1. c¬ së lÝ luËn

Cã thÓ nãi vÊn ®Ò d¹y häc t¸c phÈm v¨n häc thÓ ®Æc trng

thÓ lo¹i cho ®Õn nay vÉn cha hÒ cò v× d¹y t¸c phÈm v¨n ch-

¬ng theo ®Æc trng thÓ lo¹i lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu cÇn

thiÕt vµ quan träng. Nã kh¼ng ®Þnh ®îc c¸ch ®i ®óng híng

trong viÖc c¶i tiÕn, ®æi míi ph¬ng ph¸p néi dung d¹y- häc Ng÷

v¨n ë THCS theo ch¬ng tr×nh SGK míi hiÖn nay.

Nh chóng ta ®· biÕt SGK Ng÷ v¨n míi hiÖn nay ®îc biªn

so¹n theo ch¬ng tr×nh tÝch hîp, lÊy c¸c kiÓu v¨n b¶n lµm n¬i

g¾n bã ba ph©n m«n (V¨n- TiÕng ViÖt- TËp lµm v¨n), v× thÕ

c¸c v¨n b¶n ®îc lùa chän ph¶i võa tiªu biÓu cho c¸c thÓ lo¹i ë

c¸c thêi k× lÞch sö v¨n häc, võa ph¶i ®¸p øng tèt cho viÖc d¹y

c¸c kiÓu v¨n b¶n trong TiÕng ViÖt vµ TËp lµm v¨n. V× vËy SGK

Ng÷ v¨n 7 hiÖn nay cã cÊu tróc theo kiÓu v¨n b¶n, lÊy c¸c kiÓu

v¨n b¶n lµm trôc ®ång quy. Ở ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS c¸c

em ®îc häc 6 kiÓu v¨n b¶n: Tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, lËp luËn,

thuyÕt minh vµ ®iÒu hµnh. S¸u kiÓu v¨n b¶n trªn ®îc ph©n

häc thµnh hai vßng ( vßng 1: líp 6-7; vßng 2: líp 8-9) theo

nguyªn t¾c ®ång t©m cã n©ng cao. ë líp 7 c¸c em häc ba

kiÓu v¨n b¶n: biÓu c¶m, lËp luËn vµ ®iÒu hµnh. Trong ®ã häc

k× I chØ tËp trung mét kiÓu v¨n b¶n lµ biÓu c¶m. ChÝnh v×

vËy mµ SGK Ng÷ v¨n 7 ®· ®a nh÷ng t¸c phÈm tr÷ t×nh d©n

gian ( cô thÓ lµ ca dao- d©n ca) nh»m minh ho¹ cô thÓ, sinh

®éng cho kiÓu v¨n b¶n biÓu c¶m gióp c¸c em dÔ dµng tiÕp

nhËn ( ®äc, hiÓu, c¶m thô, b×nh gi¸ vÒ ca dao-d©n ca mét

thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian).

. 2 .c¬ së thùc tiÔn

a,VÒ phÝa häc sinh

1

- Cha thùc thùc sù yªu thÝch ca dao- d©n ca.

- Cßn nhÇm, cha ph©n biÖt ®îc ca dao- d©n ca.

- Cø thÊy thÓ th¬ 6/8 lµ xÕp vµo ca dao ( c¶ tôc ng÷).

- Cha cã kÜ n¨ng ph©n tÝch ca dao, mét lo¹i th¬ d©n

gian víi nh÷ng ®Æc trng riªng vÒ thi ph¸p.

b, VÒ phÝa gi¸o viªn

Cha nghiªn cøu kÜ ®Æc trng thÓ lo¹i cña ca dao- d©n ca. Ph-

¬ng ph¸p d¹y ca dao -d©n ca cßn chung chung còng gièng nh

ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y th¬ tr÷ t×nh.

II- môc ®Ých cña ®Ò tµi

Trong viÖc gi¶ng d¹y ph©n m«n v¨n hiÖn nay kh«ng Ýt gi¸o

viªn loay hoay lóng tóng tríc t¸c phÈm nghÖ thuËt vµ tµi liÖu h-

íng dÉn ( h×nh nh híng dÉn mét ®êng mµ t¸c phÈm l¹i gîi cho

gi¸o viªn mét Ên tîng kh¸c). Kh«ng Ýt nh÷ng giê d¹y häc t¸c

phÈm v¨n ch¬ng ®· diÔn ra kh¸ bµi b¶n, gi¸o viªn ®· ®i hÕt

mét quy tr×nh (theo tr×nh tù c¸c ®Ò môc) mµ ta cha yªn t©m

chót nµo, h×nh nh cã mét c¸i g× ®ã s©u th¼m lín lao ë t¸c

phÈm … do më nhÇm cöa ngêi d¹y, ngêi häc ®· cha ®i ®Õn ®-

îc c¸i ®Ých cuèi cïng. Nguyªn nh©n chÝnh lµ cha x¸c ®Þnh, ch-

a t×m hiÓu kÜ ®Æc trng thÓ lo¹i cña t¸c phÈm víi tÝnh chÊt néi

dung cña nã lµ kh«ng "chÝnh danh" vµ ®· kh«ng "chÝnh danh"

th× viÖc ph©n tÝch cã s¾c s¶o ®Õn ®©u còng chØ lµ vâ

®o¸n. ChÝnh v× vËy mµ t«i ®· chän ®Ò tµi nµy víi môc ®Ých

lµ cïng t×m hiÓu vÒ ®Æc trng cña ca dao- d©n ca ®Ó tõ ®ã

®Þnh híng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ca dao- d©n ca nh»m c¸ thÓ

ho¸ viÖc häc, ®a häc sinh trë thµnh nh©n tè c¸ nh©n tÝch cùc,

chñ ®éng, tù gi¸c tham gia vµo viÖc t×m hiÓu nh÷ng v¨n b¶n

2

ca dao- d©n ca, kh¸m ph¸ ch©n lÝ vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña

t¸c phÈm.

III- ®èi t îng nghiªn cøu

T«i ®· vËn dông chuyªn ®Ò "§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc

v¨n" vµ ¸p dông vµo ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ca dao- d©n ca

trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 7.

IV- ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu

(1)- T×m hiÓu b»ng c¸ch ®äc, nghiªn cøu tµi liÖu vÒ ph¬ng

ph¸p gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc theo ®Æc trng thÓ lo¹i. C¸c

bµi viÕt cã tÝnh chÊt khoa häc vµ ®· thµnh gi¸o tr×nh gi¶ng

d¹y.

(2)- Tham kh¶o ý kiÕn còng nh ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¸c t¸c

phÈm thuéc thÓ lo¹i tr÷ t×nh cña ®ång nghiÖp th«ng qua c¸c

buæi häp chuyªn ®Ò, dù giê th¨m líp.

(3)- LÊy thùc nghiÖm viÖc gi¶ng d¹y v¨n häc ë trªn líp nh÷ng

bµi ca dao- d©n ca ®Æc biÖt lµ nh÷ng bµi giµu gi¸ trÞ nghÖ

thuËt vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nhËn thøc cña häc sinh, ®Ó tõ ®ã

t×m hiÓu nguyªn nh©n rót ra híng rÌn luyÖn häc sinh.

3

néi dung

I- nh÷ng ®iÒu gi¸o viªn cÇn n¾m v÷ng khi gi¶ng d¹y ca

dao- d©n ca

1. Kh¸i niÖm ca dao- d©n ca

Theo SGK Ng÷ v¨n 7 tËp 1 trang 35 ®· nªu kh¸i niÖm vÒ ca

dao- d©n ca nh sau: - Ca dao- d©n ca lµ tªn gäi chung cña c¸c

thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian kÕt hîp lêi vµ nh¹c, diÔn t¶ ®êi

sèng néi t©m cña con ngêi.

- SGK còng ph©n biÖt hai kh¸i niÖm ca dao vµ d©n ca

+ D©n ca lµ nh÷ng s¸ng t¸c d©n gian kÕt hîp lêi vµ nh¹c.

+ Ca dao lµ lêi th¬ cña d©n ca.

2- Nh×n chung vÒ c¸c lo¹i ca dao - d©n ca

LÞch sö sinh thµnh, ph¸t triÓn cña ca dao, d©n ca rÊt l©u dµi,

phong phó, ph¹m vi c¸c hiÖn tîng ca dao d©n ca cña céng

®ång ngêi ViÖt nãi riªng còng nh c¸c d©n téc nãi chung rÊt

4

réng lín, ®a d¹ng. ViÖc ph©n lo¹i, ph©n k× vµ vïng ca dao -

d©n ca lµ biÖn ph¸p cÇn thiÕt kh«ng thÓ thiÕu khi t×m hiÓu

vÒ ca dao - d©n ca.

C¸c thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian nãi chung còng nh c¸c thÓ lo¹i ca

dao - d©n ca nãi riªng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, g¾n bã

víi ®êi sèng cña con ngêi trong nh÷ng thêi gian vµ kh«ng gian

nhÊt ®Þnh. Do ca dao - d©n ca cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t¬ng

®ång vµ kh¸c biÖt víi nhau nªn viÖc ph©n lo¹i ca dao - d©n ca

còng cã nh÷ng ®iÓm chung, riªng t¬ng øng.

3- C¸c lo¹i ca dao vµ d©n ca chñ yÕu

a, D©n ca

(1) §ång dao

(2) D©n ca lao ®éng

(3) D©n ca nghi lÔ

(4) H¸t ru

(5) D©n ca tr÷ t×nh

(6) D©n ca trong kÞch h¸t d©n gian

b, Ca dao

(1) Ca dao trÎ em

(2) Ca dao lao ®éng

(3) Ca dao nghi lÔ phong tôc

(4) Ca dao ru con

(5) Ca dao tr÷ t×nh

(6) Ca dao trµo phóng

Trong nhµ trêng THCS - THPT chñ yÕu häc sinh ®îc häc phÇn

lêi ca( tøc lµ ca dao) nªn ®Ò tµi nµy t«i chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn

ca dao.

4- §Æc tr ng cña ca dao- d©n ca

5

4.1. HÖ ®Ò tµi

V× lµ phÇn lêi cña nh÷ng c©u h¸t d©n gian nªn ca dao thiªn

vÒ t×nh c¶m vµ biÓu hiÖn lßng ngêi, ph¶n ¸nh t©m t, t×nh

c¶m, thÕ giíi t©m hån cña con ngêi. Thùc t¹i kh¸ch quan ®îc

ph¶n ¸nh th«ng qua t©m tr¹ng con ngêi, nã thÓ hiÖn vÎ ®Ñp

trang träng ngay trong ®êi thêng con ngêi.

4.2. Chøc n¨ng

Lµ "tÊm g¬ng cña t©m hån d©n téc" lµ "mét trong nh÷ng

dßng chÝnh cña th¬ ca tr÷ t×nh" ( F. Hª ghen).

4.3. §Æc ®iÓm thi ph¸p

a, Ng«n ng÷ trong ca dao

Nãi ®Õn thi ph¸p ca dao, tríc hÕt ph¶i nãi ®Õn ph¬ng tiÖn chñ

yÕu cña ca dao, tøc lµ ng«n ng÷. Bëi v× ca dao lµ phÇn lêi cña

d©n ca, c¸i yÕu tè nh¹c ®iÖu, ®éng t¸c cã vai trß rÊt quan

träng trong d©n ca, cßn ë phÇn lêi th¬ th× vai trß chñ yÕu

thuéc vÒ ng«n ng÷, c¸c yÕu tè kh¸c ®Òu trë thµnh thø yÕu.

ChÝnh v× vËy mµ ca dao cã kh¶ n¨ng sèng ®éc lËp ngoµi ca

h¸t ( tøc lµ ngoµi sù diÔn xíng tæng hîp cña d©n ca) vµ trë

thµnh nguån th¬ tr÷ t×nh d©n gian truyÒn thèng l©u ®êi vµ

phong phó nhÊt cña d©n téc.

-Ng«n ng÷ trong ca dao ®Ëm ®µ mµu s¾c ®Þa ph¬ng, gi¶n

dÞ, ch©n thùc, hån nhiªn, gÇn gòi víi lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy

cña nh©n d©n. VÝ dô nh bµi ca dao:

§øng bªn ni ®ång, ngã bªn tª ®ång, mªnh

m«ng b¸t ng¸t

§øng bªn tª ®ång, ngã bªn ni ®ång, b¸t ng¸t

menh m«ng".

Th©n em nh chÏn lóa ®ßng ®ßng

6

PhÊt ph¬ díi ngän n¾ng hång ban mai

( Trong ®ã ni= nµy; tª= kia: tiÕng ®Þa ph¬png miÒn

trung).

- Cã nhiÒu bµi ca dao ®îc lan truyÒn nhanh chãng trë

thµnh tiÕng nãi riªng cña nh©n nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c

nhau nhê sù thay ®æi ®Þa danh lµ chñ yÕu. VÝ dô:

§êng v« xø HuÕ quanh quanh

Non xanh níc biÕc nh tranh ho¹ ®å

Ai v« xø HuÕ th× v« ?

b,ThÓ th¬ trong ca dao

Ca dao lµ phÇn lêi cña d©n ca, do ®ã c¸c thÓ th¬ trong ca

dao còng sinh ra tõ d©n ca. C¸c thÓ th¬ trong ca dao còng ®îc

dïng trong c¸c lo¹i v¨n vÇn d©n gian kh¸c (nh tôc ng÷, c©u

®è, vÌ). Cã thÓ chia c¸c thÓ th¬ trong ca dao thµnh bèn lo¹i

chÝnh lµ:

- C¸c thÓ v·n

- ThÓ lôc b¸t

- ThÓ song thÊt vµ song thÊt lôc b¸t

- ThÓ hçn hîp (hîp thÓ)

Trong SGK Ng÷ v¨n 7 tËp I c¸c bµi ca dao ®îc ®a vµo chñ yÕu

lµ thÓ lôc b¸t (mçi c©u gåm hai dßng hay hai vÕ, dßng trªn s¸u

©m tiÕt, dßng díi t¸m ©m tiÕt nªn ®îc gäi lµ "thîng lôc h¹ b¸t").

§©y còng lµ thÓ th¬ së trêng nhÊt cña ca dao. ThÓ th¬ nµy ®-

îc ph©n thµnh hai lo¹i lµ lôc b¸t chÝnh thÓ (hay chÝnh thøc) vµ

lôc b¸t biÕn thÓ (hay biÕn thøc). ë lôc b¸t chÝnh thÓ, sè ©m

tiÕt kh«ng thay ®æi (6+8), vÇn gieo ë tiÕng thø s¸u (thanh

b»ng), nhÞp th¬ phæ biÕn lµ nhÞp ch½n (2/2/2), còng cã thÓ

nhÞp thay ®æi (3/3 vµ 4/4). ë lôc b¸t biÕn thÓ, sè tiÕng (©m

7

tiÕt) trong mçi vÕ cã thÓ t¨ng, gi¶m (thêng dµi h¬n b×nh th-

êng).

VÝ dô: §øng bªn ni ®ång, ngã bªn tª ®ång, mªnh

mong b¸t ng¸t

§øng bªn tª ®ång, ngã bªn ni ®ång, b¸t

ng¸t mªnh m«ng. (12 ©m tiÕt).

c, KÕt cÊu cña ca dao

*ThÓ c¸ch cña ca dao

"Phó", "tØ", "høng" lµ ba thÓ c¸ch cña ca dao (c¸ch ph« diÔn ý

t×nh).

- "Phó" ë ®©y cã nghÜa lµ ph« bµy, diÔn t¶ mét c¸ch trùc

tiÕp, kh«ng qua sù so s¸nh.

VÝ dô: CËu cai nãn dÊu l«ng gµ,

Ngãn tay ®eo nhÉn gäi lµ cËu cai.

Ba n¨m ®îc mét chuyÕn sai,

¸o ng¾n ®i mîn, quÇn dµi ®i thuª.

- "TØ" nghÜa lµ so s¸nh (bao gåm c¶ so s¸nh trùc tiÕp -

tØ dô vµ so s¸nh gi¸n tiÕp - Èn dô).

VÝ dô: Th©n em nh tr¸i bÇn tr«i,

Giã dËp sãng dåi biÕt tÊp vµo ®©u?

- "Høng" lµ c¶m høng. Ngêi xa cã c©u "§èi c¶nh sinh

t×nh". Nh÷ng bµi ca dao tríc nãi ®Õn "c¶nh" (bao gåm c¶

c¶nh vËt, sù viÖc) sau míi béc lé "t×nh" (t×nh c¶m, ý

nghÜa, t©m sù) ®Òu ®îc coi lµ lµm theo thÓ "høng".

VÝ dô: Ngã lªn nuéc l¹t m¸i nhµ,

Bao nhiªu nuéc l¹t nhí «ng bµ bÊy nhiªu.

* Ph¬ng thøc thÓ hiÖn

8

Nh÷ng bµi ca dao trong SGK Ng÷ v¨n 7 chñ yÕu cã ba ph¬ng

thøc thÓ hiÖn ®¬n lµ:

- Ph¬ng thøc ®èi ®¸p (®èi tho¹i), chñ yÕu lµ bé phËn lêi ca

®îc s¸ng t¸c vµ sö dông trong h¸t ®èi ®¸p nam n÷, bao gåm

c¶ ®èi tho¹i hai vÕ vµ mét vÕ.

VÝ dô: §èi tho¹i hai vÕ:

- ë ®©u n¨m cöa nµng ¬i

S«ng nµo s¸u khóc níc ch¶y xu«i mét dßng?

S«ng nµo bªn ®ôc, bªn trong?

Nói nµo th¾t cæ bång mµ cã th¸nh sinh?

§Òn nµo thiªng nhÊt sø Thanh

ë ®©u mµ l¹i cã thµnh tiªn x©y?

- Thµnh Hµ Néi n¨m cöa nµng ¬i

S«ng lôc ®Çu s¸u khóc níc ch¶y xu«i mét

dßng.

Níc s«ng Th¬ng bªn ®ôc bªn trong,

Nói §øc Th¸nh T¶n th¾t cæ bång l¹i cã

th¸nh sinh

§Òn Sßng thiªng nhÊt xø Thanh

ë trªn tØnh L¹ng cã thµnh tiªn x©y."

- Ph¬ng thøc trÇn thuËt (hay kÓ chuyÖn tr÷ t×nh, kh¸c

víi trÇn thuËt trong c¸c lo¹i tù sù).

VÝ dô: Con cß chÕt rò trªn c©y,

Cß con më lÞch xem ngµy lµm ma.

Cµ cuèng uèng rîu la ®µ,

Chim ri rÝu rÝt bß ra lÊy phÇn.

9

Chµo mµo th× ®¸nh trèng qu©n,

Chim chÝch cëi trÇn, v¸c mâ ®i giao."

- Ph¬ng thøc miªu t¶ (miªu t¶ theo c¶m høng tr÷ t×nh,

kh¸c víi miªu t¶ kh¸ch quan trong c¸c thÓ lo¹i tù sù).

VÝ dô: §êng v« xø HuÕ quanh quanh,

Non xanh níc biÕc nh tranh ho¹ ®å.

Ai v« xø HuÕ th× v« …

- Ngoµi ra cßn cã c¶ ba ph¬ng thøc kÐp lµ (trÇn thuËt kÕt hîp

víi ®èi thäai; trÇn thuËt kÕt hîp víi miªu t¶; kÕt hîp c¶ ba ph-

¬ng thøc)

- Do nhu cÇu truyªn miÖng vµ nhu cÇu øng t¸c, nh©n d©n

thêng sö dông nh÷ng khu©n, d¹ng cã s½n, t¹o nªn nh÷ng ®¬n

vÞ t¸c phÈm hoÆc dÞ b¶n hao hao nh nhau.

VÝ dô: "Th©n em nh" … ("h¹t ma sa", "h¹t ma rµo", "tÊm lôa

®µo", "tr¸i bÇn tr«i" …)

d, Thêi gian vµ kh«ng gian trong ca dao

* Thêi gian:

- Thêi gian trong ca dao võa lµ thêi gian thùc t¹i kh¸ch quan

võa lµ thêi gian cña tëng tîng, h cÊu mang tÝnh chÊt chñ quan

cña t¸c gi¶.

- Ca dao cã rÊt nhiÒu c©u më ®Çu b»ng hai tiÕng "chiÒu

chiÒu": "ChiÒu chiÒu x¸ch giá h¸i rau", "ChiÒu chiÒu ra ®øng

bê s«ng","ChiÒu chiÒu l¹i nhí chiÒu chiÒu" … "ChiÒu chiÒu" cã

nghÜa lµ chiÒu nµo còng vËy, sù viÖc diÔn ra lÆp ®i lÆp l¹i.

- Ngoµi ra thêi gian trong ca dao cßn sö dông hµng lo¹t nh÷ng

tr¹ng ng÷ (hay côm tõ) chØ thêi gian nh : "b©y giê"; "tèi qua";

"®ªm qua" … th× ai còng hiÓu lµ ngêi nãi ®ang ë thêi ®iÓm

hiÖn t¹i ®Ó nhí l¹i vµ nh¾c l¹i chuyÖn võa x¶y ra cha l©u.

10

Nh×n chung thêi gian trong ca dao tr÷ t×nh lµ thêi gian nghÖ

thuËt mang tÝnh tîng trng, phiÕm chØ (hay phiÕm ®Þnh). V×

thÕ nã phï hîp víi nhiÒu ngêi, ë nhiÒu ®Þa ®iÓm vµ thêi ®iÓm

kh¸c nhau.

* Kh«ng gian

- Kh«ng gian trong ca dao còng võa lµ kh«ng gian thùc t¹i

kh¸ch quan, võa lµ kh«ng gian trong trÝ tëng tîng mang tÝnh

chÊt tîng trng cña t¸c gi¶.

- Khi kh«ng gian thuéc vÒ "®èi tîng ph¶n ¸nh, miªu t¶ th× ®ã

lµ kh«ng gian thùc t¹i ®îc t¸i hiÖn trong ca dao". VÝ dô: xø

HuÕ, xø Thanh, s«ng Lôc §Çu, s«ng Th¬ng … vµ nh÷ng n¬i

kh¸c trong ca dao, nhÊt lµ ca dao vÒ phong c¶nh vµ s¶n vËt c¸c

®Þa ph¬ng.

VÝ dô: Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå

Xem cÇu Thª Hóc, xem chïa Ngäc S¬n.

Còng gièng nh thêi gian, khi kh«ng gian ®îc nãi ®Õn nh mét

yÕu tè gãp phÇn t¹o nªn hoµn c¶nh, trêng hîp ®Ó t¸c gi¶ béc lé

c¶m nghÜ (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) th× ®ã lµ kh«ng gian

mang tÝnh chÊt tîng trng do t¸c gi¶ tëng tîng, h cÊu hoÆc t¸i

t¹o theo c¶m xóc thÈm mÜ cña m×nh. VÝ dô nh÷ng h×nh ¶nh

vÒ kh«ng gian, ®Þa ®iÓm mang tÝnh chÊt tîng trng, phiÕm

chØ, thêng xuyªn xuÊt hiÖn trong ca dao tr÷ t×nh ( "c¸nh

®ång", "th¸c", "ghÒnh", "bê ao", "m¸i nhµ", "ngâ sau" …). Ngay

c¶ nh÷ng ®Þa ®iÓm cã thùc khi vµo ca dao tr÷ t×nh còng

mang tÝnh chÊt tîng trng.

e, Thñ ph¸p nghÖ thuËt chñ yÕu

Nh÷ng bµi ca dao ®îc ®a vµo SGK Ng÷ v¨n 7 cã nhiÒu thñ

ph¸p nghÖ thuËt kh¸c nhau (mang nÐt ®Æc trng cña ca dao

11

truyÒn thèng). ë ®©y t«i chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thñ ph¸p

chñ yÕu.

- So s¸nh lµ thñ ph¸p nghÖ thuËt ®îc dïng thêng xuyªn, phæ

biÕn nhÊt, bao gåm so s¸nh trùc tiÕp (tØ dô), so s¸nh gi¸n tiÕp

(Èn dô). TØ dô lµ so s¸nh trùc tiÕp, thêng cã nh÷ng tõ chØ

quan hÖ so s¸nh: nh, nh lµ, nh thÓ …®Æt gi÷a hai vÕ (®èi tîng

vµ ph¬ng tiÖn so s¸nh).

VÝ dô: - §êng v« xø HuÕ quanh quanh

Non xanh níc biÕc nh tranh ho¹ ®å.

- Th©n em nh chÏn lóa ®ßng ®ßng

PhÊt ph¬ díi ngän n¾ng hång ban mai.

- Yªu nhau nh thÓ ch©n tay

Anh em hoµ thuËn , hai th©n vui vÇy.

- C«ng cha nh nói ngÊt trêi

NghÜa mÑ nh níc ë ngoµi biÓn ®«ng.

- Cßn ë Èn dô (so s¸nh ngÇm) th× kh«ng nh÷ng kh«ng cã

quan hÖ tõ so s¸nh mµ ®èi tîng so s¸nh còng ®îc Èn ®i, chØ

cßn mét vÕ lµ ph¬ng tiÖn so s¸nh (ë ®©y ®èi tîng vµ ph¬ng

tiÖn so s¸nh hoµ nhËp lµm mét). Do vËy mµ h×nh thøc Èn dô

hµm sóc h¬n tØ dô.

VÝ dô bµi ca dao sau lµ tËp hîp bèn h×nh ¶nh Èn dô, mçi

h×nh ¶nh ¸m chØ mét c¶nh ngé ®¸ng th¬ng cña ngêi lao

®éng:

Th¬ng thay th©n phËn con t»m,

KiÕm ¨n ®îc mÊy ph¶i n»m nh¶ t¬.

Th¬ng thay lò kiÕn tÝ ti,

KiÕm ¨n ®îc mÊy ph¶i ®i t×m måi.

Th¬ng thay h¹c l¸nh ®êng m©y,

12

Chim bay mái c¸nh biÕt ngµy nµo th«i.

Th¬ng thay con cuèc gi÷a trêi,

DÇu kªu ra m¸u cã ngêi nµo nghe.

§Æc biÖt Èn dô g¾n rÊt chÆt víi nghÖ thuËt nh©n ho¸, dïng

thÕ giíi loµi vËt ®Ó nãi thÕ giíi loµi ngêi.

VÝ dô bµi ca dao díi ®©y mçi con vËt tîng trng cho mét lo¹i ng-

êi, h¹ng ngêi trong x· héi xa:

Con cß chÕt rò trªn c©y,

Cß con më lÞch xem ngµy lµm ma.

Cµ cuèng uèng rîu la ®µ,

Chim ri rÝu rÝt bß ra lÊy phÇn.

Chµo mµo th× ®¸nh trèng

qu©n,

Chim chÝch c¬Ø trÇn v¸c mâ ®i giao.

- BiÖn ph¸p nghÖ thuËt ®èi xøng (®èi ý, ®èi tõ):

VÝ dô: Sè c« ch¼ng giÇu th× nghÌo

Ngµy ba m¬i tÕt thÞt treo trong nhµ.

Sè c« cã mÑ cã cha

MÑ c« ®µn bµ, cha c« ®µn «ng.

Sè c« cã vî cã chång

Sinh con ®Çu lßng, ch¼ng g¸i th×

trai.

- NghÖ thuËt trïng ®iÖp (bao gåm c¶ ®iÖp ý, ®iÖp tõ).

VÝ dô: C¸i cß lÆn léi bê ao

Hìi c« yÕm ®µo lÊy chó t«i ch¨ng.

Chó t«i hay töu hay t¨m

Hay níc chÌ ®Æc, hay n»m ngñ tra.

Ngµy th× íc nh÷ng ngµy ma

13

§ªm th× íc nh÷ng ®ªm thõa trèng

canh.

- NghÖ thuËt phãng ®¹i ®îc sö dông hÇu hÕt ë nh÷ng

bµi ca dao dïng ®Ó ch©m biÕm:

VÝ dô: CËu cai nãn dÊu l«ng gµ,

Ngãn tay ®eo nhÉn gäi lµ cËu cai.

Ba n¨m ®îc mét chuyÕn sai,

¸o ng¾n ®i mîn, quÇn dµi ®i thuª.

Ngoµi ra cßn cã mét sè biÖn ph¸p kh¸c n÷a.

4.4. Ph ¬ng thøc diÔn x íng

Ph¬ng thøc diÔn xíng g¾n liÒn víi c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt

cña d©n ca (h¸t ru, h¸t, hß ®èi ®¸p …)

II- ph ¬ng ph¸p d¹y ca dao

1. Giíi thiÖu bµi

MÆc dï chØ chiÕm vµi ba phót nhng ®©y lµ kh©u quan

träng gi¸o viªn kh«ng nªn bá qua. Trong gi¸o ¸n gi¸o viªn nªn

thÓ hiÖn c¶ dù kiÕn vµo bµi, khëi ®éng t¹o t×nh huèng g©y

høng thó häc tËp cho häc sinh ngay tõ phót ®Çu, cã thÓ b»ng

c©u hái tÝch hîp däc. VÝ dô khi d¹y v¨n b¶n : Ca dao - d©n ca:

Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh

§©y lµ tiÕt ®Çu tiªn häc sinh t×m hiÓu kh¸i niÖm ca dao -

d©n ca, nhng nh÷ng c©u, nh÷ng bµi ca dao c¸c em ®· ®îc

lµm quen, ®îc nghe tõ nhá, råi nh÷ng n¨m tiÓu häc v× vËy t«i

cã thÓ vµo bµi nh sau:

Ngay tõ khi cÊt tiÕng khãc chµo ®êi, ®îc n»m trªn chiÕc n«i

tre chóng ta ®· ®îc nghe tiÕng ru Çu ¬ cña bµ, cña mÑ b»ng

nh÷ng c©u ca dao - d©n ca, nã nh dßng suèi ngät ngµo, vç vÒ,

an ñi t©m hån mçi ngêi. khóc h¸t t©m t×nh cña quª h¬ng ®·

14

thÊm s©u vµo tr¸i tim mçi ngêi d©n ViÖt Nam mµ n¨m th¸ng

cã qua ®i còng kh«ng thÓ phai mê.

Hái: VËy b©y giê em nµo cã thÓ ®äc cho c¶ líp nghe

mét vµi c©u ca dao mµ em thuéc hoÆc ®· ®îc häc ë tiÓu

häc.

- Sau ®ã gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng liªn m«n

khi sö dông c¸c lµn ®iÖu d©n ca ®Ó g©y t×nh huèng.

Hái: Trong m«n ¢m nh¹c líp 6 vµ líp 7 c¸c em ®· ®îc häc

mét sè lµn ®iÖu d©n ca. VËy mét em h·y nªu râ tªn lµn

®iÖu d©n ca ®ã. NÕu cã thÓ em h¸t mét vµi c©u cho c¸c

b¹n nghe. (§ã lµ bµi "§i cÊy" d©n ca Thanh Ho¸ - líp 6 vµ

bµi "LÝ c©y ®a" d©n ca quan hä B¾c Ninh - líp 7).

Chó ý: Ho¹t ®éng liªn m«n ph¶i hÕt søc thËn träng,

®óng thêi ®iÓm víi mét liÒu lîng cho phÐp.

2. PhÇn d¹y bµi míi

a, §äc - chó thÝch

* §äc

VÒ ph¬ng ph¸p d¹y t¸c phÈm tr÷ t×nh nãi chung vµ ca dao nãi

riªng viÖc ®äc lµ kh©u kh¸ quan träng: ph¶i ®äc cho "vang

nh¹c s¸ng h×nh". T¸c phÈm "chØ ®îc b¾t ®Çu më ra cho b¹n

®äc khi nã vang lªn trong t©m hån nh mét sù ®éc tho¹i bªn

trong" (Marantxman). V× vËy ë thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian lµ

ca dao ph¬ng ph¸p "®äc s¸ng t¹o", vµ biÖn ph¸p "®äc diÔn

c¶m" cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng gÇn nh chñ c«ng. §èi

víi ca dao gi¸o viªn nªn cho häc sinh ®äc ®îc tõ møc thÊp nhÊt

cho ®Õn møc cao.

- Møc thÊp nhÊt lµ ®äc ®óng, trßn vµnh, râ ch÷, ®óng chÝnh

©m, chÝnh t¶.

15

- Møc cao h¬n lµ ®äc diÔn c¶m, ®äc diÔn t¶ c¶m xóc.

- Møc cao nhÊt cña ®äc lµ ®äc nghÖ thuËt (®äc hay). §äc

diÔn c¶m ph¶i v¬n tíi tiÖm cËn víi ®äc nghÖ thuËt. Nhng trong

giê d¹y ca dao - d©n ca th× ®äc nghÖ thuËt kh«ng bao giê

thay thÕ cho ®äc diÔn c¶m. NÕu cã sö dông ®äc nghÖ thuËt

(ng©m th¬, h¸t ru …) chØ víi mét liÒu lîng cho phÐp.

- §èi víi tr×nh ®é häc sinh líp 7 gi¸o viªn chó ý rÌn cho c¸c em

kÜ n¨ng ®äc diÔn c¶m. Th«ng qua viÖc ®äc cßn biÕt ®îc

tr×nh ®é häc sinh.

- Trong ch¬ng tr×nh SGK Ng÷ v¨n 7 nh÷ng ngêi biªn so¹n

s¸ch ®· x¸c ®Þnh râ "thÓ" vµ chia nhãm cña c¸c bµi ca dao võa

gióp gi¸o viªn vµ häc sinh x¸c ®Þnh ®îc träng t©m cña bµi võa

thuËn tiÖn cho viÖc x¸c ®Þnh c¸ch ®äc. Tuy nhiªn nh÷ng bµi

ca dao ë cïng mét ®Ò tµi th× t×nh c¶m ®îc thÓ hiÖn ë mçi

bµi kh«ng hoµn toµn gièng nhau chÝnh v× vËy mµ gi¸o viªn

còng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ®iÒu nµy ®Ó híng dÉn häc sinh

®äc cho ®óng giäng.

* Chó thÝch

ChØ gi¶ng nh÷ng chó thÝch sao, nh÷ng chó thÝch liªn quan

®Õn néi dung c¬ b¶n cña v¨n b¶n. Nh÷ng chó thÝch kh¸c gi¸o

viªn t×m c¸ch kiÓm tra häc sinh trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu,

ph©n tÝch v¨n b¶n.

b, PhÇn ph©n tÝch

b.1. X©y dùng hÖ thèng c©u hái theo ®Æc tr ng thÓ lo¹i

§Æc trng trong ph©n m«n V¨n lµ ®i tõ ph©n tÝch ®Õn gi¶ng

b×nh. Gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh ®îc hÖ thèng c©u hái phï hîp víi

®Æc trng thÓ lo¹i. Nh chóng ta ®· biÕt phÇn lêi cña nh÷ng

c©u h¸t d©n gian thiªn vÒ t×nh c¶m vµ biÓu hiÖn lßng ngêi,

16

thêng ®an xen ë c¸c c¸ch thÓ hiÖn: phó, tØ hoÆc høng. Nã

sèng ®îc ®Õn ngµy nay lµ nhê d©n ca. Nhng khi ®a vµo nhµ

trêng ®· ®îc v¨n b¶n ho¸ vµ v× vËy nã còng ®îc nghiªn cøu

nh mét t¸c phÈm nghÖ thuËt. Nhng trong qu¸ tr×nh d¹y häc nã

còng cÇn ®îc lµm sèng dËy m«i trêng d©n gian ë d¹ng tinh,

®¬n gi¶n, ®ñ ®Ó kÝch thÝch c¶m thô. V× ca dao thuéc thÓ

lo¹i tr÷ t×nh d©n gian cho nªn trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch gi¸o

viªn cÇn t¨ng cêng c©u hái c¶m xóc, h×nh dung tëng tîng vµ

c¸c c©u hái vÒ chi tiÕt nghÖ thuËt. T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em

chãng thuéc vµ tiÕp nhËn nh÷ng c¸ch thÓ hiÖn ®éc ®¸o cña

ca dao. Ca dao thêng nghiªng vÒ vÎ ®Ñp trang träng trong ®êi

thêng con ngêi. C©u hái c¶m xóc nghÖ thuËt cÇn cè g¾ng huy

®éng víi mét khèi lîng ®¸ng kÓ.

+ HÖ thèng c©u hái c¶m xóc

Lµ hÖ thèng c©u hái t×m ra ph¶n øng trùc gi¸c cña ngêi ®äc

bÞ t¸c ®éng bëi néi dung vµ h×nh thøc cña t¸c phÈm ë møc

®é Ên tîng ban ®Çu. Nã ®i s©u vµo c¶m xóc thÈm mÜ. Tr¶ lêi

hÖ thèng c©u hái nµy, ngêi ®äc x¸c ®Þnh ®îc c¶m xóc cña

m×nh khi ®äc xong t¸c phÈm, thÓ hiÖn Ên tîng ban ®Çu cña

m×nh tríc h×nh thøc nghÖ thuËt hay néi dung trùc tiÕp cã

tÝnh chÊt vËt chÊt cña t¸c phÈm. Ngay trong hÖ thèng nhá thø

nhÊt cña lo¹i c©u hái c¶m xóc ®ã còng lu«n xÐt ®Õn sù chi

phèi cña thÓ lo¹i vµ løa tuæi ®Ó cã nh÷ng c©u hái võa søc vµ

kh«ng bÞ "nhµm s¸o", lu«n lu«n b¸m s¸t v¨n b¶n. vµ râ rµng,

®Ó cã ®îc c©u hái tho¶ m·n yªu cÇu ®ã ngêi d¹y còng nh ngêi

®äc kh«ng thÓ hêi hît víi t¸c phÈm ngay tõ phót ®Çu.

17

(1). C©u hái c¶m xóc vËt chÊt

Lo¹i c©u hái nµy thêng ®îc sö dông trong c¸c v¨n b¶n thuéc

thÓ lo¹i tù sù. (2). C©u hái c¶m xóc nghÖ thuËt

Lµ lo¹i c©u hái híng vÒ nh÷ng rung ®éng ban ®Çu cña häc

sinh bëi t¸c ®éng cña nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt cña t¸c

phÈm, ng÷ ®iÖu nh¹c tÝnh trong th¬.

VÝ dô:

: Hái: KÕt cÊu c©u t¸m "Bao nhiªu nuéc l¹t nhí «ng bµ

bÊy nhiªu" cã g× ®¸ng chó ý?

Häc sinh: Cã kÕt cÊu "Bao nhiªu … bÊy nhiªu" lµ c¸ch

nãi t¨ng cÊp thêng gÆp trong ca dao.

Hái: Qua nh¹c ®iÖu, vÇn ®iÖu cña bµi ca "C«ng cha

nh nói ngÊt trêi" ®· ®Ó l¹i cho em c¶m gi¸c g×?

Häc sinh: Bµi ca mang ©m ®iÖu ngät ngµo, du d¬ng

lµm cho em c¶m thÊy lêi nh¾c nhë nhÑ nhµng mµ s©u

l¾ng.

Hái: H×nh thøc thÓ lo¹i cña bµi ca "ë ®©u n¨m cöa

nµng ¬i" cã g× ®Æc biÖt?

Häc sinh: §©y lµ thÓ lo¹i ®èi ®¸p thêng gÆp trong ca

dao tr÷ t×nh giao duyªn cæ truyÒn ViÖt Nam.

Hái: C¸c ®iÖp ng÷, ®¶o ng÷ : §øng bªn ni ®ång,

®øng bªn tª ®ång, mªnh m«ng b¸t ng¸t, b¸t ng¸t mªnh

m«ng gîi cho ngêi ®äc, ngêi nghe c¶m gi¸c vµ Ên tîng g×?

Häc sinh: Gîi cho chóng ta nh ®ang ®øng tríc mét

c¸nh ®ång réng, nh×n hót tÇm m¾t, tõ bªn nµo nh×n ra

®Òu thÊy sù réng lín cña c¸nh ®ång lóa ®ang th× con

g¸i.

+ HÖ thèng c©u hái h×nh dung tëng tîng

18

Sù tëng tîng cµng phong phó vµ m·nh liÖt th× c¶m xóc cµng

ph¸t triÓn, khi nghiªn cíu vÒ vÊn ®Ò nµy c¶ §U§ETXKI vµ

L£VIN¤P ®Òu chop r»ng: "C¸c h×nh ¶nh tëng tîng cña c¸c em

kh¸c víi biÓu t¬ng cña trÝ nhí cã tÝnh chÊt c¸ biÖt râ rÖt, hoÆc

cã nh÷ng dÊu hiÖu riªng biÖt phong phó, hoÆc ngîc l¹i chØ

ph¶n ¸nh c¸i chung kh«ng chØ cã chi tiÕt ho¸ mét c¸ch râ rµng

vµ x¸c ®Þnh. Giai ®o¹n khã nhÊt cña tëng tîng lµ tõ t¸i t¹o ®Õn

tæng hîp c¸c dÊu hiÖu kh¸c nhau thµnh mét h×nh ¶nh toµn

vÑn: sù tæng hîp nµy sÏ dÔ dµng h¬n nÕu nã dùa trªn tÝnh

chÊt trùc quan cña tri gi¸c, ®Æc biÖt ®Ó n¾m ®îc h×nh tîng

nghÖ thuËt, häc sinh cÇn ph¶i biÕt kÕt hîp viÖc sö dông mét

c¸ch hîp lÝ tµi liÖu trùc quan víi viÖc ®éc lËp dùa vµo m« t¶

®Ó t×m ®îc h×nh tîng … Tëng tîng, t¸i t¹o, tham gia vµo tÊt c¶

c¸c h×nh thøc t¸i t¹o cña häc sinh. Ho¹t ®éng s¸ng t¹o ë løa

tuæi nµycã rÊt nhiÒu vÎ. Vµ nhÊt lµ "ph¶n øng" víi c¸i ®Ñp lµ

c¸i mµ cuéc sèng biÓu tîng hay lµ c¸i lµm cho ta nhí l¹i vÒ cuéc

sèng. §©y lµ thêi ®iÓm ®Ó ®em l¹i cho ngêi ®äc kho¸i c¶m

thÈm mÜ xen lÉn c¶m xóc cña liªn tëng nhÊt lµ khi t¸c ®éng

®Õn c¸i ®Ñp ®a d¹ng cña h×nh tîng.

HÖ thèng c©u hái nµy thiªn vÒ sù h×nh dung cña ngêi ®äc.

Nh÷ng c©u hái gióp häc sinh x¸c nhËn sù h×nh dung cña

m×nh díi t¸c ®éng cña h×nh tîng v¨n häc. HÖ thèng nµy gåm

hai lo¹i t¸i hiÖn vµ t¸i t¹o.

(1). HÖ thèng c©u hái h×nh dung t ëng t îng t¸i hiÖn

HÖ thèng c©u hái nµy ®ßi hái thÇy vµ trß tù x¸c ®Þnh bøc

tranh nghÖ thuËt trong t©m hån m×nh khi ®äc v¨n b¶n hoÆc

khªu gîi trÝ tëng tîng trong vµ sau khi ®äc.

19

VÝ dô: Khi d¹y ®Õn bµi ca "ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ

sau" gi¸o viªn cã thÓ ®Æt c©u hái.

Hái: Em h×nh dung nh thÕ nµo vÒ bãng d¸ng ngêi phô

n÷ trong bµi ca nµy? H·y t¶ cho c¸c b¹n nghe.

Häc sinh cã thÓ tr¶ lêi theo sù tëng tîng cña c¸ nh©n

m×nh: §ã lµ bãng d¸ng ngêi phô n÷ c« ®¬n, ®øng n¬i

ngâ sau trong buæi chiÒu hu qu¹nh, ®øng nh t¹c tîng vµo

kh«ng gian, cÆp m¾t ®¨m ®¾m ngãng tr«ng vÒ quª mÑ.

Chó ý: Nh÷ng h×nh tîng cã néi dung phong phó, cã

mµu s¾c xóc c¶m lµ chç dùa tèt ®Ó n¾m v÷ng bµi häc

… Vai trß cña gi¸o viªn trong viÖc gi¸o dôc n¨ng lîng tëng

tîng cña häc sinh lµ rÊt quan träng, khÐo lÐo dïng c¸c biÖn

ph¸p vµ ph¬ng ph¸p kÝch thÝch häc sinh t¹o nªn c¸c h×nh

¶nh cña nh÷ng c¸i cha bao giê thÊy "tr¸nh chñ quan vµ

bÞa ®Æt".

(2). HÖ thèng c©u hái h×nh dung t ëng t îng t¸i t¹o

Nh÷ng h×nh tîng cña tëng tîng t¸i t¹o cã u thÕ h¬n nh÷ng

h×nh tîng cña kÝ øc v× häc sinh ho¹t ®éng tÝch cùc h¬n, mÆc

dï cã ®iÒu khiÓn c¸c h×nh tîng nµy ®Ó cho chóng ph¶n ¸nh

hiÖn thùc vµ ®Æc biÖt lµ trong v¨n häc nghÖ thuËt thËm trÝ

phong phó h¬n hiÖn thùc còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nh÷ng

t¸c dông nhÊt ®Þnh. Lo¹i c©u hái nµy ®i vµo nh÷ng bøc tranh

nghÖ thuËt bé phËn, s¾c s¶o, tinh tÕ, cã tÝnh chÊt ph¸t hiÖn

s¸ng t¹o. Tr¶ lêi ®îc nh÷ng c©u gîi ý, nh÷ng c©u hái ®ã, minh

ho¹ ®îc, t¶ l¹i ®îc nh÷ng c¶nh tîng thÓ hiÖn sù rung ®éng

trong c¶m thô cña ngêi ®äc vµ ph¶n ¸nh ngay c¸i yÕu, c¸i

m¹nh cña trß cã thÓ ®iÒu chØnh hoÆc ®Ó cho c¸c em nhËn

xÐt vÒ nhau còng cã thÓ båi dìng ®îc. VÝ dô: em h×nh dung

20

nh thÕ nµo vÒ c¶nh tîng ®¸m ma con cß trong bµi ca dao "Con

cß chÕt rò trªn c©y"? H·y kÓ l¹i cho c¸c b¹n nghe.

c, HÖ thèng c©u hái ph¸t hiÖn thñ ph¸p nghÖ thuËt

Nh chóng ta ®· biÕt nh÷ng bµi ca dao ®îc ®a vµo SGK Ng÷

v¨n 7 cã nhiÒu thñ ph¸p nghÖ thuËt kh¸c nhau mang nÐt ®Æc

trng cña ca dao truyÒn thèng. §ã lµ c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt

nh : so s¸nh, Èn dô, nh©n ho¸, phãng ®¹i …(®· tr×nh bµy ë

phÇn trªn "§Æc ®iÓm thi ph¸p nghÖ thuËt") gi¸o viªn cÇn

sö dông nh÷ng c©u hái ®Ó häc sinh ®Ó häc sinh ph¸t hiÖn ®-

îc nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt quen thuéc trong ca dao.

- Ngoµi ra, còng nh d¹y c¸c v¨n b¶n thuéc thÓ lo¹i tr÷ t×nh

gi¸o viªn cÇn sö dông nh÷ng c©u hái b×nh nhng chó ý ph¶i cã

c©u hái ®i tõ ph©n tÝch, gi¶ng gi¶i, n¾m ®îc nghÜa lÝ cña

kÕt cÊu, h×nh tîng tõ ng÷ råi míi ®Õn c©u hái b×nh.

b.2. T×m nh÷ng c©u ca dao t ¬ng tù

T liÖu vÒ mét bµi ca dao khi th× cïng vÒ mét ®Ò tµi, khi th×

gÇn nhau ë c¸ch diÔn ®¹t, chóng n»m trong hÖ nh÷ng bµi ca.

Ph¶i ®Æt ®îc bµi ca dao vµo hÖ thèng, hÖ ®Ò tµi cña nã míi

dÔ x¸c ®Þnh ®îc m«i sinh vµ tõ ®ã míi cã thÓ t¹o t×nh huèng

cho giê ph©n tÝch lo¹i bµi ca ®Æc biÖt nµy.

VÝ dô: Khi d¹y bµi ca dao "C«ng cha nh nói ngÊt trêi" gi¸o viªn

nªn yªu cÇu häc sinh t×m nh÷ng bµi, nh÷ng c©u ca dao cã néi

dung t¬ng tù. §ã lµ bµi:

C«ng cha nh nói Th¸i S¬n

NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra.

Mét lßng thê mÑ kÝnh cha

Cho trßn ch÷ hiÕu m¬i lµ ®¹o con

21

- Nh÷ng bµi ca cã néi dung t¬ng tù nh bµi "ChiÒu chiÒu

ra ®øng ngâ sau" nh:

- ChiÒu chiÒu x¸ch giá h¸i rau

Ngã lªn m¶ mÑ ruét ®au chÝn chiÒu.

- ChiÒu chiÒu ra ®øng bê s«ng

Muèn vÒ quª mÑ mµ kh«ng cã ®ß.

- V¼ng nghe chim vÞt kªu chiÒu

Bu©ng khu©ng nhí mÑ chÝn chiÒu

ruét ®au.

c, PhÇn ph©n tÝch

Mét t¸c phÈm v¨n häc ®îc coi lµ thµnh c«ng bëi cã sù ®ãng

gãp cña hai yÕu tè ®ã lµ néi dung vµ nghÖ thuËt. PhÇn tæng

kÕt néi dung vµ nghÖ thuËt gi¸o viªn nªn sö dông nh÷ng c©u

hái ®Ó häc sinh tù kh¸i qu¸t l¹i néi dung vµ tæng hîp c¸c biÖn

ph¸p nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶ d©n gian ®· sö dông trong bµi ca

(tr¸nh trêng hîp giao viªn gäi häc sinh ®äc ghi nhí ngay). HoÆc

cã thÓ sö dông d¹ng bµi tËp tr¾c nghiÖm ®Ó kiÓm tra møc ®é

hiÓu bµi cña häc sinh.

d, PhÇn luyÖn tËp

§a sè c¸c bµi tËp phÇn luyÖn tËp ®Òu hái vÒ néi dung vµ

nghÖ thuËt cña nh÷ng bµi ca dao cïng ®Ò tµi nªn gi¸o viªn cã

thÓ kÕt hîp trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ phÇn tæng kÕt (tr-

êng hîp bµi dµi th× giao bµi tËp phÇn luyÖn tËp cho häc sinh

vÒ nhµ lµm).

kÕt luËn

I- kÕt qu¶ cña cña ®Ò tµi:

22

Qua gÇn ba n¨m d¹y m«n Ng÷ v¨n líp 7 t«i ®· híng dÉn c¸c em

häc sinh n¾m ®îc kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña ca dao - d©n ca.

C¸c em ®· cã kÜ n¨ng vµ chñ ®éng trong viÖc thëng thøc t¸c

phÈm v¨n ch¬ng thuéc thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian. NhiÒu em

®· thùc sù yªu thÝch m«n V¨n, cã em ®· su tÇm ®îc kh¸ nhiÒu

bµi ca dao theo chñ ®Ò vµ chÐp vµo sæ tay v¨n häc. ChÝnh

nh÷ng bµi ca dao nµy phÇn nµo ®· minh ho¹ cô thÓ, sinh ®éng

cho kiÓu v¨n b¶n biÓu c¶m gióp c¸c em dÔ dµng tiÕp nhËn vµ

thùc hµnh kiÓu v¨n b¶n nµy.

II- kÕt luËn :

Gi¶ng d¹y ca dao - d©n ca lµ mét ho¹t ®éng héi tô ®îc nhiÒu

kÜ n¨ng vµ tri thøc, trong ®ã h¹t nh©n lµ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng

xö lÝ nh÷ng v¨n b¶n ca dao - d©n ca (mét thÓ lo¹i tr÷ t×nh

d©n gian) cô thÓ víi mét kÜ n¨ng tæ chøc d¹y häc - kÜ n¨ng s

ph¹m tríc mét ®èi tîng lµ häc sinh THCS. Tuú theo nh÷ng bµi ca

dao - d©n ca víi ®Æc trng thÓ lo¹i vµ ®Ò tµi cña nã (bëi v×

v¨n b¶n chØ tån t¹i trong thÓ lo¹i), mµ ngêi gi¸o viªn tæ chøc

cho häc sinh ®äc t¸c phÈm, chØ ra ph¬ng ph¸p ph¸t hiÖn, su

tËp, lùa chän, ph©n tÝch, sö dông s¸ng t¹o nh t liÖu nguån ®Ó

cã thÓ kh¸m ph¸ ý nghÜa, gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. Trªn c¬ së ®ã

mµ tÝch hîp gi¸ trÞ cña nh©n c¸ch. Sù tÝch hîp nµy sÏ võa mang

b¶n s¾c c¸ nh©n, võa cã s¾c th¸i céng ®ång - mét ®iÓm cã

thÓ trë nªn rÊt m¹nh, tuú thuéc vµo tµi n¨ng, ®øc ®é cña ngêi

gi¸o viªn vµ m«i trêng s ph¹m.

§Ó gi¶ng d¹y ca dao - d©n ca cã hiÖu qu¶, hay d¹y - häc theo

ph¬ng ph¸p tÝch cùc, chóng ta cÇn hiÓu râ r»ng : ph¬ng ph¸p

tÝch cùc thùc chÊt sÏ xuÊt hiÖn ngay trong qu¸ tr×nh d¹y häc,

mang s¾c th¸i linh ho¹t vµ phong c¸ch cña mçi ngêi. vµ ®ã

23

còng chÝnh lµ ®iÒu gi¸ dôc cña ta vµ nhiÒu níc ®ang nh»m

®Õn : Trao quyÒn s¸ng t¹o cho mçi c¸ nh©n.

Trªn ®©y t«i võa tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò vÒ "Gi¶ng d¹y

ca dao - d©n ca trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 7". Cã thÓ

nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn cha ph¶i lµ toµn diÖn, rÊt mong ®îc

nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o, c¸c ®ång

chÝ chuyªn viªn cña phßng Gi¸o dôc vµ c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o

vÒ vÊn ®Ò nµy.

Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

24