27
MALO TUTOATASI O SAMOA SAUNOAGA O LE TALA FA’ATATAU AUTU O LE TUPE 2020/2021 Afioga Sili Epa Tuioti MINISITA O TUPE 26 Me 2020

SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

MALO TUTOATASI O SAMOA

SAUNOAGA O LE TALA

FA’ATATAU AUTU O LE

TUPE 2020/2021

Afioga Sili Epa TuiotiMINISITA O TUPE

26 Me 2020

Page 2: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

ii

FAASOLOGA O MATAUPU

I. FAAVAE O LE TALA O LE TUPE ...................................................... 1

II. VAAIGA TAULA’I I LE LUMANAI ..................................................... 5

III. TAIALA O LE TALA O LE TUPE ....................................................... 6

IV. OTO’OTOGA O LE TALA O LE TUPE ........................................... 12

V. FAAVAE O TUPE MAUA.................................................................. 13

VI. ATINA’E O LO’O AVE IAI LE FA’AMUAMUA .............................. 14

VII. TUPE LE FUAFUAINA ..................................................................... 23

VIII. TUPE ALU I ATINA’E ....................................................................... 23

IX. TALA FAATATAU FA'AOPOPO LONA TOLU O LE TUPE

2019/20 ...................................................................................................... 23

X. UPU FAAIU ........................................................................................ 24

Page 3: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

1

SAUNOAGA O LE TALA FA’ATATAU AUTŪ O LE TUPE 2020/21

“Tatou Lalagaina Faatasi se Lumana’i Manuia ma Mausali mo Samoa”

Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, E tusa ai ma le Tulafono Tumau 131, e ia te a’u le ava tele ma le faaaloalo e tatau ai, e fai ai a’u ma sui o le Malo ou te tuuina atu se otootoga o le Tala Faatatau Autu o le Tupe mo le tausaga faale-tupe 2020/2021 i le laulauafono a le Palemene o Samoa.

I. FAAVAE O LE TALA O LE TUPE Lau Afioga ile Fofoga Fetalai, Ua sina nei le galu, ua i’ite fanua alalo, aua ua tu mai ioa le laga’ali a tama faiga, lenei ua tatou taunu’u i le tauafiafi o le taulaumea. Ua faataumua’ava fo’i le folauga a Samoa i lenei lima tausaga o le paeaiga lona 16 a le Palemene o Samoa. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, ua i luma o Le Atua le tatou viiga ma le Faafetai i le tatalo na e saunia i lenei taeao e faafetaia ai lona alofa i lona taitai’ina saogalemu mai o le tatou folauga i lenei paeaiga ua tau fa’ai’uina. Oute faatalofa atu ai i lau Afioga i le Fofoga Fetalai ma le mamalu o sui o le Palemene. O paia e faasino i le tapuaiga i le Ao o le Malo, Sui o le Fono a Sui Tofia, ma le Faamasino Sili. O paia lava e faasino i Aiga ma a latou Tama, Tama ma o latou Aiga, Le Usoga a Tumua ma Puleono i Salafai, tainane Auauna a Le Atua o lo’o faanono manū aua se manuia o Samoa ma ona upufai. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o lenei Tala o le Tupe ua tapenaina a’o lūtia Samoa ma le lalolagi ona o le pepesi fa’aafi o le fa’ama’i oti o le Koviti19 ua aafia ai le tele o atunu’u o le lalolagi ma ma’imau ai le soifua o le toatele. E ui ina malutia ma saogalemu Samoa mai lenei fa’amai, e lē tatau lava ona tatou faatamala ona e tatou te momoe ma manū e lē fati, ae sau pea mala e atia’e ma e tumau pea ona faamalosia a tatou tapu ma vavao ina ia taofia le ono o’o mai o lenei mala i

Page 4: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

2

o tatou laufanua. O nei fuafuaga uma e le faigofie ona faatino ae o lo’o ave iai le faamuamua a le Malo ina ia malu puipuia Samoa ma ona tagata i taimi uma. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o se avanoa lelei lenei ou te faia ai se upu Faafetai a lo tatou Malo i ana pa’aga uma o lo’o agalelei mai ia Samoa e ala i fesoasoani tupe faameaalofa, faapea masini, meafaigaluega ma vaila’au mo togafitiga, faasoa mai o le tomai faapitoa mo le aufaigaluega a lo tatou Malo, faigapa’aga ma le fesoasoani a le vaega o pisinisi tuma’oti, aemaise o talosaga molia mo se Samoa Saogalemu. Malo, Faafetai tele lava. O le faafetai faapitoa e tuuina atu i le aufaigaluega a le Malo, o i latou o Mua’au a Samoa mo le puipuiga mai osofa’iga e lamatia ai lo tatou soifua maloloina lelei. O le Komiti lea e Faapitoa mo Faalavelave Tutupu Faafuase’i (NEOC) o lo’o gafa ma le puipuiga o Samoa mai le faama’i o le Koviti 19 e pei ona galulue ai i Maota Gasegase eseese i totonu o le atunu’u faapea le Malae Vaalele Faavaomalo i Faleolo ma le Uafu i Matautu o lo’o to’ai taunuu mai ai tatou tagatanu’u ua toe fo’i mai i le atunu’u ma faaulufale mai ai oloa e moomia mo aso uma faapea vailaau ma masini mo le puipuiga. Faamalo le faatoatoa, Faafetai tautua mo Samoa. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, E lagona pea le mafanafana ma le loto tele pe a toe tepa i tua i la tatou folauga o lenei lima tausaga o le paeaiga o lo’o faagasolo nei i le tele o luita’u sa feagai ma i tatou ae sa mafai ona tatou tali vave atu iai ona o le lelei tapena ma le malosi faatulagaina o Faiga Faavae tau tupe o lo’o limataitaina ai tulaga uma tau tupe a lo tatou Malo. O le tausaga e 2016/2017 sa matauina le pa’ū maualalo o le fa’atupula’ia o le tamaoaiga i le 1% i le tuana’i ai o tausaga sa siitia ai le tamaoaiga, soso’o ai ma le faaitiitia o le tamaoaiga i le –(2.2%) i le tausaga 2017/2018. O nei suiga ogaoga sa tula’i mai ina ua tapunia le kamupani tele o le Yazaki Samoa i le 2017; faaletonu le atina’e tau vaa fagota ma faigafaiva ona o suiga o maketi mo fefaatauaiga i le 2017, faatasi ai ma suiga o le tau lea na a’afia ai Samoa i le Afa o Gita ma faaleagaina ai se vaega tele o Apia i Matagi ma Lologa malolosi i le 2018. I le tausaga faaletupe 2018/2019, e 3.5% sa si’itia maualuga ai lo tatou tamaoaiga. O tapenaga a Samoa mo Taaloga o le Pasefika lea na talimalo ai i le

Page 5: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

3

tausaga na te’a nei 2019 sa fesoasoani tele i le una’ia malosi o tulaga tau pisinisi i totonu o le atunu’u faatasi ai ma isi fonotaga tetele sa talimalo ai Samoa i lea vaitau. O le amataga o le tausaga nei ia Fepuari 2020 a o le’i aafia le lalolagi ma le Pasefika i le Korona Vairasi, sa faatino ai suesuega faale-tausaga o le tamaoaiga o Samoa e le Faalapotopotoga Faaputugatupe o le Lalolagi - International Monetary Fund (IMF). O se sailiiliga e faatino i taiala maumaututu faavaomalo ma e le i faapaole ona fai. I le mae’a ai o lenei suesuega, sa faailoa mai e le IMF lo latou talitonuga malosi e tatau ona ausia e Samoa se siitaga e 3% le maualuga e fua i le tamaoaiga mo le tausaga o lo’o faagasolo nei 2019/2020. E Faavae lo latou mau i le lelei faafoeina o le tamaoaiga e tusa o faiga faavae o lo’o limataitai’ina ai galuega a lo tatou Malo. O lo’o lagolagoina fo’i i nei sueusega le taua o le una’ia pea o atina’e e lagolagoina ai le tamaoaiga a’o feagai ai ma fesouaina o aso uma. O le ausia e le tamaoaiga o nei matati’a a’o feagai le atunu’u ma nisi o luitau, o se pine faamau o lo’o mausali lo tatou tamaoaiga ma e toe faafoisia i se taimi vave i le tulaga malosi sa iai muamua le atunu’u. Lau afioga i le Fofoga Fetalai, ua tolu nei masina talu ona aafia lo tatou itulagi i le faama’i oti ua iai nei. O le mea moni, e le mautinoa le umi e saili fofo ai e ala i vaila’au o lo’o suesueina e Malo tetele i le taimi nei. Ua faitau miliona tagata ua leai ni galuega, tele fo’i kamupani ma pisinisi faavaomalo o lo’o una’ia tamaoaiga o atunu’u malolosi ua tapunia ma atili pagatia ai le tamaoaiga o le lalolagi lea ua fuafuaina e le i lalo ifo o le 5% o le a faaitiitia ai i le tausaga nei. Mo Samoa lava ia, ua fuafuaina o le a faaitiitia lo tatou tamaoaiga i le –(3.3%) i le tausaga nei 2019/2020. O lenei Tala Faatatau Autu o le Tupe, ua tuufaatasia ma le vaaiga taula’i i vaega nei:

1) Ia tapena ma tuuina atu se fesoasoani faamama avega a le Malo mo le atunu’u atoa o lo’o a’afia i le taimi nei e ala i le Vaega 2 o lana faamamaavega (Stimulus Package Phase 2);

2) Fa’aauau ona ave le faamuamua i vaega maoti o le Soifua Maloloina ma Aoaoga;

3) Faatino ma fa’aauau atina’e ma polokalame tetele a le Malo e fesoasoani ai i galuega moomia ma lagolagoina ai le tamaoaiga;

4) Ia gafataulimaina e le malosi tau tupe a le Malo lana tapenaga o le Tala o le Tupe Autu mo le Tausaga 2020/2021; ma le

Page 6: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

4

5) Ia tausisia taiala ma faiga faavae lelei o lo’o limataitaina ai tulaga tau Tupe a le Malo.

Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o Samoa o se tasi o atunu’u ua maualuga lona faatulagaina i upufai aemaise lona tamaoaiga i le li’o o atunu’u laiti o le Pasefika. E talafeagai ona ou faailoaina nisi o matati’a ua mafai ona ausia e le Faigamalo o le HRPP mai le amataga o lenei Paeaiga i le 2016 e o’o mai i le taimi nei e aofia ai:

1. Siitia o avanoa faigaluega i lalo o le Polokalame o le Recognised Seasonal Employer Scheme lea ua manuia ai le toatele i galuega faavaitaimi i Niu Sila faatasi ai ma le Pacific Labour Scheme a Ausetalia;

2. Tatalaina o laina o fesootaiga ua ta’ua o le Submarine Cable Project ina ia siitia ai tulaga tau fesootaiga faatekonolosi ma taugofie ai atina’e mo fesootaiga o aso uma faatasi ai ma le toe faaleleia o pou faasalalau ma masini mo le Leitio 2AP mo ana auaunaga i le atunu’u;

3. Usuia i Samoa nei o Taaloga ma Fonotaga Faavaomalo ua siitia ai lo tatou tulaga o se atunu’u e mafai ona talimalo i soo se faatasiga faavaomalo ma lagolagoina ai lo tatou tamaoaiga i le vaega maoti o Turisi ma Pisinisi;

4. Fausiaina o le Malae Vaalele Faavaomalo Fou i Faleolo e lagolagoina ina ai femalagaina faavaomalo faapea le faateleina o le Uafu i Matautu mo le auina atu o oloa mo maketi i atunu’u mamao;

5. Faaleleia auaunaga tau aoaoga faapea faleaoga mo nu’u ma afioaga faatasi ai ma le si’itia maualuga o le fesoasoani tu’usao (One Government Grant) i aoga uma e aofia ai aoga amata (Early Childhood Education), lea ua faamoemoe e fa’aaluina ai le $18 miliona tala i le tausaga, ma e amata atu ia Iulai o le tausaga nei;

6. Siitia auaunaga tau soifua maloloina i totonu o taulaga faapea nuu ma alalafaga i tua e pei ona faaleleia ai maota gasegase, fa’aauauina auaunaga a le aufaigaluega i nu’u ma alalafaga i tua, aemaise o le faatotogaina o nei nofoaga i masini ma vaila’au mo togafitiga o le mamalu o le atunu’u;

7. Fausiaina o auala tetele i totonu o le atunu’u i fausaga malolosi faaonaponei e mafai ona tali atu i suiga o le tau; fausiaina o ala simā ma auala kolosi mo le faafaigofieina ma le saogalemu o le atunu’u femalaga’i e aofia ai galuega fou i Vaisigano i Apia; Mali’oli’o i Samalaeulu faapea ma Lotosamasoni; aemaise auala galue e lagolagoina ai atina’e o nu’u ma afioaga taitasi;

Page 7: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

5

8. Le fa’aauauina o le faaleleia o auala i le itu i Sisifo o Upolu agai atu i Faleolo (West Coast Road);

9. Fausiaina o le Falepuipui Fou i Tanumalala aua le saogalemu o le atunu’u faapea le ola toefuataina o i latou o lo’o tuli faasalaga i lea nofoaga;

10. Fausiaina o le Maota Fono Faitulafono Fou aua le fono usu a Samoa; 11. Faasafuaina atu o atina’e o le suavai ma le eletise ina ia faasopolia

Samoa atoa i nei auaunaga taua a lo tatou Malo; 12. Faatosina mai o kamupani tetele, e aofia ai Faletalimalo Fou mai fafo

ma kamupani vaa fagota tetele e faatuina a latou pisinisi i Samoa nei e una’ia ai le atina’e o Turisi faapea faatoaga ma faiga faiva ma maua ai avanoa faigaluega mo le toatele;

13. Lagolagoina o atina’e tau turisi e auala atu i polokalame ma atina’e fa’aauau i le Taulaga i Apia faapea alalafaga o lo’o faatinoina ai faapea le faatuina o le Kamupani o le Samoa Airways aua le tautuaina o maketi i Niu Sila ma Ausetalia;

14. Fa’aauauina o Polokalame o Faatoaga (SAFPROM/ Agribusiness) o lo’o lagolagoina ai atina’e tau faatoaga ma faigafaiva mo le fofoga taumafa o le atunu’u faapea a tatou oloa auina atu i maketi i fafo;

II. VAAIGA TAULA’I I LE LUMANAI

Lau Afioga ile Fofoga Fetalai, Ua manino i tapenaga o lenei Tala Faatatau Autu o le Tupe, le tulaga faaletonu ua aafia ai lo tatou tamaoaiga ma e o gatasi lava ma fuafuaga mamao o le sefululua masina o lumana’i nei mo le tele o atunu’u e aofia ai atunu’u e malolosi tamaoaiga lea ua vaaia le pau maualalo o le tamaoaiga, vāea o le toatele o le aufaigaluega, aemaise o le ogaoga o aafiaga i vaega maoti sa faalagolago iai le atunu’u e pei o le vaega o Turisi ma le Auina atu o oloa i atunu’u mamao mo fefaatauaiga. O le va’aiga taula’i mo Samoa i le tausaga faaletupe fou, e ono faaiti’itia le tamaoaiga i le –(2.0%) ona o le tulaga le mautonu o lo’o iai Samoa ma le lalolagi i lenei vaitau. E leai se tasi e na te mafai ona valo’ia le aso ma le taimi e maua ai se fofo o le faama’i o le Koviti 19 lea o lo’o faamoemoe ai le toe tatalaina o a tatou malae vaalele mo femalagaiga masani faavaomalo o lo’o faamoemoe ai atina’e o turisi faapea fefaatauaiga masani ua aafia tele ona o le tulaga pagatia ua iai tamaoaiga o atunu’u o lo’o tatou faipa’aga.

Page 8: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

6

Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, e ao ona ou faailoa atu le agaga maualuga i le Faigamalo ina ia fa’aauau lana faamāmā avega i le atunu’u a’o feagai ai ma lu’itau tetele o le soifuaga. O le vaega lua (2) o lea fesoasoani po’o le Stimulus Package o le a faasopolia ai Samoa atoa e tusa o taumafaiga i vaega taitasi o lo’o ave iai le faamamafa. O le mea ua mautinoa, o le a fesoasoani lenei fuafuaga e toe faataamilo le tamaoaiga i lenei vaitau a’o moomia ai gaioiga faapenei i so’o se Malo e tali atu i e ua matua’i mafatia lava. O lo’o fa’aauau fo’i fesootaiga a le Matagaluega o Tupe ma pa’aga uma a le Malo mo le fa’aauauina lea o fesoasoani faameaalofa ua ma’ea pasiaina mo leisi lima tausaga o lumana’i ina ia maua ai pea galuega mo fanau a Samoa aemaise faamanuiaga tu’usa’o mo le tamaoaiga pe a amata faagasolo nei atina’e ma polokalame tetele o lo’o taulamua ai le Malo. III. TAIALA O LE TALA O LE TUPE Lau Afioga ile Fofoga Fetalai, E iai le talitonuga e mafai lava ona fa’afo’isia vave lo tatou tamaoaiga ise tulaga maualuga pe afai tatou te galulue punoua’i ma faatino a tatou fuafuaga uma ua ma’ea faataoto mo le lumana’i. O le ala lea ua fa’aulutalaina ai le sini autu o lenei Tala o le Tupe e faapea “Tatou Lalagaina Faatasi se Lumana’i Manuia ma Mausali mo Samoa”. O lo’o atagia i le sini autu o lenei Tala o le Tupe le feau taua o le Sa o Samoa e Fautele ma o atina’e ma fuafuaga uma a le Faigamalo lenei, o lo’o tapena mo le manuia o le atunu’u lautele. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, E tomua atu tapenaga a le Malo mo le tausaga faaletupe fou i le Vaega Lua o le Fesoasoani Faamāmā avega a le Malo mo le Koviti 19 ma e auiliiliina atu i vaega taua nei.

1. Tului mo Saofaga a le NPF; O le a fa’amatu’u ma tufaina atu le tului mo le au faisaofaga a le NPF i le

masina o Iulai 2020 ma e $35 miliona tala se vaegatupe o le a fa’aaluina ai.

Page 9: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

7

2. Penisione faaopo’opo e $100 mo le masina o Iulai; O le a tu’uina atu se penisione fa’apitoa e $100 tala mo tinā ma tamā

matutua o le atunu’u mo le masina o Iulai e faaopo’opo i le penisione masani o lea fo’i o le si’itia mai le $145 tala i le $160 tala i masina ta’itasi.

3. $50 tala mo tagatanu’u Samoa uma a’o fa’asolo le tusigaigoa 2020

ma le lesitala faapitoa mo le pepa o faamaumauga; O le a fa’atino faatasi le tusigaigoa o le tausaga nei 2020 ma le lesitala

faapitoa mo Pepa o Faamaumauga (National ID) ma o le a faasafua atu le $50 tala mo tagatanuu Samoa uma mo lea faamoemoe.

4. Polokalame Faatoaga e Una’ia ai Atina’e o niu, koko, talo ma

fualaau‘aina; O lenei polokalame o le a faatino e le Malo i lalo o le Matagaluega o

Faatoaga ma ana pa’aga mo le toe fafaguina o atina’e o le Niu, Koko, Talo, ma Fuala’auaina e fa’aaogaina ai tagata ua leai ni galuega e latou te faato’aina fanua ini tulaga faapa’aga ma le Malo ma saga fa’amausalīina ai fo’i le lava o fua o fa’aeleeleaga aua le fofoga taumafa o le atunu’u.

5. Fesoasoani tau tupe mo ē ua aafia galuega ona o le Koviti19; O le a galulue fa’atasi le Matagaluega o Tupe ma le Fa’alapotopotoga o

Pisinisi Tumaoti i Samoa (Samoa Chamber of Commerce) e fa’amautu ma totogi’ina atu fesoasoani tau seleni i le aufaigaluega ua vāea mai i galuega faapea i latou ua faaitiitia taimi faigaluega ona o aafiaga o le Koviti 19 i pisinisi tumaoti sa faigaluega ai.

6. Faaopo’opo masina o le lē totogiina o lisi i maketi a le

Faalapotopotoga o Fanua a Samoa (Samoa Land Corporation) ma le Faalapotopotoga o Taui mo Faalavelave Faafuase’i (Accident Compensation Corporation);

O le a fa’aauauina le faapafala o le totogi o lisi mo poloka o maketi i Savalalo, Fugalei, Vaitele ma Salelologa mo i latou o lo’o faaaogaina nei maketi seia mae’a le Masina o Aukuso o le tausaga nei.

7. Fa’atinoina a’oa’oga fa’apitoa mo le Vaega Maoti o le Turisi; O le a galulue fa’atasi le Malo e tauala atu i le Pulega o Tagata Tafafao

Maimoa mai Fafo ma le A’oga o Matātā Eseese a Ausetalia (APTC) faapea

Page 10: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

8

ma le Iunivesite Aoao o Samoa (NUS) i le fa’atinoina lea o ni a’oa’oga fa’apitoa e si’itia ai le tomai ma auaunaga o e o lo’o fa’afaigaluegaina i auaunaga tau turisi. O lenei polokalame o le a fa’apito lea i ē ua fa’amalolo mai i faletalimalo po’o fale aiga ma isi auaunaga tau turisi ona o le Koviti19. O le a tu’uina atu iai alauni fa’apitoa mo nei tagata mo le auai ai i nei a’oa’oga fa’apitoa.

8. Fesoasoani mo le Talofa Airways; O le a fa’amatu’u atu se fesoasoani i le Talofa Airways e tusa o le talosaga

sa tu’uina mai mo se faamama avega i lenei vaitau. O leisi lea avefu’a a le atunu’u o lo’o lagolago i le Samoa Airways i femalagaina a tagata o le tatou atunu’u ma le sao tele i tupe maua mai tagata asiasi mai fafo.

9. Fesoasoani mo nisi o pisinisi o lo’o fa’atauina atu oloa tau faatoaga

ma faiga faiva i atunu’u i fafo; O le a fa’aolaina atu e le Malo le 5% o tupe maua ua lē mafai ona maua e nei pisinisi ona o aafiaga i fefaatauaiga faavaomalo talu ai le Koviti19. O lenei fesoasoani e fua i fa’amaumauga o oloa sa auina atu i fafo i le va o Fepuari ma Iuni 2020.

10. Fa’amagalo le Totogiina o laisene o va’a fagota mo le au fai faiva; O le a lē totogiina se vaegatupe mo le fa’afouina o laisene mo va’a fagota uma o le vaega Class A, B ma le C e amata atu ia Me 2020 e tau ia Tesema 2020. E tatau pea ona fa’atinoina siaki masani mo le tu’uina atu o le laisene fou ae o le a lē totogiina se vaegatupe e pei ona masani ai.

11. O le a tauaveina e le Malo le 2% o tului mo nonogatupe uma a Pisinisi Tumaoti i so’o se faletupe faapisinisi (Commercial Banks) i le atunu’u mo le 3 masina ; E pei ona silafia e le mamalu o le Palemene ma le atunu’u, o le vaega muamua o le fesoasoani a le Malo lea sa tauaveina ai e le Malo le 2% o tului mo nonogatupe o tagata lautele mo le tolu masina. O lea ua fa’asafua atu lenei fesoasoani a lo tatou Malo i pisinisi uma e faamamaavega ai i nonogatupe i Faletupe Faapisinisi e 4 i totonu o le atunu’u. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o le fa’amatu’uina atu o lenei fesoasoani faapitoa mo pisinisi, e tuuina atu ai ma le lu’i a le Malo i Faletupe Faapisinisi (Commercial Banks) e 4 o lo’o iai nei ina ia fai fo’i

Page 11: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

9

so latou sao e faatutusa pe sili atu i le fesoasoani lenei a le Malo ua faailoaina atu.

12. Fesoasoani Fa’apitoa mo Nonogatupe a le Faletupe o Atina’e o

Samoa; O le a faamatuuina atu se fesoasoani a le Malo i le Faletupe o Atina’e o Samoa e faatino ai ana polokalame ma ana pa’aga mo le una’ia o le atina’e o pisinisi i totonu o le atunu’u, ma e faapitoa i atina’e eseese tau faatoaga.

13. Fesoasoani tau tupe mo Fa’alapotopotoga uma i le atunu’u o lo’o fa’afoeina auaunaga tau soifua manuia mo a tatou tagatanu’u; O nei vaegatupe e lē gata ina fesoasoani i le fa’atinoina o a latou auaunaga ae fa’afetaia ai fo’i la latou tautua mo Samoa i tausaga ua mavae a’o le’i litaea ma malolo mai galuega faapea fo’i i latou e moomia fesoasoani faapitoa. O nei Fa’alapotopotoga e aofia ai:

i. Mapuifagalele Home for the Elderly– Little Sisters of the Poor; ii. Samoa Victim Support Group;

iii. Goshen Trust; iv. Fa’ataua Le Ola; v. Nuanua o le Alofa;

vi. Loto Taumafai; vii. Senese;

viii. Divine Mercy Moamoa.

E talitonu le Malo o lo’o iai nisi fa’alapotopotoga o lo’o fa’atinoina fo’i nei auaunaga taua ma o lo’o iai vaegatupe fa’aagaga mo nei fa’alapotopotoga e le’i ta’ua ma o le a galulue le Malo ina ia o’o atu iai lenei fesoasoani.

14. Fa’amāmā avega mo tului o nonogatupe i lalo o le South Pacific Business Development (SPBD); O le a tu’uina atu se fesoasoani i le SPBD e tauave ai e le Malo le 2% o tului mo nonogatupe a le mamalu o le atunu’u aemaise o tinā ma tama’ita’i o lo’o aofia ai .

Page 12: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

10

15. Faamalosia o galuega a Komiti Tumama i Nu’u ma Afioaga uma o le atunu’u; O se fuafuaga lenei e toe faamalosia ma toe faaolaola ai Komiti Tumama i nu’u ma afioaga uma o le atunu’u e lagolagosua i atina’e i alalafaga aemaise le si’itia o le tulaga o le soifua maloloina ma aoaoga a fanau e pei ona iai i tausaga ua tuana’i. Mo le amatalia o lenei faamoemoe, o le a fa’amatu’u atu e le Malo le $3,600 i tusitupe mo Komiti Tumama uma o le atunu’u ua fa’amaonia e le Matagaluega o Tina, Tamaitai ma Atinae o Nuu ma Alalafaga. O lenei vaegatupe e faatupe ai a latou galuega fa’atino mo le una’ia o le soifua maloloina ma le tumama i totonu o nu’u ma alalafaga.

16. Fesoasoani mo le Siitia o Tulaga Tau Fale mo ē Lima Vaivai; O lenei fa’amoemoe o le a galulue faatasi ai le Malo ma le Fa’alapotopotoga o le Adventist Disaster Relief Agency (ADRA) mo le iloiloina o e agava’a faapea le faasafuaina atu o lenei polokalame i aiga o lo’o matauina le tulaga lē saogalemu o nofoaga o lo’o faamautu ai faatasi ma le ono a’afia gofie i faama’i pipisi, e pei ona maitauina i le vaitau o le Misela i le tausaga na te’a nei.

17. Fa’alapotopotoga o Mea Tau Fale i Samoa; O le a tu’uina atu se vaegatupe i le Faalapotopotoga o Fale o Samoa e fesoasoani ai i le fa’atinoina o le latou fa’amāmā avega mo tupe nono e fausia ai fale o aiga e pei ona fa’alauiloa ia Aperila o le tausaga nei.

18. Fa’aauauina le Fa’amāmā avega a le Fa’alapotopotoga o Malosiaga Tau Eletise; O le a fa’aauauina pea le fa’amama avega a le EPC e o’o atu ia Tesema lea na fuafuaina e fa’amae’a ia Aukuso. O lenei fesoasoani o lo’o tu’uitiitia ai le tau o le eletise i le 10 sene mo aiga ma so’o se pa’aga a le EPC fa’atasi ai ma le 50% e fa’aiti’itia ai le tau fa’aopo’opo fa’apitoa mo le eletise i faletalimalo lea e maualuga ese lona tau i le taimi nei e fua i le tēlē o le fa’aaoga.

19. Fa’aauauina le Fa’amāmā avega a le Pulega o le Suavai;

O le a fa’aauauina fo’i le fa’amama avega a le SWA e tau ia Tesema mo le tu’uitiitia o le tau o le suavai i le 20 sene ma o le a aofia ai ma pisinisi i lenei fa’amama avega.

Page 13: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

11

20. Fa’aauauina le tu’usaunoaina o le totogi o tiute ma lafoga masani mo oloa taumafa e pei ona fa’ailoa atu i le masina o Aperila; O lenei fa’amāmā avega sa fa’amaonia mo le tolu masina e amata mai ia Aperila e tau ia Iuni. Ua finagalo nei le Malo e toe fa’aauauina mo se isi tolu masina e tau atu ia Setema.

21. Fa’aopo’opo Vaegatupe mo le Fuataga o le Ie Samoa (Fa’alelegapepe); O lo’o ave pea le fa’ataua a le Malo i atina’e lenei a tina ma tamaitai mo le lalagaina fa’aaulelei ma matagofie o le Ie o le Malo, o le measina a Samoa tatou te mitamita uma ai. Ua finagalo le Malo e si’itia vaegatupe fa’atatauina mo le fuataga o le Ie Samoa mo le tausaga faaletupe fou i le $1 miliona;

22. Siitia le Fesoasoani Tu’usa’o a le Malo mo Aoga; O le a si’itia i le $3.6 miliona le fesoasoani a le Malo mo aoga uma o le atunu’u ma fa’amauina ai i le $18 miliona mo le tausaga faaletupe o loma nei, faatusa i le $14.4 miliona tala i le tausaga faaletupe o lo’o faagasolo nei 2019/2020.

23. Siitia le penisione totogiina i masina taitasi i le $15; E amata atu i le masina o Iulai 2020 ona si’itia le penisione a tagata matutua mai i le $145 i le $160 tala i masina ta’itasi.

24. Penefiti fa’apitoa mo le aufaigaluega a le Malo, po’o latou o Muā’au o lo’o galulue e puipuia ma taofia le o’o mai o le Koviti19 i laufanua o Samoa; O lenei fuafuaga o le a faavaeina ai se penefiti fa’apitoa e fesoasoani i aiga o le aufaigaluega a le Malo, po’o Mua’au ia a le Malo i auaunaga o faalavelave faafuase’i e tuuina atu i aiga e amana’ia ai lo latou tautua pe a a’afia ma maliu ona o le tulaga i le galuega.

25. Fa’aleleia Falema’i Faaitumalo ma Fale mo Alii ma Tamaitai Fomai; E tusa ai ma le fa’ai’uga a le Malo e toe fa’amatu’u atu i nu’u i tua auaunaga a alii ma tamaitai foma’i, ua iai le fa’amoemoe o le a toe

Page 14: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

12

fa’aleleia uma falema’i faaitumalo ma apitaga mo le aufaigaluega ina ia si’itia nei auaunaga mo nu’u ma alalafaga i tua.

IV. OTO’OTOGA O LE TALA O LE TUPE Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, O le otootoga lenei o le Tala Fa’atatau o le Tupe mo le Tausaga Faaletupe 2020/2021:

O le aotelega o le Tala i le Tupe ua faamoemoe e faamauina ai se fa’asiliga o tupe fa’aalu nai lo tupe maua e tusa lea ma le $116.2 miliona tala. A fa’atulaga i lalo o le Auivi o Faamaumauga o Tupe a le Malo po’o le Government Finance Statistics (GFS)1, ona maua ai lea o le aotelega o le fa’asiliga o tupe alu i tupe maua a le Malo e tusa ma le $82.4 miliona tala, po’o le –(2.3%) o le tamaoaiga.

1 O le GFS o se auivi o lo’o fa’aaogaina faavaomalo mo le lipotiina o tulaga tau tupe a atunu’u taitasi. I lalo o le GFS e tu’uese mai i tupe maua masani tupe maua mai i isi Matagaluega a le Malo, fa’atasi ai ma le paleni o lafoga e ono toe totogi atu ile mamalu o le atunu’u (lafoga toe fa’aolaina atu) fa’atasi ai ma tupe maua i faletupe e ono toe totogi atu mo tului o paleni. E aveeseina fo’i tupe maua o lo’o aoina e Fa’alapotopotoga o lo’o fa’atupe i lalo o le Matagaluega o Tupe. E fa’apena fo’i i tulaga tau tupe alu e tu’ueseina tupe fefa’ataua’iga i le va o Matagaluega a le Malo ma aofia ai fo’i ma tupe alu i aseta tetele lea e ono si’itia ai ‘oa a le Malo (expenditures on net acquisition of non financial assets) fa’atasi ai ma le fa’agaioiina o nonogatupe e ono si’itia ai paleni o tusi tupe a le Malo (acquisition of financial assets).

Tupe Maua 838,229,858$

Tupe Maua Masani 588,654,287$

Tupe Faameaalofa mai Fafo 249,575,571$

Tupe Fa'aalu 965,840,810$

Tupe Fa'aalu Faaletulafono 137,428,197$

Tupe Fa'aalu I Polokalame (a Matagaluega) 688,694,610$

Tupe Fa'aalu I Atina'e 119,057,164$

Tupe Fa'aalu lē Fuafuaina 20,660,838$

Fa'asiliga o Tupe Alu I Tupe Maua

Fa'atupeina mai: (127,610,952)$

Nonogatupe e māmā tului 11,423,792$

Fa'asiliga Fa'ai'u o Tupe Faaalu i Tupe Maua (116,187,159)$

Page 15: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

13

Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, e leai se mea e faapopoleina ai le atunu’u i le taimi nei. E faamamafa sa’u faamatalaga i le tulaga o lo’o iai tupe fa’aagaga a le Malo mo ana polokalame faatino aemaise o atina’e e lagolago malosi ai le tamaoaiga. E iai faamatalaga sese o lo’o faasalalauina e nisi e faapea ua gau le Malo ma ua le mafai ona totogi ana aitalafu. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o lo’o lelei ona faasoasoaina e le Malo ana tupe maua e aofia ai vaegatupe fa’aagaga e $89 miliona tala mo le totogiina o aitalafu lea o lo’o aofia faatasi i Tupe Faaalu Faaletulafono e $137 miliona tala. O le uiga o lea faamatalaga, a ma’ea ona totogiina a tatou aitalafu e $89 miliona tala mai ia tatou tupe maua tuufaatasi e $838.2 miliona tala, e $749 miliona tala se vaegatupe e mafai ona faasoasoaina atu mo totogi o le aufaigaluega, galuega faatino masani ma mafai fo’i ona faatino ai polokalame mo atina’e tetele lea fo’i o lo’o fesoasoani mai ai paaga e ala i tupe faameaalofa ma nonogatupe e faatupeina ai. A faapasene tupe totogi i aitalafu mai a tatou tupe maua tuufaatasi, e na o le 11% o le tala e tasi o lo’o faaaogaina ai ae avanoa leisi 89% o tupe maua mo galuega masani ma atina’e faatino a lo tatou Malo. I lenei vaitau faigata, e tumau pea le talitonuga i lenei Faigamalo, e mafai ona tatou toe lalagaina se tamaoaiga malosi aua se manuia mo tagatanu’u uma. V. FAAVAE O TUPE MAUA

Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, O le aotelega o Tupe Maua a le Malo e fa’amoemoe o le a faaiti’itia i le 5% mo le tausaga faaletupe 2020/2021 e afua i le va’ai taula’i i le ono tu’uitiitia o lafoga a le Malo ona o aafiaga i tulaga tau fefa’ataua’iga talu ai le fa’ama’i o le Koviti 19. O le aotelega o Tupe Maua Masani o le a fa’aiti’itia i le 10%. E afua lea faamaumauga i le tu’uiitiitia o Tupe Maua mai i Lafoga i le 12% ae si’itia Tupe Maua a le Malo e ese mai i Lafoga i le 12% i le tauaveina ai lea e le Matagaluega o Leoleo o le aoina mai o tupe maua mai le pasiaina o taavale fa’atasi ai ma sala mo soligatulafono i luga o auala tetele, o se galuega sa faatino e le Pulega o Felauaiga i le Lauele’ele (Land Transport Authority) i tausaga ua mavae.. O Tupe Faameaalofa mai i Paaga masani a le Malo mai Fafo o le a si’itia ile 9% ma o lo’o atagia ai lo latou agaga fia fesoasoani i le Malo auā le tali atu i a’afiaga o le Koviti 19.

Page 16: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

14

VI. ATINA’E O LO’O AVE IAI LE FA’AMUAMUA Lau Afioga ile Fofoga Fetalai ma Sui Mamalu o le Palemene, O le aofa’iga o tupe fa’aalu fuafuaina mo le 2020/2021 e $965.8miliona o lo’o aofia ai ma tupe alu i atina’e fa’atupeina mai fafo, ma e 1.5% ua pa’ū maualalo ai pe a fa’atusa ile tausaga fa’aletupe nei 2019/2020. O le aotelega o lenei tu’uitiitiga e afua mai ile fa’aitiitia o atina’e fa’atupeina mai a tatou pa’aga mai fafo aua o le tele o nei atina’e ua fa’amae’aina ile tausaga nei 2019/2020. O le tele fo’i o nisi o polokalame ma atina’e sa fuafuaina e a tatou pa’aga mai fafo ua fetu’una’i nei ae ave le fa’amuamua ile fa’amatu’uina faameaalofa mai o le tele o a latou fesoasoani ina ia fesoasoani mai ai ile tatou atunu’u mo le tali atu i aafiaga ona o le Koviti 19. O le fa’amoemoe mo Tupe Alu ile Taimi nei o le a si’itia lea ile 5% po’o le $42.7miliona ma o le tele lava o lenei si’itaga o le Vaega Lua o le Fesoasoani a le Malo mo le Tali Atu i Aafiaga ona o le Koviti 19. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, O le a ou oto’otoina atu vaegatupe ua fa’atatauina mo Matagaluega ta’itasi mo le tausaga fa’aletupe 2020/2021:

1. Matagaluega o Faatoaga ma Faiga Faiva - $15.5 miliona tala; $11.9 miliona mo ana auaunaga masani; $3.49 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo. O nisi o galuega tetele o lo’o fuafuaina e le Matagaluega e aofia ai: $500,000 mo le Faaaliga o Fua o Faaeleeleaga; $500,000 mo le polokalame mo le fa’atama’ia o le manu ai niu; $300,000 e fesoasoani ai i le Women in Business (WIBDI); $200,000 mo le fonotaga o le Komisi o Faiga Faiva o le Pasefika po’o

le Western and Central Pacific Fisheries Commission (WCPFC); $150,000 mo le fonotaga a Minisita o Faatoaga i luga o mataupu tau

faatoaga e le faaaogaina ai vailaau. O lo’o iai fo’i nisi o poloketi o lo’o fesoasoani mai ai a tatou pa’aga masani mai fafo ma o poloketi tetele e aofia ai le:

Page 17: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

15

$12.2 miliona mo le Samoa Agriculture & Fisheries Productivity and Marketing Project (SAFPROM)o lo’o fa’atupeina e le Faletupe a le Lalolagi ma le Faalapotopotoga o le IFAD.

2. Matagaluega o Pisinisi, Alamanuia ma Leipa - $7.5 miliona tala;

$5.2 miliona mo ana auaunaga masani; $2.3 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

O galuega tetele a le Matagaluega e aofia ai galuega masani nei: $200,000 e faaauau ai pea le fesoasoani ma le lagolago a le Malo i le

vaega tumaoti; $178,000 mo le polokalame Faa Aperenitisi (Apprenticeship

Scheme); 3. Matagaluega o Feso’ota’iga ma Fa’amatalaga Fa’atekonolosi - $5.7

miliona tala; $2.6 miliona mo ana auaunaga masani; $3.1 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

O galuega tetele a le Matagaluega e aofia ai galuega masani nei: $1.7 miliona mo le lisi o fanua o lo’o iai upega fa’atekonolosi mo le

SNBH fa’atasi ai ma pili o le eletise ma isi pili totogi mo lenei atina’e;

O lo’o iai fo’i nisi o poloketi o lo’o fesoasoani mai ai a tatou pa’aga masani mai fafo ma o poloketi tetele e aofia ai le: $6.4 miliona mo le Poloketi o Feso’ota’iga o lo’o fa’atupeina e le

Faletupe a le Lalolagi ma le Malo o Ausetalia. 4. Matagaluega o Aoga, Taaloga ma Aganuu – $103.4 miliona tala;

$72.6 miliona mo ana auaunaga masani e aofia ai ma totogi o faiaoga uma a le Malo;

$30.7 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

O galuega tetele a le Matagaluega e aofia ai galuega masani nei:

Page 18: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

16

$18 miliona mo le fesoasoani masani a le Malo i aoga uma o le atunu’u;

$6.5 miliona mo galuega i lalo o le polokalame mo le fesoasoani a Malo o Ausetalia ma Niu Sila;

$1.5 miliona mo sikolasipi e si’itia ai fa’ailoga taualoa mo faia’oga; $350,000 mo le Iuni o Lakapi; $200,000 mo le atina’e o ta’aloga; $150,000 mo le Asosi Netipolo;

O lo’o iai fo’i nisi o poloketi o lo’o fesoasoani mai ai a tatou pa’aga masani mai fafo ma o poloketi tetele e aofia ai le: $2 miliona mo le polokalame e fesoasoani ai mo aoga mo mana’oga

fa’apitoa; $1.2 miliona mo se polokalame faaleaoaoga mo tausi soifua;

5. Matagaluega o Tupe - $133.3 miliona tala;

$16.5 miliona mo ana auaunaga masani; $116.8 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

O nisi o polokalame tetele o lo’o fa’atupeina i lalo o le Matagaluega e aofia ai vaega nei: $32 miliona mo le Vaega II o le Fesoasoani a le Malo aua le Tali Atu

i Aafiaga o le Koviti19; $27.1 miliona mo le Penisione masani; $13.5 miliona mo tiute ma lafoga totogi mo poloketi tetele

fa’atupeina mai paaga masani a le Malo; $5 miliona mo taui o fanua mo le fa’alauteleina o le auala tele o le

Cross Island Road; $5 miliona o se vaega o le taui mo le malae vaalele i Fagalii e tu’uina

atu i le Samoa Airways; $4.7 miliona mo le inisiua o aseta tetele a le Malo; $1.5 miliona o le sao a le Malo i le faalauteleina o le auala tele aga’i

atu i Faleolo; $1 miliona mo galuega fa’aleleia i le fale tele i Vaimea lea o lo’o

teuina ai aseta ma faila a le Malo; $1 miliona mo le fausiaina o le pamu penisini fou a le Malo i

Tuanaimato.

Page 19: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

17

E $126.3 miliona se vaegatupe o fesoasoani mai pa’aga masani a le Malo o lo’o tu’uina mai i lalo o le Matagaluega o Tupe e fesoasoani lea e fa’atupe ai tu’u’itiitiga o tupe maua fa’atasi ai ma le vaega lua o le fesoasoani fa’amatu’u atu ile atunu’u e tali ai i aafiaga ona o le fa’ama’i o le Koviti 19.

6. Matagaluega o le Va-i-Fafo ma Fefa’ataua’iga - $26.7 miliona tala;

$19.1 miliona mo ana auaunaga masani; $7.6 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

O nisi o fuafuaga tetele a le Matagaluega mo le tausaga faaletupe o loma nei e aofia ai: $473,440 mo le fa’amoemoe o le si’itia o le Ofisa o le Malo o Samoa

i Iapani i Tokyo; $200,000 mo le fonotaga aua le sainiga o le maliega o le European

Union – African Caribean Pacific (EU-ACP) e faamoemoe e faia mai i Apia ia Novema o le tausaga nei;

$150,000 mo le fonotaga o le Labour Mobility; $100,000 mo le fonotaga o le Komiti mo Fefa’ataua’iga a le ACP-EU; $100,000 aua tapenaga mo le fonotaga o fa’aulu’uluga o Malo o le

Taupulega mo le 2022; 7. Matagaluega o le Soifua Maloloina - $120.6 miliona tala;

$76.3 miliona mo ana auaunaga masani; $44.3 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo. O nisi o galuega tetele a le Matagaluega o lo’o fuafuaina e aofia ai: $8 miliona mo gasegase auina atu i atunu’u i fafo mo togafitiga; $5.7 miliona mo galuega fa’atino i lalo o se polokalame faatupeina

e le Faletupe a le Lalolagi mo le tu’uitiitia o fa’ama’i lē pipisi; $3 miliona mo le fa’aleleia o falema’i faaitumalo fa’atasi ai ma fale

apitaga mo ali’i ma tama’ita’i foma’i.

O lo’o iai fo’i nisi polokalame ma poloketi o le Soifua Maloloina o lo’o fesoasoani mai ai a tatou pa’aga masani e aofia ai poloketi tetele nei: $2.5 miliona mo se polokalame faapitoa a le Faletupe o le Lalolagi

mo le Fa’ama’i o le Koviti19;

Page 20: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

18

$1.8 miliona e fa’atupe ai se masini fā’ata fou mo le falema’i e fa’atupeina e le Malo o Ausetalia;

$1.5 miliona mai ile Malo o Niu Sila mo le maota fou mo tausi soifua i Moto’otua.

8. Matagaluega o Fa’amasinoga - $13.8 miliona tala;

$12 miliona mo ana auaunaga masani; $1.8 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

O nisi o galuega fuafuaina a le Matagaluega mo le tausaga fou e aofia ai: $500,000 mo galuega amata auā le ofisa fou o le Matagaluega i le

Taulaga i Salelologa; $200,000 e fa’aleleia ai le taualuga o le fale fa’amasino i Mulinu’u.

9. Matagaluega o Punaoa Faalenatura ma le Siosiomaga - $26.8

miliona tala; $13.2 miliona mo auaunaga masani a le Matagaluega; $13.6 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

O galuega tetele a le Matagaluega o lo’o fuafuaina e aofia ai galuega masani nei: $4 miliona mo taui o fanua e mo’omia e le Malo mo galuega fa’asao; $3.9 miliona mo konakarate o le aoina o lapisi ma le teuina o nisi o

fanua ma fa’asao a le Malo; $500,000 mo le fa’asaoina o fanua tu lalata i punaoa suavai; $500,000 mo le fausiaina o auala mo fanua lisi atu a le Malo.

O lo’o iai fo’i galuega a le Matagaluega o lo’o fa’atupeina mai a tatou pa’aga mai fafo ma e aofia ai: $11.2 miliona se polokalame faapitoa e si’itia ai le mafai ona tali atu

o nu’u ma alalafaga tu lalata i le sami i aafiaga ona o le fesuisuia’i o le tau;

$3.5 miliona se polokalame a le GEF/UNDP aua le mataituina lelei ma le tapena lelei mo aafiaga ona o le fesuisuiai o le tau;

$2 miliona mo le polokalame o le siitia o le talu atu I aafiaga o le fesuiaiga ile tau mo le Pasefika;

Page 21: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

19

10. Matagaluega o Leoleo - $26.4 miliona tala;

$24.4 miliona mo auaunaga masani a le Matagaluega; $2miliona mo Galuega e Avea ai ma sui o le Malo.

11. Matagaluega a le Palemia ma le Kapeneta - $8.4 miliona tala;

$6 miliona o auaunaga masani a le Matagaluega; $2.4 miliona mo Galuega e Avea ai ma sui o le Malo.

12. Matagaluega o Tiute ma Tupe Maua - $13.2 miliona tala;

$10.6 miliona mo galuega masani a le Matagaluega; $2.6 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

O nisi o galuega tetele o lo’o fuafuaina e le Matagaluega mo le tausaga faaletupe fou e aofia ai: $676,750 e fa’auma ai le tau o le polokalame mo le fa’amauina o

lafoga po’o le Tax Information Management System;

13. Matagaluega o Tina ma Tamaitai - $10.8 miliona tala; $9 miliona mo auaunaga masani a le Matagaluega; $1.8 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

O se tasi o galuega ua si’itia vaegatupe fa’atatauina i lalo o le Matagaluega e aofia ai le Fuataga o le Ie Samoa lea ua faaagaga ai le $1 miliona.

14. Matagaluega o Galuega ma Atina’e Tetele - $25.2 miliona tala;

$4.9 miliona mo galuega masani a le Matagaluega; $4 miliona mo galuega i nu’u ma alalafaga a le Pulega o le Malosiaga

tau Eletise; $4 miliona mo galuega i nu’u ma alalafaga a le Pulega o le Suavai; $11.2 miliona mo atina’e tetele a le Pulega o le Suavai; $1.1 miliona mo Galuega e avea ai ma Sui o le Malo;

E ese mai i auaunaga masani a le Matagaluega o nisi o atina’e tetele o lo’o fuafuaina mo le tausaga faaletupe fou 2020/2021 o lo’o fa’atinoina fa’atasi ai ma le fesoasoani mai o tatou pa’aga masani e aofia ai:

Page 22: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

20

$13.6 miliona e fa’atino ai se poloketi mo le fa’aleleia o femalaga’iga ile laueleele mo le atunu’u e fa’atupeina lea e le Faletupe a le Lalolagi (Samoa Climate Resilient Transport Project);

$1 miliona e fa’aauau ai le atina’ega o le taulaga o Apia (Apia Waterfront Development) lea o lo’o fesoasoani mai ai le Malo o Niu Sila;

15. Ofisa o le Loia Sili - $5.3 miliona tala; $4.6 miliona mo galuega masani a le Matagaluega; $725,702 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

16. Ofisa o le Suetusi Sili - $3.9 miliona tala;

$3.4 miliona mo auaunaga masani a le Matagaluega; $568,037 mo Galuega e avea ai ma Sui o le Malo;

17. Ofisa o le Komesina o Faiga Palota - $8.3 miliona tala;

$2.2miliona mo auaunaga masani a le Matagaluega; $6.1miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

O nisi o galuega tetele o lo’o fuafuaina e le Matagaluega mo le tausaga faaletupe o lo’o loma nei e aofia ai: $2.6 miliona mo le fausiaina o le Ofisa fou i Mulinu’u; $2.2 miliona auā tapenaga mo le faiga palota ia Aperila o le tausaga

fou. O nei vaegatupe e aofia ai tupe faatatauina mo tagata faigaluega faaopo’opo e ono mo’omia mo le fa’atinoina o faiga palota faatasi ai ma le totogi o maota i nu’u ma alalafaga o le a fa’atino ai fale palota.

18. Ofisa o le Fono Aoao Faitulafono - $6.9 miliona tala;

$5.7 miliona mo galuega masani a le Matagaluega; $1.2 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

19. Ofisa o le Komesina o Sulufaiga - $1.6 miliona tala;

$1.4 miliona mo galuega masani a le Matagaluega; $195,399 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

20. Komisi o Tagata Faigaluega a le Malo - $5.1 miliona tala;

$4.3 miliona mo galuega masania le Matagaluega;

Page 23: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

21

$891,248 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

E tusa ai ma le toe fetu’una’iga o auaunaga, ua fa’atinoina nei e le Komisi o Tagata Faigaluega a le Malo le va’ava’aia ma le iloiloina o sikolasipi a le atunu’u lea e fa’atupeina i lona tau aofa’i e $27.6 miliona mai pa’aga masani a le Malo e aofia ai le Malo o Iapani, Malo o Ausetalia ma le Malo o Niu Sila.

21. Pulega o Galuega Tineimu - $8.8 miliona tala;

$8.5 miliona mo auaunaga masani a le Pulega; $375,195 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

22. Fa’alapotopotoga Faavae Tau Fatuga’o - $8.3 miliona tala;

$4.99 miliona mo galuega masani a le Fa’alapotopotoga; $3.3 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui ole Malo;

23. Ofisa o le Tausi Mavaega - $2.9 miliona tala;

$1.2 miliona mo auaunaga masani; $1.7 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

24. Pulega o Faailoga Taualoa – $4.4 miliona tala;

$2.9 miliona mo galuega masania a le Pulega; $1.5 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

25. Pulega o Tagata Tafafao Maimoa mai Fafo - $12.7 miliona tala;

$10.5 miliona mo galuega masani a le Pulega; $2.2 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo. O lo’o fa’amoemoe fo’i o le a fa’atinoina se polokalame mo le atina’ega o le vaega maoti mo tagata tafafao maimoa mai fafo i lalo o se fesoasoani a le Malo o Niu Sila e tusa ma le $1.7 miliona.

26. Ofisa o le Pule Faatonu - $2.01 miliona tala;

$1.9 miliona mo auaunaga masani ale Ofisa; $94,167 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

Page 24: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

22

27. Faalapotopotoga o Suesuega Faasaienisi - $4.3 miliona tala; $4.2 miliona mo galuega fa’atino masani ale Fa’alapotopotoga; $224,571 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

28. Iunivesite Aoao o Samoa - $24.7 miliona tala;

$22.1 miliona mo auaunaga masani a le Iunivesite; $2.6 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

29. Pulega o Malae Taalo - $2.2 miliona tala;

$2.1 miliona mo galuega fa’atino masani a le Pulega; $98,42 mo Galuega e Avea ai ma Sui ole Malo;

30. Matagaluega o Faalapotopotoga a le Malo - $2.9 miliona tala;

$2.3 miliona mo galuega fa’atino ale Matagaluega; $581,833 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

31. Ofisa o Fuainumera Faamauina - $5.7 miliona tala;

$3.8 miliona mo galuega fa’atino masani a le Ofisa; $1.8 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

O nisi o galuega tetele o lo’o fuafuaina e le Ofisa mo le tausaga faaletupe fou e aofia ai: $441,835 mo nisi o tapenaga mo le tusiga igoa (Population Census); $527,625 mo le fa’amae’aina o le faitau aofa’i o fa’ato’aga

(Agriculture Census); $115,000 mo le fa’amae’aina o le tu’ufa’atasia o fa’amaumauga tau

i le soifua maloloina o le atunu’u. 32. Pulega o Fela’ua’iga i le Laueleele - $45.8 miliona tala;

$40.5 miliona mo auaunaga masani a le Pulega; $5.3 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui ole Malo.

O lo’o fa’atinoina fo’i i lalo o le Pulega nisi o poloketi ma atina’e tetele a le Malo o lo’o fa’atupeina lea mai fesoasoani mai a tatou pa’aga masani e aofia ai: $7.2 miliona mo le faaauauina o le fa’aleleiina o le auala tele e agai

i Faleolo;

Page 25: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

23

$14.5 miliona le aofa’iga atoa o se poloketi mo le si’itia o auala a le atunu’u o lo’o fa’atupeina fa’atasi e le Faletupe o le Lalolagi ma le Malo o Ausetalia;

33. Komisi o le Toe Fuataina o Tulafono - $1.4 miliona tala;

$1.2 miliona mo galuega masani a le Komisi; $255,519 mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo;

34. Matagaluega o Fale Puipui - $8.1 miliona tala;

$6.6 miliona mo auaunaga masani a le Matagaluega; $1.5 miliona mo Galuega e Avea ai ma Sui o le Malo.

VII. TUPE LE FUAFUAINA O le aofa’iga o Tupe Le Fuafuaina mo le tausaga 2020/2021 e tusa ma le $20.6 miliona tala e fua i le aotelega o polokalame mo tupe fa’aalu a Matagaluega o le Malo.

VIII. TUPE ALU I ATINA’E Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o lo’o lagolagoina atina’e uma a le Malo i fesoasoani mai i a tatou pa’aga masani e ala i polokalame ma poloketi eseese o lo’o fa’atupeina i tupe faameaalofa ma nonogatupe mo le tausaga faaletupe 2020/2021. O le fa’aauauina o nei atina’e i lenei vaitau faigata a’o feagai ai Samoa faapea le lalolagi atoa ma le faama’i pipisi o le Korona Vairasi, o se fesoasoani taua tele a tatou pa’aga e le gata ina maua ai galuega a le toatele, ae una’ia malosi ai le tamaoaiga o le atunu’u i vaega maoti o lo’o aafia ai. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, o lo’o fa’aauau pea talanoaga a lo tatou Malo ma ana pa’aga i polokalame ma atina’e ua fuafuaina mo leisi tolu i le lima tausaga o loma nei. IX. TALA FAATATAU FA'AOPOPO LONA TOLU O LE TUPE 2019/20 Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, e tu’uina atu fo’i i luma o le laulauafono a le Palemene le Tala Faatatau Faaopo’opo Lona Tolu o le Tupe mo le tausaga faaletupe 2019/2020. O lenei Tala Faatatau Faaopo’opo Lona Tolu o le Tupe o le a si’itia ai le faasiliga o Tupe Fa’aalu i Tupe maua i le $3.5 miliona tala ma e leai se aafiaga i le pasene o lo’o iai nei e –(1.6%) i le tamaoaiga le maualuga o tupe fa’aalu i tupe maua a le Malo.

Page 26: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

24

X. UPU FAAIU

Lau Afioga ile Fofoga Fetalai, oute le toe tau autalaina luitau o feagai ma Samoa aua ua nofofale ia Sa Tuiama’a le tulaga le ma’alofia ua o’o iai le tamaoaiga o Samoa, e o faatasi lava ma pagatia o lo’o feagai ma le lalolagi atoa i le taimi nei. O le atina’e o Turisi, o se atina’e pito i maualuga lea lona sao i tupe maua i le tu’ufa’atasia o atina’e uma a le atunu’u ma ua matuā a’afia lava i le taofia o faigamalaga o Vaalele. Ua tele le mana’o e faaleleia uma vaega o le atunu’u ae paga lea, ua noanoatia pea laulu o Taemanu tava’e ona e fuafua tatau gaioiga uma i le tupe e mafai ona maua mai i a tatou lafoga. O le ala tupe maua lea o lo’o faalagolago iai atina’e a le Malo ma o le totogi o a tatou lafoga e atagia ai lo tatou lava sao i atina’e o Samoa ma e faaosofia ai fo’i le agaga fia fesoasoani mai o Malo i a tatou fuafuaga tau atina’e i le tatou nofo iloa, o lo’o taumafai fo’i tatou tagata e tagi’ilima le faatupega ose vaega o a tatou fo’i atina’e. Tatou tatalo ina ia Tumau pea le alofa tunoa o Le Atua i lana pule faa soifua i luga o Samoa, ia manuia ma ola lausiusi a tatou la’au toto i le lafu lemu o tatou laueleele. Ia toulu vāvā le uā mai le lagi e faasusuina ai o tatou laufanua ma faatutumu ai punāvai aua le fofoga taumafa. Ia mamao faama’i e lamatia ai le ola fiafia o a tatou fanau pele ma ia mana le lauga ao tatou ta’ita’i faaleagaga ia maua ai e Samoa le filemu ma le manuia mai Le Atua Le Tama, Le Alo ma le Agaga Sa – O le Faavae Papa o le Malo Tutoatasi o Samoa. Ia manuia le alo atu o le atunu’u i le Faamanatuina o le 58 Tausaga o le Malo Tutoatasi o Samoa. Lau Afioga i le Fofoga Fetalai, I lo'u agaga fa'aaloalo tele, ou te tu'uina atu ai lenei Tala Fa'atatau Autu o le Tupe, mo le tausaga 2020/2021 mo le lauliliuina e le Palemene o Samoa.

Soifua ma ia Manuia.

Page 27: SAUNOAGA O LE TALA · 2020. 5. 26. · 1 SAUNOAA O L TALA A’ATATAU AUTŪ O L TUP 2020/21 “Tatou Lalagaina aatasi se umana’i anuia ma ausali mo Samoa” Lau Afioga i le Fofoga

25

PolicyTotal Cost

(estimated)Source

1 NPF Dividend Payout 35,000,000.00$ SNPF

2 Additional One-Off Pension - $100tala per pensioner 1,100,000.00$ COVID19 Plan

3 Assistance to Households - $50tala per person 12,125,300.00$ COVID19 Plan

4 Agriculture Stimulus 2,000,000.00$ COVID19 Plan

5 Unemployment Subsidy 2,000,000.00$ COVID19 Plan

6 Market Vendor Subsidy - extension free rent period 1,162,500.00$ COVID19 Plan

7 Short Term Paid Training for the Hospitality Sector 1,000,000.00$ COVID19 Plan

8 Assistance to Talofa Airways 183,209.00$ Samoa Airways

9 Partial Insurance Compensation to Samoa Primary Exporters 900,000.00$ COVID19 Plan

10 Licensing fees for domestic fishing vessels waived for 2020 beginning May

2020 (class A, B & C) 15,000.00$ Revenues Foregone

11 2% Interest Relief for all Business Loans with Commercial Banks for 3months 3,897,771.17$ COVID19 Plan

12 Credit Facility at the DBS for Specific Sectors focused primarily on COVID19

recovery; 4,000,000.00$ COVID19 Plan

13 Assistance to Vulnerable Groups 500,000.00$ COVID19 Plan

14 SPBD interest relief 60,000.00$ COVID19 Plan

15 Community Outreach - Komiti Tumama 1,314,000.00$ COVID19 Plan

16 Shelter Financing Assistance for Vulnerable Families 1,000,000.00$ COVID19 Plan

17 Samoa Housing Corporation Assistance 250,000.00$ COVID19 Plan

18 Electricity Rate reductions extended until December 4,423,000.00$ Revenues Foregone & Government Budget

19 Water Rate reductions extended until December 995,381.15$ COVID19 Plan

20 Free Trade concessions for specific food items under Phase I extended to

August;

1,000,000.00$ Revenues Foregone

21 Increase in Ie Samoa Show (Faalelegapepe) 350,000.00$ Government Budget

22 Increase in the One Government Grant to schools 3,630,000.00$ Government Budget

23 Pension to increase monthly by $15 2,719,440.00$ Government Budget

24 Frontline Workers' Risk Benefits 500,000.00$ COVID19 Plan

25 Construction & Upgrade of Rural Hospi+B15:C39tals incl Physician Homes 3,000,000.00$ Government Budget

Total Amount - Phase II Response Plan 83,125,601.32$

Phase II Stimulus Package for COVID19