T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNNGLENDRLMES PROJES)

TESSAT TEKNOLOJS VE KLMLENDRME

ERBETLK VE SU SEBL

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplan deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ELEKTRK DEVRESNN DEMONTAJI.......................................................................... 3 1.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Elektriksel Devre Elemanlar ..................................... 4 1.1.1. Termik ................................................................................................................... 4 1.1.2. Rle........................................................................................................................ 4 1.1.3. Termostat ............................................................................................................... 5 1.1.5. Ama-Kapama Anahtar ........................................................................................ 6 1.1.7. Su Istc Hazne...................................................................................................... 6 1.1.8. Kablolar ................................................................................................................. 7 1.2. erbetlik ve Su Sebillerinin alma Prensibi .............................................................. 7 1.3. Elektrik Devresinin Demontaj ve Montaj ................................................................... 8 1.3.1. Termik Balants (Demontaj/Montaj) .................................................................. 8 1.3.2. Rle Balants (Demontaj/Montaj)....................................................................... 8 1.3.3. Termostat Balants (Demontaj/Montaj).............................................................. 9 1.3.4. Ama Kapama Anahtar Balants (Demontaj/Montaj) ..................................... 10 1.3.5. Devridaim Pompasnn Elektrik Devresinin Balants (Demontaj/Montaj)....... 11 1.3.6. Su Istc Haznenin Balants (Demontaj/Montaj) ............................................. 11 1.3.7. Kondenser Fan Balants (Demontaj/Montaj).................................................... 12 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17 2. SOUTMA VE SU DEVRES ELEMANLARININ DEMONTAJI ................................ 17 2.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Soutma ve Su Devresi Elemanlar.......................... 18 2.1.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Soutma Devresi Elemanlar ............................ 19 2.1.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Su/erbet Devresi Elemanlar........................... 21 2.2. Soutma ve Su/erbet Devresinin alma Prensibi .................................................. 22 2.3.2. Flatrn Demontaj/Montaj ................................................................................. 24 2.3.3. Kompresr Emme ve Basma Borularnn Demontaj/Montaj ............................. 25 2.3.4. Hazneli Evaporatrn Demontaj/Montaj............................................................ 26 2.3.5. Drayer, Klcal Boru ve Kondenserin Demontaj/Montaj..................................... 28 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 36 3. GENEL BAKIM ................................................................................................................ 36 3.1. erbetlik ve Sebilde Meydana Gelebilecek Arzalar .................................................. 36 3.1.1. Kompresr Arzas............................................................................................... 36 3.1.2. Devridaim Pompas Arzas................................................................................. 36 3.1.3. Flatr Bakm ....................................................................................................... 37 3.2. erbetlik ve Sebilin Bakm ........................................................................................ 37 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 41 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 43 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 45 KAYNAKA ......................................................................................................................... 46

i

AIKLAMALARAIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI 522EE0198 Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme Soutma Sistemleri erbetlik ve Su Sebili erbetlik ve su sebillerinin tantld, devre ve elemanlarnn akland, devre ve elemanlarnn montaj, demontaj ve bakm iin gerekli bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/24 Tek Kapl Buzdolabnn Bakmn Yapmak ve Arzasn Gidermek modln alm olmak. erbetlik ve su sebili demontaj, montajn yapmak ve arzasn gidermek. Genel Ama Bu modl ile gerekli uygun ortam salandnda, erbetlik ve su sebillerinin bakmn standartlara uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar Bu modl ile gerekli ortam salandnda; 1.erbetlik ve su sebilinin, elektrik devresinin demontajn yapabileceksiniz. 2.erbetlik ve su sebilinin, soutma ve su devresi elemanlarnn demontajn yapabileceksiniz. 3.erbetlik ve su sebilinin arza ve bakmn yapabileceksiniz. erbetlik ve su sebilinin olduu bir ortamda hazr bulunan, el takmlar, elektrikli el aletleri, elektrik devresi lme aletleri, soutucu akkan arj-dearj manifoltu ve hortumlar, soutucu akkan tp, erbetlik ve su sebili retici firmalarn devre emalar, montaj kataloglar ve i gvenlii ile ilgili dier ekipmanlar. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek, kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda size btn uygulama faaliyetlerini ieren bir performans testi yaparak kazandnz bilgi ve becerileri lebilecektir.

MODLN TANIMI

SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GRSevgili renci

Yaadmz dnyann ve insan vcudunun sudan olutuu gibi yerkrenin de sudan oluur. Bu sularn % 97 si tuzlu sular, yani denizler; % 3 ise gller, nehirler, dereler ve yer alt kaynaklarndan oluan tatl sulardr. Karalarda yaayan canllar hayatiyetlerini bu % 3 ile devam ettirmek zorundadr. Suyun yerkre zerindeki oran milyonlarca yldan beri ayn, yani ne artyor ne de azalyor. Dnyadaki su miktar ayn ama kirlilik her geen gn artyor ve temiz su kaynaklarnn giderek azalmasna yol ayor. Her gn binlerce zararl kimyasal madde ime sularmza bulayor ve vcudumuza giriyor. Kck kaynaklar, dereleri, dereler rmaklar, rmaklar nehirleri meydana getiriyor ve biz ime suyumuzu genellikle bu sular zerine kurulmu barajlardan ya da yeralt kaynaklarndan temin ediyoruz. erbetlik ve sebiller suyun en ok kullanld teknolojik rnlerdir. erbetliklerde genelde meyve suyu ve ayran gibi iecekler soutularak bizlere sunulmaktadr. Su sebillerinde adndan da anlalaca gibi ime suyu soutulmaktadr. Teknolojik gelimeler sonucu ortaya kan bu rnler, ok yaygn kullanma sahip olduklarndan, bu rnlerin bakm ve onarm sorunlar da ortaya kmtr. Sizler bu modl sonunda kazanacanz bilgi ve beceriler ile gnmzde iyerlerinde, brolarda, otellerde ve umuma ak iletmelerde yaygn olarak kullanlan erbetlik ve su sebillerinin arzalarnn giderilmesi iin devre ve elemanlarnn demontajn yapabilecek, soutma devresi iindeki gaz evreye zarar vermeden toplayarak, insanlarn daha konforlu bir yaam ve salkl bir evre ortamna kavumalarna katk salayacaksnz. Bu modlde yer alan faaliyetler sizlere; zellikle piyasa artlarnda uygulama yaparak renmeyi ve kullanlabilir bilginin sahibi olmanz salayacak ekilde dzenlenmitir. Bu noktadan hareketle modlde yer alan konu ve uygulamalar sindirerek renmeniz gerekmektedir. renme konusunda gstereceiniz zen ayn zamanda uygulamalarn daha zevkli hle gelmesini de salayacaktr. Buradaki konular, mesleki geliiminizin temelinin salam atlmasn salayacak ekilde hazrlanmtr. Ancak unutulmamaldr ki, burada asl grev size dmektedir. Sorumluluk bilinci iinde aratrmac ve daha ok piyasada, erbetlik ve su sebili ile ilgili uygulamaya ynelik almalarla kendinizi yetitirmelisiniz. Bu balamda kendinizi bu alanda yetitirerek almas olduka zevkli bu ikolunda meslek sahibi olabilirsiniz.

1

2

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1AMABu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda gerekli donanm kullanarak erbetlik ve su sebillerinin elektrik devresinin demontajn tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMABu faaliyet ncesinde aadaki aratrmay yapmanz konunun renilmesini kolaylatracaktr. erbetlik ve su sebili retimi yapan firmalarn teknik kataloglarn temin ederek, elektrik devrelerini inceleyiniz. Soutucu modellerine gre devrelerin benzerliklerini ve farkllklarn aratrnz. Elde ettiiniz bulgular arkadalarnzla paylanz.

1. ELEKTRK DEVRESNN DEMONTAJI

Resim 1.1: erbetlik ve su sebilleri

erbetlikler, haznesine konulan svy (ayran, erbet vs.) kartrarak donmasn nleyen, svnn her tarafnn eit bir ekilde soutmaya yarayan cihazlardr. Su sebilleri ise, ierisine konan suyu istenen sya getirmeye yarayan cihazlardr.

3

ekil 1.1: Su soutucu (sebil) elektrik devre emas

1.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Elektriksel Devre Elemanlar1.1.1. Termik

Resim 1.2: Termik

Btn elektrik devrelerinde ve elektrikle alan cihazlarda, ar akma kar bir koruma salanmaldr. Termikler, erbetlik ve su sebillerinde gvenle kullanlan ve ar akmlara kar kompresr koruyan basit bir elektrik devre elemandr.

1.1.2. Rle

Resim 1.3: Rle

4

Rleler, manyetik bir bobinin rettii harekete gre ama veya kapama yaparak elektrik devresini kontrol etmede kullanlan elemanlardr.

1.1.3. Termostat

Resim 1.4: Termostat

Soutucunun i haznesini istediimiz (ayarladmz) scaklkta almasn salayan aralara termostat ad verilir. Termostatlar scaklk deiimlerine bal olarak devrede bir elektrik anahtar gibi alan ve bylece sistemi s ykselmesi ve dmne gre ama ve kapama yaparak kumanda eden cihazlardr. Dier bir ifadeyle termostat, soutucunun i soukluunu ayarlanan derecede sabit tutabilmek iin kompresr durdurup altran elektrik devresi elemandr.

1.1.4. Fan ve Fan Motoru

Resim 1.5: Fan ve fan motoru

Soutma evriminin verimli olabilmesi birim zamanda kondenser zerinden transfer edilen s miktar ile ilgilidir. Kondenser zerindeki s fan sayesinde kondenser yzeyine flenen hava yardmyla alnmaktadr.

5

1.1.5. Ama-Kapama Anahtar

Resim 1.6: Ama-kapama anahtar

Ama kapama anahtar erbetlik ve su sebili elektrik devresi elemandr. Evimizde bir lambay yakmak istediimizde anahtara elimizle basmamz devreyi kapal pozisyona getirmemiz gerekir. Ama kapama anahtar da soutucunun almasn kumanda eder.

1.1.6. Devridaim Pompas

Resim 1.7: Devridaim pompas

erbetliklerdeki devridaim pompalar haznedeki svnn sirklasyonunu yaparak homojen bir soutma salar.

1.1.7. Su Istc Hazne

Resim 1.8: Su stc hazne

Su soutucularnda stc hazne scak su elde etmekte kullanlr. 6

1.1.8. Kablolar

Resim 1.9: Kablolar

erbetlik ve su sebillerinde kullanlan kablolar, elektrik devre elemanlarna enerjiyi tar ve sistemin almasn salar.

1.2. erbetlik ve Su Sebillerinin alma PrensibiSebilin su haznesine ebekeden su balants yaplr. Su tesisat amandral bir sistemden oluur. Bu sistemler hem scak hem de souk su elde edebilmek iin tasarlanmtr. Soutma istendiinde sistemin kompresr altrlr. Kompresr soutucu akkan kondensere gnderir. Kondenser soutucu akkann ssn d ortama atarak youturur. Klcal borudan (genleme eleman) akkan geirilerek basnc drlr ve evaporatre gnderilir. Burada soutulacak olan sudan s ekilerek soutulur, soutucu akkanda buharlar. Alak basnta kompresre geri emilir. Su kullanldnda amandral sistemden hazneye srekli su ak olur. Istma istendiinde rezistans devreye alnarak su istenen scaklklara kadar stlabilir. Istma ve soutma iin ayr ayr termostatlar kullanlr. Bu devrede hp ve daha st kompresr, fan soutmal kondenser, evaporatr (nikelajl, kvrk borulu) kullanlr. Bu soutucularda scaklk eksi deerlere dmez. nk eksi deerlere dlrse su donar. Su sebillerinin d gvdeleri paslanmaz elik, emaye veya dzgn boya atlm bir satan yaplmaldr. Suyun bulunduu hazne paslanmaz, nikelajl veya galvanizli sacdan yaplmaldr. erbetliklerin hazneleri mukavemete dayankl cam veya mika alamndan saydam olacak ekilde yaplr. Soutulacak iecek maddesini devir-daim ettirerek homojen karm salamak ve iecein donmasn nlemek iin bir devir-daim pompas kullanlr. Soutma istendiinde kompresr soutucu akkan kondensere gnderir. Soutucu akkan burada ssn d ortama atarak youur ve ieceklerden s alacak konuma gelir. Genleme eleman klcal boruda basnc drlerek evaporatre gnderilen akkan burada iecek maddesinden sy alarak iecei souturken akkan buharlar ve kompresr tarafndan emilir. erbetlikler tek iecek maddesi iin tasarlanabildii gibi ayn anda birden fazla iecei soutacak ekilde de tasarlanabilir. erbetliklerde srekli iecek maddesi olacandan temizliine dikkat edilmeli bulunduu ortamlarnda temiz olmas gerekmektedir. erbetliklerde kullanlan devir-daim pompalar manyetik alan etkisiyle almaktadr. hp kompresr, fan soutmal kondenser ve kvrk borulu nikelajl erbetlik evaporatr kullanlr.

7

1.3. Elektrik Devresinin Demontaj ve Montaj1.3.1. Termik Balants (Demontaj/Montaj)

Resim 1.10: Termiin demontaj/montaj

erbetlik ve su sebili kompresrnn herhangi bir ekilde ar yke maruz kalmas veya motorun kalk yapamamas ciddi problemler yaratabilir, rle hasar grebilir hatta motor sarglar yanabilir. Bu gibi sorunlar nlemek amacyla daima devrede sigorta gibi grev yapan termik kullanlmaldr. Termik ayrca, kompresr gvdesi ile yzey temas yaptndan, zerinden normal akm getii hlde kompresrn ar snmas nedeniyle de devreyi aar, kompresrn ssn ayarlar. Yapt i itibariyle termii, sya duyarl olarak elektrik devresini ap kapatan bir anahtar olarak da tanmlayabiliriz. erbetlik ve su sebillerinde kullanlan termikler olduka basit ve kktrler. Elektrik devresine seri balanan iki ucu ve bir de sya duyarl ucu olmak zere balant noktas bulunmaktadr. Balantlar kablo soketleriyle yapldndan soketleri kartarak termii motor giri ucundan elle ekmek suretiyle kartabiliriz. Burada dikkat edilmesi nemli husus motoru besleyen elektrik enerjisinin kesik olmasdr.

1.3.2. Rle Balants (Demontaj/Montaj)

Resim 1.11: Rle

erbetlik ve su sebillerinde bir fazl yardmc sargl kompresrler kullanlr. Yardmc sarg bir rle araclyla devre d braklr. Kompresr motoruna bir de seri bir termik baldr. Bu termik, motor ve rleyi ar akmlara kar korur. 8

Termik kontaklar kapal, rle kontaklar normalde ak durumdadr. Kompresr ebeke gerilimine baladnda akm, rle bobini, ana sarg ve termik zerinden devresini tamamlar. Motor rotoru dnmediinden dolay byk bir akm eker. Rle bobini mknatslanr ve kontaklarn kapatarak yardmc sargdan akm gemesini salam olur. Yardmc sargnn devreye girmesiyle motor alr. Motorun almaya balamasyla motorun ekecei akm azalr. Rle bobininin mknats zellii azalr ve rle kontaklar alarak yardmc sargy devreden karr. Yardmc sarg devrede en fazla 4,55 saniye kalr. Daha fazla sre devrede kalrsa yardmc sarg yanar. Yardmc sarg devreden ktktan sonra, motor, yardmc sargsz olarak almasna devam eder. Motor rotorunun dnmesini salayan manyetik dner alan artk ana sarg tarafndan retilir. Rlelerin kullanld motorun zelliklerine (kalk akmna, gcne vb.) gre uygun elektriksel byklkte olmas ok nemlidir. Aksi hlde, motorun kalk ve korunmas istenen ekilde gereklemeyecektir. Bu nedenle arzal bir rle yenisiyle deitirildiinde mutlaka eskisiyle ayn zellikleri tamaldr.

Resim 1.12: Rlenin demontaj/montaj

Arzal rle trnak ularndan elle ekilmek suretiyle yerinden kartlr. Ancak bu esnada devrede akm olmamasna dikkat edilmelidir.

1.3.3. Termostat Balants (Demontaj/Montaj)

ekil 1.2: Mekanik termostatn fonksiyonel alma prensibi

Termostat genellikle erbetlik ve su sebillerinde gvde sacna ieriden vidal olarak monte edilmitir. Termostatn sklebilmesi iin nce termostat ayar volannn ekilerek kartlmas ardndan da somununun kartlmas gerekir. 9

Resim 1.13: Termostatn demontaj/montaj

Termostatn duyar elaman nce vida ile su haznesi d ksmndan ayrt edilmelidir. Daha sonra termostat gvdesi vidalar sklmek suretiyle kartlr ve kablo soketleri sklr. Termostatn sklmesi srasnda erbetlik veya su sebilinde elektrik enerjisinin olmamasna dikkat edilmelidir. Kablolar sklrken renk kodlarna dikkat edilmesi yeni termostatn balantsn kolaylatracaktr.

1.3.4. Ama Kapama Anahtar Balants (Demontaj/Montaj)

Resim 1.14: Ama-kapama anahtarlarnn demontaj/montaj

Ama-kapama anahtarlarn skmeye balamadan nce elektrik fii kartlr. erbetliin st kapa sklr. Anahtarlarn soketleri karlr ve tornavidayla trnaklar gvdeden ayrlarak anahtar sklr, yenisiyle deitirilir.

10

1.3.5. Devridaim Pompasnn Elektrik Devresinin Balants (Demontaj/Montaj)

Resim 1.15: Devridaim pompasnn demontaj/montaj

Devridaim pompasn skmeden nce cihazn fii prizden kartlr. Devridaim pompasnn elektrik balant soketleri sklr ve pompann balant cvatalarna uygun anahtar seimi yaplr. Cvatalar karlkl olarak pompay zorlamadan eit ekilde sklr ve pompa kartlr. Montajnda ise devridaim pompas yerine oturtulur ve cvatalar tutturulur. Cvatalar eit ekilde sklarak pompa yerine sabitlenir. Pompann elektrik kablo soketleri taklr. Cihaz altrlarak pompa test edilir.

1.3.6. Su Istc Haznenin Balants (Demontaj/Montaj)

Resim 1.16: Su stc limit termostat (bi-metal)

11

Su stc limit termostatn skmeden nce cihazn fii prizden kartlr. Termostatn elektrik balant soketleri kartlr. Termostat balant vidalarna uygun tornavida seilerek vidalar sklr. Termostat dar alnr.

Resim 1.17: Su stc haznesi demontaj/montaj

Su stc hazne sklrken cihazn fii prizden kartlr. Su sebilinin st ve yan kapaklar sklr. Hazne zerindeki elektrik balant soketleri sklr. Haznenin gvdeye balant vidalarna uygun anahtar seilerek hazne gvdeden dar alnr.

1.3.7. Kondenser Fan Balants (Demontaj/Montaj)

Resim 1.18: Kondenser fannn demontaj/montaj

Kondenser fann skmeden nce cihazn fiini prizden kartnz. Fann elektrik balantsn sknz. Fan gvdeye balayan cvatalara uygun anahtar seimini yaparak fan skp dar alnz.

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETerbetlik devridaim pompasn aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak demontajn yapnz. lem Basamaklar Aada listesi verilen malzemeleri ev, i, okul ve piyasadan temin ediniz. Su sebili Ak azl anahtar takm Tornavida takm neriler nl giyiniz. nl giymek alma disiplininize etki edeceinden ie odaklanmanz arttracaktr. alma ortamnzn temizliini kontrol ediniz. alma ortamnzn temiz olmas gzel rnlerin kmasn salayacaktr. gvenlii tedbirlerini gz nnde bulundurunuz.

erbetliin gvde kapaklarn sknz.

almaya balamadan nce cihazn elektrik fiini ekiniz. Demontajn yaptnz paralarn yerlerine ve ynlerine dikkat ediniz. Uygun anahtarla pompay gvdeye balayan somunlar eit oranda gevetiniz. 13

Uygun anahtar kullannz. Pompann konumuna dikkat ediniz.

Devridaim pompasn yerinden sknz.

Cvatalar karlkl olarak pompay zorlamadan eit ekilde sknz Pompay uygun bir ekilde yerinden kartnz. 14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAada verilen sorular DORU veya YANLI olarak iaretlenecektir. Sorunun cevab doru ise parantez ierisine (D) iareti, yanl ise parantez ierisine (Y) iareti koyunuz. 1. (..) erbetlikler haznesine konulan svy (ayran, erbet vb.) kartrarak donmasn nleyen, svnn her tarafn eit bir ekilde soutmaya yarayan cihazlardr. (..) Su sebilleri, suyu istenen sya getirmeye yarayan cihazlardr. (..) Rleler, erbetlik ve su sebillerinde gvenle kullanlan ve ar akmlara kar kompresr koruyan basit bir elektrik devre elemandr.

2.

3.

4.

(..) Termikler manyetik bir bobinin rettii harekete gre ama veya kapama yaparak elektrik devresini kontrol etmede kullanlan elemanlardr. (..) Soutucunun i haznesini istediimiz (ayarladmz) scaklkta almasn salayan aralara termostat ad verilir. (..) erbetliklerdeki devridaim pompalar haznedeki svy sirklasyonunu yaparak homojen bir soutma salar. (..) Termostat genellikle erbetlik ve su sebillerinde gvde sacna ieriden vidal olarak monte edilmitir.

5.

6.

7.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

15

DEERLENDRME LE FAALYET ADI: erbetlik ve Su Sebilin Elektrik Devresi Elemanlarnn Demontaj/Montaj AMA: Uygun ortam salandnda, standartlara ve tekniine uygun olarak erbetlik ve sebilin elektrik devresi elemanlarnn demontaj/montajn yapabileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan, eer yapldysa EVET kutucuunu, yaplmadysa HAYIR kutucuunu iaretleyiniz.

GZLENECEK DAVRANILAR 1. nl giydiniz mi? 2. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 3. erbetlik ve su sebilinde kullanlan elektrik devre elemanlarn renebildiniz mi? 4. erbetlik ve sebilin alma prensibini renebildiniz mi? 5. Termik, rle, termostat, ama-kapama anahtar, devridaim pompas, su stc haznesi ve kondenser fannn demontaj/montajn yapabildiniz mi?

EVET

HAYIR

DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor.HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz Tamam EVET ise dier renme faaliyetine geiniz.

16

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2AMABu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda standartlara uygun olarak soutma ve su devresi elemanlarnn demontajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA evrenizdeki soutma iklimlendirme iyerlerine giderek erbetlik ve su sebillerinin soutma ve su devresi elemanlarn inceleyiniz. Bununla beraber deiik firmalarn kataloglar ile internetten aratrma yaparak rapor hazrlaynz. Arkadalarnzla tartarak raporu sununuz.

2. SOUTMA VE SU DEVRES ELEMANLARININ DEMONTAJISu soutucu olan sebil zellikle okul, lokanta, hastane ve i hanlar gibi kalabalk halk kitlesinin bulunduu yerler iin elverilidir. Soutucunun yaps gayet basittir. Bakrdan 16 cm apl bir tank yaplr. Tankn etrafna bakr boru sarlarak lehimlenir. Bakr borunun bir ucu klcal boru ile, dier ucu dn borusu ile birletirilir. Su tanknn st tarafndan girer, alt tarafndan kar. Su soutucular iki ayr ekilde imal edilirler: ehir suyu soutucular Memba suyu soutucular

Memba suyu soutucularnda, tankn st aktr ve memba suyu dolu damacana bu tankn stne ters evrilerek konur. ehir suyu soutucularnda ise, tankn st ve alt kapaldr. erbetlik, karbondioksitlenmemi soutulabildii cihazlardr. ieceklerin veya ayrann, kartrlarak

17

2.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Soutma ve Su Devresi Elemanlar

ekil 2.1: hazneli erbetlik soutma devresi

erbetliklerde ucuz ve dk kaliteli malzemelerden elde edilen ieceklerin kullanm, temizlik faktrn de gndeme getirecektir. Dolaysyla cihazn her zaman temiz tutulmas, ierisine koyulan malzeme ve bekletme sresi ile de yakndan ilgilidir. Mikrop ve bakterilerin remesine engel olmak, cihazn mrnn uzun olmasn salad gibi temizlik ve salk ynleriyle de kullanclarn kazanlarn yakndan ilgilendirmektedir.

ekil 2.2: Su soutucusu (sebil) soutma devresi

18

2.1.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Soutma Devresi Elemanlar Kompresr

Kompresrler, soutma devrelerinde, buharlatrcda bulunan alak basn ve buhar hlindeki soutucu akkan emerek yksek basn ve gaz hlinde kondensere gnderen i makineleridir.

Resim 2.1: Hermetik kompresr

Dier bir ifadeyle kompresr, soutucu akkann soutma sistemi ierisinde dolamn salayan bir tr pompadr. Genellikle kk kapasiteli soutucu sistemlerde kkrtdioksit, metilklorr, R 134 a, R 22, R 404, R 600 gibi soutucu maddeler kullanlr. erbetlik ve sebillerinde genellikle 1/8 1/2 hp gcnde hermetik kompresrler kullanlmaktadr.

Resim 2.2: Kompresr ile birlikte gruplanm fanl hava soutmal kondenser

Kondenser

erbetlik, sebil gibi ticari uygulamalarda karmza ok kan fanl tip kondenserin, kompresr ile grupland yap grlmektedir. eitli glerde ve farkl uygulamalarda (emme basnlarna gre) kullanlmak zere hazrlanan paket tipi bu gruplar piyasada bulunmaktadr. 19

Drayer

Drayer sv hatt zerine, iaret edilen ok ynnde balanmaldr. Kk kapasiteli soutma sistemlerinde kullanlan drayerler, kullanlp atlr tipte yaplr. Drayer sv hattna monte edildii iin, yksek basnca dayankl, basn dm en az olacak ekilde ve soutma kapasitesine uygun olarak seilmelidir. Filtre kurutucularn ideal yerletirme yeri, rutubeti souk tarafa gemeden sistemden uzaklatrmay [tutma] mmkn klacak bir yer olmaldr.

Resim 2.3: Filtre kurutucular (drayer)

Bylelikle filtre kurutucular sistemde normal olarak sv hattna, genleme valflerinden ve klcal borulardan nce balanr. Klcal Klcal boru sabit basn ve izotermik sktrma ilemiyle kondenser knda sv hle gelen soutucu akkann, yksek basn tarafndan alak basn tarafna sv soutucu akkan geiini (evaporatrde buharlaan soutucu akkan miktar kadar) kontrol altna alan soutma sistemin nemli elemandr. Klcal boru kondenserin k ile evaporatrn girii arasna filtre kurutucu ile birlikte balanr.

Resim 2.4: Klcal boru

20

Evaporatr

Soutma devresinde evaporatr, soutucu akkann alak basnta buharlatrld ve bu srada bulunduu ortamdan s alarak soutma iinin gerekletirildii cihazdr. erbetlik, sebil gibi sv soutucularda ise plak boru tipi evaporatr kullanm, hem tatmin edici soutma verimi hem de temizlik asndan en uygun olandr. Evaporatrler farkl soutucular iin farkl sl ykleri karlamak zere cihaz yapsna uygun ekillendirilebilirler.

Resim 2.5: Sebil evaporatr

2.1.1. erbetlik ve Sebilde Kullanlan Su/erbet Devresi Elemanlar

Resim 2.6: erbetlik ve sebil musluk eitleri

Resim 2.7: eitli flatrler

21

Resim 2.8: erbetlik kartrma ve fkrtma motorlar

2.2. Soutma ve Su/erbet Devresinin alma PrensibiSu sebilinin, soutma devresi kompresr, kondenser, klcal boru ve evaporatrden olumaktadr. Kompresr soutucu akkan evaporatrden alak basnta emerek basnc ykseltip kondensere basar. Kondenserde akkan ssn d ortama atarak youur ve evaporatrde s alacak konuma gelir. Kondenserden yksek basnta sv hlde kan soutucu akkan klcal boruda basnc drlerek dk basnta sv hlinde evaporatre gnderilir. Evaporatrde ise akkan, soutulacak sudan sy ekerek buharlar ve bu esnada suyu soutur. Su doldurma nitesinde flatrl bir dzenek mevcuttur. ebekeye balanan su balantsndan sisteme flatr kontroll su ak olur. Sebilden su kullanldka flatr yardmyla sebile su dolar. Istmal olan tiplerde ise, sebil stma konumuna alndnda rezistans devreye girerek termostatta ayarlanan scaklk deerine ulancaya kadar su haznesindeki suyu str. Su sebilinin d ksm frn boyal, emaye ve galvanizli sacdan yaplr. ksm ise mika, d etkilere dayankl cam veya galvanizli sacdan yaplmaktadr. Sebilin i ksm ve d yzeyi mmkn olduunca temiz olmaldr. Sebilin su alma musluu altnda da bir drenaj hatt ekilmitir. Buradan atk sular alnarak bir pis su giderine verilmelidir. erbetliin soutma devresi kompresr, kondenser, klcal boru ve evaporatrden olusur. Kompresr akkan evaporatrden alak basnta emerek yksek basnta kondensere basar.

22

Resim 2.9: Sebil

Kondenserde akkan ssn d ortama atarak youur. Youan akkan yksek basnta klcal borudan geirilerek basnc drlr. Dk basnta evaporatre giren akkan evaporatrde gda maddesinden s alarak buharlarken iecekleri soutur. erbetliklerde iecekleri devridaim ettirerek homojen bir karm salamak amacyla bir pompa bulunur. Bu pompa iecek maddesini srekli olarak evaporatr yzeyine basarak eit bir soutma ve karm olmasn salar. erbetlikler tekli olabildii gibi yan yana birden fazla da yaplabilir. Deiik nitelikte ve trdeki birden ok iecek maddeleri de ayn erbetlikte soutulabilir. D nitesi sacdan, gdann bulunduu nitesi ise d etkiye dayankl effaf ve salam bir cam, mika vb. malzemelerden yaplabilir. ecek maddesi i niteye st kapak alarak nceden doldurulur ve devre altrlarak soutulmas salanr. Gda eksildiinde veya azaldnda st kapaktan iecek ilavesi yaplabilir.

Resim 2.10: l erbetlik

23

2.3. Soutma ve Su Devresinin Demontaj ve Montaj2.3.1. Devridaim Pompasnn Demontaj/MontajDevridaim pompasnn elektrik devresinden demontaj/montaj (1.3.5.) anlatlrken; sistemin neresinde ve ne ekilde bulunduu gsterilmi ve resimlerle demontaj/montaj anlatlmtr.

2.3.2. Flatrn Demontaj/Montaj

ekil 2.3: Sebil grnleri

Montaj aamasnda sistemin deposunda yer alan flatrn gelen suyu depo dolduunda kapattn gzlemleyerek kontrol etmek gereklidir. Kontrol yaplmazsa su kaaklar ile kar karya kalnabilir. Herhangi bir sarsnt, darbe ve benzeri nedenlerden dolay montaj aamasnda n ve arka kapak almal su balant noktalar iyi bir ekilde kontrol edilmeli, balant noktalar su kaaklarnn olmamas iin gzle ve elle kontrolden geirilmelidir. Flatr gvde sacna ya da depoya nden ve arkadan somunla sabitlendii iin bu balantlar sklerek flatr kartlr. Flatr skmeden nce mutlaka su giri vanas kapatlmaldr.

ekil 2.11: Flatr

24

2.3.3. Kompresr Emme ve Basma Borularnn Demontaj/MontajKompresrler, soutma devresinde dolaan gaz sktrarak basnlandran ve sv hle dnmesini salayan elemanlardr. Evaparatrde gaz hlinde bulunan soutucu akkan emerek kondensere basar. Bir nevi emme basma tulumba gibi alr. erbetlik ve sebil gibi soutucularda ekovat ad da verilen kapal tip hermetik kompresrler kullanlr.

Resim 2.12: Hermetik tip su sebili/erbetlik kompresr

Hermetik kompresrler (ekovatlar) sebillerin arka ksmnda ve zemine yakn bir asenin zerine oturtulmu hlde, erbetliklerde ise yine altta zemine yakn asenin zerine oturtulmu olarak bulunurlar. Kompresr gvdesi, zerine konduu aseye veya drt adet yayla asl bir durumda ya da esnek lastik pabularla monte edilmitir. Bu ekilde motor kalk ve durularda meydana gelen titreimlerin gvdeye gemesi nlenmi olur. Elektrik motoru ve kompresr tamamen kapal durumdadr. Bu nedenle sebil ve erbetlik tipi soutucularn kompresrlerinde giderilemeyecek bir arza olmas durumunda deitirme yoluna gidilir.

Resim 2.13: Kompresr balant borularnn kesilmesi

25

Kompresrn demontajn yapabilmek iin sebil veya erbetliin elektrik balantsn kesmeli ve gerekiyorsa elektrik fiini gvence altna almalyz. Kompresr zerindeki klemens kutusundan, elektrik besleme ular ve termostat balantlar ayrlmal, kartrlmamas iin kodlanmaldr. Daha sonra soutma devresindeki gaz geri kazanm iin toplanmaldr. Gaz boaltma ilemi tamamen gerekletirildikten sonra, kompresrn bal olduu alak basn ve yksek basn hatlarna ait bakr borular, bakr boru keskisi ile kesilir. Kompresr gvdesini aseye balayan 34 cvata bulunmaktadr. Bu cvatalarn altnda titreimi nlemek iin yay ya da lastik conta olabilir. Bunlar kaybetmeden cvatalar dikkatlice skmeliyiz. Artk kompresr klemens kutusuyla birlikte serbeste soutucudan ayrlabilir.

2.3.4. Hazneli Evaporatrn Demontaj/Montaj

Resim 2.15: Sebil hazneli evaporatr demontaj

26

Resim 2.16: erbetlik hazneli evaporatr demontaj

Gnmzde erbetlik ve sebillerde hazneli evaporatrler kullanlr. Resim 2.15 ve 2.16da genellikle erbetlik ve sebil gibi soutucularda kullanlan hazneli evaporatrler grlmektedir. Evaporatrlerde genleme eleman olarak klcal boru kullanlr. Klcaln dn borusunun iinden geirilerek elde edilen s eanjr, imalatta evaporatre kaynatlr ve evaporatr bu ekilde piyasaya sevk edilir. erbetlik ve sebillerde evaporatr, giri azna lehimlenen klcal ve emi borusunun evaporatrden ayrlmas suretiyle demontaj edilebilir. Balantlar ayrldktan sonra evaporatr montaj vidalar veya contalar sklmek suretiyle soutucudan ayrlabilir. Evaporatr demontaj aadaki ilem sras ile yaplmaldr: Soutucunun enerji balantsn kesilir. Gvde kapaklar kartlr. Sistemde (varsa) tm soutucu akkan kurallara uygun olarak depolanmak zere toplanr. Asla soutucu akkan atmosfere braklmamaldr. Klcal boru ve emme borusunun evaporatrden balants kesilir. Evaporatr balant vidalar veya contalar kartlarak, evresindeki izolasyona zarar vermeden evaporatr darya kartlr.

Resim 2.17: Sebil drayer ve klcal balants

27

2.3.5. Drayer, Klcal Boru ve Kondenserin Demontaj/MontajDrayerler, sv hldeki gazn iindeki rutubeti, asitleri ve tozlar szerek tutma grevi yapan aralardr. Soutma sistemi iinde temiz gaz dolamn temin ederler. Sistemin ierisine nem ve tozlarn girmemesi tamamen mmkn deildir. Ayrca soutucu gazn iinde baz asitler de bulunabilir. Kondenser kna konulan drayerin grevi rutubet ve asitleri emerek tutmak, toz ve benzeri kat maddeleri szmektir. Drayerler, sebil ve erbetliklere her soutucu gaz verildiinde deitirilmelidir. Aksi hlde nem ve asit emici maddeler bir nceki gazn nemini ve asidini zerinde tuttuundan, sonradan verilen gazn nemini ve asidini zerinde tutamazlar. Nem, klcal borunun soutucu giriinde donarak sistemin tkanmasna neden olur. erbetlik ve sebillerde drayerler soutma sistemi borularna sert lehimle eklenirler. Sert lehim yaplan drayerlerin demontaj lehimlerin eritilmesi suretiyle ya da her iki utaki borular kesilmek suretiyle yaplr. Borularn kesilmesi esnasnda klcaln ve bakr borunun aplarnn daralmamasna, yeterli boru mesafesinin braklmasna ve kaln apl borudan balanmasna dikkat edilmelidir. Klcal boru, sv hldeki gazn gei miktarn ve basncn ayarlar. Drayer ile soutucu (evaporatr) arasna konmu, i ap ve uzunluu soutucunun byklne gre seilmi kk apl bir borudur. apnn kk oluundan dolay klcal ad verilmitir. Soutucu akkann basncn ayarlamaktan baka kompresr durduunda kondenser ile evaporatr arasnda gazn dengelenmesini salar. Bylece kompresr tekrar alt zaman byk bir ykle karlamaz. Klcal borularda karlalabilen en nemli arza klcaln tkanmasdr. Klcal borunun tkal olup olmadn klcal kontrol pompas ile kontrol ederiz. Bu kontrol klcal iinde soutucu akkan yokken yaplr. Klcal pompasnn bir ucu klcala balanr, dier ucu ise akta serbest braklr. Pompa alyorken klcalda hava flemesi oluyorsa klcalda tkanklk yok demektir.

Resim 2.18: Klcal boru

28

Tkal bir klcal yenisi ile deitirmek en doru harekettir. Klcal bal bulunduu drayer ucundaki ve evaporatr girilerindeki sert lehimleri eritilerek ya da bakr boru keskisiyle kesilmek suretiyle demontaj yaplr. Ancak klcal boru, s deitirme etkisi salamak zere, evaporatrden kp kompresre giden emi borusuna boylu boyunca sert lehimle kaynak edilmi ya da bu boru zerine sarlm olabilir. Bu gibi durumlarda klcal boruyu demontaj ederken emi borusuna zarar vermemeye zen gsterilmelidir. Kondenser, soutucularda istenmeyen sy kabul grd yere iletmeye yarayan, soutucu akkann sv hle dnt yani youtuu blmdr. Kondenserde kompresrden gelen yksek basnl gaz soutularak sv hle getirilir. Soutucu akkan burada ssn kaybederek evaporatrden tekrar s emebilecek duruma gelir. Sistemin yksek basnl ksmdr.

Resim 2.19: Sebil kondenseri

Resim 2.20: Sebil kondenserinin sklmesi

29

Sebillerde genelde sessizliin arand meknlarda (ev, otel, bro vb.) statik kondenserler, dier sebil ve erbetliklerde ise cebri kondenserler kullanlr. inden geen soutucu akkan etkisiyle snan kondenser, ssn ortamdaki havaya brakarak iinden geen akkan soutur. Bu nedenle soutucular yerletirirken kondenser ksm duvara ok yakn veya gnee kar konmamaldr. Kondenser iki ksmdan oluur: Soutucu akkann iinde dolat, basnca dayankl boru ksm Borulara punta kaynakla tutturulmu ince teller; kompresrn basm olduu scak gaz kondenser borusu ierisinde ilerledike, s, boru yzeyinden ve borulara monte edilmi tellerden havaya akarak daha kolay dar atlm olur.

Kondenserin bir ucu kompresr tarafna, dier ucu ise evaporatr hatt tarafna sert lehimle kaynakl durumdadr. Bu nedenle ncelikle sert lehim yerlerinden ayrlmaldr. Bu i iin s kayna ya da bakr boru keskisi kullanlabilir. Balant borular sklen kondenser soutucu arka yzne balantsn salayan montaj vidalar sklmek suretiyle buzdolabndan ayrlr. Kondenserler demontaj edilirken ok itina gsterilmelidir. ok hassas bir yapya sahip olan kondenser kanatklar skme, tama, ykleme, indirme ve montaj aamasnda darbe veya mekanik deformasyona urayarak ezilebilir, eilebilir ya da kopabilir. Kanatklarda ezilme ya da eilme olmusa dzeltilmesi gereklidir. Eer dzeltilmezse ezilen kanatklar arasnda yeterli hava akm salanamayacandan kondenserin verimi der.

30

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar Aada listesi verilen malzemeleri ev, i, okul ve piyasadan temin ediniz. Su sebili Ak az anahtar takm Tornavida takm Dalma penses Pense Kontrol kalemi Kurbaack Rakorlu hortumlar Gaz geri kazanm cihaz Gaz toplama tp

neriler nl giyiniz. nl giymek alma disiplininize etki edeceinden ie odaklanmanz arttracaktr. alma ortamnzn temizliini kontrol ediniz. alma ortamnzn temiz olmas gzel rnlerin kmasn salayacaktr. gvenlii tedbirlerini gz nnde bulundurunuz.

iin gerekli tm ara ve gereleri hazr bulundurunuz. Sebilin almasn durdurunuz. Mmknse elektrik fiini ekiniz ve emniyete alnz. Sebilin soutma devresindeki gaz geri toplama cihazyla depolaynz. Kompresr elektrik balantlarn sknz. Kompresr emme ve basma borularnn sert lehimlerini hamlala starak sknz. Kompresr balant cvatalarn sknz. 31

Kompresrn demontajn yapnz.

Cvatalara uygun azl anahtar ve vidalara ise uygun tornavida kullannz. Zarar vermeden kompresr sebilin dna kartnz. Sebilin soutma devresindeki gazn boaltldndan emin olunuz. Gaz boaltlmamsa, gaz geri toplama cihazna alnz. Drayere zarar vermeyecek ekilde, her iki ucundaki sert lehimleri hamlala starak sknz. Drayer ve boru ular snm olabileceinden, kendinizi koruyucu nlemler alnz. Bu amala eldiven giyebilir ya da tutmak iin penseden yaralanabilirsiniz. Drayeri sebilin dna alnz. Sebil soutma devresindeki gazn boaltldndan emin olunuz. Gaz boaltlmamsa, gaz geri toplama cihazna alnz. Sebilin dier elemanlarna zarar vermeyecek ekilde, klcaln iki ucundaki sert lehimi hamlala starak sknz. Klcal boru ular snm olabileceinden kendinizi koruyucu nlemler alnz. Klcal skme esnasnda hamlacn baka elemanlar starak zarar vermemesi iin souk bezle sarma gibi tedbirler alnz. Klcal sebilin dna kartnz. Evaporatrn demontajn yapnz. Sebil soutma devresindeki gazn 32

Drayerin demontajn yapnz.

Klcal borunun demontajn yapnz.

boaltldndan emin olunuz. Gaz boaltlmamsa, gaz geri toplama cihazna alnz. Sebil kapan kartnz. Evaporatr montaj vida veya contalarn sknz. Sebilin dier elemanlarna zarar vermeyecek ekilde, evaporatrn borularndaki sert lehimi hamlala starak sknz. Evaporatr kendisine zarar vermeyecek ekilde sebilden ayrnz. Sebilin soutma devresindeki gazn boaltldndan emin olunuz. Gaz boaltlmamsa, gaz geri toplama cihazna alnz. Kondenser balant borularn, ek yerlerindeki sert lehimlerini hamlala starak sknz. Bu esnada sebilin d gvdesinin ve dier elemanlarn atee maruz kalmamas iin tedbirler alnz. Kondenser montaj vidalarn sknz. Kondensere zarar vermeden sebilden ayrnz. ve ilemler iin kullandnz takm ve gereleri yerlerine kaldrnz. altnz yeri temizleyiniz.

Kondenserin demontajn yapnz.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen sorular DORU veya YANLI olarak iaretlenecektir. Sorunun cevab doru ise parantez ierisine (D) iareti, yanl ise parantez ierisine (Y) iareti koyunuz. 1. (..) Kompresrler soutma devrelerinde, alak basnta buhar hlindeki soutucu akkan emerek, yksek basn ve gaz hlinde kondensere gnderen i makineleridir. (..) Flatr, su deposuna veya su haznesine dolacak suyun miktarn ayarlayan elemandr.

2.

3. (..) Kompresr gvdesi, zerine konduu aseye kaynakla hareket etmeyecek ekilde monte edilir.4. (..) erbetlik ve sebillerde rolbond evaporatrler kullanlr. (..) Sebillerdeki soutucu akkan tamamen atmosfere boaltlarak yeni gaz arjna uygun hle getirilir. (..) Klcal borunun tkal olup olmadn klcal kontrol pompas ile kontrol ederiz. Bu kontrol klcal iinde soutucu akkan yokken yaplr. (..) Drayerler, sebil ve erbetliklere her soutucu gaz verildiinde deitirilmelidir. Aksi hlde nem ve asit emici maddeler bir nceki gazn nemini ve asidini zerinde tuttuundan, sonradan verilen gazn nemini ve asidini zerinde tutamazlar.

5.

6.

7.

34

DEERLENDRME LE FAALYET ADI: Soutma ve Su Devresi Elemanlarnn Demontaj /Montaj AMA: Uygun ortam salandnda, standartlara ve tekniine uygun olarak erbetlik ve sebilin soutma ve su devresi elemanlarnn demontaj/montajn yapabileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan, eer yapldysa EVET kutucuunu, yaplmadysa HAYIR kutucuunu iaretleyiniz.

GZLENECEK DAVRANILAR 1. nl giydiniz mi? 2. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 3. erbetlik ve sebilde kullanlan soutma devresi elemanlarn renebildiniz mi? 3.erbetlik ve sebilde kullanlan su devresi elemanlarn renebildiniz mi? 4. erbetlik ve sebilin soutma ve su devresinin alma prensibini renebildiniz mi? 5. Kompresr, kondenser, drayer, klcal, hazneli tip evaporatr, su pompas, flatr ve basmal tip doldurma musluu demontaj/montajn yapabildiniz mi?

EVET

HAYIR

DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor.HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz

Tamam EVET ise dier renme faaliyetine geiniz.

35

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3AMABu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda standartlara uygun olarak erbetlik ve sebilin arza ve bakmn yapabileceksiniz.

ARATIRMA evrenizdeki soutma iklimlendirme iyerlerine giderek erbetlik ve su sebillerinin arza ve bakm ilemlerini inceleyiniz. Bununla beraber deiik firmalarn kataloglar ile internetten aratrma yaparak rapor hazrlaynz. Arkadalarnzla tartarak raporu sununuz.

3. GENEL BAKIM3.1. erbetlik ve Sebilde Meydana Gelebilecek Arzalar3.1.1. Kompresr Arzas Yeni kompresr takmadan nce, sistemde eski kompresrn yaratm olduu muhtemel bir pislik ve birikinti kontrol edilmelidir. Kompresrden bir para ya numunesi alnmal, yada renk deiiklii olmadan bir yanma kokusu varsa normal bir kompresr deiimi yaplabilir. Yan rengi koyulam ise, motorun yanm veya kavrulmu olduu anlalr. Yeni kompresr ve drayer taklmadan, tm sistem iyice temizlenmelidir. Yeni ya, eski ya ile kararak yeni kompresr bozabilir veya drayer ve klcal boruda tahribat yaratabilir.

Kompresr arzalar ve bakmyla ilgili bilgi daha nce ilenen hermetik kompresrler konusunda detayl olarak verilmitir.

3.1.2. Devridaim Pompas ArzasDevridaim pompasnda elektriksel ve mekanik arzalar meydana gelebilir. Elektriksel arzalarda balantlar kontrol edilir sorun giderilir. Pompa motoru yanmsa veya gvdeye kaak yapyorsa pompa yenisi ile deitirilir. 36

3.1.3. Flatr Bakmebekeye bal olan sebillerde, su doldurma nitesinde flatrl bir dzenek mevcuttur. ebekeye balanan su balantsndan sisteme kullanlan su miktar kadar srekli flatr kontroll su ak olur.

Resim 3.1: Flatr vanas

Flatrn vana ksmnda ve vidalarnda zamanla kire oluur. Oluan bu kire tabakas flatrn almasn engeller ve tutukluk yapar. Suyun akn kesemez hle gelir. Ksa aralklarla flatr ve mafsal kontrol edilmeli ve gerekli bakmlar yaplmaldr.

3.2. erbetlik ve Sebilin Bakmerbetliin (meyve suyu vb. soutucusu) her gn hijyen asndan temizlenmesi gerekir. Temizleme ilemi, uygun temizleyicilerle salk kurallarna uygun ekilde yaplmaldr. Temizleme ileminde aadaki sra izlenmelidir. Kseyi ve dier paralar montaj, demontajdaki sraya uygun ekilde karnz. Ilk su ile sabunlu su hazrlaynz. Damlama tepsisini, kseyi, kapa, kse contasn, musluu, pompay bu su ile ykaynz. Tplerin iinin iyice temizlenmesi iin fra kullannz. Kubbeyi, damlama tepsisini ve d yzeyleri de ayn ekilde temizleyiniz. izici ve toz deterjan kullanmaynz. alkalamal veya devridaimli sistemlerde demontaj yapmadan bol temiz su iine uygun miktarda temizleyici koymak suretiyle sistem 5-10 dakika altrlr. Bol temizleme suyuyla ykanr. Ayda bir kere kondenser ve kompresr evresindeki muhtemel birikintiler cihaza zarar vermeyecek ekilde temizlenmelidir. zellikle kondenseri bir fra ile temizlenmeli ve bol sabunlu su ile ykanmaldr. Ykama ilemi srasnda kondenser kanatklarna zarar verilmemeli ve su elektriksel aksama karlmamaldr. 37

Su sebilinizin damacanasnn direkt gne alan yerlerden uzak tutmalsnz, aksi hlde cihaz ierisindeki muhtemel yosunlama kokuya sebebiyet verebilecei gibi evaporatr ksmnda sl diren oluturarak sistemin verimini drecektir. Su sebilleri, direkt olarak insan sal ile alakal cihazlar olduundan dzenli periyotlarla dezenfekte edilmeli, dezenfekte ilemi tercihen OZONLAMA yntemi ile veya uygun dezenfektanlar ile yaplmaldr. Su sebiliniz ebeke balantl ise, su giri musluunun ak olduunu ve suyun geldiini grnz. Su sebili kondenserinin toz ve yabanc cisimlerden arnm ve hava sirklsyonuna ak olduundan emin olunuz. Dezenfekte ilemini, iinin ehli ve gerek OZON reten cihazlarla OZONLAMA yntemi ile yaptrmal ya da yapmalsnz. SALIINIZ AISINDAN OK NEMLDR. Not: Her trl temizleme ve bakm ilerinde cihaz fiinin ekilmesi unutulmamaldr.

38

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETSebilin soutma devre elemanlarn, aada verilen ara ve gereleri kullanarak demontajn yapnz. lem Basamaklar Aada listesi verilen malzemeleri ev, i, okul ve piyasadan temin ediniz. neriler

nl giyiniz. nl giymek alma disiplininize etki edeceinden ie odaklanmanz arttracaktr. alma ortamnzn temizliini kontrol ediniz. Su sebili alma ortamnzn temiz olmas gzel rnlerin Ak az anahtar kmasn salayacaktr. takm gvenlii tedbirlerini gz nnde Tornavida takm bulundurunuz. Pense

Sebilin st kapan anz.

iin gerekli tm ara ve gereleri hazr bulundurunuz. Sebilin almasn durdurunuz. Mmknse elektrik fiini ekiniz ve emniyete alnz. Sebil st kapan zarar vermeden sknz.

Ozonlu sv ile evaporatr temizleyiniz. Pas, yosun vb. maddelerin iyice temizlendiinden emin olunuz. Evaporatr ozonlama yntemi ile dezenfekte ediniz.

39

Su hattn dezenfekte ediniz.

Su ebeke balantsn sknz. Evaporatr ierisinden su hattna ozonlu svnn gitmesini salaynz. Su besleme azndan temiz bir ekilde kna kadar, bu ileme devam ediniz. Bol miktarda sabunlu temiz su ile temizleyiniz. Temiz su ile temizleyiniz.

40

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAada verilen sorular DORU veya YANLI olarak iaretlenecektir. Sorunun cevab doru ise parantez ierisine (D) iareti, yanl ise parantez ierisine (Y) iareti koyunuz. 1. (..) Yeni kompresr takmadan nce, sistemde eski kompresrn yaratm olduu muhtemel bir pislik ve birikinti kontrol edilmelidir. (..) Yeni ya, eski ya ile kvam iyi bir karm oluturur. Yeni kompresrn dzgn almasn salar (..) ebekeye bal olan sebillerde, su doldurma nitesinde flatrl bir dzenek mevcuttur. (..) erbetliin (meyve suyu vb. soutucusu) asndan en az ylda bir kez temizlenmesi gerekir.

2.

3.

4.

5.

(..) Kondenser bir fra ile temizlenmeli ve bol sabunlu su ile ykanmaldr. Ykama ilemi srasnda kondenser kanatklarna zarar verilmemeli ve su elektriksel aksama karlmamaldr. (..) Su sebilleri, direkt olarak insan sal ile alakal cihazlar olduundan dzenli periyotlarla dezenfekte edilmeli, dezenfekte ilemi tercihen OZONLAMA yntemi ile veya uygun dezenfektanlar ile yaplmaldr.

6.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Ve Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

41

DEERLENDRME LE

FAALYET ADI: erbetlik ve Sebilin Genel Bakm AMA: Uygun ortam salandnda, standartlara ve tekniine uygun olarak erbetlik ve sebilin genel bakmn yapabileceksiniz. AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan, eer yapldysa EVET kutucuunu, yaplmadysa HAYIR kutucuunu iaretleyiniz.

GZLENECEK DAVRANILAR 1. nl giydiniz mi? 2. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 3. erbetlik ve sebilin genel bakm kurallarn renebildiniz mi? 4. erbetlik ve sebilin genel bakm kurallarn renebildiniz mi? 5. erbetlik ve sebilin kompresr bakmn yapabildiniz mi?

EVET

HAYIR

6. erbetlik ve sebilin devridaim pompasnn bakmn yapabildinizmi? 7. erbetlik ve sebilin flatr bakmn yapabildiniz mi? 8. erbetlik ve sebilin bakmn yapabildiniz mi?

DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor.Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam EVET ise dier renme faaliyetine geiniz.

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRMEAadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz. 1. (..) erbetlikler haznesine konulan svy (ayran, erbet vs.) kartrarak donmasn nleyen, svnn her tarafn eit bir ekilde soutmaya yarayan cihazlardr. (..) Rleler, erbetlik ve su sebillerinde gvenle kullanlan ve ar akmlara kar kompresr koruyan basit bir elektrik devre elemandr. (..) Soutucunun i haznesini istediimiz (ayarladmz) scaklkta almasn salayan aralara termostat ad verilir. (..) Kompresrler soutma devrelerinde, alak basnta buhar hlindeki soutucu akkan emerek, yksek basn ve gaz hlinde kondensere gnderen i makineleridir. (..) Flatr, su deposuna veya su haznesine istenen miktarda suyun dolmasn salayan elemandr. (..) erbetlik ve sebillerde rolbond evaporatrler kullanlr. (..) Sebillerdeki soutucu akkan tamamen atmosfere boaltlarak yeni gaz arjna uygun hle getirilir. (..) Drayerler, sebil ve erbetliklere her soutucu gaz verildiinde deitirilmelidir. Aksi hlde nem ve asit emici maddeler bir nceki gazn nemini ve asidini zerinde tuttuundan, sonradan verilen gazn nemini ve asidini zerinde tutamazlar. (..) Yeni kompresr takmadan nce, sistemde eski kompresrn yaratm olduu muhtemel bir pislik ve birikinti kontrol edilmelidir. (..) erbetliin (meyve suyu vb. soutucusu) asndan en az ylda bir kez temizlenmesi gerekir. (..) Su sebilleri, direkt olarak insan sal ile alakal cihazlar olduundan dzenli periyotlarla dezenfekte edilmeli, dezenfekte ilemi tercihen OZONLAMA yntemi ile veya uygun dezenfektanlar ile yaplmaldr.

2.

3.

4.

5.

6. 7.

8.

9.

10.

11.

43

PERFORMANS TEST

DEERLENDRME LTLER erbetlik ve sebilde kullanlan elektrik devresi elemanlarn renebildiniz mi? erbetlik ve sebilin alma prensibini renebildiniz mi? Termik, rle, termostat, ama-kapama anahtar, devridaim pompas, su stc haznesi ve kondenser fannn demontaj/montajn yapabildiniz mi? erbetlik ve sebilde kullanlan soutma devresi elemanlarn renebildiniz mi? erbetlik ve sebilde kullanlan su devresi elemanlarn renebildiniz mi? erbetlik ve sebilin soutma ve su devresinin alma prensibini renebildiniz mi? Kompresr, kondenser, drayer, klcal, hazneli tip evaporatr, su pompas, flatr ve basmal tip doldurma musluu demontaj/montajn yapabildiniz mi? erbetlik ve sebilin genel bakm kurallarn renebildiniz mi? erbetlik ve sebilin genel bakm kurallarn renebildiniz mi? erbetlik ve sebilin kompresr bakmn yapabildiniz mi? erbetlik ve sebilin devridaim pompasnn bakmn yapabildiniz mi? erbetlik ve sebilin flatr bakmn yapabildiniz mi? erbetlik ve sebilin bakmn yapabildiniz mi? Temiz ve dzenli altnz m? Bakmlar sonras kontrolleri yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz, HAYIR cevaplarnz var ise hayr cevaplarnzla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam EVET ise modl baar ile getiniz.

44

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. D D Y Y D D D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. D D Y Y Y D D

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. D Y D Y D D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7 8 9 10 11 D Y D D D Y Y D D Y D

45

KAYNAKA KAYNAKA BULGURCU Hseyin, Soutma ve klimlendirme Meslek Resmi I-II, M.E. B Basmevi, Ankara, 2002. BULGURCU Hseyin, Elektrik Elemanlar ve Sistemleri, M.Y. O. Ders Notlar, ankr, 1991. BULGURCU Hseyin, Elektrik Devreleri Balant emalar, Ders Notu. ZKOL Nuri, Uygulamal Soutma Teknii, MMO Yayn No:115 Ankara, 1988. SAYAR Engin Deniz, Soutma klimlendirme I ve II, M.E.B, temel ders kitab. http://bayramtemizel.sitemynet.com/bt www.gezerhijyen.com www.mutfakmerkezi.com www.tamircimerkezi.com www.yedekci.com

46