1

Dr hab. inż. Anna Czubaszek Dr inż. Stanisław Minta

PROGNOZOWANY PESYMISTYCZNY SCENARIUSZ

ROZWOJU NAUKI I TECHNOLOGII

W OBSZARZE "BEZPIECZNA ŻYWNOŚĆ"

W ASPEKCIE POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA (QUALITY OF LIFE)

W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM

W 10-LETNIEJ PERSPEKTYWIE CZASOWEJ

2

Spis treści Tytuł rozdziału str.

Uwagi wstępne……………………………………………………………………… 3

Rozdział I. Ustosunkowanie się do rekomendowanych scenariuszy rozwoju

technologii na Dolnym Śląsku z Rozdziału 11.2 (Obszar „Bezpieczna

Żywność”)……………………………………………………………..

3

Rozdział II. Ocena wpływu scenariuszy technologicznych

na scenariusze poprawy jakości życia przedstawione w rozdziałach

4.7-4.8 (obszar „Bezpieczna Żywność”)………………………………

11

Rozdział III. Ocena realności realizacji zamierzeń związanych ze scenariuszami

technologicznymi w oparciu o potencjał naukowy i gospodarczy

Dolnego Śląska……………………………………………………..…

12

Rozdział IV. Czynniki o największym wpływie na jakość życia

i ocena celowości powołania nowych dolnośląskich jednostek

badawczych, diagnostycznych i eksperckich………………….……...

13

1. Czynniki o największym wpływie na jakość życia………………… 13

2. Ocena celowości powołania nowych dolnośląskich jednostek

badawczych, diagnostycznych i eksperckich………………………….

16

Rozdział V. Opinia dotycząca wizji współdziałania nauki i biznesu……………….. 18

Rozdział VI. Negatywne skutki nie wdrożenia zaproponowanych scenariuszy

i zagrożenia dla poszczególnych typów założonych scenariuszy w

świetle opinii własnych autorów opracowania………………………..

19

1. Zagrożenia dla scenariusza ekonomicznego……………………….. 20

2. Zagrożenia dla scenariusza społecznego…………………………… 22

3. Zagrożenia dla scenariusza ekologicznego………………………… 24

4. Zagrożenia dla scenariusza prawnego……………………………… 25

5. Zagrożenia dla scenariusza technologicznego……………………... 26

Rozdział VII. Podsumowanie 27

1. Możliwy obraz obszaru „Bezpieczna Żywność” w wersji pesymistycznej…………………………………………………….

27

2. Możliwe konsekwencje prezentowanych tendencji rozwojowych dla jakości życia

30

3

Uwagi wstępne

W niniejszej prognozie zawarte zostały opinie, propozycje i wizje dotyczące możliwości

poprawy jakości życia mieszkańców Dolnego Śląska zakładające pesymistyczny rozwój

sytuacji w odniesieniu do scenariuszy przedstawionych w opracowaniu „IDENTYFIKACJA

POTENCJAŁU I ZASOBÓW W OBSZARZE NAUKA I TECHNOLOGIE NA RZECZ

POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA ORAZ WYTYCZENIE PRZYSZŁYCH KIERUNKÓW

ROZWOJU, BADANIA METODAMI FORESIGHT” (Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego

Hanuzy, Edmunda Cibisa, Tadeusza Miśkiewicza oraz Piotra Ziółkowskiego).

Rozdział I

Ustosunkowanie się do rekomendowanych scenariuszy rozwoju technologii

na Dolnym Śląsku z Rozdziału 11.2 (Obszar „Bezpieczna Żywność”)

Wydaje się, że zawarte stwierdzenia umieszczone w Rozdziale 11.2 dotyczące zbyt

niskiego poziomu innowacyjności polskiego sektora rolno-spożywczego są zbyt daleko idące

ze względu na rosnący eksport żywności i utrzymującą się od dłuższego czasu nadwyżkę w

handlu z krajami trzecimi (w przeciwieństwie do innych sektorów gospodarki). Jednakże

wizja zwiększenia poziomu innowacyjności w produktach żywnościowych jest ze

wszechmiar słuszna, choć przedstawione propozycje mają przede wszystkim technologiczny

charakter (np. wprowadzenie do szerszej praktyki technologii produkcji żywności

funkcjonalnej, wzbogaconej w składniki bioaktywne). Brakuje natomiast zdecydowanie

podejścia marketingowego w tych rozwiązaniach. Innowacyjność w nowoczesnych realiach

rynkowych nie opiera się jedynie na nowinkach technicznych, ale obejmuje także

odpowiednią sprzedaż i unowocześnianie pod kątem marketingowych produktów już

posiadanych. Propozycje wprowadzenia nowych technologii do szerokiej praktyki

gospodarczej mogą też trafić na opór ze strony słabego zainteresowania potencjalnych

nabywców. Według założeń teoretycznych osoby określane w marketingu jako pionierzy

konsumpcji, czyli skłonne do zakupów innowacyjnych produktów stanowią niewielki odsetek

populacji (ok. 1-5%). Należy zaznaczyć, że podejście technologiczne w dzisiejszych czasach

może zakończyć się niepowodzeniem finansowym, ze względu na to, że nie tak wielką sztuką

4

jest wyprodukowanie towaru, tylko jego sprzedaż. Bez odniesienia do potencjału popytowego

trudno jest popierać rozwój określonych kierunków produkcji, bo może się to okazać

nieopłacalne ekonomicznie, a co za tym idzie na dłuższą metę zakończy się niepowodzeniem.

Zaproponowane w rozdziale 11.2 pomysły wdrożenia nowych technologii produkcji

artykułów żywnościowych wysokiej jakości w postaci żywności funkcjonalnej są możliwe do

realizacji na obszarze Dolnego Śląska, do czego predestynuje potencjał przemysłowo-

naukowy. Natomiast powstaje pytanie, czy to będzie dobre rozwiązanie na podniesienie

jakości życia całego społeczeństwa województwa dolnośląskiego. Wydaje się, że tego typu

działania powinny raczej stanowić uzupełnienie oferty regionu, lub stać się jego wizytówką

jako miejsca innowacyjnego. Trzeba sobie zdawać jednak sprawę, że tego typu oferta z reguły

jest droższa od konwencjonalnych produktów, a co za tym idzie może trafić na barierę

popytową. Szczególnie ten problem uwidoczni się, jeżeli globalna sytuacja kryzysowa rozleje

się bardziej i uderzy silniej w polskie przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe. Jeśli dojdzie

do pogłębienia tendencji spadkowych dotyczących koniunktury gospodarczej, to może się

okazać, że żywność funkcjonalna stanie się zbyt droga i będzie stanowić tylko mało istotną

niszę rynkową. Ponadto wśród wskazanych pomysłów znajdują się technologie suszenia

owoców i warzyw, które z natury rzeczy są drogimi technologiami i zmieniają zupełnie

właściwości organoleptyczne materiału wyjściowego, co dla wielu konsumentów będzie

powodem odrzucania możliwości zakupu takiej formy owoców i warzyw. Z tego powodu

opinia pojawiająca w końcowym raporcie z badań, że jest to dobry sposób na zwiększenie

dostępności tego typu artykułów dla szerokich mas społecznych może się okazać zupełnie

nietrafna, ponieważ cena i silne preferencje żywieniowe (zarówno wynikające z walorów

smakowych, jak i tradycji) spowodują niewielkie zainteresowanie tego typu ofertą.

Duże wątpliwości budzą także pomysły silniejszego wykorzystania technologii

opartych o organizmy modyfikowane genetycznie. Na obecnym etapie rozwoju badań oraz

świadomości dużej części społeczeństwa, funkcjonuje obraz niepełnej wiedzy dotyczącej

pełnego bezpieczeństwa wykorzystania tego typu rozwiązań. W przypadku, gdyby doszło do

ogłoszenia negatywnego wpływu spożywania żywności wytwarzanej z tego typu

organizmów, odbiło by się to bardzo mocno na sprzedaży. Przykładem silnego wpływu

niekorzystnych informacji medialnych dotyczących żywności jest choroba „wściekłych

krów”, która spowodowała załamanie się rynku wołowiny pomimo, że zagrożenie realne ze

strony tej choroby było relatywnie niewielkie i występowało już wcześniej. W przypadku

pojawienia się podobnych informacji odnoszących się do żywności funkcjonalnej lub opartej

5

o surowce GMO, może dojść do zaniku chęci zakupów tego typu wyrobów. Duże znaczenie

mają także organizacje (najczęściej ekologiczne), które sprzeciwiają się wprowadzeniu do

Polski technologii produkcji surowców z organizmów GMO. Można się wręcz spotkać z

opiniami, że Polska może uzyskać więcej korzyści jeśli stanie się „obszarem wolnym od

GMO” aniżeli wtedy, gdy stanie się ich producentem na dużą skalę.

Godne zauważenia jest zwrócenie uwagi na większy nacisk na technologie

wytwarzania żywności ekologicznej. Na Dolnym Śląsku jest szereg rejonów, które nadają się

do prowadzenia tego typu produkcji (np. obszary NATURA 2000, obszary o niekorzystnych

warunkach gospodarowania (ONW) zwłaszcza w pasmie Sudetów). Natomiast dużym

ograniczeniem może być tutaj brak osób chcących zajmować się tego typu działalnością.

Produkcja ekologiczna jest bardzo pracochłonna (w większości przypadków), a co za tym

idzie, w przypadku odpływu zwłaszcza młodej ludności lub wzrostu atrakcyjności w poza

rolniczych sektorach gospodarki, może dojść do niedoboru zasobu pracy w rolnictwie. Poza

tym produkcja ekologiczna w Polsce i na Dolnym Śląsku, w większości jest prowadzona

przez małe gospodarstwa i stąd może wyniknąć problem z odpowiednią ilością

ujednoliconego surowca, który następnie mógłby być poddany przetwórstwie na skalę

przemysłową. Być może w przypadku pomysłu na rozwój technologii ekologicznych w

agrobiznesie, lepszym rozwiązaniem byłoby poszukiwanie takich rozwiązań, które właśnie w

małych obiektach będą się sprawdzać, a dodatkowo należałoby położyć nacisk na nakłanianie

jak największej ilości rolników do sprzedaży bezpośredniej. Rozwiązaniem jakie ułatwi ten

proces będzie budowa odpowiednich punktów sprzedażowych w postaci dobrze

wyposażonych miejsc targowiskowych (tego typu rozwiązanie znajduje się wśród pomysłów

zawartych w raporcie końcowym z badań metodą FORESIGHT), a także szkolenia z zakresu

technik pakowania i konserwacji oraz ogólnego przygotowania marketingowego do sprzedaży

produktów ekologicznych. Badania powinny pójść w kierunku zmniejszenia pracochłonności

takiej produkcji, a także rozwoju sposobów przetwarzania, pakowania i dystrybucji żywności

ekologicznej, po to aby stała się ona atrakcyjniejsza dla potencjalnych nabywców, a

jednocześnie nie straciła swojej podstawowej zalety za jaką uważa się naturalność i wyższe

walory zdrowotne niż żywność konwencjonalna produkowana według przemysłowych

receptur i w dużych ilościach.

Pod względem rozwoju i badań nowych technologii produkcji ekologicznej większy

nacisk powinien być także położony na zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego

wytwarzanych produktów, ponieważ w przypadku tej działalności pojawiają się dowody na

6

to, że nie zawsze produkty ekologiczne są tak zdrowe jak powinny być. Wynika to chociażby

z tego, że brak chemicznej ochrony roślin często prowadzi do rozwoju szkodliwych grzybów

lub drobnoustrojów, co może zagrażać zdrowiu ludzkiemu. Jako potwierdzenie tej tezy należy

wskazać przykład rozwoju zjadliwego szczepu EHEC – mutacji bakterii Escherichia coli,

która swój początek wzięła z niewłaściwej technologii produkcji w niemieckim

gospodarstwie ekologicznym oferującym kiełki spożywcze. Podobne zagrożenia mogą

wystąpić w przypadku plantacji, które nie są chronione chemicznie, a są porażone przez

choroby grzybowe. Nawet po ustąpieniu infekcji, w owocach lub warzywach mogą pozostać

szkodliwe substancje, jak np. mykotoksyny, które są niezwykle groźne dla ludzkiego zdrowia.

Dlatego też konieczne jest wdrażanie rozwiązań, które będą miały na celu wprowadzenie

systemu kontroli takiej produkcji i odpowiedniej wiarygodnej certyfikacji. Niemniej jednak

efektem tego będzie wzrost kosztów produkcji i dystrybucji, a co za tym idzie nie będzie to

rozwiązanie służące zwiększeniu bezpieczeństwa ilościowego lub ekonomicznego dla

konsumentów, tylko raczej będzie działalnością niszową.

Można stwierdzić, że zaproponowane rozwiązania technologiczne są ciekawe i godne

zainteresowania, jednak wątpliwości budzi to, czy mają one być podstawowymi kierunkami

rozwoju technologii związanej z obszarem „Bezpieczna Żywność”. Proponowane rozwiązania

mają innowacyjny charakter i brak jest jednoznacznie pozytywnej odpowiedzi, czy odniosą

sukces rynkowy. W przypadku żywności funkcjonalnej chodzi o to, że jest ona produktem

niszowym i skierowanym do często wąskiej grupy odbiorców, którzy cierpią na wybrane

schorzenia lub braki składników w zwyczajnej codziennej diecie. Z kolei żywność związana z

surowcami GMO budzi duże opory społeczne, zarówno grup czy instytucji zorganizowanych,

jak i pojedynczych obywateli, w świadomości których jest to rozwiązanie z góry złe i mogące

doprowadzić do ograniczenia bioróżnorodności oraz budzące lęk przed nieznanymi

zagrożeniami zdrowotnymi, choć obecnie brak jest dowodów na to, że tego typu uprawy są

szkodliwe dla ludzi i środowiska. Z drugiej strony nie można wykluczyć takiej sytuacji, że

okaże się, iż GMO niesie ze sobą realne zagrożenie, ponieważ obiektywne badania w tym

zakresie być może będą musiały być prowadzone przez dziesiątki lat i potencjalne negatywy

mogą się uwidocznić po bardzo długim czasie.

W związku z powyższym wydaje się, że zbyt mały nacisk w scenariuszu

technologicznym został położony na technologie o mniej innowacyjnym charakterze

wytwarzania żywności, które są tańsze i z tego powodu produkty dzięki nim wytworzone są

łatwiej dostępne – zwłaszcza dla mniej zamożnych grup społecznych. W tym przypadku

7

należy z kolei zwrócić raczej uwagę na innowacyjność marketingową, a nie technologiczną.

Chodzi tu np. o podwyższenie standardów dotyczących opakowania, albo lepszej dystrybucji

towarów. Dzięki temu osiągnie się łatwiej sukces zarówno w odniesieniu do oferentów

(łatwiejszy zbyt, wyższe przychody ze sprzedaży, wyższa rentowność), jak i nabywców

(otrzymają produkt, który lepiej trafi w ich potrzeby, czy będzie estetyczniejszy).

Od braku innowacyjności technologicznej większym problemem gospodarki

żywnościowej Dolnego Śląska jest zmniejszanie różnorodności produktowej. Silnie w

województwie funkcjonuje jedynie przemysł oparty o przetwórstwo zbóż, natomiast pozostałe

branże, zwłaszcza oparte o produkcję zwierzęcą, są bardzo słabo rozwinięte lub znajdują się

wręcz od dłuższego czasu w stanie regresu. Z tego względu wśród proponowanych rozwiązań

powinny znaleźć się też pomysły na usprawnienia technologiczne w konwencjonalnych

procesach wytwórczych i dążenie do odtworzenia np. przemysłu mleczarskiego i mięsnego.

Szczególnie w odniesieniu do rozwiązań, które mogą się sprawdzić w małych obiektach, bo

one mogą być motorem napędowym lokalnych środowisk i nie powodują napięć oraz

dysproporcji w transferach pieniężnych tak jak duże podmioty o korporacyjnym charakterze

(zarówno przemysłowe, jak i duże sieci handlowe).

Jako dodatkowy pomysł do scenariusza technologicznego można wskazać badania nad

tradycyjnymi sposobami produkcji żywności. Chodzi o to, ażeby z jednej strony dbać o

zachowanie dziedzictwa kulturowego, budować wartość dodaną w postaci smacznej i zdrowej

oferty kulinarnej jako dodatku do oferty turystycznej i leczniczej, a poza tym przekazywać

wiedzę dotyczącą najlepszych, sprawdzonych na przestrzeni wielu lat receptur i sposobów

wytwarzania do innych obiektów, które mogą rozwijać działalność w tym samym kierunku w

innych miejscach Dolnego Śląska. Na obszarze województwa rozwija się rynek produktów

tradycyjnych i regionalnych, jednakże jest on dużo słabszy niż w innych regionach Polski, a

przecież Dolny Śląsk ma olbrzymi potencjał związany z obecnością różnych kultur i grup

etnicznych, co jest uwarunkowane historycznie, szczególnie z powodu rozwiązań

politycznych po zakończeniu II wojny światowej. Rozwój obiektów i oferty przez nie

dostarczanej na rynek w postaci produktów regionalnych i tradycyjnych będzie dobrze

wpisywał się w specyfikę Dolnego Śląska i będzie przyczyniał się do podniesienia jakości

życia mieszkańców regionu. Wynikać to będzie z aktywizacji podmiotów zaliczanych do

sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz aktywnych właścicieli

gospodarstw rolniczych. Przygotowanie dobrej oferty, dzięki zastosowaniu sprawdzonych

długoletnich technologii, będzie ułatwiało sprzedaż, zwiększy dochody i chęć do dalszych

8

inwestycji i modernizacji. Dodatkowo będzie to sposobem na budowanie nowych miejsc

pracy dla osób mieszkających w bliskiej okolicy, a w efekcie przyczyni się do rozwoju całego

lokalnego środowiska bez konieczności wyjeżdżania daleko do dużych aglomeracji miejskich.

Poza tym korzyści osiągną także nabywcy, którzy będą mogli wybierać w bardziej

zróżnicowanej ofercie o wysokich walorach smakowo-odżywczych. Kończąc ten wywód

można stwierdzić, że przy dążeniu do innowacyjności dolnośląskiego sektora żywnościowego

w kierunkach proponowanych w Rozdziale 11.2, nie powinno się zapominać o tradycyjnych

sposobach produkcji i dążyć do ich głębszego naukowego poznania w celu przekazania tej

wiedzy do innych obiektów, które mogą prowadzić tego typu działalność.

Należy wspierać już istniejące i podejmować nowe działania zmierzające do

wypromowania większej ilości produktów regionalnych i tradycyjnych, a także zapobiegać

marnotrawstwu dziedzictwa kulturowego. W przeciwnym razie Dolny Śląsk może utracić

dużą część swojego naturalnego potencjału. Dla opisania znaczenia tego aspektu można

posłużyć się przykładem najbardziej rozpoznawalnego dolnośląskiego produktu

żywnościowego, a mianowicie karpia milickiego. Otóż jeszcze na początku lat 2000-

tysięcznych nie było żadnej restauracji w rejonie Doliny Baryczy, która miałaby w

całorocznej ofercie potrawy z tej ryby. Może się to wydawać dziwne, ale na podstawie

rozmów przeprowadzonych z osobami z tego rejonu, okazuje się, że największą przeszkodą w

tym zakresie był brak świadomości o tym, że jest to bardzo wartościowy element lokalnego

potencjału i coś na czym da się zarobić. Obecnie coraz więcej obiektów gastronomicznych ma

taką ofertę i stanowi ona często sztandarowe danie, a chętnych do zakupu nie brakuje. Gdyby

nie podjęte działania lokalnych stowarzyszeń i grup działania oraz aktywizacji lokalnej

społeczności, ten symbol Doliny Baryczy, pozostałby tylko produktem sezonowym na Boże

Narodzenie, a korzyści dla powiatów milickiego i ościennych minimalne czy symboliczne.

Jako przykład dobrej praktyki można wskazać organizowanie corocznych konkursów

kulinarnych, w których najważniejsze znaczenie ma poszukiwanie najlepszych potraw z

karpia. Dzięki temu popularyzowana jest zarówno kultura jedzenie tej ryby, jak też wzbudza

się zainteresowanie nowych obiektów stojących po stronie podażowej.

Na przykładzie produktu jakim jest karp milicki, należy uznać wspomaganie

technologiczne rozwoju chowu i hodowli ryb słodkowodnych za dobry kierunek przyjęty

wśród proponowanych rozwiązań w Rozdziale 11.2 raportu końcowego z badań metodą

FORESIGHT. Jednak konieczne jest tutaj zwrócenie uwagi na czynnik ludzki, podnoszenie

świadomości o lokalnych walorach wynikających z natury i tradycji, oraz wskazanie nowych

9

możliwości dywersyfikujących ofertę poza tylko sprzedaż żywych ryb. Dodatkowo w

przypadku wspierania rozwoju technologii chowu i hodowli ryb słodkowodnych na Dolnym

Śląskim, koniecznie trzeba zwrócić uwagę na trzy kierunki badań bardzo potrzebnych dla

praktyki rybackiej w regionie. Te kierunki są następujące:

1) poszukiwanie szczepionki lub innego typu lekarstwa przeciwko wirusowi

zawleczonemu z Izraela i dziesiątkującego pogłowie karpia w okolicach Milicza.

Problem ten jest bardzo palący, ponieważ według opinii pracowników „Stawów

Milickich S.A.” wirus ten zmniejsza potencjał produkcyjny przedsiębiorstwa od 40 do

60%! Choroba powodowana przez ten drobnoustrój jest znacznie groźniejsza niż inny

znany od dawien dawna szkodnik rybacki, a mianowicie kormoran. O ile z ptactwem,

właściciele i pracownicy stawów rybackich radzą sobie relatywnie dobrze, o tyle nowy

patogen jest dla nich uciążliwy i w stosunku do niego są w zasadzie bezsilni. Istniejąca

szczepionka, która dobrze działa w warunkach izraelskich, w Polsce się nie sprawdza ze

względu na chłodniejszy klimat i po prostu nie niszczy skutecznie wirusa. Poznanie

wirusa i znalezienie odpowiednich sposobów prewencji oraz zwalczania tego patogenu

przyczyni się wydatnie do podniesienia jakości życia mieszkańców Dolnego Śląska –

skorzystają na tym osoby pracujące przy produkcji ryb słodkowodnych, a także

konsumenci otrzymujący surowce rybne o właściwej zdrowotności, a co za tym idzie w

pełni bezpieczne do spożycia, bez wątpliwości, że wirus pozostawia jakieś wady lub

pozostałości w kupowanych rybach i przetworach;

2) prowadzenie badań zarówno technologicznych, jak i marketingowych ułatwiających

dywersyfikację oferty sprzedażowej dla wszystkich producentów ryb słodkowodnych.

Wynika to z faktu, że przeważająca ilość ryb słodkowodnych jest sprzedawana w

naszym kraju w postaci nieprzetworzonej, a wręcz jako żywe osobniki. Obecnie

narastają coraz bardziej nastroje społeczne, które sprzeciwiają się sprzedaży żywych

ryb. Jest to skutecznie podsycane przez działanie organizacji walczących o prawa

zwierząt, które wskazują na ten problem jako etycznie niewskazany i traktują go jako

brak humanitaryzmu w odniesieniu do zwierząt. Przyczynia się to do tego, że coraz

większa liczba osób nie chce kupować ryb w takiej formie. Stąd wniosek, że należy

poczynić starania w celu wskazania takich rozwiązań technologiczny i marketingowych,

które spowodują pojawienie się w ofercie sprzedażowej tuszek i innych elementów

mięsa rybiego oraz produktów przetworzonych pochodzących z ryb słodkowodnych, a

zwłaszcza z mających największe znaczenie i najbardziej znanych na Dolnym Śląsku -

10

karpia i pstrąga. Kierunki rozwoju technologicznego powinny więc objąć takie obszary,

jak sposób przetwarzania, przechowywania i pakowania produktów rybnych, aby były

one łatwe w transporcie i utrzymywały swoje korzystne właściwości do spożycia w

dłuższym terminie. W przypadku działań marketingowych przydatne byłyby badania

konsumentów w zakresie tego, jakiej oferty oczekują i co potencjalnie osiągnie sukces

rynkowy, jeśli chodzi o produkty otrzymywane z ryb słodkowodnych hodowanych na

Dolnym Śląsku. Takie działania także wydatnie będą sprzyjać podniesieniu jakości

życia mieszkańców województwa. Dla producentów będzie to oznaczało łatwiejszy i

prawdopodobnie większy zbyt, a co za tym idzie wyższe dochody i opłacalność

produkcji. Dodatkowo ważny będzie wydźwięk związany z propagandą marketingową,

ponieważ można będzie uniknąć niekorzystnych komentarzy ze strony obrońców praw

zwierząt. W przypadku mieszkańców regionu, ważne jest także to, że otrzymają szerszą

ofertę produktów rybnych, które powinny być łatwe do przyrządzenia i dostępne w

całorocznej ofercie, a nie jedynie sezonowo (np. w okresie Bożego Narodzenia).

Powinno to mieć pozytywny wpływ na zwiększenie spożycia potraw rybnych wśród

Dolnoślązaków, a w efekcie ubogaci ich dietę i podniesie przez to jakość życia. Warto w

tym miejscu wspomnieć, że wielu dietetyków uważa, iż Polacy jedzą zbyt mało potraw

rybnych będących źródłem wielu cennych składników odżywczych, więc działania

zmierzające do zwiększenia spożycia tego typu produktów na Dolnym Śląsku

potwierdzają tezę o korzystnych ich wpływie na jakość życia, zwiększeniu

bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowotności społeczeństwa;

3) podjęcie badań ułatwiających rejestrację dolnośląskich ryb słodkowodnych (szczególnie

karpia milickiego) jako certyfikowanych produktów regionalnych lub tradycyjnych –

także na poziomie ochrony Unii Europejskiej (np. jako produkt z certyfikatem

„Chronione Oznaczenie Geograficzne” lub „Chroniona Nazwa Pochodzenia”). Badania

te powinny objąć zarówno kwestie jakościowe, sposób kontroli i certyfikacji, jak i

udowodnienie posiadania specyficznych cech przez te produkty pozwalających na

posiadanie specjalnych oznaczeń jakościowych. Organizacje lokalne już są gotowe do

tego typu działań, trzeba im tylko w tym pomóc, a tego typu działania i ich efekty będą

służyły podniesieniu pozytywnego wizerunku Dolnego Śląska oraz będą służyły

rozwojowi regionalnemu.

11

Rozdział II

Ocena wpływu scenariuszy technologicznych

na scenariusze poprawy jakości życia przedstawione w rozdziałach 4.7-4.8

(obszar „Bezpieczna Żywność”)

Przedstawione pomysły na poprawę jakości życia należy uznać za bardzo ciekawe i

korzystne. Jednakże odnosząc się do rozdziału 11.2 opracowania zbiorczego z badań metodą

FORESIGHT, należy przypomnieć, że wybrane jako priorytetowe kierunki rozwoju

technologii, bardziej będą służyć budowie wizerunku Dolnego Śląska jako regionu

stawiającego na innowacyjność w zakresie produkcji żywności. Natomiast wpływ tych

technologii na życie szarego przedstawiciela społeczeństwa regionu może być już niewielki.

Poza tym są to rozwiązania, które wydają się być korzystniejsze dla dużych podmiotów

gospodarczych, co nie zawsze jest korzystne dla rozwoju regionalnego.

Wśród przyjętych scenariuszy i programów działań na szczególną uwagę zasługują

pomysły, które zmierzają do wspierania lokalnej przedsiębiorczości (zwłaszcza sektora MŚP),

zrównoważonego rolnictwa i wzbogacenia oraz zróżnicowania oferty żywnościowej regionu

(dotyczy to zarówno żywności funkcjonalnej, jak i regionalnej i tradycyjnej). Bolączką

Dolnego Śląska jest relatywnie słaby do możliwości produkcyjnych i potrzeb społecznych

sektor żywnościowy, dlatego większość działań wspierających powinna być skierowana na

sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, bo w przypadku osiągania przez część z

nich dobrych wyników rynkowych, jest szansa, że się rozrosną i zwiększą potencjał

produkcyjny regionu, a to będzie korzystniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa

żywnościowego rozumianego zarówno w znaczeniu ilościowym, jak i jakościowym.

W przypadku realizacji założeń przyjętych w programach działań istnieje duża szansa,

że nie spełnią się pesymistyczne warianty rozwoju sytuacji i dzięki nim nastąpi w

przewidywalnej przyszłości poprawa poziomu jakości życia mieszkańców regionu.

12

Rozdział III

Ocena realności realizacji zamierzeń związanych

ze scenariuszami technologicznymi w oparciu

o potencjał naukowy i gospodarczy Dolnego Śląska

Odnosząc się do tezy, że potencjał naukowy dolnośląskich uczelni jest wystarczający

do wprowadzenia zaproponowanych kierunków rozwoju technologicznego, można ją

potwierdzić. Jednak w tym przypadku powinno się większy nacisk położyć na badania

rynkowe nad efektywnością ekonomiczną tych działań i wielkością potencjalnego

zapotrzebowania na nowoczesną żywność wysokiej jakości. W przeciwnym razie podjęte

zostaną wysiłki ludzkie i finansowe o dużym nasileniu, ale efekty niekoniecznie mogą się

przysłużyć podniesieniu jakości życia dolnośląskich mieszkańców. Poza tym warto zwrócić

uwagę na przedstawione zagrożenia i negatywne aspekty pojawiające przy okazji

przynajmniej części zaproponowanych rozwiązań, bo mogą one decydować o powodzeniu lub

niepowodzeniu działań zmierzających do wdrożenia zaproponowanych kierunków rozwoju

technologicznego gospodarki żywnościowej Dolnego Śląska.

13

Rozdział IV

Czynniki o największym wpływie na jakość życia

i ocena celowości powołania nowych dolnośląskich jednostek

badawczych, diagnostycznych i eksperckich

Autorzy niniejszej prognozy typując czynniki o największym wpływie na jakość życia

oparli się przede wszystkim o wyniki badań ankietowych Delphi oraz o analizę SWOT w

obszarze tematycznym „Bezpieczeństwo Żywności”. Ze względu na założenie o

pesymistycznym charakterze opracowanej prognozy, skupiono się na czynnikach (barierach,

zagrożeniach i słabych stronach dolnośląskiego potencjału naukowo-gospodarczego), które

mogą mieć szczególnie negatywny wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców Dolnego

Śląska oraz realizację założonych scenariuszy.

1. Czynniki o największym wpływie na jakość życia

Wśród głównych barier ograniczających potencjalne powodzenie zaproponowanych

scenariuszy poprawy jakości życia i działań je wspomagających, a wskazanych przez osoby

odpowiadające na pytania zawarte w ankiecie Delphi wymienia się w kolejności:

1) brak wsparcia finansowego (np. ze strony samorządów, banków, funduszy

strukturalnych itp.),

2) brak motywacji inwestorów do innowacji,

3) brak świadomości społeczeństwa,

4) brak wykwalifikowanych zasobów ludzkich,

5) niesprawność systemu organizacyjno-administracyjnego,

6) brak systemowych rozwiązań prawnych.

Inne bariery (wskazywane w mniejszym zakresie) to:

7) brak planów zagospodarowania przestrzennego i ograniczona dostępności terenów

na inwestycje,

8) brak zgody społecznej,

9) brak dostępu do odpowiednich technologii,

10) niewystarczająca infrastruktura.

14

Spośród słabych stron zamieszczonych w analizie SWOT w obszarze „Bezpieczna

żywność” i mogących mieć największy wpływ na negatywny przebieg scenariuszy, autorzy

tego opracowania, zgodnie ze swoją wiedzą i przewidywaniami, wybrali następujące

elementy:

1) niedostateczna świadomość społeczeństwa w zakresie znaczenia dla zdrowia

żywności prozdrowotnej, w tym funkcjonalnej,

2) brak prozdrowotnych postaw żywieniowych i szerszej świadomości społecznej

utrudniający produkcję i zbyt żywności wysokiej jakości,

3) wciąż niewystarczający poziom zamożności społeczeństwa będący barierą

ograniczającą możliwość zakupu wysokiej jakości produktów żywnościowych,

4) słaby rynek żywności regionalnej, tradycyjnej i lokalnej,

5) brak koordynacji działań na rynku produktów regionalnych, tradycyjnych i

lokalnych,

6) słabe tempo powstawania ekologicznych grup producenckich (m.in. z powodu

barier finansowych, administracyjnych i prawnych),

7) wysokie ceny żywności ekologicznej,

8) niewystarczająca ilość przetwórni ekologicznych,

9) niska rentowność działalności agroturystycznej,

10) słabo rozwinięta infrastruktura techniczna wsi utrudniająca rozwój turystyki

wiejskiej, w tym agroturystyki (m.in. daleka od standardów europejskich baza

noclegowo-gastronomiczna),

11) słabo rozwinięty sektor MŚP w branży rolno-spożywczej,

12) ograniczone możliwości inwestycyjne MŚP wynikające z braku własnego kapitału,

13) niepełne wykorzystanie możliwości w zakresie produkcji ryb słodkowodnych,

14) słabo rozwinięta bezpośrednia sprzedaż surowców rolno-spożywczych i żywności

(w tym brak spełniających normy sanitarne targowisk),

15) nadmierna pozycja rynkowa dużych sieci handlowych w obrocie żywnością

(destabilizuje to rynek producentów surowców rolno-spożywczych i żywności),

16) odpływ młodzieży ze wsi oraz brak jej zainteresowania nauką zawodów rolniczych,

15

17) brak efektywnego modelu współpracy nauki z sektorem żywnościowym zarówno w

zakresie transferu wiedzy i innowacji (zbyt wiele niepraktycznych badań

naukowych), jak i kształcenia odbiegającego od potrzeb rynku (brak lub minimum

przydatnej w praktyce wiedzy i umiejętności do tworzenia firm i ich zarządzaniem),

18) niezadowalające wykorzystanie potencjału naukowego oraz niski transfer wiedzy i

technologii do przedsiębiorstw sfery agrobiznesu, ze strony lokalnych ośrodków

akademickich,

19) częste przypadki fałszowania żywności i nieprawdziwych informacji o jej składzie

i właściwościach,

20) brak niezależnego Dolnośląskiego Centrum Bezpieczeństwa Żywności (DCBŻ)

dysponującego akredytowanymi laboratoriami prowadzącymi kompleksowe

oznaczenia i badania w zakresie bezpiecznej żywności.

Wśród zagrożeń mogących zdecydować o urzeczywistnieniu się w życiu scenariuszy

pesymistycznych, szczególną uwagę należałoby zwrócić na:

1) dysparytet dochodów zatrudnionych w agrobiznesie w relacji do zatrudnionych w

innych działach gospodarki (zwiększa to odpływ młodzieży ze wsi i zmniejsza jej

zainteresowanie zdobywaniem kwalifikacji rolniczych),

2) przejmowanie kontroli nad coraz większą częścią rynku żywnościowego przez

wielkie międzynarodowe koncerny produkcyjno-handlowe,

3) nieprzewidywalne fluktuacje cen na światowym rynku surowców rolno-

spożywczych i żywności,

4) fatalne dla zdrowia nawyki żywieniowe młodzieży i jednoczesny brak świadomości

ich wpływu na jakość życia (skutkuje to wzrostem zachorowań i zgonów na

choroby dietozależne),

5) malejące zapasy żywności na świecie (według danych z Dziennika Urzędowego

UE światowe zapasy żywności w 2007 roku były wystarczające na 57 dni,

a w 2008 roku zaledwie na 40 dni) oraz znaczący wzrost popytu na żywność w

krajach rozwijających się,

6) niewystarczające nakłady na naukę oraz działalność B+R.

16

Szersze odniesienie co do negatywnego wpływu barier, zagrożeń i słabych stron na

negatywny przebieg założonych scenariuszy, znajduje się w rozdziale VI niniejszego

opracowania.

2. Ocena celowości powołania nowych dolnośląskich jednostek

badawczych, diagnostycznych i eksperckich

Pomysły związane z powołaniem do istnienia nowych dolnośląskich jednostek o

charakterze badawczym, diagnostycznym i eksperckim są w dużej mierze uzasadnione,

jednakże w niektórych sytuacjach może dochodzić do powielania funkcji spełnianych przez

już działające instytucje kontrolujące bezpieczeństwo w obszarze produkcji i dystrybucji

żywności oraz komponentów do jej produkcji.

Celowość powołania niezależnych podmiotów wspomagających osiągnięcie celu

jakim jest podniesienie jakości życia mieszkańców Dolnego Śląska, wypływa z faktu, że

osoby związane bezpośrednio z regionem znacznie lepiej znają jego specyfikę, dostosowują

się szybciej do oczekiwań lokalnych społeczności i wiedzą więcej, co należy zrobić dla

poprawy sytuacji województwa, aniżeli ktoś zarządzający na poziomie krajowym.

Nowe instytucje dolnośląskie powinny dbać szczególnie o realizację następujących

zadań:

a) opracowanie systemu regionalnych znaków jakości oraz systemów certyfikacji (wraz z

jasno określonymi wymogami) promujących najlepszych dolnośląskich producentów i

wyroby,

b) doradzanie zainteresowanym podmiotom, jakie powinny podejmować działania, aby

spełnić wymogi regionalnej certyfikacji,

c) prowadzenie kontroli bieżącej w certyfikowanych podmiotach,

d) zbudowanie lokalnej i spójnej marki oraz logo promujących Dolny Śląsk,

e) wspieranie współpracy związanej z podejmowaniem inicjatyw na rzecz rozwoju

województwa pomiędzy lokalnymi władzami, sektorem prywatnym i społecznym, a

także koordynacja tych działań,

f) aktywizacja lokalnych środowisk,

g) pomoc w nawiązywaniu kontaktów pomiędzy przedsiębiorstwami zainteresowanymi

konkretnymi badaniami a światem nauki, które będą owocowały wspólnymi

projektami badawczymi,

17

h) wyłanianie najlepszych dolnośląskich pomysłów naukowych, produktów i podmiotów

gospodarczych, które mogą być wzorem do naśladowania dla innych oraz szczególnie

przyczyniają się do podnoszenia jakości życia i ogólnego rozwoju regionu.

Instytucjonalne wsparcie dotyczące wspólnej marki i systemów certyfikacji oraz

jakości szczególnie powinno być dedykowane rolnikom, przetwórcom i branży

gastronomicznej oferującym żywność ekologiczną, lokalną i tradycyjną, a także podmiotom

prowadzącym działalność obsługującą turystów (gospodarstwa agroturystyczne, obiekty

turystyki wiejskiej i miejskiej). Pomysł na certyfikację produktów żywnościowych jest już w

Polsce dobrze znany, ale ten dotyczący certyfikacji obiektów turystycznych to novum.

Natomiast jest on już wdrażany w Republice Czeskiej, gdzie działalność prowadzi specjalne

stowarzyszenie Asociace Regionalnich Znacek (ARZ), która m.in. zajmuje się promocją

produktów regionalnych i oferty turystycznej, dzięki odpowiedniemu systemowi certyfikacji i

marek regionalnych. Posiadanie odpowiedniego certyfikatu i możliwość używania regionalnej

marki to prestiż dla wykorzystujących je podmiotów, a poza tym powoduje również to, że

potencjalni nabywcy mają poczucie pewności, co kupują i że jest to oferta charakterystyczna

dla regionu oraz spełniająca odpowiednie standardy jakościowe.

Z pewnością dużą część tych zadań mogłoby realizować zaproponowane niezależne

Dolnośląskie Centrum Bezpieczeństwa Żywności (DCBŻ) dysponującego akredytowanymi

laboratoriami prowadzącymi kompleksowe oznaczenia i badania w zakresie bezpiecznej

żywności, jednakże część z tych zadań wykracza poza obszar samego bezpieczeństwa

żywnościowego i dlatego należałoby albo poszerzyć zakres jego działalności, albo powołać

dodatkową instytucję w formie stowarzyszenia, które zajęło by się organizacją i koordynacją

działań wszystkich podmiotów zainteresowanych podnoszeniem jakości życia na Dolnym

Śląsku. Tworzenie takiego stowarzyszenia powinno być otwarte na różne środowiska, aby

wśród jego członków znaleźli się przedstawiciele lokalnych grup działania (LGD), samorządu

terytorialnego, uczelni wyższych oraz podmiotów gospodarczych i osób prywatnych.

Warto wspomnieć, że w nowo tworzonych instytucjach główny nacisk powinien być

położony na realizację zadań nie prowadzonych w istniejących podmiotach oraz na

koordynację działań różnych środowisk i ośrodków w tych tematach, które są już aktualnie

podejmowane, aby całość przedsięwzięcia nie była nadmiernie kosztowna i nie powodowała

powielania tych samych czynności przez różne podmioty w nieracjonalny sposób.

18

Rozdział V

Opinia dotycząca wizji współdziałania nauki i biznesu

Odnosząc się do wizji współdziałania nauki i biznesu, dobrym rozwiązaniem wydaje

się utworzenie specjalnej komórki w ramach ewentualnych nowo tworzonych instytucji

dolnośląskich, która zajęła by się poszukiwaniem partnerów naukowych dla przedsiębiorstw

zainteresowanych czynnościami badawczymi. Często pomysły tego typu przepadają wcale nie

z powodu braku pieniędzy, tylko ze względu na czynnik ludzki (kontakt z niewłaściwą osobą

może zniechęcić przedsiębiorcę do poszukiwania innych partnerów na uczelniach wyższych).

Stąd pomoc w kojarzeniu partnerów do badań na styku nauki i biznesu może stać się

bezcenna. Ważne jest, by był to jeden podmiot, a nie wiele komórek rozsianych po

wszystkich uczelniach, bo to ułatwi kontakt przedsiębiorcom i oszczędzi sporo czasu, który

dla ludzi biznesu jest bardzo ważną kwestią.

Osobnym problemem dotyczącym współdziałania nauki i biznesu jest pozyskiwanie

odpowiednich środków finansowych. Wśród propozycji, które mogą sprzyjać zwiększeniu

poziomu finansowania badań naukowych przez biznes można wskazać:

- wprowadzenie ulg podatkowych (szczególnie z puli dotyczącej podatków lokalnych)

dla firm decydujących się na wydatki badawcze i współpracę z naukowcami, a

zmierzających do powstawania projektów mających duże znaczenie dla jakości życia

mieszkańców województwa;

- utworzenie przez samorząd terytorialny funduszu pożyczkowego z preferencyjnym

oprocentowaniem kapitału dla przedsiębiorstw działających w województwie na poczet

badań realizowanych wspólnie z uczelniami wyższymi regionu;

- zobligowanie do przekazywania części zysków na specjalny fundusz badawczy przez

przedsiębiorstwa, które z powodzeniem wprowadziły do swojej oferty produkty i usługi

powstające lub udoskonalone dzięki badaniom naukowym realizowanych we

współpracy z regionalnymi uczelniami; fundusz taki miałby służyć wspieraniu

następnych projektów badawczych służących szczególnie podnoszeniu jakości życia.

19

Rozdział VI

Negatywne skutki nie wdrożenia zaproponowanych scenariuszy

i zagrożenia dla poszczególnych typów założonych scenariuszy w świetle

opinii własnych autorów opracowania

W opinii autorów przygotowujących to opracowanie brak wdrożenia

zaproponowanych scenariuszy opartych o badania FORESIGHT będzie skutkowało stagnacją

dotyczącą rozwoju dolnośląskiego sektora agrobiznesu. Wprowadzenie rozwiązań

zaproponowanych w scenariuszu technologicznym może sprawić, że Dolny Śląsk stanie się

regionem o innowacyjnym charakterze w obszarze związanym z produkcją i dystrybucją

żywności. Jednakże trzeba w tym miejscu zauważyć, że pomysły te powinny być

odpowiednio przygotowane, także pod względem analizy rynkowej, aby można było mówić o

pełnym sukcesie. Przykładem z wrocławskiego podwórka jest działalność badawcza

prowadzona przez prof. Stanisława Tołpę, który swoje życie naukowe poświęcił pracom

związanym z analizą właściwości torfu. Na pewnym etapie badań istniało wiele przesłanek i

nadziei, że substancje wyodrębnione z torfu przyczynią się skutecznie do walki z

nowotworami, jednakże ostatecznie zastosowanie tych związków znalazło szczególne miejsce

w przemyśle kosmetyczno-farmaceutycznym. Warto nadmienić, że bez odpowiednich

inwestycji, wiedzy i zaparcia osób, które wykupiły patenty i znalazły miejsce na rynku dla

tych wyrobów, cała praca badawcza prof. Tołpy mogłaby zostać zaprzepaszczona. Dlatego

konieczne jest współdziałanie przemysłu, nauki, samorządów i społeczności lokalnych, aby

tego typu pomysły nie ginęły. W związku z tym nasuwa się wniosek, że być może podjęte

działania wypunktowane w scenariuszu technologicznym, nie zaprowadzą nas do punktu,

który sobie zakładamy dziś, ale brak ich podjęcia to swoisty grzech zaniechania oraz

marnotrawstwo potencjału naukowo-gospodarczego regionu. Podejmowane działania przez

czołowych wrocławskich badaczy związanych z obszarem „Bezpieczna Żywność” już dziś

należą do pionierskich w skali krajowej i międzynarodowej, dlatego trzeba je wspierać i

poszukiwać sposobów na ich wdrażanie w życiu codziennym. Działania takie prędzej czy

później powinny przyczynić się do podniesienia jakości życia całego społeczeństwa, a ich

zaniechanie może pogłębiać negatywne zjawiska dotyczące kosztów społecznych, zdrowia

publicznego i indywidualnego, oraz bezpieczeństwa żywności.

20

Dodatkowo powinno się pamiętać o wsparciu technologicznym i doradczym aktualnie

funkcjonującego przemysłu i innych podmiotów działających w branży żywnościowej, aby

zapobiegać dalszej degradacji tego sektora na Dolnym Śląsku. Zmniejszanie skali

przetwórstwa żywności (zarówno ilościowego, jak i branżowego) prowadzonego na terenie

województwa, będzie prowadziło do coraz silniejszego uzależnienia żywnościowego od

innych części Polski lub podmiotów zagranicznych. Skutkiem tego będzie pogorszenie

bezpieczeństwa żywnościowego (zwłaszcza ilościowego), ograniczenie różnorodności

gospodarczej regionu, mniejsza liczba miejsc pracy, a także będzie się to negatywnie odbijać

się na aspektach ekologicznych (np. brak zakładów przetwórczych ogranicza produkcję

zwierzęcą, która jest ważnym ogniwem zrównoważonego rolnictwa, a w rejonach górskich

może sprzyjać zachowaniu naturalnych ekosystemów). Nie podjęcie działań wspierających

dolnośląski sektor żywnościowy, w skrajnym przypadku (ekstremalne niekorzystne zjawiska

pogodowe lub społeczno-gospodarcze), mogłoby doprowadzić wręcz do widma głodu i to

pomimo jednoczesnego posiadania bardzo wysokiego potencjału produkcyjnego. Sytuacja

taka może się zdarzyć przy nałożeniu się czynników negatywnych, ponieważ w momencie

zagrożenia myśli się przede wszystkim o samozaopatrzeniu, a nie o odsprzedaży produktów.

Ograniczenie własnego potencjału produkcyjnego jest szczególnie niebezpieczne w takich

sytuacjach, bo trudno spodziewać się wtedy dopływu wystarczających ilości żywności z

innych regionów.

Określając negatywne skutki nie wdrożenia zaproponowanych scenariuszy, oparto się

o wyniki ankiety Delphi, określenie słabych stron i zagrożeń zawartych w analizie SWOT, a

także na opiniach własnych ekspertów przygotowujących to opracowanie. Na tej podstawie

odniesiono się do zaproponowanych zasobów, barier i kosztów realizacji 40 tez przyjętych

dla obszaru tematycznego „Bezpieczna Żywność”. Poniżej przedstawione zostały główne

założenia wpływające na niekorzystny rozwój sytuacji dotyczącej kształtowania się jakości

życia na Dolnym Śląsku w obrębie tematyki dotyczącej „Bezpiecznej Żywności”. Te

pesymistyczne warianty zostały przedstawione dla następujących 5 typów scenariuszy:

ekonomicznego, społecznego, ekologicznego, prawnego i technologicznego.

1. Zagrożenia dla scenariusza ekonomicznego

Założono, że w scenariuszu ekonomicznym przyjęte tezy będą realizowane w oparciu

o analizę efektywności biznesowej (związanej przede wszystkim z maksymalizacją zysków

oraz minimalizacją kosztów). Znaczenie tego scenariusza, zdaniem ekspertów

21

odpowiadających na pytania w ankiecie Delphi, określono jako „słabe”, a najbardziej

przejawiał by się w przypadku tez: 1.02, 2.03, 2.05, 2.06, 3.08, 3.24, 3.25 i 4.03, z których aż

cztery dotyczą obszaru priorytetowego „Dolny Śląsk promotorem żywności tradycyjnej,

regionalnej i lokalnej” (tezy 2.03, 2.05, 2.06 i 3.25).

W wariancie pesymistycznym można przyjąć, że niekorzystne zjawiska w sferze

gospodarki mogą wystąpić zarówno w skali mikro (na poziomie gospodarstw domowych,

przedsiębiorstw i instytucji), jak i w skali makro (w odniesieniu do ogólnej sytuacji

gospodarczej kraju i świata).

Podstawowym zagrożeniem, zwłaszcza w obszarze problemowym „Dolny Śląsk

promotorem żywności tradycyjnej, regionalnej i lokalnej”, może stać się pogłębiający się

dysparytet dochodów osób pracujących w agrobiznesie w relacji do innych działów

gospodarki. Czynnik ten może wyniknąć z silnego rozwoju branży przemysłowej i usługowej,

która już obecnie ma duże znaczenie dla regionalnej ekonomii. Perspektywy otwarcia nowych

zakładów, zarówno w istniejących strefach ekonomicznych, jak i w innych miejscach (np.

nasilanie się procesu lokowania centrów biznesowo-finansowych we Wrocławiu i okolicach,

rozwój wydobycia węgla brunatnego w rejonie głogowsko-lubińskim, wzrost liczby zakładów

produkcyjnych w branżach AGD, samochodowej i elektronicznej, itd.), może doprowadzić do

zwiększenia presji na wzrost wynagrodzeń w tych podmiotach ze względu na poszukiwanie

większej ilości dobrych pracowników. Może to doprowadzić do odchodzenia na większą

skalę, szczególnie młodzieży, do zakładów oferujących wyższe dochody niż te możliwe do

osiągnięcia w branży agrobiznesu, szczególnie w gospodarstwach rolnych. Brak osób

młodych przejmujących władanie podmiotami w gospodarce żywnościowej może pogłębić

stagnację w sektorze, szczególnie, że młodzież z natury rzeczy jest bardziej energiczna,

skłonna do inwestycji oraz rozwoju lub modernizacji z wykorzystaniem nowoczesnych

technologii. Silna konkurencja o pracownika ze strony innych niż agrobiznes działów, może

więc spowodować brak chęci do nabywania kwalifikacji rolniczych przez osoby młode i

nasili proces odpływu tej grupy ze wsi.

Kolejnym elementem o znaczeniu mikroekonomicznym są czynniki decydujące o

wielkości i strukturze popytu na produkty żywnościowe. Brak odpowiedniej świadomości

konsumentów na temat tego co jedzą, jaka powinna być dieta, oraz dlaczego warto nabywać

żywność wysokiej jakości, tradycyjną, czy regionalną, będzie powodował niechęć do zmian

zakupowych, czego skutkiem będzie brak zbytu dla tego typu produkcji. Takie zjawisko może

doprowadzić do braku rozwoju sektora żywnościowego oferującego żywność funkcjonalną i

22

regionalną. Brak wiedzy, czy nawet niechęć wynikająca z braku świadomości, będzie

skutkowała nie wydawaniem dochodów na wymienione produkty, czyli na ograniczenie

popytu, a co za tym idzie także brak szans na rozwój strony podażowej, która nie będzie miała

możliwości zbytu swojej oferty na rynku Dolnego Śląska.

Wśród zagrożeń makroekonomicznych, należy wymienić zawirowania na światowych

rynkach finansowych, wysoki poziom długu publicznego w wielu krajach, wahania kursów

walut, akcji i surowców na giełdach światowych. Tego typu zjawiska mogą doprowadzić w

wariancie negatywnym do stagnacji, a nawet długotrwałej recesji, co będzie powodowało

wzrost bezrobocia, obniżenie realnych dochodów ludności, problemy z finansowaniem

nowych inwestycji, zmniejszenie ilości środków pomocowych (w tym funduszy UE,

zwłaszcza niewystarczającą ilość środków publicznych na promocję zdrowego trybu życia i

żywności funkcjonalnej, tradycyjnej, regionalnej i lokalnej). Te zjawiska w efekcie

spowodują spadek realnej stopy życiowej, a co za tym idzie decydującą rolę będzie miała

cena produktów, która w przypadku żywności wysokiej jakości będzie ograniczała jej zakupy

i rozwój podmiotów ją oferujących.

2. Zagrożenia dla scenariusza społecznego

Główny nacisk w scenariuszu społecznym położono na realizację celów istotnych dla

społeczeństwa, które to będą decydowały o rozwoju przyjętych tez badawczych. Wśród

podstawowych ważnych celi społecznych wymieniono: inwestycje o charakterze publicznym,

minimalizację kosztów społecznych, minimalizację cen płaconych przez odbiorców, oraz

poprawę zdrowia społeczeństwa.

Wśród zagrożeń, które szczególnie mogą zadecydować o niepowodzeniu

zaproponowanych założeń dla scenariusza społecznego, powinno się wymienić problemy

związane ze słabą współpracą lokalnych środowisk i występowanie wielu animozji w trakcie

realizacji wspólnych projektów, a także problemów z wyłonieniem się liderów lokalnych

środowisk. Związane jest to ze złym wpływem zawirowań wynikających z II. wojny

światowej oraz zniszczenia silnych więzi społecznych o lokalnym charakterze, w tym ruchu

spółdzielczego, postępujących w trakcie trwania epoki socrealizmu w naszym kraju do 1989

roku. Te zaprzeszłości spowodowały, że w społeczeństwie polskim brak jest wzajemnego

zaufania oraz przeświadczenia o tym, że wspólnie można więcej osiągnąć aniżeli działając w

pojedynkę. Na Dolnym Śląsku dodatkowy wpływ na brak aktywności społecznej i tworzenia

się zespołów działających na rzecz wspólnego lokalnego dobra miały przesiedlenia różnych

23

grup narodowościowych i etnicznych, które już wcześniej były ze sobą zwaśnione i te

animozje przeniosły na nowy teren ziem odzyskanych po II. wojnie światowej. Drugim

elementem było podejście wielu mieszkańców, że nie warto na tych ziemiach myśleć o

rozwoju i przyszłości, a co za tym nie warto też podejmować różnych inicjatyw podnoszących

poziom życia, bo te tereny i tak wrócą w ręce niemieckie. Te aspekty pokutowały przez wiele

lat i dopiero w ostatniej dekadzie zaczęło się zmieniać podejście ludności, na co niewątpliwy

wpływ ma nastawienie młodych ludzi, którzy nie zwracają tak dużej uwagi na zaprzeszłości

historyczne, tylko myślą o własnym losie obecnie i starają się zmieniać rzeczywistość na

lepsze. W razie braku podejmowania czynności zmierzających do zwiększenia aktywności

społecznej i wzrostu wzajemnego zaufania, trudno będzie myśleć o prowadzeniu

przemyślanego programu rozbudowy infrastruktury społecznej. W tym miejscu ważne jest

także poszukiwanie i wspieranie osób, które będą lub już są lokalnymi liderami, bo one mają

największy wpływ na okolicznych mieszkańców oraz wiedzą najlepiej, jak te środowiska

zmotywować i nakłonić do wspólnych działań.

Dodatkowo bardzo poważnym wyzwaniem w odniesieniu do propozycji zawartych w

obszarze tematycznym „Bezpieczna Żywność” jest zmiana świadomości społecznej dotycząca

prawidłowej diety, zmiany przyzwyczajeń żywieniowych oraz zakupowych. Warto tutaj

nadmienić, że łączy się to także z obszarem „Biotechnologia i Farmaceutyki”. Brak wiedzy na

temat korzyści płynących ze spożywania żywności wysokiej jakości będzie skutkował

niechęcią zakupową, szczególnie z tego powodu, że produkty tego typu będą relatywnie

droższe niż żywność konwencjonalna o niższych parametrach jakościowych i odżywczo-

zdrowotnych. Nie podjęcie działań o charakterze edukacyjnym spowoduje brak postępu w

obszarze minimalizacji kosztów społecznych i poprawy zdrowia społeczeństwa, ponieważ w

dalszym ciągu będą się rozwijać w zbyt silnym stopniu choroby cywilizacyjne, na czele z

chorobami krążenia, nowotworami i alergiami.

Minimalizacja kosztów społecznych i minimalizacja cen płaconych przez odbiorców,

to zagadnienia na bezpośrednim styku kwestii ekonomicznych i społecznych. Działania, które

będą wspierały podnoszenie jakości życia Dolnoślązaków, a także pozytywnie wpływać będą

na częściowe przynajmniej minimalizowanie kosztów społecznych i cen płaconych przez

odbiorców, to wspieranie sprzedaży bezpośredniej prowadzonej przez rolników oraz

przedsiębiorstwa sektora MŚP z branży agrobiznesu. Zagrożeniem dla tych działań jest silna

pozycja dużych sieci handlowych oraz lobby związane z największymi koncernami

oferującymi artykuły spożywcze. Podmioty te dysponują odpowiednimi środkami

24

finansowymi, know-how, oraz kontaktem z mediami, co powoduje, że mogą blokować

rozwój sprzedaży bezpośredniej. Natomiast skrócenie łańcucha dystrybucyjnego i większy

udział bezpośrednich i krótkich kanałów sprzedaży, siłą rzeczy powinno wpłynąć na

obniżenie cen płaconych przez odbiorców, co w przypadku żywności wysokiej jakości

sprawi, że będzie ona dostępna dla większej ilości nabywców.

3. Zagrożenia dla scenariusza ekologicznego

Jako podstawowe założenie w scenariuszu ekologicznym przyjęto, że na realizację

tezy będą miały wpływ przede wszystkim czynniki ekologiczne, wśród których wymieniono:

minimalizację emisji zanieczyszczeń oraz łagodzenie negatywnych skutków oddziaływania

technologii na środowisko.

Przygotowane rozwiązania dotyczące kierunków rozwoju technologii w obszarze

„Bezpieczna Żywność” w pewnym zakresie mogą kolidować z kwestiami ekologicznymi.

Dotyczy to m.in. szerszych badań i wykorzystania w praktyce gospodarczej organizmów

GMO. Wcześniej wspomniano już o oporze części społeczeństwa i organizacji o

ekologicznym charakterze działalności, które wskazują na niepewność co do wpływu

organizmów genetycznie modyfikowanych na ograniczanie bioróżnorodności, a także braku

pełnej pewności związanej ze zdrowotnością osób spożywających żywność wytwarzaną przy

użyciu surowców pochodzenia GMO. Z drugiej strony wiele produktów obecnie dostępnych

na rynku polskim zawiera składniki z roślin GMO, a zdecydowana większość społeczeństwa

nawet nie jest tego świadoma. Poza tym, można spotkać tylu przeciwników, co i

zwolenników technologii wykorzystujących GMO, a także wskazać wiele korzyści

zastosowania tego typu surowców w produkcji żywności i farmaceutyków lub suplementów

diety.

Omawiając kwestie ekologiczne warto spojrzeć na inny aspekt, który jest związany z

niewielką obsadą zwierząt gospodarskich na Dolnym Śląsku. Szczególnie ten problem

dotyczy niewielkiej ilości przeżuwaczy (bydła, owiec, kóz). Wskazane jest zarówno ze

względów ekologicznych, jak i ze względu na posiadany potencjał produkcyjny, aby na

terenie województwa wzrosła ilość zwierząt hodowlanych. Regres w tym chowie wynika z

kilku względów, wśród których można wymienić m.in.: brak odpowiedniej i stabilnej

opłacalności, brak tradycji hodowlanych, zamykanie wcześniej istniejących zakładów

przetwórczych i ograniczenie możliwości zbytu. Zwierzęta przeżuwające pełnią rolę

swoistych strażników naturalnych ekosystemów, ponieważ umożliwiają w dość tani

25

społecznie sposób na utrzymanie we właściwej kulturze i równowadze trwałych użytków

zielonych, których szczególnie dużo jest w południowej części województwa dolnośląskiego,

a więc na obszarach górskich i podgórskich. W tym rejonie powinno się propagować

ekstensywny chów zwierząt gospodarskich, zwłaszcza bydła, który będzie prowadzony w

zgodzie z wymogami ekologicznymi, a dodatkowo przyczyniać się będzie do podnoszenia i

utrzymywania walorów krajobrazowych korzystnych dla turystyki (zwierzęta pasące się na

łąkach oraz powodujące nie zarastanie przez dziki drzewostan sprzyjają odczuwaniu

pozytywnych wrażeń przez turystów i podnoszą wartość produktu turystycznego

rozumianego w szerokim tego słowa znaczeniu).

Podobną funkcję jak zwierzęta przeżuwające co do utrzymania właściwych zalet

ekologicznych regionu, ma rybactwo. Bez stawów rybnych zlokalizowanych na Dolnym

Śląsku, nie byłoby tak bogatych zasobów dzikiego ptactwa, które co prawda w pewnym

zakresie jest szkodnikiem, ale z drugiej strony dzięki obfitości pożywienia upodobało sobie

określone obszary oraz podnosi bioróżnorodność i walory turystyczno-edukacyjne regionu. W

tym aspekcie można stwierdzić, że brak rozwijania kierunku produkcji ryb słodkowodnych,

zmniejszy potencjał turystyczny i ograniczy lub wręcz będzie szkodliwe dla walorów

ekologicznych województwa.

4. Zagrożenia dla scenariusza prawnego

W przypadku scenariusza prawnego warunkiem realizacji tezy ma być wprowadzenie

nowych aktów prawnych lub zmiana istniejących.

W przypadku scenariusza prawnego zagrożenia mogą pojawić się w przypadku braku

współdziałania sektora naukowego, biznesu i podmiotów społecznych oraz samorządowych.

Podstawową kwestią w tym przypadku jest to, czy przygotowywane nowe rozwiązania

prawne lub modyfikacje istniejących aktów regulacyjnych, będą sprzyjały tylko wybranym

grupom interesu, czy też będą korzystne dla całego społeczeństwa dolnośląskiego. Zatem bez

odpowiednich konsultacji społecznych w różnych gremiach, którym zależy na rozwoju

Dolnego Śląska, trudno będzie wypracować model zmian prawnych wspierających potencjał

do poprawy jakości życia mieszkańców województwa.

26

5. Zagrożenia dla scenariusza technologicznego

Dla scenariusza technologicznego przyjęto, że warunkiem realizacji założonych tez

będzie zastosowanie nowych rozwiązań technologicznych.

Zagrożenia, które mogą się tutaj pojawić dotyczą przede wszystkim problemów, które

wiążą się z wdrożeniem do praktyki gospodarczej rozwiązań przygotowanych przez

naukowców. Stąd warto zwrócić uwagę na to, aby w pracach badawczych uczestniczyły już

potencjalnie zainteresowane zakłady, których zarządy widzą szanse na zyski dzięki

wykorzystaniu innowacyjnych pomysłów. Równie dobry pomysł, to wspieranie

przedsiębiorczości wśród naukowców, jednakże tutaj powstaje duży problem, który wynika z

faktu, że nie każdy naukowiec ma predyspozycje lub chęci do bycia dobrym przedsiębiorcą.

Poza tym odchodzenie wybitnych naukowców do sektora przedsiębiorstw może zmniejszać

potencjał naukowo-badawczy uczelni i tym podobnych instytucji zlokalizowanych na

obszarze Dolnego Śląska.

27

Rozdział VII

Podsumowanie

1. Możliwy obraz obszaru „Bezpieczna Żywność” w wersji pesymistycznej

W wariancie pesymistycznym przyjęto, że działania zaproponowane w ramach

poszczególnych tez będą się rozwijać w niedostatecznym stopniu lub natrafią na bariery

ograniczające ich możliwości. W efekcie może to skutkować niekorzystnie na jakość życia

mieszkańców.

W ramach priorytetów „Zróżnicowanie i wzbogacenie oferty żywnościowej regionu”

oraz „Dolny Śląsk promotorem żywności tradycyjnej, regionalnej i lokalnej” możliwy jest

splot niekorzystnych zjawisk, które doprowadzą do niekorzystnych tendencji rozwojowych w

tym zakresie. W takiej sytuacji może się okazać, że dążenie do zróżnicowania i wzbogacenia

oferty żywnościowej regionu dolnośląskiego będzie postępowało bardzo powoli, co dla

większości społeczeństwa może być niezauważone, bo brak będzie silnych i widocznych

korzyści z tego procesu. Wśród głównych zagrożeń, które mogą sprawić, że taki wariant się

urealni można wymienić:

a) skierowana do nieodpowiednich grup odbiorców i prowadzona w ograniczonym

stopniu akcja zmierzająca do zmiany przyzwyczajeń żywieniowych mieszkańców

regionu mająca na celu przeciwdziałanie chorobom cywilizacyjnym; w grupach

docelowych powinny być osoby młode oraz pochodzące z grup zagrożonych

dużym ryzykiem wystąpienia chorób cywilizacyjnych, a także lekarze i dietetycy

oraz nauczyciele; jeśli przekaz trafi do innych grup odbiorców, to jego skuteczność

będzie znacznie niższa, bo osoby te nie są wystarczająco mocno zainteresowane tą

problematyką; niska skuteczność takiej akcji edukacyjnej może także być

spowodowana słabo zaakcentowanym sygnałem o dodatkowych i wyższych

korzyściach płynących z nabywania żywności droższej, ale znacznie bardziej

wartościowej niż oferta artykułów spożywczych, których jedyną zaletą jest niska

cena;

b) brak jasnych rozwiązań prawnych w zakresie możliwości uprawy roślin

modyfikowanych genetycznie, a także produkcji żywności funkcjonalnej, co może

skutkować niewielkim zainteresowaniem rolników i przetwórców do zajęcia się na

dużą skalę tego typu działalnością ze względu na ograniczenia legislacyjne;

28

c) silny opór ze strony organizacji społecznych, które są przeciwko wprowadzeniu do

szerokiego wykorzystania gospodarczego żywności GMO, co może skutkować

akcjami odstraszającymi konsumentów od nabywania artykułów spożywczych

opartych o surowce modyfikowane genetycznie i żywności funkcjonalnej;

d) niedostateczny wzrost gospodarczy regionu, który spowoduje, że nie będzie

wystarczającego realnej podwyżki dochodów rozporządzalnych gospodarstw

domowych; z racji tego, że wzbogacanie oferty żywnościowej miało by się opierać

często o produkcję ekologiczną, tradycyjną i żywność funkcjonalną, istotną barierą

ich nabywania może być cena (najczęściej wyższa niż w przypadku żywności

konwencjonalnej produkowanej na skalę przemysłową);

e) niedostateczne wskazanie producentów korzyści płynących z wprowadzenia do

swojej oferty produktów zwiększających różnorodność żywnościową regionu, co

przy niedostatecznie silnym popycie nie będzie ich skłaniało do podjęcia się takiej

działalności z powodu obaw o opłacalność i wyższe wymogi technologiczne;

f) niedostatecznie intensywna współpraca pomiędzy władzami regionalnymi i

lokalnymi a potencjalnymi wytwórcami produktów regionalnych, tradycyjnych i

lokalnych, co przełoży się na niższe zainteresowanie tego typu działalnością oraz

problemy z osiągnięciem satysfakcjonujących wyników z prowadzonych akcji

promujących tego typu wyroby;

g) brak działań zmierzających do zwiększania popytu na świeże i przetworzone

owoce i warzywa oraz produkty regionalne, tradycyjne i lokalne, które spowodują,

że podjęte działania związane z opracowaniem i wdrożeniem programów wsparcia

ze strony władz dla lokalnych producentów mogą zakończyć się fiaskiem, bo nie

będzie komu sprzedać większej ilości podaży, jaka pojawi się na rynku.

W skutek tych zjawisk może się okazać, że w regionie w niewielkim stopniu zmieni

się ilość zarejestrowanych produktów regionalnych i tradycyjnych, a wytwarzanie żywności

funkcjonalnej czy produkcja oparta o GMO będzie występować w ograniczonej ilości. W

niekorzystnym wariancie może się zdarzyć, że część producentów będących pionierami w

tym obszarze, zamiast dawać przykład innym i przyciągać ich do branży, może natrafić na

ograniczenia natury społecznej, prawnej i ekonomicznej, co odstraszy innych od tego typu

działalności. Spowoduje to brak istotnego postępu w zakresie zróżnicowania i wzbogacenia

oferty żywnościowej regionu.

29

W ramach priorytetu C „Zrównoważony rozwój agrobiznesu Dolnego Śląska”

podstawowym problemem utrudniającym kształtowanie się poprawnych tendencji jest regres

przemysłu przetwórczego. W skutek tego rolnicy będący centralnym ogniwem agrobiznesu

nie mają dużych możliwości zbytu na lokalnym rynku, co pogłębia ograniczanie zakresu

branżowego w ramach agrobiznesu, a szczególnie w odniesieniu do produkcji zwierzęcej oraz

wyrobów mięsnych i mleczarskich. Zaproponowane działania w raporcie z badań metodą

Delphi należy uznać za niewątpliwie wskazane, ale ich realizacja może natrafić na bariery

mogące utrudnić ich wdrożenie. Wśród czynników mogących wpłynąć na pesymistyczny

obraz rzeczywistości można m.in. wymienić:

a) trudności z rozwinięciem bazy surowcowej wybranych branż przemysłu

spożywczego, zwłaszcza w branży mięsnej i mleczarskiej, ponieważ nie nastąpi

znaczący wzrost pogłowia zwierząt gospodarskich; taki stan rzeczy może wynikać

z braku zainteresowania rolników rozwojem tych gałęzi rolnictwa ze względu na

większe wymagania dotyczące nakładów pracy, kosztów weterynaryjnych i

technologicznych, a w efekcie niewystarczająco zachęcającą opłacalność tej

produkcji;

b) zbyt niskie nakłady na wsparcie dla rolników i przetwórców chcących

uczestniczyć w programach stabilizacji bazy surowcowej wybranych branż

przemysłu spożywczego i rozwijaniu magazynów-chłodni dla przechowywania

żywności i produktów rolnych, ponieważ może zrealizować się niekorzystny

scenariusz długoletniego kryzysu finansowego i rozpadu strefy euro; w wyniku

takiej sytuacji pogorszy się sytuacja makroekonomiczna Polski, zmniejszy się ilość

środków dostępnych w ramach dotacji UE, a także ze względu na problemy z

wysokością zadłużenia publicznego; znacząco ograniczy to dostępność funduszy

niezbędnych na realizację zaproponowanych działań i wpłynie na dalszy zastój w

tym zakresie na obszarze Dolnego Śląska;

c) utrwalenie się tendencji wywozu surowców rolnych z Dolnego Śląska, ponieważ

odbiorcy z innych regionów Polski lub krajów ościennych mogą oferować lepsze

warunki współpracy niż lokalni przedsiębiorcy ze względu na silniejszą pozycję

konkurencyjną;

d) stagnacja dotycząca tendencji ilości gospodarstw ekologicznych i

agroturystycznych, które jednocześnie będą poszerzać swoją ofertę o różnorodność

żywnościową i sprzedaż produktów ekologicznych, regionalnych, tradycyjnych i

lokalnych; ta sytuacja może się zrealizować, jeśli pogorszy lub nie poprawi się

30

realnie sytuacja dochodowa społeczeństwa; z tego względu nie będzie silnych

impulsów ze strony popytu, a niewystarczające chęci zakupowe będą wynikiem

zbyt małej siły nabywczej, natomiast żywność wysokiej jakości z założenia i w

praktyce jest droższa, a więc trudniej dostępna dla osób o niższych dochodach;

e) zbyt małe tradycje w zakresie prowadzenia rodzinnych firm spożywczych, a także

(co zostało przedstawione powyżej) zbyt słaby rozwój bazy surowcowej, co może

spowodować, że nie rozwinie się w zakładanym stopniu przemysł przetwórczy, bo

nie będzie możliwe zapewnienie mu odpowiedniej ilości surowca pochodzącego z

regionu;

f) niska skuteczność działań zmierzających do zwiększenia produkcji wołowiny i

baraniny, zwłaszcza na obszarach górskich i podgórskich w przypadku braku

preferencyjnych dopłat do takiej produkcji, która miałaby zachęcić do zwiększenia

bazy surowcowej i zrekompensują wyższe koszty produkcji w trudnych

warunkach górskich; poza tym czynnikiem ograniczającym może być zbyt mała

współpraca pomiędzy rolnikami, przetwórcami i punktami turystyczno-

gastronomicznymi, a brak takich lokalnych powiązań może skutecznie zahamować

wpływ działań promocyjnych i finansowych zmierzających do zwiększenia

produkcji i sprzedaży mięsa i przetworów pochodzących z bydła i owiec;

g) nasilenie się importu tańszego mięsa z zagranicy (zwłaszcza wołowego z Ameryki

Południowej i innych kontynentów) ze względu na zniesienie ograniczeń celnych i

ustalenia dotyczące zwiększenia wolności wymiany handlowej zawartych w

ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO); może to spowodować silną

konkurencję dla lokalnych surowców i wyrobów mięsnych i rezygnację lokalnych

punktów gastronomicznych z zakupu droższych komponentów na rzecz tańszych

pochodzących z zagranicy; taka sytuacja dodatkowo ograniczy rozwój lokalnego

agrobiznesu, szczególnie w obszarze produkcji zwierzęcej i jej przetworów;

h) brak odpowiedniej ilości szkół kształcących na poziomie zawodowym i średnim

specjalistów z zakresu produkcji, przetwórstwa, magazynowania, dystrybucji i

marketingu żywności, co przełoży się na niedostateczną ilość kadry zawodowej,

który będzie przygotowana do rozwijania agrobiznesu na Dolnym Śląsku;

czynnikiem ograniczającym będzie także brak promocji wyboru takich kierunków

kształcenia wśród młodzieży, która może uznać te zawody za mało popularne, nie

przynoszące odpowiedniego dochodu i prestiżu społecznego.

31

W przypadku priorytetu D „Zwiększenie bezpieczeństwa konsumentów żywności”

duży nacisk został położony na rozwój upraw GMO i wprowadzenie żywności opartej na

surowcach z nich pochodzących. Pesymistyczny obraz rozwoju tendencji w tym zakresie

może polegać na braku przełożenia prowadzonych prac badawczych na praktykę

gospodarczą, co będzie oznaczało nierozwinięcie gałęzi gospodarczych opartych o produkcję

i przetwórstwo surowców GMO. Wśród czynników ograniczających, które mogą zdecydować

o pesymistycznym obrazie rzeczywistości w tym obszarze można wymienić:

a) brak jasnych wyników badań, które będą potwierdzały bezpieczeństwo

żywnościowe i zdrowotne produktów opartych na GMO; jeszcze gorsza sytuacja

wystąpiła by w przypadku pojawienia się informacji o szkodliwości tego typu

żywności (zarówno dotyczy do zweryfikowanych informacji naukowych, jak i

niestety oddziaływania organizacji sprzeciwiających się rozwojowi tego typu

produkcji i głoszących często hasła o charakterze bardziej populistycznym niż

merytorycznym);

b) niedostateczny poziom lub ewentualne ujawnienie nadużyć w zakresie

przeprowadzania kontroli mających potwierdzić autentyczność, wysoką jakość i

bezpieczeństwo środków spożywczych dostarczanych konsumentom, co może

spowodować wzrost obaw wśród nabywców o jakość żywności, zwłaszcza

funkcjonalnej, ekologicznej czy opartej o GMO i spadek zainteresowania

zakupowego tego typu wyrobami;

2. Możliwe konsekwencje prezentowanych tendencji rozwojowych dla

jakości życia

Nakreślony pesymistyczny obraz obszaru „Bezpieczna Żywność” może przynieść

następujące niekorzystne efekty dla jakości życia mieszkańców Dolnego Śląska:

a) brak poprawy w zakresie ograniczania rozprzestrzeniania się chorób

cywilizacyjnych ze względu na niedostatecznie szeroką ofertę wzbogacającą

różnorodność żywnościową i niemożność prowadzenia odpowiedniej profilaktyki

żywieniowej ze względu na małą dostępność i wysokie ceny żywności

funkcjonalnej,

32

b) ograniczenia w zakresie możliwości poszerzenia rynku pracy i powiększania

dochodów ze względu na stagnację rozwojową w obszarze regionalnego

agrobiznesu i nie poszerzanie różnorodności żywnościowej; wpłynie to na

mniejszą niż potencjalnie możliwa do osiągnięcia siłę nabywczą mieszkańców

regionu, a więc i na ich stopę życiową bezpośrednio wpływającą na jakość ich

życia;

c) pogarszanie się walorów krajobrazowych ze względu na niską obsadę zwierząt

przeżuwających, co ma szczególne znaczenie dla obszarów górskich i podgórskich

oraz istnienia naturalnych łąk i pastwisk w tym terenie; będzie to miało wpływ

negatywny na odczucia związane z architekturą krajobrazu zarówno dla

mieszkańców, jak i dla turystów odwiedzających obszar Dolnego Śląska, a to

może przełożyć się na zmniejszenie ruchu turystycznego i mniejsze wpływy z tej

branży dla lokalnych społeczności, a więc i na pogorszenie się warunków

życiowych ze względu na niższe od spodziewanych dochody oraz kurczenie się

rynku pracy;

d) niewystarczające wykorzystanie potencjału regionu oraz nowoczesnych kierunków

rozwoju technologicznego dotycząca propozycji przedstawionych w obszarze

„Bezpieczeństwo Żywności” może także wpływać na pośrednie obniżenie

samooceny mieszkańców regionu, szczególnie w przypadku, gdyby podobne

rozwiązania były wdrażane w innych regionach Polski lub krajów ościennych;

mogłoby to wpłynąć na subiektywne wzmaganie odczucia o zapóźnieniu regionu i

niższej wartości potencjału ludzkiego województwa, co nie służyło by budowaniu

silnych relacji z regionem, odczucia dumy i prestiżu ze względu na zamieszkanie

na Dolnym Śląsku; przez taki obrót spraw miało by to także negatywny wpływ na

jakość życia mieszkańców regionu.