Upload
foxy-design
View
230
Download
2
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Een selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prenten van het vestingstadje aan de Waal
Citation preview
SCHILDERACHTIGZALTBOMMEL
Een selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prentenvan het vestingstadje aan de Waal
SCH
ILDER
AC
HTIG
ZA
LTBO
MM
EL
FOXY DESIGN
Een lang gekoesterde wens van Peter Schipper, streekconservator van het Museum Stadskasteel Zalt-
bommel, is het organiseren van een kunstexpositie met als thema: ‘Zaltbommel gezien door de ogen van
kunstenaars’. Erik Vos (Foxy Design) opperde het idee om over dat onderwerp een boek samen te stellen.
Peter Schipper en Majo Slosser, de samenstellers en schrijvers, ondersteund door Dick van Gameren wil-
den niet alleen kleurenreproducties van schilderijen uit het museum, maar ook van kunstwerken uit par-
ticuliere collecties in de uitgave opnemen. Een oproep daartoe in de krant leverde een aantal prachtige
schilderijen op. De samenstellers hebben er naar gestreefd om een gevarieerd beeld van het Bommels
stadsgezicht te tonen. Landelijke bekende kunstenaars, waaronder Cornelis Springer en Anton Pieck,
maar ook plaatselijke schilders laten ons vanuit hun eigen invalshoek en vanuit verschillende standpun-
ten de schoonheid van Zaltbommel zien. Bij diverse schilderijen, tekeningen, en aquarellen worden naast
informatie over de kunstenaar ook historische gegevens, die betrekking hebben op de afbeelding, ver-
meld. Het boek ‘Schilderachtig Zaltbommel’ neemt u mee door de straten van deze stad en laat, mits ze
de tand des tijds hebben doorstaan, de afgebeelde inspiratiebronnen zien. Naast een wandeling door
het stadje kunt u ook gewoon thuis van de ruim negentig afbeeldingen genieten.
SCHILDERACHTIGZALTBOMMEL
Een selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prentenvan het vestingstadje aan de Waal
Peter Schipp
er en Majo Slosser
Bij een bezoek aan Zaltbommel trof ons pijnlijk
een tekort aan belangstelling van de zijde
der Bommelsche burgerij, voor het mooie
en merkwaardige, dat hun stad
den vreemdeling kan toonen.
‘op de hoogte’ geïllustreerd maandschrift (haarlem) mei 1921.
SchilderachtigZaltbommeleen selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prenten
van het vestingstadje aan de Waal
Peter Schipper en majo Slosser
eindredactie: dick van gameren
F ox y D e s i g n
4
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
De Waterman
5
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
VoorWoorD
zaltbommel; vaak geroemd in gedichten en versjes die wij vroeger
leerden op school. maar niet alleen dichters raakten geïnspireerd door
zaltbommel. door de eeuwen heen is de stad veelvuldig vastgelegd
op papier en canvas. Schilders laten ons, allen vanuit hun eigen invals-
hoek en vanuit verschillende standpunten, zien ‘hoe het vroeger was’.
Wat viel hun op? Welke details waren voor hen het vastleggen waard?
Voor u ligt een exemplaar van het boek ‘Schilderachtig zaltbommel’.
in dit boek zijn 92 schilderijen opgenomen van bekende en minder
bekende schilders die de stad laten zien. bij elk schilderij hoort een
verhaal; over de schilder, over het werk of over de stad. deze verhalen
geven, samen met de schilderijen, de historie van de stad zaltbommel
op bijzondere wijze weer.
het boek ‘Schilderachtig zaltbommel’ is in opdracht van het museum
Stadskasteel zaltbommel gemaakt, naar een idee van de uitgever erik
Vos. gelijktijdig met de uitgave van dit boek organiseert het museum
in samenwerking met de Kloosterkapel, van april tot en met juni 2013,
een tentoonstelling onder dezelfde naam. de tentoonstelling laat een
selectie zien van de schilderijen die in het boek zijn opgenomen.
het uitgeven van dit boek en het organiseren van deze expositie in
2013 is niet toevallig. aan het einde van 2013 neemt het bestuur van
het museum en daarmee de hele bommelerwaard afscheid van haar
streekconservator, Peter Schipper. daarmee komt een einde aan een
36-jarige samenwerking. er is in die jaren veel gebeurd. Van oudheid-
kamer is het museum met de tijd meegegroeid naar een museum
waar jaarlijks heel veel bezoekers van jong tot oud, plezier beleven
aan de historische collectie en de Fiep Westendorp tentoonstelling.
het museum is Peter dan ook veel dank verschuldigd.
het bestuur van het museum wil in het bijzonder de organisatoren
van de tentoonstelling en de samenstellers van het boek, Peter Schip-
per en majo Slosser, bedanken voor hun inzet. het was een hele zoek-
tocht naar de geschikte schilderijen en de historische context van
deze schilderijen. ook gaat onze dank uit naar dick van gameren voor
het zoekwerk en het controleren van de historische juistheid van de
teksten en marijke de haan voor haar werk ten aanzien van de rechten
van de schilderijen. erik Vos van Foxy design danken wij voor de grafi-
sche vormgeving en de prettige samenwerking en Frans Pel voor het
werven van de benodigde fondsen.
ik hoop dat u veel plezier beleeft aan het lezen en bekijken van het
boek, en dat het boek u inspireert om de tentoonstelling ‘Schilderach-
tig zaltbommel’ te bezoeken.
Voorzitter bestuur museum Stadskasteel zaltbommel,
rob esseveld
Techniek: aquarel
Formaat: 38,5 x 56,5 cm
Vervaardiger: F. Peeters (1935)
Datering: 1995
Collectie: Gemeente Zaltbommel
Bruikleen: Museum Stadskasteel Zaltbommel
6
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
inleiDing
‘het was op zaterdag dat ik te zalt-bommel met de opvarende stoom-
boot Willem de eerste aankwam. daar ik nimmer dat stadje bezocht
had, en hetzelve vroeger in het voorbij varen mijne aandacht niet
getroffen scheen te hebben, viel mij thans bij het aankomen reeds
dadelijk het treurige uiterlijke voorkomen in het oog’. zo begon een
onbekend gebleven reiziger in 1845 zijn verslag van een reisje naar
de steden zaltbommel, tiel en culemborg. ook in het vervolg van
zijn verhaal is hij niet complimenteus. bommel maakte op hem een
doodse indruk: ‘een stelletje lediggangers staan buiten een der beide
poorten te gapen’. in de boschstraat viel hem ‘de laagte en het wei-
nig aanzienlijk voorkomen der huizen’ op. toch heeft dit in verstilde
schoonheid verzonken stadje door de eeuwen heen veel aandacht
van kunstenaars getrokken. Wat trof hun oog dat de genoemde reizi-
ger blijkbaar ontging en hoe verbeeldden zij hun indrukken? blade-
rend in dit boek vindt u de antwoorden.
in de zestiende en zeventiende eeuw verkenden kunstenaars de plat-
tegrond en de contouren van de stad. hendrik hoet, die de vogel-
vluchtplattegrond van zaltbommel tekende voor de stedenatlas van
de amsterdamse drukker-uitgever Joan blaeu (circa 1650), hoefde
maar op de toren van de Sint-maarten te gaan staan om de straten
en andere elementen van de stad in hun juiste verhoudingen te zien.
tekenaars maakten hun werkstukken vaak voor militaire doeleinden
en trokken met de legers mee. dat garandeerde hun ook een stuk
veiligheid onderweg. de rivieren waren belangrijke verbindingswe-
gen. reizen over land kon alleen in het voorjaar en de zomer en dan
vooral over de dijken. tussen de topografische tekenaars en schilders
treffen we grote namen aan, zoals die van Jan van goyen en constan-
tijn huygens jr. zij legden het profiel van bommel als rivierstad vast.
meer dan in de voorafgaande periode was er in de achttiende en
negentiende eeuw een markt voor boeken met beschrijvingen van
dorpen, steden en buitenplaatsen. Uitgevers stuurden tekenaars op
pad om de verlangde plaatjes te verkrijgen, die vervolgens als koper-
staal- of houtgravures in boeken en tijdschriften verschenen.
de nadruk in ons boek ligt vooral op de laatste 200 jaar. Vele kun-
stenaars hebben zich door zaltbommel laten inspireren. de meesten
van hen kwamen van buiten, onder wie bekende namen zoals anton
Pieck, Willem Witjens, Félicien bobeldijk en de zwervende schilder
arie zwart, die in de jaren 1934-1936 met zijn woonwagen in bommel
stond. anderen zoals anton van anrooy, gerard menken, Fiep Wes-
tendorp, han van dam en Jan dekker woonden in de stad of waren
er geboren.
bladerend door dit boek ziet men de kunstzinnige opvattingen
veranderen. de ‘altijd mooi weer’ plaatjes van de achttiende eeuw
maakten in de periode erna plaats voor romantiek en impressionis-
me. de scheepvaart met de veerpont op de Waal en in het verschiet
het profiel van de stad onder een opbollende wolkenlucht leverden
de inspiratie voor het fraaie romantische schilderij van Jan Kuypers jr.
cornelis Springer zocht speciaal de architectuur van de hollandse re-
naissance en de gouden eeuw, waarbij hij er in het eindresultaat niet
tegen opzag de werkelijkheid naar zijn hand te zetten. het impres-
sionisme legde accenten op de steeds wisselende omstandigheden
en lichtval op specifieke momenten van de dag. het continue spel
van land, lucht en water aan de rivier fascineerde menig kunstenaar.
7
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
bovendien trok een groeiend legertje schilders door de straten van
bommel. op die manier is een boeiend plaatjesboek ontstaan, als
tegenhanger van de opkomende fotografie en de ansichtkaart. Na-
tuurlijk ontbreken de grote monumenten zoals de Sint-maarten, de
gasthuistoren en het maarten van rossemhuis niet. maar daarnaast
verrassen de kunstenaars ons met de gekozen plek, het afwisselende
leven op straat of een schijnbaar verborgen detail aan een huis. dat
maakt hun werk juist zo waardevol. het wezen van kunst is immers
vooral de manier van kijken en die visie op papier of doek overbren-
gen aan de beschouwer.
en de mening van de reiziger uit 1845? die is vervlogen in de tijd. Vele
panden uit het rijke historische erfgoed zijn gerestaureerd tot een
fraai beschermd stadsgezicht en vormen zo het inspirerende decor
voor toekomstige generaties kunstenaars.
Techniek: ets
Formaat: 24,6 x 19,5 cm
Vervaardiger: A.F. Pieck (1895-1987)
Datering: circa 1917
Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel
ingang huize De trippen
18
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: aquarel
Formaat: 14,5 x 24,5 cm
Vervaardiger: J.G. Smits (1823-1910)
Datering: maart 1901
Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel
riViergezicht
het is al tegen de avond als Jan gerard Smits dit Waalgezicht bij zaltbommel vastlegt. de zon kleurt de hemel rood aan de horizon. Fier en mar-
kant steken de torens van de Sint-maarten en de gasthuiskapel in de halfbewolkte lucht. de schepen liggen stil of zoeken een geschikte plek
voor de avond. Smits kwam uit den haag. zijn manier van schilderen is helemaal in de trant van de haagse School, die de wisselende stem-
mingen van de dag in verf probeerde vast te leggen. Smits hield van de grote rivieren, die hem op verschillende reizen als inspiratie dienden.
hoewel het stadsbeeld redelijk waarheidsgetrouw is weergegeven, bevinden zich geheel rechts toch een flinke stadsmuur met een toren,
die er echter toen al lang niet meer waren. Klinkt hier de uitspraak van zijn leermeester S.l. Verveer door toen die uitriep: ‘een stad, die schept
men zich zelve!’ in 1881 werd Smits benoemd tot ridder in de orde van de gouden leeuw van Nassau. onder zijn leerlingen was ook koningin
Sophie, echtgenote van koning Willem iii.
19
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: olieverf op doek
Formaat: 59,2 x 89,4 cm
Vervaardiger: E.J. Ligtelijn (1893-1975)
Datering: 20-08-1925
Collectie: F.S. Pel
Techniek: aquarel
Formaat: 14,5 x 24,5 cm
Vervaardiger: J.G. Smits (1823-1910)
Datering: maart 1901
Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel
staDsFront
op een heerlijke, warme zomerse dag in augustus zette kunstschilder evert Jan ligtelijn zijn schildersezel op een strandje om het stadsfront
van zaltbommel aan de overzijde van de rivier aan zijn doek toe te vertrouwen. de prachtige wolkenpartij boven de stad en de rook die uit de
schoorsteen van de ‘zaltbommelsche Wasch en Strijkinrichting’ komt, heeft hij mooi in beeld gebracht. op de voorgrond laveert een zeilboot
heel rustig stroomopwaarts. ligtelijn werd geboren in amsterdam en woonde en werkte in amsterdam, Naarden en amstelveen, ook verbleef
hij een tijdje op kasteel Waardenburg. hij was een autodidact en hanteerde bij het schilderen een opvallend vlotte penseelstreek. ligtelijn schil-
derde diverse onderwerpen, waarvan de stadsgezichten en de riviergezichten van de Vecht momenteel zeer gewild zijn. in de volksmond wordt
hij tegenwoordig ook wel liefkozend ‘de Vechtschilder’ genoemd.
2 4
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: olieverf op doek
Formaat: 80 x 100 cm
Vervaardiger: J. Dekker (1898-1982)
Datering: 1950-1960
Collectie: Mevr. L. Dekker
2 5
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: olieverf op doek
Formaat: 50 x 70 cm
Vervaardiger: J. Dekker (1898-1982)
Datering: 1950-1960
Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel
schepen op De Waal
een gezicht op zaltbommel, geschilderd vanuit tuil, heeft dekker in meerdere variaties gemaakt. het hier afgebeelde stadsgezicht is vermoede-
lijk in de jaren vijftig van de vorige eeuw vervaardigd, want in die tijd werden veel schepen nog gesleept. op de tweede afbeelding zijn de sche-
pen te zien vanaf Nieuwaal. op de linker oever ligt haaften. Jan dekker was een zaltbommelse huisschilder, die op de hoek gamersestraat/zand-
straat woonde. zijn vader had een schildersbedrijf en waarschijnlijk is dat de reden dat Jan van jongs af aan belangstelling toonde voor alles wat
met schilderen te maken had. later nam hij het bedrijf van zijn vader over. dekker was een autodidact die vooral op aanraden van de kunstschil-
ders Van anrooy en derksen van angeren zich verder ging bekwamen in het maken van schilderijen. ondanks een handicap aan zijn rechterhand
schilderde hij diverse portretten en stadsgezichten. in menig bommels huis hangt, veelal in opdracht geschilderd, ‘een dekker’ aan de muur.
3 8
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: olieverf op doek
Formaat: 59 x 89 cm
Vervaardiger: H.C. Kranenburg (1917-1997)
Datering: 1971
Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel
De markt met gezicht op De gasthuistoren
hier een gezicht op de markt in 1971 waar links nog de leibomen, die voor het café ’het vergulden Varken’ stonden, zijn te zien. midden op de
markt staan twee verkeerszuilen. in 1930 stond er op de markt ook al een verkeerszuil, een houten exemplaar op een sokkel. het gestaag toe-
nemende verkeer maakte plaatsing hiervan noodzakelijk. hendrik cornelis Kranenburg werd in 1917 in amsterdam geboren. in 1997 overleed hij
in bergen op zoom. Kranenburg studeerde onder leiding van h.J. Jurres en W.h. van den berg aan de rijksacademie van beeldende kunsten te
amsterdam. hij woonde en werkte in amsterdam, vanaf 1943 in laren en sinds 1962 in bergen op zoom. Kranenburg schilderde, aquarelleerde,
tekende (ook met pen), etste en lithografeerde stadsgezichten, landschappen en portretten. daarnaast maakte hij wandschilderingen, speelde
hij uitstekend piano en was een begenadigd beeldhouwer. toch heeft Kranenburg de meeste bekendheid verworven met zijn olieverfschilde-
rijen. hij schilderde in een vlotte impressionistische stijl in de trant van de haagse School. Kenmerkend voor hem is zijn uitgesproken rijk kleuren-
palet en de vlotte penseelstreek waarmee hij de verf direct op het doek aanbracht. zijn landschappen tonen weidse luchten met krachtige wol-
kenpartijen.
3 9
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: grafiet
Formaat: 30 x 40 cm
Vervaardiger: B.N. Siljée (1936-2010)
Datering: 1987
Collectie: Museum Stadskasteel Zaltbommel
staDhuis op De markt
ook op het schilderij ‘de belegering der stadt Salt-bommel 1574’ is het stadhuis op de markt afgebeeld. te zien zijn de trapgevels en toren van
het middeleeuwse raadhuis. omstreeks 1750 was de conditie van het gebouw slecht (‘het gansche gebouw soo oud en caduc is.’) de gevel
werd gedeeltelijk gesloopt en ‘toegeplanckt’. in 1762 kreeg het stadhuis een nieuwe gevel in classicistische stijl. het bordes was al eerder
gebouwd (1724) en wordt aan weerszijden geflankeerd door leeuwen die het stadswapen en het gelders wapen tonen. het klokkentorentje
heeft een fraaie zonnewijzer. in 1982 werd het stadhuis vanwege ruimtegebrek aan de achterzijde uitgebreid met nieuwbouw. tijdens die
verbouwing is een schoorsteenfries van het stadhuis uit de zestiende eeuw gevonden. de fries is te bekijken in het museum Stadskasteel. in
2005 zijn de gemeenteambtenaren naar het stadskantoor aan de hogeweg verhuisd. Van het oude stadhuis wordt alleen de raadzaal nog
gebruikt voor onder andere huwelijksvoltrekkingen en vergaderingen van de gemeenteraad. de tekenende, humorvolle levensgenieter
(barend Nicolaas) bab Siljée woonde diverse jaren in zuilichem en zaltbommel. enige bekendheid verwierf hij zich als illustrator.
5 2
Sc
hil
de
ra
ch
tig
za
lt
bo
mm
el
Techniek: olieverf op paneel
Formaat: 25 x 20 cm
Vervaardiger: C. Springer (1817-1891)
Datering: circa 1860
Collectie: Amsterdam Museum
Bruikleen: Museum Stadskasteel Zaltbommel
sint-maartenskerk gezien Vanuit De Vogelenzang
diverse kunstenaars hebben de Sint-maarten vanaf dezelf-
de plek, kijkend vanuit de Vogelenzang, in beeld gebracht.
cornelis Springer behoorde tot de top van de negentien-
de-eeuwse topografische schilders. hij zocht zijn inspiratie
vooral in oud-hollandse steden langs de zuiderzee, maar
ook in de stadjes aan de grote rivieren, zoals culemborg en
zaltbommel. meesterlijk weet hij met het licht te spelen,
sfeervol creëert hij zijn levendige scènes op straat. Springer
ging altijd op dezelfde manier te werk. ter plaatste noteerde
hij nauwkeurige impressies in zijn schetsboek, die hij in het
atelier tot grote tekeningen uitwerkte, zodat klanten een
keuze konden maken. tenslotte volgde het eindresultaat in
olieverf, dat in topografische nauwkeurigheid kon afwijken
van de oorspronkelijk geschetste werkelijkheid. zo kon een
fraai gebouw uit een bepaalde stad terecht komen op een
schilderij met een andere plaats als hoofdthema. dit ‘com-
poneren’ deden meer tijdgenoten.
Bedankt voor het lezen van deze preview.
Bestel dit boek en lees verder...!
Voor meer informatie over dit boek en anderen boeken
van Foxy Design: www.foxy-design.nl
SCHILDERACHTIGZALTBOMMEL
Een selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prentenvan het vestingstadje aan de Waal
SCH
ILDER
AC
HTIG
ZA
LTBO
MM
EL
FOXY DESIGN
Een lang gekoesterde wens van Peter Schipper, streekconservator van het Museum Stadskasteel Zalt-
bommel, is het organiseren van een kunstexpositie met als thema: ‘Zaltbommel gezien door de ogen van
kunstenaars’. Erik Vos (Foxy Design) opperde het idee om over dat onderwerp een boek samen te stellen.
Peter Schipper en Majo Slosser, de samenstellers en schrijvers, ondersteund door Dick van Gameren wil-
den niet alleen kleurenreproducties van schilderijen uit het museum, maar ook van kunstwerken uit par-
ticuliere collecties in de uitgave opnemen. Een oproep daartoe in de krant leverde een aantal prachtige
schilderijen op. De samenstellers hebben er naar gestreefd om een gevarieerd beeld van het Bommels
stadsgezicht te tonen. Landelijke bekende kunstenaars, waaronder Cornelis Springer en Anton Pieck,
maar ook plaatselijke schilders laten ons vanuit hun eigen invalshoek en vanuit verschillende standpun-
ten de schoonheid van Zaltbommel zien. Bij diverse schilderijen, tekeningen, en aquarellen worden naast
informatie over de kunstenaar ook historische gegevens, die betrekking hebben op de afbeelding, ver-
meld. Het boek ‘Schilderachtig Zaltbommel’ neemt u mee door de straten van deze stad en laat, mits ze
de tand des tijds hebben doorstaan, de afgebeelde inspiratiebronnen zien. Naast een wandeling door
het stadje kunt u ook gewoon thuis van de ruim negentig afbeeldingen genieten.
SCHILDERACHTIGZALTBOMMEL
Een selectie van de mooiste schilderijen, tekeningen en prentenvan het vestingstadje aan de Waal
Peter Schipp
er en Majo Slosser