetmeliği, http://www.shgm.gov.tr/doc3/shy13.doc (Erişim Tarihi: 24/01/2007)

85

Madde 16- Kaza Soruşturma Kurulunun Görevleri a) Kaza haberi alınır alınmaz belirlenen yerde toplanarak heyet üyeleri arasında görev taksimi yapmak, b) Kaza yerine en kısa zamanda ulaşmak için, gerekli planlamayı yapmak ve lüzumlu malzeme ve teçhizat temin etmek, c) Kaza yerine lüzumlu emniyet ve güvenlik tedbirlerinin alınıp alınmadığını kontrol etmek ve gereğinde bu faaliyetlere nezaret etmek, d) Soruşturma selameti açısından gereğinde yangın söndürme ve kurtarma faaliyetlerine nezaret etmek, e) Enkaz, delil görüntülerinin gerekli incelemesini ve değerlendirilmesini yapmak, f) Görgü tanıklarını ifadelerini ses kayıt cihazı ile veya yazı olarak olmak, h) Delil özelliği taşıyan her türlü kayıt, bilgi, doküman ve uçuş kayıt cihazlarında el koymak ve incelemek, ı) Zarar ve ziyanı tutanakla tespit etmek, j) Hava aracının hasar durumunu belirlemek, k) Soruşturma ile ilgili raporları, yönetmelik hükümlerine uygun olarak tanzim etmekle ilgili makamlara sunmak, l) Bakanlık onayında geçen sonuç raporlarını ilgili makamlara göndermek. Madde 26- Kaza ile İlgili Bilgilerin Açıklanması Kazalar hakkında erken ve hatalı sonuçlara varılmasını önlemek amacı ile, aynı zamanda emniyet ve gizliliğe uyulma bakımından aşağıdaki bilgileri açıklamaya, Ulaştırma Bakanı veya görevli kılacağı bir makam yetkilidir. a) Kaza sebepleri, sonuç ve karar, b) Kazadaki sorumluluklar, c) Gizlilik derecesi olan her türlü bilgiler d) Kazanın incelenmesi için çekilen fotoğraflar ile krokiler, e) Uçuş kayıt ve ses kayıt teyplerindeki bilgiler. f.) Kaza ile ilgili yazışmalar Madde 34- Enkazın Korunması İçin Mahalli mülki amirler; polis, jandarma ve gerektiğinde askeri güçlerden yararlanarak aşağıdaki hususları sağlar. a) Mal ve mülkün emniyetini, b) Enkazın olduğu gibi korunmasını, c) Soruşturma kurulu başkanının izin verdiği kişiler dışında hiç kimsenin kaza yerine sokulmamasını, d) Hava – aracının kaza anında meydana getirdiği iz ve görüntülerin kurulmasını, e) Görevlilere yaka kartı verilmesini, f) Kaza yerinin ip ve telle çevrilmesini, g) Enkazın yangın olması halinde, güvenilir mahalli şahıslarla güvenlik görevlilerinin takviye edilmesini. Enkazın Genel Tetkiki Madde 36- Enkaz İncelenmesinde Aşağıda Belirtilen İşlemler Uygulanır; a) Kazanın Yeri; Kazanın yeri; mahalli haritalardan da yararlanılarak bir kroki üzerinde gösterilmelidir. Eğer kaza havaalanında olmuş ise, havaalanının krokisi

86

çizilmeli, ayrıca kazanın pist üzerinde, kalkışta veya inişte olduğu tespit edilmelidir. b) Fotoğraf Çekilmesi; Soruşturma Kurulu Başkanı; mümkün olan ve kısa zamanda görüntüler kaybolmadan hava aracının yere vuruş noktasından başlamak üzeren parçaların, ölülerin ve hatta mümkünse hayatta kalanların fotoğraflarının dört bir taraftan çekilmesini sağlamalıdır. Gerektiğinde havadan fotoğraf çekmesini de sağlayarak özellikle aşağıdaki hususların fotoğrafla tespitini temin etmelidir; 1) Aletler, 2) Kumanda aletlerinin pozisyonları, 3) Radyo ve telsiz cihazlarının durumları, 4) Otomatik pilot durumu, 5) Yakıt selektörlerinin durumu, 6) Diğer şalterlerin durumu, 7) Eleronlar, flaplar ve aletlerin durumu, 8) Fletner ayar durumu, 9) Şüpheli görülen, kırık, çatlak ve bükülme durumları, 10) Pervane pal açısı ve hat ve durumu, 11) Motor parçalarının ve saatlerinin durumları, 12) Yangın yerleri, 13) Yerdeki vuruş izleri, 14) Koltuk ve emniyet kemerlerinin durumu. Madde 55- Raporun Kapsamı ve Sorumluluk Kaza geçiren hava aracı 5700 kg.dan daha ağır ise, Bakanlık tarafından ICAO Doc. 9156 - AN/900 esaslarına uygun olarak, rapor ICAO'ya gönderilir. Bu raporda aşağıdaki bilgiler kodlu olarak yer alır. a) Kaza ile ilgili raporu veren devlet, b) Hava aracının tipi, tescili, ait olduğu devlet, kazanın yeri zamanı, c) Kazanın hangi görev esnasında ve hangi uçuş durumunda nasıl meydana geldiği, d) Ölüm ve yaralanmalar, e) Hasar derecesi, f) Uçuş ekibi ile ilgili bilgiler, g) Hava aracının tipi, niteliği ve kategorisi ile ilgili bilgiler, h) Meteorolojik bilgiler, ı) Seyrüsefer yardımcıları, j) Kaza bir hava alanında meydana gelmiş ise o hava alanına ait bilgiler, k) Hava ve yer uçuş kayıt cihazları, l) Enkazın ve uçuş yerinin incelenmesi ile ilgili bilgiler, m) Tıbbi bulgular ve işlemler, n) Yangın yeri ve oluşu, o) Kaza faktörleri, p) Düşünceler.

87

2.2.9. Kültür, Sanat (Tiyatro, Konser, Sergi vb.) ve Bilimsel (Kongre, Panel,

Sempozyum, Seminer vb.) Etkinliklerin Kayıtları

Kamu , özel ve tüzel kuruluşların düzenlediği kültür, sanat (tiyatro, konser, sergi

vb.) ve Bilimsel (kongre, panel, sempozyum, seminer vb.) etkinliklerin kayıtlarından

oluşur. Bu kayıtlar bazen ilgili etkinliğin yazıya geçirme aracı olarak bazen de tarihsel

bir belge olarak arşivlenmektedir.

2.2.10. Özel Kayıtlar

Özel kayıtlar, şahıslar tarafından üretilen amatör kayıtlar olup, üretiminde ticari

kaygılar yoktur. Bu gruba, aile veya arkadaş gruplarıyla olan birlikteliklerin, her türlü

seremonilerin, şahısların tanığı oldukları herhangi bir olay –kaza, doğal afet gibi- anının

kayıtlarını örnek verebiliriz.

20. yy’ın son çeyreğinde hızla gelişen teknoloji, ses ve görüntü kayıt cihazlarının

ucuzlamasını ve dünya genelinde tüketimini de hızlandırmıştır. Böylece, özel yaşamlar

ve şahısların tanığı olduğu toplumsal olaylar amatörce kayıt altına alınmaya başlamıştır.

Günümüzde, ortalama refah seviyesine sahip her aile, görsel-işitsel arşiv malzemesine

sahiptir.

88

III. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARININ YÖNETİMİ ve

SORUNLARI Ses ve hareketli görüntü kayıtları, kaydın türü ve kayıt taşıyıcılarının fiziksel


gösterir. Bu farklılıkları çok kısaca özetlersek,

• Kendini sürekli yenileyen teknolojinin ürünü olan malzeme üzerinde kayıtlı olup

söz konusu kayıtlara, bizatihi erişilemediği için teknik donanıma ihtiyaç

duyulmaktadır.

• Kayıt taşıyıcıları çok hassas materyallerdir, bundan dolayı da bilgiyi kaybetme

olasılığı oldukça yüksektir.

• Üretilen kayıtlar teknolojinin yardımıyla kolaylıkla kopyalanabilmekte, bu

kopyayla orijinali arasındaki ayrım da oldukça güç ve maliyetli olmaktadır.

• Kayıtların büyük çoğunluğu, ortaya konulmuş eserler olduğu için, hukuksal

(telif hakkı gibi) sorunları gündeme getirmektedir.

• Bir diğer sorun da, dünya genelinde kayıtların hızla artmasının sonucu ortaya

çıkan depolama maliyetleridir.

Tüm bu yönetimsel sorunlar, klasik belgelerle uğraşan arşivcilerin sahip

oldukları mesleki bilgiye ek olarak farklı alanlarda da kendilerini geliştirmelerini

zorunlu kılmıştır. Bu bölümde, kayıtların temel arşivcilik prensipleri çerçevesinde

yönetimi ve sorunları anlatılmıştır.

3.1. SEÇME, DEĞERLENDİRME

Seçmek eylemi, benzerleri arasından hoşa gideni “almak veya yararlanmak”

üzere ayırmaktır. Arşivcilik mesleğinde de, arşiv malzemesinin seçilmesi başlı başına

bilimsel bir uzmanlık alanıdır. Malzemenin seçiminde koleksiyonun türü, hacmi, hedef

kitlesi gibi çevresel şartlar seçme işleminin derecesini, düzeyini ve felsefesini

belirlemektedir. Seçme faaliyetinin vazgeçilmezliği üzerine mesleki teorinin

89

temellerinin atıldığı 19. yy’dan başlayarak günümüzde de devam eden çeşitli görüşler

ileri sürülmektedir. Şöyle ki;

• Her şeyin toplanıp koruma altına alınamayacağı, bunun fiziksel olarak da

mümkün olmadığı,

• Bir koleksiyonun belirli bir amaca hizmet eden kendi içinde tutarlı ve

birbirleriyle bağlantılı malzemeler topluluğundan meydana geldiği,

• Dikkatli bir seçim yapılmadığı takdirde arşiv değerine sahip olmayan bir

malzemenin tasnif, depolama ve korunması nedeniyle finans ve zaman

kaynaklarının gereksiz tüketilmesinin söz konusu olduğu bu görüşlerden

kimilerini ifade etmektedir.

Hızla artan kayıtlar arasından “seçim yapma” faaliyeti, kolay erişebilme

ihtiyacının doğal bir sonucu olarak, daha da zorunlu hale gelmektedir. 131

Malzeme seçim ilkeleri, nitelikli ve birbiriyle gerek provenans gerekse

fonksiyon açısından ilintili koleksiyon meydana getirmeyi amaçlamaktadır. Az

miktardaki bilgi kaynağını kullanmak, fazla miktardakiyle baş etmek kadar zordur.

Modern teknoloji yardımıyla her istenilen şeyi bilgi bankalarında ya da küçük

kasetlerde toplama fikri araştırmacılara cazip gelmektedir. Buna karşın nitelikli arşiv

malzemesini bir araya getirmek konusunda araştırmacı da, çalışmaları açısından

arşivcinin gösterdiği hassasiyeti göstermek zorunda kalacaktır.

Kayıtların gündemdeki yönetimsel mali ve kanuni kullanımları, tanık olarak ve

araştırma açısından değerleri, düzenleri, diğer kayıtlarla olan ilişkileri, onların arşivsel

statülerini belirler. Bu terim, Elsevier’s Lexicon of Archive Terminology’de “yönetim

tarafından seçim, mali değer belirleme, dikkatlice etüt etme, yararsız, kullanılmayan

dokümanların eliminasyonu ve bunların atılması faaliyeti” olarak açıklanmıştır.132

Belgelerin değerlendirilmesi, arşivsel teori ve uygulamalardaki uzun süren

tartışmalarda, önde gelen bir element olmuştur. Değerlendirme (appraisal), belgenin

hem parasal (satış ya da sigorta amaçlı piyasa değeri) hem de belgesel (fonksiyonel,

araştırma veya referans) olarak kullanılabilmesinin şimdiki ve gelecekteki durumunun

belirtilmesinde kullanılır. Özellikle belge bağışlarının, bağış yapanın yararına olduğu

yerlerde bu durum vergi yasalarının sonucudur. Arşivsel bir fonksiyon olarak

131 Helen P. Harrison, Selection and Audiovisual Collections; “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, General Information Programme and UNISIST, Unesco (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.147 132 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages, s. 21

90

değerlendirme, seçme ihtiyacı, 18 yy’ın sonuna kadar arşiv teorisinde yer almamıştır.

Theodor A. Schellenberg, “Modern Archives Principles and Techniques” adlı eserinde

Fransa’daki değerlendirme standartlarının gelişmesinin, 1789’daki ilk ulusal arşiv

kurumunun oluşmasıyla başladığına işaret etmektedir. Fransız Devrimiyle fesh olan

kurumların kanuni, mali ve politik aktivitelerinin yazılı bulunduğu bir yığın kayıtla

karşılaşıldığında, 25 Haziran 1794 tarihli emirle, bu kayıtları sınıflandıracak özel bir

komite kurulmuştur. Bu kayıtlardan el koyulan mülklerle ilgili olanları ve tarihi olanlar

muhafaza edilmiş, Devrim öncesi haklar ve makamlarla ilişkileri bakımından “feodal”

olarak nitelenen diğerleri de yok edilmiştir.133

19. yy’da da süren bu objektif olmayan komisyonların marifetlerinin sonucu

olarak ortaya çıkan kayıplar, kamu malının tahrip edilmesini de içeren bu katı kuralların

yayılmasına yol açmıştır. 1 Temmuz 1921’de Fransa Halk Eğitimi Bakanlığı’nca

yayınlanan emirdeki değerlendirmeye sistematik olarak yaklaşım, elemeyi nadiren

yapılması gereken bir şey olarak tanımlamıştır. Tarihle ilgisi olan tüm belgeler

kesinlikle muhafaza edilecek, 1830’dan evvel yazılmış tüm belgeler de bu kategoriye

dahil edileceklerdir. Bir tarihi belirleyip sonra bu tarihten önceki belgelerin

değerlendirmesini ve seçimini kısıtlayan bu yaklaşım, daha sonra yayınlanan

değerlendirme rehberlerinde de yer bulmuştur.134

Seçim ve değerlendirme konusunda görüş bildiren bazı arşiv teoriysenlerine

göre, bu fonksiyon, belgeleri oluşturan yöneticilerin sorumluluğunda olmalıdır. Hillary

Jenkinson’a135 göre belgelerdeki azaltma, bunlar arşivlere ulaşmadan yapılmalıdır.

Böylelikle arşivcinin görevi güvenli olan bu kayıtların tümünü muhafaza etmek

olacaktır ki bu belgeler sadece bunları oluşturan hükümetin yönetim kademelerini

temsil ederler. Fakat, II. Dünya Savaşının yokluk şartları, yazarın İngiltere’deki

meslektaşlarını bu teoriyi rafa kaldırıp kayıt muhafazasında daha pragmatik bir

yaklaşım geliştirmeye itmiştir. Şöyle ki, British Records Association ‘nın değerlendirme

önerileri, “Kamu ve Özel Arşivlerdeki Geçici veya Önemsiz Belgelerin Eliminasyon

Yönetim Prensipleri” başlığıyla yayınlanmış, burada arşivlerde sürekli kalması gereken

iki geniş kamu kayıtları sınıfı da açıklanmıştır.

• Hizmet veren organizasyonların tarihlerini ve aktivitelerini belgeleyen kayıtlar.

• Akademik ihtiyaçları kazayla veya rastlantısal olarak karşılayan kayıtlar. 133 Kula, a.g.e., s.19-22 134 a.g.e., s. 21 135 “A Manual of Archives Administration (Arşiv Yönetimi El Kitabı)” adlı çalışması,

91

Güncel kayıtlarda ciddi bir azaltma yapmak için yukarıdaki öneriler arşivleri

tamamıyla geçici olan rutin prosedürsel dokümanları elemeye ve örnekleme teknikleri

uygulamaya veya en azından temsil edici özelliğinden dolayı seçilmiş örnekler

kullanmaya itmiştir.136

Değerlendirme prensiplerinin uygulanmasında Amerikan arşivleri ve yeni nesil

bazı arşivciler, Schellenberg’in andığımız kitabını, arşivsel eğitimde temel kaynak

olarak alırlar. Schellenberg, bütün kayıtları iki geniş grupta toplar. 137

• Kanıtsal özelliği olanlar: Kendilerini üreten yönetim birimi veya devlet

kurumunun fonksiyonları ve organizasyon hakkında bilgi verenler.

• Bilgi açısından önemli olanlar: Hizmet organizasyonu veya birimin toplumda

üzerinde çalıştığı insanlar, yerler, şartlar, olaylar hakkında bilgi veren kayıtlardır.

3.1.1. Ses ve Hareketli Görüntü Kayıtlarında Seçme, Değerlendirme Gerekliliği

Klasik belgelerle uğraşan arşivciler için değerlendirme, sıkıntılı ve meydan

okuyucu bir işlemdir. Fakat, görsel-işitsel arşivciler için bu konu iki kat daha zordur.

Çünkü, evrensel kullanıma ulaşım için pratikte karşılaşılan engeller çok daha büyüktür.

Herhangi bir görüntü kaydının (örneğin 35 mm’lik nitrat selüloz, 30 dakikalık siyah

beyaz optik baskılı filmin) üzerinden on yıl gibi bir süre masrafları, kutulanarak

saklanan kağıt kayıtların muhafaza masraflarından 100 kat daha fazladır. Bu katı

maliyet-fayda analizi, eğer filmin o süre içerisindeki kullanım oranına bağlı olarak

yapıldıysa, (belki bu film, arşivin hizmet verdiği toplumun sosyal veya kültürel

hayatını belgelemesi açısından çok büyük bir değere sahip veya bu kayıt, (film)

kayıtlama teknikleri içerisinde işe yarayan tek alternatif olsa bile) maliyetin yüksek ya

da düşük olması sonuçlarını verecektir.138

Diğer taraftan, seçme, değerlendirme, doğası gereği öznel bir eylemdir.

Arşivcinin önemsiz bularak arşiv dışında bıraktığı bir kaynak başkaları tarafından

önemli bulunabilir. Bundan dolayı, görsel-işitsel arşiv çalışanları bilimsel temellere

dayalı sıkı seçme politikaları geliştirmeye çalışmaktadırlar.

Görsel-işitsel arşivler, diğer arşivlere göre daha az sayıda malzemeyi, elde edilen

malzemenin yüzde ikisinden daha azını koleksiyonlarına seçmektedirler. Seçme prensibi,

136 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmage, s. 23 - 24 137 a.g.e., s. 24 138 a.g.e , s. 25 -26

92

nitelikli bir koleksiyon yaratmayı amaçlar. Çok fazla bilgiyi elde tutmanın, ihtiyaç duyulan

bilgiyi bulma ve ona erişme açısından sıkıntıları olması bir yana, fiziksel olarak saklama

açısından da sorunları vardır. Modern teknoloji yardımıyla her türlü görsel–işitsel

medyanın dijital ortamda daha ucuza saklanabileceği düşünülse de, en ileri teknikle bile

bu malzemeyi taramak, ona erişmek, onu izlemek ve ondan faydalanmak için çok fazla

zaman ve enerji gerekecektir.139

Görsel-işitsel arşivler malzemelerini, arşivin amaç ve fonksiyonuna, belirli bir

alana, yeni elde edilen malzemeyle var olan koleksiyonun dengesine göre seçerler. Bir

arşiv mümkün olduğunca orijinal malzemeleri saklar, ancak bu tür malzemeye ulaşmak

her zaman mümkün değildir. Az sayıda orijinal kayıt hayattadır ve malzemenin çok

çeşitli versiyonları (örneğin sansürlü ya da yönetmen / yapımcı tarafından kısaltılmış,

yeniden kurgulanmış, vb.) vardır. Bazen de malzemenin sahipleri orijinalini bir daha

kullanmayacakları ana kadar vermek istemeyebilirler. Görsel-işitsel malzemenin

özellikleri, hem seçme sürecini hem de bazı seçenekleri kısıtlamaktadır. Her

malzemenin kendi fiziksel özellik ve konumu söz konusudur ki, bu durum seçim

yapmanın yanı sıra farklı zamanlama ölçekleri üzerinde varolan değişik tartışmaları da

etkilemektedir.140

Kaydın Bilgisel İçeriği :Bilgi içeriği, kültürel, toplumsal veya eğitimsel içerikli

herhangi bir olayın kaydı olarak, çok miktarda olabilir. Bu türden görsel-işitsel

malzemelerin içinde en çok göze çarpan, haberin kaydı/haber filmidir. Bununla birlikte,

çeşitli kültürel olayların doğrudan kayıtları da (konser, bale, opera gösterileri veya

tiyatro gösterisi gibi) dahil edilebilir.

Kaydın Taşıcısı:Ürünün taşıyıcısı veya ileticisi görsel-işitsel malzemenin

şeklini belirlemekle kalmayıp, teknik sebeplerden dolayı, sıklıkla seçme durumunu da

etkilemektedir. Taşıyıcının fiziksel özellikleri yerinde midir, yoksa elde edilmeden önce

veya resmen sahip olunduğu anda bir aktarım ya da yenilemeye maruz kalacak mıdır?

gibi soruların cevapları seçme işleminde dikkate alınması gereken hususlardandır. Bu

sebeple de, görsel-işitsel koleksiyonlarda farklı formatlara uyacak kapsamlı bir oynatma

ve geri sardırma cihazlarını arşivlerde bulundurmak şarttır.

139 Helen P. Harrison, Audiovisual Archives “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, General Information Programme and UNISIST, Unesco (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.5 140 Helen P. Harrison, Selection and Audiovisual Collections; s.144-146

93

Estetik Özellikler: Kayıtların seçimini etkileyecek son faktör olan estetik

özelliktir. Bir film, bir fotoğraf, konuşma veya bir müzik sanatçısının bir müzik eserini

yorumlaması değerlendirilmesi konusunda oldukça önemlidir. Bu koleksiyonlar, çeşitli

çalışmaların farklı yorumlarını bünyelerinde barındırma imkanına sahip olabildikleri

gibi, farklı türde belgeler yoluyla iletilmiş olan aynı olayın (sinema filmi ya da

versiyonu, ses kaydı vb.) farklı bant kayıtlarını da bünyelerinde bulundurabilirler.

Sonuç olarak değerlendirme yaparken, Görsel-işitsel kayıtların bazen fazla önem

taşımayan ve her geçen gün rastlanabilen bilgileri ihtiva edebileceği unutulmamalıdır.

Bunun için konular çok dikkatlice incelenmelidir. Aksi takdirde bir yığın anlamsız ve

önemsiz kayıt saklanmış olacaktır. Her kurum kendine göre en çok ve en az ilgi çeken

konuları belirlemelidir. Örneğin, Amerikan Milli Arşivi her zaman yapılan törenlerle

ilgili resimlerin, sıradan incelemelerin, bilimsel faaliyetlerin filmlerinin ve videolarının

elden çıkarılmasına öncelik vermiştir. Bunun aksine, milli tarih cemiyetleri bu tür

resimlere daha çok önem vermektedir, çünkü bunlar, bir toplumun sosyal tarihini

belgelemeye yardımcı olurlar. Savaş Müzesi’nin Sesli Belgeler Bölümü’nün yaklaşımı

yine farklı olup, mevcut malzemenin ayrıntılı bir incelemesine dayanarak, gelecekte

toplanacak olan belgelerin konularını, öncelik sırasına göre bir liste halinde

hazırlamaktadır.141

Bütün görsel-işitsel belgeler genellikle çoğaltılmak üzere üretiliriler. Orijinallik

ölçüsü önemlidir. William Leary’ye göre “belli bir konuşmanın, hem ses kaydı hem

yazılı metni mevcutsa, ses kaydı olan arşiv belgesinin değeri azalır. Ses ve hareket,

filmin bilgi muhtevasına önemli bir katkı sağlamıyorsa, fotoğrafları tercih edilmelidir.

Çünkü bir dosya resim daha kolay muhafaza edilebilir”. 142 Bununla birlikte, bu oldukça

tartışmalı bir konudur. Çünkü, kayıtların bir bölümü veya tamamı kağıt üzerine aktarılsa

bile, kaydın önemi kağıda aktarmanın yapılamadığı kısımlar içindir. Bütün bu ortamı

yazılı olarak vermek mümkün değildir. Bu kayıtlar, yazıya aktarıldıkları zaman ikinci

kopya olarak görünseler bile, özellikleri itibariyle değerlerini koruyabilirler. Örneğin,

bir sözlü tarih görüşmesinin, mahkeme, meclis tutanaklarının kayıtlarında olduğu gibi.

141 Leary, a.g.m., s.14 142 a.g.m., s.14

94

3.1.2. Yayın Arşivlerinde Seçme, Değerlendirme

Yayın arşiv malzemesinin seçimi ve korunması yayın kuruluşlarının nitelikli bir

arşive sahip olmalarının temelini oluşturur. Bir programcı, araştırmasının seçme ve

birleştirme aşamasında program için toplanan tüm enformasyon malzemesinin niteliğini

ve yararlılığını değerlendirir. Programcı programına uygun olan enformasyonu belirler

ve bilgiler arasındaki kopuklukları, tutarsızlıkları saptar; bunları düzeltme ve

düzenlemeye girişir. Arşivci de mesleğin gerekliliğine uygun bir titizlikle arşivde

bulunması gereken malzemeyi en hassas kriterlerle değerlendirip arşive kazandırır. Bu

nedenle arşivdeki en önemli işlerden birisi doğru seçim ve değerlendirmedir. Bu

nedenlerle arşivci beğeni düzeyi yüksek, kültürlü bir kişi olmak zorundadır. Seçme hem

niteliksel olarak hem niceliksel olarak çok önemlidir. Seçme işlemi belirli kriterler

çerçevesinde ve insan beyninin değerlendirme işlemi sonucu yapılır. Bu işlemlerin

sonucu olarak arşive kazandırılan malzeme hem kültürel anlamda hem de tecimsel

anlamda veya bunlardan en azından biri çerçevesinde önemli olmalıdır.143

Yayın arşivlerinde seçme ve değerlendirme politikası belirlenirken,144

• Yayınlanan tüm programlar mı?

• Kurumun ürettiği tüm programlar mı?

• Üretilen programla birlikte programın üretimi için yapılan tüm çekimler mi?

• Kaydın tarihi ve belgesel değeri mi?

• Yayınların cinsine göre –haber, eğlence, olay, spor vb.- seçme kriterleri mi?

konusunda karar vermek gerekir.

3.1.2.1. Televizyon Arşivlerinde FIAT-IFTA Seçim Kriterleri

İdeal dünya, yayın amacıyla üretilen tüm kayıtların saklanması üzerine olmakla

birlikte pratikte böyle olamamaktadır. Bu sebeple FIAT-IFTA (Uluslararası Televizyon

Arşivleri Federasyonu) kayıtların tür ve içeriklerine göre aşağıdaki seçim kriterlerini

belirlemiştir.

143 Cevdet Yıldız, Televizyonlarda Görüntü Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç.Dr. Simten Güneş, İstanbul 2000, s.105 144 Tülin Aren, a.g.d.n.

95

Kayıtların Seçim Kriterlerinin Kategorisi145

• Bütün uzmanlık alanlarında tarihi değeri olan, dikkat çekici hususlarla ilgili

aktüel malzeme, Kategori “A”

• Bir varlık, bir doğa olayı, herhangi bir yerin geçmişi ile ilgili yazılı bir kayıt /

belge olarak aktüel malzeme, Kategori “B”

• Tarihsel öneme sahip röportaj malzemesi, Kategori “C”

• Herhangi bir olay anı veya döneme ait tavır ve düşüncelerin göstergesi olan

röportaj malzemesi, Kategori “D”

• Sanatsal değere sahip eğlence ve kurgu malzemesi, Kategori “E”

• Toplumsal tarihi görsellikle anlatan eğlence ve kurgu malzemesi, Kategori “F”

• Tele görüntü teknikleri ve uygulamalarının gelişimini görsel olarak gösteren

ticari ve sunumsal özellikleri olan malzeme, Kategori “G”

Türlere Göre Seçim Kriterleri146

a) Haberler, Haber Analizleri ve Yorumları, Güncel Analizler

Herhangi bir konuyla bağlantılı, yürürlükte olan işlerin haber, haber analizleri ve

yorumlarıdır. Bu gruptaki materyalin en temel amacı bilgi nakletmektir.

Bu grupta seçim işleminde beş çeşit materyalin ayırtına varılmalıdır.

• Yayın Bantları: Bu bantlar, yayının bir parçası olarak her zaman arşive alınması

gerekir. Yayın bantları, yayına girecek veya yayından çıkan bantlardır.

• Yayına Hazır (Kurgulu) Malzeme: Günlük rutin haber başlıkları ile ortaya çıkan bu

malzeme, farklı bir şekilde değerlendirilmeli ve işleme tabi tutulmalıdır. Haber bölümü

ve arşiv, yayına hazırlanmış olan doğal durumdaki malzemenin muhafaza edilip

edilmeyeceğine birlikte karar vermeli ve bu karar arşiv görevlilerince uygulanmalıdır.

• Ham Malzeme: Ham malzemeler, kaba kurgu denilen ve gelişigüzel yapılmış bir

montaja bile sahip olmayan görüntülerdir. Yani, çekim nasıl yapıldıysa o şekilde hiç

dokunulmadan muhafaza edilen, yayına girmesi için kurguya girmesi gereken ve

üstünde işlem yapılıp bir şekilde yeni baştan kurgulanması gereken malzemelerdir.

145 FIAT/IFTA Recommended Standards and Procedures for Selection and Preservation of Television Programme Material, September 1996 http://fiatifta.org/projects/standarts/index.html (Selection-E.doc / Makaleye Şifreyle Erişilmiştir. Erişim Tarihi: 22/03/2004 ) 146 FIAT/IFTA Recommended Standards and Procedures for Selection and Preservation of Television Programme Material

96

• Yayına Girmemiş Malzeme EVN (Eurovizyon) : Arşivin görevi, arşiv oluşturmak

ve hazır hale getirdiği malzeme içeriğini belgelemek, kaydetmektir. Televizyon

kuruluşlarında, kendi kameramanlarının çektiği görüntüler dışında malzemeye

ulaşmanın da önemi büyüktür. Bu önem yurt dışı görüntülerinde daha da artmaktadır.

Böyle durumlarda yayına hazır haber kadar, eksiksiz olarak EVN (Eurovizyon)

malzemenin de arşive alınması yararlı olacaktır.

• Yayınlanmamış Malzemenin Görüntü Kopyaları : Gerçekleşen yayının kaydı olan

bu kopya kayıtlar şirket politikası ve ulusal hukuk kuralları gereği muhafaza

edilmelidir. Seçim Kategorisi : “A”, “C”

b) Belgeseller

Belgesel (documentary) terimi, sinemadan türemiş olmakla birlikte, “belgelerle

ilgili, belgelerden oluşan, belgelere dayanan veya belgelerden kaynaklanan” gibi

anlamları dile getirdiği için, kullanımı sadece sinema ile sınırlı değildir. Örneğin

günümüzde, belgesel roman veya belgesel fotoğraf türünden de söz edilmektedir.

Bir belgesel, gerçekliğin fen bilimleri, tarih, sanat, toplum gibi herhangi bir

alanını kapsayabilir ve hikaye özet, tanıtım ya da kişisel profil, izlenimci bir çalışma, bir

ülke veya kent hakkında bir monograf şeklinde olabilir veya yayına girmiş olabilir. Tüm

belgeseller, özgün düşünce yaratan çalışmalar olduğu için korunmalıdır. Belgeseller

yaşadığımız çevreye, toplumun evrimine, insanoğlunun tarihsel bir davranışa tanıklık

eden çalışmalar olup arşive alınabilir. Seçim Kategorisi: “A”, “B”, “C”, “D”

c) Güncel Magazin ve Tartışma Programları

Konuşmaya yani söze dayanan programlar, televizyonlarda genellikle en düşük

izlenme oranına sahip program türü olmakla birlikte, toplam yayın süresi içinde diğer

türlere oranla ekranda en çok yer alan televizyon yapımlardır.

Bu tür programlar, programcılık açısından uzun ömürlü olmayan programlar

olarak görülür. Bu programlarla yayıncılık açısından boş olan zaman olabildiğince uzun

şekilde doldurulabilir. Bu tür açısından belirli bir ilgi alanına sahip bireylerin işbirliği

üzerinde önemli bir rol oynamadıkça malzemeden nadir olarak bir kez daha

yararlanılabilir. Buna karşılık, güncel konu ve tavırların en belirgin işareti arasında yer

alıp, uzun süreli toplumsal ilgi konusu olabilen sanatsal magazin ve eleştiri programları

97

tarihsel kayıt olarak saklanmalıdır. Konu magazinleri ve tartışma programları açısından

geçmişe dönük seçim yapmak daha kolay bir yoldur. Seçim Kategorisi: Genel olarak

“C”, “D” grubuna girer. Fakat, içerik itibariyle “A”, “B”, “E” ve “G” grubuna girdiği

durumlar da olabilir.

d) Olay (Vukuat) Programları

Bu tür programlar tarihi değeri olan ve televizyon tarihini örnekleyen programlar

olup, gerek tarihsel önemlerinden, gerekse televizyonun geçmişini anlattığından seçim

yapılmaksızın saklanmalıdır. Ayrıca televizyon için üretilip yayına hazırlanmış

malzeme ile yorumsuz doğal durumdaki malzeme olarak, olay programlar televizyon

arşivlerinde korunma değerine sahiptir. Seçim Kategorisi: “A”, “G”

e) Temsil ve Gösteriler

Televizyon için kurgusal olarak hazırlanmış, tek kişilik oyun, televizyon dizileri,

sabun köpüğü operaları gibi, sosyal sorunların yansıması olan, yaşadığımız dönemleri

bütün açıklığıyla gözler önüne seren yorumlayan, görsel ve işitsel kalitesi yüksek

kayıtlardır. Yayımlanmış bütün programlar muhafaza edilmelidir. Çünkü her bir özgün

düşünce üreten bölüm yeniden kullanılabilinir. Seçim Kategorisi: “E”, “F”, “G”

f) Eğlence Programları

Eğlence programları, çağdaş kültürün önemli temsilcileridirler ve gelip-geçici

bir şey olarak değerlendirilmemesi gerekir. Yayınlanıp bitmiş programların bir kez daha

kullanımının söz konusu olabileceği gibi, eğlence programı parçalarının tekrar

kullanımı da olabilir. Eğlence programlarına, söyleşiler (talk show), komedi veya stand-

up komediler, tek kişilik şovlar, her hafta bir kişinin canlandırdığı durum komedileri,

popüler müzik şovları veya bu tür tipolojiler içinde yer alan programlar örnek olarak

gösterilebilir.

Bu gruptaki kayıtlar popüler kültür türlerini yansıttığı için milli arşiv açısından,

satış, stok amaçlı kullanımı da televizyon ve radyo yayın organizasyonları açısından

muhafaza edilmesini gerektirmektedir. Maddi sebepler nedeniyle ellerine gelen

malzemeler arasında seçim yapma durumunda kalan arşivlerin, hiç olmazsa aşağıdaki

özellikleri içeren program örneklerini bulundurmaları tavsiye olunmaktadır.

98

• Bir seride yer alan “başlangıç, orta ve son bölümleri” rasgele seçilmek suretiyle

arşivlenmiş tüm format ve sunuşlardaki gelişmeler,

• Yeni teknoloji veya yapım cihazlarını tanıtan, anlatan programlar,

• Eleştirmenlerce olumsuz yönde görüşlerin bildirildiği ödül adaylığı ve sahipliği

söz konusu olan programlar,

• Güldürü, söyleşiler veya şarkılı danslı şovlarda görünen ün veya önem sahibi

güncel konuklar, şarkı yarışmaları, konserler vb. Seçim Kategorisi: “D”, “E”,

“F”, “G”

g) Oyun ve Yarışma Programları

Bu tür programlar, “hafif nitelikli eğlence programları” kategorisinde yer

almaları nedeniyle “kısa ömürlü” olarak değerlendirilebilirler. Söz konusu türün, bütün

olarak veya bölümler halinde tekrar yayınlanabilirlilik olasılığı çok azdır. Bununla

birlikte, bu programlar da bütün televizyon programları gibi kamuya ait belge ve toplum

mirasının bir parçasıdırlar. Piyango gösterileri ile kamu türünden konularla ilgili oyun

veya eğlence gösterileri, yarışma programları bu türdendir.

Ulusal arşiv açısından bakıldığında ise, aşağıdaki program örnekleri arşivin

kapsamına alınabilir.

• Bir dizi içindeki, format ve sunum açısından herhangi bir yeniliği, bir değişikliği

gösteren örnekler,

• Yeni teknolojinin kullanımını anlatan herhangi bir program,

• Bu tür programlarda ara sıra meydana gelen değişiklikleri yansıtan örnekler,

• Anlam ve önem bakımından güncelliği olan şahsiyetler.

Bu tür programların çoğu stüdyoda canlı olarak kaydedildiğinden,

yayınlanmayan hazır görüntü muhtemelen kimseyi ilgilendirmeyecek, kimsede merak

uyandırmayacaktır. Bundan dolayı arşivde bulundurulması gereksizdir. Seçim

Kategorisi: “D”, “F”, “G”

h) Çocuk Programları

Bu tür programlarda izleyici kitlesi olarak çocuklar hedef alınmıştır. Bu gruba,

çocuklara yönelik haber bültenleri, spor ve eğlence yayınları ile drama, çizgi film gibi

99

türler girer. Yayınlanmış ve üretilmiş bulunan bütün çocuk programlarının korunması

tavsiye edilir. Seçim Kategorisi: “A”, “G”

i) Ticari Amaçlı Programlar ve Sunular

Bu programlar, kısa metrajlıdırlar ve birçok defa sık aralıklarla tekrar ederler.

Sunuşlar yayıncı şirket tarafından üretilebilinirken, ticari programlar yayıncı şirketin

dışında üretilip para karşılığında yayınlanırlar. Bu gruba örnek olarak, kanal kimlikleri,

logolar, saatler, test yayınları görüntüleri, arıza görüntüleri ve diğer anons malzemesi,

gelecek programların fragmanları ve flaş haber görüntüleri verilebilir. Sponsorlu hava

durumu ve haber raporları da yine bu malzeme arasında yer alır.

Arşive dahil edilecek program ve malzeme seçimi konusunda, her televizyon

şirketinin kendi kanal kimliği ile birlikte seçilen programın saklanma şekline ait

örnekleri de bulundurması gerekir. Ticari amaçlı yayınlar ise, yapım ve önde gelen

sinema ve televizyon yönetmeni ile sanatçılarını çalıştırma açısından çok pahalıya mal

olabilir, hatta bu tür malzemenin kendilerine ait literatürü, eleştirel karşılıkları ve

ödülleri de bulunur. Bu nedenlerle de arşiv yönünden programlarla aynı muameleyi

görmelidirler. Bunları görüntüleyen ticari televizyon şirketlerinin kopya bulundurma

hakları olmadığından, bu tür yayınları koruma altına alacak kurul ya da topluluklar

kurulmalı, reklam şirketleri veya yasal teminat sorumluluklarına sahip özel arşivlerle

ulusal arşivler tarafından maddi olanakla desteklenmeli ve ulusal şirketler adına

yapılmış bulunan bütün ticari kayıtlar saklanmalı, bütün hükümet ve siyasi ağırlıklı

reklamlar koruma altına alınmalıdır. Seçim Kategorisi: “G”, “E”, “F”

j) Eğitim Programları

Eğitim programları esas olarak iletişimin bilgi verme işleviyle bağlantılı bir

televizyon türünü oluşturur. Tüm televizyon programlarının bilgilendirici bir yönü

olmakla birlikte eğitim programlarını eğlence ve drama türü programlardan ayıran temel

özellik bunların temel hedeflerinin eğlendirmekten çok öğretmek, izleyicilerin bilgi

dağarcığına katkıda bulunmak ya da onların becerilerini geliştirmek olmasıdır.

Eğitim programları, doğa bilimleri, etnoloji, din, sanat, kültür, medya ve spor

gibi insan deneyimini ve bilgiyi bize sunan, eğitici yönü ağır basan programlardır.

Eğitim programları multimedya unsurlarını kullanmak suretiyle izleyiciyi, aktarılan

100

bilgi, bu bilginin miktar ve ayrıntısını bildirişimsel / etkileşimli bir süreç içinde, kendi

başına bilgilendirmesine de imkan tanır.

Belgeseller, konulu filmler, sunumu yapılmış magazin programları, ana konuyu

daha iyi işlemek için yapılmış dramatize edilmiş yapımların yanı sıra, eğitim

programları , bilgisayarla canlandırma (animasyon) yapılmış program parçaları şeklinde

de üretilirler. Esas itibariyle yayınlanmış bütün programların elde bulundurulup

belgelendirilmesi gereklidir. Yayımlama amacı ile kullanılmayanlar ise, üretici firmanın

ilerdeki yapım beklentileri içinde yayın kuruluna başvuruda bulunması halinde

malzemenin emsalsiz olduğuna karar vermesi halinde depolanır. Seçim Kategorisi:

“A”, “B”, “C”, “D”, “E” ve “G”

k.) Spor Programları

Spor programları, birçok ülke tarafından paylaşılan uluslararası olaylar ile

şampiyonluk olaylarını kapsayan televizyon programlarının uluslararası türünü temsil

etmekle kalmayıp, bir toplumun en tanınmış kahramanlarını ve onların başarılarını da

belgeler. Ayrıca televizyon adına sık sık teknolojik gelişmeleri teşvik edecek, geniş

ölçüde bir arşiv teminatına da hak kazandırır. Spor olaylarının meydana gelirken, olay

anındaki aktarımı, spor haberleri ara ilavelerini, spor konusunda yapılan mülakatları,

spor-magazin programlarını, ödül törenlerini de kapsar. Spor programları günümüze

sadece spor programı olarak kalmamış kendine has yayıncılık yapan televizyonları da

birlikte getirmiştir.

Niceliği ve kendini tekrarlayan yapısı itibariyle spor programları seçme yapmayı

gerektirir. Seçim yapma amaçları açısından bu programlar aşağıdaki şekilde

gruplandırılmıştır.

• Uluslararası Spor Olayları

• Ulusal Spor Olayları

• Yerel Spor Olayları

• Spor Haber İlaveleri

• Spor Ödül Törenleri

Seçim Kategorisi: “A”, “F”

101

3.1.3. Film Arşivlerinde Seçme, Değerlendirme

Rus Çarı II. Nikola’nın sinematografı olan Polonyalı Boleslav Matuszewski,

yeni teknolojinin ürünü olan bu kayıtları toplayıp muhafaza edecek dünya çapında bir

arşiv ağının kurulmasını isteyen manifestosunu 1898’de Paris’te yayınlamıştır. Aynı

zamanda Matuszewski, hareketli görüntülerin seçimine ve değerlendirmesine olan

kaçınılmaz ihtiyacı da daha önceden görmüştü. Matuszewski’nin Paris’teki “Tarihi

Sinematografi Deposu” yöneticisine kurulması için öneride bulunduğu “yetkili komite”

nin görevlerinden biri de sunulan belgelerin tarihi değerlerine göre kabul veya

reddetmekti. Matuszewski’ye göre, sinematografiler tarafından depolanan kayıtların

sayısı arttıkça, sinematograflar bu filmlerin sonsuza kadar atıl bir şekilde muhafaza

edileceklerini düşünerek, bir değerlendirme politikası oluşturmalıydılar.147

Diğer taraftan, 20. yy’ın ilk çeyreğinde dünya genelinde üretilen filmlerin çoğu

aktüalite türünde olmasına rağmen, söz konusu filmlerin, Hollywood stüdyolarının

üretmiş olduğu “hayal fabrikası” standart filmler ile örneklendirilmesi ve değerlerinin

yapmış oldukları hasılat ile ölçülmeye başlanmasıyla, zevksiz bir eğlence anlayışıyla

ilişkilendirildi Bu durum, halkın ve tarihi eser/kültür koruyucuların nezdinde, bütün

hareketli görüntülü kayıtların geçici bir değere sahip olduğu şeklinde genel bir

düşünceye sebebiyet verdi. Bu düşünceden dolayı ...1930’lardan evvel üretilmiş

kayıtların yarısı tamamıyla kayıptır. Diğer taraftan, söz konusu kayıtların halkın fikrini

şekillendirmede ve kitlelerin zevklerini belli bir kalıba sokmadaki etkisi politikacılar ve

reklamcılar tarafından fark edilince de, yirmilerde ve otuzlarda ulusal ve uluslararası

ideolojilerin emrinde kullanılmaya başlandı.148

Paris’te Cinémathéque Française’ nin -1936’da kuruldu- kurucusu ve FIAF’ ın

kurucularından biri olan Henri Langlois ise ayıklama işleminde karşı çıkarak, hiçbir

film seçim politikasının savunulamaz olduğunu öne sürmüştür. Çünkü, ona göre hiçbir

arşivcinin, “Tanrı gibi hangi filmin öleceğine hangi filmin yaşayacağına karar verme

hakkı yoktur”. Fakat, sadece birbirine benzeyen birkaç çeşidin arşivsel koruma için

mevcut olduğu ve savaş öncesi kaosun yaşandığı Avrupa’da yukarıdaki fikirler

sorgulanamadığından, tüm materyallerin tamamının korunmasını içeren metot, en pratik

ve kolay olandı.149

147 Sam Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages, s.5 148 a.g.e., s.7 149 a.g.e., s.2

102

Wolfgang Kohte, FIAF adına ICA’nin 1972’deki Moskova Kongresi’ne

sunmak üzere “Sinema Filmleri Arşivleri, Fotografik Kayıtlar ve Ses Kayıtları”

(Archives of Motion Pictures, Photographic Records and Sound Recording) adlı raporu

hazırlamıştır. Kohte’nin, “film arşivleri, televizyon ve radyo üzerine” 1980’deki

Londra Kongresi için hazırladığı diğer bir raporunu müteakip, ICA’de sesli ve hareketli

görüntülü kayıtlar üzerine bir çalışma grubu kurmuştur. Kohte’nin Londra Kongresi’nde

sunduğu bu çalışma, hareketli görüntülü kayıtların üretimindeki fazlalığın bunların

arşivsel seçimini, seçme özgürlüğünden çıkarıp kritik bir ihtiyaç haline getirmesi

karşısında hükümete bağlı veya özel arşivlerin kayıtlarının arşivlenmesi hususunda

sorumluluk aldıklarını gösteren bir ilk belgedir.150

3.1.3.1. Filmlerin Belgesel Değerleri

Filmler tarih yazımında diğerleri kadar, belki de diğerlerinden daha değerli araçlar olmalıdır.151

Roberto Rosselini

Filmler, dokümanter olduğu gibi aktüaliteye ait ve sahneye koyulmuş bir olaya

da ait olabilirler. Filmler de oluşum esnasında montajdan geçerler. Montaj işlemi,

görüntülerin birleştirilmesi şeklinde olabildiği gibi, görüntülerin üzerine daha sonradan

ses eklenmesi şekliyle de olabilir. Bütün bunlara rağmen yine de filmler belgesel açıdan

önemli birer belge kabul edilebilir. Filmler türlerine göre kendi içlerinde üç kategoride

incelenebilir.152

Aktüaliteye Ait Filmler: Aktüaliteye ait filmler genelde en doğru kaynaklar

olarak kabul edilirler. Bu tür filmler ya görüntüyü kayda çekenlerde ya da filmleri satın

almış kişilerde veya arşivlerde olabilirler.

Belgesel (Dokümanter) Filmler: Belgesel filmler çeşitli şekillerde geniş bir

alana yayılmışlardır. Kısa, orta ve uzun metrajlı olabilirler. Her türlü konuya ait

olabilirler. Adetleri ve yaşam tarzlarını da inceledikleri için araştırmacılar açısından

doğrudan kaynak niteliği oluştururlar. Belgesel filmler, kurgulu olmakla birlikte, genel

çizgide üzerinde çalıştıkları olayı yakalamamıza yardımcı olan belgeler olarak kabul

edilirler. Detayda bazı sorunları olsa bile bu sorunlar eleştirel bir gözle çözülebilir.

150 a.g.e., s.3 151 Peter Burke; Afişten Heykele Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları, Çeviren: Zeynep Elçe, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003, s. 177 152 Tülin Aren, a.g.d.n.

103

Sinema Filmleri: Tüm konulu filmler sinema tarihiyle uğraşanlar için

vazgeçilmez birer kaynaktır. Filmler yapılarına ve kopyalama yöntemlerine göre çeşitli

bozulmalar gösterebilirler. Sinema tarihiyle ilişkili eski filmler üç kategoriye ayrılır.

Döneminin kopyaları, döneminde negatiften alınmış pozitif kopyalar ve bu dönemde

negatiflerden alınmış yeni kopyalar.

3.1.3.2. Film Arşivlerinde Seçim Kriterleri

Film arşivleri, bir yandan mümkün olduğunca fazla sayıda belgeden oluşan bir

koleksiyon oluşturmayı, öte yandan da sınırlı depo, teknik donanım ve kaynaklarla

koruma gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Maddi olanakları ve insan gücünü aşan bu

durum, arşivlerde, öncelikle değerlendirme sorununu gündeme getirmiştir.

Bu konuyu ilk kez, bozulmakta olan filmlerin korunmasına öncelik tanınması gerektiği görüşünden yola çıkarak, British Film Institute bünyesinde yer alan İngiliz Ulusal Film Arşivi’nin kurucusu Ernest Lingren dile getirmiştir. Genel olarak, bir ulusun kimliğini, değerlerini, kaynaklarını, kurumlarını, kültürünü, halkın yaşayışını, tarihsel gelişimini yansıtan tüm dokümanların ve sanat değeri taşıyan sinema eserlerinin sinematografik miras kapsamında yer aldığı söylenebilir. Ancak, tüm görsel dokümanlar, bir yönüyle bu kapsam içine katılabileceğinden tanıma uyan eserleri belirlemek oldukça güçtür. Ayrıca, birçok eserin değerinin yıllar hatta yüzyıllar sonra anlaşıldığı bilinen bir gerçektir. Sinematografik belgeler de, tarihsel süreç içinde değerini bulmaktadır. 153

Seçim ölçütlerini belirleyen ilk etken, bir belgenin arşiv için taşıdığı önemdir.

Bir belgeyi diğerinden daha değerli ya da öncelikli kılan özellikler, arşivlerin yapısına

göre farklılık göstermektedir. Dünyada, belli alanlarda koleksiyonlar oluşturan; örneğin

savaş belgeleri toplayan, radyo ve televizyon yayınlarını derleyen, sinematografik

eserleri saklayan arşivler vardır. Bu nedenle, seçim yapılırken dokümanların tek tek

değil bir bütün olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Koruma öncelikleri belirlenirken aşağıdaki ölçütler göz önünde bulundurulabilir. 154

153 Melis Turhan, Sinemada Kültürel Mirasın Korunması ve Devletlerin Tutumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema-Televizyon Ana Sanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi, Danışman: Prof. Sami Şekeroğlu, İstanbul 2004, s. 66 154 a.g.t., s. 67 - 69

104

• Sanat Değeri: Arşiv belgeleri, içerik, estetik ve teknik yönüyle kültürel

mirasımıza ve ülkenin sanat yaşamına herhangi bir katkıda bulunabiliyorsa, o eserin

sanat değeri vardır diyebiliriz.

• Arşiv Değeri: Belgelerin arşiv değerleri zaman içinde ortaya çıkmaktadır.

Bundan dolayı, kuruma geldikleri ilk dönemde arşiv değerinin belirlenmesi oldukça

güçtür.

• Belgenin Yaşı ve Tek Olması: Başka hiçbir kopyası bulunmayan, örneğin

bir politikacının tek kaydı olan söylevi gibi, bir film tektir. Belgenin tek olması hem

orijinali hem de kopyası için geçerlidir. Orijinalinin kayıp olması durumunda, en iyi

teknik kalitede kopya, orijinal olarak kabul edilmektedir. Kopyadan ya da orijinalden

koruma amaçlı yeni kopyalar alınsa dahi, o filmin tek olma özelliğini korumaktadır.

• Belgenin Az Bulunur Olması: Belgeden çok az sayıda bulunması ya da

kaydedilen olayın çok nadir görülmesi nitelikleriyle açıklanabilir. Bu iki ölçüt, aynı

zamanda, belgenin arşiv değerini de belirlemektedir.

• Ticari Değeri: Görsel-işitsel belgeler birçok defa kullanılma özelliğine

sahip olduklarından, hem arşiv değeri hem de ticari değer taşımaktadırlar. Bu nedenle,

öncelikler belirlenirken, konuyu çeşitli açılardan ele almak gerekmektedir.

Arşivler, kültür endüstrisinde155 gerçekleştirilen yeni ürünlere kaynak

sağlamaktadır. Belgeler bir filmde, örneğin, arşiv filminden parçalara yer verilebildiği

gibi, arşiv belgeleri herhangi bir konu üzerinde araştırma yapan, kitap yazan kişilere de

rehberlik etmektedir. Böylece, saklanan ve korunan filmler, ticari anlamda bir

potansiyel oluşturmaktadır. Bu özelliklerinden ötürü, bir belgenin araştırmacılar

tarafından talebinin, arşiv değerini belirleyen ölçütlerden biri olarak

değerlendirilebileceği ve bu talebin, gelecekte öncelikle kurtarılacak filmlerde

belirleyici rol oynayacağı söylenebilir.

• Film Malzemesinin Türü: Arşivde korunan filmin, orijinal mi (negatif),

kopya mı (pozitif) yoksa ara negatif mi olduğu arşivcilik değeri açısından önem

taşımaktadır. Arşivler için en değerli olan negatiflerdir.

155 Kültür Endüstrisi: Popüler kültürü meydana getiren tüm faaliyet ve düzenlemeleri, kültürel organizasyonları ve bu arada kültürün standartlaşmasını dile getirmek için kullanılan genel terim.

105

İlkece, arşivin üstlendiği misyon ve toplumdaki işlevine göre, öncelikle

korunacak eserleri belirlemenin en önemli görev olduğu söylenebilir. Bazı arşivler,

başlangıç noktası olarak, bozulmakta olan belgeleri ele almaktadır. Bu da, şu soruyu

gündeme getirmektedir. Gelecekte hangi eserin yok olması büyük bir kayıp

sayılacaktır? Ancak, dünya genelinde bu durumda olan bir çok eser olduğuna göre,

öncelikli olanlar belirlenmelidir. Dikkat çekilmesi gereken bir başka konu da, “aynı

maliyetle belli materyaller seçilerek iyi bir kalite mi elde edilmeli, yoksa tümüne işlem

yapılarak düşük kaliteye razı mı olunmalı?” seçenekleri arasında yapılacak tercihtir.

3.2. TASNİF, KATALOGLAMA ve ERİŞİM SİSTEMİNİN KURULMASI

Tüm arşivsel faaliyetlerin nihai amacı, belgelerden yararlanmaktır. Bu belgelerin

kullanılabilmesi için fiziksel ve entelektüel olarak erişilebilir olmasını gerektirmektedir.

Erişebilirlilik arşivcilerin tasnif ve tanımlama olarak belirttikleri amaçtır. Arşivcilikte

tasnif birkaç temel prensibe bağlı olarak gerçekleştirilir. Tanımlama uygulamalarında

ise bilgisayarların, bilgisayar yardımıyla tanımlamanın ve veritabanlarının kullanılmaya

başlanmasına kadar çok az standart uygulamalar söz konusu iken, bu araçların

kullanılmaya başlanmasıyla standartlaşmaya doğru yol alınmaya başlanmıştır.

Ses ve hareketli görüntü kayıtları, dünya genelinde hem kütüphaneler hem de

arşivler arasında muhafaza edildiği için, malzemeye erişimde de iki farklı disiplinin

sistemi uygulanmıştır.

Genel olarak iki disiplinin farklılıklarını incelersek,156

Arşivcilik disiplininde;

• Arşiv belgelerinde, araştırmacılardan ziyade üretenlerin ve onların kurumlarının

gereksinimlerini karşılamak amacı vardır.

• Arşiv belgelerinde tasnif ve tanımlama, belgelerin belli bir araştırma konusu ile

ilgili olup olmadığı konusunda arşivciler ve araştırmacıların farkına varacağı

doğaları ve içerikleri ile ilgili yeterli bilgiyi sağlamaya yöneliktir.

• Arşivciler materyalleri, kitapların tanımlandığı gibi bir seferde tek tek belgeleri

tanımlamaktan çok kolektif olarak, örneğin belge grubu ya da seriler seviyesinde

tanımlarlar.

156 Bruce W. Dearstyne; Arşivsel girişim; Modern Arşivcilik İlkeleri, Uygulamaları ve Yönetim Teknikleri, Çev: Mustafa Akbulut- A. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2001, s.123-124

106

• Arşivcilikte tanımlama, materyalin fiziksel özelliklerinin, entelektüel içeriğinin

ve belgelerin üretildiği yapının tanımlanmasını içerir. Bunu gerçekleştirmek

amacıyla arşivci belgeleri incelemeli ve bu konu ile ilgili bilgiyi yorumlamalı,

almalı ya da tahmin etmelidir. Bu, tanımlayacağı bir başlığın oluşturulmasını,

belgeleri kimin ürettiğinin belirlenmesini, materyalin içeriğinin özetlenmesini ya

da belgenin ne zaman ve niçin üretildiğinin açıklanmasını içerir.

• Arşivciler konuları belirler fakat aynı zamanda materyalin biçimi ya da işlevi

gibi arşivsel araştırma gereksinimleri için yegane olan diğer erişim noktalarını

da belirler.

• Genelde tek bir konu içermediklerinden arşiv materyalleri kitaplar gibi

sınıflandırılmazlar.

• Arşiv tanımlama süreci, kütüphane materyallerinin kataloglanmasından çok

daha fazla bilgi derlenmesini gerektirir.

Kütüphanecilik disiplininde; • Kütüphane malzemesi olan kitaplar, süreli yayınlar ve diğer kütüphane

materyalleri genellikle değişik konuları kapsamakta olup üretenlerinden ziyade

diğer kişiler tarafından okunmaları ve kullanılmaları amacıyla üretilirler.

• Kütüphane materyalleri ile gerçekleştirilen birincil görev var olan sınıflandırma

sistemlerine bağlı olarak bir sınıflandırma numarası ve fiziki yer numarası

verme anlamını taşıyan kataloglamadır.

• Kütüphaneciler kitapları kataloglarlarken temelde ellerinde bulunan unsurdan

sağladıkları bilgiyi çözümleyip ayrıca bu unsurun fiziksel tanımını yaparlar.

Örneğin, iç kapaktan kitabın adını alırlar, sayfa numarasını verirler ve yayın

tarihini sunarlar.

• Kullanıcıların ilgisini çekebilecek konuları belirlemek için kitabı incelerler ve

kitabın asıl konusuna bağlı olarak sınıflandırırlar. Bununla birlikte

kütüphaneciler yayın ile ilgili olarak kataloglamanın ötesinde bir inceleme

gerçekleştirmezler

107

Sonuç itibariyle, kütüphaneci belgeleri tek tek incelerken, arşivci ise kurumun

hiyerarşik yapısı içinde bütün olarak inceler. Esasında bakılırsa yürütülecek

çalışmaların niteliğini, kurumun yapısı, kayıtların provenansı, kurumun ve

araştırmacıların/kullanıcıların beklentileri, mevcut kayıtların değeri, personel ve bütçe

imkanları gibi etmenler belirlemektedir.

3.2.1. Tasnif ve Yazılı Belgelerle İlişki

Provenans tasnif sistemi ile ilgili mevcut arşiv prensipleri, bütün ses ve hareketli

görüntü kayıtlarına da uygulanabilmektedir. Böylelikle, bunların organizasyon ve

fonksiyon bakımından dayandıkları temeller belgelenmekte, malzemenin niçin teşekkül

ettiğine dair çok önemli bir soru açıklanmakta, bir seri içerisinde teşekkül eden

malzemeler arasındaki münasebetler muhafaza edilmektedir.157

Bütün görsel-işitsel arşivciler unutmamalıdırlar ki, hiçbir kayıt vakum bir

şekilde üretilmemiştir. Yani her şeyi içeremez. Bu yüzden, ses ve hareketli görüntü

kayıtların üretimi ile ilgili yazılı belgeler de, belki hareketli görüntülerin kendisi kadar

önemli olabilir. Tamamlanmış filmler veya televizyon yayınları belki arşivci veya

araştırmacı için “kimin yaptığı, hatta ne zaman ve nerede yapıldığı” hakkında bazı

bilgiler verir fakat çok nadir olarak “nasıl yapıldığı” ve en önemlisi de “niçin

yapıldığını” söyler. Tamamlanmamış yapımlar ve yayınlanmamış filmler, nadiren

kaynakları veya amaçlarını açığa çıkaracak bir şey gösterirler.158

Bütün görsel-işitsel arşivlerde -resmi veya özel- yazılı belgelerle ilişki, dizilerin

veya kayıt gruplarının bütünlüklerinin devamı konusunda problem teşkil etmektedir.

Tanıma göre hareketli görüntülü kayıtlar özel depolama şartları ile ele alınmayı

gerektirirler. Bu yüzden hareketli görüntülü kayıtlar fiziksel olarak ilişkili yazılı

belgelerden ayrı olmalıdır ve ilişki ise detaylı listeler veya katalog tanımlamaları ile

sağlanmalıdır. Yazılı olmayan materyalleri eleyip ayrı bölüm veya kısımlara koyan

ulusal arşivlerde bu ayrımla gelen hasar kuvvetlenmiştir. Eğer prodüksiyon birimi

devlet ajansı ise, prodüksiyon dosyaları ve yönetim kayıtlarının belki ayrıca alınması

gerekebilir. Eğer hiçbir genel liste veya katalog yoksa, yeterli ve gerekli bilgiyi elde

edemeyen araştırmacı belki de öbür medya organlarındaki önemli materyalleri

kaçıracaktır.159

157 Leary, a.g.m., s.18 158 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages, s.54 159 a.g.e., s.55

108

Kayıtların tasnifinde üç yaklaşım açısı vardır. 160

Yazılı kayıt şeklindeki ilişkili belgeler bütün arşivler -resmi veya özel- için

dizilerin veya kayıt gruplarının bütünlüklerinin devamı konusunda problem teşkil

etmektedir. Tanıma göre hareketli görüntülü kayıtlar özel depolama şartları ile ele

alınmayı gerektirirler. Bu yüzden hareketli görüntülü kayıtlar fiziksel olarak ilişkili

yazılı belgelerden ayrı olmakla birlikte, ilişki ayrıntılı listeler veya katalog

tanımlamaları ile sağlanmalıdır. Yazılı olmayan materyalleri eleyip ayrı bölüm veya

kısımlara koyan ulusal arşivlerde, bu ayrımla gelen kayıplar artmıştır. Eğer yapım

birimi devlet ajansı ise, yapım dosyaları ve yönetim kayıtlarının belki ayrıca alınması

gerekebilir. Eğer hiçbir genel liste veya katalog yoksa, yeterli ve gerekli bilgiyi elde

edemeyen araştırmacı belki de öbür medya organlarındaki önemli materyalleri

kaçıracaktır.

İkincisi, kayıtların nasıl ve neden yapıldıklarını, nasıl kullanıldıklarını açıklayan

ve diğer belgelerle ilişkisini ortaya koyan açıdır.

Üçüncüsü ise, değerlendirilen çalışma ile onun yapımcısının veya yapım

organizasyonunun bütün yazılı metinlerinin arasındaki ilişkidir. Bu belki de özel

arşivleri özel bir kişinin veya yapım biriminin kariyerini, amaçlarından biri olarak

belgelemek açısından ilgilendirebilir. Hareketli görüntü kayıtları ulusal kültür

haritasının bir parçası olarak değerlendirilen her arşivin kişisel materyalleri, bir

yönetmenin, bir yapımcının veya bir stüdyonun toplam ürünleri şeklinde sunması

gerekir.

Yazılı Belgelerle İlişki

Yazılı belgelerle ilişki, üretilen bir kaydın, hem prodüksiyon esnasında üretilen

belgeleri (prodüksiyon dosyaları, kanuni ve finansmanla ilgili kayıtlar, yazışmalar,

notlar, posterler, filmden tek bir kareyi içeren fotoğraflar) hem de prodüksiyon sonrası

filmin izleyicisine ulaşan belgeleri (yayın kitapları, söyleşiler, tenkitler, eleştirel

makaleler) içerir. Bu tip belgelerin değerlendirmesi genellikle iki seviyede görülür. Eğer

kayıt elde mevcut ise ve muhafaza ediliyorsa, filmin prodüksiyonu veya halkın filme

160 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages , s.54 -55

109

tepkisini içeren belgeler filme eklenmelidir. Başka bir deyişle bu belgeler kaydın ele

alınmasında ayrılmaz materyallerdir.161

Prodüksiyon esnasında üretilen ilişkili dokümanlar şunları içerir.162

Prodüksiyon Dosyaları: Eğer bir dizinin tüm bölümleri üretim safhası

aktivitelerini belgelemek üzere korunmamışsa, film arşive seçildiği anda onunla ilgili

prodüksiyon dosyaları da alınır. Bu tip dosyalar, yardımlar, fotoğraf listeleri, anonslar,

program tanıtımları, sözleşmeler, hakların dağılımı vb belgeleri içerebilir. Bunlar da

prodüksiyon üzerinde çalışırken ve materyal hakkında fiziksel veya düşünsel yargılara

varmaya çalışırken değersiz olabilirler. Fakat bunlar yapımcıların niyetlerini anlamada

oldukça yardımcı olabilirler. Yapımcının seçimlerinin nedenleri ve yapımcının üzerinde

ve kontrolü dışında olan ekonomik ve politik kuvvetlerce uygulanan yaptırımlar bu tip

materyallerden edinilebilir.

Notlar (El Yazısı Senaryo): Hazırlık çalışmaları, çalışma notları ve final

kopyaları (filmi son yazıldığı sınırlar dahilinde tutan yazılar –senaryo-) bu başlık altına

girer. Bunların üçünün bir bütün olarak ele alınması, çalışmanın yaratıcı gelişimini

anlayabilmek açısından yarar sağlayabilir. Çalışma notları, yönetmenin veya yapımcının

el yazısı notlarını, senaryodan çıkardıklarını, düzeltmelerini içerir. Bunlar gayet açıktır

ki, çok değerlidirler.

Hareketsiz Görüntüler (Kareler): Bunlar şu şekilde sınıflandırılabilirler. a)

Prodüksiyon aşamasında, yapımdan halka tanıtım amacıyla alınan sahneler -bunların

hepsi son olarak ortaya çıkan materyalin içinde olmayabilir-. b) Prodüksiyonun

kendisinden alınmış büyütülmüş kareler. c) Prodüksiyon işlemini gösteren sahneler.

Bu görüntüler, eğer prodüksiyonun kendisi mevcut değilse çok daha fazla

değere sahiptir. Eğer prodüksiyon var ise de, halen çok değerli olabilirler. Çünkü

oldukça nadir olabilir, yapım safhalarını içerebilir ve oyuncular kadar sık fotoğrafları

çekilmeyen yönetmenler, yapımcılar, sinematograflar ve yazarlar gibi yaratıcı planda

çalışan kişileri resimlerler.

Posterler, Basın Kitapları, Reklamlar ve Programlar: Hareketli görüntülerin

halk tarafından nasıl algılanacağını belirleyen en önemli şartlardan birisi de

prodüksiyonun sunuluş biçimidir. Yani tanıtım kampanyasıdır. Eğer reaksiyon

161 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmage, s.89 162 a.g.e., s. 89-91

110

anlaşılmak isteniyorsa, bu reaksiyonu harekete geçiren materyallerin muhafazası

gereklidir. Eğer prodüksiyonun varlığı bilinmiyorsa, bu tip materyal hem yaratıcı kadro

hem de prodüksiyondan sorumlu organizasyonlar için değerli bir bilgi kaynağıdır.

Gazete ve Dergi Kupürleri: Bunlar, prodüksiyon hakkında önemli eleştiriler,

söyleşiler ve tanıtımlardan oluşur. Bu belgeler filmin kendisi izlenerek çıkarılamayacak

arka plan bilgileri sağlarlar. Örneğin, belgeseller ele alındığında, belgeselin bazı

bölümlerinin ne zaman, nerede ve kim tarafından çekildiğinin bilinmesi çok büyük

önem taşıyabilir. Örneğin, eski materyallerin tekrar kullanılması veya yanıltıcı olması

bazı söyleşilerde açıklanıp ortaya çıkarılmış olabilir. Burada da arşivcinin bu tip

materyalin taşıdığı bilgilerden şüphelenmesi ve onları sorgulaması, bunların bakım

masrafları ve kapsadıkları yer düşünülecek olursa önemlidir.

3.2.2. Kataloglama ve Erişim Sistemi

Kataloglama, bir arşivin amacını yerine getirebilmesini, koleksiyonunu

araştırmacıların, halkın ve arşiv personelinin hizmetine sunabilmesini sağlayan en

önemli araçtır. Kullanıcılar araştırma, bilgi edinme ya da başka amaçlarla arşivdeki

malzemeyi görmek isteyebilirler. Katalog, malzemenin olası kullanıcılar tarafından

kolayca bulunması amacı ile yapılır. Katalog, bir arşivin zenginliğini belgeleyen, söz

konusu medyayı tanımlayan, medya hakkındaki muhtemel sorulara yanıt getiren bir

bilgi aracıdır. Kataloglama, karmaşık bir birleştirme, organize etme ve belgelerin yerini

tutan kestirme bir bilgi hazırlama işidir. Belgeyi temsil eden kısa bilgi, onu tanımlayıcı

açıklayıcı ve benzer özellikleri taşıyan diğer belgelerle bağlantı sağlayıcı bilgi içermek

zorundadır. Katalog çalışması organizasyonun bütününe ve bir arşivin bağlı olduğu

işleyişe uygun bilgi sistemlerinin yaratılmasını içerir. Bu, belli kurallara dayanan ve

uzmanlık isteyen bir iştir.163

Bu fiziksel özellikler dışında, bir film ya da video eseri yaratma süreci basılı eser

yayınlama sürecinden daha karmaşıktır. Bir filmin yapılış sürecinde her ne kadar

yönetmen en önemli kişi olarak görülse de filmden filme, farklılık göstermekle birlikte,

çok sayıda kişinin kendi uzmanlık alanlarında yaptıkları katkılar vardır. Film ve video

malzemesi kopyalandığında, kurgulandığında ya da biraz değiştirildiğinde, arşivde

163 Harriet W. Harrison, The Special Problems of Cataloguing Moving İmages in Archives; “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, (Derleyen: Helen P. Harrison) General Information Programme and UNISIST, Uneco (CII-97/WS/4), Paris 1997, s. 184

111

tutulan kopyalar ya da kopyaların parçaları birbirinden farklı hale gelir ve bu onları

düzenleme ve kataloglama işini karmaşıklaştırır. Bunun anlamı, kütüphaneciler ve

arşivciler tarafından tasarlanan kitap ve belge kataloglama yöntemlerinin hareketli

görüntüler ve onları arşivleyenler için yeterli olmadığıdır.164

Kataloglamanın ilk aşaması, malzemenin ne olduğunu anlamak için onu

yerinden almaktır. Tam bir izleme yapılarak görüntü dikkatlice incelenir. Bu işlem,

bilgiyi not etmek amacıyla filmin sık sık durdurulması sırasında görüntüye zarar

vermeyecek bir araçla yapılır. Bu izleme, ikincil derecede önem taşıyan senaryo, afiş,

fotoğraf, katalog, broşür gibi belgelerin incelenmesiyle tamamlanır. FIAF, ilk

tanımlamayı gerçekleştirirken, ayrıntılı bir incelemeden önce, başlangıç olarak kaydın

“başlık”, “süre”, “renk”, “ses”,“ışık”, “geliş tarihi”, “arşivdeki yeri” ve “diğer fiziksel

özellikleri” üzerine bilgiler toplanmasını tavsiye etmektedir. İlk tanımlama yapıldıktan

sonra malzeme, kataloglamada önceliğe göre seçilebilir. Kataloglama basitten

karmaşığa, çok çeşitli şekillerde yapılabilir. Bu işlem sırasında; arşivin amaçları ve

hedefleri, kullanıcının ihtiyaçları, arşivin kaynakları göz önüne alınır. Bu aşamada

toplanan bilgiler kataloglanmakta olan malzemenin dikkatle izlenmesiyle

değerlendirilir. İkinci bir araştırma ile belgede bulunan bilgi genişletilir. Katalogcu

tarafından toplanan bilgi ayrı dosyalarda saklanabilir ya da ilk aşamada yapılan kayda

eklenebilir.165

Katalog kayıtlarındaki veri kaydı dört gruba ayrılır, 166

• Bibliyografik Bilgi: Başlık, eserin yapımında yer alan kişi ve grupların isimleri,

görevleri, filmin yapım yeri, dağıtımı türünden bilgileri içerir.

• Fiziksel Bilgi: Fiziksel bilgi, bir nesne olarak malzemenin özellikleri, teknik

karakteristiği ve durumu hakkındaki veriyi içerir.

• Arşivsel Kontrol Bilgisi: Arşivsel kontrol bilgisi malzemenin kimden, ne

zaman ve nasıl edinildiği bilgisini içerir.

• Konu : Entelektüel ya da sanatsal içeriği tanımlar.

164 Harriet W. Harrison, a.g.m., s.185 165 a.g.m. , s. 186 166 a.g.m., s. 186

112

Arşivlerde kataloglama üzerine eskiden beri kullanılan elle kataloglama

yönteminin yanında, günümüzde bilgisayar yoluyla kataloglama sistemleri de yaygındır.

Film arşivlerinde kullanılmak üzere geniş alternatifler içeren donanım ve yazılım

imkanı vardır.

Ses ve hareketli görüntü kayıtların fiziksel özelliğinden dolayı, söz konusu arşivlerde kataloglama özel bir önem taşır. Kaydın kitaplar gibi kolayca raflardan alınarak ve herhangi bir araca gerek duymadan incelenmesi mümkün değildir. Film, kaset, CD vb. halindeki görsel-işitsel malzeme tek başına ölüdür. Bu nedenle, kataloglama hayati derecede önem taşır ve kütüphanelerin basılı materyal kataloglama yöntemlerinden de farklılıklar içerir. Görsel-işitsel medyayı kataloglamada onu izlemeden hakkında bir fikir sahibi olunabilmesi için daha detaylı ve derine inen tanımlama yöntemleri uygulanır. Bunun birkaç sebebi vardır. Öncelikle zaman çok değerlidir ve görsel-işitsel malzemeye göz gezdirmek yazılı malzemelerde olduğu kadar kolay değildir. Çok zaman alır. Bunun yanında malzemenin taşınması ağırlığından dolayı zor olabilir. İkincisi, malzemenin doğası gereği, son derece kırılgan olmasıdır. Malzeme her erişimde yıpranır ve her zaman risk altındadır. Basit bir göz gezdirme için bile projektör, kurgu masası, video oynatıcısı ya da bilgisayar benzeri teknik araçlara ihtiyaç vardır. Bu sebeple araştırmacıya, daha ona erişmeden malzemenin onun işine yarayıp yaramayacağına dair karar vermesini sağlayacak kesinlikte ve açıklıkta bilgi verilmesi gerekmektedir. Son olarak da kütüphanelerdeki kitapların içerdiği içindekiler sayfası, dizin, arka kapak gibi rehber özellikler filmlerde yoktur. Bunların yerini tutacak bilginin arşivciler tarafından yaratılması gerekir.167

Ses ve hareketli görüntülü kayıtların kataloglanması konusunda dünya genelinde

farklı uygulamalar söz konusudur. Malzemenin hem kütüphane hem de arşiv malzemesi

kabul edilmesinden dolayı uygulamalar da farklı olmuştur. Malzemenin yönetimine

yönelik çalışmalar yürüten uluslararası meslek örgütlerinin kullanıma sunduğu yayınlar

bu konuda temel kaynaklardır. Örneğin, ses kayıtları üzerine IASA’nın (EK-1), film

arşivleri üzerine FIAF’ın (EK-2), (EK-3) televizyon arşivleri üzerine de FIAT-IFTA’

nın (EK-4) çalışmaları arşivcilik açısından önemli rehberlerdir. Konuyla ilgili (EK-5)

dikkate değer bir diğer çalışma da, Büyük Britanya’da AHDS (Arts and Humanities

Data Services) tarafından hazırlanan çalışmadır.

Bunların dışında, kütüphanecilik disiplininde de kitap dışı belgelerin

kataloglanması adı altında yürütülen çalışmalar mevcuttur. Görsel-işitsel materyalin

167 Helen P. Harrison; ; Towards Standards for a Audiovisual Materials; “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, General Information Programme and UNISIST, Unesco (CII-97/WS/4), Paris 1997, s. 210

113

tanımlanması için geliştirilen standartlar şunlardır. AMIM II [Archival Moving Image

Materials: a Cataloging Manual, 2nd ed.], APPM [Archives, Personal Papers and

Manuscripts: a Cataloging Manual for Archival Repositories, Historical Societies and

Manuscript Libraries. 2nd ed.], Dublin Core [Dublin Core Metadata Element Set],

MARC [Machine Readable Cataloging (Library of Congress)], MPEG-7 [MPEG-7,

formally known as Multimedia Content Description Interface or ISO 15938 (Motion

Picture Experts Group)], RAD [Rules for Archival Description (Association of

Canadian Archivists)], SMPTE [SMPTE Metadata Dictionaliry with associated

guidelines and recommended practices (Society of Moving Pictures and Television

Engineers)] 168

Sonuç olarak, son derece geliştirilmiş kataloglama sistemleri, birkaç yüz belgesi

olan bir arşiv için gereksiz bir faaliyet olabilir. Kataloglama faaliyetlerinde,

koleksiyonlardaki kayıtların tamamının aynı anda işlemden geçirilemeyeceği için

öncelikler tespit edilmeli, en çok kullanılma ihtimali olan koleksiyonlar üzerinde

çalışılmalıdır. Bu tür malzemelerin tamamı ayrıntıyla kataloglanacak olursa, neticede

kataloglamayı bekleyen bir yığın malzeme ortaya çıkacaktır. Oysa araştırıcılar için

önemli olan, mümkün olduğunca fazla kaydın kataloglanmış olmasıdır. Onlar için

ayrıntılı tanımlamalar sadece özel durumlarda gereklidir.169

3.3. DEPOLAMA, KORUMA -RESTORASYON

Görsel-işitsel malzemelerden sorumlu arşivcilerin muhafaza konusundaki işleri

klasik belgelerle uğraşanlara göre çok daha zordur. Çünkü, bu kayıtların taşıyıcıları,

kağıt taşıyıcıya göre daha kolay tahribe uğrar ve korunmaları da daha maliyetlidir.

Görsel-işitsel malzemelerin koruma programında amaç temin edilen

malzemelerin tahribine sebep olan en büyük iki husus, yanlış depolama ve yanlış

kullanmadır. Konuyu kısaca özetlemek gerekirse, 170

• Görsel-işitsel malzemelerde tahribe işaret eden değişiklikleri çok erken safhada

yakalamak önemlidir.

• Uygun depolama sağlamak için çevre şartlarının düzenli olarak kontrol edilmesi ve

uygun arşiv kutularının kullanılması gerekir.

168 http://gondolin.rutgers.edu/MIC/text/how/catalog_glossary.htm (Erişim Tarihi: 10/01/2008) 169 Leary, a.g.m., s.20 170 a.g.m., s.23 - 24

114

Düşük ısılar bozulmayı, özellikle renkli filmlerin solmasını geciktirir.

Gereğinden fazla nem oranı zararlı mantarların oluşmasını hızlandırır. Diğer

taraftan aşırı kuru ortamlar, filmlerin ve manyetik bantların kırılgan olmasına ve

büzülmesine sebebiyet verir.

Havanın kirleticilerinden arınması için filtre edilmesi tavsiye edilir. Bu özellikler

manyetik kayıtlar için çok önemlidir; çünkü bunlar tozdan çok zarar görür.

• Doğru kullanım, hem araştırmacı hem de arşivcileri ilgilendirir. Görsel-işitsel

malzemeler dikkatlice kullanılmalıdır ve malzemenin orijinal negatifi veya kopyasının

saklanmasına ayrı bir itina gösterilmelidir.

• Master kayıtlar, referans kopyaları ile korunmamışsa depolanmış materyal

muhafaza edilmiş sayılmaz. Daha önce kaç defa film makinesi, videoband ve ses bandı

ile kullanıldığı sıklıkla kontrol edilen ve kullanımı kısıtlı olan materyallerde etkilenme

az olsa bile bunlar yine tehlike altındadır. Çünkü kayıtlar makinesel kullanımdan

geçerken her zaman kazayla da olsa bir hasar olasılığı vardır.

Orijinalinin iyi saklanabilmesi için diğer kopyalardan ayrı tutulmalı ve araştırıcıya

kesinlikle verilmemelidir.

Görsel-işitsel malzemelerin muhafaza programında, kopya çıkartmak önemli bir

husustur. Kopyaların kullanımı hem araştırıcılar içindir hem de bozulmaya uğramış

veya son derece değerli olan orijinal malzemelerin yerine bir yedek koymak içindir.

Kopya çıkartmak masraflı bir iştir. Bu yüzden öncelikler iyi belirlenmelidir.

Malzemenin kullanım sıklığı, fiziki durumu ve değeri öncelikleri kararlaştırırken

dikkate alınmalıdır.

• Bütün arşivciler temel muhafaza becerilerine sahip olmalıdırlar. Bu yüzden

personelin kullanılan teknoloji ile tanışıklığını sağlayacak özel bir eğitimden geçmesi

gerekir. Özellikle kataloglama yapan veya müracaat hizmetlerinde çalışan personel,

belgeleri daha sık gördüklerinden, belge ile ilgili olarak dikkatlerini çeken problemleri

not almalıdırlar.

Aynı zamanda görsel-işitsel malzemelerle ilgili genel kullanım kurallarına da

uyulmalıdır. Söz konusu kurallar şunlardır: Pamuklu eldiven giymek, belgeleri yiyecek,

içecek ve sigara dumanından uzak tutmak, resimlerin arkasına sadece grafit kalemle

115

yazı yazmak, yapışkan etiketleri direkt malzeme üzerine yapıştırmamak ve belgeleri

zararlı maddelerden korumak (zımba teli, ataç, asitli kağıt vs.)

Bunun dışında her görsel-işitsel kayıt taşıyıcının kendine göre özel koruma

ihtiyaçları vardır. Materyalin kendisi çevresi ile birlikte kontrol altında tutularak

depolanmalıdır. Yani, havayla taşınan zarar verici maddelerin ve nemlilikteki

dalgalanmaların zararlarının en aza indirilmesi, materyalin yapıldığı ana maddelerin -

nitroselüloz ve triasetate maddeler, polimerden üretilmiş videoband- sıcaklığa bağlı

olarak ortaya çıkan ihtiyaçlarının giderilmesi gerekir.

3.3.1. Kayıt Taşıyıcıların Koruma Koşulları 3.3.1.1. Mekanik Taşıyıcılar

Mekanik taşıyıcıların uzun süreli korunabilmesi için;

• Nem ve sıcaklık oranın aşağıdaki parametrelerde olması,

• Mekanik deformasyondan kaçınılması,

• Her türlü tozlu ve kirli ortamlardan uzak tutulması gereklidir.

Mekanik taşıyıcıların korunmasında uluslararası kabul edilen sıcaklık ve nem

oranları standartları şöyledir.

Tablo 3.1. Mekanik taşıyıcıların depolama parametreleri

Tavsiye Olunan Depolama İklim Koşulları

Sıcaklık ± / 24 saat ± / yıllık Nem ± / 24 saat ± / yıllık

° C ° C ° C % % %

Koruma Deposu 5 – 10 arası ± 1 ± 3 30 ± 5 ± 5

Erişim Deposu 20 civarında ± 1 ± 3 40 ± 5 ± 5 Kaynak: Mechanical Carriers, http://www.culture.gouv.fr/culture/conservation/dswmedia/en/pdf/txt_meca.pdf (Erişim Tarihi: 11/07/2007), s.4

3.3.1.2. Fotokimyasal (Film) Taşıyıcılar

FIAF tarafından belirlenen meslek ilkelerine göre, arşivlerin temel görevi,

sinematografik mirasın hiçbir risk altına sokulmadan korunmasıdır. Bu nedenle, aşağıda

kısaca değinilen konulara dikkat edilmelidir. 171

171 Leary, a.g.m., s.24 - 27

116

• Filmlerin muhafaza programında düzenli kontroller çok önemlidir. Fiziki durumun

incelenmesinde büzüşme, kırılganlık, solma, yırtılma, çizikler ve kirlilik gibi zararlar

tespit edilmelidir. Bunların çoğu gözle görülebilir ve düzeltilebilir hususlardır. Bu

bilgiler düzenli aralıklarla yenilenmelidir.

• Hareketli filmler sağlam metal veya plastik kutular içerisinde dikey olarak üst üste,

6-8 kutu konularak saklanmalıdır. Nitrat filmler zararlı gazların uçmasına imkan

verecek şekilde, ağzı açık olarak ve ayrı kutular içersinde muhafaza edilmelidir.

• Arşiv etkinliklerinde, koruma amacıyla basılan filmler, kesinlikle

kullanılmamaktadır. Elbette, arşivcilikte ideal olan, hem koruma amaçlı ara negatifler

almak hem de sinematografik mirasın topluma sunulması amacıyla gösteri kopyaları

basmaktır. Ancak, arşivciliğin her alanında, bütçe ve uzman sayısının yetersizliği gibi

kurumsal ve kişisel çabaları aşan büyük sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

• Muhafaza amacıyla negatifler yapıldığında seçenekler şunlardır: Film ara

pozitiflerden veya baskılardan yapılan kopya negatifleri, mikrofilmler veya direkt

çoğaltma negatifleri. Kopya negatifleri istenilen ebatlarda yapılabilir. Ebat ne kadar

büyürse, kalite ve masraf o kadar artar. Direkt-çoğaltma negatifleri daha ucuzdur, ama

uzun süreli istikrarları yoktur.

• Filmlerin orijinal pozitif veya negatiflerinin kopyalarını çıkartırken şu seçenekler

düşünülebilir. Elektrostatik baskılar, fotografik baskılar, mikrofilmler, mikrofişler veya

video kasetler veya VCD’ ler.

• Film aktarma işi tecrübeli laboratuar teknisyenleri tarafından, uygun arşiv teçhizat

ve malzemeleriyle yapılmalıdır. Her filmin bir orijinal kopyası, ilave kopya sağlamak

için bir ara negatifi ve bir yararlanma kopyası olmalıdır. Sık kullanılmayan dayanıklı

malzemeler için bir orijinal kopya ve bir yararlandırma kopyası yeterlidir. Bütün

kopyalar orijinali ile aynı ebatlarda olmalıdır. Renklerin ömrünü uzatmanın en pratik

yolu soğuk depolamadır.

• Günümüzde, sektörde kullanılmayan, ancak arşiv koleksiyonlarının önemli bir

bölümünü oluşturan siyah/beyaz filmlerden kopya alınması sırasında, bu sorunun başka

bir yönü ortaya çıkmaktadır. Fuji gibi büyük firmalar, tüketimi çok düşük olduğu için

siyah/beyaz film üretmemekte, yalnız Kodak talep üzerine sağlamaktadır. Üretimdeki

bu boşluk, arşivi ham malzeme sorunuyla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu nedenle,

117

siyah/beyaz filmlere işlem yapılabilmesi için, üretimin uzun süre beklenmesi

gerekmektedir.172

Fotokimyasal taşıyıcıların korunmasında kabul edilen sıcaklık ve nem oranı

standartları aşağıdaki gibidir.

Tablo 3.2. Fotokimyasal (Film) taşıyıcıların depolama parametreleri



° C ° C ° C % % %

Renkli Film -5 ± 1 ± 2 30 ± 2 ± 5 Güvenli Film (Siyah&Beyaz) < 16 ± 1 ± 2 35 ± 2 ± 5 Nitrat Film (Siyah&Beyaz) 4 ± 1 ± 2 50 ± 2 ± 5

Kaynak: George Boston-Milton Keynes, Memory of the World Programme; Safeguarding the Documentary Heritage, www.http://193.242.192.224/0014220aad20/comfort_file/4468_d473fd3e_3bda_11dc_9f11_0014220aad20/11267eo.pdf (Erişim Tarihi: 08/01/2008), s.18

3.3.1.3. Manyetik Taşıyıcılar

Manyetik taşıyıcıların uzun süreli korunabilmesi için;

• Nem ve sıcaklık değerlerinin aşağıdaki parametrelerde olması,

• Manyetik, tozlu ve kirli ortamlardan uzak durulması,

• Kayıt taşıyıcının kullanım sırasında mekanik zorlamalardan kaçınılması gerekir.

Manyetik taşıyıcıların korunmasında kabul edilen uluslararası sıcaklık ve nem

oranları aşağıdaki gibidir.

Tablo 3.3. Manyetik taşıyıcıların depolama parametreleri



° C ° C ° C % % %

Koruma Deposu 5 – 10 arası ± 1 ± 2 30 ± 5 ± 5

Erişim Deposu 20 civarında ± 1 ± 2 40 ± 5 ± 5 Kaynak: Magnetic Carriers, http://www.ifla.org/VI/6/dswmedia/en/txt_magn.htm (Erişim Tarihi: 27/06/2007)

172 Turhan, a.g.t., s.66

118

3.3.1.4. Optik Taşıyıcılar Optik taşıyıcıların uzun süreli korunabilmesi için;

• Nem ve sıcaklık değerlerinin aşağıdaki parametrelerde olması,

• Mekanik deformasyonlardan uzak durulması,

• Işıklı, manyetik, tozlu ve kirli ortamlardan uzak durulması gerekir.

Malzemenin korunmasında kabul edilen uluslararası sıcaklık ve nem oranları

standartları aşağıdaki gibidir.

Tablo 3.4. Optik taşıyıcıların depolama parametreleri

Tavsiye Edilen Erişim Deposu İklim Parametreleri

Sıcaklık ±/ 24 saat ±/ yıllık Nem ±/ 24 saat ±/ yıllık

° C ° C ° C % % %

Optik Ortam 20 civarında ± 1 ± 3 40 ± 5 ± 5

Kaynak: Optical Carriers, http://www.ifla.org/VI/6/dswmedia/en/pdf/txt_opti.pdf , (Erişim Tarihi: 11/07/2007), s.5 3.3.2. Restorasyon 173

Restorasyon, onarma, görüntü ve ses kalitesinin yükseltilmesi faaliyetidir. Kayıt

taşıyıcılar, zaman içinde kimyasal yapıları veya hatalı kullanım nedeniyle

bozulmaktadır. Arşivlerde, bu etkenlerin malzeme üzerindeki olumsuz sonuçlarını en az

düzeye indirmek için restorasyon çalışmaları yapılmaktadır. Nitekim, korumanın

temelinde eserin orijinalinin bozulmadan saklanması ilkesi yatmaktadır. Ancak,

zamanın izlerinin tümüyle silinmesi restorasyon yöntemleriyle bile mümkün

olamamaktadır.

Malzemenin bozulması, sadece hatalı kullanım ve kimyasal özelliklerden değil,

kimi durumlarda, yönetmen ya da yapımcıların müdahalesinden de

kaynaklanabilmektedir. FIAF’ın uzun vadeli koruma programları çerçevesinde,

restorasyonda etik kuralları gündeme getirmesi de, insan faktörüyle ortaya çıkan bu

olumsuzlukların giderilmesine dayanmaktadır. Restorasyon alanındaki tartışmaların

kaynağında, şu sorular bulunmaktadır.

173 Turhan, a.g.t, s.77-78

119

• Negatif ve çeşitli pozitiflerin bir araya getirilmesiyle bütüne ulaşılmaya

çalışılan restorasyon çalışmalarında, eserin aslına ihanet etmek ve sadık kalmak

arasındaki sınır nedir?

• Hangi koşullardaki restorasyon filmin orijinaline zarar verebilir?

• Geçmiş dönemlerde üretilen filmleri, modern toplumlara sunmak için bazı

değişiklikler yapılmalı mıdır?

3.3.3. Kayıtların Başka Taşıyıcılara Göçü (Taşınması)

20. yy’ın son çeyreğinde dijital alanda yaşananlar gelişmeler, ses ve görüntü

kayıt teknolojilerini de etkilemiştir. Görüntü ve sesin sayısallaştırılıp kaydedildiği yeni

kayıt ortamları, ayrıca bilginin sıkıştırılarak kullanımına da olanak vermektedir. Bunun

sonucunda, dünya genelindeki görsel-işitsel arşivler ellerindeki mevcut analog

formattaki kayıtları sayısal ortamlara aktarılması (migration/transfer) yönünde büyük

çaplı DMSSs (Digital Mass Storage System ) projeleri geliştirmeye başlamışlardır.

Analog kayıtların dijital ortamlara aktarılması yönünde dünya genelindeki en

büyük proje 1999 yılında INA tarafından başlatılmıştır. Proje kapsamında 335,700 saati

televizyon, 497,500 saati radyo yayınlarına ait toplam 833,000 saatlik kayıt elektronik

ortama aktarılacaktır. Projenin maliyeti 150 milyon Euro’dur ve 2015 yılında

tamamlanması planlanmaktadır. 174

Bu projelerin en önemli aşaması, mevcut malzeme içinden öncelik sırasına göre

seçim ve depolama (storage) sistemleri üzerine altyapının kurulmasıdır. Çünkü aktarma

işlemi 1/1 eş zaman aktarım olduğu için oldukça vakit isteyen bir çalışmadır. Diğer

önemli konu da, elektronik ortamın kendini sürekli yenilemesinden dolayı, aktarılan

kayıtların, nesil atlamadan yeni kayıt taşıyıcılara taşınmasıdır.

174 Emmanuel Hoog, Keep Everything ? Dilemmas of Memory in the Media Age, http://fiatifta.org/projects/standarts/index.html (Hoog_taut_garder.doc / Makaleye şifreyle erişilmiştir.) (Erişim Tarihi: 22/03/2004) s.4-5

120

3.4. YARARLANDIRMA ve HUKUKSAL SORUNLAR

Görsel-işitsel arşivler, buraya kadar sözü edilen görsel-işitsel medyayı koruma/

saklama işlevini, seçme ve kataloglamayı tek bir amaca hizmet için yapar, bu da

“yararlandırmadır”. Yararlandırma kısaca, korunan görsel-işitsel medyayı toplumla

buluşturma işidir. Arşivleri birer depo olmaktan kurtaran en önemli özellikleri, görsel –

işitsel mirasın bir parçası olan arşivdeki yapımları, kullanıcı grubuna ulaştırmalarıdır.

Ancak bu aynı zamanda arşivleri pek çok açıdan zorlayan bir özelliktir. Arşiv

malzemesinin çok sayıda insanın kullanımı sonucu yıpranmasına ve diğer yandan da

zaten kısıtlı olan insan ve para kaynağı ve hukuksal mevzuatın yetersizliğinden dolayı

sınırların zorlanmasına sebep olmaktadır.

Yararlandırma, koleksiyon ile potansiyel kullanıcı arasındaki köprüdür. Bir

görsel-işitsel arşiv koleksiyonuna erişim başlıca iki şekilde mümkün olur. Bunlar aktif

erişim ve pasif erişimdir.

• Aktif Erişim: Aktif erişim terimi, arşivin pasif erişimdekinin tersine kullanıcıları

beklemeden etkinlikte bulunması, yani kullanıcıya ulaşmasından gelir. Bu

sistemde arşiv, gösterim programları, festivaller yoluyla halka ya da belirli

gruplara arşiv malzemesinin ulaşmasını sağlar, ya da DVD / video kaset satışı ve

kiralaması yapar.

• Pasif Erişim: Bu erişim sisteminde ise görsel-işitsel medya, kullanıcının arşive

gelerek ondan yararlanmasını bekler.

Arşivciler bu iki yöntemi de politikalarına ve hedef kitlelerine göre kullanırlar.

Arşivin pasif olduğu durumda kullanıcının seçme şansı varken diğerinde de medya,

kullanıcının ayağına kadar gider.

Herhangi bir görsel-işitsel arşivden yararlanan kullanıcılar üç gruba ayrılabilir.

• Bireysel Kullanıcılar; Araştırmacılar, öğrenciler, tarihçiler, vatandaşlar.

• Kültür ve Eğitim Kurumları: Üniversiteler, radyo ve televizyon film okulları,

kültürel organizasyonlar.

• Ticari Kuruluşlar: Televizyon kanalları, yapım şirketleri ve reklam ajansları

örnek verilebilir.

Bir arşivin hedef kitlesinin ne olduğu daha çok onun organizasyon yapısı ve türü

ile de birebir ilişkilidir. Örneğin bir üniversite arşivinde doğal olarak kullanıcıların

121

büyük çoğunluğunu öğretim elemanı ve öğrenciler oluştururken, nadir eserleri de

barındıran ulusal ölçekteki koleksiyonlar her türden kullanıcıya hitap edebilmektedir.

Kullanıcının arşiv malzemesine ulaşması iki aşamada gerçekleşir. Öncelikle

araştırmacının malzemenin varlığından haberdar olması gerekir. Daha sonra erişim için

arşivden izin isteyebilir. Bazı durumlarda da (kataloğun arşiv dışından erişilebilir

olmaması ya da başka nedenlerle), arşivciler araştırmacının adına inceleme yapabilirler.

Araştırmacı katalogları bizzat tarayarak ya da bir personelden yardım alarak görsel-

işitsel malzeme hakkında kataloglarda yer alan bilgileri tarayabilir.

Bunların dışında, görsel-işitsel arşivlerden yararlanma, geleneksel arşiv

uygulamalarından iki önemli hususta farklılık gösterir. Şöyle ki,

Kayıtlara erişebilmek/inceleyebilmek için özel teçhizatın gerekmesi ve bu

alt yapının çok maliyetli olması: Anlaşmazlıkları ve şikayetleri en aza indirmenin

yolu, laboratuar imkanlarını çok iyi değerlendirmek ve mevcut çoğaltma türlerinin ve

fiyatlarının tam bir listesini hazırlamaktır. Görsel-işitsel arşivlerde çalışan laboratuar

personeli çok iyi teçhizatlandırılmış olmalıdır. Görsel-işitsel malzemeler için

profesyonel teçhizat pahalıdır, ancak malzemelerin dayanıklılığı ve elde edilen kalite

için bu gereklidir. Teçhizatı temiz tutmak ve doğru kullanmak da önemlidir. Film ve

ses arşivlerinin çoğu, filmlerin tamamı çoğaltmaktadırlar. Çünkü filmlerin belirli bir

kısmının çoğaltılması halinde maliyet artmakta ve belgeye zarar verebilmektedir.175

Hukuksal (telif hakkı kısıtlamaları) sorunların henüz tam çözülememiş

olması: Görsel-İşitsel belgeler, klasik belgelere göre yalnızca üzerinde kayıtlı olduğu

materyal bakımından ayrılık göstermezler. Esas ayrılıkları, arşivcilik açısından

kullanılmaları üzerinedir. Çünkü görsel-işitsel belgelerin çoğu ortaya konulmuş eserler

olduğundan, telif hakkı koruması altındadırlar. Görsel-işitsel arşiv kullanıcıları

muhtemelen ticari planları olan araştırmacılardır ve bu durum da koruma tedbirlerinin

gerekliliğini artırmaktadır. Arşivciler resmi olmayan görsel-işitsel belgelerin telif

hakkına tabi olduğunu unutmamalıdırlar. Aynı zamanda, milli telif hakkı kanunlarını

çok iyi bilmelidirler. Ülkelerin çoğunda “dürüst kullanım” kavramı doğrultusunda ticari

amaç olmaksızın, arşivlere kopya çıkarma izni verilmektedir. Bu durumda arşivciler

araştırıcıları telif hakkı konusunda aydınlatmalı ve yükümlülükleri bildirilmelidir.176

175 Leary; a.g.m., s27 176 a.g.m., s.27

122

Görsel-İşitsel materyallerde telif hakkı kanunu konusu yıllarca Unesco’da

tartışılmıştır. Bu konu, 1988 tarihli Yuvarlak Masa Toplantısında ayrıntılı olarak

gündeme getirilmiştir. 1980 tarihli Unesco tavsiyelerine de atıfta bulunularak yapılan

toplantıda, görsel-işitsel arşivler üzerine özel kanunların eksikliği bir kez daha

vurgulanmış ve su tespitlerde bulunulmuştur.177

Hareketli görüntü arşiv kavramı bu yüzyılda özellikle de son kırk yılda ortaya

çıktığı için bu tür arşivlerin rolünü milli düzlemde tanımlayacak kanuni statüler,

dokümanlar ve diğer politik veya idari araçlar alanında nispeten az iş yapılmıştır. Çoğu

ülkede hareketli görüntü arşivinin gelişimi çoğunlukla temel olarak yazılı belgelerle

ilgili milli arşivin bir doğal sonucudur.

Gelişmekte olan ülkelerin çoğu ne filmlerin kasıtlı imhasıyla, milli filmlerin arzu

edilmeyecek şekilde ihracıyla ve kayıtlarının zorunlu veya gönüllü tahsisatıyla ne de bir

hareketli görüntü arşivinin amaçları, hakları ve görevleriyle ilgili kanunlara sahip

değildir. Yuvarlak Masa Toplantısının üyeleri bu yüzden hareketli görüntü arşivlerinin

kuruluşu, işletilmesi rolü, görevleri ve zorunlulukları üzerine elde edilebilir kanuni

belgelerin bir araya getirilmesini, analizini ve özel ülke şartlarına uygulanabilecek

modeli ve statülerini önermişlerdir. “Görsel-İşitsel Arşivlerle İlgili Kanuni Problemler”

başlıklı ilk kaba plan Nisan 1989’da sunulmuş, yorumlar ve tepkileri almak, sonuç

bildirgesine dahil etmek için STK’ ların ilgililerine ve milli arşiv enstitülerine

iletilmiştir. İlave öneriler için uygun bir çatının oluşturulması amacıyla Mayıs

1989’dan itibaren yaklaşık 60 ülkedeki milli kanunlar üzerine karşılaştırmalı bir hukuk

araştırması gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmanın ana amacı milli kanunların görsel-işitsel

arşivlerin oluşturulması ve işletilmesiyle ilgili önemli kanuni problemleri nasıl ele

aldığını belirlemek ve bu problemlerin milli kanunlarla ne oranda çözülebildiğini

değerlendirmek olmuştur. Yine bir çok ülke görsel-işitsel materyalin ithali ve ihracı

konusunda kanunlara sahiptir. Bu kanunlar genellikle vergilerden muaf veya vergiler

koymayla ilgilidir. Aksine milli mirasın toplanması ve korunmasıyla ilgili değildir.178

Sonuç olarak, bir arşiv planlandıktan veya oluşturulduktan itibaren, kapsamlı bir

mevzuat yapılanmasına da ihtiyaç vardır.

177 Birgit Kofler, Legal Questions Facing Audiovisual Archives, General Information Programme and UNISIST, Unesco (PGI-91/WS/5), Paris 1991, s.3 178 a.g.e., s.2

123

IV. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYIT ARŞİVLERİNİN

TARİHÇESİ, ULUSLARARASI KURULUŞLAR, KAYITLARIN

DERLENMESİ ve ORGANİZASYONU 4.1. TARİHÇE

Gerçek insanların, yerlerin ve yüzyılın akışında rol oynamış olayların ses ve

görüntü kayıtları eşsiz değerlere sahip olup, üretilmeye başladıkları tarihten kısa bir

süre sonra tarihi belgeler olarak kabul edilmiştir. 1896’da Paris, Londra, Berlin ve New

York’ta ilk sinematografi sergileri açılmış, 1898’de de Polonyalı Boleslav Matuszewski,

yeni teknolojinin ürünü olan bu kayıtları toplayıp muhafaza edecek dünya çapında bir

arşiv ağının kurulmasını isteyen manifestosunu Paris’te yayınlamıştır.179

Matuszewski’nin kahince olan bildirisinde, dünya genelindeki üretimler için

devasa bir depodan ziyade, arşivler arası bir erişim ağı önerilmekteydi. Matuszewski,

kameranın belki de bize tüm geçmişi veremeyeceğinin bilincindeydi. Bununla birlikte,

kameranın eşsizlik, doğruluk, kusursuzluk ve kesinlik gibi niteliklere sahip olduğu,

kısacası dürüst ve yanılmaz görgü tanığı olduğunu kabul etmişti. Bu sebeple, klasik

arşivlerdeki gibi aynı imkanların bu kayıtlar için de verilmesini gündeme getirmekteydi.

Matuszewski kahin olabilirdi fakat tecrübesiz asla değildi. “Benim hayallerim yok fakat

benim projem dünya genelinde hızla etkili olacak” diyerek manifestosundaki sözlerini

bitirdi.180

Matuszewski, kayıtların değerini görmede yalnız değildi. 1900 yılında, Etnografi

Kongresi şu cümlelerle sona erdi. “Bütün antropoloji müzeleri koleksiyonlarına

kullanılabilir film arşivleri eklemelidirler. Çömlekçinin tekerleğinin, birkaç silahın veya

ilkel bir dokuma tezgahının sıradan sergilenişleri, onların fonksiyonel kullanışlarının

tam olarak anlaşılması için kafi değildir. Bunların gelecek kuşağa tam olarak

anlatılması, aktarılması ancak sinematografik kayıtlarla sağlanabilir.” Bu sebeplerle 179 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmage, s.5 180 Sam Kula, Appraisal of Audiovisual Record in the Documentation of Popular Culture, Collective Memory and National Identity, http://www.wien2004.ica.org/imagesUpload/pres_354_KULA_Z-AMIA01.pdf (Erişim Tarihi: 05/10/2006), s.2

124

antropologlar ve etnograflar, kamera ve ses kayıt cihazlarını erkenden kullanmaya

başlamışlardır.181

Yukarıda bahsedilen olumlu gelişmelere rağmen, bu kayıtlar hızla zevksiz bir

eğlence anlayışıyla ilişkilendirilerek, değerleri yapmış oldukları hasılat ile ölçülmeye

başlandı. 20. yy’ın ilk çeyreğinde üretilen filmlerin çoğu aktüaliteler olmaya devam

etmesine rağmen, bu dönemdeki filmlerin özellikleri, Hollywood stüdyolarının (hayal

fabrikasının) üretmiş olduğu standart filmler ile örneklendirildi. Bu durum, halkın, tarihi

eser ve kültür koruyucuların nezdinde, bütün kayıtların geçici bir değere sahip olduğu

şeklinde genel bir düşünceye sebebiyet verdi. Bu yüzdendir ki, o zamanlarda hareketli

görüntülü kayıtların sistematik bir şekilde alınıp bunların bir sonraki neslin eğlencesi ve

zihni gelişimi için muhafazası yönünde organize bir gayret yoktu. Sonuç olarak,

1930’lardan evvel üretilen kayıtların tahminen yarısı kayıptır.182

Diğer taraftan, otuzlu yıllarda, kayıtların halkın fikrini şekillendirmedeki,

kitlelerin zevklerini belli bir kalıba sokmadaki etkisi politikacılar ve reklamcılar

tarafından fark edilince, ulusal ve uluslararası ideolojilerin de emrinde kullanılmaya

başlandı.

Kayıtların kayıplarındaki en önemli sebeplerinden biri de 1950 yılına kadar

kullanımda olan nitrat selüloz film idi. Bu tür filmler, en iyi muhafaza şartları altında

dahi saklanması sorun teşkil ediyordu. 1950’lere kadar nitroselülozdan imal edilmiş

olan film kullanılan hareketli görüntülü kayıtların muhafazasının tek yolu, filmi taze bir

filme aktarmaktı ve bunun da periyodik olarak birkaç yılda bir yapılması gerekiyordu.

Bunun yanı sıra oldukça yanıcı olan bu maddelerin muhafazası problemlere yol açıyor

ve arşivler, kütüphaneler ve müzeler için bir tehlike unsuru haline geliyordu. Artık

hareketli görüntü arşivlerinin halka açık kayıtlardaki en önemli parça haline gelmesi

yöneticilere ayrı bir sorumluluk yüklüyordu.183

Sesli filmlerin 1920’lerin sonlarında üretilmeye başlaması, sessiz filmlerin

rekabet gücünü kaybetmesine yol açmıştı. 1930’ların ilk yarısında da, sadece hareketli

görüntülü kayıtların toplanması ve muhafazasıyla ilgilenen arşivler organize olmaya

başladılar. Bu ilk arşivler, özel şahsiyetlerin gayretiyle kurulmuş ve sıklıkla, bu

yayınları muhafaza için kurulmuş fonları garantiye almak, kayıtların geride kalanını

181 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages., s.6 182 a.g.e., s.7 183 a.g.e., s.7-8

125

kontrol etmek ve depozitoların istihdamını sağlamak için gerekli olan desteğin devamı

için kurumlaşmış özel koleksiyonlara dayanıyordu. Bunların en etkili öncüleri ise Henri

Langlois (Cinémathéque Française, Paris), Ernest Lindgren (National Film Archive), ve

Iris Barry (Museum of Modern Art, Newyork) di. Ayrıca, bu kişiler, görsel-işitsel

arşivlerin önemini etraflarındaki insanlara da benimsettiler.184

1938’de, “the Cinémathéque Française, the Museum of Modern Art Film

Library, The National Film Archives ve the Reichsfilmarchiv Berlin”, FIAF’ı kurdular.

II. Dünya Savaşı bu gelişmeyi kesintiye uğrattı. Fakat federasyon, Paris, New York ve

Londra arşivleri ile Moskova Gosfilmfond’daki arşivinin katılımıyla 1946 yılında tekrar

faaliyete geçirildi. 185

1960’ların başında, videobantların kullanılmaya başlamasıyla yayını yapılan

programların kayıtları arşivsel amaçlar için kullanılabilir hale geldi. Bununla birlikte,

uygulamada çok az yayın kaydı yapımcılarından araştırma veya kayıt amacıyla

alınabildi. Daha kötüsü videobandın hammadde fiyatının yüksekliği ve videobantların

silinip tekrar kullanılabilir olması binlerce saat programın yok olmasına yol açtı. Kısaca,

arşivsel açıdan düşünüldüğünde dünyadaki televizyon yayıncılığının ilk 25 yılında, film

yapımcılığının ilk 40 yılındaki üzücü tarih tekerrür etti. Kayıtların nadiren korunma

görevi ise, halk yararına muhafaza ve organizasyon yapmak olan yapımcılar ve

dağıtımcıların inisiyatiflerine bırakıldı.186

1970’lerin ortasında, televizyon yayınlarının gelecekteki yapımlar ve

araştırmalarda kaynak oluşturacağı düşüncesi belirmeye başladı. Böylece televizyon

yayın kayıtlarının önemi farklı disiplinlere mensup kişiler tarafından da anlaşılmış oldu.

Televizyon yapımcıları, yayıncılık takviminin getirdiği “bugün ne yayınlanacak”

sorununa karşı arşivlerini organize etmeye başladılar. Diğer taraftan, the International

Association for Audio-Visual Media in Historical Research and Education gibi

akademik kuruluşlar ve Television Archives Advisory Committee (ABD), the

Association for the Study of Canadian Radio and Televison (Kanada), ve the British

Universities Film Council (UK) gibi bazı ulusal organizasyonlar da, televizyon yayın

kayıtlarının korunması üzerine yoğunlaşmaya başladılar.187

184 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages, s.8 185 a.g.e., s.9 186 a.g.e., s.10 187 a.g.e., s.11

126

1978’de, INA (Paris), BBC (London), Radiotelevisione Italiana (Rome) ve

Norddeutsher Rundfunk-Fernsehen (Hamburg)’un öncelikli inisiyatifiyle, dünya

çapındaki belli başlı televizyon ağlarının arşivleri bir araya gelerek FIAT’ı kurdular.188

Hareketli görüntülerin kültürel önemi resmi olarak, Unesco’nun 27 Ekim 1980

tarihli Belgrat Kongresi’nde “Hareketli Görüntülerin Güvence Altına Alınması ve

Saklanması İçin Tavsiyeler (Recommendation for the Safeguarding and Preservation of

Moving Image)” adlı raporun sunulmasıyla gerçekleşti. Bkz. (Ek- 6.) Söz konusu

rapor, değerlendirme ilkelerinin ve uygulamalarının tartışması için de faydalı bir

başlangıç noktası olmuştur.

Tavsiyeler üç hipoteze dayanıyordu.189

Birincisi, Bütün hareketli görüntüler, insanların kültürel kimliklerinin anlatımıdır. .. ve milletlerin kültürel varlığının içteki bir parçasını oluşturdukları kadar tarihe, yaşam tarzına ve insanların kültürüne yeni boyutlar, önemli ve genellikle de eşsiz ifadeler oluştururlar.

İkincisi, Ulusal prodüksiyonun herhangi bir bölümünün veya türünün korumasını ve muhafazasını üstlenebilecek resmi olarak tanınmış arşivlerin, bilgi ağlarının kurulması gereklidir. Bu amaca ulaşmak için gerekli olan kanuni ve yönetimsel standartlar, hak sahipleri ile hareketli görüntü kayıtlarının depolanmasına dair gönüllü bir anlaşma içinde olması, hakların satın alınması veya bağış yoluyla elde edilmesi, gerekli kanuni düzenleme veya yönetimsel standartlar ile zorunlu depolamayı içerir.

Üçüncüsü ise, Ulusal yapım olan kayıtların korunması en birincil amaç olarak kabul edilmelidir. Bunu mümkün kılabilecek bir teknolojinin olacağı zaman gelene kadar arşivciler, istisnai bir belge değeri olan kısa ömürlü kayıtlar da dahil hangi filmlerin kaydedileceğine veya bir sonraki kuşak için muhafaza edileceğine karar verebilmek için bazı prensipleri oluşturulmalıdırlar. Bu kayıtlardaki öncelik ise “eğitimsel, kültürel, sanatsal, bilimsel ve tarihi değeri” olanlardır. Seçim, gerekli olduğunda, mümkün olan en geniş ve mantıklı konsensüse dayanmalı, seçimin uygulanmasında arşivler tarafından oluşturulmuş değerlendirme kriterine özel önem verilmeli ve seçim bakış açısının oluşmasına el verecek yeterli bir müddet geçtikten sonra yapılmalıdır.

Unesco tavsiyesi, birçok yönden, hareketli görüntülü kayıtlar ve arşivler arasında

varolan dünya çapındaki ilişkinin gerçeklerinin yansıtıldığı bir uzlaşma olmuştur.

Örneğin “ulusal arşivler” terimi yerine, arşivleme işini yürüten organizasyonlar

tanımlanırken, “resmi olarak tanınan arşivler” terimi kullanılmıştır. Böylelikle halk

188 Kula, a.g.e, s.17 189 a.g.e., 62-63

127

nazarında kendine hareketli görüntülerin korunmasında sorumluluk verilmiş veya

kendisi bu sorumluluğu üstlenmiş özel ve kar amacı gütmeyen organizasyonların veya

bu konuda görev yapan diğer devlet ünitelerinin de bu tanıma girmesi sağlanmıştır.

Tavsiye ayrıca, resmi olarak tanınan arşivlerin bilgi ağının amaçlara ulaşmakta

özellikle de tek çeşit kayıtta ya form ya da kaynak açısından yoğunlaşmada olan

gerçekliliğini önceden deklare etmiştir.

Yine tavsiyede, ulusal prodüksiyondaki tüm hareketli görüntülerin tanımının

kullanılması esas amaç olarak gösterilmesine rağmen, bunun ekonomik açıdan ve halen

değerlendirmenin dayandığı seçim kriterleri açısından işleyebilir olamayabileceği de

belirtilmiştir. Yapımcılar ve dağıtımcıların gönüllü veya zorunlu arşivlemeye razı

olmaları halinde, ulusal kanun yapıcılarına kalan tek şey, depolanacak materyalin tam

olarak ne zaman ve nasıl depolanacağını belirlemek ve depolama için materyalin

fiziksel tabiatını özelleştirmek olacaktır.190

Tavsiye kararların deklarasyonundan sonra, Unesco çatısı altında yapılan

“Yuvarlak Masa Toplantıları” aracılığıyla görsel-işitsel kayıtların önemi hem gelişmiş

hem de gelişmekte olan ülkelerde daha iyi anlaşılmaya başlamıştır. Konuyla ilgili

aşağıda anlatılan STK’ların faaliyetleriyle bilinçlenme daha da pekişmiştir. Bu

faaliyetler 2000 yılına kadar Unesco’nun önderliğinde devam etmiş, 2000 yılından

itibaren ise CCAAA’ya (Co-ordinating Council of Audiovisual Archives Associations)

devredilmiştir.

27 Ekim 2005’te, Unesco tavsiye kararlarının 25. yıl anısına, Unesco tarafından

“27 Ekim” gününün “Dünya Görsel-İşitsel Miras Günü” olarak kutlanmasına karar

verilmiştir.

190 Kula, a.g.e., s.63

128

ŞEMA: 4.1 GÖRSEL-İŞİTSEL ARŞİVLER ÜZERİNE ÇALIŞMALAR YÜRÜTEN

ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR ŞEMASI*

* Şema aşağıdaki kaynaklar incelenerek oluşturulmuştur. http://www.ccaaa.org

http://www.ccaaa,org/ccaaa_heritage.pdf (Erişim Tarihi: 25.09.2008)

http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID=1988&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (Erişim Tarihi: 17/09/2008)

UNESCOBirleşmiş Milletler

Eğitim, Bilim ve KültürKurumu

ICAUluslararası

Arşiv Konseyi

IFLAUluslararası

Kütüphane Birlikleri veKurumları Federasyonu

MESLEK ÖRGÜTLERİ

FIAFUluslararası

Film ArşivleriFederasyonu

FIAT-IFTAUluslararası

Televizyon ArşivleriFederasyonu

IASAUluslararası

Ses ve Görsel-İşitselArşivler Birliği

AMIAHareketli Görüntü

ArşivcilerDerneği

ARSCKayıtlı Ses

KoleksiyonlarıDerneği

ULUSLARARASIUZMAN STK

SEAPAVAAGüneydoğu Asya-Pasifik

Görsel-İşitsel ArşivlerBirliği

BÖLGESELSTK

CCAAAGörsel-İşitsel

Arşivler BirliğiKoordinasyon Kurulu

129

4.2. ULUSLARARASI KURULUŞLAR

II. Dünya Savaşı’nı takip eden yıllarda görsel-işitsel arşiv hareketi Avrupa,

Kuzey ve Güney Amerika hızla yayılırken, Asyapasifik ve Afrika da bu hareketi

izlemiştir. Bu hareketin geliştirilmesi ve işbirliğinin sağlanması amacıyla aşağıdaki

uluslararası kuruluşlar da faaliyette bulunmaktadırlar.

4.2.1. UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu179

Unesco’nun (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization /

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) Görsel-İşitsel Arşiv Programı,

dünya genelindeki görsel-işitsel mirasın –film, televizyon ve ses kayıtlarının-

korunmasını amaçlamaktadır.

4.1.’de anlatıldığı gibi, kayıtların güvence altına alınması ve saklanmasının

uluslararası alanda resmi kabulü ve onaylanması, Unesco’nun 27 Ekim 1980’de Belgrat

Kongresi’ne sunulan “Hareketli Görüntülerin Güvence Altına Alınması ve Saklanması

İçin Tavsiyeler” adlı raporla başlamıştır. Unesco bu çalışmalarını yürütürken, konuyla

ilgili STK’larla işbirliği içindedir.

4.2.2. CCAAA : Görsel-İşitsel Arşivler Birliği Koordinasyon Kurulu 180

CCAAA (Co-ordinating Council of Audiovisual Archives Associations / Görsel-

İşitsel Arşivler Birliği Koordinasyon Kurulu), görsel-işitsel arşiv materyalinin

organizasyonu ile ilgilenen dünya genelindeki STK’ların koordinasyonunu yürütmek

üzere 2000 yılında kurulmuştur. CCAAA genel olarak kamu sektörüyle birlikte çalışsa

da, medya, kültürel miras, sanat, eğitim sektörleriyle de işbirliği içindedir. Kuruluşların

şemsiye örgütü olan CCAAA’nın birincil ve öncelikli görevi, profesyonel görsel-işitsel

arşivlerin faaliyetlerinin desteklenmesidir.

Üye kuruluşların müşterek temsilini sağlamak üzere kurulan CCAAA’nın

kuruluş amaçları şöyle açıklanmaktadır.

• Görsel-işitsel arşiv profesyonellerinin yararı için yapılan aktiviteleri koordine

etmek.

179http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID=1988&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (Erişim Tarihi: 17/09/2008) 180 http://www.ccaaa.org (Erişim Tarihi: 26/09/2008)

130

• Telif hakları ve teknik standartlarla ilgili politikaları belirlemek veya üye

STK’ların ortaya koyduğu çalışmaları onaylamak

• Üye kuruluşlar arasındaki bilgi alışverişini olanaklı hale getirmek.

• Üyelerin genel ilgileri doğrultusundaki projeler için çerçeve programların

desteklenmesini sağlamak.

• Uygun görülen proje tekliflerine teşvik vermek.

4.2.2.1.Meslek Örgütleri

Dünya genelindeki kayıtlar hem kütüphane hem de arşivler bünyesinde

muhafaza edilmektedir. Bu sebeple, dünya genelindeki arşivcilerin meslek örgütü

ICA’nin ve kütüphanecilerin meslek örgütü IFLA’nın konuyla ilgili çalışmaları vardır.

4.2.2.1.1. ICA: Uluslararası Arşiv Konseyi

FIAF, 1938’de kurulmuş olmasına rağmen, ICA’nin (International Council on

Archives / Uluslararası Arşiv Konseyi) 1972’deki Moskova Kongresi için hazırlanan

“Sinema Filmleri Arşivleri, Fotografik Kayıtlar ve Ses Kayıtları” adlı rapor hazırlanana

kadar ICA tarafından tanınmamıştır. ICA’nin 1980’deki Londra Kongresi için

hazırlanan “Film Arşivleri, Televizyon ve Radyo Üzerine” adlı diğer bir raporu

müteakip ICA, Sesli ve Hareketli Görüntülü Kayıtlar üzerine bir çalışma grubu

kurmuştur. Bu tarihten sonra da Unesco’nun görsel-işitsel yuvarlak masa toplantılarında

temsil edilmiştir.181

1996’dan sonra da, genel olarak görsel-işitsel materyallerin toplumlar

üzerinde artan etkisini göz önünde bulundurarak, konu ile ilgili tüm arşivlerin, eğitim,

eleman yetiştirme, tanımlayıcı standartlar oluşturma, bina ve teçhizat problemleri,

otomasyon, görüntü teknolojisi, ilgili koleksiyonlara ulaşabilme, koruma ve kullanım

gibi sorunları üzerinde yoğunlaşma kararı alınmıştır. 182

4.2.2.1.2. IFLA: Uluslararası Kütüphane Birlikleri ve Kurumları Federasyonu

IFLA’nın (International Federation of Library Associations and Institutions/

Uluslararası Kütüphane Birlikleri ve Kurumları Federasyonu) kuruluş amacı, adından

da anlaşılacağı üzere, kütüphanelerin problemlerine uluslararası alanda çözümler 181Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages, s..3 182 Helen P Harrison, Audiovisual Archive Associations and Contacts; “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s. 425-426

131

bulmak, kütüphanecilik biliminin dokümantasyon problemleri üzerinde ürettiği pratik

uygulamaları yaymaktır. IFLA, kitap dışı materyaller olarak nitelenen film, video, CD

ve benzeri malzemelerin hızla artarak kütüphanelerin bir parçası haline gelmesi sonucu,

karşılaşılan problemlere çözüm yolları bulmak amacıyla, 1970’lerin ikinci yarısında

görsel-işitsel malzeme üzerine yoğunlaşmaya başlamıştır.183

1981 yılında Unesco’nun önderliğinde kurulan ve 1980’li yıllarda oldukça etkin

faaliyetlerde bulunan görsel-işitsel kayıtlar yuvarlak masa toplantılarında IFLA’yı

“IFLA Görsel-İşitsel Çalışma Grubu” temsil etmiştir. Grup, görsel-işitsel malzemenin

kataloglanması, ulusal bibliyografyaların oluşturulması yoluyla kitlelere iletilebilmesi

konusundaki çalışmalar yürütmüştür. Grubun faaliyetleri 1999 yılına kadar devam

etmiş, bu tarihten sonra ismi “IFLA AVMS (The Audiovisual and Multimedia Section/

Görsel-İşitsel ve Multimedya Seksiyonu)” olarak değiştirilmiştir.184

Bu seksiyonun kurulması ile IFLA’nın konuyla ilgili çalışmaları hız kazanmıştır.

Seksiyonun yılda bir kez düzenlenen toplantılarında görsel-işitsel kayıtlarla ilgili

sorunlar tartışılmakta ve yapılan değerlendirmeler “IFLA Section on Audiovisual and

Multimedia Newsletter” adlı yayın organında yer almaktadır.

4.2.2.2. Uluslararası Uzman STK’lar 4.2.2.2.1. FIAF: Uluslararası Film Arşivleri Federasyonu185

FIAF (International Federation of Film Archives / Fédération Internationale des

Archives du Film /Uluslararası Film Arşivleri Federasyonu), Cinémathèque

Française’nin kurucuları Henri Langlois, George Franju ve arkadaşları Olwen Vaughan

ile Iris Barry tarafından, diğer sinemateklerle işbirliği yaparak, koleksiyonlardan

karşılıklı faydalanılması amacıyla 1938 yılında kuruldu. FIAF’ın kurumsal üç kurucu

üyesi; Cinémathèque Française, The Museum of Modern Art'ın Film Arşivi (MoMA)

ve British Film Institute (BFI)’dir. Kuruluşundan kısa bir süre sonra Almanya’daki

Reichsfılmarchiv’in de katılmasıyla dört üye ile faaliyetine başlamış ve Federasyonun

merkezi Paris olarak belirlenmiştir. İkinci Dünya Savaşı bu gelişmeyi durdursa da,

savaştan sonra Paris, New York, Londra’daki arşivler ve Moskova (Gosfilmofond)

183Helen P Harrison, a.g.e., s. 427-428 184 IFLA Section on Audiovisual and Multimedia Newsletter, Issue No: 1 May 2000 http://www.ifla.org/VII/s35/news/may00.htm (Erişim Tarihi: 15/09/2008) 185 http://www.fiafnet.org/uk/whatis.cfm (Erişim Tarihi: 1/.07/2008)

132

katılımlarıyla 1946’da yeniden kurulmuştur. Fransa’da kayıtlı olan federasyonun

yönetim merkezi ise Belçika’da dır.

FIAF kuruluş amaçları doğrultusunda aşağıdaki faaliyetleri yerine getirmektedir.

• Film arşiv çalışmasının her alanında film koruma ve uygulama standartları

için mesleki etik kuralları oluşturmak.

• Hareketli görüntü arşivlerinin bulunmadığı ülkelerde, bu amaca yönelik arşivin

kurulmasına yardımcı olmak.

• Film arşivlerinin çalışmasını düzenleyen yasal şartları geliştirmenin yollarını

bulmak.

• Hem ulusal hem de uluslararası düzeyde film kültürünü ilerletmek, tarihi

araştırmaları kolaylaştırmak

• Koruma ve diğer arşivleme tekniklerinde eğitim ve uzmanlığı teşvik etmek,

desteklemek.

• Çalışma ve araştırma amaçlı olarak koleksiyonlardaki malzemeye daha

geniş bir topluluğun kesintisiz erişimini sağlamak.

• Sinema ile ilgili bilgi ve belgenin toplanması ve korunmasını teşvik etmek.

• Üyeler arasında işbirliğini geliştirmek ve filmlerin, belgelerin uluslararası

dolaşımını sağlamak.

FIAF 1938’de kurulduğunda dört üyesi varken, bugün 65 ülkeden 120 enstitüyle

temsil edilmektedir. Üyelerin çoğunluğunun Avrupa ve Kuzey Amerika’da

bulunmasının yanında, diğer kıtalar da temsil edilmektedir. Mevcut üyelerin çoğunluğu,

kar amacı gütmeyen devlet arşivleri, bağımsız kuruluşlar, sinematekler, müzeler

ya da üniversitelerin ilgili bölümleridir. FIAF ayrıca, doğrudan film koruma ile

olmasa bile, film koruma ile ilgili diğer alanlarda da faaliyet gösteren, federasyonun

hedeflerini destekleyen, diğer ticari olmayan kurumların da üyeliğini kabul etmektedir.

Eğer bu kurumlar, tam üyelik için uygun bulunmazlarsa federasyona başka bir statüyle

katılabilirler. Ülkemizden FIAF’a yalnızca Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

Sinema-TV Enstitüsü üyedir.

133

4.2.2.2.2. FIAT/IFTA : Uluslararası Televizyon Arşivleri Federasyonu186

FIAT/IFTA (Fédération Internationale Des Archives De Télévision /

International Federation of Television Archives / Uluslararası Televizyon Arşivleri

Federasyonu), 13 Haziran 1977’de kısa adları ARD, BBC, INA ve RAI olan televizyon

kuruluşları tarafından kurulmuştur. Sadece film koruma konusunda uzmanlaşmış,

sinema ve televizyon arşivleri ve yayın kuruluşları federasyona üye olabilirler. 70

ülkeden 250 üyesi bulunan FIAT/IFTA dünyadaki en önemli televizyon arşivlerini

birleştiren profesyonel bir organizasyondur. Ülkemizden FIAT/IFTA’ya yalnızca TRT

üyedir.

Federasyonun amacı, devlet veya özel televizyon arşivleri, bilgi servisleri,

gazete arşivleri gibi, kar amaçlı olsun ya da olmasın medya kuruluşlarının çalışmalarına

destek vermektir. Ayrıca, görsel-işitsel arşivlerin ellerindeki malzemelerini, ticari

amaçla kötüye kullanmalarını engellemeyi bu yolla da ulusal kültürlerin ahlaki açıdan

korunmasını sağlama görevini de yürütmektedir.

FIAT/IFTA’nın misyonu televizyon kuruluşlarında profesyonel anlamda bir

arşiv kurmaktır. İster devlet ister özel sektöre ait bir televizyon kuruluşu olsun, elinde

bulunan multimedya her türlü malzeme, görsel-işitsel materyaller, kitap koleksiyonu,

ses kayıtları, fotoğraflar ve bu malzemelerle ilişkili yazılı belgelerin yer aldığı geniş bir

arşiv teşkil etmektir.

FIAT / IFTA amaçları şu şekilde sıralanmaktadır.

• Üyeler arasında birliktelik sağlamak, bilgili ve deneyimli değiş tokuş imkanları

oluşturmak.

• Görsel-işitsel arşivlerin, çalışma şartlarını yükseltmek ve yeni gelişmelerin

kullanılmasını sağlamak,

• Görsel-işitsel arşivlerin yönetiminde uluslararası standartları belirlemek ve

çeşitli konularda ortaya koyulan çözüm önerilerini duyurmak

• Televizyon arşivciliği sahasındaki profesyonel standartları yükseltmek ve en iyi

uygulamaları gerçekleştirmek,

• Ulusal ve bölgesel kurumların arşivlerinin gelişmesine destek olmak

• Görsel-işitsel arşivlerin çağdaş kültür ve tarihin oluşumundaki öneminin

yönetici ve kullanıcılar tarafından anlaşılmasını sağlamak, bu amaçla görsel-

186 www.fiatifta.org (Erişim Tarihi: 27/06/2008)

134

işitsel arşivlerin kullanımı ve korumasına yönelik finansal desteğin arttırılmasına

dikkat çekmek.

FIAT/IFTA’nın çalışmaları aşağıdaki dört komisyon tarafından yerine getirilmektedir.

• Medya (Ortam) Yönetimi Komisyonu: Yeni bilgi ve multimedya araçlarının

geliştirilmesi ve metadata çalışmalarının yürütülmesi,

• Koruma ve Kayıtların Taşınması (Göç Ettirilmesi) Komisyonu: Bilginin

değişimi, arşiv koruma ve dijitalleştirmesinde teknik problemlere çözüm

üretilmesi, taşınma (göç ettirilmesi) planlarının hazırlanması,

• Program ve Yapım Komisyonu: FIAT/IFTA adına seçme ve koruma

kriterlerinin belirlenmesi, arşivlerin işletme ve kullanımının teşvik edilmesi, telif

haklarının yönetiminin sağlanması,

• Televizyon Çalışmaları Komisyonu: Akademik dünyanın araştırmalarında

görsel-işitsel materyallerle bağlantısının kurulmasıdır.

4.2.2.2.3. IASA: Uluslararası Ses ve Görsel-İşitsel Arşivler Birliği187

IASA (The International Association of Sound and Audiovisual Archives/

Uluslararası Ses ve Görsel-İşitsel Arşivler Birliği) 1969’da Amsterdam’da kurulmuştur.

Organizasyonun amacı, uluslararası birliklerle işbirliği yaparak, kayıtlı ses dokümanları

ve görsel-işitsel materyalleri koruyan arşivlerin profesyonel çalışmalarına ilişkin bilgi

alış verişini sağlamaktır. Sinema, müzik, tarih, edebiyat, drama, folklor gibi konularla

ilgili kayıtları arşivleyen kuruluşlar ve profesyonel çalışmalar yapan kişiler üyeliğe

başvurabilirler. Organizasyon, oluşturduğu komiteler aracılığıyla çeşitli alanlarda

faaliyetlerde bulunmaktadır.

IASA çalışmalarını aşağıdaki komite ve seksiyonlar aracılığıyla yerine

getirmektedir.

• Kataloglama ve Dokümantasyon Komitesi

• Diskografi Komitesi

• Teknik Komite

• Milli Arşiv Seksiyonu

• Radyo Ses Arşivleri Seksiyonu

• Araştırma Arşivleri Seksiyonu

187 http://www.iasa-web.org/about_iasa.asp (Erişim Tarihi: 27/06/2008)

135

IASA, 60’dan daha fazla ülkeden üyeye sahiptir. Üyelerin ilgi ve çalışma alanları,

her çeşit müzik kaydı, tarihi, edebi, folklorik ve etnolojik alana ait ses kayıtları, tiyatro

yapımları, sözlü tarih görüşmeleri, yaşama ait sesler, çevre ve tıbbi sesler, dil bilimi ve

diyalekt kayıtları ve buna ilaveten adli amaçlı üretilen kayıtlardan oluşur.

4.2.2.2.4. AMIA: Hareketli Görüntü Arşivciler Derneği188

AMIA (The Association of Moving Image Archivists / Hareketli Görüntü

Arşivciler Derneği) hareketli görüntü arşivciliğin ileri seviye taşınması amacıyla

kurulmuştur. Buna yönelik olarak kayıtların elde edilmesi, tanımlanması, korunması ve

sergilenmesiyle ilgili teşvik ve işbirliği faaliyetlerinde bulunur. 1960’ların sonlarından

itibaren hareketli görüntü arşivlerin pratik bilgi ve deneyimlerin paylaşımı konusunda

düzenli toplantılar yapmakta olan milli, bölgesel ve yerel enstitülerin arşivcileri, 1990

yılına kadar “Film ve Televizyon Arşivleri Danışma Komitesi” adıyla varlıklarını

sürdürdüler. 1991 yılında ise isimlerini “Hareketli Görüntü Arşivciler Derneği” olarak

değiştirdiler.

AMIA, bugün dünyanın en geniş kapsamlı hareketli görüntü arşivciler

derneğidir. Ağırlıklı olarak ABD ve Kanada’dan olmak üzere dünya genelinde 750

bireysel ve kurumsal üyesi vardır. Son dönemdeki katılımlarla 30 ülkeden uluslararası

üyeliği vardır. AMIA’ya film, televizyon, video ve interaktif medya, klasik ve çağdaş

Hollywood yapımcılar, belgeselciler, bölgesel ve yerel televizyon yapımcıları gibi geniş

bir yelpazeden üyelik söz konusudur.

4.2.2.2.5. ARSC: Kayıtlı Ses Koleksiyonları Derneği189

ARSC (The Assocation for Recorded Sound Collections/Kayıtlı Ses

Koleksiyonları Derneği) 1966 yılında her tür –format, tür ve dönemine bakılmaksızın-

ses kayıt çalışmalarının korunmasını sağlamak üzere kurulmuştur.

ARSC bireysel ve kurumsal profesyonelleri bir araya getiren bir kuruluştur.

Arşivci, kütüphaneci, küratör gibi kayıtların koruyucusu yanında koleksiyoncu, satıcı,

araştırmacı, tarihçi, müzisyen, mühendis, yapımcı ve yayıncı gibi çok geniş bir meslek

188 www.amianet.org (Erişim Tarihi: 26/09/2008) 189 http://www.arsc-audio.org/about.html (Erişim Tarihi: 26/09/2008)

136

grubunu bir araya getirmektedir. Dünya genelinde 1000’in üzerindeki üye sayısıyla ses

kayıtlarının dikkate alınması ile ilgili çalışmalar yürütmektedirler.

4.2.2.3. Bölgesel STK’ lar 4.2.2.3.1. SEAPAVAA : Güneydoğu Asya- Pasifik Görsel-İşitsel Arşivler Birliği 190

SEAPAVAA (Southeast Asia-Pacific Audiovisual Archive Association /

Güneydoğu Asya- Pasifik Görsel-İşitsel Arşivler Birliği), 1996 yılında Güneydoğu

Asya-Pasifik coğrafyasındaki ülkelerin girişimiyle kurulmuştur. Kurucu üyelerin onu

Güneydoğu Asya’dan, ikisi Avustralya’dan (Avustralya ve Yeni Zelanda), üçü de

Pasifik Adalarından (Mikronezya, Melanezya, Polinezya) dır. Nisan 2001’den bu yana

da CCAAA’nın üyesidir. Kuruluş amacı, bölgenin zengin görsel-işitsel mirasının

korunması, erişilir hale getirilmesi ve geliştirilmesidir.

4.3. KAYITLARIN ORGANİZASYONU ve SAĞLANMASI, DERLENMESİ

ÜZERİNE DÜNYADAKİ UYGULAMALAR

Ses ve hareketli görüntü kayıtların organizasyonunda en temel sorun “nerede”

ve “nasıl” toplanacağıdır. Dünya genelindeki arşivciler “nerede” sorusunun cevabında,

“arşiv” çatısı altında olmasında hemfikirdirler. Fakat, bu alandaki asıl sorun, “kayıtların,

klasik belgelerin de bulunduğu kamu arşivi içinde ve bu belgelerle birlikte mi?”, yoksa

“ayrı bir kuruluş halindeki başka bir arşivde mi?” saklanması gerektiğidir.

ICA’in 1988 Paris’te yapılan kongresinde arşivciler arasında yapılan ankette,

arşivcilerin bir kısmı görsel-işitsel belgelerin özelliklerine göre dizayn edilmiş ayrı bir

depoda saklanması gerektiğini savunurken, büyük bir çoğunluğu ise bu yeni

materyallerin kamu arşivlerinde açılacak ayrı bir bölümde korunması gerektiğini

vurgulamışlardır. Bunun nedenini açıklarken de bu sistemle fonların bütünlüğünün

daha iyi korunabileceği belirtmişlerdir. Aynı zamanda, arşive devir prosedürünün,

seçme kriterlerinin ve kamuya açma işlemlerinin de bu sistemle daha iyi

yapılabileceğini ifade etmişlerdir. Diğer düşünceyi savunanlar -özel geliştirilmiş bir

arşiv kurumunun çatısı altında toplanması daha doğrudur diyenler- ise, koruma

problemleri, yetişmiş personel, parasal sıkıntıların böyle bir düzen içinde daha kolay

aşılabileceğini belirtmişlerdir.191

190 www.seapavaa.org (Erişim Tarihi: 26/09/2008) 191 Aren, a.g.d.n.

137

Dünya genelinde baktığımız zaman bu tür kayıtların yönetim hakkının beş tip

kuruluşa verildiğini görmekteyiz. Bu kuruluşlar;

1. Radyo-TV Kuruluşları (Almanya’daki “ZDF TV” örneğindeki gibi)

2. Milli Arşivler (İsveç’teki “ALB /Arkivet for Ljud och Bild” örneğindeki gibi)

3. Kütüphaneler (İngiltere’deki “British Library National Sound Archive”

örneğindeki gibi)

4. Bu İş İçin Kurulan Özerk Kuruluşlar (Fransa’daki “INA / Institut National de

L'Audiovisuel” örneğindeki gibi)

5. Üniversiteler (Amerika Birleşik Devletleri’nde “UCLA” örneğinde olduğu gibi)

Hangi kuruluşun ne ölçüde bu belgelerin yönetimiyle uğraştığı ve başarı derecesi

ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Burada üzerinde önemle durulması gereken

konu, bu tür belgelerin ülkedeki tüm üretimi kapsayacak şekilde gereği gibi

saklanmasına imkan verecek derleme depolarının ve ilgili mevzuatın hazırlanmasıdır.

Bu da maalesef çok az ülkede mevcuttur.

Yukarıdaki “nasıl” sorusunun cevabı ise daha karmaşıktır. Çünkü, malzemenin

derlenmesi, sağlanması mevcut mevzuatların –arşiv kanunu, derleme kanunu, telif hakları

kanunu gibi- yeniden gözden geçirilmesini ve revize edilmesini gerektirmektedir.

Dünya Genelinde Kayıtların Derlenmesi (Deposit) ve Sağlanmasında

(Acquisition) Uygulanan Metotlar. 192

• Telif Hakları Kanunu’na Dayalı Sağlama

• Derleme Kanunu’na Dayalı Sağlama

• Gönüllü Derlemeyle Sağlama

• Bağış Yoluyla Sağlama

• Temlik Yoluyla Sağlama

• Özel Sözleşmelere Dayalı Sağlama (Sözlü Tarih Projelerinde olduğu gibi)

• Kuruma Özel Sözleşmelere Dayalı Sağlama

• Satın Alma Yoluyla Sağlama

Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncellikle “derlemenin ne olduğu” ve

“görsel-işitsel kayıtlarla” ilişkisini biraz açmak gerekecektir.

192 Catherine F. Pinion, Legal Issues in Audiovisual Archives an Introduction, Audiovisual Archives: a Practical Reader, (Derleyen: Helen P. Harrison) General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.56

138

Derleme, her ne şekilde üretilmiş olursa olsun, bir ülkenin ulusal entelektüel ve kültürel mirasını oluşturan her türlü yapıtın; denetim, telif hakkının korunması ve belirlenecek kütüphane ve/veya bilgi merkezlerinde bugün ve gelecekte kullanımı amaçları ile, belirtilen süre ve miktarda devlete verilmesini yasa ile sağlayan bir oluşumdur.193

Günümüzde yapılan derlemenin temeli olan uygulama ise, 16. yüzyılda

Fransa’da gerçekleşmiştir. 1537 yılında Fransa Kralı I. Francois, ülkede yayınlanan her

eserden bir kopyasının Blois’deki özel kütüphanesine verilmesini emretmiştir.

Uygulamayla ilgili farklı yorumlar vardır. Bunlardan ilki, sanat ve bilimin koruyucusu

olup, birçok ülkeden sürekli yazmalar toplayan Kral’ın bu uygulaması, kendi

kütüphanesini geliştirme amacını taşımaktadır. Diğeri ise, Kral’ın yayınladığı yazılı

emrin önsözüne dikkat çekilerek, kendinden sonra gelecek Fransa krallarının, eserlerin

korunduğuna inanmalarını ve onlardan faydalanmaya devam etmelerini istemiştir.

Böylece, yalnızca amacının kendi kütüphanesini geliştirmek olmadığını, bunun yanında

gelecek nesillerin yararlanabileceği bir kütüphane kurma düşüncesi de taşıdığını

belirtilmektedir.194

Ülkelerin hemen hepsinde uygulanmakta olan “Derleme Kanunu”, her ülkenin kendi yapısına göre bir takım ayrıcalıklar göstermektedir. Bunlardan birisi de hangi yayınların derleme kapsamında düşünülmesi gerektiğidir. Ülkenin düşünce ürünü olan tüm ulusal kültür mirasının korunması olan derleme kapsamında düşünülecek yayınların neler olması gerektiği konusu, kanunu günün koşullarına göre yenilemek isteyen ülkelerin günümüzde de üzerinde en çok durdukları noktadır. Gelişen teknoloji ile birlikte, söz konusu ürünlerin yayınlandığı ortamlardaki çeşitlilik de bu konunun önemini artırmıştır. Bu konuda bir çok ülkenin derleme yasasının, günün koşullarına uygun derleme yapmak için yeterli olmadığı görülmektedir.195

Ses ve hareketli görüntü kayıtların organizasyonu ve derlenmesi konusundaki

dünyadaki uygulamalar aşağıda incelenmiştir. İlgili ülkeler, yapılan araştırmalarda

neticesinde yeterli bilgiye ulaşılanlardır. Diğer bir deyişle, konuyla ilgili bilimsel

toplantılarda temsil edilen veya yaptıkları çalışmaları uluslararası alanda paylaşan,

sunan ülkelerdir. 193 Coşkun Polat, Başlangıcından Günümüze Ülkemizde Derleme Çalışmaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. İrfan Çakın, Ankara 1999, http://131.175.1.165/0014220aad20/comfort-page/5596_3d939594_ac6f_11dd_8167_0014220aad20/MA_These.pdf, (Erişim Tarihi: 07/11/2008) s.13 194 Polat, a.g.t., s.13 195 a.g.t., s.21-22

139

4.3.1. Fransa

Fransa yasaları, derlenecek materyallerin çeşitliliği açısından en modern

olanıdır. Fransız derleme yasasında seçim ölçütünde, “her ne şekilde üretilip basılırsa”

açıklaması yer almakta ve uygulaması da geçmişe dayanmaktadır. Örneğin, kitapların

yanı sıra resim, pul, harita, portre, tez ve müzik eserlerinin derlenmesi 25 Temmuz

1714’ten, sinema ve film afişlerinin derlenmesi 19 Mayıs 1925’ten, video, film, müzik

ve ses kayıtları ile diğer tüm görsel-işitsel materyallerin derlenmesi ise 21 Haziran

1943’ten beri uygulanmaktadır. Yasa, 1992’de tüm elektronik yayınları kapsayacak

biçimde yenilenmiştir.196

Fransa’da sağlama ve derlemeyi devlet adına yapan kurumlar da, uzmanlık

alanlarına göre belirlenmiştir. Fransa’da ses ve hareketli görüntü kayıtların

yönetiminden sorumlu kurumlar aşağıdaki gibidir.197

• CNC (Centre National de la Cinématographie / Fransa Milli Sinema

Enstitüsü): Sinematografik Eserler

• INA (Institut National de L'Audiovisuel / Fransa Milli Görsel-İşitsel

Ensititüsü): Radyo ve Televizyon Yayınları

• BnF (Bibliothèque Nationale de France /Milli Kütüphane Milli Ses ve

Görsel-İşitsel Arşivi Departmanı): Ticari Ses ve Video Kayıtları

CNC (Centre National de la Cinématographie): Dünyada, sinematografik

mirasın korunması alanında, Fransa, gerek yasal düzenlemeler açısından gerekse

koruma alanında en gelişmiş ülke ve en iyi model olarak kabul edilmektedir. Derleme

yasasının mükemmeliyeti, kültürel mirasın ve eser sahibi haklarının korunmasındaki

dengeye bağlanmaktadır. Yasanın temel prensibi, bir sinema eserinin yok olması bir

yandan toplumsal zarara yol açarken; öte yandan da, eser sahibinin özel haklarının da

kaybolacağı düşüncesi üzerine kurulmuştur.198

Fransa’da, sinematografik mirasın korunmasını sağlayan kurum CNC’dir.

CNC’nin temel amacı, özellikle ulusal yapımların ve bazı yabancı filmlerin

korunmasıdır. Yararlandırma görevini, belli koşullarda ve sınırlı bir çerçevede yerine

196 Polat, a.g.t., s.23-24 197 Pascal Cordereix, The Legal Deposit of Audiovisual and Multimedia Material in France: The Example of the Audiovisual Department of the National Library of France (Bibliothéque Nationale de France/BnF), http://www.ifla.org/Ivifla74/papers/095-Cordereix-trans.en.pdf (Erişim Tarihi: 08/08/2008) s.1-2 198 Turhan, a.g.t., s.102

140

getirmektedir. CNC laboratuarlarında yalnız koruma için kopyalar basılmakta, film

gösterileri düzenlenmediğinden bu amaçla çoğaltma da yapılmamaktadır. Bu işlev ise,

devlet desteği alan ve ticari amaç gütmeyen bir kurum olan “Cinémathèque Française”

tarafından yerine getirilmektedir.199

INA (Institut National de L'Audiovisuel): INA, Fransa’daki radyo ve

televizyon yayınlarının yönetimi ve arşivlenmesine yönelik olarak 1974 yılında

kurulmuş, 1975 yılında faaliyetine başlamış, 1982 yılında da malzemenin satış hakkını

elde etmiştir. Kamu iktisadi teşekkülü hüviyetindeki kuruluş, Bakanlar Kurulu’nun

kararıyla 5 yıllığına atanan başkan tarafından yönetilmektedir. INA, günümüzde 17

radyo kanalı, 90 TV kanalının malzemesini derlemektedir. 200

BnF (Bibliothèque Nationale de France):201 Fransa’da 1943’te çıkartılan

derleme kanunu ile 50 adetin üzerinde basılıp ticari amaçlı satılan ses kayıtları ile 35

mm’lik uzun metrajlı filmlerin dışında kalan ve 50 adetten fazla basılıp ticari olarak

satılan görsel-işitsel malzeme de derleme kanunu kapsamı altına alınmış ve yönetimleri

milli kütüphaneye verilmiştir.

Bunların dışında “Archives Nationales / Fransız Milli Arşivi”, kamu

kesiminden ve bunun dışında bazı özel kuruluşlardan kendisine organik yolla gelen

belgeleri zaten kabul etmektedir. Ayrıca 1979’da çıkan yeni arşiv kanunuyla üzerinde

kayıtlı olduğu materyal ne olursa olsun tüm arşivlik malzemenin de sahibidir. Karşılıklı

anlaşmalarla da bu malzemenin kendisine ait olanlarını da bugün için derleme

depolarına bırakmaktadır. Eğer gerekli görürse el koyma hakkına sahiptir.202

4.3.2. İskandinav Ülkeleri

4.3.2.1. İsveç

SFI’nın (Svenska Film Institute) bir bölümü olan İsveç Film Arşivi, 75 yılı aşkın

bir süredir ülkede üretilen ve dağıtılan filmleri toplamaktadır. Kurum, ayrıca,

dokümantasyon, araştırma, gösteri işlevlerini de yerine getirmektedir. Arşiv, yasayla,

derleme kurumu olarak tanımlanmamasına karşın, İsveçli yapımcıların büyük bir

bölümü mükemmel depolama koşulları ve laboratuar olanaklarından yararlanmak için

199 Turhan, a.g.t., s.103 200 http://www.ina.fr/entreprise/en-bref/status-missons.html (Erisim Tarihi: 16/09/2008) 201 Cordereix, a.g.e., s.2-3 202 Aren, a.g.d.n.

141

filmlerinin orijinallerini, dağıtımcılar ise, yabancı filmlerin altyazılı ya da dublajlı

kopyalarını bu kuruma vermektedir.203

Sesli-görüntülü belgelerin derleme işini ise Kraliyet Kütüphanesi yapmakta iken

Kraliyet kütüphanesin kapsam ve çalışmaları bir arşiv için yeterli olmadığından 1978

yılında yürürlüğe giren derleme kanunu çerçevesinde Stokholm Ulusal Kütüphanesi

bünyesinde ALB (Arkivet for Ljud och Bild / İsveç Görsel-İşitsel Milli Arşivi)

kurulmuştur.

ALB’nin asıl amacı koruma değil yararlandırmadır. Yapımcı ve dağıtımcılardan

derlemek üzere, elektronik görüntü kaydı isteyene ALB, Ulusal Kütüphanesinin

sistemleri aracılığıyla filmlere ait tüm bilgileri araştırmacılara açmakta ve yasada

belirtildiği gibi, video referans kopyalar hazırlamaktadır.204

ALB koleksiyonunu şu kaynaklardan sağlamaktadır.205

• İsveç içinde üretilen tüm radyo ve televizyon kuruluşlarının ürettikleri

programların birer örnekleri yayın tarihinden sonra altı ay içinde ALB’ye

gönderilir.

• 16 ve 35 mm’lik olup İsveç’te dağıtım vizesi almış tüm filmlerin video banda

aktarılmış birer nüshaları alınıp ALB’de saklanır.

• İsveç’te üretilmiş ve 50 adedin üzerinde dağıtılmış tüm video yapıtları ve ses

kayıtları ALB’ye gönderilir.

• İsveç dışında üretilmiş olmakla birlikte İsveç’e gelmiş ve İsveç halkını

ilgilendirdiği varsayılan filmler de satın alınarak ALB fonlarına katılır.

• ALB elindeki malzemeyi yalnızca bilimsel araştırmalar için kullandırabilir ve

telif haklarına da tümüyle riayet eder.

4.3.2.2. Norveç

Norveç’te 1989 yılında yürürlüğe giren derleme yasasıyla, yalnız basılı

yayınlarla sınırlı olan 1939 yasası değiştirilmiş, elektronik ve multimedya dokümanlara

da derleme zorunluluğu getirilmiştir. Sinema alanında, negatif ya da iyi kalitede bir

pozitif kopya derlenmektedir. Yasa, ayrıca, Norveç’te gösterilen yabancı yapımları da

kapsamaktadır.

203 Turhan, a.g.t. s.105 204 a.g.t., s.105 205 Aren, a.g.d.n.

142

1989 yasasıyla, Norveç hükümeti, geçmişteki kayıpların yinelenmemesi için,

yapım, dağıtım, saklama ve korumayı aynı anda kapsayan ulusal planı da uygulamaya

koymuştur. Yasanın işlerlik kazanabilmesi için konuyla ilgili kurumlarda yeniden

yapılanma olmuştur. Norveç Ulusal Kütüphanesi (NBR) tarafından negatiflerin

derlenebilmesi için Moi i Rana Dağı’nın içinde bir depo hazırlanmıştır. Pozitifler ise,

1993 yılından bu yana, yeniden yapılanma çalışmaları çerçevesinde kurulan Oslo’daki

Norveç Ulusal Film Enstitüsü tarafından saklanmaktadır. Norveç Film Enstitüsü ve

Norveç Ulusal Film Ofisi’nin birleşmesinden oluşan Norveç Ulusal Film Enstitüsü,

Ulusal Kütüphane için koruma çalışmalarını yürütmekte ve sinematografik eserlerin

toplanmasını sağlamaktadır. 206

4.3.2.3. Danimarka

Danimarka derleme yasası, her ne kadar yalnızca basılı materyallerin

derlenmesine yönelik ise de, bu ülkede görsel-işitsel materyallerinin de derlemesi

yapılmaktadır. 1987’de Danimarka yayın programlarının korunması ve toplanması

amacıyla Aarhus’daki State and Archive Library’de kurulan State Media Archive

(Devlet Medya Arşivi), 1956’dan beri ticari amaçlı olarak üretilen ses kayıtlarını

toplayan Kopenhag’daki Ulusal Müze ile birleştirilerek, geniş bir görsel-işitsel materyal

koleksiyonu elde edilmiştir. Danimarka’da da yasanın kapsayacağı materyal türlerinin

genişletilmesi ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Yeni yasada alınacak materyaller

için ölçüt ise, “yayın değerine sahip her tür materyal” olarak önerilirken, yayın; “halkın

genelinin faydalanabileceği belgeler” olarak tanımlanmıştır.207

Diğer taraftan, Dünyadaki ilk film arşivi Danimarka’da açılmıştır. “Danish

Statens Ark For Mistoriske Film Og Stemmer” adlı arşivin fikir babası, Kopenhag’ da

yayınlanan Politiken gazetesi elemanlarından Anker Kirkeby’dir. Kirkeby, o güne dek

çekilen filmlerin, ileride sinema tarihçileri için birer hazine niteliği taşıyacağını

düşünerek konuyu “No disk Fim” yetkililerinden Ole Olsen’a açmış, Olsen de bu fikri

benimseyince, arşiv kurulmuştur. Kuruluştan sonraki üç yıl içinde, belirli bir düzen

içinde Danimarkalı sanatçı, yazar, bilimadamı, politikacı gibi kişilerin filmleri

çekilerek arşive konulmuştur. Ayrıca, eski Kopenhag’dan da görüntüler saptanmış,

Arşiv, 9 Nisan 1923’te Kopenhag Kraliyet Kitaplığı’nda resmen faaliyete geçmiştir. 208

206 Turhan, a.g.t., s. 105-106 207 Polat, a.g.t., s.23 208 Erdoğan, a.g.t., s.29-30

143

4.3.3. Belçika

Belçika’da film üretimi oldukça sınırlı olup yapımların büyük bölümü, 30 yılı

aşkın bir süredir Devlet tarafından desteklenmektedir. Küçük bir coğrafya üzerinde yer

almasına karşın Columbia, Warner, UIP, Walt Disney gibi birçok yabancı dağıtımcı ve

yapımcının Brüksel’de büroları bulunmaktadır. Dolayısıyla, Belçika’da çok sayıda

yabancı film gösterime girmektedir. Hiçbir yasal yaptırım olmaksızın, ulusal ve yabancı

yapımların % 90’ı, gönüllü derleme yoluyla, yalnız güvene dayanan bir sistem içinde,

Cinémathéque Royale de Belgique’e verilmektedir.209

4.3.4. İspanya210

İspanya’da kayıtların derlemesi iki kamu kurumu arasında paylaşılmıştır.

Birincisi 1985 yılında derleme deposu hüviyetiyle yasal statüye kavuşan ANTC

(Archivo Nacional de Teatro y Cine/İspanyol Sinema Enstitüsü) dir. Enstitü, İspanya

içinde üretilen ve İspanya içinde satın alınan tüm filmlerin birer kopyasın ve bütçesi

ölçüsünde önemli gördüğü diğer sinema yapıtlarını da dermesine katmaktadır.

Diğer kuruluş ise 1983’de kurulan RTVE (Radio Television Espanola / İspanya

Radyo ve TV Milli Arşivi)’dir. Bu arşive, televizyon ve radyo kurumlarının arşivlerinin

saklanması yanında dokümanter tüm fonların saklanması görevi de verilmiştir. Arşiv,

ilgili kurumların yararlanmasını sağlamakta ve ileriye dönük devamlı saklanacak

materyali seçmektedir. Ayrıca eğitim, kültür ve bilgi programları üretmektedirler.

4.3.5. İngiltere

İngiltere derleme yasası ise, telif hakkına tâbi olup olmadığına bakmaksızın çok

geniş bir basılı materyali kapsamaktadır. Bu yasa gereğince derlenecek yayınlar; kitap,

broşür, basılı müzik eseri, harita, plan, tablo, pul vb. basılı yayınlardır. Yasa 1988

yılında gözden geçirilerek mikroformların da derlenmesine uygun duruma getirilmiştir.

Ancak, yasa henüz ses kayıtları, hareketli görüntüleri, elektronik yayınları ve diğer

benzer formdaki yayınları kapsamamaktadır. Bu tür materyallerin de derlenebilmesi

için çalışmalar sürdürülmektedir.211

209 Turhan, a.g.t., s.102 210 Aren, a.g.d.n. 211 Polat, a.g.t., s.22-23

144

Konuyla ilgili çalışmaları yürütmek üzere Kabine bünyesinde “The Secretary of

State for Culture, Media and Sport” departmanında derleme üzerine Çalışma Heyeti

kurulmuştur. Heyetin hazırladığı raporda mevcut durum ortaya koyulduktan sonra

yapılacak düzenlemelere yer verilmiştir.212

İngiltere’de mevcut duruma baktığımızda, en eski kurumsal yapı olarak BFI

(British Film Institute)’u görmekteyiz. Kurum 1935’de İngiliz sinema değerlerini

korumak üzere kurulmuştur. 1956 yılından itibaren televizyon programlarını da

koleksiyonuna almaya başlamış adı da NFTA (National Film and Television

Archives/Ulusal Film ve Televizyon Arşivi) olarak değiştirilmiştir. İngiltere’de,

korumadan sorumlu bölümü olan NFTA’nın, koruma restorasyon çalışmalarının yanı

sıra, yayın eğitim, gösteri ve müze gibi etkinlik alanları da vardır. Ayrıca, film

endüstrisinde her film için görüşme yaparak anlaşmalar imzalamaktadır. Bu sistem,

yasal yaptırım olmamasına rağmen oldukça iyi işlemektedir. Nitekim, Kurum dünyada

Library of Congress’ten sonra, ikinci büyük koleksiyona sahiptir. Son yıllarda, İngiliz

Hükümeti, Londra’da nitrat filmlerin saklanmasını yasaklayarak yalnız NFTA

depolarında nitratların bulundurulmasına izin vermiştir. Bu nedenle, yapımcı ve

dağıtımcıların büyük bir çoğunluğu ellerindeki nitrat tabanlı filmleri NFTA’ya

vermişlerdir. Bugün, NFTA, kendi laboratuarında nitrat filmlerin yanmaz tabanlara

aktarılması için çalışmalarını sürdürmekte ve bu işlemlerin önümüzdeki 20 yılı

kapsayacağı sanılmaktadır. Bunların dışında, NFTA 1960 yılına kadar BBC’nin seçtiği

programlarını satın alarak saklamaktayken bu tarihten sonra, BBC seçtiği belgeleri

ücretsiz devralmaya başlamıştır. Bu belgelerin dışında kalanlar için de arşiv kendi

seçtiği belgeleri yine para ile satın almaya devam etmektedir. Arşivden yapımcı,

televizyoncu, araştırmacı materyalin kopya nüshasını kullanarak yararlanmakta ama

gösteri için kullanamamaktadırlar.213

Bir diğer kurum da 1955 yılında açılan BLNSA (British Library National Sound

Archive / British Library Milli Ses Arşivi) tır. Kurumdaki sistem, gönüllü derleme

esasına göre işlemektedir. Bunların dısında “The Imperial War Museum” ve BBC’nin

arşivleri de görsel-işitsel belgelerin korunduğu yerlerdir. BBC TV 1936’dan beri

arşivini korumakta, muhafaza etmekte ve düzenlemektedir. BBC, arşivini kendisinin

212 Report of the Working Party on Legal Deposit, http://www.bl.uk/aboutus/stratpolprog/legaldep/report/index.html (Erişim Tarihi: 24/06/2008) 213 Turhan, a.g.t., s.104-105; Aren, a.g.d.n.

145

yeniden kullanımı, yeniden program yapımı ve elindeki malzemenin satışı amacıyla

muhafaza etmektedir.

4.3.6. Kanada

Kanada’da sağlama ve derlemenin yönetiminden sorumlu kurumları üç başlık

altında toplayabiliriz.214

• NLC (National Library of Canada /Kanada Milli Kütüphanesi ) : Ticari ses

ve video kayıtları

• NAC-NFSTA (National Archives of Canada-National Film, Television and

Sound Archives/ Kanada Kamu Arşivi-Film, Televizyon ve Ses Arşivleri

Bölümü): Sinematografik eserler, sözlü tarih ve televizyon yayınları

• CBC (Canadian Broadcasting Corporation/Kanada Yayın Kuruluşu):

Radyo ve Televizyon Yayınları

NLC (National Library of Canada) : Kanada’da derleme uygulaması 1953

yılında çıkarılan kanunla başlamıştır. Bu dönemdeki uygulama yalnızca basılı

malzemelerle sınırlıydı. 1969’da derlemenin kapsamı genişletilerek üzerinde bilgi olan

(kayıtlı, yazılı, depolanmış, yeniden üretilmiş) yayınlanmış, basılmış her türlü doküman,

kayıt gibi geniş bir tanımlama getirilmiştir. Böylece ses kayıtlarının da derlenmesine

başlanmıştır. Yapılan düzenlemelerle 1978’de çoklu-ortam eğitim setleri, 1988’de

mikro formlar, 1993’te de video kayıtları sisteme dahil (CD-ROM ve DVD’ler)

edilmiştir. 215

NAC-NFSTA (National Archives of Canada-National Film, Television and

Sound Archives) NAC’ın bünyesindeki NFSTA, 1976 yılında filmleri ve sesli kayıtları

toplamak ve korumak üzere kurulmuştur. NAC-NFSTA filmleri, sesli kayıtları (sözlü

tarih ve radyo yayını) koruma, 1950 öncesi nitrat filmler devrinden günümüze

ulaşabilmiş filmlerin tanımlanması ve düzenlenmesi projesini koordine edip

yayınlaştırmayı hedeflemiştir. Uygulamada ise devlete ait görüntülü yayın kayıtlarını

214 Kanada’da Milli Kütüphane ve Milli Arşivin yapılanmasında 2004 yılında düzenlemeye gidilmiştir. CBC hariç, NLC ve PAC’ın üst yönetimi olarak LAC oluşturulmuştur. Fakat NAC ve NLC’nin kuruluşları eskiye dayandığı için, kurumların tarihçesi anlatılırken eski isimleriyle verilmesi uygun görülmüştür. 1872– Kanada Kamu Arşivi (Public Archives of Canada / PAC ) kuruldu. 1953– Kanada Milli Kütüphanesi (National Library of Canada / NLC) kuruldu. 1987– Kanada Kamu Arşivi (PAC) Kanada Milli Arsivi (NAC) (National Archives of Canada / NAC ) olarak değiştirildi. 2004– NLC ve NAC birleştirildi. Yeni adı “Library and Archives Canada” oldu. 215 Kathryn Husband - Richard Green, Legal Deposit of Audiovisual Materials at Library and Archives Canada, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Husband_Green-en.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008), s.1-2

146

korumak, görüntülü yayın ve ses kayıtlarının ülke çapında bütüncül bir biçimde

toplanması, yerleştirilmesi ve resmi olmayan arşivlerin kayıtlarının koruma programını

yürütmüştür.216

Kanada’da NAC’ın, kopya masraflarını ödemek kaydıyla yazılı talepte

bulunduğu filmler için yasal derleme yapılmaktadır. NAC, bu yetkisini kullanarak tüm

filmlerden bir kopya isteyebilmektedir. Diğer taraftan Fransızca filmler için farklı bir

uygulama söz konusudur. Fransızca filmlerin bir kopyasının Montreal’deki Québec

Sinemateki’ne verilmesi zorunludur.217

CBC (Canadian Broadcasting Corporation): CBC, 1936 yılında radyo ve

televizyon yayınlarının güvenlik altına alınması amacı ile kurulmuştur. CBC, 1959'a kadar

tüm yayınları sesli olarak saklamıştır. Bu tarihten sonra görüntülü yayınları da

arşivlemeye başlamıştır. Fakat düzenli bir arşivleme şeklinde olamamıştır. Buradaki

sistemde, CBC Kanada içerisindeki tüm TV ve radyoların frekans ve kontrol işlemlerini

yapar ve bu kontrol işlemlerini yaparken de bütün radyo ve TV yayınlarının birer

nüshasını muhafaza eder.218

4.3.7. Avustralya219

Avustralya’da kayıtların yönetiminden iki kurum sorumlusudur. Bunlardan ilki

1960 yılında Milli Kütüphane bünyesinde kurulan NFSA ( National Film and Sound

Archive)’dır. NFSA,1984’ten bu yana, “Minister for the Environment, Heritage and the

Arts’a” bağlı, yarı özerk bir kurum hüviyetindedir. Avustralya’daki hareketli görüntüler

ve ses kayıtlarını derleyen NFSA’nın birincil görevi görsel-işitsel koleksiyonların ulusal

kültürün bir parçası olarak değerlendirilmesi, korunması ve araştırmacılara açılmasını

sağlamaktır.

Diğer kurum ise, NAA (National Archives of Australia/Avustralya Milli

Arsivi)’dır. NAA, 1983 yılında yürürlüğe giren arşiv yasasına göre, bakanlıklar, devlet

radyosu, devlet televizyonu, Film Australia gibi devlet kurumları tarafından üretilen ve

216 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages, s.77 217 Turhan, a.g.t., s.106 218 Kula, a.g.e., s.78 219 2007 Discussion Paper on the Extension of Legal Deposit: http://152.91.15.12/0014220aad20/comfort-page/710f_944a8072_4357_11dd_8c54_0014220aad20/Final+Legal+Deposit+discussion+paper+PDF+version.PDF (Erişim Tarihi: 26/06/2008); http://www.nfsa.afc.gov.au (Erişim Tarihi:26/06/ 2008); http://www.naa.gov.au (Erişim Tarihi:26/06/ 2008)

147

arşiv değeri taşıyan dokümanların ve devletin sağladığı fonlarla finanse edilen ortak

yapımların derlendiği resmi kurumdur.

4.3.8. Amerika Birleşik Devletleri

Ses ve hareketli görüntü kayıtlarının yönetiminde, en karmaşık ağa sahip ülke

olarak ABD’yi örnek verebiliriz. Kayıtların yönetiminde iki temel kurum olarak LC

(Library of Congress) ve NARA (National Archives and Records Administration)’dır.

ABD’de diğer devlet birimlerindeki özel koleksiyonları da içeren bu ağda

“Smithsonian Institute”’de etnografik ve antropolojik filmler, “National Aeronautics

and Space Agency”’de de havacılık ve uzay sanayi ile ilgili filmlerin koleksiyonları

mevcuttur.

Bunların dışında, özel ve kar amaçlı olmayan kuruluşların koleksiyonları da,

önemlice yer tutar.

• The Museum of Modern Art Department: Sinema filmleri, belgeseller ve

video sanat çalışmaları

• The Film Departman at George Eastman House: Sinema filmleri, belgeseller

• The Film and Television Archives at the University of California: Film ve

Televizyon Arşivleri Bölümü: Özellikle geniş ağa sahip televizyon

kanallarının haber yayınları, reklamlar, politik kampanya reklamları,

endüstriyel ve sponsor olunmuş filmler, korku ve fantezi filmler gibi.

Bu kuruluşların çalışmaları sayesinde, sinema sektörüyle ilişkili ve günümüzde

önemli klasikler olarak kabul edilen, 1935-1950 yılları arasına ait birçok Amerikan

filmi muhafaza edilerek günümüze ulaşması sağlanmıştır.220

LC’nin kayıtları kabulü, ilk sinematografik eserin seyirciye sunulma tarihi olan

1895 yılından bu yana mevcuttur. Çünkü, mevcut sisteme göre, ABD’de eserin telif

hakkı kaydının tamamlanabilmesi için yapımcılar çalışmalarının bir kopyasını LC’ye

vermekte, LC’de bu filmlerin sadece küçük bir parçasını saklamaktaydı. Bu kayıtlar

1960’lı yıllara kadar LC’de muhafaza edilmiş, 1960 tarihinden sonra da, LC’nin

kayıtları muhafaza etmeye elverişli yeterli depoları kalmadığından, kayıt-tescil işlemi

yapılan filmler, işlemler tamamlandıktan sonra eser sahiplerine geri iade edilmeye

başlanmıştır. Bu sebeple de 1960-1990 yılları arasındaki Amerikan sinematografik

220 Turhan, a.g.t., s.99

148

mirasının önemli bir bölümü yok olmuştur. Bunun üzerine, özellikle 1990’lı yılların

başından itibaren, Devlet tarafından koruma alanında çeşitli araştırma ve çalışmalar

yapılmış, özel sektörün de desteği sağlanmıştır. 221

1992 yılında, Amerikan sinematografik mirasının korunması için çıkan yasa,

filmlerin durumunun araştırılması ve yok olmakta olan filmlerin kurtarılması için

alınacak önlemlerin belirlenmesini öngörmekteydi. Bu amaçla, LC ve NFBP (National

Film Preservation Board) konuyla ilgili görevlendirilmiş ve yapılan ortak çalışma

neticesinde rapor hazırlanmıştır.

Söz konusu rapordan elde edilen verilere göre, 1910 yıllarında üretilen filmlerin

ancak % 10’u, 1920’li yıllarda üretilenlerin % 20’si ki bunların tümü eksiktir, sessiz

dönemden 1950’lere kadar olan süre içinde de Amerikan sinemasına ait örneklerin de %

50’si günümüze ulaşmıştır. 1950 sonrası üretilen asetat tabanlı filmlerin ise, tamamına

yakın bölümü bozulmuş, ses filmleri de hasar görmüştür.222

LC’nin Haziran 1993’te gerçekleşen toplantısında, Amerikan sinematografik

mirasının neredeyse tamamen ortadan kalkabileceği tezinden yola çıkılarak, arşivciler,

eğitimciler, yapımcılar ve film endüstrisinden temsilcilerin katılımıyla yeni bir strateji

belirleme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Koruma alanında uygulanacak yöntemler de,

“Redefining Film Preservation: A National Plan” (Film Korumanın Yeniden

Tanımlanması: Ulusal Plan) adlı programla belirlenmiştir. Program, uygun depolama

koşullarının öneminin altını çizmekte, teknolojik değişimleri ele almakta ve

yararlandırma konusundaki sorunlara çözüm yolları aramaktadır.223

Bahsi geçen kurumların dışında, NARA (National Archives and Records

Administration) da devlete ait kayıtları koruma görevini, 1934 tarihindeki kuruluşundan

bu yana yürütmektedir. II. Dünya Savaşı’nı takip eden yıllarda bu çalışma, savaşın

getirdiği oldukça fazla miktardaki haber filmi ve belgesellerle artış göstermiştir. Aynı

zamanda NARA, kendisinin materyal edinme politikasını ABD tarihi ile ilgili tüm

görüntülü yayınları (televizyondan olduğu kadar özel film üreticilerini de kapsayacak

şekilde) toplayabilmek için genişletmiştir. NARA şu anda ülkedeki en geniş haber filmi

koleksiyonuna sahiptir. “Tarihi” teriminin her zaman tam olarak tanımlanması zordur,

çünkü bu önemli politik ve askeri liderlerin biyografik filmlerini de içerebilir. Hatta bu 221 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages , s.67-68, Turhan, a.g.t., s.99 222 Turhan, a.g.t., s.100 223 a.g.t., s.100-101

149

filmler günün yıldızları tarafından canlandırılmış Hollywood yapımları da olabilir.

Ayrıca, ABD’de önde gelen her televizyon kanalı kendi arşivini oluşturur. Bundan

başka bunların haberler ve halkla ilişkiler bölümü ise prodüksiyon bölümünün acil

ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ayrı arşivler oluştururlar.224

4.3.9. Latin Amerika Ülkeleri225

Latin Amerika Ülkeleri, kolonizasyon dönemi tarihi (İspanya, Portekiz veya

Fransa) ve Roman dilleri gibi karakteristik özellikleri paylaşan, sosyo-kültürel ve

coğrafi bir bölgedir. Bu sebeple, kayıtların derlenmesi, sağlanmasında da benzer

özellikler ortaya çıkmaktadır.

Arjantin

Derleme, 1933 tarihli kanun, 1934 ve 1957 tarihli kararnamelerle işler durumdadır.

Film ve ses kayıtları derleme kapsamındadır. BNA (Biblioteca Nacional de Argentina)

derlemeden sorumlu kurumdur.

Bolivya

Bolivya’da sistem Yüksek Mahkeme’nin 2006 yılındaki kararına göre işlemektedir.

Kayıtların sağlanması ve muhafazası dört kurum arasında paylaştırılmıştır.

• BD (Bibliotecas Depositarias): Ses ve görsel-işitsel dokümanlar

• ABNB (Archivo y Biblioteca Nacionales de Bolivia): Yayınlanmış ses ve

görsel-işitsel belgeler. (Yararlanılan kaynakta hem ABNB hem de RNLP’nin

derlediği kayıtların türü aynı görülmektedir.)

• RNLP (Repositorio Nacional de La Paz): Yayınlanmış ses ve görsel-işitsel

belgeler

• FCB (Fundación Cinemateca Boliviana): Sinematografik eserler ve diğer görsel-

işitsel belgeler

224 Kula, The Archival Appraisal of Moving İmages., s.67-69 225 ROYAN, Bruce, (Adapted and Presented in English), Legal Deposit of Audiovisual Materials: Situation in Latin America, SAMBÍONA, Samira-Depósito Legal de Materiales Audiovisuales: La Situación Latinoamericana,; http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Sambaino-es.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008) s.1-7; Samiro Sambíona, Depósito Legal de Materiales Audiovisuales: La Situación Latinoamericana, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Sambaino-es.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008) s.1-16

150

Brezilya

2004 yılındaki kanuna göre BNB (Biblioteca Nacional de Brazil) derlemeden

sorumlu kurum olarak belirlenmiştir.

Şili

2001 yılındaki kanuna göre BNC (Biblioteca Nacional de Chile) derlemeden

sorumlu kurum olarak belirlenmiştir.

Kolombiya

1993 yılındaki kanun, 1995 ve 2000 yıllarındaki kararnameye göre BNC (Biblioteca

Naiconal de Colombia) derlemeden sorumlu kurumdur. Ses ve görsel-işitsel kayıtlar

derleme kapsamındadır.

Peru

1997, 2004 ve 2007 yıllarındaki kanun ve 1998 Yüksek Mahkeme’nin kararına göre

BNP (Biblioteca Nacional del Perú) derlemeden sorumlu kurum olarak belirlenmiştir.

Ses kayıtları, filmler, radyo yayınları derleme kapsamındadır.

Uruguay

1970, 1996 ve 1999 yıllarındaki kanun ve 1971 yılında yayınlanan kararnameye

bağlı olarak derleme uygulaması sürmektedir. SODRE (Servicio Oficial de Difisión,

Radiotelevisión y Espectáculos) yetkili kurum olarak belirlenmiştir.

Venezuella

1993 yılındaki derleme kanunu ve 1997 yılındaki kararnameye göre derleme sistemi

işlemektedir. Derleme sorumlu kurum BNV (Biblioteca Nacional de Venezuela)’dır.

Sistem ses ve hareketli görüntüleri kapsamaktadır.

4.3.10. Mısır226

Mısır, Arap dünyasının Hollywood’u olarak daima hakim güç rolünü üstlenmiş

ve bölgenin en etkili medya gücüne sahip olmuştur. Mısır’da 1917 yıllarında yaklaşık

80 sinema salonu isletilmekteydi. Mısır’ın ilk yerli yapımı da 1927 yılı yapımı “Leyla”

filmiydi. 226 Hesham Azmi, Egypt’s Audio-Visual Heritage: Current Status and Future Prospects, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Azmi-en.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008) s.1-11

151

Televizyon yayını da 1960 yılında başlamıştır. Televizyon yayıncılığının tarihine

bakıldığında, bu oldukça erken bir tarihtir. Yine 1950’lerin ortalarında filmlerin

korunması, organizasyonu ve erişimi sorunları gündeme gelince EFA (Egyptian Film

Archive) kurulmuştur. Aynı dönemde FIAF’ın toplantılarında gözlemci olarak

katılmaya başlamıştır.

Mısır’da ses ve hareketli görüntü kayıtların yönetiminde sorumlu mevcut kurumlar;

Ticari Ses ve Görüntü Kayıtları

• NLE (The National Library of Egypt): Hareketli görüntüler ve görsel-işitsel

materyaller kütüphanenin derlemesi için zorunlu olmamasında rağmen, müzik

kütüphanesinde 22000 adet CD ve 40000 adet ses kasetleri bulunmaktadır.

• BA (Bibliotheca Alexandrina): Kütüphanenin sanat ve multimedya bölümünde

çok sayıda ses ve video bandı, CD, DVD bulunmaktadır.

Sinematografik Eserler

NFA (National Film Archives): EFA (Egyptian Film Archive)’nın 1950’de

kuruluşundan 1970 yılına kadar, filmlerin arşivlenmesinden birkaç kurum sorumlu

olmuştur. 1970 yılında ise The National Film Archives kurulmuş, 1975 yılında da

sinematografik eserlerin derlenmesi sorumluluğu verilmiştir.

TV Yayınları

Mısır televizyon arşivleri ETRU (Egyptian TV and Radio Union) şemsiyesi

altında farklı sektörlerdeki arşivlerden oluşur.

• Videobant kütüphanesi: Drama, Arap dizileri, oyunlar, çeşitli türdeki

programlar, müzikaller, şarkılar ve spor olaylarından oluşur.

• Arap Kütüphanesi: Mısır televizyonları tarafından yayın hakları satın alınmış

belgeseller, Mısır televizyonları tarafından üretilen tv filmleri, mini diziler gibi.

• Yabancı Kütüphane: Dış kaynaklı kütüphane, futbol karsılaşmaları,

programların çeşitli türleri, mini diziler, belgeselleri içerir.

• Haberler Kütüphanesi: Yerel haber yayınları, haber programları ve uluslar arası

haber ajanslarından alınan kayıtlardan oluşmaktadır.

152

4.3.11. Malezya227

Malezya devlet arşivlerindeki görüntülü yayın muhafaza programının gelişmesi,

bölgedeki diğer birçok ülkeyle benzerlik göstermektedir. Film ve televizyonda öncelik

gerçeklere dayanan devlet yapımları veya devletin sponsorluğunu yaptığı kurgu

olmayan yapımlara verilmiştir. Eğer televizyondan bir seçim yapılması gerekli olursa,

arşivler eğlence veya genel alaka uyandıran programlardan çok televizyon için yapılmış

kurgu olmayan filmleri tercih ederler.

Kurgu sinema filmleri ve ev içi dramaları gibi televizyon programlarının

sosyolojik ve kültürel değeri hakkındaki bilinç gittikçe artmasına rağmen, bunlar

genelde öncelikli olarak kabul edilmemektedirler. Yine koruma masrafları ve

prodüksiyon miktarı caydırıcı olmakta ve hem devlet hem de özel prodüksiyon

kurumlarının önde gelenlerinin film ve televizyon programlarına rağbet artmaktadır.

Bunun sebebi merkezi arşivler kurulana ve sorumluluğu kabul edecek düzeyde

ekipmana sahip olana kadar kendi prodüksiyonlarını koruma isteğidir.

Malezya’da Milli Arşiv Departmanı 1946 yılında kurulmuş olup,

koleksiyonunda 30.000 film mevcuttur. Ülkede radyo ve televizyon yayınlarının 1963

yılında başlamasıyla, bu filmlerin de video bantlara aktarılmasına geçilmiştir. 1986

tarihli Milli Kütüphane Derleme Kanunu’na göre, ülke içindeki tüm üretimlerin master

kopyaları Milli Arşiv ve Milli Kütüphane’ye (National Archive and the National

Library / NANL) korunması ve muhafaza edilmesi için verilir.

227 Sam Kula, Appraising Moving Images: Assessing the Archival and Monetary Value of Film and Video Records, The Scarecrow Press, USA 2002, s.78-79

153

V. BÖLÜM

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLAR KONUSUNDA

TÜRKİYE’DEKİ YAPILANMA ve İLGİLİ MEVZUAT

5.1. KAMU KURUMLARINDAKİ MEVCUT DURUM ve İLGİLİ MEVZUAT

Kamu kurumlarında üretilen ses ve hareketli görüntülü kayıtlar, Milli Eğitim

Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü, TBMM Meclis Televizyonu, İçişleri

Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü örneğindeki gibi kurumların faaliyetleri sonucu

oluşmaktadır. Bu gruptaki kayıtlar, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Adalet Bakanlığı’nda

bir dosyanın parçası iken, Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel

Müdürlüğü’nde ise kurumun asli faaliyetinin sonucunda üretilmektedir. Diğer gruptaki

kayıtlar ise, Kültür Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü Arşivi’ndeki gibi, özel

kurumların ürettiği kayıtların hukuksal mevzuat çerçevesinde sağlanması şeklinde

oluşmaktadır. Üretilen veya sağlanan kayıtlar, teşkilat yapısı gözüne alarak aşağıda

incelenmiştir.

5.1.1. Kültür ve Turizm Bakanlığı

4848 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanuna240

göre, Bakanlığın görevleri;

Madde 2- Kültür ve Turizm Bakanlığının görevleri şunlardır. a) Millî, manevî, tarihî, kültürel ve turistik değerleri araştırmak,

geliştirmek, korumak, yaşatmak, değerlendirmek, yaymak, tanıtmak, benimsetmek ve bu suretle millî bütünlüğün güçlenmesine ve ekonomik gelişmeye katkıda bulunmak,

b) Kültür ve turizm konuları ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarını yönlendirmek, bu kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör ile iletişimi geliştirmek ve işbirliği yapmak, (Ek ibare 28/12/2006-5571/23); yerel yönetimler, kamu kurum ve kuruluşları tarafından kurulan veya kamu personelini desteklemek için kurulan dernekler ve aynı amaçlarla Türk Medeni Kanununa göre kurulan vakıflar dışındaki asıl amacı kültür, sanat, turizm ve tanıtım faaliyeti olan dernek ve vakıflar ile özel tiyatrolar tarafından gerçekleştirilecek projelere nakdi yardımda bulunmak,

c) Tarihî ve kültürel varlıkları korumak,

240 4848 Sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun , Kanun Numarası: 4848 Kabul Tarihi : 16/4/2003

154

d) Turizmi, millî ekonominin verimli bir sektörü haline getirmek için yurdun turizme elverişli bütün imkânlarını değerlendirmek, geliştirmek ve pazarlamak,

e) Kültür ve turizm alanlarında her türlü yatırım, iletişim ve gelişim potansiyelini yönlendirmek,

f) Kültür ve turizm yatırımları ile ilgili taşınmazları temin etmek, gerektiğinde kamulaştırmak, bunların etüt, proje ve inşaatını yapmak, yaptırmak,

g) Türkiye'nin turistik varlıklarını her alanda tanıtıcı faaliyetler ile her türlü imkân ve araçlardan faydalanarak kültür ve turizmle ilgili tanıtma hizmetlerini yürütmek,

h) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

Bakanlık kanunla belirlenen yukarıdaki görevlerini yerine getirirken, bakanlık

bünyesinde ses ve hareketli görüntülü kayıtların muhafaza edildiği iki arşiv teşekkül

etmiştir. Bunlardan birincisi “Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü” diğeri ise

Milli Kütüphane Başkanlığı’dır.

5.1.1.1. Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü241

Genel Müdürlük, Kültür ve Turizm Bakanlığı ana hizmet birimlerindendir.

“5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu”242 ile “3257 sayılı Sinema Video ve Müzik

Eserleri Kanunu”243 çerçevesindeki iş ve işlemleri yürütmek üzere 14.12.1983’te “Fikir

ve Sanat Eserleri Dairesi Başkanlığı” olarak kurulmuştur.244Adı geçen Daire Başkanlığı

ile Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğüne bağlı Sinema Dairesi Başkanlığı’nın konu ve

hizmet bakımından benzerlik göstermesi sebebiyle, iki Başkanlık birleştirilmiş ve

yeniden 6 Kasım 1989 tarih ve 20334 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 379 sayılı

Kanun Hükmünde Kararname ile “Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü” olarak

teşkilatlanmıştır.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 1989 yılında iki ayrı bakanlık olarak

teşkilatlanması ile Genel Müdürlük, 354 sayılı Kültür Bakanlığının Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun gereği bir icra birimi olarak öngörülmüştür. Kültür ve

Turizm Bakanlıklarının 16/04/2003’te birleştirilmesi ile Genel Müdürlük iş ve

işlemlerini Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ana hizmet birimlerinden bir tanesi olarak 241 http://www.telifhaklari.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 15/10/2008) 242 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Kanun Numarası: 5846 Kabul Tarihi: 5/12/1951Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 13/12/1951 Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 7981 243 3257 Sayılı Sinema Video ve Müzik Eserleri Kanunu, Kanun Numarası: 3257 Kabul Tarihi: 23/01/1986 Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 07/02/1986 Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 19012 244 3257 Sayılı Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanunu 21/07/2004 tarih ve 25529 S.R.G de yayımlanan 14/07/2004 kabul tarihli ve 5224 sayılı "Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun" unun 16. .maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.

155

yürütmeye devam etmiştir. Genel Müdürlüğe bağlı olarak görev yapan “İstanbul Telif

Hakları ve Sinema Müdürlüğü” ise Bakanlar Kurulu’nun 90/1090 sayılı Kararı’nda yer

alan Kültür Bakanlığı Taşra Teşkilatında Doğrudan Merkeze Bağlı Olarak Kurulması

Uygun Görülen Birimler Listesi’nde yer almak suretiyle kurulmuştur.

Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü aşağıdaki görevleri yerine getirmektedir.245

1. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile verilen görevleri yürütmek, 2. Birliklerin idari ve mali yönden denetimini sağlamak, 3. Eser sahipleri ile birlikler ve Bakanlık arasındaki ilişkileri düzenlemek, 4. Fikir ve sanat eserlerinin işaretlenmesi ile ilgili çalışmaları yürütmek,

kontrol etmek ve denetlemek, 5. 3257 sayılı Sinema Video ve Müzik Eserleri Kanunu ile verilen görevleri

yapmak 6. Milli varlıklarımızı yurt içinde ve yurt dışında tanıtmak amacıyla film

gösterileri ve festivaller düzenlemek veya desteklemek, belgesel filmler sağlamak, yaptırmak ve film satın almak,

7. Film, video ve benzeri konularda arşiv kurmak, geliştirmek ve faydalanılmasını sağlamak,

8. Telif hakları konusunda milletlerarası kuruluşlarla işbirliği yapmak ve gerekli çalışmaları yürütmek,

9. Bakanlıkça verilecek benzeri görevleri yapmak.

Mevzuat gereğince, sinema ve müzik eserlerinin kayıt-tescili zorunlu, diğer

eser gruplarında ise eser veya hak sahibinin isteğine bağlıdır. Kanun çerçevesinde

sinema ve müzik eserlerinde kayıt-tescili 1986 yılından bu yana yapılmaktadır. Bu

sistemin, uygulamada yaşanan sıkıntıların giderilmesi ve günümüz ihtiyaçları

çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesi çalışmaları da sürmektedir. Diğer taraftan,

diğer eser gruplarında isteğe bağlı olarak gerçekleştirilmesi öngörülen kayıt-tescil

işlemi “Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin” 246

devreye girmesiyle başlatılmıştır.

“5224 Sayılı Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile

Desteklenmesi Hakkında Kanuna”247 göre arşiv faaliyetlerine şu şekilde atıfta

bulunulmaktadır.

245 http://www.telifhaklari.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 15.10.2008) 246 Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi ve Sayısı: 17/05/2006-26171 247 5224 Sayılı Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun; Kanun Numarası : 5224 Kabul Tarihi: 14/7/2004 Yayımlandığı Tarih: Tarih : 21/7/2004 Yayımlandığı Resmi Gazete No: 25529

156

“Madde 1. - Amaç Bu Kanunun amacı, bireyin ve toplumun sinema sanatı ürünlerinden verimli bir biçimde yararlanabilmesi ve sinema sanatının sunduğu olanaklardan yararlanarak çağdaş ve etkin bir kültürel iletişim ortamının yaratılması için sinema sektörünün eğitim, yatırım, girişim, yapım, dağıtım ve gösterim alanlarında geliştirilmesi ve güçlendirilmesi ile kayıt ve tescile de esas olacak şekilde sinema filmlerinin değerlendirilmesi ve sınıflandırılmasını ve bu alanda yerli ve yabancı yatırım ve girişimlerin desteklenmesini sağlamaktır. Madde 2. –Kapsam Bu Kanun sinema sektörünün güçlendirilmesi, desteklenmesi, kayıt ve tescile de esas olacak şekilde sinema filmlerinin değerlendirilmesi ve sınıflandırılması ile Bakanlığın görev, yetki ve sorumluluğuna ilişkin hükümleri kapsar. Madde 3. - Tanımlar Bu Kanunun uygulanmasında; a) Bakanlık: Kültür ve Turizm Bakanlığını, b) Sinema filmi: Sinema sanatına özgü dil ve yöntemler ile meydana getirilen belgesel, kurgu, animasyon ve benzeri türlerde; konulu veya konusuz, uzun veya kısa metrajlı, tespit edildiği materyale bakılmaksızın elektronik, mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler dizisinden ibaret filmleri, c) Kurgu film: Yaratıcı bir fikre dayalı olarak, sinema sanatına özgü dil ve yöntemler ile meydana getirilen konulu filmleri, d) Belgesel film: Bilimsel, güncel, tarihî, doğal ve benzeri olgu veya düşüncenin sinema sanatına özgü dil ve yöntemler ile araştırıldığı, anlatıldığı ve kurgulandığı filmleri, e) Animasyon film: Ağırlıklı olarak canlandırma tekniğinin kullanıldığı, sinema sanatına özgü dil ve diğer teknik ve yöntemlerle meydana getirilen filmleri, f) Değerlendirme ve sınıflandırma: Ülke içinde üretilen veya ithal edilen sinema filmlerinin ticarî dolaşıma ve gösterime sunulmadan önce, gösterim ve iletim biçimleri dikkate alınarak kayıt ve tescile de esas olacak şekilde kamu düzeni, genel ahlâk ile küçüklerin ve gençlerin ruh sağlığının korunması, insan onuruna uygunluk ve Anayasada öngörülen diğer ilkeler doğrultusunda denetlenmesi, değerlendirilmesi ve sınıflandırılmasını, g) Destekleme: Sinema sektöründe yapım, senaryo yazımı, arşiv, belgeleme, teknik alt yapı, eğitim, araştırma, geliştirme, tanıtım, dağıtım, pazarlama, gösterim alanlarına ilişkin projelerin değerlendirilerek uygun görülenlerin desteklenmesini, h) Meslek birlikleri: 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında kurulan tüzel kişiliği haiz kuruluşları, ı) Sektörsel sivil toplum kuruluşları: Sinema sektöründe faaliyet gösteren dernek, vakıf, birlik ve sendika gibi kuruluşları, İfade eder. Madde 10. - Arşiv ve Belgeleme Sinema envanteri oluşturulmasını teminen, sinema filmlerinin yanı sıra gerekli görülen bilgi ve belgelerin Bakanlığa verilmesi zorunludur.

157

Bakanlık, sinema alanında çeşitli araştırma, geliştirme ve yayın faaliyetlerinde bulunmak, sektörel bilgilere ilişkin belgeleme hizmetleri sunmak ve bilgilendirme ve bilinçlendirmeye yönelik organizasyonlar düzenlemek amacıyla bir arşiv ve belgeleme birimi oluşturabilir.”

Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü’nün ana hizmet birimlerinden olan

“Arşiv ve Teknik Prodüksiyon Şube Müdürlüğünün Görev ve Sorumlulukları” şöyle

tarif edilmektedir.248

1. Bakanlığın film, video ve müzik arşivine çeşitli yollarla giren materyallerin kabul işlemlerini yapmak, 2. İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğü tarafından kayıt tescil edilerek “Eser İşletme Belgesine” bağlanan yaklaşık 80.000 adet eserin tasnif işlemlerini yapmak ve arşivleme düzenini, bilgisayar ortamına geçirilmesini sağlamak, 3. Mahkemeler tarafından Genel Müdürlükten talep edilen ve Fikri Hakları İzleme ve Denetim Şube Müdürlüğünce istenen eserlerin, dosya muhteviyatları hazırlanarak gönderilmesini sağlamak, 4. Yapımcı firmalardan devir işlemi ile ilgili gelen talepleri karşılamak ve devredilmesi istenen firmaya devir işlemini yapmak, 5. Yurtiçinden gelen talepler doğrultusunda Film Haftaları, Film Festivalleri, Sinema Günleri ve Gösteri ve Şenliklere Bakanlığın film arşivinde mevcut 35 mm.lik veya VHS, VCD, DVD gibi materyalleri gönderme işlemlerini yapmak, 6. Yurtdışından Dışişleri Bakanlığı ve diğer kamu, kurum, kuruluş ve dernekler aracılığıyla Türk Film Haftası, Film Festivali, Sinema Günleri ve Gösteri, Şenlikler için talep edilen 35 mm.lik VHS veya VDC gibi materyalleri gönderme işlemlerini yapmak, 7. Yurtiçi ve yurtdışına gönderilecek filmlerin Dışişleri Bakanlığına, Türk Hava Yollarına veya yetkili kılınan kargo şirketlerine teslim işlemlerini sağlamak, 8. Yurtiçi veya yurtdışından gösteriler sonucunda iadeleri sağlanan filmlerin teslimini almak ve kontrolünü sağlamak, 9. Bakanlığın film arşivinde mevcut bulunan filmlerin özelliklerini kaybetmeden, uzun süre kullanılabilir halde kalmasını ve bunun için gereken teknik malzemelerin temininin yapılmasını sağlamak, 10. Yönergelere göre Bakanlıkça yurtiçi ve yurtdışındaki etkinliklere gönderilmek üzere satın alınan, yaptırılan, konulu belgesel ve çizgi filmler ile kayıt tescil sonucunda Eser İşletme Belgesi verilen film, video, VCD, DVD, Lazer Disc, CD ROM, Ses Kaseti, CD lerin kayıt ve yerleşim olarak düzenini sağlamak, 11. Yurtiçinde Bakanlığın ve diğer kamu, kurum, kuruluşlar ile derneklerden gelen talepler doğrultusunda gösterilerde kullanılmak üzere 35 mm’ lik Sinema Makinesi, Sinevizyon Cihazı, Perde, Ses Cihazı ve diğer teknik ekipmanlar ile teknisyenlerle destek sağlamak,

248 http://www.telifhaklari.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 15/10/2008)

158

12. Bakanlıkça satın alınan ve yaptırılan ve herhangi bir yolla arşive giren filmlerin kabulünü yapmak ve işlemlerin sonuçlandırılabilmesi için Genel Müdürlüğün gerekli birimine evrakların tasnifini sağlamak, 13. Genel Müdürlükte mevcut bulunan tüm teknik cihazlardan bozulanların arıza tespit tutanağını hazırlamak ve bakımları yapılan teknik cihazların kabul işlemlerini sağlamak, 14. Yurtiçi ve yurtdışından ülkemizin tanıtımına yönelik olarak talep edilen Bakanlığın arşivinde mevcut belgesel filmlerin gönderilmesini sağlamak, 15. Bakanlığın talimatı ile yurtiçine kurulan ve kurulacak olan 35 mm’lik sinema makinelerinin teslim alma ve teslim etme işlemlerini sağlamak, 16. Bakanlıkça veya diğer kamu kurum, kuruluşlar tarafından yapılan etkinlik, sempozyum, ve toplantılarda betacam SP ve S-VHS video kameralarla çekimlerini yapmak, çekilen görüntülerin gerekli yerlere dağıtımını sağlamak, 17. Bakanlıkça ve diğer kamu ve kuruluşlarca gerçekleştirilen gösterilerde kullanılmak üzere ses sistemi ve diğer cihazların kurumunu ve çalıştırılmasını sağlamak, 18. Genel Müdürlükçe satın alınması ve yaptırılması düşünülen teknik cihazların alımında teknik şartname hazırlama işlemini yapmak, 19. Genel Müdürlüğün stüdyo ve çoğaltım ünitesinde gelen talepler doğrultusunda montaj kurgu, çoğaltım ve seslendirme işlemlerini yapmak ve gerekli kamu kurum ve kuruluşlara gönderilmesini sağlamak, 20. Yurtiçinde mevcut bulunan 1100 sinema salonundan gelen aylık seyirci sayıları, toplam ücretleri, oynatılan yerli ve yabancı filmlerin sayılarını içeren istatistiki bilgiler derlemek, gerekli yerlere bildirimini sağlamak, 21. Yurtdışından gelen film haftası, film festivali ve gösteri ve şenlikler için yapımcı firmalara gelen taleplerin karşılanabilmesi için firmalarca gönderilecek filmlerin gümrük giriş çıkış işlemleri için gerekli yazışmaların yapılmasını ve filmlerin yurtdışına giriş ve çıkış işlemlerinin sağlanması, 22. Bakanlıkça kayıt tescil edilerek Eser İşletme Belgesine bağlanan eserlerin TRT Kurumunda yayınlanabilmesi için firmaların talepleri doğrultusunda uygunluk yazısının TRT Kurumuna gönderilmesinin sağlanması, 23. 3257 sayılı Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanununa göre Emniyet Müdürlüğünden Bakanlığa devredilen ve firmaların talepleri doğrultusunda kayıt tescil yapılmak üzere sansür belgelerinin çıkartılarak gönderilmesinin sağlanması, 24. Makamca verilecek diğer görevlerin yapılmasının sağlanması.

Yukarıdaki görevleri yerine getiren Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve

Sinema Genel Müdürlüğü’nün faaliyetleri sonucu oluşan arşivi,249 Türk filmleri,

hayatın her alanından belgeseller ve Türkiye’de çıkmış müzik kasetleriyle, film ve

249 Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürü Abdurrahman Çelik’in 22.08.2008 tarihli Hürriyet Gazetesi’ne Verdiği Röportaj; http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=9724477 (Erişim Tarihi: 19/11/2008)

159

müzikteki gelişime tanıklık etmektedir. Hem sinema filmlerini hem de müzik eserlerini

kayıt-tescil eden müdürlüğün arşivinde 1983 yılından bugüne kadar çıkan bütün müzik

eserleri ve Türk filmlerinin kopyası bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye’de gösterime giren

yabancı filmlerin de kayıt-tescil için alınmış kopyaları mevcuttur. Arşivin koleksiyonu

iki kaynaktan oluşmaktadır.

• Kayıt-tescil faaliyeti sonucunda oluşan “eserlerin arşivi”,

• Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü

Sinema Dairesi Başkanlığı ve TRT gibi kurumlardan devredilmiş olan kayıtların

arşivi.

Arşivde, bugüne kadar kayıt-tescil işlemine tutulmuş yaklaşık 6 bin 700

civarında 35 mm sinema filmi bulunmaktadır. Bunun yanında, yaklaşık 20 bin civarında

CD, 22 bin-25 bin civarında kaset formatında müzik yapımları da arşivde yerini

almıştır. Arşivden dünyanın dört köşesindeki festivallere, 8 dilde alt yazılı filmler

gönderilmektedir.

Araştırmacılara ve yayın kuruluşlarına açık olan arşivdeki eserler, ayrıca müzik

ve sinema eserleriyle ilgili yasal problemlerde mahkemelere delil olarak sunulmaktadır.

Türkiye’deki özellikle bölgesel ve yerel televizyonların belgesel açığının yüzde 60-

70’ine yakınını kurumun arşivi karşılamaktadır.

Arşivin teknolojiye uygun olarak dijital ortama aktarılmasına da başlanmıştır.

Güncel belgesellerin tamamının aktarımı yapılmış, son birkaç yıldır alınan filmlerin

dijital kopyaları da sisteme otomatik yüklenmeye başlanmıştır. Eski filmler ise,

güncellendikçe ya da yurt dışında bir festivale gittikçe aktarılmaktadır. Tüm bu arşiv

malzemesi Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın AKM binasının altındaki arşivinde

toplanmaktadır.

5.1.1.2. Milli Kütüphane

Milli Kütüphane, 1946 yılında Adnan Ötüken tarafından kurulmuştur. Basma

Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu gereğince, Türkiye’de yayımlanan her basılı

eserden bir numune, Milli Kütüphane’ye gönderilmektedir. 4848 Sayılı Kültür ve

Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’da Millî Kütüphane

Başkanlığı’nın görevleri şöyle tanımlanmaktadır.

160

Madde 15- Millî Kütüphane Başkanlığı, Türkiye'nin millî kültür ve bilgi birikimi ile bilgi akımını sağlar ve 5632 sayılı Millî Kütüphane Kuruluşu Hakkında Kanun ile diğer kanunlarla verilen görevleri yapar. Ayrıca, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu tarafından yayımlanan eserlerden, memleketin tarihî ve kültürü bakımından önemli olanların çoğaltılmasını ve bir nüshasının Millî Kütüphanede saklanmasını sağlar.

Türkiye’nin en zengin taş plak koleksiyonu Milli Kütüphane bünyesindedir.

1913-1960 yılları arasında üretilen yerli-yabancı sanatçı ve orkestraların seslendirdiği

yaklaşık beş bin civarında taş plak, özel depolarda saklanmaktadır. Kütüphanenin ses

arşivinde taş plak koleksiyonu dışında her türlü ses kaydı toplanmaktadır. Ses bankası

olarak adlandırılan bu bölümde, aralarında Atatürk’ün de bulunduğu devlet

büyüklerinin ses kayıtları yer almaktadır.250

5.1.2. Milli Savunma Bakanlığı -TSK Foto Film Merkezi251

Milli Savunma Bakanlığı Genel Kurmay Başkanlığı Genel Sekreterliği’ne bağlı

olan Türk Silahlı Kuvvetleri Foto-Film Merkezi (TSK Foto Film Merkezi), 1915 yılında

Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın girişimleriyle “Merkez Ordu Sinema Dairesi (MOSD)”

adıyla kurulmuştur. Kuruluşundan bir süre sonra yönetimine Pathe film makineleri

temsilcisi Sigmund Weinberg getirilmiş, yardımcılığına ise o sırada yedek subay olan

Fuat Uzkınay atanmıştır. Cemil Filmer ve Mazhar Yalay’ın da katılımlarıyla kurumun

kadrosu genişletilmiştir. O dönemde, MOSD’un koleksiyonundaki filmler İstanbul

Beyazıt’ta bulunan ahşap binasında saklanmaktaydı.

Osmanlı İmparatorluğu MOSD’un kuruluşundan kısa bir süre sonra I. Dünya

Savaş’ına katılmıştır. MOSD bu dönemde, “Anafartalar Muharebesi’nde İtilaf

Ordularının Püskürtülmesi (1915)”, “Çanakkale Muharebeleri (1916)”, “Galiçya

Harekatı (1916)” gibi savaş konulu filmlerin yanında “Harbiye Nazırı’nın Kıta Teftişi

ve Batum Manzarası (1915)”, “Alman İmparatoru’nun Dersaadete Gelişi (1917)”,

“Alman İmparatoru’nun Çanakkale’yi Ziyareti (1917)”, “Sultan Vahdettin’in Biat

250 Bir Tarih Sizi Bekliyor; http://www.tempodergisi.com.tr/toplum_politika/15836/ (01/11/2008) 251 Hilal Özkan, Türkiye’de Film Arşivciliği Sorunları ve Arşivciliğin Türk Sinema ve Televizyonuna Etkileri, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema Televizyon Ana Sanat Dalı Sinema Televizyon Programı Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Sami Şekeroğlu, İstanbul 2001, s. 30-35; Turhan, a.g.t., s.111-113; Erdoğan, a.g.t., s. 50 -51

161

Merasimi (1918)”, “Sultan Vahdettin’in Kılıç Kuşanması (1918)” gibi dönemin önemli

şahsiyetlerini ve olaylarını belgeleyen filmler de çektirmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’nda yenik düşmesinin ardından

imzalanan Mondros Mütarekesi ile işgaller de başlamıştır. MOSD’un sahibi olduğu

filmler ve teknik ekipman, düşman kuvvetlerinin eline geçmesi istenmediğinden dolayı

Malul Gaziler Cemiyetine devredilmiştir. Malul Gaziler Cemiyeti’nin elinde bulunan

filmler de, 23 Nisan 1920’de TBMM’nin kurulmasından sonra oluşturulan “Büyük

Millet Meclisi Ordu Foto Film Çekme Merkezi”ne devredilmiştir. Bu gelişmelerden

sonra Merkez, belgesel nitelikte film çekme faaliyetlerini sürdürmüş, Atatürk’ün yurt

gezileri, Meclis konuşmaları, CHP kurultayları, milli bayram törenleri gibi etkinlikleri

filme aldırmıştır.

Günümüzde, Türk Silahlı Kuvvetleri Genel Kurmay Başkanlığı Genel

Sekreterliğine bağlı olarak çalışan Merkez, Türk Silahlı Kuvvetlerinin çeşitli faaliyetleri

sonucunda oluşan fotoğraf ve filmler de arşivin koleksiyonunda mevcuttur.

Merkez, ülkemizdeki en eski ses ve hareketli görüntü kayıtlarına sahip arşiv

olma özelliğine sahiptir. Osmanlı İmparatorluğu döneminden itibaren çekilen

fotoğraflar, 8mm, 16 mm, 35 mm genişliğinde Nitrat, Asetat ve polyester tabanlı filmler

ile farklı formatlardaki video kasetleri doğal afetlere dayanıklı özel olarak inşa edilmiş

depolarında muhafaza edilmektedirler. Nitrat tabanlı filmler, koruma altına alınması ve

güvenli malzeme üstüne aktarılması için Mimar Sinan Üniversitesi Sinema TV

Enstitüsüne gönderilmiştir. Merkezin elinde bulunan kayıtlar yazılı belgelerden ayrı

olarak tasnif edilmiştir. Arşivde bulunan bütün materyaller kullanım amacına uygun

şekilde tasnif planı çerçevesinde düzenlenmiştir. Arşivin çalışma prensipleri ve

kullanım koşulları talimatlarla belirlenmiştir. Bu yönleri ile ülkemizdeki en düzenli

görsel-işitsel arşiv olarak hizmet etmektedir.

5.1.3. Milli Eğitim Bakanlığı – Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü252

Eğitim Teknolojileri Müdürlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde görsel ve

işitsel eğitim araçlarının üretilmesi ve çoğaltılması amacı ile 1951 yılında “Öğretici

Filmler Merkezi (ÖFM)” adıyla kurulmuştur. ÖFM’de 1960 yılında film şeridi

252 Eğitek’i Tanıyalım; http://212.174.189.121/0014220aad20/comfort-page/5b88_e1fabc9a_a178_11dd_9f46_0014220aad20/EgitekiTaniyalim.pdf (Erişim Tarihi:23.10.2008) s.3- 49; http://egitek.meb.gov.tr/Egitek/Birimlerimiz/SubeGorevleri.htm#12 (Erişim Tarihi: 17/10/2008)

162

yapımına başlanmış, 1962’de de bu merkezde filmlerin seslendirilmesine geçilmiştir.

Ardından “Radyo ile Eğitim Ünitesi” kurulmuş ve ÖFM’nin adı “Film Radyo Grafik

Merkezi (FRGM)” ne dönüştürülmüştür

Eğitim dünyasında bu güne kadar geliştirilmiş en etkili kitle eğitim aracı

televizyondur. FRGM televizyonla eğitim yayınlarına TRT ile aynı yılda başlamıştır.

Film, radyo ve televizyon gibi modern ve güçlü yayın araçlarından eğitim ve öğretimde

yaygın ve planlı bir biçimde yararlanarak hizmet vermeye başlayan merkezin adı

1968’de “Film-Radyo ve Televizyonla Eğitim Merkezi (FRTEB)” olarak

değiştirilmiştir. FRTEB’e 1992 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı başkanlık

statüsü verilmiştir. FRTEB uzaktan eğitim teknolojilerindeki gelişmeleri de izleyerek,

bu teknolojilerin yurdumuzda uygulanabilirliliği üzerine araştırmalar da yapmaktadır.

1998’de farklı kollardan gelişerek büyüyen FRTEB ile Bilgisayar Hizmetleri ve Eğitimi

Genel Müdürlüğü, tek bir kurum çatısı altında birleştirilmiştir. Böylece kurum, “Eğitim

Teknolojileri Genel Müdürlüğü (EğiTek)” adını almıştır.

Eğitimde kullanılmak üzere her çeşit görsel, işitsel, bilgisayar tabanlı dijital

eğitim aracının geliştirilmesi, üretilmesi çalışmalarını sürdüren EğiTek, günümüzde

ülkemizin yetkin bir eğitim teknolojisi merkezi durumuna gelmiştir. Bu çerçevede,

radyo programları, ses kasetleri, TV programları, teleteks yayınları, video paket

programları, slaytlar, fotoğraflar, albümler, basılı materyaller, Web sayfası yayımları ve

üretimlerini sürdürmektedir. Bu üretim geleneğiyle, kurulduğundan bugüne 14.000 ürün

ortaya çıkarmıştır.

EğiTek’e bağlı, “Ürün Tasarım ve Plânlama Şubesi”, “Görsel Sanatlar Şubesi”

ve “Televizyon - Radyo Programları ve Ürün Tanıtım - Fuar Şubesinin” faaliyetleri

sonucu oluşan arşivin yönetiminden sorumlu “Yayın, Çoğaltım ve Arşiv Şubesi

Görevleri” görevleri şöyle tarif edilmektedir.

1. Üretimi yapılan ve yayın denetiminden geçen radyo ve televizyon programlarının yayın plânını yapmak ve yayınlanmasını sağlamak, 2. Film video kaseti ve teyp kaseti, CD gibi ortamlarda kayıtlı radyo ve televizyon programları ile bilgisayar (elektronik) tabanlı eğitim yazılımlarını arşivlemek, çoğaltımını yapmak/yapımını sağlamak, dağıtımını yapmak, satışı yapılanların çoğaltmak ve teslim etmek, 3. Eğitim portalı içeriğinde yer verilmesi kararlaştırılan ürünlerin orijinallerinin arşivlemek, 4. Görev alanı ile ilgili verilen diğer işleri yapmak.

163

Bugün EğiTek arşivinde, yalnızca fotoğraf ve slayt olarak 40.000 üzerinde ürün

bulunmaktadır. Kurumun faaliyetleri sonucu oluşan arşivinde 1265 adet 90” ve 120”lık

betacam kasetlerde eğitim, tanıtım ve genel kültüre yönelik ham görüntüler mevcuttur.

Kurumda 2000’li yıllarda arşiv çalışmalarına öncelik verilmeye başlanmıştır. Arşivin

faaliyetlerini şöyle özetleyebiliriz.

• 2003: 2003 yılı itibari ile arşiv birimi henüz oluşturulmamıştır.

• 2004: Genel Müdürlüğün çeşitli yerlerinde muhafaza edilen materyaller arşiv

deposu olarak belirlenen yere taşınarak türüne göre ayrılıp raflara yerleştirmiştir.

Ayrıca, 873 adet 2 inç Bant, 140 adet Radyo Dar Bant kimlik taraması yapılarak

bilgisayara kaydedilmiş, 46 adet film ise elektronik ortama aktarılmak üzere

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’ne gönderildi.

• 2005: 728 adet Radyo Dar Bant, kimlik taraması yapılarak bilgisayara

kaydedilmiştir. Ayrıca 35 adet film elektronik ortama aktarılmak üzere Mimar

Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’ne gönderilmiştir.

• 2006: 75 adet film elektronik ortama aktarılması için Mimar Sinan Güzel

Sanatlar Üniversitesi’ne gönderilmiş, Web’de yayınlanacak programların listesi

ve süreleri belirlenmiştir.

• 2007 : Elektronik ortama aktarılması projesi kapsamındaki eğitim

materyallerinden 16 mm ve 35 mm’lik filmler ile radyo bantları için fiziki

ortamın iyileştirilmesi çalışmaları bitirilme aşamasına gelmiştir. Ayrıca, 16 mm

ve 35 mm’lik filmlerden telesine edilerek elektronik ortama aktarılması

planlanan 4500 adet filmden 598 adedi öncelik sırasına göre belirlenmiştir.

5.1.4. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sinema-TV Enstitüsü Arşivi

(Türk Film Arşivi)253

Kurumun temeli, Prof. Sami Şekeroğlu ve arkadaşlarının 1962’de “İstanbul

Devlet Güzel Sanatlar Akademisi” öğrencisi iken kurduğu Türkiye’nin ilk sinema

kulübü olan “Kulüp Sinema 7’ye” dayanır. Prof. Sami Şekeroğlu ve arkadaşlarının

Kulüp Sinema 7’yi kurdukları yıllarda üç hedefleri vardı.

• Görsel kültürümüzün en önemli malzemesi olan sinematografik mirasın

koruma altına alarak gelecek kuşaklara iletilmesi,

• Sinema alanında bir bilim, sanat ve kültür kurumunun oluşturulması,

253 http://www.msgsu.edu.tr/msu/pages/279.aspx (Erisim Tarihi: 17/10/2008)

164

• Türkiye’de ilk kez akademik düzeyde sinema eğitiminin başlatılmasıydı.

Prof. Şekeroğlu, bu düşüncelerini 1964-65 yıllarında yayınladığı “FİLM”

dergilerinde de dile getirmiştir. Söz konusu etkinliklerin, özellikle büyük yatırımlar

gerektiren arşiv çalışmalarının yoğunluğu karşısında kurumun ihtiyaçları bir öğrenci

topluluğunun bütçesiyle karşılanamayacak hale gelince, Arşiv Başkanı Prof. Sami

Şekeroğlu, Türk Film Arşivi’ni tüm mal varlığıyla devlete devretmeye karar vererek bu

görüşünü dönemin Devlet Güzel Sanatlar Akademi Başkanı Prof. Hüseyin Gezer’e

iletmiştir. Bu teklif, 8 Ağustos 1968’de Akademi Temsilciler Kurulu’nda kabul edilerek

“Türk Film Arşivi’nin” Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ne bağlı bir arşivleme,

araştırma, yayın ve eğitim kurumu olması onaylanmıştır. Prof. Sami Şekeroğlu ve

arkadaşları 5 yıl süreyle yönetimde kalma koşulunu yönetmeliğe koymuşlardı.

1969’da “İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Film Arşivi Yönetmeliği”

resmi gazetede yayınlanmıştır. Prof. Sami Şekeroğlu, aynı yıllarda bir bilim-sanat-

kültür kurumunu barındıracak nitelikte Akademi dışında bir binanın yapımı ve bu

kurumun gereksinimi olan cihazların yurt dışından getirilmesi için çalışmalara

başlamıştır. Tüm bu çalışmalardan sonra Türkiye'ye uygun bir sinema kurumu yapısı

oluşturulmuştur.

Devlet Planlama Teşkilatı’nın desteği alınarak Balmumcu’da yeni bir binanın

inşaatına başlanmış “Film Arşivi”, “Sinema Okulu” ve “Sinema Müzesi” olarak

tasarlanan ve 1972’de başlanan projesinin birinci bölümü olan Film Arşivi, 1974

yılında tamamlanmıştır. Yurt dışından getirilen cihazlar, o güne kadar toplanan filmler

ve diğer görsel-işitsel arşiv malzemeleri bu binaya yerleştirilmiştir.

Kısa bir süre sonra, Projenin ikinci aşamasını oluşturan çalışmalara başlanmış,

dünya standartlarında teknolojik alt yapıya sahip laboratuarı, arşivi, kütüphanesi, gösteri

ve sergi salonlarıyla bir bilim-sanat-kültür kurumu haline gelen Film Arşivi 1975

yılında “Sinema Televizyon Enstitüsü” adını almıştır. 1976 yılında da bağımsız bir

programla üniversite düzeyinde Sinema-Televizyon eğitimi başlamıştır.

1982’de Yüksek Öğretim Kanunu ile İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi

yeni bir yapılanmayla Mimar Sinan Üniversitesi adını almıştır. Ancak, özgün bir kurum

olan Sinema-TV Enstitüsü için onun tüm çalışmalarını kapsayacak bir yapılanma

oluşturulamamıştır. Bir süre isimsiz kalan Kurum, daha sonra Rektörlüğe bağlı,

bağımsız bir birim olan, araştırma, inceleme, uygulama, arşivleme, yaygın eğitim, film

165

ve yayın yapan bir bilim-sanat-kültür kurumu olan “Sinema-TV Merkezi” ile Güzel

Sanatlar Fakültesi’nin bu alanda eğitim-öğretim yapan “Sinema-TV Bölümü” adı

altında organik olarak birbirine bağlı iki ünite olarak örgütlenmiştir.

Türk sinemasına ait orijinallerle dünya sinema klasiklerinin önemli örneklerinin

korunduğu, her türlü koruma şartlarına sahip modern arşivdeki film sayısı bugün

6000'in üzerindedir. Arşivde, filmlerin yanı sıra 40.000 fotoğraf, orijinal senaryolar,

afişler, kupür dosyaları, sinema ile ilgili her türlü bilgi ve belge saklanmaktadır.

Araştırmacı, yazar ve öğrencilere açık olan video kütüphanesinde 4000'in üzerinde

farklı formatlarda görsel-işitsel malzeme bulunmaktadır.

5.1.5. RTÜK (Radyo ve Televizyon Üst Kurulu)

Ülkemizde radyo ve televizyon yayınları, “3984 Sayılı Radyo ve Televizyon

Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun”254 sayılı kanun kapsamında kurulan Radyo ve

Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından yerine getirilmektedir. 3984 sayılı kanunun

amacı; radyo ve televizyon yayınlarının düzenlenmesi ve Radyo ve Televizyon Üst

Kurulunun kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin esas ve usullerin

belirlenmesidir.

RTÜK 3984 sayılı kanun kapsamında belirlenen denetim görevini yerine

getirebilmek amacıyla Radyo ve Televizyon yayınlarının Üst Kurul Merkez, Bölge

Müdürlükleri ve ihtiyaç duyulacak illerde sayısal ortamda kayıt edilmesi, izlenmesi ve

denetlenmesini sağlayacak olan Sayısal Kayıt ve Arşiv Sistemi (SKAAS) projesi

kapsamında TÜBİTAK UZAY aşağıda açıklamaları verilen “Analiz Yazılımları”nı

gerçekleştirmekte olup projenin ana yüklenicisi TÜBİTAK UEKAE'dir. Oluşturulması

hedeflenen SKAAS Sisteminde, Ankara merkezde Uydu, kablo ve karasal ortamdan

alınan 100 televizyon ve 100 radyo yayını ile yurt çapındaki 258 İl ve İlçeden yayın

yapılan toplam 210 televizyon ve 860 radyo yayınının sayısal ortamda kayıt edilmesi,

arşivlenmesi ve izlenmesi yapılacaktır.255

254 3984 Sayılı Radyo ve Televizyon Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Kabul Tarihi : 13/4/1994 Yayımlandığı Tarih: 20/4/1994 Yayımlandığı Resmi Gazete No: 21911 255http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=43a7c83d-e141-4dd5-ad44-2dfeee540991 (Erişim Tarihi: 29/01/2008)

166

SKAAS Projesinin Bileşenleri256 “Video Klip Yakalama: Bir video arşivinde en temel ihtiyaçlardan biri, benzer görsel verinin bulunabilmesidir. Örnek ile sorgulama tabanlı bu özellik sayesinde arşivin taranması ve istenen bilgiye ulaşmak oldukça kolaylaşır. Video Klip Yakalamanın iki temel kısmı, indeksleme ve sorgudur. “İndeksleme kısmında”, görsel bilgiyi en iyi ve hızlı şekilde özetleyecek öznitelikler çıkarılır. “Sorgu kısmında” ise çıkarılan indeksler üzerinden benzeri aranan veriye en yakın arşiv içeriği bulunur. Video Çekim Analizi: Video Çekim Analizi ile bir videonun içindeki çekimler bulunur ve anahtar kareler tespit edilir. Video Çekim Analizinde dereceli ve ani geçişler tespit edilirken renk bilgisi, kenar bilgisi ve hareket bilgisi gibi alt seviye bilgi kaynakları kullanılır. Sonrasında ise, çekimi temsil edecek bir anahtar kare seçilir. Bu şekilde izleyicilere sabit imgeler üzerinden videonun kısa bir özeti sunulmuş olur. Böylece, bir video arşivini videoları izlemeye gerek kalmadan hızlı bir şekilde taramak mümkün olur. Video Program Analizi: TV yayınlarındaki reklam kuşaklarının yerini cıngıllar ve logo değişimleri yoluyla tespit eder ve operatör tarafından incelenmek üzere raporlar. Video Metin Okuma: Geniş görüntü veritabanlarının indekslenmesinde ve düzenlenmesinde yararlanılabilecek en önemli araçlardan birisi sayısal görüntüler içerisinde bulunan sonradan eklenmiş yazılardır. Böylesine bir bilgi geniş görüntü veritabanlarının etkin ve verimli indekslenmesinde ve sorgulanmasında kullanılabilmektedir. Ayrıca konuşmacı, yer/konum/mekan, zaman/gün, spor karşılaşmalarının skor bilgileri gibi çeşitli sorgular daha eksiksiz ve tam olarak yapılabilmektedir. Bu çalışmada TV görüntülerinde bulunan sonradan eklenmiş Türkçe ve/veya İngilizce karakter içeren her tip yazının, otomatik olarak görüntü içerisindeki yerinin bulunması ve tanınması gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelime Yakalama Uygulaması: Günümüzde çoğul ortam verilerinin kullanımı, kurumsal ve kişisel uygulamalarda hızla artmaktadır. Bunun sonucu olarak, büyük miktarda sayısal verinin hızlı ve uygun bir şekilde arşivlenebilmesi ve arşiv içinden veri erişimi sorunu gündeme gelmektedir. Anahtar Kelime Yakalama (AKY) uygulaması, ses verilerinin arşivlenmesi ve veri erişimi için etkin bir şekilde kullanılmaktadır. AKY uygulaması, televizyon ve radyo yayınları içinden istenen kelimelerin veya kelime dizinlerinin yerlerinin tespit edilmesini sağlamaktadır. Sistem, kullanıcı tarafından yayınlar içinde tespit edilmesi istenen herhangi bir kelimeyi konuşmacıdan bağımsız olarak yakalayabilmektedir. Taranacak kelimeler veya kelime dizileri sisteme arayüz üzerinden yazılı olarak girilmekte, kullanıcı tarafından herhangi bir veri eğitiminde ihtiyaç duyulmamaktadır. AKY, büyük ses verisi arşivleri içinden veri erişimini sağlamada yüksek başarı oranlarıyla çalışmakta ve güvenilir bir sistem sunmaktadır.

256 http://www.bilten.metu.edu.tr/tubitakUzay/tr/projects/imageAndVideo.asp (Erişim Tarihi: 21/10/2008)

167

Radyo Reklam Analiz Uygulaması: Radyolarda yayınlanan reklam kuşaklarının takibi gerek radyoya reklam veren reklam sahibi kuruluşlar, gerekse reklam kuşaklarının düzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu olan kuruluşlar için önem taşımaktadır. Ancak ulusal ve yerel yayın yapan radyo sayısının çok fazla olması, bu kanallardaki yayının sürekli takibini oldukça zorlaştırmaktadır. Radyo Reklam Analizi uygulaması, bu noktada günümüz teknolojisini kullanarak radyodan reklam takibini otomatik hale getirmek amacıyla geliştirilmiştir. Uygulama, reklam kuşak başlangıçlarında ve sonlarında yayınlanan reklam cıngıllarını referans alarak reklam bölgelerini otomatik olarak raporlayabilmektedir. Bu uygulama için radyo kanallarına ait reklam cıngıllarından birer örneğin sisteme tanıtılması yeterlidir. Uygulama ile reklam kuşak bölgelerinin gerçek zamanlı olarak otomatik tespiti ve raporlanması yüksek bir başarı ile gerçekleştirilebilmektedir. GÖRETAS Projesi : GÖRETAS, televizyon yayınları üzerinden reklam takibi için özelleştirilmiş bir video analiz sistemidir. Sistem reklam kuşaklarını otomatik olarak bulur, reklamları birbirinden ayırarak sınıflandırır ve sonuçları bir web sayfası aracılığıyla ilgili kişilere yaklaşık on dakikalık bir sürede ulaştırır. Kuşaklar dışında yayınlanan sponsorluk reklamlarını da gerçek zamanlı olarak bulur ve raporlar. BilMMS Arşiv Sistemi : Günümüzün teknolojisiyle, imge, video, ses kayıtları gibi çoklu ortam verisini üretmek ve paylaşmak kolaylaşmış, yüksek miktarlarda veriyi depolamak düşük maliyetle yapılabilir bir iş haline gelmiştir. Ancak, bu kadar yüksek miktarda veri içinden aranan kısımların bulunması ekonomik olmayan seviyelerde iş gücü gerektirmektedir. Bu ihtiyacın bir sonucu olarak, büyük miktarlardaki veriye hızlıca ulaşmak ve veriyi belli kriterlere göre endeksleyip ve bu kriterlere göre otomatik olarak sınıflandırmak zorunlu hale gelmiştir. BilMMS, çoklu ortam verisinin depolanmasına, verinin otomatik olarak özetlenmesine, bu veriden elle ya da otomatik olarak çıkarılan bilgilerin saklanmasına ve verinin otomatik olarak sınıflandırılmasına imkan sağlayan, MPEG-7 uyumlu bir sayısal çoklu ortam arşiv sistemidir.”

Sonuç olarak SKAAS Projesindeki sistem imge ve ses tabanlı benzerlik araması

yapmaya olanak vermektedir. İmgeler, dolayısıyla videolardan alınan anahtar kareler,

renk benzerliğine göre eşlenebilmekte, “futbol” “kalabalık”, “insan yüzü”, “dış çekim”

gibi tanımlayıcılarla otomatik olarak işaretlenebilmektedir. Ses klipleri müzik,

konuşma, sessizlik ya da gürültü olarak sınıflandırılabilmektedir. Ses kliplerinin içinden

çeşitli kelimelerin yakalanması (word spotting) uygulaması ise halihazırda geliştirilme

aşamasındadır. Sisteme kaydedilen videolar çekimlerine ve sahnelerine otomatik olarak

bölünebilmektedir

168

SKAAS Projesini Yayıncı-Denetimci ve İzleyici açısından değerlendirmesi

yapıldığında şu avantajlar ortaya çıkmaktadır. 257

RTÜK’ün denetim görevi açısından;

• Hali hazırda merkezden izlenemeyen bütün yayınlar SKAAS sayesinde

merkezden izlenebilecek, kaydedilebilecek, arşivlenip analiz edilebilecek,

• Bütün yayınların merkezden izlenmesi sağlanacak ve böylece başka kamu

kurumlarından yardım alınmasına ya da taşra teşkilatı oluşturulmasına ihtiyaç

kalmayacak. Bu sayede iş birliği yapılan kamu kurumlarının elemanları kendi

asli görevlerine dönecekleri gibi RTÜK’ün bu çalışmalar için ayrıca eleman

istihdam etmesi gerekmeyecek,

• İl ve ilçelerden data hatlarıyla RTÜK merkezine iletilen yayınlar arşiv sistemine

kaydedilecek. Kaydedilen sayısallaştırılmış yayınların otomatik ses ve görüntü

tanıma akıllı sistemleri vasıtası ile denetim görevi çerçevesinde ön analizleri

yapılacak,

• Herhangi bir yayında tespit edilen bir aykırılığın sisteme tanıtılarak başkaca

radyo ve televizyonlarda da yayınlanıp yayınlanmadığının tespiti sağlanarak

denetimde eşitlik ve adaletin sağlanmasına çalışılacak. Reklam yerleştirme

süreleri ve sıklıklarıyla ilgili yayın ihlalleri de otomatik olarak sistem tarafından

belirlenecek,

• Hali hazırda Ankara’daki merkeze ulaşmayan, il ve ilçelerdeki yayınların tümü

bu sistem sayesinde merkeze ulaştırılacak, böylece bütün yayınların merkezde

aynı uzmanlar tarafından, aynı kriterlere göre değerlendirilmesi sağlanacak,

kişiden kişiye değerlendirme farklılıklarının önüne geçilerek daha nesnel

denetim yapılması mümkün olacak,

• SKAAS sistemi sayesinde Türkiye ’de ilk defa ses ve görüntü analizi konusunda

dünyaya ihraç edilebilecek önemli bir birikim oluşturulacak,

Yayıncı açısından;

• Yayıncılar için yıllardır önemli bir sorun olan yayın kopyalarının arşivlenmesi

sorunu bu projeyle çözümlenecek,

• Sistem sayesinde yasa gereğince yayın kopyalarını bir yıl saklamakla yükümlü

olan yayın kuruluşları açısından arşiv maliyetleri düşecek,

257http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=43a7c83d-e141-4dd5-ad44-2dfeee540991


169

• Yayın kopyasını göndermeyen kuruluşların ağır yasal müeyyidelerle

karşılaşmaları önlenecek,

• Sistem aynı zamanda yerel yayın kuruluşları arasında yayın içeriği paylaşımını

mümkün kılacak, böylece yerel düzeyde üretilen ancak atıl kalan yayın

içeriklerinin değerlendirilmesi söz konusu olacak,

• Yerel yayın kuruluşlarının RTÜK’le ilişkilerinde ve iletişiminde önemli bir

sorun olan coğrafi uzaklık etkeni de ortadan kalkacak.

İzleyici açısından;

• Türkiye genelinde yayın yapan tüm radyo ve televizyonlar sistem sayesinde

RTÜK merkezinde kesintisiz olarak kaydedileceğinden başta kişilik hakları

ihlalleri olmak üzere tüm yayın ihlalleri ve bunlarla ilgili şikayetler hızlı ve

sağlıklı bir şekilde değerlendirilip sonuçlandırılabilecek, böylece yayın yoluyla

uğranan mağduriyetlerin önüne geçilecek,

• Kapsamı ve kapasitesi genişletilen ve daha ekonomik hale getirilen “Alo 178”

iletişim hattından gelen izleyici şikayetleri yeni sistem sayesinde daha hızlı ve

sağlıklı olarak değerlendirilebilecek ve şikayete konu olan programların diğer

kanallarda da yayınlanıp yayınlanmadığı daha kolay tespit edilecek. Bu sayede

toplumun hassasiyetleri kanuni müeyyideler çerçevesinde dikkate alınmış

olacak. Aynı şekilde toplumda bazı yayınlarla ilgili oluşan hassasiyetlerin ilgili

yayın kuruluşlarına iletilmesi mümkün olacak.

Sonuç olarak, yayın dünyasında büyük yenilikler getirecek olan SKAAS projesi

tamamen hayata geçirildiğinde hem RTÜK hem de yayın kuruluşları açısından büyük

kazanım olacaktır.

5.1.6. TBMM - Meclis TV Arşivi

“2.2.1.1. Meclis Oturumları Kayıtları” bölümünde de anlatıldığı gibi, 1970

yılına kadar TBMM’nin oturumlarının kayıt altına alınması yalnızca stenograflar

vasıtasıyla oluyordu. Bu tarihten sonra stenograflar yanında ses kayıt cihazları da

devreye girmiştir. 2005 yılından itibaren ise dijital kayıt sistemine geçilmiştir. Türkiye

Büyük Millet Meclisi oturumlarının gerekli görüldüğü durumlarda kamuoyuna

yayınlanması uygulaması ise 1996 yılından bu yana “Meclis TV” aracılığıyla

170

gerçekleşmektedir. 22660 Sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Televizyon Hizmetleri

Yönetmeliği’nde258 arşive yönelik aşağıdaki maddelerde atıfta bulunulmuştur.

22660 Sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Televizyon Hizmetleri Yönetmeliği Madde 1. - Amaç Bu Yönetmeliğin amacı, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Genel Kurul çalışmalarının naklen yayını ile diğer çalışma ve faaliyetlerinin kamuoyuna yansıtılması için 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun 17 nci maddesine göre faaliyette bulunan Türkiye Büyük Millet Meclisinin televizyon hizmetlerinin yürütülmesine ve bu hizmet biriminin görev, çalışma usul ve esaslarına ilişkin hususları düzenlemektir. Madde 2. - Kapsam Bu Yönetmelik, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Televizyon Hizmet Biriminin yayın hizmetleri ve TRT kanalından yurt içi ve yurt dışına yapılan yayınlar ile bu yayınlara ilişkin idari, mali ve teknik hususları kapsar. Madde 6. - Faaliyet ve Görevler Televizyon Hizmet Biriminin görevleri şunlardır: a) Genel Kurul çalışmalarını naklen veya banttan yayınlamak, teletekst hizmetlerini yerine getirmek, b) Genel Kurul çalışmalarının, kısmen veya tamamen diğer televizyon kuruluşlarınca banttan veya canlı olarak yayınlanmasının istenmesi halinde, Televizyon Yayın Hizmetleri Ücret Tarifesine göre gerekli yayın ve teknik yardım sağlamak, c) Başkanlığın faaliyetlerini, Başkanlık Divanının toplantılarını, Türkiye Büyük Millet Meclisinde temsil edilen siyasi partilerin grup toplantılarını, siyasi partilerin başkanlarının ve grup başkanvekillerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi içerisindeki basın toplantılarını ve komisyonların çalışmalarını izlemek, yayına hazırlamak, Başkanlıkça gerekli görülmesi halinde canlı yayın yapılmasını sağlamak, d) 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunla belirlenen yayın ilke ve esaslarına uyan Türkiye ve Dünyadaki siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve güncel konuları işleyen açık oturum, yuvarlak masa, haber, panel, sohbet, forum, belgesel, fragman, mülakat, yorum ve spot nitelikli programları hazırlamak, hazırlatmak veya Başkanlıkça karar verilmesi halinde satın alarak yayınlamak, e) Televizyon yayın hizmetlerinin etkinliğinin ölçümü için kamuoyu araştırmaları yaptırmak, f) Diğer yayın kuruluşlarının stüdyo, montaj, kamera gibi teknik yayın ve yapım taleplerini Televizyon Yayın Hizmetleri Ücret Tarifesine göre yerine getirmek, g) Televizyon yayın hizmetleri arşivini kurmak, arşiv materyallerinin çağdaş ve teknik yöntemlerle saklanmasını sağlamak,

258 22660 Sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Televizyon Hizmetleri Yönetmeliği, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi; 8/6/1996

171

h) Televizyon Yayın Hizmetleri arşiv görüntülerini ve canlı yayın bantlarını isteyen, özel ve kamu yayın kuruluşları ile milletvekillerine ücreti karşılığı çoğaltmak, ı) Başkanlığın ve Yayın Danışma Kurulunun raporları istikametinde Başkanlık Divanının vereceği benzer nitelikteki görevleri yapmak. Madde 12. - Metin ve Yayın Bantlarının Saklanması Program metinleri ve yayın bantları, yayının türüne göre yayın tarihinden başlayarak en az bir yıl süreyle saklanır. Arşiv değeri olan yayınların saklanma süresine Yayın Danışma Kurulunun önerisi üzerine Başkanlık Divanınca karar verilir. Madde 13. - Programların Korunması Genel Kurul çalışmaları, Başkanın yazılı izni olmadan hiçbir kişi, kurum ve kuruluş tarafından canlı yayınlanamaz. Yayınlar, arşiv dahil tüm görüntüler, Türkiye Büyük Millet Meclisinin saygınlığı ile bağdaşmayacak şekilde kullanılamaz, çoğaltılamaz ve halka açık yerlerde ücret karşılığı gösterilemez. Madde 17. - Yayın Danışma Kurulunun Görevleri a) Televizyon Hizmet Biriminin program, haber, teknik, personel, idari ve mali ve her türlü hizmetlerine yönelik temel hedefleri tespit etmek, bunlarla ilgili raporlar hazırlamak, b) Birimin ihtiyaç duyacağı konularda hazırlanan yönetmelik, yönerge ve bu gibi düzenleyici taslakları görüşmek, Başkanlık Divanına sunulacak şekle getirmek, c) Yıllık genel yayın plan taslağını görüşmek, Başkanlık Divanının onayına sunulacak şekle getirmek, d) Birim hizmetlerinin geliştirilmesini sağlayıcı tedbirleri belirlemek, e) Birim yöneticisinin getireceği sorun ve önerileri görüşmek, çözümleyici kararları Başkanlık Divanına önermek, f) Yayınla ilgili eleştirileri incelemek, eksiklik ya da yanlışlıkları giderici tedbirler almak, sorumluları hakkında idari işlem yapılması hususunu Başkanlık Divanına önermek, g) Yayınları değerlendirmek, geliştirici ve düzenleyici tedbirleri belirlemek, h) Yayın ve arşiv materyalinin satış fiyatları ile kiralama ücretlerini belirlemek, ı) Satın alınacak yayınlarla ilgili önerileri hazırlamak, Yayın Danışma Kurulu, bu maddede belirtilen konularda hazırlayacağı raporları onay için Başkanlık Divanına sunar.

Meclis TV yayın arşivi, 1996 yılından bu yana Türk Parlamento tarihinin

önemli kaynağı haline gelmiştir.

172

5.1.7. TRT (Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu)259

Türkiye’de radyo yayınları 1927-1964 yılları arasında sırasıyla Telsiz Telefon

Türk Anonim Şirketi (TTTAŞ), PTT ve Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü

yönetiminde kalmış, 1964 yılında ise 359 sayılı TRT Yasası ile TRT’ye devredilmiştir.

359 Sayılı TRT Yasası ile yalnızca radyo yayınları değil, televizyon yayınlarının da

tanımı yapılıyordu. Yasanın yürürlüğe girmesinden yaklaşık 4 yıl sonra 30 Ocak

1968’de televizyon yayınları da başlamıştır.

Türkiye’nin tek kamu yayın kurulusu olan TRT, radyo yayıncılığında 44 yıl,

televizyon yayıncılığında da 40 yılını geride bırakmıştır. TRT’nin yaklaşık yarım asırlık

tarihi boyunca elinde zengin bir radyo ses arşivi ve televizyon görüntü arşivi

oluşmuştur.

TRT’nin radyo arşivleri; Ankara Ulus’ta yayın yapan Ankara Radyosu’nun

Arşivi ve İstanbul Harbiye’de yayın yapan İstanbul Radyosu’nun Arşividir. Arşivlerde

genel olarak; Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği, Çok Sesli Müzik, Tiyatro ve

Eğlence, Eğitim ve Kültür Yayınları, müdürlüklerin yayınladıkları bantlar, Piyasada

satılan CD ve kasetlerden oluşmaktadır.

Televizyon arşivi ise Kurumun Ankara’da bulunan genel müdürlüğü

bünyesindedir. Arşivde yaklaşık 100.000 adet görsel-işitsel materyal bulunmaktadır.

İstanbul’da bulunan TRT 2 bünyesinde ise 40.000 adedin üzerinde bant ve kaset

bulunmaktadır. TRT Televizyon arşivlerinde büyük oranda analog formatta

videobantlar ve 16-35 mm filmler bulunmaktadır. Sayısal formattaki analoga oranla

nispeten azdır.

Mevcut malzemeye ait bir veri tabanı programında, materyal numarası, isim,

süre gibi sadece metin tabanlı bilgilerle aranılan veriye ulaşım sağlanmaya

çalışılmaktadır. Ancak gerek bilgi akışındaki aksamalar, gerekse materyallerin detaylı

içerik çözümlemelerinin yapılmamış olması istenilen verilere ulaşımda büyük

aksaklıklar, zaman kaybı ve dolayısıyla maddi kayıplara yol açabilmektedir.

259 “22.03.2004 tarihinde” Kurumun Ankara Oran’daki arşivine ziyarette bulunulmuş, hem arşivi hakkında bilgi alınmış hem de FIAT-IFTA’nın web sayfasındaki şifre ile erişilen dokümanlara TRT’nin şifresi ile erişilmiştir.; Olgun, a.g.t. s.126-130; Ali Nihat Yazıcı, TRT Arşivi (TRT Arşiv 2000 Projesi), Arşiv Araştırmaları Dergisi, Sayı:3, 2001, s.104 -109

173

Ülkemizden FIAT/IFTA üyesi olan tek televizyon kuruluşu TRT dir. FIAT

üyesi olmanın bilinciyle arşivcilik çalışmaları açısından çağdaş uygulamalara yönelik

projeler geliştirilmiştir. “Arşiv 2000” adlı proje kapsamında TRT arşivlerinin son

teknolojiye uygun olarak yapılandırılmasına başlanmıştır. Bu kapsamda, mevcut analog

kayıtların sayısal ortama aktarılması projesi geliştirilmiştir.

“TRT Sayısal Arşiv Sistemi Raporunda” belirtilen proje doğrultusunda

gerçekleştirilmesi düşünülen hedefler şöyle özetlenebilir. 260

• Arama, bulma ve malzeme ödünç alma ile izleme sürelerinin azaltılması, • Yüksek kalitede sistemde tutulacak materyal ile TRT’nin tüm sayısal sisteminin temelinin atılması, • Özellikle internet ve diğer gelişen haberleşme kanalları yardımıyla TRT arşivlerine dünyanın her yerinden erişimin sağlanması, • Kaba kurgu yapabilme imkanı ile arşiv bantlarının tamamının değil, sadece istenilen bölümlerinin kopyalanarak, arşiv materyalinin arşiv dışına çıkışının engellenmesi, • TRT bünyesinde üretilen ve/veya yayın hakları TRT’de bulunan tüm yayın materyallerinin sayısal olarak işaretlenerek (watermark), dışarıya amatör ya da profesyonel amaçla satılan yayınların mali ve hukuki kontrollerinin sağlanması, • Uluslararası standartlara erişilerek, özellikle Avrupa ülkelerinin arşivleri (BBC, RAI, SWR, vb.) ile sayısal platformda arşiv materyal değişiminin sağlanabilmesi, • Kurum dışından arşiv materyalleri hakkında sayısal ortamda (internet) arama ve sorgulama yapılmasının mümkün kılınarak arşiv materyallerinin satışı. • Mevcut yayın materyalinin tümünün arşiv kalitesinde sayısal ortama aktarılmasından sonra arşiv sistemine entegre edilmiş sayısal kurgu üniteleri ve yayın otomasyon sistemi ile programların sayısal kurgu setlerinde hazırlanıp yayına verilebilmesi, böylelikle kaset dolaşımının tamamen ortadan kalkabilmesi.

5.1.8. Diğer Kamu Kuruluşları

Bu grup, ağırlıklı olarak İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü ve Adalet

Bakanlığı örneğindeki gibi, kurumların fonksiyonları sonucu bir dosyanın parçası olarak

üretilen kayıtlardan oluşur. Ayrıca, bilim hayatının temelini oluşturan devlet

üniversiteleri de bu tür kayıtları üretebilmektedir. Saha çalışması (sözlü tarih, sözlü

gelenek gibi) gerektiren akademik faaliyetler sonucu üretilen bu kayıtlar, üniversite

arşivlerinin bir parçasını oluştururlar.

260 Erdoğan, a.g.t., s.42

174

5.2. ÖZEL KURUMLARDAKİ DURUM

Günümüzde kamu yararı taşıyan arşiv malzemesi yalnızca kamunun ürettiği

malzemeler değildir. Özel kişi kurum ve kuruluşların faaliyetleri sonucu oluşan kayıtlar

da bu kategorilere girmektedir. Bu kayıtların kamu evrakını tamamlayan, destekleyen

ve/veya sorgulayan nitelikleri vardır. Bu sebeple, yukarıda bahsi geçen kamu

kurumlarının dışındaki özel kuruluşların ve tüzel kuruluş hüviyetindeki STK’ların

(Vakıf, Dernek, Birlik, Oda, Siyasi Parti) faaliyetleri sonucu üretilen kayıtlar da ayrı bir

öneme sahiptir. Üretilen kayıtları işlevi açısından iki ana başlık altında

değerlendirebiliriz.

5.2.1. Yayın Kuruluşları (Radyo-Televizyon, Haber Ajansı, Yapım Şirketleri) 261

Dünyada olduğu gibi, ülkemizde de yayın kuruluşlarının malzemesi, görsel-

işitsel arşivler içinde önemli bir yere sahiptir. Bu grubun içinde öncelik televizyon

kanallarınındır. Özel televizyon yayıncılığı 1990 yılının mart ayında uydu aracılığıyla

Federal Almanya’dan Türkiye’ye yönelik olarak başlayan bir özel televizyon kanalının

sinyallerinin Türkiye’ye ulaşmasıyla birlikte başlamıştır. 1 Mart 1990’da “Türkiye’nin

ilk özel televizyonu” sloganı ile yayın hayatına başlayan Star 1’i yine aynı şirketin

kanalı olan Teleon’un yayınları izlemiştir. Bu kanalları Show TV ve Cine5’in yayınları

takip etmiştir. RTÜK’ün verilerine göre günümüzde ulusal veya bölgesel yayın yapan

210 televizyon ve 860 radyo yayını vardır.

Bölgesel yayın yapan kanalların mali yetersizlikleri nedeniyle örnek

gösterilebilecek bir arşive sahip olmaları pek mümkün olamamaktadır. Fakat ulusal

yayın yapan kuruluşların mali durumları daha iyi olduğu için arşivlerine ayrılan

finansman da nispeten yüksek olmaktadır. daha iyi durumdadır. Bununla birlikte hiçbir

özel televizyon kanalının arşiv biriminin çalışmalarını düzenleyen, görev ve

sorumluluklarını belirleyen mevzuat veya yönetmelik de yoktur.

Radyo ve televizyonların mutfağını oluşturan haber ajansları ve yapım

şirketlerinin arşivleri de görsel-işitsel arşivler içinde önemli bir yere sahiptir.

261 Emine Soykan, Cevdet Yıldız, Ömer Mazi’nin yüksek lisans tezlerinin ana konusu televizyon arşivleri, Akgül Olgun ise radyo

arşivleri ve Türkiye’deki uygulamalar üzerine olduğu için ayrıntılı bilgi için bu tezlere başvurulmalıdır.

175

5.2.2. Özel Üniversiteler ve STK’lar

Özel üniversiteler de, kayıt türü açısından devlet üniversiteleriyle benzerlik

gösterir. Burada özellikle adından bahsedilmesi gereken Sabancı Üniversitesi’nin büyük

bir yatırımla temelleri atılan sözlü tarih projelerinin arşividir.

20. yy. sonlarında ana faaliyet alanları araştırma yapmak ve eğitim hayatına

katkılarda bulunmak olan sivil toplum kuruluşlarının sayısı hızla artmıştır. Kadın

Eserleri Kütüphanesi Bilgi Merkezi Vakfı, Belgesel Sinemacılar Birliği, Tarih Vakfı,

68’liler Birliği Vakfı, TÜSTAV (Türkiye Sosyal Araştırmaları Vakfı) sivil toplum

kuruluşları faaliyetleri sonucunda ses ve görüntü arşivleri de meydan gelmiştir. Bunların

içinde en zengin ses ve hareketli görüntü arşivine sahip kurum ise Tarih Vakfı’dır.

Tarih Vakfı, Türkiye'nin ekonomik ve toplumsal tarihi alanında uzmanlaşan bir

arşiv, kitaplık, araştırma ve yayın kuruluşu olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Vakfın

kuruluş senedinin amaç ve faaliyetlerinin yer aldığı maddesinin aşağıda yer alan

bentleri, görsel-işitsel arşiv oluşturmaya yöneliktir.

“b. Kültürel mirasımızın önemli birer parçası olan ve tarihsel değer taşıyan elyazmalarının, belgelerin, fotoğrafların, filmlerin, afişlerin, anı eşyalarının ve her türlü güç bulunur yayının ülke içinde kalması, uygun koşullarda korunması ve bunlardan yararlanmak isteyenlerin kullanımına sunulması, d. Anıları, ekonomik ve özellikle toplumsal tarihimiz açısından önem taşıyabilecek kişilerle yapılacak görüşmelerin ses ve video bantları biçiminde saptanmasına yönelik bir sözlü tarih çalışmasının geliştirilmesi, e. İleride Türkiye tarihi açısından özel bir önem taşıyabileceği düşünülen olay ve gelişmelerin ayrıntılı ses ve görüntü kayıtlarının yapılması, bunlarla ilgili olarak habercilik amacıyla yapılan kayıtların asıllarının ya da kopyalarının elde edilip korunması, m. Dokümanter filmler, radyo ve televizyon programları hazırlatılması; çeşitli kurumlar tarafından hazırlanan film ve programlar için danışmanlık hizmeti verilmesi,”

Tarih Vakfı, yukarıda belirtilen hedefler doğrultusunda, ülkemizde siyasi tarih

anlayışından uzaklaşarak ekonomik ve sosyal tarih bilincinin yerleşmesi ve yıllardan

beri süregelen makro tarih yerine mikro tarih anlayışının yerleşmesi için çalışmalar

yapmaktadır. Vakıf, bu amaçlar doğrultusunda kuruluşundan bugüne kongre, konferans,

sempozyum, atölye, panel dizileri, söyleşiler adı altında çok sayıda etkinlikler

düzenlemiş ve bunların neticesinde zengin bir görsel-işitsel arşiv oluşturmuştur. Bu

malzemenin büyük çoğunluğu ise sözlü tarih projelerinin kayıtlarıdır.

176

Tarih Vakfı sözlü tarihin geniş halk kitlelerine yayılabilmesi için şu projeleri

hayata geçirmiştir. 262

1- Kültür Bakanlığı’nın Mali Desteği ile Yapılan Yaşam Öyküsü Sözlü Tarih Projesi

2- “Darüşşafaka Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih

görüşmelerinin kayıtları,

3- “Osmanlı Bankası Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih

görüşmelerinin kayıtları

4- “TİP (Türkiye İşçi Partisi) Arşivi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


5- “Demirbank Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


6- “İnterbank Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

7- “Cumhuriyet’in Anıları Sözlü Tarih Projesi” kayıtları

8- “Tekel Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

9- “Lafarge Aslan Çimento Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


10- “Efes Pilsen Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


11- “İş Bankası Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

12- “Cenajans Grey Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


13- “Egebank Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

14- “Tarihe Bin Canlı Tanıklık Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


15- “Akdeniz’in Sesleri Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

262 Münevver Ek, Processing Oral History Records in Archives and Examples of Oral History Work in Turkey, “Sözlü Tarih Paneli, 17 Mart 2006” Düzenleyen: Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü

177

16- “Enflasyon Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

17- “Ytong Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

18- “Evyap Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

19- “Elginkan Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih görüşmelerinin

kayıtları

20- “Yapı Merkezi Kurum Tarihi Projesi” kapsamında yürütülen sözlü tarih


5.3. SAĞLAMA, DERLEME UYGULAMALARININ İYİLEŞTİRİLMESİ

ÖNERİLERİ

Türkiye’de ses ve hareketli görüntüleri sağlayan ve/veya koleksiyonunda

muhafaza eden kurumları uzmanlık alanlarına göre 5.1.’de incelenmişti. Kayıtların türü

itibariyle, kayıtların yönetiminden sorumlu kurumları aşağıdaki şekilde

gruplandırabiliriz.

Sinematografik Eserler: Türkiye’de, sinematografik mirasın korunmasını

sağlayan kurum Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel

Müdürlüğü’dür. Bu müdürlük aynı zamanda ticari müzik kayıtlarının sağlamasını da

yapmaktadır. 1986 yılından bu yana uygulamada olan sistem, sinema ve müzik

eserlerinin zorunlu kayıt-tescili üzerine kuruludur. Bu sistemin, uygulamada yaşanan

sıkıntılarının giderilmesi ve günümüz ihtiyaçları çerçevesinde yeniden gözden

geçirilmesi çalışmaları da halen sürdürülmektedir.

Sinematografik eserlerin muhafaza edildiği diğer kurumlar ise, TSK-Ordu Foto

Film Merkezi ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sinema-TV Enstitüsü Film

Arşividir.

Radyo-Televizyon Yayınları: Radyo ve televizyon yayınlarının sağlanması ve

derlenmesini yürüten merkezi bir kurumsal yapı henüz yoktur. Bununla birlikte,

RTÜK’ün, Türkiye’deki radyo ve televizyon yayınlarının yönetimi göreviyle kurulduğu

ve yayın kuruluşlarının anten üzerinden yayın bantlarını geçici bir süre ile de olsa

arşivine aldığını göz önüne alırsak, RTÜK’ü yetkili kurum olarak görebiliriz. Aynı

178

zamanda, RTÜK su anda uygulamaya koyduğu çalıştığı SKAAS projesi de yayınların

sağlanması, derlenmesinin temeli olarak görebiliriz.

Ticari Ses ve Video Kayıtları; Ticari müzik kayıtlarının sağlamasını da Kültür

ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü tarafından 1986

yılından bu yana yapmaktadır. Bunun dışında, Milli Kütüphane Başkanlığı’nda da bu

tür kayıtlar bulunmaktadır. Türkiye’nin en zengin taş plak koleksiyonunu ve devlet

büyüklerinin ses kayıtlarını koleksiyonunda bulunduran Milli Kütüphane’ye kayıtların

gelmesini sağlayan bir mevzuat henüz yoktur. Çünkü Basma Yazı ve Resimleri

Derleme Kanunu’nda (BYRDK) bu tür kayıtlara atıfta bulunulmamıştır.

Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu 263 Madde 1: Türkiye'de her türlü baskı usulleriyle basılıp neşredilen ikinci maddede yazılı basma yazı ve resimleri basanlar bunların beş nüshasını Maarif Vekaletinin emrine vermeğe mecburdurlar. Madde 2: Birinci maddeye göre verilmesi mecburi olan basma yazı ve resimler şunlardır: Gazeteler, ajans tebliğleri, mecmualar, kitaplar, risaleler, tahsil tezleri, haritalar, atlaslar, tablolar, oyma baskılar (gravür), her çeşit resimler, sanat kıymetini haiz duvar ilanları, kılavuzlar, planlar, krokiler, destan ve şarkı mecmuaları, musiki notaları, dans notaları ve tiyatro piyesleri, cemiyet ve şirketlerce neşredilen raporlar, her çeşit kataloglar, takvimler, yıllıklar, yıllaçlar ve muhtıralar. Memleketin kültür hayatiyle alakası olduğu Maarif Vekilliğince tesbit ve ilan olunan eserler de bu mecburiyete tabi tutulabilir. Yürürlükteki yasa, derleme işlerini ülke çapında örgütlemek yetkisini Maarif Vekaleti’ne vermiştir. 1978 yılında bir anlaşma ile sorumluluk Kültür Bakanlığı’na devredilir ve Derleme Müdürlüğü de Kültür Bakanlığı’na bağlanmıştır. Ayrıca il ve ilçelerde halk kütüphanelerine, uygun görülen illerde ise kurulacak derleme bürolarına yayınları derleme görev yetkisi verilir. Halk kütüphanesi bulunmayan ilçelerde ise, kaymakamlıkça belirlenecek bir birim bu sorumluluğu taşıyacaktır.

Yukarıdaki maddeler incelendiğinde, mevcut derleme kanunun günün

ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde olmadığı görülmektedir. Konuyla ilgili sorunlar,

Kültür Bakanlığı tarafından 16-19 Aralık 1998 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen

IV. Ulusal Yayın Kongresi’nde gündeme getirilmiştir. “Derleme Sorunları ve

263 2527 Sayılı Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu; Kabul Tarihi: 21/06/1934, Yayımlanma Tarihi: 02/07/1934 Yayımlandığı Resmi No: 2741

179

Bibliyografik Kontrol” başlıklı rapor Bibliyografik Kontrol Komisyonu tarafından

kongreye sunulmuştur. Komisyon Başkanı Fahrettin Özdemirci’nin Raporu şöyledir. 264

Ülkemizde Derleme Kanunu çıkarma girişimi, 1926 yılında Fehmi Ethem Karatay tarafından başlatılmış, Fransa’da 1925 yılında yürürlüğe giren derleme yasası (Depot Legal)’nı dilimize çevrilerek Maarif Vekaleti Hars Dairesi Müdürü Hamit Zübeyr Koşay’a gönderilmiş; bu yasa tasarısı TBMM encümenlerine kadar gitmiş, ancak bir sonuç alınamamıştır. Böylece, hazırlanmış olan “Matbuat Derleme Kanunu Tasarısı” geri çekilmiş ve derleme konusu yıllarca gündeme gelmemiştir. İlk girişimin sonuçsuz kalmasından sekiz yıl sonra derleme konusu, tekrar ele alınmıştır. 1934 yılında Atatürk’ün direktifi ile 1926 yılında görüşülen tasarı üzerinde çalışmalar başlatılmış ve bazı değişikliklerle 21 Haziran 1934’de kabul edilerek “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” adı ile 2 Temmuz 1934’de yürürlüğe girmiştir. Yürürlükteki “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu”nun gereksinimleri karşılayamadığı ve kapsamının genişletilmesi gerektiği ilk kez 1950’li yıllarda tartışılmaya başlanmıştır. “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” nun değiştirilmesi amacıyla ilgili ilk tasarı, derleme Müdürlüğü tarafından “Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu” adıyla 1956 yılında hazırlanmış, ancak Milli Eğitim Bakanlığının dosyalarında kalmıştır. 1961 yılında Milli Eğitim Bakanlığınca kurulan Planlama Komitesi, bu tasarıyı yeniden ele almış ve Kütüphaneler Komitesi Raporu’nda yayınlamıştır. Bu tasarı TBMM’ne kadar ulaşmış, ancak Meclisin çalışma döneminin sona ermesi ile değerini yitirmiştir. Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” nun gereksinimleri karşılamadığı ve yeni bir yasa hazırlama gereği Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ve 1978 Yılı Programı ve İcra Planı hedefleri arasında yer almıştır. Bu doğrultuda Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü tarafından 1979 yılında “Düşün ve Sanat Ürünleri Derleme Yasası” tasarısı hazırlanmıştır. Kültür Bakanlığı tasarıyı 12 Kasım 1979 günü Başbakanlığa göndermiş, fakat, bir süre sonra Bakanlık, Başbakanlığa sunulan tasarı metnini geri çekmiştir. 1980’li yıllarda Milli Kütüphane ve Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nün ortaklaşa girişimi ile yeni bir tasarı üzerinde çalışmalar başlatılmıştır. 1981 yılı İcra Planında yeni bir kanun çıkarılacağı; 1982 programında da Derleme konusunda yeni bir kanun tasarısının son şeklini aldığı belirtilmesine rağmen yasa çıkartılamamıştır. 1989 yılında, Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nce hazırlanan ikinci yasa taslağının adı ise, “Basılmış veya Çoğaltılmış Eserleri Derleme Kanunu”dur. Ne yazık ki, bu kanun da çıkarılamamıştır. Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nün girişimleriyle,

264 Fahrettin Özdemirci, Derleme Sorunları ve Bibliyografik Kontrol Komisyon Raporu, IV. Ulusal Yayın Kongresi Komisyon Raporları, 16-19 Aralık 1998 Ankara, Düzenleyen T.C. Kültür Bakanlığı. http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/odemirci/diger_sayfa_metinleri/fo/derleme_sorunlari.pdf (Erişim Tarihi: 07/11/2008), s.2-4

180

1995 yılında başlatılan Derleme Kanunu’nun güncelleştirilmesi çalışmalarından da bir sonuç alınamamıştır. 1998 yılında yine Kütüphaneler Genel Müdürlüğü tarafından başlatılan ve Milli Kütüphane Başkanlığı, Türk Kütüphaneciler Derneği, Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği ile çeşitli üniversite ve araştırma kurumlarının yoğun çalışmalarıyla, daha önceki taslaklardan da yararlanılarak biçimlendirilen “Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu Taslağı”, Kültür Bakanlığı Hukuk Müşavirliği’nce değerlendirilerek Bakanlıklardan görüş istenmiştir. Raporun hazırlandığı zamana kadar 16 Bakanlıktan Taslak hakkında olumlu görüşleri içeren yanıtların geldiği bilinmektedir. “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” ilk günkü yapısını aynen koruyarak günümüze kadar uygulana gelmiştir. Oysa, bu süreçte teknolojik ilerlemelere koşut olarak Kanun’un gözden geçirilmesini ve yeniden düzenlenmesini gerektiren pek çok gelişme olmuştur. Bu gelişmelere bağlı olarak “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu”ndaki boşluk ve yetersizlikleri gidermeyi amaçlayan çalışmalar ise sonuçsuz kalmıştır. Herşeyden önce, yürürlükteki “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” ile, yeni bilgi-kayıt ortamlarına ulaşmak, ya da Kanun’un öngördüğü ürünleri derlemek mümkün olamamaktadır. Bu durum, ülkenin kültür ve bilgi birikiminin bir bölümünün karanlıkta kalmasına yol açtığı gibi ulusal bibliyografyanın güvenilirliğini de etkilemektedir. Kültür Bakanlığı Hukuk Müşavirliği tarafından hukuki/idari süreci başlatılmış ve sürdürülmekte olan “Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu Taslağı”nın kanunlaşması sağlanmalıdır. Bu tasarı da kanunlaşmazsa ülkenin kültürel mirası konusundaki duyarsızlığın süreceği ortadadır. Bu tasarının bir an önce kanunlaşması, eğitim-kültür ve bilim çevrelerinin en büyük özlemidir.

Mevcut Derleme Kanunu’nun günümüz ihtiyaçlarını karşılamadığını göz önüne

alınarak, 1998 yılında Kütüphaneler Genel Müdürlüğü tarafından başlatılan ve Milli

Kütüphane Başkanlığı, Türk Kütüphaneciler Derneği, Üniversite ve Araştırma

Kütüphanecileri Derneği ile çeşitli üniversite ve araştırma kurumlarının yoğun

çalışmalarıyla, daha önceki taslaklardan da yararlanılarak biçimlendirilen “Çoğaltılmış

Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu Taslağı”’nda da söz konusu kayıtlara da

ilişkin düzenlemeye gidildiği görülmektedir.

181

“Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu (Tasarı 1998)” yılı

başlığını taşıyan bu tasarıda, günümüz ihtiyaçlarına cevap verilmeye çalışılmıştır. 265

Madde 1- Amaç: Ülkemizin kültürel varlığını oluşturan çoğaltılmış fikir ve sanat ürünlerinin en etkin ve sağlıklı biçimde toplumun bilgi ve yararına sunulmasını ve ulusal kültür birikiminin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamaktır. biçiminde gösterilen genel amaç belirtildikten sonra, yasanın gerçekleştirmesi gerekli olan işlevsel amaçları şöyle sıralanmıştır: a)Kanun kapsamına giren her türlü çoğaltılmış fikir ve sanat eserinin eksiksiz olarak toplanması, b)Milli düzeyde bibliyografik denetimin sağlanması, c)Derlenen eserlerin, ulusal bibliyografyalar aracılığıyla, gecikmeden ve etkin biçimde topluma duyurulması, d)Derlenen eserlerin, gelecek kuşaklara aktarılmak üzere düzenlenmesi ve elverişli ortamlarda saklanması, Madde 2- Kapsam:Bu amaç doğrultusunda, ülkemizde bugün uygulanan ve teknolojik gelişmelere paralel olarak ortaya çıkacak çeşitli basma ve (ozalit, teksir, optik, manyetik, elektronik ve benzeri gibi) başka çoğaltma yöntemleri ile satılmak ya da parasız olarak dağıtılmak üzere üretilen her türlü çoğaltılmış fikir ve sanat eserinin Devlet tarafından derlenmesi ile ilgili esasları kapsar. Madde 3- Tanımlar: Bu kanunda geçen; a)Derleme kütüphanesi, bu kanun uyarınca derlenen çoğaltılmış fikir ve sanat eserlerinin gönderildiği kütüphaneleri, b)Derleme nüshası, çoğaltılmış olan eserlerden derleme kütüphanelerine verilen fikir ya da sanat eserini, c)Derleme mükellefi, derleme nüshalarını derleme kütüphanelerine vermekle yükümlü olan gerçek ya da tüzel kişiyi, ifade eder. Madde 4-Derleme Materyalleri : İçeriği ne olursa olsun; a)Kitap, kabartma harfli kitap, kitapçık, ansiklopedi, albüm, atlas ve nota gibi tek başına veya bir takımın ya da dizinin parçası niteliğinde olan ayrı yayınlanmış eserler, b)Gazete, dergi, yıllık, bülten, takvim gibi süreli eserler, c)Afiş, kartpostal, gravür, reprodüksiyon, basılı fotoğraf gibi grafik eserler, d)Slayt, şerit ya da makara film, mikrofilm, mikrofiş gibi projeksiyon eserler, e)Her türlü bilgisayar, müzik ve video cihazlarında kullanılmak üzere üretilmiş, ses, görüntü ve veri içeren optik ve manyetik ortamlara kaydedilerek çoğaltılmış fikir ve sanat eserleri, f)Pul (prospektüsleriyle birlikte blok ve tek olarak), kağıt para gibi eserler, g)Coğrafik, jeolojik, topoğrafik ya da meteorolojik harita, plan ve krokiler,

265 Polat, a.g.t., s.151-156

182

h) Yüksek lisans, doktora, tıpta uzmanlık ve sanatta yeterlilik gibi bilimsel tezler, i)Patentler Madde 5- Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışından derlenecek eserler : Yürürlükteki kanunlar ile ikili ya da çok taraflı anlaşmalar uyarınca, a)Yabancı uyruklu gerçek ya da tüzel kişilerin Türkiye'deki kütüphane, müze, arşiv ve belgeliklerden yararlanarak hazırlamış oldukları eserler ile ülkemizde yaptıkları arkeolojik kazı ya da araştırmaların yöntem ya da sonuçlarına ilişkin olarak yurtdışında çoğaltmış oldukları eserler, b)Yurtdışında lisansüstü eğitim gören Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının hazırlamış oldukları bilimsel tezler.

Görüldüğü gibi, adları belirtilerek oldukça kapsamlı bir biçimde, her tür

materyalin derlenebilmesi olanağı sağlayacak olan tasarının kanunlaşması durumunda,

yürürlükteki kanunun boşluğu yüzünden bugüne kadar derlenmesi mümkün olmayan

eserlerin de derlenebilmesi sağlanacaktır. Tasarının, derleme materyallerinin kapsamı

açısından dünyadaki uygulamalara göre oldukça ayrıntılı bir uygulama niteliğinde

olacağı görülmektedir. Tasarının 8. maddesinde de, derleme işlerinin yürütülmesinden

sorumlu birimin, Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı bir başkanlık olan Milli

Kütüphane Başkanlığı bünyesinde oluşturulacak olan Derleme İşleri Daire Başkanlığı

olduğu belirtilmektedir.

Yukarıda bahsi geçen üç grubun dışında, Milli Arşiv Kanunu Tasarısı’nın266 3.

maddesi’nde “Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü”, kamu kurumlarından kendisine

organik yolla gelecek arşiv malzemesinin tanımında ses ve hareketli görüntüleri de

kapsam içine almıştır. Dolayısıyla, Bakanlıkların fonksiyonlarını yerine getirirken

dosyanın parçası olarak oluşan ve arşiv belgesi hüviyetine haiz olanlar da Devlet

Arşivleri bünyesinde korunabilecektir.

266 Milli Arşiv Kanunu Tasarısı, http://64.233.183.104/search?q=cache:y2ep-INuMSQJ:www.basbakanlik.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/milli%2520arsiv/milli%2520arsiv%2520kanunu.doc+ar%C5%9Fiv+kanunu&hl=tr&ct=clnk&cd=1&gl=tr (Erişim Tarihi: 27/08/2008)

183

Sonuç olarak;

• Öncelikle kamu kurumlarında üretilen ve/veya sağlanan her türlü ses ve

hareketli görüntülü kayıtların ayrıntılı bir envanteri çıkarılmalıdır.

• Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, ilgili mevzuatlar

(Telif Hakları Kanunu, Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında

Yönetmelik ve Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile

Desteklenmesi Hakkında Kanun) gereği kendisinde toplanan oldukça kapsamlı

bir arşive sahiptir. Fakat, maddi kaynak eksikliği ve yetersiz koşullardan dolayı

arşiv çalışmalarının bilimsel yöntemlerle yapıldığını söyleyemeyiz. Dolayısıyla,

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sinema-TV Enstitüsü Film Arşivi ile

TSK-Ordu Foto Film Merkezinin ellerindeki sinematografik eserlerin alınarak,

Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü arşivine

katılmasının, hayata geçirilemeyecek bir proje olacağını kabul etmemiz gerekir.

Çünkü, her iki kurumun da yaptığı çalışmalar, ülkemizde görsel-işitsel

arşivciliğin içinde önemli bir yere sahiptir. Bu kurumlar, malzemenin

korunması, tasnifi, kataloglanması tecrübesi, maalesef ki, Kültür Bakanlığı’nın

ilgili birimden çok daha iyi düzeydedir. Bunun yerine, kurumlardaki

koleksiyonların sağlıklı bir envanteri çıkarıldıktan sonra, üç kurum arasında

işbirliği sağlanarak, ortak bir veri tabanı üzerinden ulusal düzeyde

sinematografik eserlere erişim olabilir.

• Radyo ve televizyon yayınlarının sağlanması ve derlenmesini yürüten merkezi bir

kurumsal yapı ülkemizde yoktur. 1934 yılında yürürlüğe giren BYRDK’na gerekli

güncellemeler ve düzenlemeler 75 yıldır yapılamadığına göre, özel radyo ve

televizyon kurulumlarının ürettiği yayınların ülkemizde derlenmesi konusunda bir

yapının kurulması da ütopya olarak görülmektedir. Bununla birlikte, RTÜK’ün,

Türkiye’deki radyo ve televizyon yayınlarının yönetimi göreviyle kurulduğu ve

yayın kuruluşlarının anten üzerinden yayın bantlarını geçici bir süre ile de olsa

arşivine aldığını göz önüne alırsak, RTÜK’ü bu konuda yetkili kurum olarak

görebiliriz. Aynı zamanda, RTÜK’ün Tübitak’la işbirliği içinde uygulamaya

koymaya çalıştığı SKAAS projesinin bir ileriki aşamasının sağlamanın,

derlemenin temelini oluşturabileceğini düşünebiliriz.

184

• Kamu radyo ve televizyon yayınları, tek kuruluş olan TRT üzerinden

yürütülmektedir. “TRT Sayısal Arşiv Projesi”nin geliştirilmesi ve diğer özel

yayın kuruluşlarına örnek olması teşvik edilmelidir. Çünkü, ülkemizde merkezi

bir yapıya kuruluncaya kadar, öncelikle özel kuruluşlarda arşiv bilincinin

geliştirilmesi gerekmektedir.

• Ticari müzik kayıtlarının sağlaması, Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları

ve Sinema Genel Müdürlüğü tarafından 1986 yılından bu yana yapılmaktadır.

Bunun dışında, Milli Kütüphane Başkanlığı’nda da bu tür kayıtlar

bulunmaktadır. 1998 yılından bu yana uygulamaya koyulmaya çalışılan

“Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu Taslağı”’nda da söz

konusu kayıtlara da ilişkin düzenlemeye gidildiği görülmektedir. Aynı Bakanlık

içinde iki farklı birimde bu malzemenin tanımlanıyor olması, uygulamacıların

gözünden kaçmış gibi görünüyor. Dolayısıyla, mevcut mevzuatların yeniden

gözden geçirilmesi gerekmektedir.

185

SONUÇ

İnsanoğlunun uygarlık mirasının korunabilmesi, “kendi bilincini”, yani kendisini

ve gelişme sürecini idrak etmesiyle mümkündür. Kendi bilincine sahip olabilmesi için

de belgelere ihtiyaç duyulmaktadır. “Belge” kelimesi genel anlamda incelendiğinde çok

geniş bir kavram olduğu görülmektedir. Şöyle ki, konuya farklı açılardan bakıldığında,

her şeyin bir belge ve belgenin de bir şeyin tanığı olduğu sonucuna varılabilir.

Arşivcilik disiplininde ise belge “Tarihi, biçimi ve üzerindeki kayıtlı olduğu materyal ne

olursa olsun, özel ve tüzel kişilerin, kamu kurumlarının ve özel kuruluşların tüm

birimlerinin çalışmalarını yaparken bizzat kendilerinin ürettikleri ve kendilerine gelen

tüm belgeler topluluğu” olarak tanımlanmaktadır.

Arşivler, sosyal varlık olan insanın faaliyetleri sonucunda üretilen belgelerin ev

sahipliğini yapan kurumsal yapılar olarak, yazılı kültürün her döneminde varolmuştur.

Diğer taraftan, 19. yy’ın sonlarında, insanların karşılaştıkları dünyayı algılamalarını

sağlayan ses ve görüntü kayda geçirilmiş, ardından da telefon, radyo, televizyon ve

internet toplum hayatına girmiştir. Böylece, iletişim, yazı ve metinden çıkıp konuşma

diline dönüştüğü için, “sözlü iletişim” yeniden önem kazanmış, kültürümüz de metinden

ve okuryazarlıktan görselliğe ve işitselliğe doğru yol almaya başlamıştır.

İnsanlığın uygarlık tarihi sürecinde yazılı kültürün önemi tabii ki inkar edilemez,

bununla birlikte yukarıda kısaca anlatılan gelişmelerin sonucunda, yaklaşık yüzyıldır

“ikincil sözlü kültür” dönemi yaşanmaktadır. İkincil sözlü kültürün kayıtları olan

filmler, radyo ve televizyon programları, ses ve video kayıtları gibi görsel-işitsel

belgeler, 20. ve 21.’nci yy’ın birincil kayıtları konumuna gelmiştir. Bu kayıtların

günümüz dünyasındaki önemini kısaca özetlemek gerekirse,

• Bu kayıtlar, ülkelerin ekonomik, eğitim ve kültür seviyesi hangi düzeyde olursa

olsun, çağımızdaki devlet politikalarının propagandasında en etkin araçtırlar.

• “İran Devrimi” örneğindeki gibi, sürgünde bulunan liderlerin propaganda

kayıtlarındaki ses ve video kayıtlarına dayalı, “Üçüncü Dünya Devrimlerinin” en

186

etkili silahı yine bu kayıtlardır. İletişim bilimcilerin deyimiyle bu kayıtlar

“kitleleri ikna etme silahlarıdır.”

• 20. yy’ın son çeyreğinde doğup büyüyenler, kendi büyükanne ve

büyükbabalarından dünya hakkında daha fazla bilgiye sahiptirler. Çünkü onlar,

yaşadıkları dönemlerin önemli kilometre taşları olan olayları bizzat bu kayıtları

dinleyerek veya izleyerek öğrenmektedirler.

• Bu kayıtlar, hem kamunun hem de özel ve tüzel kuruluşların faaliyetlerini ortaya

koymakta olup, günümüz dünyasının sosyal, siyasal ve kültürel hayatı yazılı

belgelerden çok bu kayıtlarla belgelendirilebilmektedir.

• Üretim şekli ne olursa olsun, yaşanan anın görgü tanığı olan bu kayıtlar aynı

zamanda kolektif belleğin de temelini oluşturmaktadır. Çünkü, ister kurgulu ister

kurgusuz olsun, ses ve hareketli görüntü kayıtlar, yalnızca bireylerin değil,

toplumların da yansıması olarak olayların ve olguların anlamlandırılmasında ve

yorumlanmasında günümüzde en önemli araçlar haline gelmiştir.

Tarihsel süreçte söz konusu kayıtları arşivler ve arşivciler yönünden

değerlendirdiğimizde ise şöyle bir durum ortaya çıkmaktadır.

Ses ve hareketli görüntü kayıtları, kaydın türü ve kayıt taşıyıcılarının fiziksel


göstermektedir. Bu farklılıklar, yönetimsel sorunları da beraberinde getirmektedir.

Bundan dolayı, klasik belgelerle uğraşan arşivciler, yeterli donanımları olmadığından

görsel ve işitsel kültürün kayıtlarını hemen sahiplenememişler, böylelikle ilk dönem

kayıtlarda ciddi kayıplar meydana gelmiştir. Zamanla yeterli donanıma sahip olan

arşivciler kayıtlar üzerinde söz sahibi olmaya başlamışlardır.

Bu kayıtların diğer bir yönetimsel farkı da, ilk dönemlerden itibaren

kütüphanelerin bünyesinde de korunmasıdır. Kayıtların provenansına baktığımız zaman

bir kısmının basılmış, yayınlanmış eserler grubuna girdiği,dolayısıyla da kütüphane

koleksiyonun malzemesi olduğunu görmekteyiz. Fakat bazı durumlarda, sözlü tarih

kayıtları örneğindeki gibi arşivlerin koleksiyonunda yer alması gereken kayıtlar da

kütüphanelerin koleksiyonuna dahil edilmiştir. Bu sebeple arşivcilerle kütüphaneciler

kayıtların yönetim sorunları üzerine ortak çözümler üretebilmek için dünya genelinde

işbirliğine gitmişlerdir.

187

Kayıtların ülke genelinde korunması ve organizasyonunda temel sorun “nerede

(hangi çatı altında)” ve “nasıl (hangi yöntemle sağlanacağı, derleneceği)”

toplanacağıdır. Dünya genelinde bu konuyla ilgili çalışmalara bakıldığında standart bir

uygulama olmadığı görülmektedir. Hangi kuruluşun ne ölçüde kayıtların yönetimiyle

uğraştığı ve başarı derecesi ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Burada üzerinde

önemle durulması gereken konu, ülkedeki tüm üretimi kapsayacak şekilde yapının

kurulmasıdır. Yakın zamana kadar, dünya genelinde konuyla ilgili çalışmalar sadece

gelişmiş ülkelerle sınırlı iken, son dönemlerde gelişmekte olan ülkelerdeki çalışmalar da

dikkat çekmektedir.

Ülkemizde de kayıtların korunması ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için,

• Öncelikle kamu kurumlarında üretilen ve/veya sağlanan her türlü ses ve

hareketli kayıtların ayrıntılı bir envanteri çıkarılmalıdır.

• Ülkemizdeki sinematografik eserler üç kurumun çatısı altında toplanmıştır.

Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü Arşivi,

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sinema-TV Enstitüsü Film Arşivi ve

TSK-Ordu Foto Film Merkezi’nin elindeki koleksiyonlara ortak bir veri tabanı

üzerinden erişilir hale getirilmesi için çalışmalar başlatılmalıdır.

• RTÜK’ün Tübitak işbirliğiyle uygulamaya koymaya çalıştığı SKAAS Projesi,

ülkemizdeki radyo ve televizyon yayınlarının sağlanması, derlenmesi

çalışmalarının temelini oluşturabilir. Projenin bu amaca yönelik olarak da

desteklenmesi sağlanmalıdır.

• TRT’nin uygulamaya koymaya çalıştığı “TRT Sayısal Arşiv Projesi”’nin

geliştirilerek, diğer yayın kuruluşlarına örnek olması teşvik edilmelidir.

• 1934 yılında yürürlüğe giren BYRDK, mevcut haliyle işlevini yerine

getirememektedir. Bu sebeple, uzun yıllardır BYRDK’nun yerine uygulamaya

koyulmaya çalışılan “Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu

Taslağı”nın biran evvel kanunlaştırılması sağlanmalıdır. Diğer taraftan,

uygulamaya koyulmaya çalışılan taslağın, mevcut Fikir ve Sanat Eserleri Kayıt

ve Tescil Hakkında Yönetmelikle de ilişkisi kurularak kanunlaştırılmalıdır.

• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Kamu kurumları bünyesinde bir dosyanın

parçası olarak üretilen ve ileride arşiv malzemesi hüviyetine sahip olacak ses ve

188

hareketli görüntü kayıtlar üzerine kapsamlı bir çalışma yürütmelidir. Bununla

bağlantılı olarak da, mevcut Arşiv Kanunu Tasarısı tekrar gözden geçirilmelidir.

• Bahsi geçen çalışmaların gerçekleşebilmesi için kamu kurumlarına ek bir bütçe

verilmesi sağlanmalıdır.

• Belge Yönetimi, belgelerin üretimiyle başlayan ve belgenin bir arşive

aktarılmasıyla sonuçlanan tüm süreçlerin yönetimini içeren bir yönetim

eylemidir. Kurumların ürettiği yazılı belgeler için uygulanan bu sistem, ses ve

hareketli görüntü kaydı üreten kurumlara da uyarlanabilir. Dolayısıyla,

Üniversitelerin “Belge Yönetimi” ve “İletişim” bölümlerinde, bölümlerin

ihtiyaçları ve formasyonları doğrultusunda bu konuyu kapsayan dersler

programa alınmalıdır.

Sonuç olarak, ülkemizde bu çalışmaların yapılabilmesi için ekonomik, sosyal,

kültürel yapı ve mevcut sistemler göz önüne alınarak, sistemin daha ileriye götürülmesi

ve işlerlik kazanması için yeni yapılanmalara ihtiyaç vardır. Burada da görev hem

kanun koyuculara hem de arşivci, kütüphaneci ve kayıtları üretenlere düşmektedir.

189

BİBLİYOGRAFYA

2007 Discussion Paper on the Extension of Legal Deposit, http://152.91.15.12/0014220aad20/comfort-page/710f_944a8072_4357_11dd_8c54_0014220aad20/Final+Legal+Deposit+discussion+paper+PDF+version.PDF (Erişim Tarihi: 26/06/2008) 22660 Sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Televizyon Hizmetleri Yönetmeliği, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi; 08/06/1996 2527 Sayılı Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu, Kabul Tarihi: 21/06/1934, Yayımlanma Tarihi: 02/07/1934, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 2741 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, Kabul Tarihi: 06/10/1983, Yayımlanma Tarihi: 08/10/1983, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 18185 3257 Sayılı Sinema Video ve Müzik Eserleri Kanunu, Kanun Numarası: 3257, Kabul Tarihi: 23/01/1986, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 07/02/1986, Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 19012 3984 Sayılı Radyo ve Televizyon Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Kabul Tarihi : 13/4/1994, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 20/4/1994, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 21911 4848 Sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 4848, Kabul Tarihi: 16/4/2003 5224 Sayılı Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 5224, Kabul Tarihi:14/07/2004, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 21/7/2004, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 25529 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, Kabul Tarihi: 04/12/2004, Yayımlanma Tarih: 17/12/2004, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 25673 5464 Sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu, Kabul Tarihi: 23/02/2006 , Yayınlanma Tarihi; 01/03/2006, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 26095 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Kanun Numarası: 5846 Kabul Tarihi: 5/12/1951, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 13/12/1951, Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 7981 Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bağlantılı), Yayımlanma Tarihi: 14/07/2003, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 25168

190

AREN, Tülin, Ses ve Görüntü Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arşivcilik Bölümü 2001-2002 Ders Yılı Basılmamış Ders Notları Arşivcilik Terimleri Sözlüğü, Türkçe Hazırlayan ve Genişleten; Bekir Kemal Ataman, Pera Yayınları, İstanbul 1995 Audiovisual and Multimedia Materials in Libraries and Other Institutions, http://www.libfl.ru/ifla/multimedia.pdf (Erişim Tarihi: 21/03/2005) AZİZ, Aysel, Radyo ve Televizyona Giriş, Genişletilmiş 2. Basım, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 460, Ankara 1981 AZİZ, Aysel, Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının 30 Yılı (1968-1998), TRT Yayınları, Ankara 1999, ISBN: 975-7655-14-7 Bant, Nasıl Çalışır, Bilim Teknoloji ve İcatlar Ansiklopedisi, Gelişim Yay. Cilt. 4., İstanbul 1980 BAŞARAN, Funda, Internet: Yönelimler, Olasılıklar, http://www.bianet.org/bianet/yazdir/12678 (Erişim Tarihi 11/03/2008) BAYRAM, Levent, Ses ve Görüntü Kayıtlarının Türk Hukukundaki Yeri, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt:6 (3-4) BEARMAN, David, Context of Creation and Dissemination As Approaches to Documents That Move and Speak; “Documents that Move and Speak: Audiovisual Archives in the New Information Age; Proceeding of a Symposium” Organized for the International Council of Archives by the National Archives of Canada, Ottawa, Canada, April, 1990-May, 3 1990, K:G: SAUR VERLAG GMBH & CO: KG, München 1992, ISBN: 3-598-11043-X BENGİ, Hilmi; Anadolu Ajansı, http://www.byegm.gov.tr/seminerler/kayseri-x/kayseri_9.htm (Erişim Tarihi: 18/01/2008) BENGİ, Hilmi; Ajans Haberciliği, http://www.byegm.gov.tr/seminerler/adiyaman- xi/adiyaman_11.htm (Erişim Tarihi: 18/01/2008) BİNARK, İsmet, Arşiv ve Arşivcilik Bilgileri, TC Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 3, Ankara 1980 Bir Tarih Sizi Bekliyor, http://www.tempodergisi.com.tr/toplum_politika/15836/ (01/11/2008) BOSTON, George-Milton Keynes, Memory of the World Programme; Safeguarding the Documentary Heritage, www.http://193.242.192.224/0014220aad20/comfort_file/4468_d473fd3e_3bda_11dc_9f11_0014220aad20/11267eo.pdf (Erişim Tarihi: 08/01/2008)

191

BURKE, Peter, Afişten Heykele Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları, Çeviren: Zeynep Elçe, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003, ISBN: 975 8704-31-1 ÇANKAYA, Özden, TRT, Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi: 1927-2000, Yapı Kredi Yayınları-1939, İstanbul 2003, ISBN: 975-08-0691-3 ÇANKAYA, Özden, Türk Radyoculuğunun Gelişimi, “Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi”, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, Cilt 14 ÇAPLI, Bülent - Can Dündar, 80’den 2000’lere Televizyon, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Yüzyıl Biterken, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, Cilt 15 CORDEREIX, Pascal, The Legal Deposit of Audiovisual and Multimedia Material in France: The Example of the Audiovisual Department of the National Library of France (Bibliothéque Nationale de France/BnF), http://www.ifla.org/Ivifla74/papers/095-Cordereix-trans.en.pdf (Erişim Tarihi: 08/08/2008) ÇOROĞLU, Coşkun, Modern İşletmelerde Pazarlama ve Satış Yönetimi; Alfa Yayınları, Dizi No: 35, İstanbul 2002, ISBN: 975 297- 107 –5 DARENDE, İhsan, Ses İncelemeleri ve Delil Niteliği, http://www.sucanalizi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=196&Itemid=29 (Erişim Tarihi 29/06/2006) DARENDE, İhsan, Ses Kasetlerinin Delil Olması, http://www.turkhukuksitesi.com/makale_222.htm (Erişim Tarihi: 08/06/2006) DEARSTYNE, Bruce W., Arşivsel Girişim; Modern Arşivcilik İlkeleri, Uygulamaları ve Yönetim Teknikleri, Çeviren: Mustafa Akbulut-A. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2001 Documents that Move and Speak: Audiovisual Archives in the New Information Age, Proceeding of a Symposium Organized for the International Council of Archives by the National Archives of Canada, Ottawa, Canada, April 1990-May 3 1990, K:G: SAUR VERLAG GMBH & CO: KG; München 1992, ISBN: 3-598-11043-X DUNAWAY, David, Radio and the Public Use of Oral History, Oral History: an Interdisciplinary Anthology, David K. Dunaway, Willa. Baum editör: American Association for State and Local History Book Series, California 1996, ISBN 0-7619-9188-3 DURAK, Selami, Bant Kayıtlarının İspat Gücü, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Sosyal Bilimler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Feridun Yenisey, İstanbul 1998 EDMONDSON, Ray, Audiovisual Archiving: Philosopy and Principles, UNESCO (CI-2004/WS/2), Paris 2004, http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001364/136477e.pdf (Erişim Tarihi: 10/03/2005)

192

Eğitek’i Tanıyalım, http://212.174.189.121/0014220aad20/comfort-page/5b88_e1fabc9a_a178_11dd_9f46_0014220aad20/EgitekiTaniyalim.pdf (Erişim Tarihi:23/10/2008) EK, Münevver, Sözlü Tarih (Tanıklık) ve Arşivler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Pof. Dr. Nezihi Aykut, İstanbul 1999 EK, Münevver, Processing Oral History Records in Archives and Examples of Oral History Work in Turkey, “Sözlü Tarih Paneli, 17 Mart 2006” Düzenleyen: Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü EK, Münevver, Sözlü Tarih Belgelerinin Araştırmacı Hizmetine Sunulmasında Bilgi Teknolojilerinin Katkısı, Enformasyon Teknolojilerindeki Son Gelişmelerin Kütüphane Hizmetleri Üzerinde Etkileri Sempozyumu, 41. Kütüphane Haftası Etkinlikleri, Kuleli Askeri Lisesi , 1 Nisan 2005 ER, Şenol, Filmlerde Restorasyon ve Koruma, M.S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sahne ve Görüntü Sanatları Ana Sanat Dalı Sinema TV Programı Sanatta Yeterlilik Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Sami Şekeroğlu, İstanbul 1992 ERDOĞAN, Emrah, Görsel-İşitsel Arşivler ve Türkiye’deki Durum, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi-Belge Yönetimi Anabilim Dalı, Tez Danışmanı: A. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2005 FIAT/IFTA Recommended Standards and Procedures for Selection and Preservation of Television Programme Material, September 1996, http://fiatifta.org/projects/standarts/index.html (Selection-E.doc / Makaleye Şifreyle Erişilmiştir. Erişim Tarihi: 22/03/2004 ) Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi ve Sayısı: 17/05/2006-26171 Film Format, http://en.wikipedia.org/wiki/film_formats (Erişim Tarihi: 03/10/2006) Floopy Disk, http://tr.wikipedia.org/wiki/Disket (Erişim Tarihi: 26/11/2008)

GERAY, Haluk, İletişim Ağları ve Masaüstü Yayıncılık, İletişim Ağlarının Ekonomisi: Telekomünikasyon, Kitle İletişimi, Yazılım ve İnternet, Yayına Hazırlayan:. Funda Başaran-Haluk Geray, Siyasal Kitapevi, Ankara 2005, ISBN: 975- 6325 GIBSON, Gerald-Seven Aller Strand, Glossary of Terms Related to the Archiving of Audiovisual Materials, http://www.unesco.org/webworld/audiovis/avarch/glossary.pdf (Erişim Tarihi: 13/10/2001) GUNTER, Schulz, Term and Methods for Technical Archiving of Audiovisual Materials, Film, Television, Sound Archives Series; Vol: 4 ISBN: 3-598-22592-X, München 1992

193

GÜRAN, Sait - Teoman Akünal - Köksal Bayraktar vd., İnternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, 25 Şubat 2000

HARRISON, Harriet W., The Special Problems of Cataloguing Moving İmages in Archives, “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, (Derleyen: Helen P. Harrison) General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.184-191 HARRISON, Helen P., Audiovisual Archives “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, (Derleyen: Helen P. Harrison), General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.1-9 HARRISON Helen P, Audiovisual Archive Associations and Contacts, “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s. 425-426 HARRISON, Helen P., Audiovisual Archive Literature, General Information Programme and UNISIST, UNESCO (PGI-92/WS/2), Paris 1992

HARRISON, Helen P., Selection and Audiovisual Collections”, “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, (Derleyen: Helen P. Harrison) General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.144-152 HARRISON, Helen P., Towards Standards for a Audiovisual Materials; “Audiovisual Archives: a Practical Reader”, (Derleyen: Helen P. Harrion) General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997, s.210-216 HESHAM, Azmi, Egypt’s Audio-Visual Heritage: Current Status and Future Prospects, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Azmi-en.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008) HOOG, Emmanuel, Keep Everything? Dilemmas of Memory in the Media Age, http://fiatifta.org/projects/standarts/index.html (Hoog_taut_garder.doc / Makaleye şifreyle erişilmiştir.) (Erişim Tarihi: 22/03/2004) http://egitek.meb.gov.tr/Egitek/Birimlerimiz/SubeGorevleri.htm#12 (Erişim Tarihi: 17/10/2008) http://gondolin.rutgers.edu/MIC/text/how/catalog_glossary.htm (Erişim Tarihi: 10/01/2008) http://mobese.iem.gov.tr/bgs.htm (Erişim Tarihi: 11/04/2008) http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID=1988&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html (Erişim Tarihi: 17/09/2008) http://www.arsc-audio.org/about.html (Erişim Tarihi: 26/09/2008)

194

http://www.bilten.metu.edu.tr/tubitakUzay/tr/projects/imageAndVideo.asp (Erişim Tarihi: 21/10/2008) http://www.ccaaa.org (Erişim Tarihi: 26/09/2008) http://www.cclub.metu.edu.tr/nenedir/CD+Nedir%3F (Erişim Tarihi 19/06/2007) http://www.cclub.metu.edu.tr/nenedir/DVD+Nedir%3F (Erişim Tarihi: 19/06/2007) http://www.egm.gov.tr/daire.bilgiislem.asp (Erişim Tarihi: 11/04/2008) http://www.emlakkulisi.com/doc/eskidjisartname.htm (Erişim Tarihi: 14/04/2008) http://www.fiafnet.org/pdf/uk/FIAF_Cat_Rules_-_1.pdf (Erişim Tarihi: 18/05/2005) http://www.fiafnet.org/pdf/uk/FIAF_Cat_Rules_-_2.pdf (Erişim Tarihi: 18/05/2005) http://www.fiafnet.org/uk/whatis.cfm (Erişim Tarihi: 11.07.2008) http://www.iasa-web.org/about_iasa.asp (Erişim Tarihi: 27.06.2008)

http://www.iasa-web.org/icat/00_0.htm (Erişim Tarihi: 21/01/2008) http://www.iasa-web.org/icat/app_b.htm (Erişim Tarihi: 21/01/2008) http://www.ina.fr/entreprise/en-bref/status-missons.html (Erişim Tarihi: 16.09.2008)

http://www.milligazete.com.tr/index.php?action=show&type=news&id=70959 (Erişim Tarihi: 22/04/2008) http://www.mis.boun.edu.tr/ulus/bp181/notlar/depolama.htm (Erişim Tarihi: 28/05/2007) http://www.msgsu.edu.tr/msu/pages/279.aspx (Erisim Tarihi: 17/10/2008) http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=43a7c83d-e141-4dd5-ad44-2dfeee540991 (Erişim Tarihi: 29/01/2008) http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=39599 (Erişim Tarihi: 22/04/2008) http://www.telifhaklari.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 15/10/2008) http://www.ugurantik.com/tr/condition.htm (Erişim Tarihi: 31/01/2008) http://www.unesco.org/webworld/ramp/html/r9704e/r9704e0v.htm (Erişim Tarihi: 09/06/2008) HUSBAND, Kathryn- Richard Green; Legal Deposit of Audiovisual Materials at Library and Archives Canada, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Husband_Green-en.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008)

195

IASA Cataloguing Rules; Appendix D. Glassory, http://llgc.org.uk/iasa/icat/app_d.htm (Erişim Tarihi: 17/01/2002) IFLA Section on Audiovisual and Multimedia Newsletter; Issue No: 1 May 2000

http://www.ifla.org/VII/s35/news/may00.htm (Erişim Tarihi:15/09/2008)

İLAL, Ersan, İletişim, Yığınsal İletişim Araçları ve Toplum, Der Yayınları, İstanbul 2007 İnternetin Doğuşu ve Gelişimi, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/dersler/ebb/ebb467-guz2000/umut-p.html (Erişim Tarihi:18/01/2008) Kaset ve Kartuş, Nasıl Çalışır, Bilim, Teknoloji ve İcatlar Ansiklopedisi, Gelişim Yay. Cilt. 4, İstanbul 1980 KAYA, Raşit, Medya, Siyaset, Demokrasi: 75. Yılda Nasıl Yeniden Yapılanma; “Bilanço 1923-1998: Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi”, 10-12 Aralık 1998 ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Yayına Hazırlayan: Zeynep Rona, Ankara, Bilanço 1923-98 I. Cilt , Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1999, ISBN: 975-7306-58-4 KAYGUSUZ, Ziyaettin, Olay Yeri İncelemelerinde Bilimsellik ve Hukuk, http://suc.gen.tr/modules.php?name=content&pa=showpage&pid=148 (Erişim Tarihi: 08/06/2006) KOFLER, Birgit, Legal Questions Facing Audiovisual Archives, General Information Programme and UNISIST, UNESCO (PGI-91/WS/5), Paris 1991 KULA, Sam, Appraising Moving Images : Assessing the Archival and Monetary Value of Film and Video Records, The Scarecrow Press, USA 2002, ISBN: 0-8108-4368-4 KULA, Sam, Appraisal of Audiovisual Record in the Documentation of Popular Culture, Collective Memory and National Identity, http://www.wien2004.ica.org/imagesUpload/pres_354_KULA_Z-AMIA01.pdf (Erişim Tarihi: 05/10/2006) KULA, Sam, The Archival Appraisal of Moving İmages: A RAMP study with guidelines, General Information Progamme and UNISIST, UNESCO (PGI/WS/18), Paris 1983, LEARY, William H., Odyo-Vizüel Arşiv Belgeleri, Arşivcilikle İlgili Makaleler, TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 25, Ankara 1995 Magnetic Carriers, http://www.ifla.org/VI/6/dswmedia/en/txt_magn.htm (Erişim Tarihi : 27/06/2007)

196

MAZİ, Ömer, Ses Görüntü Arşivleri Kapsamında Televizyon Arşivleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Oğuz İcimsoy, İstanbul 2003 MCLUHAN, Marshall, Yaradanımız Medya; Medyanın Etkileri Üzerine Bir Keşif Yolculuğu, Çeviren: Ünsal Oskay, Merkez Kitapları, İstanbul 2005, ISBN: 975-9174-11-1 Mechanical Carriers, http://www.culture.gouv.fr/culture/conservation/dswmedia/en/pdf/txt_meca.pdf (Erişim Tarihi: 11/07/2007) Milli Arşiv Kanunu Tasarısı, http://64.233.183.104/search?q=cache:y2ep-INuMSQJ:www.basbakanlik.gov.tr/docs/kkgm/kanuntasarilari/milli%2520arsiv/milli%2520arsiv%2520kanunu.doc+ar%C5%9Fiv+kanunu&hl=tr&ct=clnk&cd=1&gl=tr (Erişim Tarihi: 27/08/2008) MOSS, W. William – Peter C. Mazikana, Archives, Oral History and Oral Tradition A Ramp Study, Unesco, PGI-86/ws/2, Paris 1996 Muhafaza ve Erişim Teknolojisi- Bilgi Ortamının Değiştirilmesinde Dijital ve Dijital Olmayan İşlemler Arasındaki Münasebetler: Açıklamalı Teknik Terimler Sözlüğü, TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 24, Ankara 1994 Multimedya ve Çevre Birimleri, PC Magazine Türkiye Bilgisayar Kurdu Eki, Temmuz 1999 MUTLU, Erol, Televizyon ve Toplum, TRT Yayınları, Ankara 1999, ISBN: 975-7655-17-1 MUTLU, Mustafa, Kitle İletişiminde Sorunlar ve Sorumluluklar, Okumuş Adam Yayınları, İstanbul 2007, ISBN: 978-9944-63-066-5 OLGUN, Akgül, Sesli Malzemeler ve Radyo Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Nezihi Aykut, İstanbul 1998 ONG, Walter J., Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi, Çeviren: Sema Postacıoğlu Banon, Metis Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1999, ISBN: 975-342-074-9 Optical Carriers, http://www.ifla.org/VI/6/dswmedia/en/pdf/txt_opti.pdf (Erişim Tarihi: 11/07/2007) OSKAY, Ünsal, XIX. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişiminin Kültürel İşlevleri, Kuramsal Bir Yaklaşım, 4. Basım, Der Yayınları, İstanbul 2000, ISBN: 975-353-033-01 ÖZDEMİR, Önder; İnternetin Ticarileştirilmesi ve Uluslararası Veri Akışları, İletişim Ağlarının Ekonomisi, Telekomünikasyon Kitle İletişimi Yazılım ve İnternet, Yayına

197

Haz. Funda Başaran-Haluk Geray, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2005, ISBN: 975- 6325-40-2 ÖZDEMİRCİ, Fahrettin, Derleme Sorunları ve Bibliyografik Kontrol Komisyon Raporu, IV. Ulusal Yayın Kongresi Komisyon Raporları,16-19 Aralık 1998 Ankara, Düzenleyen: T.C. Kültür Bakanlığı http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/odemirci/diger_sayfa_metinleri/fo/derleme_sorunlari.pdf (Erişim Tarihi: 07/11/2008) ÖZKAN, Hilal; Türkiye’de Film Arşivciliği Sorunları ve Arşivciliğin Türk Sinema ve Televizyonuna Etkileri, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema Televizyon Ana Sanat Dalı Sinema Televizyon Programı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Sami Şekeroğlu, İstanbul 2001 ÖZÜN, Nijat, Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü (Eski Terimler, Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca karşılıklar ve dizinlerle), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000, ISBN 975-82-40-25-0 PAZARBAŞ, Betül, Türkiye’de Özel Televizyonculuk ve Prodükisyon Şirketleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo-Televizyon Bölümü, Danışman: Yard. Doç. Gül Batuş, İstanbul 1994 PINION F. Catherine, Legal Issues in Audiovisual Archives an Introduction, Audiovisual Archives: a Practical Reader, (Derleyen: Helen P. Harrison) General Information Programme and UNISIST, UNESCO (CII-97/WS/4), Paris 1997 Plak, Milliyet Büyük Ansiklopedi, Milliyet Yayınları, İstanbul 1990, c.12 POLAT, Coşkun, Başlangıcından Günümüze Ülkemizde Derleme Çalışmaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. İrfan Çakın, Ankara 1999, http://131.175.1.165/0014220aad20/comfort-page/5596_3d939594_ac6f_11dd_8167_0014220aad20/MA_These.pdf (Erişim Tarihi: 07/11/2008) Program Üretimi ve Tüketimi, Memo Larousse, Aydın Kitaplar, İstanbul 1992, Cilt 3, s. 932 Report of the Working Party on Legal Deposit, http://www.bl.uk/aboutus/stratpolprog/legaldep/report/index.html (Erişim Tarihi: 24/06/2008) ROYAN, Bruce, Adapted and Presented in English; Legal Deposit of Audiovisual Materials: Situation in Latin America; SAMBÍONA, Samira-Depósito Legal de Materiales Audiovisuales: La Situación Latinoamericana, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Sambaino-es.pdf (Erişim Tarihi: 13/08/2008) Sabit Disk, http://tr.wikipedia.org/wiki/Sabit_disk (Erişim Tarihi: 26/11/2008)

SAMBÍONA, Samira; Depósito Legal de Materiales Audiovisuales: La Situación Latinoamericana, http://www.ifla.org/IV/ifla74/papers/095-Sambaino-es.pdf (Erişim

198

Tarihi: 13/08/2008) SEVER, Hanifi, Adli Nitelikte Bant Kayıtlarının İncelenmesinde Hukuki Durum ve Belleğe Bağlı Olarak Duyulan Sesleri, http://sucanalizi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=139&Itemid=29# (Erişim Tarihi: 06/06/2006) Sivil Hava - Araç Kazaları Soruşturma Yönetmeliği, http://www.shgm.gov.tr/doc3/shy13.doc (Erişim Tarihi:24/01/2007) SOYKAN, Emine, Sesli- Görüntülü Belgeler ve Televizyon Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Nezihi Aykut, İstanbul 1998 Supporting Access to Large Digital Oral History Archives, http://www.glue.umd.edu/~oard/papers/jcd/02.pdf (Erişim Tarihi: 22/03/2005) Takasbank Borsa Para Piyasası (TBPP) Uygulama Esasları, http://www.takasbank.com.tr/tr/Akr/docs/BPPUygulamaEsaslari.doc (Erişim Tarihi: 24.01.2007) TBMM İçtüzüğü, Millet Meclisi Karar Tarihi ve No: 05/03/1973 – 584, Yayımlanma Tarihi: 13/04/1973, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 14506 TBMM Televizyon Hizmetleri Yönetmeliği;, Başkanlık Divan Karar Tarihi: 16/05/1996, Karar No: 13, Yayınlanma Tarihi: 08/06/1996, Yayımlandığı Resmi Gazete No: 22660 Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürü Abdurrahman Çelik’in 22/08/2008 tarihli Hürriyet Gazetesi’ne Verdiği Röportaj, http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=9724477 (Erişim Tarihi: 19/11/2008) Turan Çolakkadı (İstanbul Cumhuriyet Başsavcı Vekili) ile 09/04/2008 Tarihinde Yapılan Röportaj TURHAN, Melis, Sinemada Kültürel Mirasın Korunması ve Devletlerin Tutumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema-Televizyon Ana Sanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi, Danışman: Prof: Sami Şekeroğlu, İstanbul 2004 ÜSTÜN, İsmail, İnternet Üzerindeki Medya, İnternet Gazeteciliği (Yayıncılığı), Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Genel Gazetecilik Bilim Dalı Araştırma Projesi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Semra Atılgan, İstanbul 2001 http://www.dorduncukevvetmedya.com/arastirma/internetgaz.htm (Erişim Tarihi: 25/10/2007) Video, http://en.wikipedia.org/wiki/video (Erişim Tarihi: 03/10/2006) Videotape, http://en.wikipedia.org/wiki/video_tape (Erişim Tarihi: 03/10/2006) WARD, Alan, A Manual of Sound Archive Administration, Gower Publishing Company, Wiltshire 1990, ISBN: 0-566-05571-6

199

WHEELER, Jim, Videotape Preservation Handbook, http://69.17.116.124/0014220aad20/comfort-page/5a36_3d0ab0b2_5472_11dd_a577_0014220aad20/WheelerVideo.pdf (Erişim Tarihi: 18.07.2008) WILSON, Andrew- Richard Wright-Malcolm Polfreman…, Moving Images and Sound Archiving Study, http://www.ahds.ac.uk/about/projects/archiving-studies/moving-images-sound-archiving-final.pdf (Erişim Tarihi: 03/09/2008) www.amianet.org (Erişim Tarihi: 26.09.2008) www.fiatifta.org (Erişim Tarihi: 27.06.2008) www.seapavaa.org (Erişim Tarihi: 26.09.2008)

www.tdk.org.tr (Erisim Tarihi: 01/01/2007- 15/12/2008) www.zargan.com.tr (Erisim Tarihi: 01/01/2007- 15/12/2008) YAZICI, Ali Nihat, TRT Arşivi (TRT Arşiv 2000 Projesi), Arşiv Araştırmaları Dergisi, Sayı:3, 2001, YENERSOY, A. Işıl Özgöker, Türkiye’de Yapımevlerinin Fonksiyonları, İşlerlik Alanları ve Uygulamaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tanıtım ve Halkla ilişkiler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yard. Doç. Edibe Sözen, İstanbul 1995 YILDIZ, Cevdet, Televizyonlarda Görüntü Arşivleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç.Dr. Simten Güneş, İstanbul 2000 ZÜLFİKAR, Hamza, Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları:569, Ankara 1991

200

ÖZGEÇMİŞ

KİŞİSEL BİLGİLER Ad-Soyad : MÜNEVVER EK Doğum Tarihi ve Yeri : 20/07/1970 – Tekirdağ /Malkara EĞİTİM 1999 Yüksek Lisans : İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Arşivcilik Anabilim Dalı Tez Konusu: Sözlü Tarih (Tanıklık) ve Arşivler

1992 Lisans : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arşivcilik

Bölümü Tez Konusu: Şehbal Dergisi’nin (Eylül 1910 -Mayıs 1911 yılı) / 26-40 sayılarında yer alan fotoğraf, resim, çizim ve ilanların indeksinin hazırlanması.

1987 Lise : İstanbul Büyükçekmece Lisesi Tabii Bilimler Bölümü İŞ DENEYİMİ Nisan 2004 - :Tüyap Grubu Şirketlerinin “Belge Yönetim Sisteminin”

kurulması ve “Sistemin Yöneticiliği” Ekim 1997 - Aralık 2002 :Tarih Vakfı Bilgi-Belge Merkezi Yöneticisi Mart 1997 - Eylül 1997 :Tarih Vakfı & Osmanlı Bankası ortak projesi olan

“Osmanlı Bankası Sözlü Tarih Projesi” /Asistan Eylül 1996 - Şubat 1997 :Tarih Vakfı Bilgi-Belge Merkezi /Arşivci Ocak 1995 - Ağustos 1996 :Tarih Vakfı & Kültür Bakanlığı ortak projesi olan

“Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi” /Araştırmacı-Arşivci

Temmuz 1992 - Aralık 1994 :Türkiye Belediyeler ve Genel Hizmet İşçileri

Sendikası Bilgi-Belge Merkezi’nin kuruluş çalışmalarına destek ve “Birim Sorumluluğu”

201

AKADEMİK DENEYİM

• Processing Oral History Records in Archives and Examples of Oral History Work in Turkey, “Sözlü Tarih Paneli, 17 Mart 2006” Düzenleyen: Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü

• Sözlü Tarih Belgelerinin Araştırmacı Hizmetine Sunulmasında Bilgi

Teknolojilerinin Katkısı “Enformasyon Teknolojilerindeki Son Gelişmelerin Kütüphane Hizmetleri Üzerinde Etkileri Sempozyumu, 1 Nisan 2005”, Düzenleyen: 41. Kütüphane Haftası Etkinlikleri Kapsamında Kuleli Askeri Lisesi,

• Türkiye’de Siyasi Parti Arşivlerine Genel Bakış ve Cumhuriyet Arşivleri’ndeki

CHP Arşivi, “Türkiye’de Sosyal Demokrasi Arşivi’nin Kurulması Projesi Toplantısı, 10 Kasım 2001” Düzenleyen: Friedrich Ebert Vakfı & Tarih Vakfı

• Sözlü Tarih Kayıtlarının Arşivlerde Değerlendirilmesi ve Kullanıma Sunulması,.

“Semt Girişimleri Sözlü Tarih Atölyesi III, 10 Aralık 2000”, Düzenleyen: Tarih Vakfı & Semt Girişimleri Sivil İnisiyatifi

• Tarih Araştırmalarında Görsel-İşitsel Arşivler ve Tarih Vakfı’nın Sözlü Tarih

Arşivi, “XI. Uluslararası Sözlü Tarih Kongresi, 15-19 Haziran 2000” Düzenleyen: Uluslararası Sözlü Tarih Derneği & Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, Yayın No: 671, İstanbul 2000 , Cilt 1, s. 43-49.

BURSLAR

Mart 2001-Temmuz 2001 The Hazel E Heughan Trust (İngilizce ve mesleki bilgileri geliştirebilmek amacıyla İskoç Milli Arşivi ve Basel Paterson Dil Okulu’ndaki programlara katılmayı sağlayan kısmi burs)

1

EK: 1*

IASA KATOLOGLAMA KURALLARI ve ÖRNEKLERİ The IASA Cataloguing Rules Area 0:Preliminary notes: 0.0.Scope, purpose and use 0.A.Sources of information 0.B.Elements of description 0.C.Punctuation 0.D.Levels of detail in description 0.E.Language and script of the description 0.F.Inaccuracies 0.G.Accents and other diacritical marks 0.H.Capitalisation 0.I.Examples 0.J.Abbreviations 0.K.Alternatives and options Area 1:Title and statement of responsibility: 1.A.Preliminary rule 1.B.Title proper 1.C.General material designation 1.D.Parallel titles 1.E.Other title information 1.F.Statements of responsibility 1.G.Items without a collective title Area 2:Edition, issue, etc. 2.0.Definitions 2.A.Preliminary rule 2.B.Edition statement 2.C.Parallel edition statement 2.D.Statements of responsibility relating to the edition 2.E.Additional edition statement 2.F.Statements of responsibility relating to an additional edition statement Area 3:Publication, production, distribution, broadcast, etc., and date(s) of creation 3.0.Scope and definitions 3.A.Preliminary rule 3.B.General rule 3.C.Place of publication, production, distribution, broadcast, etc. 3.D.Name of publisher, producer (production company), distributor, broadcaster, etc. 3.E.Statement of function of publisher, producer (production company), distributor, broadcaster, etc. 3.F.Date of publication, production, distribution, broadcast, etc. 3.G.Place, name and date of manufacture 3.H.Date(s) of creation (unpublished items only) 3.I.Reproductions (which are themselves unpublished) Area 4:Copyright 4.0.Scope and definitions 4.A.Preliminary rule 4.B.Copyright statement

* http://www.iasa-web.org/icat/00_0.htm (Erişim Tarihi: 21/01/2008)

2

4.C.Registration notices 4.D.Traditional material ownership statement Area 5:Physical description 5.0.Introduction 5.A.Preliminary rule 5.B.Extent of item, specific material designation and specific type of format 5.C.Other physical characteristics 5.D.Dimensions 5.E.Accompanying material 5.F.Items made up of several types of material Area 6:Series 6.0.Definition and scope 6.A.Preliminary rule 6.B.Title proper of series 6.C.Parallel titles of series 6.D.Other title information of series 6.E.Statement of responsibility relating to series 6.F.ISSN of series (see also Area 8) 6.G.Numbering within series 6.H.Subseries 6.I.More than one series statement 6.J.Collection and series in collection statement Area 7:Notes 7.A.Preliminary rule 7.B.Notes Area 8:Numbers and terms of availability 8.0.Introduction 8.A.Preliminary rule 8.B.Numbers 8.C.Terms of availability Area 9:Analytic and multilevel 9.0.General rules 9.1.Analytic description 9.2.Multilevel description Area 10:Item/copy information 10.0.Scope and definitions 10.A.Preliminary rule 10.B.Rules

3

Examples ** Contents:

1. Popular music on CD - album 2. Popular music on 78 3. Popular music on 78 – medley 4. Popular music on CD – compilation 5. Popular music on LP – different mixes 6. Popular music on CD – collection 7. Talking book 8. Popular music on CD – multipart item 9. Popular music on LP – multipart item without a collective title 10. Classical music on cylinder 11. Classical music on 78 – 4 examples with supplied uniform titles 12. Pop video – live recording 13. Opera video – stage performance 14. Opera film 15. Opera video – highlights of stage performance 16. Ethnographic field recordings on LP – host item and analytic entry 17. Wildlife recording – unpublished compilation 18. Oral history on tape reel – unpublished 19. Oral history on cassette – unpublished 20. Spoken word on 78 – recitals 21. Spoken word on 78 – language course 22. Dubbing – in-house compilation prepared for preservation and reference use 23. Radio music production on CD-R – multipart item 24. Audio file of radio production stored in a remote access system – analytic entry 25. Radio music production on DAT – live recording 26. Published CD of previously broadcast radio production 27. Interactive multimedia on CD-ROM – Spanish 28. Interactive multimedia on CD-ROM – Swedish 29. Remote access electronic resource – host item 30. Remote access electronic resource – host item and analytic entry 31. Kit – books + cassettes 32. Kit – books + videos + CD-ROM 33. Radio documentary – original studio copies and dubbing 34. Mechanical sounds 35. Sound effects 36. Ethnographic collection – multipart item 37. Ethnographic recordings – analytic entries

1. Popular music on CD – album

Joyride [sound recording] / Roxette. - Köln : EMI, p 1991. - 1 sound disc (CD, ca. 60 min.) : digital, stereo

Words and music: Per Gessle (unless otherwise stated) Lyrics in booklet Contents: Joyride -- Hotblooded / P. Gessle, M. Fredriksson -- Fading like a flower (every time you leave) -- Knockin’ on every door -- Spending my time / P. Gessle, M. Persson -- Watercolours in the rain / P. Gessle, M. Fredriksson, C. Öfwerman -- The big L. -- (Do you get) Excited? / P. Gessle, M. Persson -- Small talk -- Physical fascination -- Things will never be the same -- Perfect day / P. Gessle, M. Persson EMI (LC-0542): 796048-2. - EAN 0077779604821

** http://www.iasa-web.org/icat/app_b.htm (Erişim Tarihi: 21/01/2008)

4

Composer/lyricist given as a note, and exceptions from that given in the contents note, after the titles.

Top

2. Popular music on 78

Saa møj’ en sørreli’ Wies [sound recording] : Jysk Bondevise / sunget af Chr. Schrøder. - [S.l.] : Gramophone, [1903]. - 1 sound disc (ca. 3 min.) : analogue, mono, 78 rpm ; 25 cm

Parallel title: En meget sørgelig vise Recorded on one side only Zonophone: X 72147. - Matrix number: 684 z

Top

3. Popular music on 78 – medley

Mød mig på Cassiopeia [sound recording] : potpourri / [performers] Teddy Petersen og hans Orkester ; vokal Raquel Rastenni og Victor Cornelius med kor. - [S.l.] : Polyphon, 1951. - 1 sound disc (ca. 6 min.) : analogue, mono, 78 rpm ; 25 cm

Music: Norman Andersen ; lyrics: Børge Myller Contents: Flyv med ud -- Den allersidste dans -- Gå ud og gå en tur -- Løft din hat -- Det er lunt -- Titina Polyphon: X 51426. - Matrix numbers: HDK 3024 to 3025

Top

4. Popular music on CD – compilation

Metronomeklassiker [sound recording]. - Kista : Metronome, p 1991. - 1 sound disc (CD, 61 min.) : digital, stereo

Performers: see names in brackets in contents note Previously issued: 1960-1978 Contents: 34:an / S. Hamblen, O. Adolphson (Per Myrberg) -- Lyckliga gatan / A. Celentano, L. Beretta, M. del Prete, B. Lindeborg (Anna-Lena Löfgren) -- Tunna skivor / H. Greenfield, J. Keller, Ben Hur (Siw Malmkvist) -- När morgonen gryr / G. Linderholm (Gösta Linderholm) -- Somliga går med trasiga skor / C. Vreeswijk (Cornelis Vreeswijk) -- Familjelycka / B. Staf (Bernt Staf) -- Gröna små äpplen / B. Russell, S. Anderson (Monica Zetterlund) -- Jag ger dig min morgon / T. Paxton, F. Åkerström (Fred Åkerström) -- Maria, många mil och år från här / J. Holm (John Holm) -- Om du nånsin kommer fram till Samarkand / T. Bergman (Lill Lindfors) -- Små, lätta moln / P. Rogefeldt (Pugh Rogefeldt) -- Noaks ark / S. Endrigo, B. Lindeborg (Svante Thureson) -- Kör långsamt / C. Parks, S. Anderson (Family Four) -- Jag vill tacka livet / V. Parra, B. Åhman (Arja Saijonmaa) -- Kliff / O. Magnell (Ola Magnell) -- Ingen kommer undan politiken / A. McGarrigle, P. Tatartcheff, O. Magnell (Marie Bergman) -- Lejonbruden / trad., arr. B. Dahlman (Maritza Horn) Metronome: 9031-75955-2

5

Here both 1. composers/lyricists, and 2. performers, are given after the titles in the contents note; performers in brackets.

Top

5. Popular music on LP – different mixes

Hypnotized (I’m waiting) [sound recording] / Clubland. - Kista : Metronome, 1992. - 1 sound disc (ca. 43 min.) : analogue, 33 rpm, stereo ; 30 cm

Words and music: Vito Ingrosso, Zemya Hamilton (unless otherwise stated) Contents: Hypnotized : PKA full Philly 12" mix -- Hypnotized : PKA boomin’ generation -- Hypnotized : the Soundsource seduction -- Hypnotized : bump me up mix -- Hypnotized : Kupper’s timeless 12" -- Adventure in clubland : journey beyond dub / M. King, J. Ekholm Eastwest: 4509-90713-0

The mix versions are given as subtitles in the contents note.

Top

6. Popular music on CD – collection

Frank Sinatra : the complete Reprise studio recordings / collection produced by Gregg Geller, Lee Herschberg, Joe McEwen and Ric Ross. – Germany : Reprise Records, p 1995. - 20 sound discs (CD) : stereo + 1 book (96 p. : ill. ; contained in a brass-bound trunk-style carrying case monogrammed "FAS")

Limited edition (20,000 copies worldwide each numbered individually on a brass plaque): this copy is no.11901 Contains every master recorded by Frank Sinatra for Reprise Records between December 19, 1960 and June 6, 1988, with the exception of incomplete takes, chronologically sequenced according to the date on which the vocals were recorded Includes 18 previously unreleased titles Reprise: 9362-46013-2. - EAN 093624601326

Top

7. Talking book

Kalas med Pippi Långstrump [sound recording] / av Astrid Lindgren. - Stockholm : Gammafon, 1992. - 1 sound cassette : analogue. - (Astrid Lindgren läser själv)

Reader: A. Lindgren Music: Jan Johansson Stories from Pippi Långstrump and Pippi Långstrump går ombord ISBN 91-7712-519-3

Information on duration and mono/stereo is not stated on the item.

6

Top

8. Popular music on CD – multipart item

ABBA [sound recording] : 3 original CDs. - Bromma [Sweden] : Polar, c 1995. - 3 sound discs (CD) : digital, stereo

Words and music: Benny Andersson, Björn Ulvaeus (unless otherwise stated) Lyrics in booklet Polydor: PY 801, 523 941-2

Voulez-vous. - 1 sound disc (CD, ca. 42 min.) Previously released in 1979 Contents: As good as new -- Voulez-vous -- I have a dream -- Angel eyes -- The king has lost his crown -- Does your mother know -- If it wasn’t for the nights -- Chiquitita -- Lovers (Live a little longer) -- Kisses of fire

Super trouper. - 1 sound disc (CD, ca. 42 min.) Previously released in 1980 Contents: Super trouper -- The winner takes it all -- On and on and on -- Andante, andante -- Me and I -- Happy new year -- Our last summer -- The piper -- Lay all your love on me -- The way old friends do

Arrival. - 1 sound disc (CD, ca. 34 min.) Previously released in 1976 Contents: When I kissed the teacher -- Dancing queen / B. Andersson, S. Anderson, B. Ulvaeus -- My love, my life / B. Andersson, S. Anderson, B. Ulvaeus -- Dum dum diddle -- Knowing me, knowing you / B. Andersson, S. Anderson, B. Ulvaeus -- Money, money, money -- That’s me / B. Andersson, S. Anderson, B. Ulvaeus -- Why did it have to be me -- Tiger -- Arrival

One record label but two catalogue numbers.

Top

9. Popular music on LP – multipart item without a collective title

Zwarre, Birre, Esse in heavy Hawaii [sound recording] / Frak. Enema Gejonte med lite Torbjörn / Enema & Gejonte. - Johannishus : Börft ; Örebro : Tiny Dog, p 1993. - 2 sound discs (ca. 80 min.) : analogue, 33 rpm, stereo ; 30 cm

Words and music: Jan Svensson (disc 1) ; information unavailable (disc 2) Discs recorded on one side only Notes on sheet Contents disc 1: Astrologo -- Distance to fun -- Where could I stay, I like to play (Where could I stay, I wanna play) -- Hosbypock -- This is the short story about how I did destroy my stereo -- Unordinary electro -- Safari in the deep mutant jungle -- Short flopp Contents disc 2: Många fräna -- Anarchy i Närke -- Infinity -- Let’s go out for lunch -- E4:an -- Leif och Kent i Stuttgart -- Sven längtar hem (från kollo) -- Fyra vänner -- Levnadsglada Jonas och livsnjutaren Kai -- Odensbacken -- 7:an är min buss Börft: 068 (disc 1). - Tiny Dog: 004 (disc 2)

A double-LP with two different groups.

Top

7

10. Classical music on cylinder

Vaagn af din slummer [sound recording] / [sung by] Vilhelm Herold. - [København] : Dansk Fonogram Magasin, 1903. - 1 sound cylinder (ca. 2 min.) : 160 rpm, coarse groove ; 5,4 cm x (4,7-4,4 cm) x 11 cm

From Bertrand de Born Music: Peter Heise ; lyrics: Ernst Frederik Wilhelm von der Recke Number on edge: 100537, 30174

Top

11. Classical music on 78 – 4 examples with supplied uniform titles

[Intermezzi, piano, op.117. No.1 ; Intermezzi, piano, op.117. No.2] / Brahms. - London : Parlophone, [193-?]. - 1 sound disc : analogue, 78 rpm ; 30 cm

Eduard Erdmann, piano Erdmann’s recording of op.117 no.3, presumably recorded at the same session, appears on Parlophone E 11295 coupled with Beethoven’s Bagatelle op.126 no.6 Parlophone: E 11287. - Matrix numbers: XE 7151, XE 7152

Item titles: Intermezzo op.117 no.1 ; Intermezzo op.117 no.2

[Intermezzi, piano, op.117. No.1 ; Intermezzi, piano, op.117. No.2] / Brahms. - London : His Master’s Voice, [1947?]. - 1 sound disc : analogue, 78 rpm ; 30 cm

Edwin Fischer, piano Recorded: 1947-02-21 His Master’s Voice: D.B. 6478. - Matrix numbers: 2EA.11660, 2EA. 11656

Item titles: Intermezzo in E Flat Major op. 117, no. 1 ; Intermezzo in B Flat Minor op. 117, no. 2

[Fantaisie impromptu, piano, op.66, C sharp minor] / Chopin. [Intermezzi, piano, op.117. No.2] / Brahms. - London : His Master’s Voice, [1953?]. - 1 sound disc : analogue, 78 rpm ; 30 cm

Moura Lympany, piano Recorded: 1952-11-03 His Master’s Voice: C.4209. - Matrix numbers: 2EA 17019-3D, 17095-4D

Item titles: Fantaisie Impromptu in C Sharp Minor op. 66 (Posth.). Intermezzo In B Flat Minor op. 117 no. 2.

[Intermezzi, piano, op.117. No.2] ; [Rhapsodies, piano, op.79. No.2] / Brahms. - London : His Master’s Voice, [1944?]. - 1 sound disc : analogue, 78 rpm ; 30 cm

Solomon, piano Recorded: 1944-04-20 at Abbey Road Studios, London His Master’s Voice: C.3406. - Matrix numbers: 2EA 10197 [oblong square], 2EA 10198 [oblong square]

Item titles: Intermezzo in B Flat Minor, op.117, no.2 ; Rhapsodie in G Minor, op. 79, no. 2.

Top

8

12. Pop video – live recording

Look sharp! [videorecording] : live / Roxette ; directed by Doug Freel. - Great Britain : Picture Music International [distributor] : Propaganda Films, EMI [production companies], 1989. - 1 videocassette (VHS, ca. 42 min.) : sd. (stereo), col.

Words and music: Per Gessle (unless otherwise stated) Contents: The look : studio -- Dressed for success -- Dance away / words and music: Marie Fredriksson, P. Gessle -- Dangerous -- Cry / words and music: M. Fredriksson, P. Gessle -- Paint -- Silver blue -- Listen to your heart / words and music: P. Gessle, Mats Persson -- The look : visible mix

A live recording + two studio recordings (first and last track).

Top

13. Opera video – stage performance

The ghosts of Versailles [videorecording] / music John Corigliano ; libretto William F. Hoffman ; production Colin Graham ; set and costume design John Conklin ; choreographer Debra Brown ; technical director Joseph Clark ; general director Joseph Volpe ; artistic director James Levine ; video director Brian Large ; audio producer Jay David Saks. - Germany : Deutsche Grammophon [distributor] ; U.S. : Metropolitan Opera Television [production company], 1993. - 1 videocassette (VHS, ca. 176 min.) : sd. (stereo), col.

Stage performance Teresa Stratas (Marie Antoinette), Marilyn Horne (Samira), Graham Clark (Bégearss), Gino Quilico (Figaro), Håkan Hagegård (Beaumarchais) ; Metropolitan Opera Chorus ; Metropolitan Opera Orchestra ; Metropolitan Opera Ballet ; James Levine, conductor Notes in English, German and Italian in booklet

Top

14. Opera film

Aida [videorecording] / music: Giuseppe Verdi ; original libretto: Antonio Ghislanzoni ; produced by: Staffan Rydén ; directed by: Claes Fellbom ; revised text and screenplay: Claes Fellbom ; costume designer: Inger Pehrsson ; art director: Lotta Melanton ; choreography Ann-Charlotte Lindström. - Sweden : the Swedish Film Institute [distributor] : Isis Film, the Swedish Film Institute, Sveriges television TV2 and Filmhuset [production companies], [1993]. - 1 videocassette (VHS, ca. 122 min.) : sd. (stereo), col.

Credits: Berndt Fritiof/Filmmixarna, sound/mix supervisor ; Hans Ewers, sound/music supervisor ; Jörgen Persson, director of photography ; et al. Cast: Margareta Ridderstedt (Aida), Niklas Ek (Radames), Robert Grundin (Radames’ voice) Ingrid Tobiasson (Amneris), Jan van der Schaaf (Amonasro), Alf Häggstam (Ramfis), Staffan Rydén (Pharao’s spokesman), et al. The Swedish Folkopera Orchestra and Choir ; Kerstin Nerbe, conductor Filmed version of Verdis Aida, shot in Lanzarote, Spain. This production was originally staged by the Swedish Folkopera

9

Top

15. Opera video – highlights of stage performance

Highlights from Rigoletto [videorecording] : opera in three acts / by Francesco Maria Piave after Victor Hugo ; music by Giuseppe Verdi ; staged and directed by Jean-Pierre Ponnelle. - Great Britain : Decca [distributor] : Unitel [production company], 1994. - 1 videocassette (VHS, ca. 31 min.) : sd. (stereo), col. - (Great moments)

Stage performance Ingvar Wixell (Rigoletto), Edita Gruberova (Gilda), Luciano Pavarotti (Duca di Mantova Luciano), Victoria Vergara (Maddalena) ; Wiener Philharmoniker ; Ricardo Chailly, conductor

Top

16. Ethnographic field recordings on LP – host item and analytic entry

HOST ITEM

Aboriginal music from Australia [sound recording] / [recordings and commentary by Alice M. Moyle]. - [Berlin ; Venice] : Unesco, p 1977 (Netherlands : Philips). - 1 sound disc (44 min., 29 sec.) : analogue, 33 1/3 rpm ; 30 cm. - (Unesco collection : musical sources / edited for the International Music Council by the International Institute for Comparative Studies and Documentation, Berlin/Venice)

Performances by members of the Djapu, Enindilyagawa, Garadjari, Nunggubyu, Walbiri, Wik-ngatara, Worora, and Wunambul language groups Master dubbings by Patricia Naughton Sleeve notes by Alice M. Moyle Originally recorded between 1959 and 1969 at Aurukun, Darwin, Delissaville, Derby, Groote Eylandt, La Grange and Yuendumu Variant source of origin of items: Caledon Bay (Side 2 track 4); Rose River Mission (Side 2 track 2) Separations between the tracks on the disc are not clearly visible to the eye. Due to internal inconsistencies in the discs’ accompanying documentation, the contents listing for Side 1 corresponds with the sleeve notes in preference to the label or the sleeve’s title list Contents: Side 1: 1-3. Rain dreaming ceremony : 3 excerpts -- 4. A re-singing of the Rain dreaming songs after the ceremony -- 5. Rain-making song -- 6. Balgan songs -- 7. Djabi song : the windmill of Wallanie Plains -- Side 2: 1. Wongga dance song series : selected items -- 2. Brolga bird clan songs -- 3. Women’s wu-ungka songs -- 4. Morning star, Pigeon, and Rain songs -- 5. Stingray, Dolphin, Curlew, and Shark songs Original reel recordings held by the Australian Institute of Aboriginal Studies, Canberra, A.C.T. Philips: 6586 034 (10). - Matrix nos.: 6586 034 1Y, 6586 034 2Y

Access points

I. Title. II. Moyle, Alice M. III. Australian Institute of Aboriginal Studies. IV. International Music Council. V. International Institute for Comparative Studies and Documentation. VI. Naughton, Patricia. VII. Unesco. VIII. Unesco collection : musical sources

ANALYTIC ENTRY FOR 7TH ITEM ON SIDE 1 OF LP

10

Djabi song : the windmill of Wallanie Plains / [sung by Andy]. - Duration: 44 sec.

Sung in the Garagjari language Details of performer and language from sleeve notes Accompaniment: Scraping of notched stick (rasp) Recorded at La Grange, W.A. in June 1968 In: Aboriginal music from Australia. - 1 disc. - Philips: 6586 034 (10) - Side 1 band 7

Access points I. Title. II. Andy.

Top

17. Wildlife recording – unpublished compilation

[Stewart, David. Bird calls recordings. Diamantina Region. Tape no. M6]. - Recorded 1990. - Copyright: David Stewart. -1 sound tape (DAT) : digital

All recordings collected and edited by David Stewart for inclusion in the National Film and Sound Archive’s collection Recordings made using NFSA’s equipment and tape stock. All descriptions of tracks on this recording based on the inventory supplied by David Stewart

Access points I. Title. II. Stewart, David. 1. Wildlife recordings. 2. Bird calls.

Top

18. Oral history on tape reel – unpublished

Neilsen, A.B. [sound recording] : oral history interview / A.B. Neilsen, interviewee ; Ina Bertrand, interviewer. - 1 sound tape reel : analogue, 9,5 cm/sec ; 17 cm. - (Film Pioneers Project)

Recorded in Nedlands, W.A. on 6 April 1978 Transcript held Summary: Neilsen talks about his career as an exhibitor of films in his theatres; the development of sound on film and popular early films such as "The jazz singer", "The sentimental bloke", and "On our selection"; the dangers of fire from nitrate film and other issues dealing with theatres Reference cassette held Restricted access according to signed release form and related notes Interview conducted as part of the Film Pioneers Project

Access points: I. Title. II. Neilsen, A. B. (Arthur B.), b.1890. III. Bertrand, Ina, 1939- . 1. Nielsen, A. B. (Arthur B.), b.1890. 2. Film projectionists. 3. Film projection. 4. Silent films. 5. Sound motion pictures. 6. Theatres. 7. Oral histories.

Top

11

19. Oral history on cassette – unpublished

Angel Guerra, narrador canario [sound recording] / Antonio Cabrera Perera ; presenta, Hipólito Escolar Sobrino ; intervienen, Alfonso Armas Ayala y Alberto Navarro González. - 16 febrero 1983. - 1 cassette (64 min.) : estéreo

Summary: Presentación de la tesis doctoral de Antonio Cabrera Perera, dirigida por Alberto Navarro Gonzalez, sobre el novelista canario Angel Guerra y la novela española de los primoros años de este siglo

Access points I. Cabrera Perera, Antonio. II. Escolar Sobrino, Hipólito. III. Armas Ayala, Alfonso. IV. Navarro González, Alberto. 1. Novela española-S. XX. 2. Guerra, Angel.

Top

20. Spoken word on 78 – recitals

Elverhøj [sound recording] / H.C. Andersen [words] ; Vilhelm Andersen [recital] med paafølgende Kommentarer. E Bindstouw : den jenarmed Sældaat / St. St. Blicher [words] ; Lars Knudsen [recital]. - [S.l.] : Odeon, 1943. - 2 discs (ca. 12 min.) : analogue, mono, 78 rpm ; 30 cm. - (Dansk Dramatisk Diskotek. 1. Serie ; 3-6)

Contents Elverhøj: Der løb saa vimse nogle Firben -- Og naar kommer de? -- Og hvad kan den næste datter? Special recording for "Dansklærerforeningen" for use at school-teaching Odeon: Catalogue number missing. - Matrix numbers: XXKpo 4293-1, XXKpo 4294-1, XXKpo 4295-1, XXKpo 4298-1

Top

21. Spoken word on 78 – language course

Fransk / indtalt af Paul Mealy. - [S.l.] : Polyphon, 1930. - 11 sound discs (ca. 66 min.) : analogue, mono, 78 rpm ; 25 cm. - (Norstedt-Richter’s Sprogplader ; 1-11)

French language course Contents: Mønsterord (Les jours, Les mois, Les saisons, Les points cardinaux) -- L’ecole - Dans le magasin -- La maison - Anecdotes -- Au resaturant -- Le pantheon - Notre-Dame -- La place de la Concorde -- Aux Champs-Elysees -- Le voyage / indtalt af Frøken Philippe and Paul Mealy -- Le chien qui parle -- Augier et Dumas fils -- La ville / indtalt af Frøken Philippe and Paul Mealy -- Les brigands -- Les vieux, part 1-2 -- Une bonne lecon, part 1-2 / indtalt af Paul Mealy and E. Søderlindh -- Le nouveau -- Les chasseurs de casquettes -- La Marseillaise -- Mon dernier coup de fusil -- Une chasse aux canards, part 1-2 -- La Parure, part 1-2 Polyphon : K.S. 9530 to 9551. - Matrix numbers: 2892 BR to 2902 BR, 2911 BR to 2921 BR

Top

12

22. Dubbing – in-house compilation prepared for preservation and reference use

Jessie the flower o’Dunblane [sound recording] ; The dear little shamrock : [in-house compilation] / Marie Narelle, [soprano]. - Copied: 1991-11-26

Copied from Edison cylinder recordings. The first song is copied from Edison Blue Amberol: 2289, the second from Edison: 545 Reference copy available on DAT

Item 1: Preservation Copied from: Original cylinders Copied:1991-11-26 Copied by: Wanda Lazar 1 tape reel ; 38 cm/sec ; 25 cm Source of acquisition: Copied from ScreenSound Australia owned item : ScreenSound Australia paid costs Method of acquisition: ScreenSound Australia created item : copied in-house Accessioned: 1991-11-26 Shelf-mark: AUD P 3211

Item 2: Reference Copied from: Original cylinders Copied:1991-11-26 Copied by: Wanda Lazar 1 cassette (DAT) Reference copy made simultaneously with preservation copy Source of acquisition: Copied from ScreenSound Australia owned item : ScreenSound Australia paid costs Method of acquisition: ScreenSound Australia created item : copied in-house Accessioned: 1991-11-26 Shelf-mark: AEK000398

Example of a newly created compilation dubbing. Here two copies of the same content were simultaneously copied onto different formats for preservation and reference purposes respectively. The separate item records provide the ability to describe in detail information pertaining to each copy. Here only the briefest information is given about each item.

Top

23. Radio music production on CD-R – multipart item

4. Sonderkonzert 1994/1995 / Richard Wagner, Richard Strauss, César Franck. - Saarbrücken : Saarländischer Rundfunk, 1995-05-21. - Copyright: SR, 1995. - 2 sound discs (CD-R, 78 min., 41 sec.) : digital (DDD), stereo. - (Konzertsaison 1994/95)

Rundfunk-Sinfonieorchester Saarbrücken ; Marcello Viotti, conductor ; Markus Brändle, producer ; Erich Heigold, sound engineer Live recording from Saarbrücken (Germany), Kongreßhalle, 1995-05-05 Accompanying material: Programme brochure Archive number: 39-00170

CD 1:

1. Tannhäuser und der Sängerkrieg auf der Wartburg : große romantische Oper in 3 Akten, WWV 70. Ouvertüre / Richard Wagner. - Copyright: Ricordi. - (15 min. 12 sec; 36 sec. applause at the end). - ISRC: DE-D24-95-021-01

13

2. 4 letzte Lieder für Sopran und Orchester, o.op. AV 150 / Richard Strauss. - Copyright: Boosey & Hawkes. - (21 min. 30 sec.) Edith Mathis, soprano Contents: Nr.1: Frühling, "In dämmrigen Grüften träumte ich lang" / Hermann Hesse (3 min 27 sec.) -- Nr.2: September, "Der Garten trauert" / Hermann Hesse (4 min 27 sec.) -- Nr.3: Beim Schlafengehen, "Nun der Tag mich müd gemacht" / Hermann Hesse (4 min 59 sec.) – Nr.4: Im Abendrot, "Wir sind durch Not und Freude gegangen" / Joseph von Eichendorff. (8 min. 11 sec.) ISRC: DE-D24-95-021-02

CD 2:

3. Sinfonie d-moll / César Franck. - Copyright: Hamelle. - (41 min. 11 sec.). - Contents: 1.Satz: Lento. Allegro non troppo (18 min 3 sec.) -- 2.Satz: Allegretto (10 min. 41 sec.) -- 3.Satz: Allegro non troppo (12 min. 14 sec.) ISRC: DE-D24-95-021-03

Top

24. Audio file of radio production stored in a remote access system – analytic entry

Außenseiter von Weltruhm in der Modernen Galerie : Ausstellung Giorgio Morandi / Marie-Elisabeth Denzer, presenter ; Wolfgang Schmitt, interviewer ; Ernst Gerhard Güse, Direktor der Modernen Galerie Saarbrücken, interlocuter. - Saarbrücken : SR3 [broadcaster], 01.02.1993 (12.07-13.00). - Copyright: SR, 1993. - 4 min., 40 sec. : mono, data reduced. - (Region. Region am 01.02.1993)

System requirements: Multimedia PC; Pentium processor; Windows NT; 8 MB RAM, SVGA graphic card Mode of access: Broadcast company media network, client-server-system DIGAS Bit rate reduction: ISO/MPEG, layer 2, 128 kb/sec Summary: Ernst Gerhard Güse on the painter Morandi and his works, and on the concepts of the exhibition In: SR DIGAS. – ID: 89-00110-001

Keywords: Bildende Kunst; Malerei; Giorgio Morandi; Ausstellung; Saarland; Saarbrücken

Top

25. Radio music production on DAT – live recording

Johannes Brahms und seine Freunde (1) / Markus Brändle, producer ; Erich Heigold, sound engineer ; Gertrud Bastuck, cut. - Saarbrücken : SR2, 26.12.1988, (13.05-14.30). - Copyright: SR; GEMA; GVL. -1 sound tape (DAT, 84 min. 46 sec.) : digital (AAD), stereo, AES/EBU standard. - (Der musikalische Salon)

Rolf Sudbrack, author and speaker ; Jewgenij Koroliov, Ljupka Hadzigeorgiev, piano Recorded live 27.01.1988, Saarbrücken (Germany), Funkhaus Halberg (Großer Sendesaal) Sampling frequency and quantisation: 48 kHz, 16 bit Contents: Variationen über ein Thema von Robert Schumann, Es-dur. op.23 (Leise und innig) / Johannes Brahms (1 min 49 sec.) -- 4 Balladen op.10 (Nr.3 h-moll ; Nr.4 H-dur) / Johannes Brahms (4 min. 30 sec. ; 9 min. 36 sec.) -- 3 Romanzen op.21 (Nr.1 a-moll;

14

Nr.2 F-dur) / Clara Schumann (5 min 28 sec.; 1 min.) -- 4 Klavierstücke op.2 (Nr.2 Kanon) / Albert Dietrich (4 min. 20 sec.) -- Sonate für Klavier zu 4 Händen g-moll, op.17 (2.Satz) / Hermann Goetz (5 min. 33 sec.) -- Intermezzo B-dur, op.76 Nr.4 / Johannes Brahms (2 min. 29 sec.) -- Capriccio d-moll, op.116 Nr.7 / Johannes Brahms (2 min. 10 sec.) Copy from 2 tape reels, analogue : stereo ; 38 cm/sec, Telcom C4

Top

26. Published CD of previously broadcast radio production

Mµ s¬ q¤ Ã ad¤ ra car¬ qa saltanat cum¤ n : Icd¤ d wa-taqd¬ m [sound recording] = Die Musik einer alten Hochkultur : Das Sultanat Oman = The music of an ancient civilization : the Sultanate of Oman / Issam El-Mallah. - [Muscat : Omani Ministry of Information, producer, 1994]. - 2 sound discs (CD) + booklet (77 p.)

Broadcast by the Südwestfunk, Baden-Baden, 1993-08-11 (22.05-23.30) "The Omani Ministry of Information has decided to produce this programme in a compact disc as part of the activities of the ‘year of the omani heritage’ [1994]"—Introduction in accompanying booklet Contents: 14 examples of traditional Omani music, with spoken commentary in German about each example. The listener may select to hear the music examples either with or without the spoken commentary Text in booklet is printed in German, English and Arabic CDs lack label and catalogue number

Top

27. Interactive multimedia on CD-ROM - Spanish

El impacto de la telefonía móvil en la sociedad española [archivo de ordenador] / [dirigido por] Amando de Miguel, Roberto-Luciano Barbeito ; realizado por el equipo sociológico Tábula-V ; diseño ; fotografía e ilustración Julio Castellano ; música Ensoñadores. - Versión Windows 95. - Madrid : Ericsson, D.L. 1997. - Copyright: Ericsson. - 1 CD-ROM : son., col. ; 12 cm

Características del sistema: Procesador 486 o Pentium; 16 Mb de memoria RAM; Microsoft Windows 95; Lector de CD-ROM; adaptador gráfico SVGA (256 colores); Tarjeta de sonido compatible Sound Blaster Tít. tomado de la etiqueta D.L. B 42537-1997 ISBN 84-923185-1-1

Top

28. Interactive multimedia on CD-ROM – Swedish

Vikingar. - Stockholm : Expo media : Natur och kultur, c 1995. - 1 electronic optical disc (CD-ROM) : sd., col.

System requirements: PC 486; 8 MB RAM; Windows 3.1; SVGA colour screen 640 x 480; ca. 1 KB hard disk; 16-bit stereo sound card adapted for Windows

15

In Swedish and English Title from title screen Credits: Hjalmar Olsson, script and production ; Marcus Edström, illustrations and design ; Ulf Söderberg, music and sound ; Peter Brandström, Henrik Edström, programming ; David Isitt, translation into English Participants: Martin Berggren, Lena Nydahl, narrators ; David Isitt, Mavis von Proschwitz, narrators in English Notes in English and Swedish in booklet

Top

29. Remote access electronic resource – host item

Danish audio history [electronic resource]. - Århus : Statsbiblioteket, 1998

System requirements: 486SX processor or higher; 8MB RAM (16MB recommended); Windows 3.11 or higher; hard disk with 8M free space; sound-blaster compatible sound card; (x)vga adapter; col. monitor; mouse Mode of access: World Wide Web. URL: http://www.statsbiblioteket.dk/dlh Contains 150 audio files with a duration from 0:11 to 8:00 min. of the following genres: Women’s Lib in Denmark (9 exx.); Danish folksongs (10 exx.); Henning Haslund-Christensen’s expeditions to Asia (9 exx.); Lauritz Melchior - a Danish singer (15 exx.); Denmark in the 1930s (28 exx.); King Christian X (13 exx.); Danish dialects, with a clickable map (24 exx.); Famous men and women (8 exx.); Danish politicians (13 exx.); Cirkusrevyen 1935 (7 exx.); and, every year in December: Christmas carols (14 exx.); furthermore information text and pictures of some of the labels

Top

30. Remote access electronic resource – host item and analytic entry

HOST ITEM

ALB:s jukebox. - Stockholm : Arkivet för ljud och bild, 1996

System requirements: PC Pentium; 8 MB RAM; Windows 95; Netscape Navigator 3; sound card; speakers Mode of access: World Wide Web. URL: http://www.alb.se/jukebox Contains 30 sec. extracts from 200 Swedish rock and pop recordings from the 1950s to the 1990s, with catalogue records, information texts about the recordings and the performers, and pictures of the front pages of the sleeves

ANALYTIC ENTRY

Cadillac : [30 sec. extract] / the Hep Stars. - Copyright: EMI

Words and music: Don Gibson, Michael Brown, Graham Johnson, Ian Mallett, Vince Taylor Performers: Sven Hedlund, vocals ; Janne Frisk, guitar ; Benny Andersson, organ ; Christer Petersson, drums ; Lennart Hegland, bass Recorded: 1965 This extract from: Cadillac / the Hep Stars. - 1 sound disc (2 min., 35 sec.) : analogue,

16

mono, 45 rpm ; 17 cm. - Olga: SO 09 In: ALB:s jukebox. - Identification number: 206850

Top

31. Kit – books + cassettes

Fábulas Océano [kit] / ilustraciones, María Pascual ; [textos, Víctor M. Armenteros, Jaime Rovira] ; producción y dirección [de las cassettes], Gerardo Domal, Francioli Vázquez ; efectos de audio, Sergio Bayard. - Barcelona : Océano, 1994. - Copyright: Océano.

2 v. (135 p.) . il. ; 27 cm 2 cassettes ; 3´8 mm Narradora Janina Hidalgo ; Voces de personajes José María Iglesias En una caja: 28 x 21 x 6 cm D.L. B 19994-1994 ISBN 84-7764-877-8

Top

32. Kit – books + videos + CD-ROM

El baúl de los cuentos [kit] : las tecnologías de la información y la comunicación en la educación infantil y en el primer ciclo de Educación Primaria / Ministerio de Educación y Ciencia, Programa de nuevas tecnologías de la información y de la comunicación. - Madrid : Centro de Publicaciones del Ministerio de Educación y Ciencia, D.L. 1996

8 v. : il. ; 22 x 22 cm + 9 transparencias. 2 videocassettes (VHS) : son., col. ; 13 mm 1 CD-ROM ; 12 cm Contiene: Libros: El baúl de los cuentos -- Guía de utilización de los programas Cuenta Cuentos -- Clic -- Fototouch -- Deluxe paint -- Works y Works para Windows -- Tecnología audiovisual -- Tecnología informática -- Transparencias del cuento "Juan sin Miedo" Videocassettes: El cuento de los cuentos -- Tecnología audiovisual y tecnología informática CD-ROM: Programas Cuenta Cuentos, Clic y ADIBU -- Aplicaciones informáticas de uso didáctico -- Prácticas para la autoformación del profesorado D.L. M 8049-1996 NIPO 176-95-224-2 ISBN 84-369-2820-2

Top

33. Radio documentary – original studio copies and dubbing

STUDIO COPIES

The contemporary theatre / C. Fry. - London : BBC [broadcaster], 1950. - Copyright: BBC. - 2 sound discs (laquer, direct cut) : analogue, 33 1/3 rpm ; 41 cm

17

Broadcast BBC Home Service 1950-02-17 Label stamped "29 Oct 1949" which is probably the date of recording Packaged in original BBC tin storage box with central spindle, with: On parade / Band of the Royal Marines Original BBC recording and programme reports enclosed, together with three copies of a type-written transcript of Fry’s talk "Christopher Fry... discusses the contemporary theatre from the point of view of the modern dramatist"–Opening announcement BBC MX 14716 – 14717. - BBC R.P. ref. no.: BBC SLO 66525

The first set of numbers are not matrix numbers but BBC-specific numberings for their acetate discs. The last number is an example of a BBC "Recorded Programmes" number, usually additional to the MX number. The prefixes also denote a specific category, SLO meaning "slow speed (i.e. 33 1/3) London".

DUBBING

[The contemporary theatre / Christopher Fry]. - London : British Library, 1996. - Copyright: BBC. - 1 sound tape reel : 19 cm/sec

NSA dubbing by Tim Smith of NSA-owned BBC direct cut coarsegroove 41cm 33rpm discs mx 14716-14717, formerly SLO 66525 recorded 3E BH to AV1 on 1950-02-17 Dubbing duration: 19’15" plus identifying announcement. NSA tape number: NP106992W

Top

34. Mechanical sounds

Industrial mechanical preserved (NSA recordings). Parham Steam and Vintage Vehicle Rally / [recorded by] Benet Bergonzi. - 1993. - Copyright: The British Library. - 10 sound tape reels : stereo

Summary: Recordings of various historic machines made 1987-06-14 at Parham Park near Storrington, West Sussex (England). The venue was a large grass field full of rides, stalls and fairground tackle. The fine weather attracted a large crowd: there is therefore plenty of background noise accompanying these recordings Photographs and Rally Programme retained with other collection documentation Individual recordings are analysed separately NSA archive number: C322/6/1-10 NSA playback number: T10961Y

Top

35. sound effects

[Sound effect. Steam-driven saw] Burrell 7 NHP "William II" (1926) / [recorded by] Benet Bergonzi. - 1993. - Duration: 14 min., 30 sec.

Originally recorded 1987-06-14 on Nagra IV using 2 AKG 451 mics in single windshield Summary: Burrell traction engine driving a circular saw. Engine first heard ticking over, then logs are placed against saw and cut. A diesel wagon is heard very loud in the background. Woodman is heard steadying log with chocks and trimming it with axe.

18

Very audible background noise from mechanical organ and distant compressor for bouncy castle In: Industrial mechanical preserved (NSA recordings). Parham Steam and Vintage Vehicle Rally / [recorded by] Benet Bergonzi. - 1993. - Copyright: The British Library. - 10 sound tape reels : stereo. - Reel 1 cut 4 (at 4 min. 30 sec) NSA C322/6/1-10 NSA T10961Y

Top

36. Ethnographic collection – multipart item Note: The example commencing on the following page is for a multilevel entry and extends over several pages. Here the unity of the collection is the project of the Recherche Unit (RCP) on the geographical area of the Aubrac during the year 1964. A total of 808 sound recorded items (on 87 tape reels) comprise the collection. Accompanying materials are also included. The description of the collection as a whole forms the first level of the description. This project was carried out during 3 expeditions. Each expedition comprises a group of recordings. The descriptions of the three groups of recordings from each expedition constitute the second level of description. At the third level of the description the individual recorded items from an expedition are described. RCP (Recherche Coopérative sur Programme) is a Research Unit which was set and sponsored by CNRS (Centre national de la Recherche Scientifique), France. Inventory numbers. The numeric data in the inventory numbers which appear at the third level of description are made up of the following elements: the year of recording (i.e. 64); the registration number for the year (i.e. 36) and the item number for the recorded item within the collection (i.e. 754). E.g.:

64.36.10 64.36.754

BM (Bande magnétique=magnetic tape) numbers. Number to identify the particular original tape in the collection. In Level 3 this number appears above the entry for the first item on the tape. All in-house copies of the original tape contain the same content as the original from which they are copied. This number therefore provides a mnemonic to assist identification of all copies of the same original tape.

FIRST LEVEL (WHOLE COLLECTION)

[France. Auvergne. RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964 / Claudie Marcel-Dubois, Maguy Andral, Bernard Lortat-Jacob, collectors, interviewers]

87 sound tape reels (808 items) : 19 cm/sec and 9,5 cm/sec ; 12 cm

(France. Auvergne. RPC Aubrac. Ethnographic collection. 1964)

Languages: French and Occitan. Most of the songs are sung in Occitan. Interviews are in French and Occitan (the interviewees mix both languages)

19

The CNRS (Centre National de la Recherche Scientifique, France) supervised and sponsored this project of the RCP (Recherche Coopérative sur Programme) Aubrac in 1964

Originally recorded with Nagra and UHER tape reel recorders (type Nagra)

Sound quality is excellent

Accompanying materials: Field collector’s log, 400 still photographs, manuscript with maps showing the locations of the recorded performances (54 localities), sketches of the nomenclature of the cabrette (traditional bagpipe), French translations of some of Occitan language songs, transcriptions, and one video made in 1964 by Jean-Dominique Lajoux about the cabrette (duration unknown)

References: Cl. Marcel-Dubois and M. Andral, Musique & phénomènes paramusicaux. L’Aubrac, T.V. Ethnologie contemporaine, III, Editions du CNRS, Paris, 1975, pp.67-289, ill., mus. not., inserted disc

Part of the collection described in: RCP (Recherche Coopérative sur Programme), Georges-Henri Rivière, director. L’Aubrac : étude ethnologique, linguistique, agronomique et économique d’ un établissement humain [Aubrac : ethnology, linguistic, agronomy, economic study of an human settlement] - Paris, Editions CNRS, 1970. - 3 vol:col. ill. ; 27 cm

Preservation, dubbing master, working duplicate and access copies made

Summary: An ethnographic field collection of sound recordings of folk and traditional music of Aubrac, a hilly region situated in the Massif Central, France, also kown as Auvergne. The collection comprises vocal and instrumental music as well as interviewes relating biographical information, traditional practices, personal experiences, and stories of living conditions and life in Aubrac. Accompanying documentation comprising manuscripts and still photographs, and a video on the cabrette (traditional bagpipe) are also included. The collection was formed during the three expeditions of project of the RCP Aubrac 1964. The 1st expedition was conducted during 21 - 29 May 1964 (139 items on 24 sound tape reels). The 2nd expedition was conducted during 22 Jun. - 2 Jul. 1964 (469 items on 41 sound tape reels). The 3rd expedition was conducted during 9 -14 Oct. 1964 (200 items on 22 sound tape reels)

Permission of the collectors is required to cite, quote, or reproduce

Reference copies on sound cassette are available for research at the Département de la Musique et de la Parole, Musée national des Arts et Traditions Populaires (Mnatp) with the permission of the repository

Original sound recordings and reference copies deposited at the Département de la Musique et de la Parole, Mnatp (previously Phonothèque du Mnatp) by Mrs Cl. Marcel- Dubois (Collection 64-36)

Additional field recordings from the same area were made in 1965 and 1966. These are the 4th expedition of the RCP Aubrac (which is named "l’Aubrac à Paris"), conducted during 23 Jan. - 19 Feb. 1965 (Collection 65-18); and the 5th expedition of the RCP Aubrac, conducted during 29 Mar. 1965 - 25 Oct. 1965 (Collection 65-19)

LEVEL 2 (1ST EXPEDITION)

[France. Auvergne. RCP Aubrac. 1st expedition:1964-05-21--1964-05-29 / Cl. Marcel-Dubois and M. Andral] 24 sound tape reels : 19 cm/sec and 9,5 cm/sec ; 12 cm The 1st expedition was conducted and recorded from 21 to 29 of May 1964 (139 items) Permission of the collectors is required to cite, quote, or reproduce Forms part of: [France. Auvergne. RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964]

20

LEVEL 3 (1ST EXPEDITION)

BM 1 1 Information auprès de l’informateur sur sa vie de Cantales = [Information on the informant’s life and resident in the Cantal region] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm. Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.1

2 Informations biographiques = [Biographical information] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm. Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.2

3 Sur l’apprentissage à la cabrette = [How to learn to play the cabrette, a local bagpipe] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral. On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.3

4 Sur l’appellation des vaches = [How to call the cows] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.4

5 Sur la cabrette accompagnant la montée des troupeaux = [On the use of cabrette accompaniment to drive cattle to mountain pastures] / Lucien Remise, informant [voix d' homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.5

6 Sur les différents pieds de la cabrette de l’informateur = [On the various feet of the informant’s cabrette] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal. France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.6

7 Sur les anches = [About the reeds (of the cabrette)] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal. France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.7

8 Sur les fabricants de cabrette = [About the instrument makers of the cabrette] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.8

21

9 Mo bello anneto: valse: instrumental / Lucien Remise, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.9

10 Information sur la technique du 1/2 ton. [partie 1] = [About the semi-tone technical process (of the cabrette). Part 1] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.10

BM 2

1 Information sur la technique du 1/2 ton. [partie 2] / Lucien Remise, informant [voix d’ homme parlée = 1 male spoken voice] ; interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 9,5 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.11

2 Le rossignol = [The nightingale]: valse: instrumental / Lucien Remise, cabrette; recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Saint-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.12



5 Les garçons de la montagne = [The boys of the mountain]: bourrée: instrumental / Lucien Remise, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and Maguy Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm. Recorded in Saint-Urcize (Cantal) on May 21, 1964 Inventory nr: 64.36.15

etc.

LEVEL 2 (2ND EXPEDITION)

[France. Auvergne. RCP Aubrac. 2nd expedition: 1964-06-22--1964-07-02 / Cl. Marcel-Dubois and M. Andral, collectors, interviewers] 41 sound tape reels : 19cm/sec ; 12 cm. The 2nd expedition was conducted and recorded from Jun. 22 to Jul. 2, 1964 (469 items) Permission of the collectors is required to cite, quote, or reproduce Forms part of: [France. Auvergne. RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964]

22

LEVEL 3 (2ND EXPEDITION)

BM 55 1 O bal a bor de l’aiga = [Là-bas au bord de l’eau] / Auguste Cayla, chant ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral Translation in French available On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm. Recorded in Mommatton-Laguiole (Aveyron, France) on Jun. 30 1964 Inventory nr: 64.36.435

2 Information brève sur les concours de chant / Auguste Cayla, voix parlée [male spoken voice]: interviewed and recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral. On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm. Recorded in Mommatton-Laguiole (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964 Inventory nr: 64.36.436

3 Fanton pouli / Auguste Cayla, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm. Recorded in Mommatton-Laguiole (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964 Inventory nr: 64.36.437

4 Réveillez-vous belle endormie / Jean Gral, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommatton-Laguiole (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964. Inventory nr: 64.36.438

5 La jambe torse = [The twisted leg]: instrumental / Joseph Chaliès, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm. Recorded in St Symphorien de Thénières (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964 Inventory nr: 64.36.439

6 La bourrée (dite " du Lot ") = [The so called bourrée of the Lot]: instrumental / Joseph Chaliès, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in St Symphorien de Thénières (Aveyron) on Jun 30, 1964 Inventory nr: 64.36.440

7 Le juif errant = [The wandering jew]: valse: instrumental / Joseph Chaliès, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in St Symphorien de Thénières (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964 Inventory nr: 64.36.441

8 Rossignolet de la marine: instrumental / Joseph Chaliès, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in St Symphorien de Thénières (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964 Inventory nr: 64.36.442

9 Rossignolet de la marine: version chantée / Joseph Chaliès, [male singer] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois and M. Andral On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in St Symphorien de Thénières (Aveyron, France) on Jun. 30, 1964 Inventory nr: 64.36.443

23

etc.

LEVEL 2 (3RD EXPEDITION)

[France. Auvergne. RCP Aubrac. 3rd expedition: 1964-10-09--1964-10-14 / Cl. Marcel-Dubois, M. Andral and B. Lortat-Jacob, collectors, interviewers] 22 sound tape reels : 19cm/sec ; 12 cm The 3rd expedition was conducted and recorded from 9 to 14 of Oct. 1964 (200 items) Permission of the collectors is required to cite, quote, or reproduce Forms part of: [France. Auvergne, RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964]

LEVEL 3 (3RD EXPEDITION)

BM 82 2 Gentille pastourelle = [Pretty shepherdress] / Jean Gral, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct. 12, 1964 Inventory nr: 64.36.748

3 Quand iou n’ère "pitchounella" / Jean Gral, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct. 12, 1964 Inventory nr: 64.36.749

4 Un jour jeune demoiselle = [One day young lady] / Auguste Cayla, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct. 12, 1964 Inventory nr: 64.36.750

5.Information sur la conduite des boeufs = [About leading the oxen] / Auguste Cayla, voix [male spoken voice] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct 12, 1964 Inventory nr: 64.36.751

6 Chant sur un thème liturgique = [Song on a liturgical theme] / Auguste Cayla, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct. 12, 1964 Inventory nr: 64.36.752

7 Suon suon / Auguste Cayla, chant [male singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct. 12, 1964 Inventory nr: 64.36.753

8 Los campaniles de Millau ("suon-suon") = [The campaniles in Millau] / Maria Cayla, chant [female singing] ; recorded by Cl. Marcel-Dubois, M. Andral, B. Lortat-Jacob On 1 sound tape reel : 19 cm/sec ; 12 cm Recorded in Mommattan Laguiole (Aveyron, France) on Oct. 12, 1964 Inventory nr: 64.36.754

Top

24

37. Ethnographic recordings – analytic entries

Here two analytic examples from [France. Auvergne. RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964] are given. For comparison, the first example may be traced by its inventory number to its appearance in the previous multilevel example

Les garçons de la montagne: bourrée / Remise Lucien, cabrette ; recorded by Cl. Marcel-Dubois et M. Andral Duration: 1 min., 34 sec. (France. Auvergne. RPC Aubrac. Ethnographic collection. 1964. Expedition 1) Recorded in St-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Reference copy available Inventory no.: 64.36.15 In: [France. Auvergne. RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964 / Claudie Marcel-Dubois, Maguy Andral and Bernard Lortat-Jacob, collectors, interviewers]. - 87 sound tape reels. - Unpublished. - Reel 2 cut 5 In: 64.36 BM 2. - Preservation copy. - 1 sound tape reel. - Cut 5 In: 64.36 BM 2. - Dubbing copy. - 1 sound tape reel. - Cut 5 In: C 64.36 BM 2. - Reference copy. - 1 sound cassette. - Side 1 cut 5

En passant par le bois: regret / Remise Lucien, cabrette ; recorded by Cl. Marcel- Dubois et M. Andral Duration: 2 min., 39 sec. (France. Auvergne. RPC Aubrac. Ethnographic collection. 1964. Expedition 1) Recorded in St-Urcize (Cantal, France) on May 21, 1964 Reference copy available Inventory nr: 64.36.17 In: [France. Auvergne. RCP Aubrac. Ethnographic collection. 1964 / Claudie Marcel-Dubois, Maguy Andral and Bernard Lortat-Jacob, collectors, interviewers. 1964]. - 87 sound tape reels. - Unpublished. - Reel 2, cut 7 In: 64.36 BM 2. - Preservation copy. - 1 sound tape reel. - Cut 7 In: 64.36 BM 2. - Dubbing copy. - 1 sound tape reel. - Cut 7 In: C 64.36 BM 2. - Reference copy. - 1 sound cassette. - Side 1 cut 7

1

EK-2*

FIAF KATALOGLAMA KURALLARI

The FIAF CATALOGING RULES

1. Title and statement of responsibility area

Contents

1.1. Title proper

1.2. General material designation (GMD)

1.3. Parallel title

1.4. Other title information

1.5. Items without a title

1.6. Statements of responsibility

2. Edition/version/variation area

Contents of Edition/version/variation area

I. Terminology

Introduction

1.1. Edition/version statement for a work with major changes

1.2. Edition/variation statement for a work with minor changes

1.3. Incomplete work

1.4. Reissue/Rerelease

1.5. Remake

1.6. Version

1.7. Variation

II. Rules

Introduction

2.1. Preliminary rule

2.2. Edition/version statement for a work with major changes

2.3. Statements of responsibility relating to a work with major changes

2.4. Production, distribution, etc. information relating to a work with

major changes

2.5. Edition/variation statement for a work with minor changes

2.6. Statements of responsibility relating to a work with minor changes

* Liste, http://www.fiafnet.org/pdf/uk/FIAF_Cat_Rules_-_1.pdf (Erişim Tarihi: 18/05/2005) s. 12-94, ve http://www.fiafnet.org/pdf/uk/FIAF_Cat_Rules_-_2.pdf (Erişim Tarihi: 18/05/2005) s. 95-134, adresli dosyalardan ilgili sayfalar “PDF” formatından “word” formatına aktarılarak oluşturulmuştur.

2

2.7. Production, distribution, etc. information relating to a work with

minor changes

2.8. Additional edition/version/variation statements

2.9. Describing multiple variations with minor changes

3. Production, distribution, etc. area

Contents of Production, distribution, etc. area

Introduction


3.2. Place

3.3. Corporate name

3.4. Statements of function

3.5. Date(s)

3.6. Trade names

3.7. Commercial sponsors for television

4. Copyright statement area

Contents of Copyright statement area

Introduction


4.2. Copyright and country

4.3. Registration notice

4.4. Copyright owner (claimant)

4.5. Unprotected materials

4.6. Copyright status unknown

4.7. Subsequent ownership

5. Physical description

Contents of Physical description area

Introduction


5.1.1. Punctuation pattern

5.1.2. Sources of information

5.2. Specific material designation

5.2.1. Copy status (generation)

5.2.2. Order of physical descriptions

5.2.3. Playback mode or projection format

3

5.3. Extent of item

5.3.1. Reels

5.3.2. Completeness

5.3.2.1. Incomplete items

5.3.2.2. Unit numbering uncertain or unknown

5.3.2.3. Original release length unknown

5.3.2.4. Incomplete reels

5.3.3. Copies in formats other than the original format of the work

5.3.3.1. Personal records, stock footage, outtakes, etc.

5.3.4. Length and/or duration

5.3.4.1. Length

5.3.4.2. Duration

5.3.4.3. Separate works on a single item

5.4. Dimensions

5.5. Other physical details

5.5.1. Film base

5.5.2. Color characteristics

5.5.3. Sound characteristics

5.6. Inventory or location number

5.6.1. Copy number

6. Series area

Contents of Series area

Introduction




6.2. Title proper of series

6.3. Parallel titles of the series

6.4. Other title information of series

6.5. Statements of responsibility relating to series

6.6. ISSN of series

6.7. Numbering within series

6.8. Sub-series statements

6.9. More than one series statement

4

7. Notes area

Contents of Notes area

Introduction




7.1.3. Form of notes

7.2. Notes

7.2.1. Nature, scope, or artistic form of the item

7.2.2. Language

7.2.3. Title proper

7.2.4. Variations in titles

7.2.5. Parallel titles and other title information

7.2.6. Statements of responsibility

7.2.6.1. Credits

7.2.6.2. Cast

7.2.7. History of edition/version/variation

7.2.8. Production, distribution, etc.

7.2.8.1. Places

7.2.8.2. Names and functions

7.2.8.3. Dates

7.2.8.4. Trade names

7.2.8.5. Television sponsors

7.2.9. Copyright

7.2.10. Physical description

7.2.10.1. Specific material designation

7.2.10.2. Special projection requirements or playback/recording mode

7.2.10.3. Incompleteness

7.2.10.4. Length and/or duration

7.2.10.5. Color characteristics

7.2.10.6. Sound characteristics

7.2.10.7. Variant copies

5

7.2.10.8. Illustrations

7.2.10.9. Location and type of credit sequences

7.2.10.10. Other physical details important for use or storage

7.2.10.11. Research notes for physical description

7.2.11. Accompanying material

7.2.12. Series

7.2.13. Dissertations

7.2.14. Users/intended audience

7.2.15. References to published reviews or descriptions

7.2.16. Contents

7.2.17. Summary

7.2.18. Numbers borne by the item

7.2.19. With notes

7.2.20. Censorship and other rating designations

7.2.21. Awards

7.2.22. Restrictions on access

7.2.23. Terms governing use

7.2.24. Source of acquisition

7.2.25. Location of related materials

7.2.26. Publications

7.2.27. Cataloger opinion

EK-3*

FIAF KATALOGLAMA KURALLARI ÖRNEKLERİ

* http://www.fiafnet.org/pdf/uk/FIAF_Cat_Rules_-_2.pdf, (Erişim Tarihi: 18/05/2005), s.137-183

137

List of Examples

1. An early silent film 2. A documentary short 3. A full length silent documentary 4. A sound newsreel 5. A silent newsreel 6. A theatrical serial cataloged to a minimal level only 7. A theatrical serial 8. A feature film 9. An incomplete sound feature 10. A silent feature 11. A piece of record footage 12. An animated short 13. An animated feature 14. An experimental film 15. A feature film -- German language version 16. The same feature film -- French language version 17. A remake of the feature film shown in examples 15 & 16 18. A sound feature 19. A sound feature 20. A documentary short 21. A feature film 22. A documentary short 23. An international co-production 24. A compilation of television commercials 25. A program from a television cultural anthology series 26. A theatrical trailer 27. An unidentified silent film 28. A television news broadcast 29. A home movie 30. A television discussion program 31. An educational film in a series 32. A feature film with holdings in several generations 33. Television news [1] 34. Television news [2] 35. A home movie

138

Example 1: An early silent film

MARDI GRAS PARADE. -- US : Thomas A. Edison, Inc. [producer, distributor], [190-?].

Viewing print: 1 reel of 1 (47 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FLA 1644. Dupe neg: 1 reel of 1 (47 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA 4152. Archival positive: 1 reel of 1 (47 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA 4153.

Summary: Early actuality footage, shot from a single location on a street in New Orleans, showing a Mardi Gras parade. Mule drawn floats, children and adults in costumes, and brass bands march down the street, as crowds of spectators mill about the sidewalks, sometimes spilling into the street. Source of acquisition: All copies received ca. 1959 from USDA lab; they replace 35 mm. nitrate original material which was received 1947-03-27 as a purchase from the George Kleine estate. Following copying, the nitrate was destroyed.

Access points:

Subjects: 1. Carnival -- Louisiana -- New Orleans. 2. Parades -- Louisiana -- New Orleans. 3. Holidays.

Genres: 1. Actualities. 2. Shorts. Added I. Thomas A. Edison, Inc. II. Kleine (George) Collection (Library of Entries: Congress)

139

Example 2: A documentary short

Zeichen der Bäume / Regie, Drehbuch und Kamera, Christian Lehmann ; Musik, Ulrich Gumpert. -- DDR : DEFA-Studio für Dokumentarfilme [Produzent], 1983 ; DDR : Progress Film-Verleih [Verleiher], 1984.

Archivkopie: 2R von 1 Akt (508 m.) ; 35 mm. : S., col., Ton / DDS CSP00230. Original-Neg.: 2B/2T von je 2 (je 508 m.) ; 35 mm. : S., col., Ton / DDS

CSN00170. Verleihkopie: 1K von 1 Akt (508 m.) ; 35 mm. : S., col., Ton / DDS V0240. Videokopie (VHS): 1 Kassette (16 min.) ; 1/2 in. : col. (SECAM), Ton / DDS

VK1120.

Dokumentarfilm. Stab: Schnitt, Ingeborg Marszalek ; Sprecher, Rolf Liebmann, Ernst Cantzler. Sprachfassung: Deutscher Vor- und Abspann und deutscher Kommentar. Inhalt: Zeichen in Bäumen -- eingeritzte Namen und Häftlingsnummern -- sind

fast alles, was an den Überlebenskampf von KZ-Häftlingen während der letzten Kriegstage am Belower Wald erinnert. Ein Film zum Thema Faschismus als Mahnung für die nachfolgende Generation. Technischer Hinweis: Alle Farbkopien wurden auf ORWO-Farbmaterial hergestellt. Auszeichnung: Prädikat “Besonders wertvoll”. Literaturhinweis: Filmobibliografischer Jahresbericht. 1983, S. 53. Deskriptoren: II. Weltkrieg ; Konzentrationslager.

140

Example 3: A full length silent documentary

The BATTLE OF THE SOMME / producer, William F. Jury ; editor, Charles A. Urban [and Geoffrey H. Malins?] ; cameramen, Geoffrey A. Malins and J.B. McDowell. -- [Reissue?]. -- GB : British Topical Committee for War Films [production company], 1916 ; GB : War Office [sponsor], 1916. -- (c): GB : Crown Copyright.

Archival positive: 5 reels of 5 (4765 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / GBI IWM 191:F 1:A:35.

Duplicate negative: 5 reels of 5 (ca. 4765 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / GBI IWM 191:D 1:A:35.

Duplicate negative: 5 reels of 5 on 2 (1980 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / GBI IWM 191:D 1:A:16.

Viewing print: 5 reels of 5 (4760 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / GBI IWM 191:P 1:A:35.

Video viewing print (VHS): 5 reels of 5 on 1 cassette (ca. 80 min.) : 1/2 in. : b&w, si. / GBI IWM 191:V 3:P:13.

Sources for credits: Credits from various contemporary sources, as summarized in Badsey (see below). History of version: Film was first screened on 10 August 1916. The version held is ca. 150 ft. shorter than the original length given in War Office Cinematograph Committee ledgers, has some discontinuities in caption numbering sequence, and ends with a map showing events up to 8 April 1917, almost eight months after first screening; it is therefore assumed to be a re-issue. Physical description: Listing is representative not comprehensive, as the Museum holds more than one duplicate negative and several viewing, loan and theatre prints in various film and video formats -- IWM technical files have full details. References: Badsey, Stephen, “Battle of the Somme : British War Propaganda,” in Historical Journal of Film, Radio and Television, Volume 3 Number 2, 1983 ; Viewing Guide: the Battle of the Somme (Imperial War Museum, 1987) ; Smither, Roger, “ ‘A wonderful idea of the fighting’ : the question of fakes in the Battle of the Somme,” in Imperial War Museum Review, No. 3 (Imperial War Museum, 1988). Summary: British forces, chiefly 7th and 29th Divisions, in the opening of the Somme offensive, 1st July 1916. The ‘big battle’ structure of the film opens with the preparatory bombardment for the days before the attack, and the Infantry marching to their final positions, then shows the attack itself, the casualties and prisoners, and the consolidation of the next few days as the attacking troops are withdrawn for rest. The bombardment, shown in the opening reels, is by a variety of guns from a giant 15-inch howitzer down to trench mortars. The attack by 29th Division at Beaumont Hamel is shown, including the explosion of a mine under Hawthorn Redoubt. The remainder of the film includes the treatment

141

(cont.)

of British and German wounded at the Minden Post dressing station in the 7th Division sector and the consolidation of captured German positions at Fricourt and Mametz, as well as British soldiers coming out of the line and German prisoners being sent to the rear.

142

Example 4: A sound newsreel

WELT IM FILM. No. 110. -- DE [British and American Zones] : Welt im Film [producer], 1947-07-04.

Viewing print: 1 reel of 1 (1198 ft.) ; 35 mm. : N., b&w, sd. / GBI WIF 110:p 1:N:35.

Duplicate negative: 1 reel of 1 (1198 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, sd. / GBI WIF 110:D 1:A:35.

Contents: I. International Youth Congress in Munich: delegates accommodated in Hotel City (converted bunker); conference scenes, with notable guests including Andre Gide (who later speaks) and Ernst Weichert; proceedings opened by Harry Wilde- Schulze -- II. US President Truman visits Canada: met by Alexander and Mackenzie King, makes speech in Canadian Parliament (some original sound) -- III. ‘Streiflichter aus Deutschland’ (presumed title, story title missing): a. Testing purity of water in various parts of Berlin. b. The bombed, burned and no longer seaworthy liner St. Louis isrestored for use as a floating hotel in Hamburg -- IV. Fashion, horse racing and British Royal Family at Ascot -- V. ‘A historic opportunity’: meeting of bi-zonal Economic Council in Frankfurt. Speeches from British and US representatives (Gen. Macready, Adcock) and elected president (Koehler) -- VI. ‘Agreement in India’: explanation of the partition scheme worked out under arbitration of Mountbatten, with film of Mountbatten, of Nehru, of Jinnah (and of the two together), and of Gandhi; illustrative maps -- VII. Sport: a. Motorcycle racing in Scholten. b. US/European amateur boxing tournament. Completeness: In addition to the missing story or section title noted in the summary, this copy has one item missing according to the contents list held by the Imperial War Museum Department of Film; this indicates that the missing story concerned a passion play in the Ruhr.

143

Example 5: A silent newsreel

BRITISH CANADIAN PATHE NEWS. NO. 83A / L.E. Ouimet presents. -- CA : British Canadian Pathe News [producer], 1919 ; CA : Specialty Film Ltd. [distributor], 1919.

Viewing copy: 1 reel of 1 (844 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / USW FEB 8303. Dupe negative: 1 reel of 1 (844 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / USW FPE 3493.

British and American footage possibly used in newsreels produced by Pathe for Great Britain and for the United States, per Public Archives of Canada/Dawson City file notes. Contents: London: Ilford Municipal Market proves great success (43 ft.) -- Yarmouth, Eng.: Happy hours by the sea (46 ft.) -- Lauzon, Que.: World’s largest drydock (84 ft.) -- Toronto: Cycle racing at Exhibition Park (218 ft.) -- Kingston: [Geo. Vernot, Canadian swimmer, demonstrates strokes] (140 ft.) -- Fresno, Cal.: [Staged train wreck at fair] (69 ft.) -- Gary, Ind.: [Federal troops in big steel centers as result of recent riots] (150 ft.) -- Getting together, an animated cartoon by Bert Green (65 ft.) -- A Review of events in Great Britain: Yarmouth: Deutschland, German Navy ship, now tourist attraction; London: “Pussyfoot” Johnson trying to make Britain “dry;” Doncaster: horse racing; Manchester: statue of Abraham Lincoln unveiled, gift of the U.S. to England’s great Cotton City (123 ft.). Source of acquisition: Both copies received 1983-05-20 from LC film lab; copied from nitrate on loan from the Public Archives of Canada.

Access points:

Subjects: 1. Markets -- England -- London. 2. London (England) -- Description. 3. Seaside resorts -- England. 4. Yarmouth (Isle of Wight) -- Description. 5. Dry-docks -- Canada. 6. Saint Henri (Quebec) -- Description. 7. Bicycle racing -- Canada. 8. Swimming -- Canada. 9. Strikes and lockouts -- Steel industry -- United States. 10. Prohibition -- England. 11. Horse-racing -- England. 12. Doncaster (South Yorkshire) -- Description. 13. Lincoln, Abraham, 1809-1865 -- Statues. 14. Manchester (Greater Manchester) -- Description.

Genre: 1. Newsreels. Added I. Ouimet, Leo, Ernest, 1877-1972. II. British Canadian Pathe News. III. Entries: Specialty Film Import Ltd. IV. Public Archives of Canada/Dawson City

Collection (Library of Congress)

144

Example 6: A theatrical serial cataloged to a minimum level only∗

The HOPE DIAMOND MYSTERY. EPISODE 3, The FORGED NOTE / Director, Stuart Paton. -- US : Kosmik Films, Inc. [producer], 1921 ; US : Howells Sales Company [distributor], 1921.

Reference print: 2 reels of 2 on 1 (668 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FLA 1964.

∗ Note that these rules permit great flexibility in the levels of detail required for the creation of cataloging records. Example 7 shows the same film title cataloged to a much fuller extent.

145

Example 7: A theatrical serial

The Hope Diamond mystery. Episode 3, The Forged note / director, Stuart Paton ; story by May Yohe ; screen adaptation by Charles Goddard and John B. Clymer ; photography, William Thornley ; cast, Grace Darmond, May Yohe, Captain C. Clayton, Ethel Shannon, William Marion, William Buckley, Harry Carter, Frank Seka, George Chesebro, Harry Archer, Carmen Phillips. -- US : Kosmik Films, Inc. [producer], 1921 ; US : Howells Sales Company [distributor], 1921. -- Copyright: US : Kosmik Films, Inc.; 19Feb21; LP16151.

Reference print: 2 reels of 2 on 1 (668 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FLA 1964.

Dupe neg: 2 reels of 2 on 1 (668 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA 3554. Archival positive: 2 reels of 2 on 1 (668 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA

3601.

Distributor, production and release dates from Moving Picture World, v. 49, p. 181. Reviewed in: Moving Picture World, v. 49, pp. 114-115 & 181 ; Motion Picture News, v. 23.2, pp. 1748-1749. Summary: This fifteen-part serial drama follows the story of the Hope Diamond, beginning in the sixteenth century, and shows the tragedies it brings to those who are involved with it until it is returned to its rightful place in the breast of a Hindu idol representing the goddess of love. In this episode, Dakar, Marcon’s Hindu servant, discovers that his master is not dead. The diamond, which had been dropped in a mail box, is returned to Lord Hale. Both Atherton and Dakar send Lord Hale forged notes which state that Marcon no longer wishes to sell the diamond, and ask that Lord Hale give it up. John and Mary go to the Hale mansion in search of their employer, Marcon. The diamond is taken by Dakar. Source of acquisition: All copies received ca. 1959 from USDA lab; they replace 35 mm. nitrate original material which was received 1947-03-27 as a purchase from the George Kleine estate. Following copying, the nitrate was destroyed.

Access points:

Subjects: 1. Hope diamond -- Drama. 2. Idols and images -- Drama. 3. Gods, Hindu -- Drama. 4. Hypnotism and crime -- Drama. 5. Incantations -- Drama. 6. Avarice -- Drama. 7. India -- History -- 1500-1765 -- Drama.

Genres: 1. Serials. 2. Crime drama. 3. Mysteries. Added I. Paton, Stuart, b. 1885, direction. II. Yohe, May, 1869-1938, writing, Entries: cast. III. Goddard, Charles, 1879-1951, writing. IV. Clymer, John B., d. 1937,

writing. V. Thornley, William H., camera. VI. Darmond, Grace, 1898-1963, cast. VII.

146

Example 7 (cont.)

Karloff, Boris, 1887-1969, cast. VIII. Clayton, C., cast. IX. Shannon, Ethel, 1898-1957, cast. X. Marion, William, 1878-1957, cast. XI. Buckley, William R., cast. XII. Carter, Harry, b. 1879, cast. XIII. Seka, Frank, cast. XIV. Chesebro, George, 1888-1959, cast. XV. Archer, Harry, 1888-1960, cast. XVI. Phillips, Carmen, b. 1895, cast. XVII. Kosmik Films. XVIII. Howells Sales Company. XIX. Forged note. XX. Kleine (George) Collection (Library of Congress)

147

Example 8: A feature film

Berliner Ballade / Regie, Robert Adolf Stemmle ; Drehbuch, Günter Neumann. -- BRD : Comedia [Produzent], 1948 ; BRD : Anton E. Dietz [Verleiher], 1948. -- (c): BRD : Dr. B. Jakob. Zu Verleih: Norddeutscher Filmverleih, Adolf Bejöhr / Neue Filmkunst / DED; zusatzlich Bundesarchiv (Neg. + Pos.).

Archivkopie: 5 Akte von 5 (2496 m.) ; 35 mm. : S., S/W, Ton / DED 10600. Komb.Dup-Neg.: 10 Rollen von 10 (2496 m.) ; 35 mm. : S., S/W, Ton / DED

11138.

Spielfilm. Stab: Kamera, Georg Krause ; Musik, Werner Eisbrenner, Günter Neumann ;

Bauten, Gabriel Pellon. Darsteller: Gert Fröbe (Otto Normalverbraucher), Aribert Wäscher (Anton Zeithammer), Tatjana Sais (Ida Holle). Genre: Kabarettistische Satire. Inhalt: Leben und Wiederaufbau in Berlin nach dem II.Weltkrieg. Dokumentationsmaterial: Drehbuch befindet sich im DED. Literaturhinweis: Filmforum, Nr. 8/1951; P. Pleyer. Der deutsche Nachkriegsfilm. Münster, 1965. Auszeichnungen: Venedig 1949 Sonderpreis. Freigabe [Zensur]: All.Mil.Z. Dez.48 ; FSK: 1.9.53/30.8.55 (2499 m.); 16 Jh; nff. Uraufführung: West-Berlin 31.12.48.

148

Example 9: An incomplete sound feature

L’ASSEDIO DELL’ ALCAZAR / director, Augusto Genina. -- IT : [s.n., 1939?].

Viewing print: 4 reels of ? (r2-3, 7, 9) (3378 ft.) ; 35 mm. : N., b&w, sd. / GBI COI 24:P 1:N:35.

Summary: Four reels only of the Italian feature based on the defense by Franco- supporters of the Alcazar fortress in Toledo against besieging Republican forces in the Spanish Civil War. The reels held show: R2. News reaches Toledo of Franco’s mutiny; as workers demonstrate in the street, the garrison opts for Franco; the Minister of War issues an ultimatum; women and children shelter in the fortress cellars. R 3. The attack starts: aerial bombing and an undisciplined charge. Hard-pressed outposts hold out (one steals the Republican battlecry ‘No pasaran’). Preparations are made for siege in the fortress itself (boys grained in rifle use). R7. A priest is admitted to the garrison, celebrates Mass, administers Last Rites and performs a death-bed wedding. R9. A determined Republican assault; grave supply situation; an officer prepares in disguise to penetrate the besiegers’ lines.

149

Example 10: A silent feature

DORNRÖSCHEN / Regie, Paul Leni ; Titel, Rudolf Presber ; Drehbuch, Paul Leni. -- Deutschland : Universum Verleiher, 1917. -- (C) : BRD : Friedrich Wilhelm Murnau-Stiftung. zu Verleigh: DED nichtkommerziell.

Archivkopie: 4 Rollen von 4 (1328 m.) ; 35 mm. : N., viragiert, stumm / DED 20143.

Bild-Dup-Neg.: 4 Rollen von 4 (521 m.) ; 16 mm. : S., sw, stumm / DED 1168 a. Bild-Dup-Neg.: 4 Rollen von 4 (1328 m.) ; 35 mm. : S., F., stumm / DED 1168. Verleihkopie: 2 Rollen von 2 (1328 m.) ; 35 mm. : S., F., stumm / DED 10756.

Spielfilm. Stab: Kamera, Paul Leni ; Bauten, Paul Leni. Darsteller: Harry Liedtke (Prinz), Mabel Kaul (Dornröschen), Käthe Dorsch

(Königin), Paul Biensfeldt (König), Victor Janson (Hofmarschall). Genre: Märchenfilm Inhalt: Durch den Fluch einer bösen Hexe fällt die Prinzessin Dornröschen in einen todesähnlichen Schlaf und mit ihr alle Bewohner des Schlosses. Ein mutiger Prinz bricht den Bann und befreit Dornröschen.

150

Example 11: A piece of record footage

[RECORD. A700 SERIES NO. 30/2, D-DAY LANDING OF ROYAL MARINE COMMANDOS ON ‘QUEEN RED’ BEACH AT LA BRECHE] / cameraman, Sergeant Ian Grant. -- GB : Army Film and Photographic Unit [producer], 1944- 06-06. -- (c): GB : Crown Copyright.

Archival positive: 1 reel of 1 (90 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / GBI A70 30-02:F 1:A:35.

Original negative: 1 reel of 1 (90 ft.) ; 35 mm. : N., b&w, si. / GBI A70 30-02:N 1:A:35.

Duplicate negative: 1 reel of 1 (90 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / GBI A70 30-02:D 1:A:35.

Viewing print: 1 reel of 1 (90 ft.) ; 35 mm. : S., b&w, si. / GBI A70 30-02:P 1:A:35.

Sources for credits: Camera credit from dope sheet. Physical description: Material of each generation is held on single reels with

other A70 30 sub-numbers. Summary: Cameraman pans over the blackened faces of troops belonging to No. 45 (Royal Marine) Commando and two naval gunners behind their starboard Oerlikon cannon as their Landing Craft Infantry (Small) steams towards ‘Sword’ Beach. In compliance with Lord Lovat’s orders, all commandos wear berets rather than helmets. An LCT explodes in a ball of flame as it and other invasion craft approach ‘Queen Red’ Beach at La Breche which is dotted with vehicles making for a beach exit. Sgt. Grant’s own craft discharges its complement of commandos alongside a burning 22nd Dragoons flail tank and two knocked-out 13/18th Hussars amphibious tanks. Commandos have difficulty in getting ashore from an LCI(S), whose boarding ramps are askew, before they make for the beach exit where a 5th Assault Regiment RE AVRE has laid its bridge over the sea wall. From the top of the beach, the cameraman pans over commandos heading inland through the exit marked by a windsock, seen here being erected by an engineer. Sappers and other members of the Beach Party are seen at work. Lining the water’s edge are several LCI(S)s slowly coming afloat as the tide rises. Related materials: Still photographs reference BU 5700-5703 taken by Captain Evans, AFPU, in Imperial War Museum Department of Photographs. Cataloguer opinion: Excellent shots of wary, tense commandos. The run-in to the beach is very spectacular and there are exceptionally clear shots of troops landing, and of the wrecked vehicles scattered along the water’s edge. (PJB)

151

Example 12: An animated short

O skleniku víc / rezisér, Bretislav Pojar ; námet, Alois Mecera ; scénár, Jirí Brdecka a Bretislav Pojar ; hudba, Jan Rychlík ; vytvarník, Jirí Trnka. -- CS : Studio loutkového filmu Praha [vyrobce], 1953 ; CS : Ústrední Pujcovna filmo Praha [distributor], 1954. -- Copyright na filmu: CS : Studio loutkového filmu Praha ; 1953.

Archivní kopie: 2 díly ze 2 (548 m.) ; 35 mm. : S., bar., zvuk / CS 1134. Duplikacní kopie: 2 díly ze 2 (510 m.) ; 35 mm. : S., bar., zvuk / CS 6917. Duplikátní negativ obrazu: 1 díl z 1 (548 m.) ; 35 mm. : S., bar., nemy / CS 8346. Duplikátní negativ zvuku: 1 díl z 1 (548 m.) ; 35 mm. : S., cb. / CS 8346.

Loutkovy film. Animace: Zdenek Hrabe, Jan Karpas, Josef Kluge, Stanislav Látal. Obsah: Po silnici jede mlady motocyklista. Jede rychle, ale stroj kokonale

ovládá. Pri jízde dodrzuje dopravní predpisy. Zastaví pred zájezdním hostincem a porucí si limonádu. Z vedlejsí místnosti zní hudba. Hostinsky vdává dceru. Svatebcané objeví motocyklistu u sklenky limonády a vybízejí ho k prípitku na zdraví novomanzelu. Motocyklista se zdráhá, ale nakonec neodolá. Znovu se zdráhá a znovu neodolá... Novomanzelé se mezitím vytratili a svatebcané je hledají. Motocyklista osamel. Vzpomíná na svou dívku, za níz jede a predstavuje si, jaké to bude, az budou spolu phromade. Porucí si jeste jednu sklenicku, zaplatí a dává se znovu na cestu. Protoze má náladu, krouzí nejdríve po silnici, pak závodí s automobilem a pozdeji s rychlíkem. Na prejezdu je jen o zlomek vteriny dríve nez supící lokomotiva. V zatácce pred mestem motocykl dostal smyk a ridic se rítí do jisté záhuby...

Ceny: Cena za nejlepsí loutkovy film, Cannes, 1954.

152

Example 13: An animated feataure

Sen noci svatojanské / rezisér, scénár a vytvarník, Jirí Trnka ; hudba, Václav Trojan. -- CS : Studio loutkového a kreslleného filmu Praha [vyrobce], 1959 ; CS : Ústrední pujcovna filmu Praha [ditributor], 1959.

Archivní kopie: 5 dílu z 5ti (2 050,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., svuk / CS 8091. Originální negativ obrazu: 9 dílu z 9ti (2 050,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., nemy / CS

1192.Originálni negativ zvuku: 9 dílu z 9ti (2 050,0 m.) ; 35 mm. : S., cb. / CS 1192. Duplikátní negativ obrazu: 5 dílu z 5ti (2 050,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., nemy / CS

2486.Duplikátní negativ zvuku: a5 dílu z 5ti (2 050,0 m.) ; 35 mm. : S., cb. / CS 2486. Duplikacní kopie: 5 dílu z 5ti (2 050,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., zvuk / CS 1638.

Loutkovy film. Podle hry William Shakespeara Sen noci svatojanské.Komentár: Josef Kainar. Mluví: Rudolf Pellar. Spolupráce na scénári: Jirí Brdecka. Choreografie: Ladislav Fialka. Poradce: Bretislav Hodek. Animace: Jan Adam, Vlasta Jurajdová, Jan Karpas, Stanislav Látal, Bretislav

Pojar, Bohuslav Srámek. Obsah: Aténské krasavici Hermii se dvorí dva mladí soci: Lysandr a Demetrius.

Hermie miluje Lysandra, ale její otec si preje za zete Demetria. Nestastná Hermie prchá z domova s Lysandrem. V této dob e se chystá slavná svatba vévody Thesea s amazonkou Hyppolitou. Vsichni poddaní pripravují bohaty porad radovánek. Skupina remeslníku chce prekvapit dvur hrou o Pyramovi a Thisbé. V dílne nemají ke zkousce klid a proto odcházejí do lesa. Je pozdní vecer, prichází kouzelná noc svatojanská. Les je oziven tisíci tvory. Dovádivy skrítek Puk, ktery má moc se promenovat v jakéhokoliv tvora, dnes sehraje tem, které cesta privede do lesa, prapodivné kousky. Vládce lesa Oberon, aby si získal lásku královny víl Titanie, posle Puka pro carovny kvítek. Kdyz jím potres oci spáce, na koho po probuzení popatrí, k tomu zahorí láskou. Do lesa prichází Lysandr s Hermií. Za nimi se plízí Demetrius, jsa tajne sledován Helenou, která ho marne miluje. Puk se vrací s kouzelnym kvítkem. Oberon, ktery zná strasti milencu, chce pomoci Helene vzbudit Demetriovu lásku. Avsak nez se tak stane dojde k nekolika omylum. Najednou Helenu miluje Lysandr i Demetrius, Hermie je obema zavrzena, az si konecne Lysandr s Hermií a Demetrius s Helenou spocinou v nárucí. Zatím uz je Titanie také ocarována. Prvního spatrila Klubka, malého remeslnícka, kterému Puk pricaroval oslí

153

(cont.)

hlavu. Ta vsak Titanii nevadí. Nakonec se Oberon nad ní smiluje; dost ji mytrestal za její chaldnost. Pretre oci Titanie kouzelnym kvítkem a ta rázem zapomene na lásku k usatci. Pak Puk vezme na milost Klubka. Kouzelná noc svatojanská koncí, nebe se barví jitrním úsvitem. Oberon s Titanií, provázeni Pukem, letí k blednoucí obloze. Pod rozlozitym dubem spí dve dvojice milencu. Kdyz Hermiin otec spatrí spící stastnou dceru, svolí k její svatbe s Lysandrem. A tak se na aténském dvore slaví trti hlucné svatby. Podívaná strídá jedna druhou, az se panstvo zacne nudit. Ted prisla pravá chvíle pro remeslníky. Svou hrou dojmou diváky. Je opet noc, vsichni spí. Objevuje se Puk a symbolickym kostetem smetá vse lzivé a vencí Klubkovy skráne vavrínovym vencem. Prichází Oberon a Titanie se svym Koncí pribeh, ktery “kusem nebyl, byl to sen.”

Ceny: Grand Prix (Supreme Technical Commission), Cannes, 1959. Poznámka: První celovecerní loutkovy film natoceny systémem Cinemascope.

154

Example 14: An experimental film

Piquez sur la ligne brisée / réalisatrice, France Renaud ; caméra, Mario Darveau, Anne De Guise ; son, Guy Bellavance ; montage, France Renaud, Anne De Guise. -- CA : Université du Québec à Montréal [société de production], 1976 ; CA : Les Films du Crépuscule [distributeur], 1976.

Copie de projection: 1 bobine sur l (148 m.) ; 16 mm. : S., n&b, son / CAQ 9131/1.

Contre type négatif: 1 bobine sur 1 (148 m.) ; 16 mm. : S., n&b, son / CAQ 9131/1.

Résumé: Un film expérimental dans lequel on voit des ouvrières dans une manufacture de textile, le travail répétitif, le rythme des gestes, l’asservissement de l’oeil et de l’oreille à la machine. Image et son vinnent en contrepoint d’un discours du Dr. Gendron sur le rôle sexuel de la femme généreuse et soumise.

155

Two versions (original and major change) and a remake of a theatrical feature

Example 15 - 1931 German version

Die Dreigroschenoper / Regie, G.W. Pabst ; Drehbuch, Leo Lania, Béla Balázs, Ladislaus Vajda. -- Deutsche Version. -- DE : Tobis, Berlin [Produzent], 1930 ; US : Warner Bros. Pictures [Co-Produzent], 1930 ; DE : National-Film Verleigh und Vertriebs AG. [Verleiher], 1931 ; US : Warner Bros. [Verleiher], 1931.

Archivkopie: 12 Rollen von 12 (3074 m.) ; 35 mm. : S., sw, Ton / DDS SP00001. Original-Negativ: 11B/12T von je 12 (R1-10, 12B) (2810B/3074T m.) ; 35 mm. :

N., sw, Ton / DDS 50006. Dup.-Negativ: 12B/12T von je 12 (je 3074 m.) ; 35 mm. : S., sw, Ton / DDS

SN00020. Verleihkopie: 12R von 12 auf 6 Akte (3074 m.) ; 35 mm. : S., sw, Ton / DDS

VL0004. Videokopie (VHS): 1 Kassette (100 min.) ; 1/2 in. : sw, Ton / DDS VK0023.

Spielfilm. Stab: Kamera, Fritz Arno Wagner ; Musik, Kurt Weill, Theo Mackeben ; Bauten,

Andrej Andrejew ; Ton, Adolf Jansen ; Tonmontage, Hans Oser. Darsteller: Rudolf Forster (Mackie Messer), Carola Neher (Polly), Reinhold Schünzel (Tiger-Brown), Fritz Rasp (Peachum), Valeska Gert (Frau Peachum), Lotte Lenja (Jenny). Literarische Vorlage: Gleichnamiges Theaterstück von Bertolt Brecht ; Song- Musik, Kurt Weill. Sprachfassung: Deutscher Vorspann und deutscher Dialog. Genres: Literaturverfilmung ; Musikalisch-satirische Komödie. Inhalt: Der berühmte Bandit Mackie Messer hat Polly, die Tochter des Bettlerkönigs Peachum geheiratet. Da der Vater mit der Wahl seiner Tochter aus Geschäftsgründen nicht einverstanden ist, fordert er vom Polizeichef Tiger-Brown, dass Mackie wegen seiner zahllosen Verbrechen gehängt wird. Peachum droht, mit seiner Bettlerschar den morgigen Krönungszug zu stören. Dem Polizeichef, den gemeinsam verbrachte Kriegsjahre fest mit Mackie verbinden, bleibt nichts anderes übrig, als seinem Freund zur Flucht zu raten. Im Freudenhaus wird Mackie durch einen von Peachums Frau vorbereiteten Verrat der Polizei in die Hände gespielt. Aber Jenny, die ihn zunächst ausgeliefert hat, verhilft ihm zuch zur Flucht aus dem Gefängnis. Polly hat unterdessen mit dem Geld der weitverzweigten Mackie-Messer-Bande eine Bank errichtet und so den Übergang zum bürgerlichen Beruf vollzogen. Alles ist nun legalisiert. Mackie, der in Ungnade gefallene Polizeichef und Peachum vollzeihen gemeinsame Geschäfte.

156

(cont.)

Version: Der Film wurde in einer deutschen und einer französischen Version (Titel: L’Opéra de quat’sous) hergestellt. Das Archiv besitzt beide Versionen. Zensur: Die Filmprüfstelle hat “Die Dreigroschenoper” am 10.8.33 wieder verboten.

Example 16 - 1931 French version

L’Opera de quat’sous / Regie, G.W. Pabst ; Drehbuch, Leo Lania, Béla Balázs, Ladislaus Vajda. -- Französische Version. -- DE : Tobis, Berlin [Produzent], 1930 ; US : Warner Bros. Pictures [Co-produzent], 1930 ; DE : National-Film Verleih und Vertriebs AG. [Verleiher], 1931.

Archivkopie: 9 Rollen von ? (2537 m.) ; 35 mm. : S., sw, Ton / DDS SP00006. Dup-Negativ: 9B/9T von ? (je 2544 m.) ; 35 mm. : S., sw, Ton / DDS SN00045. Verleihkopie: 9R von ? auf 5 akte (2544 m.) ; 35 mm. : S., sw, Ton / DDS

VL0010.

Spielfilm. Stab: Kamera, Fritz Arno Wagner ; Musik, Kurt Weill, Theo Mackeben ; Bauten,

Andrej Andrejew; Ton, Adolf Jansen. Darsteller: Albert Préjean (Mackie Messer), Florelle (Polly), Margo Lion (Jenny), Gaston Modot, Jacques Henley. Literarische Vorlage: Theaterstück von Bertolt Brecht ; Song-Musik, Kurt Weill. Sprachfassung: Französischer Vorspann und Dialog, Songs Deutsch mit französischen Untertiteln. Genres: Literaturverfilmung; Musikalisch-satirische Komödie. Inhalt: s. Die Dreigroschenoper. -- Deutsche Version. Version: Der Film wurde in einer deutschen und einer französischen Version hergestellt. Das Archiv besitzt beide Versionen. Zensur: Die Filmprüfstelle hat den Film am 10.8.33 wieder verboten.

157

(cont.)

Example 17 - 1963 Remake

Die Dreigroschenoper = L’Opéra de quat’sous / Regie, Wolfgang Staudte ; Drehbuch, Wolfgang Staudte, Günther Weisenborn. -- BRD : Kurt Ulrich [Produzent], 1962 ; FR : C.E.C. [Co-Produzent], 1962 ; BRD : Gloria [Verleiher], 1963.

Archivkopie: 6 von 6 Akten (3344 m.) ; 35 mm. : S., col., Ton / DDS CSP00019.

Spielfilm. Stab: Kamera, Roger Fellous ; Musik, Peter Sandloff. Darsteller: Curd Jürgens (Macheath), June Ritchie (Polly), Gert Fröbe

(Peachum), Hilde Hildebrandt (Seine Frau), Hildegard Knef (Spelunken-Jenny), Lino Vertura (Brown), Sammy Davis, Jr. (Moritatensänger). Literarische Vorlage: Gleichnamiges Theaterstück von Bertolt Brecht ; Song-Musik, Kurt Weill ; Widerverfilmung der 1930 von G.W. Pabst realisierten deutschen und französischen Versionen. Sprachfassung: Deutscher Vorspann und Dialog. Genres: Literaturverfilmung ; Musikalisch-satirische Komödie. Inhalt: s. Die Dreigroschenoper 1930. Verleih: Der Film wurde in der DDR vom Progress-Filmvertrieb übernommen (Einsatz 21.4.1964). Lizenz: Die Rechte für die DDR sind abgelaufen, das Filmarchiv darf eine Archivkopie aufbewahren. Dokumentationsmaterial: Plakat, Fotos, Werbematerialien. Literaturhinweise: Lexicon der Filme 1962 - 1964, S. 39.

158

Example 18: A sound feature

Vesnicko má stredisková / rezisér, Jirí Menzel ; námet a scénár, Zdenek Sverák ; kameraman, Jaromír Sofr ; hudba, Jirí Sust ; architekt, Zbynek Hloch ; strihac, Jirí Brozek. -- CS : Filmové studio Barrandov [vyrobce], 1985 ; CS : Ústrední pujcovna filmu Praha [distributor], 1986. -- Copyright na filmu: CS : Filmové studio Barrandov, 1985.

Archivní kopie: 5 dílu z 5ti (2 802,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., zvuk / CS 1668. Originální negativ obrazu: 5 dílu z 5ti (2 802,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., nemy / CS

4988. Origanální negative zvuku: 5 dílu z 5ti (2 802,0 m.) ; 35 mm. : S., cb. / CS 4988. Duplikacní kopie: 5 dílu z 5ti (2 802,0 m.) ; 35 mm. : S., bar., zvuk / CS 18 248.

Hrany film. Hrají: János Bán (Otík Rákosník, závozník), Marián Labuda (Karel Pávek, ridic

nákladáku v zemedelském druzstvu), Rudolf Hrusínsky (lékar Dr. Skruzny), Petr Cepek (Turek, ridic v druzstvu), Libuse Safránková (jeho zena Jana), Jan Hartl (zootechnik Vasek Kaspar), Miloslav Stibich (predseda druzstva Kalina), Oldrich Vlach (rostlinár Kunc), Rudolf Hrusínsky mladsí (mechanik Drápalík), Stanlislav Aubrecht (stredoskolák Kája Pávek), Zdenek Sverák (Evzen Ryba, akademicky malír), Marie Sebestová (ucitelka Vera Kousalová), Július Satinsky (pilot Stefan), Josef Somr (reditel Kovodreva), Frantisek Vlácil (deda Tichácek), Milena Dvorská (Pávková), Milada Jezková (Hrabetová, Otíkova sousedka), Ladislav Zupanic (chalupár Rumlena, námestek v podniku Kovodrevo), Jitka Asterová (jeho zena), Jirí Lír (hostinsky Rambousek), Blanka Lormanová (Pulpánová), Eugen Jegorov (Broz), Jirí Schmitzer (Tlamicha), Vera Vlková (bábi Pávková), Jana Vanková (Kalinová), Bohumila Myslíková (Filaková).

Obsah: Komedie s hadhledem zobrazující zivot malé ceské vesnice.

159

Example 19: A sound feature

BELLE DE JOUR / réalisateur, Luis Buñuel ; produit par Robert et Raymond Hakim ; adaptation et dialogue, Luis Buñuel et Jean-Claude Carriere. -- FR : Paris Film Production, 1966 ; IT : Five Film, Rome [société de production], 1966 ; FR : Valoria [distributeur], 1967.

Copie de projection: 11 bobines sur 11 (2853 m.) ; 35 mm. : S., coul., son / CAQ C6069/11.

D’après le roman de Joseph Kessel. Générique: directeur de la phtographie, Sacha Vierny ; décors, Robert Clavel ;

directeur de la production, Henri Baum ; l’assistant mise en scène, Pierre Lary ; chef monteuse, Louisette Hautecoeur ; cameraman, Philippe Brun ; ingénieur du son, René Longuet ; ensemblier, Maurice Barnathan. Les assistants: mise en scène, Pierre Li ; deuxième assistant, Lionel Legros ; montage, Walter Spohr ; son, Pierre Davoust ; régie générale, Marc Goldstaub ; script girl, Suzanne Durrenberger ; costumière, Hélène Nourry ; chef-maquilleuse, Janine Jarreau ; coiffure, Simone Knapp ; photographe, Raymond Voinquel ; accessoiriste, Pierre Roudeix ; secrétaire, Jacqueline Delhomme ; administrateur, Robert Demolliere ; Catherine Deneuve est habillée par Yves Saint Laurent.

Interprétation: Catherine Deneuve (Séverine), Jean Sorel (Pierre), Michel Piccoli (Husson), Geneviève Page (Anaïs), Francisco Rabal (Hyppolite), Pierre Clementi (Marcel), Françoise Fabian (Charlotte), Macha Meril (Renée), Francis Blanche, Georges Marchal, Muni, Maria Latour, Claude Cerval, Michel Charrel, Iska Khan, Bernard Musson, Marcel Charvey, François Maistre.

Résumé: Drame surréaliste dans lequel la très belle épouse d’un jeune médecin mène une double vie en evenant une prostitutée durant la journée. L’intrigue est developpée au travers d’un scénario mélant presque indistinctement réalité, rève et fantaisie.

Prix: Le Lion d’or, Festival de Venise 1967.

160


Príbeh staré reky / námet, scénár a rezie, Jirí Lehovec ; kameraman, Jirí Bronec ; strih, Miloslav Hájek. -- CS : Filmové studio Barrandov [vyrobce], 1957 ; CS : Ústrední pujcovna filmu Praha [distributor], 1957. -- Copyright na filmu: CS : Filmové studio Barrandov, 1957.

Archivní kopie: 2 díly ze 2 (925 m.) ; 35 mm. : S., bar., zvuk / CS 8060. Originální negativ obrazu: 4 díly ze 4 (925 m.) ; 35 mm. : N., bar., nemy / CS

4309. Originální negativ zvuku: 4 díly ze 4 (925 m.) ; 35 mm. : S., cb. / CS 4309.

Documentární film. Obsah: Poema o rece Vltave a stavbe Slapské prehrady, která pohrbila

nejnebezpecnejsí, ale i negkrásnejsí místa reky - Svatojanské proudy.

161

Example 21: A feature film

[In Cyrillic]

162


[In Cyrillic]

163

Example 23: An international co-production

O Beijo da mulher aranha = Kiss of the spider woman / director, Hector Babenco ; producer, David Weisman ; screenplay, Leonard Schrader. -- BR : HB Filmes [producer], 1895 ; US : Sugarloaf Films [producer], 1985 ; US : Island Alive [distributor], 1985. -- Copyright: US : Island Alive. DCR 1985; PUB 26Jul86; REG 4Mar85; PA 293-687.

Viewing print: 14 reels of 14 on 7 (10876 ft.) ; 35 mm. : S., col., sd. / USW CGA 2157-2163.

Based on the novel, El beso de la mujer araña by Manuel Puig. Credits: Executive producer, Francisco Ramalho, Jr. ; director of photography,

Radolfo Sanchez ; editor, Mauro Alice ; music, John Neschling in association with Nando Carneiro ; production design, Clovis Bueno; art director, Felipe Crescente ; costume design, Patricio Bisso ; assistant director, Amilcar Moneira ; second unit camera, Lucio Kodato.

Cast: William Hurt (Luis Molina), Raul Julia (Valentin Arregui), Sonia Braga (Leni Lamaison/Marta/spider woman), José Lewgoy (warden), Nuno Leal Maia (Gabriel), Miriam Pires (mother), Antonio Petrim (clubfoot), Denise Dumont (Michelle), Milton Gonçalves (Pedro), Fernando Torres (Americo), Patricio Bisso (Gréta), Herson Capri (Werner), Nildo Parente (butler/resistance leader).

Reviews: Variety, 1985-05-15. New York Times, 1985-07-26. Summary: Molina, a homosexual window-trimmer convicted on a morals charge,

shares a dreary prison cell with Valentin, a clandestinely-held politically active journalist who has been endlessly tortured by prison authorities in a vain attempt to extract information about his activities. Both men could not be farther apart in personal attitudes, lifestyles, and emotional makeup: Molina is a glib raconteur, who dwells in a fantasy world of glamorous movies from yesteryear, of romantic screen heroes and tragic heroines. Valentin is a self-disciplined intellectual who is devoted to the cause of human rights and his political concerns. Each night in the darkness of their cell, Molina spins a fantastic yarn of celluloid romance and intrigue, a Nazi propaganda film he once saw, involving the unlikely love affair between a ravishing French chanteuse caught up in the Resistance, with the handsome chief of German counter-intelligence for Occupied France. At first, Valentin is repelled by Molina and his tale. Their relationship is like a constant sparring match between two radically different but equally desperate human beings trying to maintain their identities under terribly confining and numbing conditions. Gradually, they come to understand each other and to form a bond of friendship, fraternal love, and self-sacrifice.

164

(cont.)

Source of acquisition: Received on 1987-04-20 as a copyright deposit.

Access points:

Subjects: 1. Prisoners -- Drama. 2. Interpersonal relations -- Drama. 3. Homosexuality, Male -- Drama. 4. Political prisoners -- Drama. 5. Torture -- Drama.

Genres: 1. Drama. 2. Features. Added I. Babenco, Hector, direction. II. Weisman, David, production. III. Entries: Schrader, Leonard, writing. IV. Hurt, William, cast. V. Julia, Raul, cast. VI.

Braga, Sonia, 1951- , cast. VII. Puig, Manuel. Beso de la mujer araña. VIII. HB Filmes. IX. Sugarloaf Films. X. Island Alive, Inc. XI. Copyright Collection (Library of Congress). XII. Beijo da mulher aranha.

165

Example 24: A compilation of television commercials

The Classics of political television advertising / produced and written by David Beiler. -- US : Campaigns and Elections, Inc. [producer & distributor], 1986. -- Copyright: US : Notice on film: Campaigns and Elections, Inc., 1986.

Video viewing copy: 1 cassette of 1 (ca. 60 min.) ; 3/4 in. : col. & b&w, sd. / USW VBE 4511.

Video master: 1 reel of 1 (ca. 60 min.) ; 1 in. : col. & b&w, sd. / USW VTA 0543.

Credits: Executive producer, Elisabeth L. Strasburg ; editor, Jayne Lukas. Host: Eugene McCarthy. From accompanying documentation, “Campaigns and Elections, Inc., The Journal

of Political Action, presents.” Summary: A documentary comprising a selected group of 78 political commercials, culled from 1200 and grouped by type, representing a variety of campaigns and 36 years of television broadcasting, from 1952 to 1985. Spots of 1 minute and less are presented intact; spots originally longer are edited for this presentation. Includes 18 1-minute spots, 51 shorter spots, and 9 others. Source of acquisition: Master copy received: 1987-01-02 as a gift from Campaigns and Elections, Inc. Viewing copy made from master at LC video lab. This compilation is more fully described in Classics of political television advertising: a viewer’s guide / by David Beiler. -- Washington, D.C. : Campaigns and Elections, Inc., 1987.

Access points:

Subjects: 1. Advertising, political. 2. Television in politics. Genre: 1. Political spots. Added I. Beiler, David, 1953- , production, writing. II. Strasburg, Elisabeth L., Entries: production. III. Lukas, Jayne, editing. IV. McCarthy, Eugene J., 1916- , host. V.

Campaigns and Elections, Inc. VI. Campaigns and Elections, Inc. Collection (Library of Congress)

166

Example 25: A television cultural anthology series

Omnibus. I, vol. 2 / executive producer, Robert Saudek; producer, William Spier ; director, Andrew McCullough. -- US : TV-Radio Workshop of the Ford Foundation [producer], 1952 ; US : CBS Television Network [broadcaster], 1952- 11-16.

Video viewing copy: 2 cassettes of 2 (90 min.) ; 3/4 in. : b&w, sd. / USW VBD 5858-5859, copy 1.

Video viewing copy: 2 cassettes of 2 (90 min.) ; 3/4 in. : b&w, sd. / USW VBD 9562-9563, copy 2.

Video master: 1 reel of 1 (90 min.) ; 1 in. : b&w, sd. / USW VCA 0301.

Season number, volume number, production date and telecast date from production papers. Executive producer credit from Mary Ahern, USW staff, 1986-11. Credits: Production associate, Paul Feigay ; production designer, Henry May. Host: Alistair Cooke. Contents: Mr. Lincoln, the end and the beginning / director, Norman Lloyd ; writer, James Agee ; producer, Richard de Rochemont ; cast, Royal Dano, Richard Purdy ; narrator, Martin Gabel (27 min.) -- Dog / director, Judd Whiting (7 min.) -- Lonely hearts / director, Jean Benoit-Levy ; performers, Denise Bourgeois, Gerard Ohn (11 min.) -- Plastics / produced by Princeton Film Center, Inc. (7 min.) -- The Telephone / librettist and composer, Gian Carlo Menotti ; cast, Edith Gordon, Andrew Gainey (15 min.) -- Leonardo da Vinci / produced by Leonid Kipnis and Herman Starr for Pictura Films (12 min.) Summary: An episode of the television cultural anthology series consisting of 6 segments of varying lengths. The first, fourth, and last segments are films. Includes commercials for Aero Willys. Source of acquisition: viewing copy (copy 1) and master received 1985-09-20 from LC video lab; viewing copy (copy 2) received 1986-05-07 from LC video lab; gift, copied from material on loan from Wesleyan University.

Access points:

Subjects: 1. Lincoln, Abraham, 1809-1865, in fiction, drama, poetry, etc. 2. Leonardo, da Vinci, 1452-1519. 3. Dogs -- Training. 4. Courtship -- Drama. 5. Plastics. 6. Marriage proposals -- Drama.

Genres: 1. Television series. 2. Compilations. 3. Anthologies. 4. Educational/cultural works. 5. Ballets. 6. Operas.

Added I. Saudek, Robert, 1911- , host. II. Spier, William, d. 1973, production. entries: III. McCullough, Andrew, direction. IV. Cooke, Alistair, 1908- , host. V. Lloyd,

Norman, 1914- , direction. VI. Agee, James, 1909-1955, writing. VII. De Rochemont, Richard,

167

(cont.)

production. VIII. Dano, Royal, cast. IX. Whiting, Judd, direction. X. Benoit- Levy, Jean, 1888-1959, direction. XI. Bourgeois, Denise, performer. XII. Ohn, Gerard, performer. XIII. Menotti, Gian Carlo, 1911- . Telephone. XIV. Ford Foundation. TV-Radio Workshop. XV. CBS Television Network. XVI. Princeton Film Center. XVII. Pictura Films. XVIII. Mr. Lincoln, the end and the beginning. XIX. The Telephone. XX. Leonardo de Vinci. XXI. Wesleyan University Collection (Library of Congress)

168

Example 26: A theatrical trailer

WALL STREET : [TRAILER]. -- US : Twentieth Century-Fox [distributor], 1987.

Viewing print: 1 reel of 1 (96 ft.) ; 35 mm. : S., col., sd. / USW CGA 6695.

This trailer is the second of two trailers appearing at the head of reel one for the feature film, THE PRINCESS BRIDE. Cast: Michael Douglas, Charlie Sheen. Summary: A trailer for the feature film WALL STREET, which includes a short sequence featuring Michael Douglas and Charlie Sheen. Source of acquisition: Received: 1988-04-52 as a copyright deposit.

Access points:

Genre: 1. Trailers and promos. Added I. Douglas, Michael, 1945- , cast. II. Sheen, Charlie, cast. III. Twentieth Entries: Century-Fox Film Corporation. IV. Copyright Collection (Library of Congress)

169

Example 27: An unidentified silent film

[UNIDENTIFIED KLEINE. NO. 2, PERIOD DRAMA]. -- IT : Ambrosio [producer?], [191-?].

Viewing print: 1 reel of ? (163 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FLA 1721. Dupe neg: 1 reel of ? (163 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA 4296.

All titles and many scenes lacking; name of possible producer handwritten on leader of original nitrate acquisition.

Summary: Miscellaneous segments of a period drama in which a priestly-looking man wearing a Byzantine design pectoral cross over his robe and a large ring on his index finger enters a formal salon and speaks with dramatic gestures, then sits down and opens a book; no other people are visible in the room. In another room, three men with curled wigs, ruffled shirts, knee breeches, and tri-cornered hats confer around a table. They exit, and a well-dressed woman enters, is seated and fastidiously cared for by the butler. One of the men from the former group returns and appears to plan an intrigue with the woman. This scene repeats itself immediately. The man then incites a quarrel with another man.

Source of acquisition: Both copies received ca. 1959 from USDA lab; they replace 35mm. nitrate original material which was received 1947-03-27 as a purchase from the George Kleine estate. Following copying, the nitrate was destroyed.

Access points:

Subjects: 1. Conspiracies. 2. Priests. Genres: 1. Historical re-creations. 2. Unedited footage. Added Entries: I. Ambrosio (Firm). 2. Kleine (George) Collection (Library of Congress)

170

Example 28: A television news broadcast

CBS NEWS. 1987-06-15. EVENING. -- US : CBS News [producer], 1987 ; US : CBS Television Network, 1987-06-15. -- Copyright: US : CBS, Inc. DCR 1987; PUB 15Jun87; REG 10Jul87.

Viewing copy: 1 videocassette of 1 (30 min.) ; 3/4 in. : col., sd. / USW VBE 8575.

Includes commercials for Kellogg’s Nut & Honey Crunch, Isuzu, Citrucel, Cepacol, Post Grape-Nuts, Benjamin Moore Paints, Subaru, Total Cereal, Anacin, and Fleischman’s Margarine. Anchor: Dan Rather. Reporters: Bill Plante, Robert Schakne, Bob Faw, Richard Wagner, Victoria Corderi, Jerry Bowen, Martha Teichner, Bob McNamara. Contents: Review of Reagan television address (2 min.) -- Goetz trial (1/2 min.) - - Supreme Court decision on victims’ rights (7 min.) -- Anti-government rioting in South Korea (2 min.) -- Anti-government rioting in Panama (2 min.) -- Corruption charges against Ferdinand Marcos (2 min.) -- Recent Supreme Court decisions concerning drunken driving and freedom of speech (1 min.) -- Ford Motor Company divestment in South Africa (2 min.) -- Warsaw Pact accident in the Baltic Sea (1/2 min.) -- Limited immunity for Col. North in Iran/Contra hearings (1/2 min.) -- Appeals court decision on constitutionality challenge by defense in Michael Deaver case (1/2 min.) -- Stock market report (1/2 min.) -- Mountain climbing in Colorado (2 min.). Source of acquisition: Received: 1987-09-17 as a copyright deposit.

Access points:

Subjects: 1. Reagan, Ronald -- Speeches. 2. Arms control. 3. Budget deficits -- United States. 4. Goetz, Bernhard Hugo, 1947- -- Trials, litigation, etc. 5. Victims’ rights -- United States. 6. United States. Supreme Court -- Decisions. 7. Riots -- Korea (South). 8. Riots -- Panama. 9. Marcos, Ferdinand E. (Ferdinand Edralin), 1917- -- Trials, litigation, etc. 10. Freedom of speech -- United States. 11. Drunk driving -- United States. 12. Corporate divestiture -- South Africa. 13. Ford Motor Company. 14. Marine accidents -- Baltic Sea. 15. North, Oliver - - Trials, litigation, etc. 16. Iran Contra Affair, 1985- 17. Deaver, Michael K. -- Trials, litigation, etc. 18. Stock-exchange -- United States. 19. Mountaineering -- Colorado.

Genres: 1. Television. 2. News. Added I. Rather, Dan, anchor. II. Plante, Bill, reporter. III. Schakne, Robert, Entries: reporter. IV. Faw, Bob, 1944- , reporter. V.

171

(cont.)

Wagner, Richard, reporter. VI. Corderi, Victoria, reporter. VII. Bowen, Jerry, reporter. VIII. Teichner, Martha, reporter. IX. McNamara, Bob, reporter. X. CBS News. XI. CBS Television Network. XIII. Copyright Collection (Library of Congress)

172

Example 29: A home movie

[Domestic record. Albert Einstein]. Albert Einstein at country home, Caputh, near Berlin, May 1931. -- Germany, 1931.

Viewing print: 1 reel (205 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FAB 1175. Dupe neg: 1 reel (205 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA 7570. Archival positive: 1 reel (205 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, si. / USW FRA 9313.

Title, “Albert Einstein at country home, Caputh, near Berlin, May 1931” from original container for archival positive.

Summary: Home movies of Albert Einstein, members of his family, and friends in the garden of his country home, Caputh, near Berlin in May 1931. Various family members and friends pose for the camera, then move over to a table, seat themselves and converse with one another.

Source of acquisition: Archival positive and dupe neg received: ca. 1977 from an unknown source. Viewing copy made from dupe neg at Capital Film Lab: 1977-10-02.

Access points:

Subject: 1. Einstein, Albert, 1879-1955 -- Family. Genre: 1. Home movies and video. Added I. Miscellaneous Collection (Library of Congress) II. Title: Albert Entries: Einstein at country home, Caputh, near Berlin, May 1931.

173

Example 30: A television discussion program

CBS NEWS SPECIAL REPORT. ISSUE OF BUSING / executive producer, Ernest Leiser. -- US : CBS News [producer], 1972 ; US : CBS Television Network, 1972-04-30. -- Copyright: US : Columbia Broadcasting System, Inc.; 30Apr72; MP26508.

Viewing print: 2 reels of 2 (2071 ft.) ; 16 mm. : S., b&w, sd. / USW FCA 7383- 7384.

Host & speakers: News correspondent, Roger Mudd ; speakers, John Conyers, John Tower, Norman Lent, Theodore Hesburgh, Roy Wilkins, Elliot Richardson, Roy Innis, Richard Kleindienst, Arthur Goldberg. Summary: A television special in which nine speakers, Rep. John Conyers, Sen. John Tower, former Congressman Norman Lent, Father Theodore Hesburgh of Notre Dame University, Roy Wilkins of the NAACP, HEW secretary Elliot Richardson, Roy Innis of CORE, Attorney General Richard Kleindienst, and former Supreme Court Justice Arthur Goldberg present opposing views on the issue of busing for racial integration of the public schools of the United States. Includes excerpts of speeches by President Richard Nixon on the issue. Source of acquisition: Received on 1974-04-01 as a copyright deposit.

Access points:

Subjects: 1. Busing for school integration. 2. Discrimination in education. 3. Separation of powers.

Genres: 1. Television. 2. Public affairs. Added I. Leiser, Ernest, 1921- , production. II. Mudd, Roger, 1928- , reporter. Entries: III. Conyers, John, 1929- IV. Tower, John. V. Lent, Norman, 1931- VI.

Hesburgh, Theodore Martin, 1917- VII. Wilkins, Roy, 1901- VIII. Richardson Elliot L.,1920- IX. Innis, Roy, 1934- X. Kleindienst, Richard G., 1923- XI. Goldberg, Arthur J. XII. CBS News. XIII. CBS Television Network. XIV. Columbia Broadcasting System, Inc. XV. Copyright Collection (Library of Congress) XVI. Title: Issue of busing.

174

Example 31: An educational film in a series

ABOIO E CANTIGAS : MUSICA FOLCLORICA BRASILEIRA / direção, Humberto Mauro ; fotografia, José A. Mauro ; cenário musical de José Mauro ; arranjo do maestro Aldo Taranto. -- BR : Instituto Nacional de Cinema Educativo [produção, distribuição], 1954. -- Direitos legais: Fundação do Cinema Brasileiro.

Negativo original: 1I/1S de 1 (240I/260S m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS SN50278X e Y.

Contratipo: 1I/1S de 1 (220I/270S m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS SNX e Y - NE 00574.02 e 03.

Contratipo: 1I/1S de 1 (230I/240S m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS SN50611X e Y, contratipo 2.

Master: 1I/1S de 1 (220I/250S m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS SP50567X e Y.

(BRASILIANAS ; Nº 3)

Conjunto vocal “Os Cariocas.” A metragem anotada no Livro de Tombo de INCE é 260 m. Conteúdo: “ABOIO é o canto com que o vaqueiro acalma a boiada. E melodia

de caráter suave, um som prolongado e macio que tem como que o dom de transformar o ‘bravo’ em ‘manso.’ Aboiando pelos sertöes, o boiadeiro reune o gado das invernadas;” “Depois de reunida, a boiada é conduzida para um does currais da região, onde tem lugar a ‘apartação’ - separação do gado;” “Na tradição das vaquejadas, existem romances de bois lendários, como as solfas do BOI SURUBI e MEU BOI MORREU. Essas cantigas, como as de aboio e apartação constituem das mais belas melodias do folclore brasileiro” (intertitulos do filme). Sugestöes para descrição: Folclore. Música Folclórica. Bois.

175

Example 32: A feature film with holdings in several generations

DEUS E O DIABO NA TERRA DO SOL / direção, argumento, roteiro e diálogos, Glauber Rocha ; fotografia, Waldemar Lima ; edição, Rafael [Justo] Valverde ; música, [Heitor] Villa-Lobos e Sérgio Ricardo ; elenco, Geraldo del Rey, Yoná Magalhães, Othon Bastos, Mauricio do Valle, Lidio Silva, Sonia dos Humildes. -- BR : Luiz Augusto Mendes [produção] : Herbert Richers S.A. [distribuição], 1964. -- Direitos legais: Espólio Glauber Rocha.

Negativo original: 13I/13S de 13 (3.299 m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS SN00777X e Y.

Contratipo combinado: 13 em 7 de 13 (2.845 m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS SN00878Z.

Cópia de som: 13 de 13 (3.090 m.) ; 35mm. : S., son. /BRS SP01758Y. Master combinado: 13 de 13 (3.320 m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS

SP50183Z. Contratipo de imagem: 13 de 13 (3.320 m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS

NE00955-01. Negativo de som: 13 de 13 (3.320 m.) ; 35 mm. ; S., son. / BRS NE01029-01. Cópia de difusão: 13 3m 7 de 13 (3.028 m.) ; 35 mm. : S., b&p, son. / BRS

SP00575Z. Cópia de difusão: 13 partes em 2 de 13 (1.110 m.) ; 16 mm. : S., b&p, son. / BRS

SP02026Z. Matriz de video: 2 fitas (120 min.) ; 3/4 in. : b&p, son. / BRS NE01066-03.

O Contratipo combinado SN00878Z é uma versão reduzida do filme; constam todas as cenas, mas encurtadas. A matriz de copiagem é comp0o-;,sta pelo ?Contratipo de imagem NE00955-01 e Negativo de som NE01029-01, tirados do Master combinado SP50183Z, feito na França, que tinha anotado no rótulo “LE DIEU NOIR ET LA DIABLE BLOND,” embora todos os créditos estemam em português.

Sinopse: Drama sobre um vaqueiro no sertão nordestino que, após matar seu patrão, foge com a mulher, indeciso entre o misticismo de um beato ou a violência do cangaço, ambos exterminados por um matador professional.

Sugestões para indexação: Nordeste - sertão nordestino. Messianismo. Cangaço. Problemas sociais.

Bibliographia: ver livro Sertão/Mar, de Ismail Xavier. (A descrição abaixo não entra no Banco de Dados.) Conteúdo: (descrição a partir da cópia de difusão em 35 mm.) : 1º rolo: Sertão,

caatinga. O vaqueiro Manuel observa, a cavalo, a procissão de fiéis conduzida pelo beato

176

(cont.)

Sebastião. Chega ao seu casebre onde Rosa, sua mulher, bate o pilão sem querer ouvi-lo falar sobre a figura do beato. Manuel mói a mandioca em uma roda rudimentar girada por Rosa. Passando pela feira pública de um vilarejo, Manuel se defronta com o Coronel Morais, seu patrão, para dar prestação de seu serviço. Sentindo-se explorado nos seus negócios, Manuel o mata e foge, sendo perseguido por dois capangas do coronel que, após matarem a mãe de Manuel, são mortos por ele (409 m.). -- 2º rolo: Manuel enterra a mãe e decide juntar-se aos fiéis de Sebastião que, numa pregação, exorta a procura da terra da fartura onde não há seca nem exploração. Rosa tenta impedir Manuel mas ele ruma decidido ao encontro do beato, a quem beija os pés. Os pescadores são massacrados pelo grup de Sebastião: as armas se juntam à penitência, compondo os fiéis de Monte Santo. Rosa, idolada, tenta demover Manuel de seus novos valores, mas a força de Sebastião a vence em seus intentos. Antonio das Mortes, “matador de cangaceiros,” contratado por um padre e um fazendeiro, hesita, pondera e concorda afinal em exterminador o grupo do beato Sebastião (517 m.). -- 3º rolo: O padre efetua o pagamento a Antonio. Manuel e os fiéis aguardam a chegada da “ilha,” da terra do bem, sob o olhar descrente de Rosa. Para redimir-se, Manuel de joelhos carrega, pela encosta do morro, oma pedra na cabeça. Rosa, desesperada, não suporta mais as preces dos fiéis. Sebastião pede a Manuel a alma de Rosa e a de uma criança para que o demônio se afaste do grupo. Manuel, agarrando Rosa, passa a cumprir as ordens do beato (354 m.). -- 4º rolo: Em nome da fé, Sebastião mata a criança que Manuel segura nos braços. Rosa, acuada em um canto do “templo,” aguarda a sua vez, enquanto Manuel parece arrepender-se de seus atos. Rosa, levantando-se, mata Sebastião, enquanto Antonio das Mortes inicia o massacre dos fiéis. Ao encontrar Sebastião já morto, Antonio poupa Rosa e Manuel. A um cantador cego, Antonio relata os acontecimentos de Monte Santo. Manuel e Rosa, perambulando pelo sertão, encontram Corisco e seu grupo de cangasceiros que vingam a morte de Lampião. Corisco acredita estar possuido pelo expirito de seu ex-chefe que lhe dará força para acabar com a maldade do sertão. Manuel, aos pés de Corisco, pede para ser integrado ao grupo (420 m.). -- 5º rolo: Dadá,mulher de Corisco, e Roas se irmanam. O cantador relata a Corisco o massacre de Monte Santo. Corisco relata a morte de Lampião e Maria Bonita na Toca does Angicos. Novamente solicitado por

177

(cont.)

Manuel, Corisco o aceita no bando, batizando-o de Satanás. A vingança de Corisco atinge a família de um “coronel.” Manuel, ainda indeciso entre a cruz e a espada, opta afinal pelo cangaço, metando um noivo da família. A Rosa, novamente descrente com os destinos, resta a aliança de paz com Dadá (464 m.). -- 6º rolo: Dadá tenta convencer Corisco a “ir embora,” enquanto Rosa bate em Manuel para convencê-lo de que não há justiça com sangue. Corisco, para Manuel, repete o ideal de Sebastião: o sertão vai virar mar e or mar vai virar sertão. Antonio das Mortes, “comprindo seu destino,” continua suas andanças à procura de Corisco. Para o cantador, que lhe fornece pequenos detalhes de Manuel e Corisco, Antonio revela seu papel na grande luta do sertão. O cantador traz para Corisco o aviso de morte de Antonio. Dadá tenta demover Corisco de sua entrega volunária a Antonio, mas ele não de deixa convencer: a revolução só é feita pelo embate das armas. Corisco dá ordens a Manuel e a Dadá para que se afastem no cumprimento de suas tarefas (512 m.). -- 7º rolo: Sozinhos, Rosa se entrega ao amor (furioso) de Corisco. De volta, Dadá fala de seu filho morto e Manuel fala do cerco inveitável de Antonio. Indeciso entre ficar ou partir, Manuel procura a decisão de Rosa, que diz preferir a vida. Antonio das Mortes, a caminho deles contudo, logo se defronta com Dadá e Corisco, que são mortos, e com Manuel e Rosa, que fogem pelo sertão. Na corrida, Rosa cai e Manuel continua seu caminho, enquanto o mar (invade o sertão) (352 m.).

Observações do catalogador: Cópia muito contrastada: ora superxposta, ora subexposta. Som muito baixo em diversos trechos.

178

Example 33: Television news [1]

TUPI. 1954-01-02, 09, 13 E 16 / BR : TV Tupi [produção e emissão], 1954. -- Direitos legais: Cinemateca Brasileira.

Negativo original: 1 rolo (330 m.) ; 16 mm. : S., b&p, mudo e son. / BSR.

Contém matérias dos telejournais REPORTER ESSO e IMAGENS DO DIA. Rolo montado na Cinemateca.

Existe roteiro correspondente às edições integrais. Conteúdo: 1954-01-02 - “Realizou-se hoje no Tribunal de Justiça do Estado [de

São Paulo] a ceremônia de posse do novo corregedor geral do Estado, sr. Pedro Rodovalho Marcondes Chaves.” -- “Teve início hoje o prazo para o licenciamento de veículos na capital [de São Paulo].” “Apesar da movimentação que se notou desde as primeiras horas da manhã na recebedoria da prefeitura,” “a sétima seção da DST continuava às moscas (...) pos os proprietários de veículos e os próprios despachantes estão tateando ainda, sem ter descoberto a melhor maneira de conseguie rapidamente lacrar um veículo.” -- “Eliminatórias para o Trampolim do Diabo, prova sensacional a se realizar amanhã na Gávea [Rio de Janeiro]. Somente os volantes nacionais inscritos retularmente participaram das eliminatórias.” “Os volantes internacionais, convidados pelo Autómovel Club, são automaticamente classificados.” Chico Landi “vai largar no primeiro pelotão. Este ano há uma dama inscrita - Madame Danille Foufounis, com um Jaguar esporte. Nas eleminatórias o melhor tempo foi alcançado pelo barão de Grafereid, competidor europeu. O volante urugauio Daniel Griapesoni sofreu um acidente na elminatória e possivelmente não correrá amanhã.” -- A fechadura elétrica, “inventada pelo sr. Johanes Alber,” põe-se “a buzinar estridentemente” quando “tocada por chave falsa ou instrumento semelhante.” -- “Fechada a zona do baixo meretricio” em São Paulo. -- “No salão nobre de A Gazeta, o sr. Carlos Joel Nelli abre a solenidade de entrega does prêmios da São Silvestre.” Emil Zatopék “recebe a grande medalha de ouro;” “Franjo Mihalic, da Iugoslávia, recebe a medalha de prata;” “o brasileiro Luiz Conzaga, terceiro colocado, recebe também o seu galardão;” “Lucien They, da Bélgica, quarto colocado;” “a equipe da Argentina recebe a troféu atribuido ao país vencedor por equipe;” Zatopék recebe ainda o prêmio Governo de São Paulo e o troféu Quarto Centenário; Luiz Gonzaga o prêmio Prefeitura de São Paulo, “como primeiro brasileiro colocado.” --

179

(cont.)

Declarações do “sr. Queiroz Filho, presidente do PDC, a propósito da renúncia do sr. Franco Montoro” (SOM). -- “Realiza-se no ginásio do Estádio Municipal do Pacaembú a apuração final do concurso para a eleição da Rainha dos Trabalhadores do Quarto Centenário. As dez moças eleitas finalistas realizam o desfile perante os juizes;” “mais de mil e quinhentos votos elegem Rainha dos Trabalhadores do Quarto Centenário a senhorita Dora Manfredi.” “O sr. Ataliba Leonel, secretário do Trabalho, o sr. Antonio Devisate e outras autoridades, presidem à festa de coroação da rainha dos Trabalhadores.” 1954-01-09 - “um senhor que vinha dirigindo seu automóvel, ao atingir o inicio da rua Vinte e Quatro de Maio [São Paulo] em frente a um grande magazine, faleceu acometido de mau súbito, ainda preso ao volante. As providências ordinárias determinadas pelas autoridades ainda retêm por algum tempo o automóvel no local enquanto a multidão se aglomera espantada com insólita ocorrência.” -- “O Viveiro Manequinho Lopes [São Paulo] determinou o construção de um restaurante para servir aos seus trabalhadores. O prédio já está concluído e tudo se está aprestando para a próxima inauguração.” -- “Em homenagem ao arquiteto Walter Gropius e senhora, que atualmente se encontram em São Paulo, o Instituto dos Arquitetos do Brasil promove, nos salões da boite Bambú, um jantar dançante.” -- “No grande audiotório do Teatro de Cultura Artística, têm lugar as solenidades de colação de grau da turma denominada do Quarto Centenário da cidade de São Paulo, da faculdade de Ciências Econômicas. E a parte culminante do programa que se inicia pela manhã com Missa solene de Ação de Braças. O professor Heraldo Darbuy, (...) escolhido para paraninfar a turma deste ano, inicia a cerimônia de entrega dos certificados aos novos economistas.” 1954-01-13 - “Tiveram início as obras de remodelação do Jardim da Luz [São Paulo].” -- “Estas cenas foram colhidas no Hospital Central do Câncer, e nos mostram a bomba de radium” - “adquirida pelo Instituto Central da Associação Paulista de Combate ao Câncer” - que “dentro dos próximos dias deverá entrar em funcionamento.” -- “Esta manhã o delegado regional do IAPC [Instituto de Aposentadoria e Pensões dos Comerciários], sr. Rolando Perri, propiciou à imprensa (...) uma visita às instalações do Hospital [a ser inaugurado no dias 25 de janeiro], á avenida Brigadeiro Luiz Antônio.” -- Devido ao grande calor de hoje em São Paulo “as piscinas estiveram superlotadas.” “Os vendedores de refrescos e

180

(cont.)

refrigerantes não tiveram mãos a medir. Os que não dispunham de piscina, também deram um jeito na vida. Vejam esse garotinho.” -- “Quase no interior da estação do Tucuruvi, ramal da Cantareira, linha Sorocabana, ocorreu logo às primeiras horas da manhã de noje um descarrilamento de uma locomotiva que puxava uma composição de seis vagões repletos de passageiros.” Não houve vítimas, mas “todos os trens que procediam da direção da Guarulhos (...) ficaram paralisados”. -- “Em sessão solene realizada no Tribunal de Justiça Militar do Estado de São Paulo, toma posse o novo presidente [juiz Mário Severo Maranhão], em presença do coronel Melo Gaia, comandante da Força Pública, desembargador Genésio de Moura, do Tribunal de Contas, (...) e outras autoridades civis e militares.” -- “O engenheiro agrônomo João Aloisi [sic] Sobrinho toma posse na manhã de hoje de suas funções de chefe do escritório de São Paulo do Instituto Brasileiro do Café, em (...) solenidade levada a efeito na sede do escritório. O engenheiro agrônomo Walter Lazarini, ao efetuar a transmissão do cargo, cumprimenta o novo titular.” -- “O crak Aureko chega a São Paulo, viajando em avião especial a fim de tomar parte na disputa do Grande Prêmio Quarto Centenário, no próximo dia 24 de janeiro. Aureko, devido ao estafante calor de todo o dia de hoje, não quis deixar o seu abrigo.” -- “Salão de exposições da Casa Pia São Vicente de Paula, agora exibindo uma preciosa coleção de pinturas, esculturas e cerâmica em geral, fruto do trabalho das alunas da casa.” -- “O motivo principal de quase todas as peças, principalmente da parte de cerâmica, são os evocativos das glórias paulistanas.” 1954-01-16 - “Tiveram início hoje as obras que representam a execução do plano de reforma do mercado municipal, proposto pela Divisão de Abastecimento da Prefeitura [de São Paulo] (...). Aqui estão alguns aspectos colhidos na manhã de hoje quando já iam adiantados os trabalhos de demolição das bancas das casas de carne.” -- “Atulamente é aqui [Avenida Tiradentes, nas proximidades da estação da Luz] que os coletivos procedentes dos bairros [da Zona Norte] fazem seu ponto final.” Para resolver a questão da distância do local ao centro comercial da cidade “a prefeitura resolveu dar utilização ao terreno de sua propriedade situado nos baixos do Viaduto Santa Ifigênia, (...) atualmente servindo de estacionamento de automóvels.” -- Entre as hipóteses para a construção de um jardim zoológico em São Paulo, surgiu agora a de um “no parque da Água Branca,

181

(cont.)

onde aliás já existem alguns representantes da fauna brasileira.” -- “Perante o secretário da Justiça, sr. Sales Filho (...), toma posse no cargo de Reitor da Universidade de São Paulo, o Professor Melo Morais.” “A ceremônia tem lugar na Reitoria da Universidade de São Paulo. O novo Reitor fax uso da palavra.” -- “A direção dos Diários Associados reúne em uma noite de amizade e confratenização, no recinto da boite Oásis, figuras de projeção nos circulos publicitários de São Paulo;” “o show é animado por William Fournaut.” -- “O Centro Social de São Paulo, no pico do Jaraguá, ‘está servindo de sede ao Congresso da Federação das Sociedades Metodistas de Senhoras,’ presidido por ‘Abigail Dutral Gelcich e reunindo cerca de duzentas senhoras no debate e exame de teses numerosas sobre a fraternidade cristã.’” -- “O secretário do Trabalho, sr. Ataliba Leonel, abre solenemente os trabalhos do Congresso dos Economistas, instalado em São Paulo, inegrando a parte cultural do programa comemorativo do Quarto Centenário da cidade. A sessão tem lugar na sede da Federação das Indústria.” -- “Recebido com exuberante aclamação, chega ao recinto do auditório do Centro do Professorado Paulista, o sr. André Franco Montoro, que vem de renunciar ao seu mandato de vereador à Edilidade Paulistana.” -- André Franco Montoro expõe “os objetivos que movem o comitê Contra os Abusos dos Institutos de Previdência à campanha ora iniciada” (SOM). -- “Chega ao aeroporto de Congonhas o avião especial que conduz o crack peruano Guignol.” O cavalo vem disputar o Grande Prêmio Quarto Centenário. -- Violento incêndio “irrompeu cerca das 18,30 horas de hoje, hum depósito de material bélico da Força Pública do Estado, situado à rua Jorge Miranda, na Ponte Pequena.”

182

Example 34: Television news [2]

TUPI. 1954-01-02. -- BR : TV Tupi [produção e emissão], 1954. -- Direitos legais: Cinemateca Brasileira.

Negativo original: 16 mm. : S., b&p, mudo e son. / BSR.

Contém matérias dos telejournais REPORTER ESSO e IMAGENS DO DIA. Este material não está agrupado em um rolo físico. Este é um formato de saída do

computador. Cada reportagem abaixo possui seu número próprio e uma metragem aproximada de 9 metros. Conteúdo: Posse do novo corregedor geral do Tribunal de Justiça do Estado de São Paulo -- Licenciamento de veículos na capital de São Paulo -- Eliminatórias para o Trampolim do Diabo, no Rio de Janeiro -- A fechadura elétrica -- Fechada a zona do baizo meretrício em São Paulo -- Entrega dos prêmios da São Sivestre -- Declarações do presidente do PDC, a propósito da renúncia do sr. Franco Montoro (SOM) -- Eleição da Rainha dos Trabalhadores do Quarto Centenário. Existe roteiro correspondente às edições integrais.

183

Example 35: A home movie

[DOCUMENTARIO DOMESTICO. CARMENCITA DA SILVEIRA JULLIEN. CARMENCITA E PAIS NO NAVIO BAGE]. BAGE, DEC. 1934 - JANV. 1935. -- BR, 1935-1936. -- Direitos legais: Cinemateca Brasileira (?).

Reversível original: 1 rolo (36 m.) ; 16 mm. : S., b&p, sil. / BSR SP02662X.

A titular possui cópia em vídeo. Este material faz parte de um conjunto que cobre eventos ocorridos entre amigos

e familiares da titular: viagem a Paris e arredores, Roma, Veneza, Florença, Turim, Lausanne, Genebra, Chamonix, Nice, Monte Carlo (anos 20); casa de Joana d’Arc; cenas de São Paulo (1928 e 1950), Santos (1928), Rio de Janeiro (1928), Prais Grande (1930); convívio com amigos; casamentos (1930 e 1954); formatura na Faculdade de Direito do Largo de São Francisco (1948) e lançamento das pedras fundamentais da Clínica Infantil Ipiranga e da capela do Colégio Sion. Todos materiais filmados em 16 mm. por Carmen da Silveira, mãe da titular. Há também material de 35 mm., sob o título [BATISMO DE CARMENCITA], da Guarani Films, de 1920.

Conteúdo: Carmencita, já adolescente, nada na piscina do navio, apoiando-se em duas boias onde se lê “Bagé.” Grupo de pessoas reunidas em lugar coberto posa para a câmera. Ao fundo, botes salva-vidas e o mar. Homem oriental carrega pequena máquina fotográfica de fole, enquanto outro senhor aprentemente prepara-se para ser fotografado. Vê-se bóia com a inscição “Bagé - Rio de Janeiro.” Várias tomadas de pessoas em diferentes lugares do navio; entre elas identifica-se Carmencita, seus pais, e a poetisa Cecília Meireles, debruçada na amurada do navio, à contra-luz. Panorâmica do mar, avistando-se terra no horizonte. Vista do masr, mais próxima da terra. Distingue-se uma grande cidade à beira-mar e ao fundo um morro, possivelmente o Pão de Açuncar. No mar, várias embarcações, entre elas um enorme veleiro.

De acordo com depoimento da titular, o “Bagé” era um vapor brasileiro, no qual seus pais resolveram viajar, por patriotismo. Arrependeram-se devido à falta de condições higiênicas do navio.

(Neste registro, a classificação “Documentário doméstico” é anotada no campo “Gênero”, do registro no Bando de Dados.)

1

EK-4*

FIAT-IFTA MİNİMUM TANIMLAMA LİSTESİ

FIAT-IFTA MINIMUM DATA LIST

A-

Title. Denominations given to a production by its producer

Given title. Denominations given by the archivist/librarian when the proper title is missing

Subtitle. Secondary title: title of each part of a series production. Part title.

Other titles. Any other title identifying a production, including original title.

B.

Producer. person who organises and directs the operations necessary to making a programme.

Copyright. Designation of the person(s) or organisation(s) holding the rights to make use of a production.

Other names. All names (if possible combined with functions) referring to the realisation of a production.

C.

Date of transmission. Date of first public transmission by air or by cable.

Date of shooting. Could include several dates covering shooting over a period of time

Place of shooting. Place(s) of shooting the programme.

D.

Medium. Nature of the carrier on which the production is made (film, videotape etc). Also any comments on quality

Running time. Duration of the transmission period used for a production.

Sound recorded. Nature of the procedure of sound registration (eventually including mute or international sound track)

Colour and/or black and white. System of colour eg. Technicolor, Ektachrome, PAL, NTSC, SECAM

* http://www.unesco.org/webworld/ramp/html/r9704e/r9704e0v.htm (Erişim Tarihi: 09/06/2008)

2

Format and Standard. Gauge of film, tape width and line standard (525, 625 line etc.)

E.

Content Summary of the subject described in a production

Keyword Each description judged to be significant, to give access to the production mentioned.

F.

Production number. Unique number given to a programme for administrative purposes

Archive number Unique identification number given by the library/archive

EK-5*

SES ve HAREKETLİ GÖRÜNTÜ KAYITLARIN ARŞİVLENMESİNDE

ÖNERİLEN MİNUMUM TANIMLAMA ELEMENTLERİ

* WILSON, Andrew- Richard Wright-Malcolm Polfreman…, Moving Images and Sound Archiving Study, http://www.ahds.ac.uk/about/projects/archiving-studies/moving-images-sound-archiving-final.pdf (Erişim Tarihi: 03/09/2008), s.82-89

A re

com

men

ded

min

imum

ele

men

t set

for t

he a

rchi

ving

of m

ovin

g im

age

and

soun

d re

sour

ces.

No.

Elem

ent

Met

adat

ast

anda

rdD

efin

ition

Com

men

t

Esse

ntia

l ele

men

ts fo

r all

mov

ing

imag

e an

d so

und

reso

urce

s.

1Ti

tleD

ublin

Cor

eTh

e na

me

give

n to

the

reso

urce

.Ty

pica

lly, a

Titl

e w

ill b

e a

nam

e by

whi

ch th

e re

sour

ce is

form

ally

know

n.

2C

reat

orD

ublin

Cor

eA

n en

tity

prim

arily

re

spon

sibl

efo

r mak

ing

the

cont

ent o

f the

reso

urce

.

Exa

mpl

es o

f a C

reat

or in

clud

e a

pers

on, a

n or

gani

zatio

n,or

a

serv

ice.

Typ

ical

ly th

e na

me

of th

e C

reat

or s

houl

d be

use

d to

indi

cate

the

entit

y.

3S

ubje

ctD

ublin

Cor

eTh

e to

pic

of th

e co

nten

t of

the

reso

urce

.Ty

pica

lly, a

Sub

ject

will

be

expr

esse

d as

key

wor

ds o

r key

ph

rase

s or

cla

ssifi

catio

nco

des

that

des

crib

e th

e to

pic

of th

e re

sour

ce. R

ecom

men

ded

best

pr

actic

e is

to s

elec

t a v

alue

from

a

cont

rolle

d vo

cabu

lary

or f

orm

al

clas

sific

atio

n sc

hem

e.

4D

ate

Dub

linC

ore

A d

ate

asso

ciat

ed w

ith a

nev

ent i

n th

e lif

e cy

cle

of th

ere

sour

ce. f

orm

at.

Typi

cally

, Dat

e w

ill b

e as

soci

ated

with

the

crea

tion

or a

vaila

bilit

y of

th

e re

sour

ce. R

ecom

men

ded

best

pr

actic

e fo

r enc

odin

g th

e da

te

valu

e is

def

ined

in a

pro

file

of IS

O

82

8601

[Dat

e an

d Ti

me

Form

ats,

W

3C N

ote,

ht

tp://

ww

w.w

3.or

g/TR

/NO

TE-

date

time]

and

follo

ws

the

YY

YY

-M

M-D

D

5Id

entif

ier

Dub

linC

ore

An

unam

bigu

ous

refe

renc

eto

the

reso

urce

with

in a

gi

ven

cont

ext.

Rec

omm

ende

d be

st p

ract

ice

is to

id

entif

y th

e re

sour

ce b

y m

eans

of

a st

ring

or n

umbe

r con

form

ing

to

a fo

rmal

iden

tific

atio

n sy

stem

. E

xam

ples

of f

orm

al id

entif

icat

ion

syst

ems

incl

ude

the

Uni

form

R

esou

rce

Iden

tifie

r (U

RI)

(incl

udin

g th

e U

nifo

rm R

esou

rce

Loca

tor (

UR

L), t

he D

igita

l Obj

ect

Iden

tifie

r (D

OI)

6P

rove

nanc

eD

ublin

Cor

eA

sta

tem

ent o

f any

cha

nges

in

ow

ners

hip

and

cust

ody

of

the

reso

urce

sin

ce it

scr

eatio

n th

at a

re s

igni

fican

t fo

r its

aut

hent

icity

, int

egrit

yan

d in

terp

reta

tion.

The

stat

emen

t may

incl

ude

a de

scrip

tion

of a

ny c

hang

es

succ

essi

ve c

usto

dian

sm

ade

to

the

reso

urce

.

7R

ight

sD

ublin

Cor

eIn

form

atio

n ab

out r

ight

s he

ldin

and

ove

r the

reso

urce

.Ty

pica

lly a

Rig

hts

elem

ent w

ill

cont

ain

a rig

hts

man

agem

ent

stat

emen

t for

the

reso

urce

, or

refe

renc

e a

serv

ice

prov

idin

g su

ch in

form

atio

n. R

ight

s in

form

atio

n of

ten

enco

mpa

sses

In

telle

ctua

l Pro

perty

Rig

hts

(IPR

),C

opyr

ight

, and

var

ious

Pro

perty

R

ight

s. If

the

right

s el

emen

t is

abse

nt, n

o as

sum

ptio

nsca

n be

83

mad

e ab

out t

he s

tatu

s of

thes

e an

d ot

her r

ight

s w

ith re

spec

t to

the

reso

urce

.

8ob

ject

Iden

tifer

Type

PR

EM

ISA

des

igna

tion

of th

e do

mai

n w

ithin

whi

ch th

e ob

ject

id

entif

ier i

s un

ique

.

Iden

tifie

r val

ues

cann

ot b

eas

sum

ed to

be

uniq

ue a

cros

sdo

mai

ns; t

he c

ombi

natio

n of

ob

ject

Iden

tifie

rTyp

e an

d oj

ectId

entif

ierV

alue

sho

uld

ensu

re

uniq

uene

ss. V

alue

sho

uld

be

take

n fro

m a

con

trolle

d vo

cabu

lary

.

9ob

ject

Iden

tifer

Val

ueP

RE

MIS

A d

esig

natio

n us

ed to

un

ique

ly id

entif

y th

e ob

ject

w

ithin

the

pres

erva

tion

repo

sito

ry s

yste

m in

whi

ch it

is

sto

red.

The

valu

e of

the

obje

ctId

entif

ier.

10pr

eser

vatio

nLev

elP

RE

MIS

A v

alue

indi

catin

g th

e se

t of

pres

erva

tion

func

tions

ex

pect

ed to

be

appl

ied

toth

e ob

ject

.

Som

e pr

eser

vatio

n re

posi

torie

s w

ill o

ffer m

ultip

le p

rese

rvat

ion

optio

ns d

epen

ding

on

fact

ors

such

as

the

valu

e or

uni

quen

ess

of th

e m

ater

ial,

the

“pre

serv

abili

ty”

of th

e fo

rmat

, the

am

ount

the

cust

omer

is w

illin

g to

pay

, etc

. V

alue

sho

uld

be ta

ken

from

a

cont

rolle

d vo

cabu

lary

.

11O

bjec

tCat

egor

yP

RE

MIS

The

cate

gory

of o

bjec

t to

whi

ch th

e m

etad

ata

appl

ies.

P

rese

rvat

ion

repo

sito

ries

are

likel

y to

trea

t diff

eren

t cat

egor

ies

of o

bjec

ts (r

epre

sent

atio

ns, f

iles,

an

d bi

tstre

ams)

diff

eren

tly in

te

rms

of m

etad

ata

and

data

84

man

agem

ent f

unct

ions

.Val

uesh

ould

be

take

n fro

m a

con

trolle

d vo

cabu

lary

.

12m

essa

geD

iges

tAlg

orith

mP

RE

MIS

The

spec

ific

algo

rithm

use

d to

con

stru

ct th

e m

essa

ge

dige

st fo

r the

dig

ital o

bjec

t.

Val

ue s

houl

d be

take

n fro

m a

co

ntro

lled

voca

bula

ry.

13m

essa

geD

iges

tP

RE

MIS

The

outp

ut o

f the

mes

sage

di

gest

alg

orith

m.

This

mus

t be

stor

ed s

o th

at it

can

be

com

pare

d in

futu

re fi

xity

ch

ecks

.

14fo

rmat

Nam

eP

RE

MIS

A d

esig

natio

n of

the

form

atof

the

digi

tal o

bjec

t. V

alue

sho

uld

be ta

ken

from

a

cont

rolle

d vo

cabu

lary

.

15fo

rmat

Ver

sion

PR

EM

ISTh

e ve

rsio

n of

the

form

at

nam

ed in

form

atN

ame.

Man

y au

thor

ity li

sts

of fo

rmat

nam

es a

re n

ot g

ranu

lar e

noug

h to

in

dica

te v

ersi

on, f

or e

xam

ple,

M

IME

Med

ia ty

pes.

16st

orag

eMed

ium

PR

EM

ISTh

e ph

ysic

al m

ediu

m o

nw

hich

the

obje

ct is

sto

red

(e.g

., m

agne

tic ta

pe, h

ard

disk

, CD

-RO

M, D

VD

).

The

repo

sito

ry n

eeds

to k

now

the

med

ium

on

whi

ch a

n ob

ject

is

stor

ed in

ord

er to

kno

w h

ow a

nd

whe

n to

do

med

ia re

fresh

men

t an

d m

edia

mig

ratio

n.

17ev

entId

entif

ierT

ype

PR

EM

ISA

des

igna

tion

of th

e do

mai

n w

ithin

whi

ch th

e ev

ent

iden

tifie

r is

uniq

ue.

For m

ost p

rese

rvat

ion

repo

sito

ries,

the

even

tIden

tifie

rTyp

e w

ill b

e th

eir

own

inte

rnal

num

berin

g sy

stem

. It

can

be im

plic

it w

ithin

the

syst

em

and

prov

ided

exp

licitl

y on

ly if

the

data

is e

xpor

ted.

18ev

entId

entif

ierV

alue

PR

EM

ISTh

e va

lue

of th

e

85

even

tIden

tifie

r.

19ev

entT

ype

PR

EM

ISA

cat

egor

izat

ion

of th

e na

ture

of t

he e

vent

. C

ateg

oriz

ing

even

ts w

ill a

id th

e pr

eser

vatio

n re

posi

tory

in

mac

hine

pro

cess

ing

of e

vent

info

rmat

ion,

par

ticul

arly

in

repo

rting

. Val

ue s

houl

d be

take

n fro

m a

con

trolle

d vo

cabu

lary

.

20ev

entD

ateT

ime

PR

EM

ISTh

e si

ngle

dat

e an

d tim

e, o

r da

te a

nd ti

me

rang

e, a

t or

durin

g w

hich

the

even

t oc

curr

ed.

Any

dat

e/tim

e co

nven

tion

may

be

used

, as

long

as

it is

con

sist

ent

and

can

be tr

ansl

ated

into

ISO

86

01 fo

r exp

ort i

f nec

essa

ry.

21ag

entId

entif

ierT

ype

PR

EM

ISA

des

igna

tion

of th

e do

mai

n in

whi

ch th

e ag

ent i

dent

ifier

is u

niqu

e.

Val

ue s

houl

d be

take

n fro

m a

co

ntro

lled

voca

bula

ry.

22ag

entId

entif

ierV

alue

PR

EM

ISTh

e va

lue

of th

e ag

entId

entif

ier.

May

be

a un

ique

key

or a

co

ntro

lled

text

ual f

orm

of n

ame.

23M

edia

Form

at/B

itRat

eM

PE

G-7

Indi

cate

s th

e no

min

al b

it ra

te in

bits

/s o

r kbp

s of

the

audi

o or

vid

eo in

stan

ce.

e.g.

, 64,

128

, 256

, etc

. Use

the

attri

bute

sminimum

and

maximum

to re

cord

the

min

imum

and

max

imum

num

eric

al v

alue

for t

he

BitR

ate

in c

ases

of v

aria

ble

bit

rate

.24

Med

iaIn

form

atio

n/M

edia

Pro

file/

Med

iaFo

rmat

/Dur

atio

nM

PE

G-7

Dur

atio

n of

the

Aud

io o

r V

ideo

con

tent

. The

ela

psed

time

of th

e en

tire

file.

Use

ISO

860

1 sy

ntax

; see

ht

tp://

ww

w.w

3.or

g/TR

/NO

TE-

date

time.

25S

ize

PR

EM

ISIn

dica

tes

the

size

, in

byte

s,

of th

e fil

e w

here

the

vide

o in

stan

ce is

sto

red.

Opt

iona

l. N

ot s

trict

ly n

eede

d fo

r pr

eser

vatio

n pu

rpos

es. T

here

are

be

tter w

ays

of fi

ndin

g ou

t whe

ther

yo

u’ve

got

the

who

le re

sour

ce

86

(e.g

. by

doin

g ch

ecks

ums)

. It i

s us

eful

for d

isse

min

atio

npu

rpos

es. E

.g. f

or k

now

ing

how

lo

ng s

omet

hing

will

take

todo

wnl

oad.

But

is n

ot e

ssen

tial.

Esse

ntia

l add

ition

al e

lem

ents

for m

ovin

g im

ages

.

26V

isua

lCod

ing/

Fram

e/@

aspe

ctR

atio

MP

EG

-7Th

e de

sire

d as

pect

ratio

of

the

imag

e on

scr

een.

e.g.

4:3

, etc

.

Som

e fil

es p

rodu

ced

for d

ispl

ayon

non

-squ

are-

pixe

l mon

itors

have

a d

esire

d as

pect

ratio

that

di

ffers

from

the

ratio

of h

oriz

onta

lto

ver

tical

pix

els.

27V

isua

lCod

ing/

Pix

el/@

bits

Per

MP

EG

-7Th

e nu

mbe

r of b

its o

f sa

mpl

e de

pth.

e.

g. 8

, 24,

etc

28V

isua

lCod

ing/

Fram

e/@

rate

MP

EG

-7Th

e nu

mbe

r of f

ram

es p

er

seco

nd a

t whi

ch th

e vi

deo

sour

ce it

em w

as d

igiti

zed.

e.g.

<Fr

ame

rate

=”25

”/>

29V

isua

lCod

ing/

Form

at/F

ram

e/@

wid

thM

PE

G-7

The

horiz

onta

l siz

e of

the

vide

o fra

me

mea

sure

d by

nu

mbe

r of p

ixel

s.

e.g.

<Fr

ame

heig

ht=”

288”

wid

th=”

352”

/>

30V

isua

lCod

ing/

Form

at/F

ram

e/@

hei

ght

MP

EG

-7Th

e ve

rtica

l siz

e of

the

vide

o fra

me

mea

sure

d by

num

ber

of p

ixel

s.

e.g.

<Fr

ame

heig

ht=”

288”

wid

th=”

352”

/>

31V

isua

lCod

ing/

Pix

el/@

reso

lutio

nM

PE

G-7

Res

olut

ion

of d

igita

l vid

eoso

urce

item

exp

ress

ed a

s ho

rizon

tal l

ines

.

32S

ampl

ing

Vid

eoM

DTh

e vi

deo

sam

plin

g fo

rmat

(in

term

s of

lum

inan

ce a

nd

e.g.

4:2

:0, 4

:2:2

, 2:4

:4

87

chro

min

ance

).

33S

can

TV-A

nytim

eA

n in

dica

tion

whe

ther

the

digi

tal v

ideo

item

is s

cann

edin

an

inte

rlace

d or

pr

ogre

ssiv

e m

ode.

Can

take

on

the

valu

es: interlaced

orprogressive.

34V

isua

lCod

ing/

Form

at/N

ame

MP

EG

-7Th

e en

codi

ng m

etho

d of

the

visu

al c

ompo

nent

of a

re

sour

ce. A

lso

desc

ribed

as

the

code

c.

Def

ined

by

a co

ntro

lled

voca

bula

ry. E

.g. M

PE

G-1

vid

eo

35S

ound

Vid

eoM

DIn

dica

tion

of th

e pr

esen

ce o

f so

und

in th

e vi

deo

file.

Can

take

on

the

valu

es: yes

or

no. I

f the

val

ue yes

is s

elec

ted,

then

the

vide

o fil

e w

ill a

lso

be

asso

ciat

edw

ith a

n in

stan

ce o

f au

dio

met

adat

a.

This

ele

men

t may

or m

ay n

ot b

e re

quire

d de

pend

ing

on th

em

etad

ata

wra

pper

(e.g

. MP

EG

-21

, ME

TS) u

sed.

Esse

ntia

l add

ition

al e

lem

ents

for s

ound

.

36A

udio

Cod

ing/

Form

at/N

ame

MP

EG

-7Th

e en

codi

ng m

etho

d of

the

soun

d co

mpo

nent

of a

re

sour

ce. A

lso

desc

ribed

as

the

code

c.

Def

ined

by

a co

ntro

lled

voca

bula

ry.

37A

udio

Cod

ing/

Aud

ioC

hann

els

MP

EG

-7Th

e nu

mbe

r of c

hann

els

of

audi

oe.

g. 1

, 2, 4

, 5.

38A

udio

Cod

ing/

bitP

erM

PE

G-7

Num

ber o

f bits

per

aud

ioe.

g., 1

6, 2

0, 2

4, e

tc.

88

sam

ple.

39sa

mpl

ing_

frequ

ency

audi

oMD

Rat

e at

whi

ch th

e au

dio

was

sam

pled

.E

xpre

ssed

in k

Hz,

e.g

., 22

, 44.

1,

48, 9

6, e

tc.

40au

dio_

bloc

k_si

zeau

dioM

DS

ize

of a

n au

dio

bloc

k in

byte

s.La

rge

sign

ed n

umbe

r.

41fir

st_s

ampl

e_of

fset

audi

oMD

Loca

tion

of th

e fir

st v

alid

soun

d by

te in

the

file.

Larg

e si

gned

num

ber.

42fir

st_v

alid

_byt

e_bl

ock

audi

oMD

Loca

tion

of th

e fir

st v

alid

soun

d by

te in

the

bloc

k.

Larg

e si

gned

num

ber.

43la

st_v

alid

_byt

e_bl

ock

audi

oMD

Loca

tion

of th

e la

st v

alid

so

und

byte

in th

e bl

ock.

Larg

e si

gned

num

ber.

89

EK-6*

HAREKETLİ GÖRÜNTÜLERİN GÜVENCE ALTINA ALINMASI ve

SAKLANMASI ÜZERİNE UNESCO TAVSİYELERİ

* Recommendation for the Safeguarding and Preservation of Moving Image, http://193.242.192.58/0014220aad20/comfort-page/7901_8ecb6d10_a3eb_11dd_bba6_0014220aad20/114029e.pdf (Erişim Tarihi: 10/01/2008) s.156-165

Annex, I

Convention (No. 81), 1947; Labour Inspection E. International Labour Organisation/United NationsRecommendation (No. 81), 1947; Protection Educational, Scientific and Cultural Organization/of Workers’ Health Recommendation (No. 97), World Intellectual Property Organization1953; Occupational Health Services Rec-ommendation (No. 112), 1959; Hygiene (Com- The International Convention for the Protection ofmerce and Offices) Convention (No. 120), Performers, Producers of Phonograms and1964; Occupational Cancer Convention Broadcasting Organizations (1961).(No. 139), 1974; Occupational Cancer Rec- The Model Law on the Protection of Performers,ommendation (No. 147), 1974; Working En- Producers of Phonograms and Broadcastingvironment (Air Pollution, Noise and Vibration) Organizations (1974).Convention (No. 148), 1977; Working En- Recommendation concerning the Protection of Per-vironment (Air Pollution, Noise and Vibration) formers, Producers of Phonograms and Broad-Recommendation (No. 156), 1977; Minimum casting Organizations, adopted by the Inter-Age Convention (No. 138), 1973. governmental Committee of the Rome

(d) Migrant workers: Migration for Employment Convention at its seventh session (1979).Convention (Revised) (No. 97), 1949; Mi-gration for Employment Recommendation F. Copyright Conventions administered by the United(No. 86), 1949; Migrant Workers (Supplemen- Nations Educational, Scientific and Cultural Or-tary Provisions) Convention (No. 143), 1975; ganization and the World Intellectual PropertyMigrant Workers Recommendation (No. 151), Organization1975. Universal Copyright Convention (United Nations

Educational, Scientific and Cultural Organ-ization) (1952, revised in 1971).

Berne Convention for the Protection of Literary andArtistic Works (World Intellectual PropertyOrganization) (1971).

Recommendation for the Safeguarding and Preservationof Moving Images1

The General Conference of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, meetingin Belgrade from 23 September to 28 October 1980, at its twenty-first session,Considering that moving images are an expression of the cultural identity of peoples, and because of their

educational, cultural, artistic, scientific and historical value, form an integral part of a nation’s culturalheritage,

Considering that moving images constitute new forms of expression, particularly characteristic of present-daysociety, whereby an important and ever-increasing part of contemporary culture is manifested,

Considering that moving images also provide a fundamental means of recording the unfolding of events and,as such, constitute important and often unique testimonies, of a new dimension, to the history, way oflife and culture of peoples and to the evolution of the universe,

Noting that moving images have an increasingly important role to play as a means of communication andmutual understanding among all the peoples of the world,

Noting furthermore that, by disseminating knowledge and culture throughout the world, moving imagescontribute extensively to the education and to the enrichment of each human being,

Considering however that, due to the nature of their material embodiment and the various methods of theirfixation, moving images are extremely vulnerable and should be maintained under specific technicalconditions,

Noting furthermore that many elements of the moving image heritage have disappeared due to deterioration,accident or unwarranted disposal, which constitutes an irreversible impoverishment of that heritage,

Recognizing the results yielded by the efforts of specialized institutions to save moving images from the dangersto which they are exposed,

Considering that it is necessary for each State to take the appropriate complementary measures to ensure thesafeguarding and preservation for posterity of this particularly fragile part of its cultural heritage, justas other forms of cultural property are safeguarded and preserved as a source of enrichment for presentand future generations,

Considering at the same time that the appropriate measures to ensure the safeguarding and preservation ofmoving images should be taken with due regard for freedom of opinion, expression and information,recognized as an essential part of human rights and fundamental freedoms inherent in the dignity of the

1. Recommendation adopted on the report of Programme Commission IV at the thirty-seventh plenary meeting,on 27 October 1980.

156

Optical Character Recognition (OCR) document. WARNING! Spelling errors might subsist. In order to accessto the original document in image form, click on "Original" button on 1st page.

Annex I

human being, for the need to strengthen peace and international understanding and for the legitimateposition of copyright holders and of all the holders of other rights in moving images,

Recognizing also the rights of States to take appropriate measures for the safeguarding and preservation ofmoving images, taking into account their obligations under international law,

Considering that moving images created by the peoples of the world also form part of the heritage of mankindas a whole and consequently that closer international co-operation should be promoted to safeguardand preserve these irreplaceable records of human activity and, in particular, for the benefit of thosecountries with limited resources,

Considering furthermore that, due to increasing international co-operation, imported moving images have animportant role in the cultural life of most countries,

Considering that important aspects of the history and culture of certain countries, and, in particular, of thosepreviously colonized, are recorded in the form of moving images which are not always accessible to thecountries concerned,

Noting that the General Conference has already adopted international instruments relating to the protectionof the movable cultural heritage and, in particular, the Convention for the Protection of CulturalProperty in the Event of Armed Conflict (1954), the Recommendation on the Means of Prohibiting andPreventing the Illicit Export, Import and Transfer of Ownership of Cultural Property (1964), theConvention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer ofOwnership of Cultural Property (1970), the Recommendation on the International Exchange of CulturalProperty (1976) and the Recommendation on the Protection of Movable Cultural Property (1978),

Desiring to supplement and extend the application of the standards and principles laid down in theseconventions and recommendations,

Bearing in mind the terms of the Universal Copyright Convention, the Berne Convention for the Protection ofLiterary and Artistic Works and the Convention for the Protection of Performers, Producers ofPhonograms and Broadcasting Organizations,

Having before it proposals concerning the safeguarding and preservation of moving images,Having decided, at its twentieth session, that this question should be the subject of a Recommendation to

Member States,Adopts, this twenty-seventh day of October 1980, the present Recommendation:

The General Conference recommends that Member States apply the following provisions by taking whateverlegislative or other steps may be required, in conformity with the constitutional system or practice of eachState, to give effect within their respective territories to the principles and norms formulated in thisRecommendation.

The General Conference recommends that Member States bring this Recommendation to the attentionof the appropriate authorities and bodies.

The General Conference recommends that Member States submit to it, by the dates and in the formwhich it shall prescribe, reports concerning the action taken by them in pursuance of this Recommendation.

I. Definitions

1. For the purposes of this Recommendation:(a) ‘moving images’ shall be taken to mean any series of images recorded on a support (irrespective of the

method of recording or of the nature of the support, such as film, tape or disc, used in their initial orsubsequent fixation), with or without accompanying sound, which when projected impart an impressionof motion and which are intended for communication or distribution to the public or are made fordocumentation purposes; they shall be taken to include inter alia items in the following categories:(i) cinematographic productions (such as feature films, short films, popular science films, newsreels and

documentaries, animated and educational films);(ii) television productions made by or for broadcasting organizations;(iii) videographic productions (contained in videograms) other than those referred to under (i) and (ii)

above;(b) ‘pre-print material’ shall be taken to mean the material support for moving images, consisting in the

case of a cinematographic film of a negative, internegative or interpositive, and in the case of avideogram of a master, such pre-print material being intended for the procurement of copies;

(c) ‘projection copy’ shall be taken to mean the material support for moving images intended for actualviewing and/or the communication of the images.

2. For the purpose of this Recommendation, ‘national production’ shall be taken to mean moving images, themaker or at least one of the co-makers of which has his headquarters or habitual residence withinthe territory of the State concerned.

157


Annex I

II. General principles

3. All moving images of national production should be considered by Member States as an integral part oftheir ‘moving image heritage’. Moving images of original foreign production may also form part of thecultural heritage of a country when they are of particular national importance from the point of viewof the culture or history of the country concerned. Should it not be possible for this heritage to behanded down in its entirety to future generations for technical or financial reasons, as large a proportionas possible should be safeguarded and preserved. The necessary arrangements should be made to ensurethat concerted action is taken by all the public and private bodies concerned in order to elaborate andapply an active policy to this end.

4. The appropriate measures should be taken to ensure that the moving image heritage is afforded adequatephysical protection from the depredations wrought by time and by the environment. Since poor storageconditions accelerate the deterioration process to which the material supports are continuously subjectand may even lead to their total destruction, moving images should be preserved in officially recognizedfilm and television archives and processed according to the highest archival standards. Furthermore,research should be specifically directed towards the development of high quality and lasting support-media for the proper safeguarding and preservation of moving images.

5. Measures should be taken to prevent the loss, unwarranted disposal or deterioration of any item of thenational production. Means should therefore be instituted in each country whereby pre-print materialor archival quality copies of moving images may be systematically acquired, safeguarded and preservedin public or private non-profit-making institutions.

6. Access should be made available as far as possible to the works and information sources represented bymoving images which are acquired, safeguarded and preserved by public and private non-profit-makinginstitutions. Their utilizations should not prejudice either the legitimate rights or the interests of thoseinvolved in the making and exploitation thereof, in accordance with the provisions of the UniversalCopyright Convention, the Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Worksand the Convention for the Protection of Performers, Producers of Phonograms and BroadcastingOrganizations, and national legislation.

7. In order to ensure that a truly effective safeguarding and preservation programme is successfullyundertaken, the co-operation of all those involved in the making, distribution, safeguarding andpreservation of moving images should be obtained. Public information activities should therefore beorganized in particular with a view to instilling in the professional circles concerned a generalawareness of the significance of moving images for a country’s heritage and the consequent need tosafeguard and preserve them as testimonies to the life of contemporary society.

III. Measures recommended

8. In accordance with the principles set out above, and in conformity with their normal constitutionalpractice, Member States are invited to take all the necessary steps, including the provision to officiallyrecognized archives of appropriate resources in terms of staff, equipment and funds, to safeguard andpreserve effectively their moving image heritage in accordance with the following guidelines:

Legal and administrative measures

9. To ensure that moving images forming part of the cultural heritage of countries are systematicallypreserved, Member States are invited to take measures whereby officially recognized archives are ableto acquire for safeguarding and preservation any part or all of their country’s national production.Such measures may include, for example, voluntary arrangements with the holders of rights for thedeposit of moving images, acquisition of moving images by purchase or donation or the institution ofmandatory deposit systems through appropriate legislation or administrative measures. Such systemsshould complement and coexist with existing archival arrangements relating to publicly owned movingimages. Measures taken should be consistent with the provisions of national legislation and inter-national instruments concerning the protection of human rights, copyright and the protection ofperformers, producers of phonograms and broadcasting organizations relating to moving images,and should take into account the special conditions provided in favour of developing countriesin certain of these instruments. When mandatory deposit systems are adopted, they should providethat:

(a) moving images of national production, whatever the physical characteristics of their support mediumor the purpose for which they were created, should be deposited in at least one complete copy of thehighest archival quality, preferably in the form of pre-print material;

158


Annex I

(b) the material should be deposited by the maker-as defined by national legislation-having hisheadquarters or habitual residence within the territory of the State concerned, irrespective of anyco-production arrangement made with a foreign maker;

(c) the material deposited should be preserved in officially recognized tilm or television archives; wherethey do not exist, every effort should be made to establish such institutions at the national and/orregional level; pending the establishment of officially recognized archives, the material should beprovisionally stored in appropriately equipped premises;

(d) the deposit should be made as soon as possible within a maximum time-limit fixed by nationalregulations;

(e) the depositor should have controlled access to the deposited material whenever further printing isrequired, on condition that such access does not cause any damage to or deterioration of the materialdeposited,

(f) the officially recognized archives should be entitled, subject to the relevant provisions of internationalconventions and of national legislation governing copyright and the protection of performers,producers of phonograms and broadcasting organizations, to:(i) take all the necessary measures in order to safeguard and preserve the moving image heritage,

and, where possible, to enhance the technical quality; where the reproduction of moving images isinvolved, due regard should be given to all the rights in the images concerned;

(ii) permit the viewing on their premises of a projection copy on a non-profit-making basis by alimited number of viewers for purposes of teaching, scholarship or research, provided that suchuse does not conflict with the normal exploitation of the work and on condition that nodeterioration of or damage to the material deposited is thereby caused;

(g) the material deposited and the copies made therefrom should not be used for any other purposes, norshould their contents be modified;

(h) officially recognized archives should be entitled to request users to make a reasonable contributionto the cost of the services provided.

10. The safeguarding and preservation of all moving images of national production should be regarded asthe highest objective. However, until such time as developments in technology make this feasibleeverywhere, in those cases where it is not possible, for technical reasons of cost or space, to record allpublicly broadcast moving images or to safeguard and preserve on a long-term basis all the materialdeposited, each Member State is invited to establish the principles for determining which imagesshould be recorded and/or deposited for posterity, including ‘ephemeral recordings’ having anexceptional documentary character. Those moving images which, because of their educational,cultural, artistic, scientific and historical value, form part of a nation’s cultural heritage shouldbe retained on a priority basis. Any system introduced to this end should foresee that selectionshould be based on the broadest possible consensus of informed opinion and should take par-ticular account of the appraisal criteria established by the archival profession. Furthermore,due care should be taken to prevent the elimination of material until sufficient time has elapsedto allow for the necessary perspective. Material eliminated in this way should be returned tothe depositor.

11. Foreign producers, and those responsible for the public distribution of moving images made abroad,should be encouraged, in accordance with the spirit of this Recommendation and without prejudiceto the free movement of moving images across national borders, to deposit voluntarily in the officiallyrecognized archives of the countries in which they are publicly distributed a copy of moving imagesof the highest archival quality, subject to all the rights therein. In particular, those responsible for thedistribution of moving images, dubbed or subtitled in the language or languages of the country inwhich they are publicly distributed, which are regarded as an integral part of the moving imageheritage of the country concerned or which are of significant value for the cultural needs of teaching orresearch, should be urged to deposit the material relating to these images in the spirit of internationalco-operation. Officially recognized archives should seek establishment of such deposit systems, andfurthermore, the acquisition, subject to all the rights therein, of copies of moving images which are ofexceptional universal value, even if they have not been publicly distributed in the country concerned.Control of and access to such material should be governed by the provisions of paragraph 9(e), (f),(g) and (h) above.

12. Member States are invited to conduct follow-up studies on the effectiveness of the measures proposedin paragraph 11. If, following a reasonable trial period, the suggested form of voluntary deposit failsto ensure the adequate safeguarding and preservation of adapted moving images that are of particularnational importance from the standpoint of the culture or history of a State, it would be for the Stateconcerned, under the provisions of its national legislation, to define such measures as would preventthe disappearance, particularly through destruction, of copies of adapted moving images, due regard

159


Annex 1

being given to the rights of all those holding legitimate rights in such moving images of particularnational importance.

13. Member States are invited furthermore to investigate the feasibility of permitting-taking due accountof international conventions concerning copyright and the protection of performers, producers ofphonograms and broadcasting organizations-officially recognized archives to utilize the depositedmaterial for research and recognized teaching purposes provided that such utilization does notconflict with the normal exploitation of the works.

Technical measures

14. Member States are invited to play due attention to the archival standards concerning storage andtreatment of moving images recommended by the international organizations competent in the fieldof the safeguarding and preservation of moving images.

15. Furthermore, Member States are invited to make the necessary arrangements to ensure that the insti-tutions responsible for safeguarding and preserving the moving image heritage take the followingmeasures:

(a) establish and make available national filmographies and catalogues of all categories of moving imagesand descriptions of their holdings, seeking, where possible, the standardization of cataloguingsystems; these documentary materials would together form an inventory of the country’s movingimage heritage;

(b) collect, preserve and make available for research purposes institutional records, personal papers andother material that document the origin, production, distribution and projection of moving images,subject to the agreement of those concerned,

(c) maintain in good condition the equipment, some of which may no longer be in general use but whichmay be necessary for the reproduction and projection of material preserved or, should that not provepossible, ensure that the moving images concerned are transferred onto another material supportpermitting their reproduction and projection;

(d) ensure that the standards applicable to the storage, safeguarding, preservation, restoration andduplication of moving images are rigorously applied;

(e) as far as possible, improve the technical quality of the moving images to be safeguarded and preserved,ensuring that they are in a condition conducive to their long-term and effective storage and use; whentreatment involves the reproduction of material, due regard should be given to all the rights in theimages concerned.

16. Member States are invited to encourage private bodies and individuals holding moving images to takethe necessary steps to ensure the safeguarding and preservation of these images under adequatetechnical conditions. These bodies and individuals should be encouraged to entrust to officiallyrecognized archives the pre-print material if available or, in default thereof, copies of moving imagesmade before the introduction of the deposit system.

Supplementary measures

17. Member States are invited to encourage the competent authorities and other bodies concerned with thesafeguarding and preservation of moving images to undertake public information activities inorder to:

(a) promote among all those involved in the making and distribution of moving images an appreciationof the lasting value of such images from the educational, cultural, artistic, scientific and historicalpoints of view and an awareness of the consequent need to collaborate in their safeguarding andpreservation;

(b) draw the attention of the public at large to the educational, cultural, artistic, scientific and historicalimportance of moving images and to the measures necessary for their safeguarding and preservation.

18. Measures should be taken at the national level in order to co-ordinate research in fields related to thesafeguarding and preservation of moving images and to encourage research specifically directedtowards their long-term preservation at a reasonable cost. Information on methods and techniquesfor safeguarding and preserving moving images, including the results of relevant research, shouldbe disseminated to all concerned.

19. Training programmes in the safeguarding and restoration of moving images should be organized,covering the most recent methods and techniques.

160


Annex 1

IV. International co-operation

20. Member States are invited to associate their efforts in order to promote the safeguarding and preservationof moving images which form part of the cultural heritage of nations. Such co-operation should bestimulated by the competent international governmental and non-governmental organizations andshould comprise the following measures:

(a) participation in international programmes for the establishment of the necessary infrastructure, atthe regional or national level, to safeguard and preserve the moving image heritage of countrieswhich do not possess appropriate facilities or adequate resources;

(b) exchange of information on methods and techniques for the safeguarding and preservation of movingimages and, in particular, on the findings of recent research;

(c) organization of national or international training courses in related fields in particular for nationalsof developing countries;

(d) joint action for the standardization of cataloguing methods specifically intended for archival holdingsof moving images;

(e) authorization, subject to the relevant provisions of international conventions and of nationallegislation governing copyright and the protection of performers, producers of phonograms andbroadcasting organizations, of the lending of copies of moving images to other officially recognisedarchives exclusively for purposes of teaching, scholarship or research, provided that the consent ofthe holders of rights and the archives concerned is obtained to such lending and that no deteriorationof or damage to the material lent is thereby caused.

21. Technical co-operation should be provided in particular to developing countries, in order to ensure orfacilitate the adequate safeguarding and preservation of their moving image heritage.

22. Member States are invited to co-operate for the purpose of enabling any State to gain access to movingimages that relate to its history or culture and of which it does not hold either preprint material orprojection copies. To this end each Member State is invited:

(a) to facilitate, in the case of moving images on deposit in officially recognized archives and whichrelate to the history or culture of another country, the acquisition by the officially recognized archivesof that country of either pre-print material or a projection copy thereof;

(b) to encourage private bodies or institutions within its territory which hold such moving images todeposit on a voluntary basis either pre-print material or a projection copy thereof with the officiallyrecognized archives of the country concerned.Where necessary, the material supplied in accordance with (a) and (b) above should be madeavailable against reimbursement of the cost by the requesting body. However, in view of the costinvolved, pre-print material or projection copies of moving images held by Member States as publicproperty and which relate to the history and culture of developing countries should be made availableto the officially recognized archives of those countries under especially favourable conditions. Anymaterial provided in accordance with this paragraph should be made available subject to anycopyright and any rights of performers, producers of phonograms or broadcasting organizationswhich may exist therein.

23. When moving images forming part of a country’s cultural or historical heritage have been lost by thatcountry, whatever the circumstances, and in particular as a consequence of colonial or foreignoccupation, Member States are invited, in connection with requests for such images, to co-operate inthe spirit of resolution 5/10.1/l, III, adopted by the General Conference at its twentieth session.

Recommendation concerning the International Standardizationof Statistics on the Public Financing of Cultural Activities1

The General Conference of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, meetingin Belgrade from 23 September to 28 October 1980, at its twenty-first session,Considering that, by virtue of Article lV, paragraph 4, of the Constitution, it is for the Organization to

draw up and adopt instruments for the international regulation of questions falling within itscompetence,

Considering that Article VIII of the Constitution provides inter alia that each Member State shall submitto the Organization, at such times and in such manner as shall be determined by the General

1. Recommendation adopted on the report of Programme Commission V at the thirty-seventh plenary meeting,on 27 October 1980.

161
