1 ο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ Η ιστορία της εισαγωγής της πολυκατοικίας σαν αστική δόμηση οι λόγοι που την επέβαλαν και η θέσπιση της οριζόντιας ιδιοκτησίας και του θεσμού της αντιπαροχής.

Ομάδα Εργασίας : Μηνου Βασιλικη , Αντωνακακη Βασιλικη, Δαβιδιαδη Ιωάννα, Βιγλακης Βασίλης, Αλεξόπουλος Τάσος

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣΣτις αρχές του αιώνα, η μορφολογία της πόλης χαρακτηρίζεται από μικρά, διώροφα, νεοκλασικά και αυθαίρετα σπίτια, μέχρι που το1917 εμφανίζεται η πρώτη επταόροφη οικοδομή στην πλατεία Συντάγματος στη γωνία των οδών Φιλελλήνων και Όθωνος.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΠΕΒΑΛΑΝ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΩΣ ΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗΣΗ.

Οι λόγοι που κατά κάποιο τρόπο επέβαλαν την εισαγωγή της πολυκατοικίας σαν αστική δόμηση ήταν:

Α)Η συνεχής αύξηση του πληθυσμού.

Β)Ο διπλασιασμός του πληθυσμού την δεκαετία 1880-1890 και

Γ) Η εκρηκτική αύξησή του πληθυσμού με την μικρασιατική καταστροφή

Δ) Η καταστροφή χιλιάδων χωριών και κωμοπόλεων που προκάλεσε ο 2ος Παγκόσμιος πόλεμος (1940-1945) και ο εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)

Οι παραπάνω λόγοι γεννούν αυτομάτως στεγαστικό πρόβλημα αλλά και μεγάλη ζήτηση εργασίας. Η εγκατάσταση των προσφύγων γίνεται σε 12 κύριους και μικρότερους οικισμούς στην Αθήνα και Πειραιά. Αρχικά η στέγαση έγινε σε ξύλινα παραπήγματα, στα οποία είτε διέθεταν τα υλικά προς τους πρόσφυγες είτε είχαν την πλήρη ευθύνη ανέγερσης οι φορείς του δημοσίου και στην συνέχεια τα παραχωρούσαν προς χρήση. Οι πρόχειρες κατασκευές ήταν λογικό να παρουσιάζουν στη συνέχεια σωρεία προβλημάτων στους ενοίκους τους. Με οικιστικούς και χωροταξικούς νόμους η πολιτεία προσπαθεί να δώσει λύση στην τελική αποκατάσταση των προσφύγων.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Α)Η πρωτοπορία της εποχής ήταν η εισαγωγή της πολυκατοικίας και η θέσπιση της οριζόντιας ιδιοκτησίας το 1928:

δηλαδή το κάθε κτίριο, διαιρεμένο, θα μπορούσε να ανήκει σε περισσότερους από έναν ιδιοκτήτες.

Οι άμεσες επιδιώξεις του νόμου αυτού ήταν:

- Να ελεγχθεί η επέκταση της πόλης μέσω της πριμοδότησης του ψηλού κτιρίου.

- Η διευκόλυνση ανέγερσής του, λόγω της ανάληψης των εξόδων από πολλούς ιδιοκτήτες.

- Η αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος και της συνεχούς γεωγραφικής επέκτασης της πόλης. Επέκταση, η οποία απαιτούσε κατασκευή δικτύων και υποδομών, ανάγκη την οποία ο κρατικός μηχανισμός δεν ήταν σε θέση να ικανοποιήσει.

- Τόνωση της οικονομίας μέσω κινητικότητας περισσότερων κεφαλαίων και αύξηση της ζήτησης εργασίας στις νέες οικοδομές. Η κίνηση αυτή έδινε λύση στην διαμονή εκατοντάδων προσφύγων αφού η κατασκευή της πολυκατοικίας χρειαζόταν μικρότερο χώρο στην άναρχη οικιστικά Αθήνα της περιόδου αυτής.

Β) Η έκδοση του πρώτου Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού το 1929

Λίγους μήνες μετά την θέσπιση της οριζόντιας ιδιοκτησίας, εκδίδεται

ο πρώτος Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός (Γ.Ο.Κ) το 1929.

Χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο συστηματικό και ολοκληρωμένο κείμενο της Ελληνικής κτιριοδομικής νομοθεσίας και επιχειρήθηκε ένας συνειδητός προγραμματισμός των μελλοντικών εξελίξεων.

Σύμφωνα με αυτόν τον κανονισμό:

- Καθορίζεται ως ελάχιστη μονάδα συγκρότησης της πόλης το οικοδομικό τετράγωνο

- Κατοχυρώνει την οικοδόμηση κατά μήκος της οικοδομικής γραμμής

- Εισάγει τα συστήματα δόμησης (πανταχόθεν ελεύθερο, μικτό, συνεχές κ.α)

Γ) Η εφαρμογή του θεσμού της αντιπαροχής έδωσε επίσης λύση στο οξύ στεγαστικό ζήτημα που προκλήθηκε στην Αθήνα , λόγω της τεράστιας συσσώρευσης πληθυσμού. Η έννοια της αντιπαροχής ξεκίνησε ουσιαστικά από την Αθήνα.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΑΡΟΧΗΣ

Για να βρούμε όμως την αρχή της πρέπει να μάθουμε τα ιστορικά γεγονότα που ουσιαστικά συνετέλεσαν στη γέννησή της.   

1880-1900 Στα τέλη του 19ου αιώνα η Αθήνα, πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους από το 1834, θα συμπληρώσει την αρχιτεκτονική και πολεοδομική της συγκρότηση, αναδεικνύοντας παράλληλα τα μοναδικά αρχαία της μνημεία. Είναι πλέον μια ελκυστική πόλη με αξιόλογα δημόσια κτίρια, που οφείλονται στη γενναιοδωρία των πλούσιων Ελλήνων της διασποράς, και ειδυλλιακές εξοχές.

1900-1922 Aπό την αυγή του 20ού αιώνα έως το 1922, που ο πληθυσμός της αγγίζει τις 500.000 κατοίκους, η Αθήνα γίνεται ο μοχλός αλλά και ο κύριος αποδέκτης των ιστορικών αλλαγών της χώρας. Oι δύο νικηφόροι Bαλκανικοί Πόλεμοι του 1912 και 1913, οι οποίοι διπλασίασαν σχεδόν την ελληνική επικράτεια, το ανορθωτικό έργο του Eλευθέριου Bενιζέλου και η εισαγωγή πληθώρας νεωτερισμών στην καθημερινή ζωή των Αθηναίων θα φέρουν την πόλη τους πλησιέστερα προς τα ευρωπαϊκά της πρότυπα. Tο αισιόδοξο κλίμα της δεκαετίας του 1910 ευνοεί τη συστηματική προσπάθεια για το σχεδιασμό του πολεοδομικού συγκροτήματος της πρωτεύουσας. Tο σταμάτημα των απρογραμμάτιστων επεκτάσεων του σχεδίου της πόλης, η "κοσμογονία" των πολεοδομικών σχεδίων για την Αθήνα -σχέδια Ludwig Hoffmann, Thomas Mawson, Αριστείδη Mπαλάνου, Στυλιανού Λελούδα και Πέτρου Kαλλιγά-, η ίδρυση του Υπουργείου Συγκοινωνίας το 1914, η έναρξη λειτουργίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων Mηχανικών το 1917, η σύσταση του Ανώτατου Τεχνικού Συμβουλίου το 1919, στο οποίο συμμετείχαν προσωπικότητες του τεχνικού κόσμου της χώρας, και το διάταγμα του 1919 που ευνοούσε τα πολυώροφα κτίρια κατοικίας, αποτελούν χαρακτηριστικές εκφράσεις της πολιτικής βούλησης για αστικοποίηση δυτικού τύπου.

1922-1940 Από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 μέχρι το τέλος του Ελληνογαλλικού πολέμου η Αθήνα βλέπει τον πληθυσμό της να αυξάνεται κατά 145,4% και να ανέρχεται το 1940 σε 1.124.109 κατοίκους. H αντιμετώπιση του οξύτατου στεγαστικού προβλήματος των 230.000 ομογενών προσφύγων από τη Mικρά Ασία και των μεταναστών από την επαρχία και το εξωτερικό ακύρωσαν ουσιαστικά τους πολεοδομικούς σχεδιασμούς της δεκαετίας του 1910. Την εποχή αυτή, το 1933 συγκεκριμένα, ο μεγάλος γαλλοελβετός αρχιτέκτονας Le Corbusier θα περάσει από την Αθήνα προκειμένου να συμμετάσχει στο 4ο Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής που ανέλπιστα γινόταν στην ελληνική πρωτεύουσα. Παρά τη θερμή υποδοχή των μοντέρνων πολεοδομικών θεωριών του, οι ελληνικές πόλεις θα ακολουθούσαν το δρόμο τους. Αντίθετα, μεγαλύτερη επιτυχία είχε ο συγχρονισμός της ελληνικής αρχιτεκτονικής με τα νεωτερικά ρεύματα της Ευρώπης (Αrt Νouveau, Αrt Deco, Μοντέρνος Κλασικισμός κ.ά.) και ιδιαίτερα με το ριζοσπαστικό Μοντέρνο Κίνημα. 

1950-2000 Η απόκλιση της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής πορείας της πολυκατοικίας από εκείνες των άλλων ευρωπαϊκών πόλεων εντείνεται κατά την περίοδο 1950-80. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού της ελληνικής πρωτεύουσας κατά 220% περίπου και στον περιορισμένο ρυθμιστικό ρόλο της πολιτείας. Η Αθήνα ανακατασκευάζεται από την ιδιωτική πρωτοβουλία με το σύστημα της αντιπαροχής. Οι συνοικίες πλημμυρίζουν από πολυκατοικίες και το ιστορικό της κέντρο αφανίζεται. Η επέκταση της πόλης γίνεται χωρίς σχέδιο με αυθαίρετη δόμηση. Η δημογραφική σταθερότητα των δεκαετιών του ‘80 και ‘90 και οι ευνοϊκότερες συγκυρίες θα διαφοροποιήσουν αρκετά την κατάσταση. Μια θετική εξέλιξη, η οποία συμβαδίζει με τις διεθνείς τάσεις, είναι η αναβάθμιση του ιστορικού κέντρου, οι αστικές αναπλάσεις, η αποκατάσταση και αξιοποίηση ιστορικών κτιρίων.

Αντίθετα, η μαζική φυγή των 3.000.000 περίπου "νεφόπληκτων" Αθηναίων από τις υποβαθμισμένες συνοικίες του κέντρου προς την περιφέρεια και τις ακτές θα επιδεινώσουν την άναρχη αστικοποίηση και την περιβαλλοντική υποβάθμιση του λεκανοπεδίου της Αττικής.

Σήμερα Η αντιπαροχή συμπλήρωσε μισό και πλέον αιώνα ζωής από τότε που "θεσπίστηκε" και ακόμα καλά κρατεί. Μέχρι σήμερα ο τρόπος αυτός βοήθησε μεν να στεγασθούν με σχετικά φθηνό κόστος πολλές οικογένειες, οδήγησε δε σε άναρχη δόμηση και μεγάλη αλλαγή του αστικού τοπίου μιας περιοχής με την κατασκευή πολυώροφων και χωρίς χαρακτήρα κτιρίων. Πλέον τα μέτρα είναι πιο αυστηρά με την εφαρμογή των συντελεστών δόμησης αλλά και όρων στο τρόπο κατασκευής κτιρίων προσπαθώντας να διατηρήσουν το ύφος και το χρώμα που έχουν κάποιες περιοχές.

Φωτογραφικό υλικόΗ πολυκατοικία κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου

Η πολυκατοικία την μεταπολεμική περίοδο μέχρι το 1985

Η πολυκατοικία την περίοδο από το 1985-1996 μέχρι και σήμερα