Sanctus BernardusClarævallensis

DE DILIGENDO DEO

SANCTI BERNARDIABBATIS CLARÆ-VALLENSIS

OPERA OMNIAPOST HORSTIUM DENUO REGOGNITA,

REPURGATA,ET IN MELIOREM DIGESTA ORDINEM,

Necnon novis præfationibus, admonitionibus,notis et observationibus, indicibusquecopiosissimis locupletata et illustrata,

CURIS D. JOANNIS MABILLON,PRESBYTERI ET MONACHI BENEDICTINI E

CONGREGATIONE S. MAURI.Editio quarta, emendata et aucta.

VOLUMEN PRIMUMTomus secunduscol. 1325-1362

De diligendo Deo, Liber seu Tractatus adHaimericum S. R. E. cardinalem et

cancellarium.

PARISIIS,APUD GAUME FRATRES, BIBLIOPOLAS,

VIA DICTA POT-DE-FER, N° 5.M DCCC XXXIX.

2

ADMONITIO IN OPUSCULUM VIII.

1. Etsi opusculum sequens unum ex primis est libris aBernardo compositis, nullum tamen fere aut Bernardodignius, aut religioni utilius ab eo scriptum existimo. Quidenim dignius doctore catholico, aut reipublicæ christianæutilius quam prædicare, inculcare, imo et propugnareprimum et maximum mandatum, ex quo cætera pendent,sine quo cætera nihil prosunt ; illud, inquam, mandatum,quod in dies impetunt atque labefactare moliuntur amorcujusque proprius, cupiditas et perversæ hominuminterpretationes ? Quapropter perpetuis tenebris digna estApologia Berengarii, temerarii illius Abælardi discipuli acdefensoris, qui Bernardo impudenter insultat ob editum abeo tractatum de Diligendo Deo, cum « de hoc, » inquit,« nemo dubitet, » non quævis muliercula, non quivisextremus idiota. Verum suos semper adversarios habuitdivinus amor : cujus præceptum si verbis Christiani haudnegant, at factis plerique pernegant ; imo quidam etiampravis interpretationibus ita redigunt ad nihilum, ut hodie inquæstionem adducere, et quidem dubitare impune liceat,num Deus optimus, maximus, creator, conservator acredemptor, aliquo speciali, vel semel in vita, amoris actuaquovis christiano sit diligendus. Non ergo in vanumBernardus divinum hoc præceptum Haimerico cardinali,quasi quoddam operæ pretium, commendare aggressus esthoc in opusculo docens, cap. 2, n. 6, diligendum esse Deum« sine modo ; » inexcusabilem esse omnem « etiaminfidelem, si non diligat Dominum Deum suum ex totocorde, tota anima, tota virtute. » Porro fidem tanto plusindicere amandum, quanto et se ipso pluris æstimandumquivis intelligit. « Quod si totum me, » inquit, cap. 5, n. 15,in persona omnium, « debeo pro me facto, quid addam jamet pro me refecto, et refecto hoc modo ? »

3

2. In hoc ergo libro sanctissimus divini amoris præcoet doctor, ejus modum, causas, originem, gradus, etobligationem accurate ac pathetice describit. Modum, utdiligatur « sine modo, » hoc est omni meliori quo possumusmodo : causas, meritum Dei et commodum nostrum :originem, ex amore proprio in amorem Dei, usque adoblivionem et contemptum sui : gradus, amorem sui,amorem Dei propter se, tum propter ipsum, ac demum,castum et purum ; hoc est amorem proprium, mercenarium,filialem ac beatificum : obligationem denique, quæ pertinetad gentiles, Judæos, sed maxime ad Christianos. Totus verotractatus est de amore qui consistit in affectu : quem etsidicat perfecte in hac vita impleri non posse, ita ut omnemexcludat timorem et cupiditatem ; esse tamen ait finem etscopum in quem indesinenter ac irremisse ferri teneamur.Denique hunc ipsum amorem ex dono Dei nobis [1327]provenire, non ex affectu innato ; sic enim exclamat cap. 6,n. 16 : « Deus meus, adjutor meus, diligam te pro dono tuoet modo meo, minus quidem justo, sed plane non minusposse meo. Qui etsi quantum debeo non possum, nonpossum tamen ultra quam possum. Potero vero plus, cumplus donare dignaberis, nunquam tamen prout dignushaberis. » Hæc tota hujusce libelli doctrina et æconomia.

3. Eamdem doctrinam Bernardus passim aliis in locisinculcat, ut in sermone de Quadruplici Debito, qui estvigesimus secundus inter Diversos : nec aliam tradit insermone quinquagesimo super Cantica, ubi duplicemdistinguit charitatem, unam « in actu » alteram « in effectu. »Et « de illa quidem, quæ operis est, datam esse legemhominibus, mandatumque formatum. Nam in affectu,inquit, quis ita habeat ut mandatur ? Ergo illa mandatur admeritum, ista ad præmium. » Nimirum præcipitur charitasseu amor Dei ex toto corde, tota anima, tota virtute : ita utamor sit perennis, indeficiens, perfectus, a nulla re creataretardatus et imminutus : quod non continget nisi in alteravita. Alia autem charitas in effectu eo spectat, ut omnes

4

actiones nostras ad Deum referamus. Nam tantum abest utcharitas in effectu ex Bernardi mente amorem affectusexcludat ut contra ipsum includat. Neque enim effectivum(ut vocant) amorem siccum, inanem, pure externum etJudaicum probat Bernardus, sed internum exigit cum opereconjunctum : internum quidem cum charitas et amor sit ;cum opere vero, cum sit in effectu. Hanc autem esseBernardi eo in loco sententiam manifeste demonstrant quæibi sequuntur. « Non hoc dico, » ait, « ut sine affectionesimus et solas moveamus manus ad opera. Legi inter aliaquæ scribit Apostolus, mala et gravia hominum mala, hocquoque annumeratum, scilicet sine affectione. » Qualemporro ad opera charitatis affectionem requirat, statim docetVir sanctus, præmisso triplicem esse affectionem : primam« quam caro gignit ; » secundam « quam ratio regit ; »tertiam « quam condit sapientia ; » tum subdit : « Igitur persecundam opera fiunt, et in ipsa charitas, sed non illaaffectualis quæ sale sapientiæ condita pinguescens, magnammenti importat multitudinem dulcedinis Domini : sedquædam potius actualis, quæ etsi nondum dulci illo amorereficit, amore tamen ipsius amoris vehementer accendit. »Hæc est illa charitas in effectu quam a Deo præceptum dicitBernardus, inferior quidem tertia seu beatifica quæ« primam eliminat, secundam remunerat, » ut ibidem ait :« Sic ergo dilectio alia quævis debita superans, quasi solaregnare debet in nobis ; ut quidquid debetur cæteris, sibivindicet et ex dilectione omnia faciamus, » inquit Virsanctus sermone duodecimo in psalmum XC, n. 7. Hæc deargumento sequentis libelli.

4. Cæterum directus a Bernardo est Haimerico seuAimerico S. R. E. cardinali et cancellario, ut præferuntmanuscripti codices omnes, præter unum Colbertinum, qui« Ascelinum » habet, sed mendose, teste vel ipsoBerengario, Abælardi apologista, qui Aimericum præfert.Scriptus est autem liber sub pontificatu Honorii II, a quoHaimericus creatus est cancellarius. Gaufridus in libro tertio

5

de Vita Bernardi, capite octavo : « Si quæritur piæ mentisreligiosa devotio, transeundum ad homilias in LaudibusVirginis matris, et illum quem de Diligendo Deo ediditlibrum. » Erat autem Haimericus Gallus ex oppido Castraapud Biturigas, anno 1121 a Callisto II creatus cardinalis, abHonorio II cancellarius sub annum 1126, mortuus anno1141, singularis Bernardi amicus, ex aliis epistolis. [1329]

PRÆFATIO.

Viro illustri domino HAIMERICO, ecclesiæ Romanædiacono cardinali et cancellario, BERNARDUS abbasdictus de Clara-Valle, Domino vivere, et in Domino mori.

Orationes a me, et non quæstiones posceresolebatis : et quidem ego ad neutrum idoneum meesse confido. Verum illud indicit professio, etsinon ita conversatio : ad hoc vero (ut verumfatear) ea mihi deesse video, quæ maximenecessaria viderentur, diligentiam et ingenium.Placet tamen, fateor, quod pro carnalibusspiritualia repetitis, si sane apud locupletiorem idfacere libuisset. Quia vero doctis et indoctispariter in istiusmodi excusandi mos est, nec facilescitur, quæ vere ex imperitia, quæve ex verecundiaexcusatio prodeat, si non injucti operis obeditioprobat : accipite de mea paupertate quod habeo,ne tacendo philosophus puter. Nec tamen adomnia spondeo me responsurum. Ad id solumquod de diligendo Deo quæritis, respondeboquod ipse dabit. Hoc enim et sapit dulcius, ettractatur securius, et auditur utilius. Reliquadiligentioribus reservate. [1330]

6

CAPUT I. QUARE ET QUOMODO DILIGENDUS SIT DEUS.

1. Vultis ergo a me audire, quare et quomododiligendus sit Deus ? Et ego : Causa diligendiDeum, Deus est ; modus, sine modo diligere.Estne hoc satis ? Fortassis utique, sed sapienti.Cæterum si et insipientibus debitor sum (Rom. I,14) ; ubi sat est dictum sapienti, etiam illisgerendus mos est. Itaque propter tardiores idemprofusius, quam profundius repetere nongravabor. Ob duplicem ergo causam Deumdixerim propter seipsum diligendum : sive quianihil justius, sive quia nil fructuosius diligi potest.Duplicem siquidem parit sensum, cum quæriturde Deo, cur diligendus sit. Dubitari namquepotest quid potissimum dubitetur ; utrumnam,quo suo merito Deus, aut certe quo nostro sitcommodo diligendus. Sane ad utrumque idemresponderim ; non plane aliam mihi dignamoccurrere causam diligendi ipsum, præter ipsum.Et prius de merito videamus. Multum quippemeruit de nobis, qui et immeritis dedit seipsumnobis. Quid enim melius seipso poterat dare velipse ? Ergo si Dei meritum quæritur, cum ipsumdiligendi causa quæritur, illud est præcipuum :quia ipse prior dilexit nos. Dignus plane quiredametur, præsertim si advertatur, quis, quos,quantumque amaverit. Quis enim ? Nonne is cuiomnis spritus [1331] confitetur : Deus meus es tu,quoniam bonorum meorum non eges ? (Psal. XV, 2.) Et

7

vera hujus charitas majestatis, quippe nonquærentis quæ sua sunt. Quibus autem tantapuritas exhibetur ? Cum adhuc, inquit, inimiciessemus, reconciliati sumus Deo (Rom. V, 10). Dilexitergo Deus, et gratis, et inimicos. Sed quantum ?Quantum dicit Joannes : Sic Deus dilexit mundum,ut Filium unigenitum daret (Joan. III, 16) : et Paulus,Qui proprio, ait, Filio non pepercit, sed pro nobis tradiditillum (Rom. VIII, 32). Ipse quoque Filius pro se,Majorem, inquit, charitatem nemo habet quam utanimam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV,13). Sic meruit justus ab impiis, summus abinfimis, ab infirmis omnipotens. Sed dicit aliquis :Ita quidem ab hominibus ; sed ab angelis non ita.Verum est, quia necesse non fuit. Cæterum quihominibus subvenit in tali necessitate, servavitangelos a tali necessitate : et qui hominesdiligendo, tales fecit ne tales remanerent ; ipseæque diligendo dedit et angelis, ne tales fierent.

CAPUT II. DEUS QUANTOPERE AB HOMINE MEREATUR AMARI, OB BONA TUM CORPORIS, TUM ANIMÆ. QUOMODO EA AGNOSCENDA ET HABENDA CITRA DONANTIS INJURIAM.

2. Quibus hæc palam sunt, palam arbitroresse et cur Deus diligendus sit : hoc est, undediligi meruerit. Quod si infideles hæc latent, Deotamen in promptu est ingratos confundere superinnumeris beneficiis suis, humano nimirum etusui præstitis, et sensui manifestis. Nempe quis

8

alius administrat cibum omni vescenti, cernentilucem, spiranti flatum ? Sed stultum est vellemodo enumerare quæ innumera esse non longeante præfatus sum : satis est ad exemplumpræcipua protulisse, panem, solem et ærem.Præcipua dico, non quia excellentiora, sed quianecessariora ; sunt quippe corporis. Quærat enimhomo eminentiora bona sua in ea parte sui, quapræeminet sibi, hoc est in anima quæ suntdignitas, scientia, virtus. Dignitatem in homineliberum arbitrium dico : in quo ei nimirum datumest cæteris non solum præeminere, sed etpræsidere animantibus. Scientiam vero, quaeamdem in se dignitatem agnoscat, non a setamen. Porro [1332] virtutem, qua subinde ipsuma quo est, et inquirat non segniter, et teneatfortiter cum invenerit.

3. Itaque geminum unumquodque triumhorum apparet. Dignitatem siquidem demonstrathumanam non solum naturæ prærogativa, sed etpotentia dominatus : quod terror hominis supercuncta animantia terræ imminere decernitur.Scientia quoque duplex erit, si hanc ipsamdignitatem, vel aliud quodque bonum in nobis, etnobis inesse, et a nobis non esse noverimus.Porro virtus et ipsa æque bifaria cognoscetur, siauctorem consequenter inquirimus, inventoqueinseparabiliter inhæremus. Dignitas ergo sinescientia non prodest ; illa vero etiam obest, sivirtus [al. ista] defuerit : quod utrumque ratio

9

declarat subjecta. Habere enim quod habere tenescias, quam gloriam habet ? Porro nosse quodhabeas, sed quia a te non habeas ignorare, habetgloriam, sed non apud Deum. Apud se autemglorianti dicitur ab Apostolo : Quid habes quod nonaccepisti ? si autem accepisti, quid gloriaris quasi nonacceperis ? (I Cor. IV, 7.) Non ait simpliciter : Quidgloriaris ? sed addit, quasi non acceperis, ut asseratreprehensibilem, non qui in habitis, sed quitanquam in non acceptis gloriatur. Merito vanagloria nuncupatur hujusmodi, veritatis nimirumsolido carens fundamento. Veram enim gloriamab hac ita discernit : Qui gloriatur, ait, in Dominoglorietur (I Cor. I, 31), hoc est in veritate. Veritasquippe Dominus est.

4. Utrumque ergo scias necesse est, et quidsis, et quod a te ipso non sis : ne aut omninovidelicet non glorieris, aut inaniter glorieris.Denique si non cognoveris, inquit, te ipsam, egrederepost greges sodalium tuorum (Cant. I, 7). Revera ita fit.Homo factus in honore, cum honorem ipsumnon intelligit, talis suæ ignorantiæ meritocomparatur pecoribus, velut quibusdam præsentissuæ corruptionis et mortalitatis consortibus. Fitigitur ut sese non agnoscendo egregia rationismunere creatura, irrationabilium gregibusaggregari incipiat, dum ignara propriæ gloriæ, quæab intus est, conformanda foris rebus sensibilibus,sua ipsius curiositate abducitur : efficiturque unade cæteris, quod se præ cæteris nihil accepisse

10

intelligat. Itaque valde cavenda hæc ignorantia,qua de nobis minus [1333] nobis forte sentimus :sed non minus, imo et plus illa qua plus nobistribuimus : quod fit, si bonum quodcunque innobis esse et a nobis decepti putemus. At verosuper utramque ignorantiam declinanda etexsecranda illa præsumptio est, qua sciens etprudens forte audeas de bonis non tuis tuamquærere gloriam : et quod certus es a te tibi nonesse, inde tamen alterius rapere non verearishonorem. Prior equidem ignorantia gloriam nonhabet : posterior vero habet quidem, sed nonapud Deum. Cæterum hoc tertium malum quodjam scienter committitur, usurpat et contraDeum. In tantum denique ignorantia illaposteriori hæc arrogantia gravior atquepericulosior apparet, quo per illam quidem Deusnescitur, per istam et contemnitur : in tantum etpriori deterior ac detestabilior, ut cum per illampecoribus, per istam et dæmonibus sociemur. Estquippe superbia et delictum maximum, uti datistanquam innatis ; et in acceptis beneficiis gloriamusurpare beneficii.

5. Quamobrem cum duabus istis, dignitateatque scientia, opus est et virtute, quæ utriusquefructus est, per quam ille inquiritur ac tenetur, quiomnium auctor et dator merito glorificetur deomnibus. Alioquin sciens et non faciens digna,multis vapulabit. Quare ? Utique quia noluitintelligere ut bene ageret : magis autem

11

iniquitatem meditatus est in cubili suo (Psal.XXV, 4, 5), dum de bonis, quæ a se non esse exscientiæ dono certissime comperit, boni Dominigloriam servus impius captare sibi, imo et raptaremolitur. Liquet igitur et absque scientiadignitatem esse omnino inutilem, et scientiamabsque virtute damnabilem. Verum homo virtutis,cui nec damnosa scientia, nec infructuosa dignitasmanet, clamat Deo et ingenue confitetur : Nonnobis, inquiens, Domine, non nobis, sed nomini tuo dagloriam (Psal. CXIII, 9). Hoc est : Nil nobis, oDomine, de scientia, nil nobis de dignitatetribuimus ; sed tuo totum, a quo totum est,nomini deputamus.

6. Cæterum pene a proposito longe nimisdigressi sumus, dum demonstrare satagimus, eosquoque qui Christum nesciunt, satis per legemnaturalem ex perceptis bonis corporis animæquemoneri, quatenus Deum propter Deum et ipsidiligere debeant. Nam ut breviter, [1334] quæsuper hoc dicta sunt, iterentur : quis vel infidelisignoret, suo corpori non ab alio in hac mortalivita supradicta illa necessaria ministrari, undevidelicet subsistat, unde videat, unde spiret, quamab illo, qui dat escam omni carni (Psal. CXXXV,25) ; qui solem suum oriri facit super bonos etmalos, et pluit super justos et injustos ? (Matth.V, 45.) Quis item vel impius putet alium ejus, quæin anima splendet, humanæ dignitatis auctorem,præter illum ipsum, qui in Genesi loquitur :

12

Faciamus hominem ad imaginem et similitudinemnostram ? (Gen. I, 26.) Quis alium scientiælargitorem existimet, nisi æque ipsum, qui docethominem scientiam ? (Psal. XCIII, 10.) Quisrursum munus sibi aliunde virtutis aut putetdatum, aut speret dandum, quam de manu itidemDomini virtutum ? Meretur ergo amari propter seipsum Deus, et ab infideli : qui etsi nesciatChristum, scit tamen seipsum. Proindeinexcusabilis est omnis etiam infidelis, si nondiligit Dominum Deum suum ex toto corde, totaanima, tota virtute sua. Clamat nempe intus eiinnata, et non ignorata rationi justitia, quia ex totose illum diligere debeat, cui se totum debere nonignorat. Verum difficile, imo impossibile est, suisscilicet quempiam, liberive arbitrii viribus semelaccepta a Deo, ad Dei ex toto converterevoluntatem ; et non magis ad propriamretorquere, eaque sibi tanquam propria retinere,sicut scriptum est, Omnes quæ sua sunt quærunt(Philipp. II, 21) : et item, Proni sunt sensus etcogitationes hominis in malum (Gen. VIII, 21).

CAPUT III. CHRISTIANI QUANTOS HABEANT STIMULOS AMANDI DEUM PRÆ INFIDELIBUS.

7. Contra quod plane fideles norunt, quamomnino necessarium habeant Jesum, et hunccrucifixum : dum admirantes et amplexantessupereminentem scientiæ charitatem in ipso, idvel tantillum quod sunt, in tantæ dilectionis et

13

dignationis vicem non rependere confunduntur.Facile proinde plus diligunt, qui se ampliusdilectos intelligunt : cui autem minus donatumest, minus diligit. Judæus sane, sive paganus,nequaquam talibus aculeis incitatur amoris, qualesEcclesia experitur, quæ ait, Vulnerata [1335]charitate ego sum : et rursum, Fulcite me floribus,stipate me malis, quia amore langueo (Cantic. II, 4, 5).Cernit regem Salomonem in diademate, quocoronavit eum mater sua (Cant. III, 11) ; cernitUnicum Patris, crucem sibi bajulantem ; cernitcæsum et consputum Dominum majestatis ;cernit auctorem vitæ et gloriæ confixum clavis,percussum lancea, opprobriis saturatum, tandemillam dilectam animam suam ponere pro amicissuis. Cernit hæc, et suam magis ipsius animamgladius amoris transverberat, et dicit : Fulcite mefloribus, stipate me malis, quia amore langueo. Hæc suntquippe mala punica, quæ in hortum introductadilecti sponsa carpit ex ligno vitæ, a coelesti paneproprium mutuata saporem, colorem a sanguineChristi. Videt deinde mortem mortuam, et mortisauctorem triumphatum. Videt de inferis ad terras,de terris ad superos captivam duci captivitatem,ut in nomine Jesu omne genu flectatur,coelestium, terrestrium, et infernorum (Philipp.II, 10). Advertit terram, quæ spinas et tribulos subantiquo maledicto produxerat, ad novæbenedictionis gratiam innovatam refloruisse. Et inhis omnibus, illius recordata versiculi, Et refloruit

14

caro mea, et ex voluntate mea confitebor ei (Psal.XXVII, 7) ; passionis malis, quæ de arbore tuleratcrucis, cupit vigere [al. jungere] et de floribusresurrectionis, quorum præsertim fragrantiasponsum ad se crebrius revisendam invitet..

8. Denique ait : Ecce tu pulcher es, dilecte mi etdecorus ; lectulus noster floridus (Cantic. I, 15). Quælectulum monstrat, satis quid desideret aperit : etcum floridum nuntiat, satis indicat, unde quoddesiderat obtinere præsumat. Non enim de suismeritis, sed de floribus agri, cui benedixit Deus.Delectatur floribus, Christus, qui in Nazareth etconcipi voluit, et nutriri. Gaudet sponsus coelestistalibus odoramentis, et cordis thalamumfrequenter libenterque ingreditur, quod istiusmodirefertum fructibus, floribusque respersuminvenerit. Ubi suæ videlicet aut passionis gratiam,aut resurrectionis gloriam sedula inspicitcogitatione versari, ibi profecto adest sedulus,adest libens. Monumenta siquidem Passionis,fructus agnosce quasi anni præteriti, omniumutique retro temporum sub peccati mortisqueimperio decursorum, tandem [1336] inplenitudine temporis, apparentes. Porro autemResurrectionis insignia, novos adverte floressequentis temporis, in novam sub gratiarevirescentis æstatem, quorum fructum generalisfutura resurrectio in fine parturiet sine finemansurum. Jam, inquit, hiems transiit, imber abiit etrecessit, flores apparuerunt in terra nostra (Cant. II, 11,

15

12) : æstivum tempus advenisse cum illosignificans, qui de mortis gelu in vernalemquamdam novæ vitæ temperiem resolutus, Ecce,ait, nova facio omnia (Apoc. XXI, 5) : cujus caroseminata est in morte, refloruit in resurrectione ;ad cujus mox odorem in campo convaliis nostrærevirescunt arida, recalescunt frigida, mortuareviviscunt.

9. Horum ergo novitate florum ac fructuum,et pulchritudine [al. plenitudine] agri suavissimumspirantis odorem, ipse quoque Pater in Filioinnovante omnia delectatur, ita ut dicat : Ecce odorfilii mei, sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus(Gen. XXVII, 27). Bene pleni, de cujusplenitudine omnes accepimus. Sponsa tamenfamiliarius ex eo sibi, cum vult, flores legit, etcarpit poma, quibus propriæ aspergat intimaconscientiæ, et intranti sponso cordis lectulussuave redoleat. Oportet enim nos, si crebrumvolumus habere hospitem Christum, corda nostrasemper habere munita fidelibus testimoniis, tamde misericordia scilicet morientis, quam depotentia resurgentis ; quomodo David aiebat :Duo hæc audivi, quia potestas Dei est, et tibi, Domine,misericordia (Psal. LXI, 12, 13). Siquidem utriusquerei testimonia credibilia facta sunt nimis ; Christoutique moriente propter delicta nostra, etresurgente propter justificationem nostram, etascendente ad protectionem nostram, et mittenteSpiritum ad consolationem nostram, et

16

quandoque redituro ad consummationemnostram. Nempe in morte misericordiam,potentiam in resurrectione, utramque in singulisexhibuit reliquorum.

10. Hæc mala, hi flores, quibus sponsa seinterim stipari postulat et fulciri, credo sentiensfacile vim in se amoris posse tepescere etlanguescere quodammodo, si non talibus jugiterfoveatur incentivis, donec introducta quandoquein cubiculum, diu cupitis excipiatur amplexibus, etdicat : Læva ejus sub capite meo, et dextera illiusamplexata est me (Cantic. II, 6). Sentiet quippe[1337] tunc et probabit universa dilectionistestimonia, quæ in priori adventu, tanquam desinistra dilecti, acceperat, præ multitudinedulcedinis amplexantis dexteræ contemnenda, etomnino jam quasi subtus habenda. Sentiet quodaudierat : Caro non prodest quidquam ; spiritus est quivivificat (Joan VI, 64). Probabit quod legerat :Spiritus meus super mel dulcis, et hæreditas mea super melet favum. Quod vero sequitur, Memoria mea ingeneratione sæculorum (Eccli. XXIV, 27, 28) ; hocdicit, quia quandiu stare præsens cernitursæculum, in quo generatio advenit, et generatiopræterit, non deerit electis consolatio de memoria,quibus nondum de præsentia plena refectioindulgetur. Unde scriptum est, Memoriamabundantiæ suavitatis tuæ eructabunt : haud dubium,quin hi, quos paulo superius dixerat, Generatio etgeneratio laudabit opera tua (Psal. CXLIV, 7, 4).

17

Memoria ergo in generatione sæculorum,præsentia in regno coelorum. Ex ista glorificaturjam assumpta electio : de illa interim peregrinansgeneratio consolatur.

CAPUT IV. QUINAM EX DEI RECORDATIONE CONSOLATIONEM CAPIANT : QUIVE MAGIS AD EJUS AMOREM IDONEI.

11. Sed interest, quænam generatio ex Deicapiat recordatione solamen. Non enim generatioprava et exasperans, cui dicitur, Væ vobis, divites,qui habetis consolationem vestram (Luc. VI, 24) ; sedquæ dicere veraciter potest, Renuit consolari animamea. Huic plane et credimus, si secuta adjecerit :Memor fui Dei, et delectatus sum (Psal. LXXXVI, 3,4). Justum quippe est, ut quos præsentia nondelectant, præsto eis sit memoria futurorum : etqui de rerum fluentium qualibet affluentiadespiciunt consolari, recordatio illos delectetæternitatis. Et hæc est generatio quærentiumDominum, quærentium non quæ sua sunt, sedfaciem Dei Jacob (Psal. XXIII, 6). Dei ergoquarentibus et suspirantibus præsentiam, præstointerim et dulcis memoria est, non tamen quasatientur, sed qua magis esurient unde satientur.Hoc ipsum de se cibus ipse testatur, ita dicens,Qui edit me, adhuc esuriet (Eccli. XXIV, 29) : et quieo cibatus est, Satiabor, inquit, cum apparuerit gloriatua (Psal. XVI, 15). Beati tamen jam nunc quiesuriunt [1338] et sitiunt justitiam, quoniam

18

quandoque ipsi, et non alii, saturabuntur (Matth.V, 6). Væ tibi, generatio prava atque perversa ! vætibi, popule stulte et insipiens, qui et memoriamfastidis, et præsentiam expavescis ! Meritoquidem : nec modo enim liberari vis de laqueovenantium, siquidem qui volunt divites fieri inhoc sæculo, incidunt in laqueum diaboli (I Tim.VI, 9) ; nec tunc a verbo aspero poteris liberari. Overbum asperum, o sermo durus ! Ite, maledicti, inignem æternum (Matth. XXV, 41). Durior planeatque asperior illo, qui quotidie nobis de memoriapassionis in Ecclesia replicatur : Qui manducatmeam carnem, et bibit sanguinem meum, habet vitamæternam. Hoc est, qui recolit mortem meam, etexemplo meo mortificat membra sua quæ suntsuper terram, habet vitam æternam : hoc est, sicompatimini, et conregnabitis. Et tamen pleriqueab hac voce resilientes et abeuntes hodiequeretrorsum, respondent non verbo, sed facto :Durus est hic sermo ; quis potest eum audire ? (Joan. VI,55, 61.) Itaque generatio quæ non direxit corsuum et non est creditus cum Deo spiritus ejus(Psal. LXXVII, 8), sed magis sperans in incertodivitiarum, verbum modo crucis audire gravatur,ac memoriam passionis sibi judicat onerosam.Verum qualiter verbi illius pondus in præsentiasustinebit : Ite, maledicti, in ignem æternum, quiparatus est diabolo, et angelis ejus ? Super quemprofecto ceciderit lapis iste, conteret eum. At verogeneratio rectorum benedicetur (Psal. CXI, 2) :

19

qui utique cum Apostolo, sive absentes, sivepræsentes, contendunt placere Deo (II Cor. V, 9).Denique audient, Venite, benedicti, Patris mei(Matth. XXV, 34), etc. Tunc illa quæ non direxitcor suum, sero quidem experietur, quam in illiuscomparatione doloris jugum Christi suave, etonus leve fuerit, cui tanquam gravi et asperoduram cervicem superbe subduxit. Non potestis,o miseri servi mammonæ, simul gloriari in cruceDomini nostri Jesu Christi, et sperare in pecuniæthesauris ; post aurum abire, et probare quamsuavis est Dominus. Proinde quem suavem inmemoria non sentitis, asperum procul dubio inpræsentia sentietis.

12. Cæterum fidelis anima et suspiratpræsentiam inhianter, et in memoria requiescitsuaviter ; et donec idonea sit revelata faciespeculari gloriam Domini, crucis ignominia [1339]gloriatur. Sic profecto, sic sponsa et columbaChristi pausat sibi interim, et dormit inter medioscleros, sortita jam in præsentiarum de memoriaabundantiæ suavitatis tuæ, Domine Jesu, pennasdeargentatas, innocentiæ videlicet pudicitiæquecandorem ; et sperans insuper adimpleri lætitiacum vultu tuo, ubi etiam fiant posteriora dorsiejus in pallore auri (Psal. LXVII, 14) : quando insplendoribus sanctorum introducta cum gaudio,sapientiæ plenius fuerit illustrata fulgoribus.Merito proinde jam nunc gloriatur, et dicit, Lævaejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me

20

(Cantic. II, 6) : in læva reputans recordationemillius charitatis, qua nulla major est, quod animamsuam posuit pro amicis suis ; in dextera verobeatam visionem, quam promisit amicis suis, etgaudium de præsentia majestatis. Merito illa Deiet deifica visio, illa divinæ præsentiæ inæstimabilisdelectatio in dextera deputatur, de qua etdelectabiliter canitur : Delectationes dextera tua usquein finem (Psal. XV, 11). Merito in læva admirabilisilla memorata et semper memoranda dilectiocollocatur, quod donec transeat inquitas, supeream sponsa recumbat et requiescat.

13. Merito ergo læva sponsi sub capitesponsæ, super quam videlicet caput suumreclinata sustentet, hoc est mentis suæintentionem, ne inclinetur et incurvetur in carnaliaet sæcularia desideria : quia corpus quodcorrumpitur, aggravat animam : et deprimitterrena inhabitatio sensum multa cogitantem(Sap. IX, 15). Quid namque aliud faciatconsiderata tanta et tam indebita miseratio, tamgratuita et sic probata dilectio, tam inopinatadignatio, tam invicta mansuetudo, tam stupendadulcedo ? quid, inquam, hæc omnia faciantdiligenter considerata, nisi ut considerantisanimum, ab omni penitus pravo vindicatumamore, ad se mirabiliter rapiant, vehementerafficiant, faciantque præ se contemnere, quidquidnisi in comtemptu horum appeti non potest ?Nimirum proinde in odore unguentorum horum

21

sponsa currit alacriter, amat ardenter ; et parumsibi amare sic amata videtur, etiam cum se totamin amore perstrinxerit. Nec immerito. Quidmagnum enim tanto et tanti repensatur amori, sipulvis exiguus totum se ad redamandumcollegerit, quem illa nimirum Majestas in amorepræveniens, tota [1340] in opus salutis ejusintenta conspicitur ? Denique sic Deus dilexitmundum ut Unigenitum daret (Joan. III, 16) ; hauddubium quin de Patre dicat. Item, Tradidit inmortem animam suam (Isai. LIII, 12) ; nec dubiumquod de Filio loquatur. Ait et de Spiritu sancto :Spiritus Paracletus, quem mittit Pater in nomine meo, illevos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quæcunquedixero vobis (Joan. XIV, 26). Amat ergo Deus, et exse toto amat, quia tota Trinitas amat : si tamentotum dici potest de infinito et incomprehensibili,aut certe de simplici.

CAPUT V. CHRISTIANO QUANTUM INCUMBAT DEBITUM AMORIS.

14. Intuens ergo hæc, credo, satis agnoscitquare Deus diligendus sit, hoc est, unde diligimereatur. Cæterum infidelis non habens Filium,nec Patrem proinde habet, nec Spiritum sanctum.Qui enim non honorificat Filium, non honorificatPatrem qui missit illum (Joan. V, 23) ; sed necSpiritum sanctum quem misit ille. Is itaque mirumnon est, si quem minus agnoscit, minus et diligit.Attamen et ipse totum ei sese debere non ignorat,

22

quem sui totius non ignorat auctorem. Quid ergoego, qui Deum meum teneo vitæ meæ non solumgratuitum largitorem, largissimumadministratorem, pium consolatorem, sollicitumgubernatorem ; sed insuper etiam copiosissimumredemptorem, æternum conservatorem,ditatorem, glorificatorem ? sicut scriptum est,Copiosa apud eum redemptio (Psal. CXXIX, 7) : etitem, Introivit semel in Sancta, æterna redemptioneinventa (Hebr. IX, 12) : et de conservatione, Nonrelinquet sanctos suos ; in æternum conservabuntur (Psal.XXXVI, 28) : et de locupletatione, Mensurambonam, et confertam, et coagitatam, et superefluentemdabunt in sinum vestrum (Luc. VI, 38) : et rursum,Nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominisascendit, quæ præparavit Deus diligentibus se (I Cor. II,9) : et de glorificatione. Salvatorem exspectamusDominum nostrum Jesum Christum, qui reformabitcorpus humilitatis nostræ, configuratum corpori claritatissuæ (Philipp. III, 20, 21) : et illud, Non suntcondignæ passione hujus temporis ad futuram gloriam,quæ revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18) : et [1341]iterum, Id quod in præsenti est momentaneum et levetribulationis nostræ, supra modum in sublimitate æternumgloriæ pondus operatur in nobis, non contemplantibus quævidentur, sed quæ non videntur (II Cor. IV, 17, 18).

15. Quid retribuam Domino pro omnibushis ? Illum ratio urget et justitia naturalis totum setradere illi, a quo se totum habet, et ex se totodebere diligere. Mihi profecto fides tanto plus

23

indicit amandum, quanto et eum me ipso plurisæstimandum intelligo : quippe qui illum nonsolum mei, sed sui quoque ipsius teneolargitorem. Denique nondum tempus fideiadvenerat, nondum innotuerat in carne Deus,obierat in cruce, prodierat de sepulcro, redierat adPatrem : nondum, inquam, commendaverat innobis suam multam dilectionem, illam de qua jammulta locuti sumus, cum jam mandatum esthomini diligere Dominum Deum suum ex totocorde, tota anima, tota virtute sua (Deut. VI, 5),id est ex omni quod est, quod scit, quod potest.Nec tamen injustus Deus, suum sibi vindicansopus et dona. Utquid enim non amaret opusartificem, cum haberet unde id posset ? Et curnon quantum omnino posset, cum nihil omninonisi ejus munere posset ? Ad hæc, quod de nihilo,quod gratis, quod in hac dignitate conditum est ;et debitum dilectionis manifestius facit, etexactum justiorem ostendit. Cæterum quantumputamus adjectum beneficii, cum homines etjumenta salvavit, quemadmodum multiplicavitmisericordiam suam Deus ? (Psal. XXXV, 7, 8.)Nos dico, qui mutavimus gloriam nostram insimilitudinem vituli comedentis fenum (Psal, CV,20), peccando comparati jumentis insipientibus(Psal. XLVIII, 13). Quod si totum me debeo prome facto, quid addam jam et pro refecto etrefecto hoc modo ? Nec enim tam facile refectus,quam factus : siquidem non solum de me, sed de

24

omni quoque quod factum est, scriptum est,Dixit, et facta sunt (Psal. CXLVIII, 5). At vero quime tantum et semel dicendo fecit, in reficiendoprofecto et dixit multa, et gessit mira, et pertulitdura ; nec tantum dura, sed et indigna. Quid ergoretribuam Domino pro omnibus quæ retribuitmihi ? (Psal. CXV, 12.) In primo opere me mihidedit ; in secundo, se : et ubi se dedit, me mihireddidit. Datus ergo, et redditus, me pro medebeo, et [1342] bis debeo. Quid Deo retribuampro se ? Nam etiam si me millies rependerepossem, quid sum ego ad Deum ?

CAPUT VI. BREVIS ANACEPHALÆOSIS ET SUMMA PRÆDICTORUM.

16. Hic primum vide, quo modo, imo quamsine modo a nobis Deus amari meruerit ; qui (utpaucis quod dictum est repetam) prior ipse dilexitnos, tantus, et tantum, et gratis tantillos, et tales.En quod in principio dixisse me memini, modumesse diligendi Deum, sine modo diligere. Deniquecum dilectio quæ tendit in Deum, tendat inimmensum, tendat in infinitum (nam et infinitusDeus est et immensus) ; quisnam, quæso, debeatfinis esse nostri, vel modus amoris ? Quid quodamor ipse noster non jam gratuitus impenditur,sed rependitur debitus ? Amat ergo immensitas,amat æternitas, amat supereminens scientiæcharitas ; amat Deus, cujus magnitudinis non estfinis (Psal. CXLIV, 3), cujus sapientiæ non est

25

numerus (Psal. CXLVI, 5), cujus pax exsuperatomnem intellectum (Philipp. IV, 7) : et vicemrependimus cum mensura ? Diligam te, Domine,fortitudo mea, firmamentum meum, et refugiummeum, et liberator meus (Psal. XVII, 2, 3) : etmeum denique quidquid optabile atque amabiledici potest. Deus meus, adjutor meus, diligam tepro dono tuo, et modo meo, minus quidem justo,sed plane non minus posse meo : qui etsiquantum dobeo non possum, non possum tamenultra quam possum. Potero vero plus, cum plusdonare dignaberis : nunquam tamen prout dignushaberis. Imperfectum meum viderunt oculi tui :sed tamen in libro tuo omnes scribentur (Psal.CXXXVIII, 16), qui quod possunt faciunt, etsiquod debent non possunt. Satis, quantum reor,apparet, et quonam modo Deus diligendus sit, etquo merito suo. Quo, inquam, merito suo : namquanto, cui sane appareat ? quis dicat ? quissapiat ? [1343]

CAPUT VII. NON SINE FRUCTU ET PRÆMIO DILIGI DEUM ; ET TERRENIS NON SATIARI HUMANI CORDIS APPETITUM.

17. Nunc quo nostro commodo diligendussit, videamus. Sed quantum est et in hoc viderenostrum ad id quod est ? Nec tamen quod videturtacendum est, etsi non omnino videtur ut est.Superius, cum propositum esset, quare, etquomodo diligendus sit Deus, duplicem dixi

26

parere intellectum id quod quæritur, Quare : ut,aut quo suo merito, aut quo nostro commododiligendus sit, utrumlibet quæri posse perindevideatur. Dicto proinde de merito Dei, non proutdignum ei, sed prout datum est mihi ; superest utde præmio, quod item dabitur, dicam. Non enimsine præmio diligitur Deus, etsi absque præmiiintuitu diligendus sit. Vacua namque vera charitasesse non potest, nec tamen mercenaria est ;quippe non quærit quæ sua sunt (I Cor. XIII, 5).Affectus est, non contractus : nec acquiriturpacto, nec acquirit. Sponte afficit, et spontaneumfacit. Verus amor seipso contentus est. Habetpræmium, sed id quod amatur. Nam quidquidpropter aliud amare videaris, id plane amas, quoamoris finis pertendit, non per quod tendit.Paulus non evangelizat ut comedat, sed comeditut evangelizet : eo quod amet, non cibum, sedEvangelium (I Cor. IX, 18). Verus amorpræmium non requirit, sed meretur. Præmiumsane necdum amanti proponitur, amanti debetur,perseveranti redditur. Denique in rebusinferioribus suadendis, invitos promissis velpræmiis invitamus, et non spontaneos. Quis enimmunerandum hominem putet, ut faciat quod etsponte cupit ? Nemo, verbi causa, conducit autesurientem ut comedat, aut sitientem ut bibat, autcerte matrem ut parvulum allactet filium uteri sui.An vero quis putet prece vel pretio quempiamcommonendum suam ipsius vel sepire vineam,

27

vel arborem circumfodere, vel structuram propriædomus erigere ? Quanto magis Deum amansanima, aliud præter Deum sui amoris præmiumnon requirit ? Aut si aliud requirit, illud pro certo,non Deum diligit.

18. Inest omni utenti ratione naturaliter prosua semper æstimatione atque intentione appeterepotiora, et nulla re esse contentum, cui [1344]quod deest, judicet præferendum. Nam et qui,verbi gratia, uxorem habet speciosam, petulantioculo vel animo respicit pulchriorem : et qui vestepretiosa indutus est, pretiosiorem affectat, etpossidens multas divitias, invidet ditiori. Videasjam multis prædiis et possessionibus ampliatos,adhuc tamen in dies agrum agro copulare, atqueinfinita cupiditate dilatare terminos suos. Videaset qui in regalibus domibus, amplisque habitantpalatiis, nihilominus quotidie conjungere domumad domum, et inquieta curiositate ædificare,diruere, mutare quadrata rotundis. Quid hominessublimatos honoribus ? annon insatiabiliambitione magis ac magis totis viribus conari adaltiora videmus ? Et horum omnium idcirco nonest finis, quia nil in eis summum singulariterreperitur vel optimum. Et quid mirum siinferioribus et deterioribus contentus non sit, quicitra summum vel optimum quiescere nonpotest ? Sed hoc stultum et extremæ dementiæest, ea semper appetere, quæ nunquam, non dicosatient, sed nec temperent appetitum : dum

28

quidquid talium habueris, nihilominus non habitaconcupiscas, et ad quæque defuerint, semperinquietus anheles. Ita enim fit ut per varia etfallacia mundi oblectamenta vagabundus animusinani labore discurrens fatigetur, non satietur :dum quidquid famelicus inglutierit, parum reputetad id quod superest devorandum, semperque nonminus anxie cupiat quæ desunt, quam quæ adsuntlæte possideat. Quis enim obtineat universa ?Quanquam et modicum id quod quisque cumlabore obtinuerit, cum timore possederit, certusquidem non sit quando cum dolore amittat, certusautem quod quandoque amittat. Sic directotramite voluntas perversa contendit [al. cumtendit] ad optinum, festinat ad id unde possitimpleri. Imo vero his anfractibus ludit secumvanitas, mentitur iniquitas sibi. Si ita vis adimplerequod vis, hoc est, si illud apprehendere vis, quoapprehenso nil jam amplius velis, quid tentareopus est et cætera ? Curris per devia, et longe antemorieris, quam hoc circuitu pervenias adoptatum.

19. Hoc ergo in circuitu impii ambulant,naturaliter appetentes unde finiant appetitum, etinsipienter respuentes unde propinquent fini : finidico, non consumptioni, sed consummationi.Quamobrem non beato fine [1345] consummari,sed consumi vacuo labore accelerant, qui rerummagis specie, quam auctore delectati, priusuniversa percurrere, et de singulis cupiunt

29

experiri, quam ad ipsum curent universitatisDominum pervenire. Et quidem pervenirent, siquandoque voti compotes effici possent, utomnia scilicet, præter omnium principium, unusaliquis obtineret. Ea namque suæ cupiditatis lege,qua in rebus cæteris non habita præ habitisesurire, et pro non habitis habita fastidire solebat ;mox omnibus quæ in coelo, et quæ in terra suntobtentis et contemptis, tandem ad ipsum proculdubio curreret, qui solus deesset omnium Deus.Porro ibi quiesceret : quia sicut citra nulla revocatquies : sic nulla ultra jam inquietudo sollicitat.Diceret pro certo : Mihi autem adhærere Deo bonumest. Diceret, Quid enim mihi est in coelo, et a te quidvolui super terram ? et item, Deus cordis mei, et parsmea Deus in æternum (Psal. LXXII, 28, 25, 26). Sicergo (ut dictum est) ad id quod optimum est,quivis cupidus perveniret, si quidem ante, quodcitra cupit, assequi posset.

20. Verum quoniam id omnino impossibilepræstruit et vita brevior, et virtus infirmior, etconsors numerosior ; longo profecto itinere etcasso labore desudant, qui dum quæcunquedesiderant, attingere volunt, ad cunctorumdesiderabilium nequeunt pertingere finem. Etutinam attingere universa animo, et nonexperimento vellent ! Hoc enim facile possent, etnon incassum. Nam et animus sensu quidemcarnali tanto velocior, quanto et perspicacior, adhoc datus est, ut illum ad omnia præveniat ;

30

nihilque audeat contingere sensus, quod animuspræcurrens ante utile non probaverit. Hinc enimarbitror dictum, Omnia probate, quod bonum est tenete(I Thess. V, 21) ; ut videlicet ille huic provideat,nec is suum votum, nisi ad illius judiciumconsequatur. Alioquin non ascendes in montemDomini, nec stabis in loco sancto ejus, pro eoquod in vano acceperis animam tuam (Psal.XXIII, 3, 4), hoc est animam rationalem : duminstar pecoris sensum sequeris, ratione quidemotiosa, et non resistente in aliquo. Quorum itaqueratio non prævenit gressus, currunt, sed extraviam : ac proinde Apostoli spreto consilio, nonsic currunt ut apprehendant (I Cor. XI, 24).Quando etenim [1346] apprehendant, quemapprehendere nisi post omnia nolunt ? Distortumiter, et circuitus infinitus, cuncta primitusattentare velle.

21. Justus autem non ita. Audiens nempevituperationem multorum commorantium incircuitu (multi enim sunt viam latam pergentes,quæ ducit ad mortem), ipse sibi regiam eligitviam, non declinans ad dexteram vel ad sinistram.Denique attestante propheta, Semita justi recta est,rectis callis justi ad ambulandum (Isai. XXVI, 7). Hisunt, qui salubri compendio cauti sunt molestumhunc et infructuosum vitare circuitum, verbumabbreviatum et abbrevians eligentes, non cuperequæcunque vident, sed vendere magis quæpossident, et dare pauperibus. Beati plane

31

pauperes, quoniam ipsorum est regnum cælorum(Matth. V, 3). Omnes quidem currunt (I Cor. IX,24) ; sed inter currentes discernitur. Deniquenovit Dominus viam justorum, et iter impiorumperibit (Psal. I, 6). Ideo autem melius estmodicum justo super divitias peccatorum multas(Psal. XXXVI, 16), quoniam quidem, ut Sapiensloquitur et insipiens experitur, qui diligit pecuniam,non saturabitur pecunia (Eccle. V, 9) : qui autemesuriunt et sitiunt justitiam, ipsi saturabuntur (Matth.V, 6). Justitia siquidem ratione utentis spirituscibus est vitalis et naturalis : pecunia vero sic nonminuit animi famem, quomodo nec corporisventus. Denique si famelicum hominem apertisfaucibus vento, inflatis haurire buccis æremcernas, quo quasi consulat fami, nonne credasinsanire ? Sic non minoris insaniæ est, si spiritumrationalem rebus putes quibuscunquecorporalibus non magis inflari, quam satiari. Quidnamque de corporibus ad spiritus ? Nec illa sanespiritualibus, nec isti e regione refici corporalibusqueunt. Benedic, anima mea, Domino, qui repletin bonis desiderium tuum (Psal. CII, 1, 5). Repletin bonis, excitat ad bonum, tenet in bono ;prævenit, sustinet, implet. Ipse facit ut desideres ;ipse est quod desideras.

22. Dixi supra : Causa diligendi Deum, Deusest. Verum dixi : nam et efficiens, et finalis. Ipsedat occasionem, ipse creat affectionem,desiderium ipse consummat. Ipse fecit, vel potius

32

factus est ut amaretur : ipse speratur, amandusfelicius, ne in vacuum sit amatus. Ejus amornostrum et præparat, et remunerat. Præceditbenignior, rependitur justior, exspectatur [1347]suavior. Dives est omnibus qui invocant eum :nec tamen habet quidquam se ipso melius. Sededit in meritum, se servat in præmium, seapponit in refectione animarum sanctarum, se inredemptione distrahit captivarum. Bonus es,Domine, animæ quærenti te (Thren. III, 25) : quidergo invenienti ? Sed enim in hoc est mirum,quod nemo te quærere valet, nisi qui priusinvenerit. Vis igitur inveniri ut quæraris, quæri utinveniaris. Potes quidem quæri et inveniri, nontamen præveniri, Nam etsi dicimus, Mane oratiomea præveniet te (Psal. LXXXVII, 14) ; non dubiumtamen quod tepida sit omnis oratio, quam nonprævenerit inspiratio. Dicendum jam undeinchoet amor noster, quoniam ubi consummetur,dictum est.

CAPUT VIII. DE PRIMO GRADU AMORIS, QUO DILIGIT HOMO SE PROPTER SE.

23. Amor est affectio naturalis una dequatuor. Notæ sunt : non opus est nominare.Quod ergo naturale est, justum quidem foretprimo omnium auctori deservire naturæ. Unde etdictum est primum et maximum mandatum :Diliges Dominum Deum tuum (Matth. XXII, 37), etc.Sed quoniam natura fragilior atque infirmior est,

33

ipsi primum imperante necessitate compelliturinservire. Et est amor carnalis, quo ante omniahomo diligit se ipsum propter se ipsum, sicutscriptum est : Prius quod animale, deinde quodspirituale (I Cor. XV, 46). Nec præcepto indicitur,sed naturæ inseritur : quis nempe carnem suamodio habuit ? (Ephes. V, 29.) At vero si coeperitamor idem, ut assolet, proclivior esse, siveprofusior, et necessitatis alveo minime contentus,campos etiam voluptatis exundans latius visusfuerit occupare ; statim superfluitas obviantemandato cohibetur, cum dicitur : Diliges proximumtuum sicut te ipsum (Matth. XXII, 39). Justissimequidem, ut consors naturæ non sit exsors etgratiæ, illius præsertim gratiæ, quæ naturæ insitaest. Quod si gravatur homo fraternis, non diconecessitatibus subvenire, sed voluptatibusdeservire ; castiget ipse suas, si non vult essetransgressor. Quantum vult, sibi indulgeat ; dumæque et proximo tantumdem memineritexhibendum. [1348] Frenum tibi temperantiæimponitur, o homo, ex lege vitæ et disciplinæ, nepost concupiscentias tuas eas, et pereas, ne debonis naturæ hosti servias animæ, hoc est libidini.Quam justius atque honestius communicas illaconsorti, id est proximo, quam hosti ? Et quidemsi ex Sapientis consilio a voluptatibus tuisaverteris (Eccli. XVIII, 30), et juxta doctrinamApostoli victu vestituque contentus (I Tim. VI,8), paulisper suspendere non gravaris amorem

34

tuum a carnalibus desideriis, quæ militantadversus animam (I Petr. II, 11) ; sane quodsubtrahis hosti animæ tuæ, consorti naturæ putonon gravaberis impertiri. Tunc amor tuus ettemperans erit, et justus, si quod propriissubtrahitur voluptatibus, fratris necessitatibusnon negetur. Sic amor carnalis efficitur et socialis,cum in commune protrahitur.

24. Si autem dum communicas proximo,forte tibi defuerint etiam necessaria, quid facies ?Quid enim, nisi ut cum omni fiducia postules abeo qui dat omnibus affluenter, et non improperat(Jacobi I, 5) ; qui aperit manum suam, et impletomne animal benedictione ? (Psal. CXLIV, 16.)Dubium siquidem non est, quod adsit libenter innecessariis, qui plerisque et in superfluis nondeest. Denique ait : Primum quærite regnum Dei etjustitiam ejus, et hæc omnia adjicientur vobis (Luc. XII,31). Sponte daturum se pollicetur necessaria,superflua restringenti, et proximum diligenti. Hocquippe est primum quærere regnum Dei, etadversus peccati implorare tyrannidem, pudicitiæpotius ac sobrietatis subire jugum, quam regnarepeccatum in tuo mortali corpore patiaris. Porroautem et hoc justitiæ est, cum quo tibi est naturacommunis, naturæ quoque cum eo munus nonhabere divisum.

25. Ut tamen perfecta justitia sit diligereproximum, Deum in causa haberi necesse est.Alioquin proximum pure diligere quomodo

35

potest, qui in Deo non diligit ? Porro in Deodiligere non potest, qui Deum non diligit.Oportet ergo Deum diligi prius, ut in Deo diligipossit et proximus. Facit ergo etiam se diligiDeus, qui et cætera bona facit. Facit autem sic.Qui naturam condidit, ipse et protegit. Nam et itacondita fuit, ut habeat jugiter necessariumprotectorem, quem habuit et conditorem : ut quænisi per ipsum non valuit esse, nec [1349] sineipso valeat omnino subsistere. Quod ne sane dese creatura ignoret, ac proinde sibi (quod absit)superbe arroget beneficia creatoris, vult hominemidem conditor alto quidem salubrique consiliotribulationibus exerceri : ut cum defecerit homo,et subvenerit Deus, dum homo liberatur a Deo,Deus ab homine, ut dignum est, honoretur. Hocenim dicit : Invoca me in die tribulationis, eruam te, ethonorificabis me (Psal. XLIX, 15). Fit itaque hoc talimodo, ut homo animalis et carnalis, qui præter seneminem diligere noverat, etiam Deum velpropter se amare incipiat, quod in ipso nimirum,ut sæpe expertus est, omnia possit, quæ possetamen prosit ; et sine ipso possit nihil.

CAPUT IX. DE SECUNDO ET TERTIO GRADU AMORIS.

26. Amat ergo jam Deum, sed propter seinterim adhuc, non propter ipsum. Est tamenquædam prudentia scire quid ex te, quid ex Deiadjutorio possis, et ipsi servare te infensum [id est

36

inoffensum], qui te tibi servat illæsum. At sifrequens ingruerit tribulatio, ob quam et frequensad Deum conversio fiat, et a Deo æque frequensliberatio consequatur ; nonne, etsi fuerit ferreumpectus, vel cor lapideum toties liberati, emollirinecesse est ad gratiam liberantis, quatenus Deumhomo diligat, non propter se tantum, sed etpropter ipsum ? Ex occasione quippefrequentium necessitatum crebris necesse estinterpellationibus Deum ab homine frequentari,frequentando gustari, gustando probari quamsuavis est Dominus. Ita fit ut ad diligendum pureDeum plus jam ipsius gustata alliciat suavitas,quam urgeat nostra necessitas ; ita ut exemploSamaritanorum, dicentium mulieri quæ adesseDominum nuntiaverat, Jam non propter tuamloquelam credimus ; ipsi enim audivimus, et scimus quiaipse est vere Salvator mundi (Joan. IV, 42) ; ita,inquam, et nos illorum exemplo carnem nostramalloquentes, dicamus merito : Jam non proptertuam necessitatem Deum diligimus ; ipsi enimgustavimus et scimus quoniam suavis estDominus. Est enim carnis [1350] quædam loquelanecessitas, et beneficia quæ experiendo probat,gestiendo [al. gustando] renuntiat. Itaque sicaffecto, jam de diligendo proximo impleremandatum, non erit difficile. Amat quippeveraciter Deum, ac per hoc quæ Dei sunt. Amatcaste, et casto non gravatur obedire mandato,castificans magis cor suum, ut scriptum est, in

37

obedientia charitatis (I Petr. I, 22). Amat juste, etmandatum justum libenter amplectitur. Amor istemerito gratus, quia gratuitus. Castus est, quia nonimpenditur verbo, neque lingua, sed opere etveritate. Justus est, quoniam qualis suscipitur, taliset redditur. Qui enim sic amat, haud secusprofecto, quam amatus est, amat ; quærens et ipsevicissim, non quæ sua sunt, sed quæ Jesu Christi,quemadmodum ille nostra, vel potius nos, et nonsua quæsivit. Sic amat qui dicit : ConfiteminiDomino quoniam bonus (Psal. CXVII, 1). QuiDomino confitetur, non quoniam sibi bonus est,sed quoniam bonus est ; hic vere diligit Deumpropter Deum, et non propter seipsum. Non sicamat de quo dicitur : Confitebitur tibi cum benefecerisei (Psal. XLVIII, 19). Iste est tertius amorisgradus, quo jam propter se ipsum Deus diligitur.

CAPUT X. DE QUARTO GRADU AMORIS CUM NEC SEIPSUM DILIGIT HOMO NISI PROPTER DEUM.

27. Felix qui meruit ad quartum usquepertingere, quatenus nec seipsum diligat homonisi propter Deum. Justitia tua, Deus, sicutmontes Dei (Psal. XXXV, 7). Amor iste mons est,et mons Dei excelsus. Revera mons coagulatus,mons pinguis (Psal. LXVII, 16). Quis ascendet inmontem Domini ? (Psal. XXIII, 3.) Quis dabitmihi pennas sicut columbæ, et volabo etrequiescam ? (Psal. LIV, 7.) Factus est in pace

38

locus iste, et habitatio hæc in Sion (Psal. LXXV,3). Heu mihi quia incolatus meus prolongatusest ! (Psal. CXIX, 5.) Caro et sanguis, vas luteum,terrena inhabitatio quando capit hoc ? quandohujuscemodi experitur affectum, ut divinodebriatus amore animus, oblitus sui, factusquesibi ipsi tanquam vas perditum, totus pergat inDeum, et adhærens Deo unus cum eo spiritus fiat(I Cor. VI, 17). et dicat : Defecit caro mea et cormeum, Deus cordis mei, et pars mea Deus in [1351]æternum ? (Psal. LXXII, 26.) Beatum dixerim etsanctum, cui tale aliquid in hac mortali vita rarointerdum, aut vel semel, et hoc ipsum raptim,atque unius vix momenti spatio experiri donatumest. Te enim quodammodo perdere, tanquam quinon sis, et omnino non sentire teipsum, et ateipso exinaniri, et pene annullari, coelestis estconversationis, non humanæ affectionis. Et siquidem e mortalibus quispiam ad illud raptiminterdum (ut dictum est) et ad momentumadmittitur, subito invidet sæculum nequam,perturbat diei malitia, corpus mortis aggravat,sollicitat carnis necessitas, defectus corruptionisnon sustinet, quodque his violentius est, fraternarevocat charitas. Heu ! redire in se, recidere in suacompellitur, et miserabiliter exclamare, Domine,vim patior, responde pro me (Isa. XXXVIII, 14) : etillud, Infelix ego homo, quis me liberabit de corporemortis hujus ? (Rom. VII, 24.)

39

28. Quoniam tamen Scriptura loquitur, Deumomnia fecisse propter semetipsum ; erit profectout factura sese quandoque conformet etconcordet Auctori. Oportet proinde in eumdemnos affectum quandocunque transire : utquomodo Deus omnia esse voluit proptersemetipsum, sic nos quoque nec nosipsos, necaliud aliquid fuisse, vel esse velimus, nisi æquepropter ipsum, ob solam videlicet ipsiusvoluntatem, non nostram voluptatem. Delectabitsane non tam nostra, vel sopita necessitas, velsortita felicitas, quam quod ejus in nobis, et denobis voluntas adimpleta videbitur : quod etquotidie postulamus in oratione cum dicimus,Fiat voluntas tua, sicut in coelo, et in terra (Matth. VI,10). O amor sanctus et castus ! o dulcis et suavisaffectio ! o pura et defæcata intentio voluntatis !eo certe defæcatior et purior, quo in ea de proprionil jam admistum relinquitur : eo suavior etdulcior, quo totum divinum est quod sentitur. Sicaffici, deificari est. Quomodo stilla aquæ modica,multo infusa vino, deficere a se tota videtur, dumet saporem vini induit, et colorem ; et quomodoferrum ignitum et candens, igni simillimum fit,pristina propriaque forma exutum ; et quomodosolis luce perfusus ær in eamdem transformaturluminis claritatem, adeo ut non tam illuminatus,quam ipsum lumen esse videatur : sic omnemtunc in sanctis humanam affectionem quodamineffabili modo necesse [1352] erit a semetipsa

40

liquescere, atque in Dei penitus transfundivoluntatem. Alioquin quomodo omnia inomnibus erit Deus, si in homine de hominequidquam supererit ? Manebit quidem substantia,sed in alia forma, alia gloria, aliaque potentia.Quando hoc erit ? quis hoc videbit ? quispossidebit ? Quando veniam, et apparebo antefaciem Dei ? (Psal. XLI, 3.) Domine Deus meus,tibi dixit cor meum, exquisivit te facies mea ;faciem tuam, Domine, requiram (Psal. XXVI, 8).Putas, videbo templum sanctum tuum ?

29. Ego puto non ante sane perfecteimpletum iri, Diliges Dominum Deum tuum ex totocorde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua(Matth. XXII, 37) ; quousque ipsum cor cogitarejam non cogatur de corpore, et anima eidem inhoc statu vivificando et sensificando intenderedesinat, et virtus ejusdem relevata molestiis, inDei potentia roboretur. Impossibile namque esttota hæc ex toto ad Deum colligere, et divinoinfigere vultui, quandiu ea huic fragili etærumnoso corpori intenta et distenta necesse estsubservire. Itaque in corpore spirituali etimmortali, in corpore integro, placido, placitoque,et per omnia subjecto spiritui, speret se animaquartum apprehendere amoris gradum, vel potiusin ipso apprehendi : quippe quod Dei potentiæest dare cui vult, non humanæ industriæ assequi.Tunc, inquam, summum obtinebit facile gradum,cum in gaudium Domini sui promptissime et

41

avidissime festinantem nulla jam retardabit carnisillecebra, nulla molestia conturbabit. Putamusnetamen hanc gratiam vel ex parte sanctos martyresassecutos, in illis victoriosis corporibus adhucconstitutos ? Magna vis prorsus amoris illasanimas introrsum rapuerat, qua ita sua corporaforis exponere, et tormenta contemnerevaluerunt. At profecto doloris acerrimi sensusnon potuit non turbare serenum, etsi nonperturbare.

CAPUT XI. HÆC AMORIS PERFECTIO NON COMPETIT ETIAM SOLUTIS ANIMABUS BEATORUM, ANTE RESURRECTIONEM.

30. Quid autem jam solutas corporibus ?Immersas ex toto credimus immenso illi pelagoæterni luminis, et luminosæ æternitatis. Sed si[1353] (quod non negatur) velint sua corporarecepisse, aut certe recipere desiderent et sperent ;liquet procul dubio necdum a seipsis penitusimmutatas, quibus constat necdum penitus deessede proprio, quo vel modice intentio reflectatur.Donec ergo absorpta sit mors in victoria, etnoctis undique terminos lux perennis invadat etoccupet usquequaque, quatenus et in corporibusgloria coelestis effulgeat ; non possunt ex totoanimæ seipsas exponere, et transire in Deum,nimirum ligatæ corporibus etiam tunc, etsi nonvita vel sensu, certe affectu naturali, ita ut absquehis nec velint, nec valeant consummari. Itaque

42

ante restaurationem corporum non erit illedefectus animorum, qui perfectus et summus estipsorum status : nec carnis jam sane consortiumspiritus requireret, si absque illa consummaretur.Enim vero absque profectu animæ nec poniturcorpus, nec resumitur. Denique pretiosa inconspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal.CXV, 15). Quod si mors pretiosa, quid vita, et illavita ? Nec mirum, si corpus jam gloriæ conferrevidetur spiritui, quod et infirmum et mortaleconstat ipsi non mediocriter valuisse. O quamverum locutus est qui dixit, diligentibus Deumomnia cooperari in bonum (Rom. VIII, 28). ValetDeum diligenti animæ corpus suum infirmum,valet et mortuum, valet et resuscitatum : primoquidem ad fructum poenitentiæ, secundo adrequiem, postremo ad consummationem. Meritosine illo perfici non vult, quod in omni statu inbonum sibi subservire persentit.

31. Bonus plane fidusque comes caro spirituibono, quæ ipsum aut si onerat, juvat ; aut si nonjuvat, exonerat ; aut certe juvat, et minime onerat.Primus status laboriosus, sed fructuosus :secundus otiosus, sed minime fastidiosus : tertiuset gloriosus. Audi et sponsum in Canticis adprofectum hunc trimodum invitantem. Comedite,inquit, amici, et bibite ; et inebriamini, charissimi(Cantic. V, 1). Laborantes in corpore vocat adcibum : jam posito corpore quiescentes ad potuminvitat : resumentes corpora, etiam ut inebrientur

43

impellit : quos et vocat charissimos, nimirumcharitate plenissimos. Nam et in cæteris, quosnon charissimos, sed amicos appellat, differentiaest : ut hi quidem qui in carne adhuc gravatigemunt, chari habeantur pro charitate quamhabent : qui vero jam soluti carnis compede sunt,eo sint chariores, quo et [1354] promptiores atqueexpeditiores facti ad amandum. Porro præutrisque merito nominantur et sunt charissimi, quirecepta jam secunda stola, in corporibus utiquecum gloria resumptis, tanto in Dei ferunturamorem liberiores et alacriores, quanto et deproprio nil jam residuum est, quod eosaliquatenus sollicitet vel retardet. Quod quidemneuter sibi reliquorum statuum vindicat ; cum etin priori corpus cum labore portetur, et insecundo quoque non sine proprietate aliquadesiderii exspectetur.

32. Primo ergo fidelis anima comedit panemsuum, sed heu ! in sudore vultus sui. In carnequippe manens adhuc ambulat per fidem, quamsane operari per dilectionem necesse est : quia sinon operatur, mortua est. Porro ipsum opuscibus est, dicente Domino : Meus cibus est, ut faciamvoluntatem Patris mei (Joan. IV, 34). Dehinc carneexuta jam pane doloris non cibatur ; sed vinumamoris, tanquam post cibum, plenius haurirepermittitur, non purum tamen, sed quomodo subsponsi nomine in Canticis dictum legitur : bibivinum meum cum lacte meo (Cantic. V, 1). Vino enim

44

divini amoris etiam tunc anima suavitatemnaturalis immiscet affectionis, qua resumerecorpus suum, ipsumque glorificatum desiderat.Æstuat ergo jam tunc sanctæ charitatis potatavino, sed plane nondum usque ad ebrietatem :quoniam temperat interim ardorem illum hujuslactis permistio. Ebrietas denique solet everterementes, atque omnino reddere immemores sui.At non ex toto sui oblita est, quæ adhuc deproprio corpore cogitat suscitando. Cæterum hocadepto, quod solum utique deerat, quid jamimpedit a se ipsa quodammodo abire, et ire totamin Deum, eoque sibi penitus dissimillimam fieri,quo Deo simillimam effici donatur ? Tum demumad crateram admissa sapientiæ, illam de qualegitur, Et calix meus inebrians quam præclarus est !(Psal. XXII, 5.) quid mirum jam si inebriatur abubertate domus Dei, cum nulla mordente cura deproprio, secura bibit purum et novum illud cumChristo in regno Patris ejus ?

33. Hoc vero convivium triplex celebratSapientia, et ex una complet charitate, ipsa cibanslaborantes, ipsa potans quiescentes, ipsaregnantes inebrians. Quomodo autem in conviviocorporali ante cibus quam potus apponitur,quoniam et tali ordine natura requirit ; ita et hic.Primo quidem ante mortem in [1355] carnemortali labores manuum nostrarum manducamus,cum labore quod glutiendum est masticantes :post mortem vero in vita spirituali jam bibimus,

45

suavissima quadam facilitate quod percipiturcolantes : tandem redivivis corporibus in vitaimmortali inebriamur, mira plenitudineexuberantes. Hæc pro eo quod sponsus inCanticis dicit : Comedite, amici, et bibite ; etinebriamini, charissimi. Comedite ante mortem,bibite post mortem, inebriamini postresurrectionem. Merito jam charissimi, quicharitate inebriantur : et merito inebriati, qui adnuptias Agni introduci merentur, edentes etbibentes super mensam illius in regno suo,quando sibi jam exhibet gloriosam Ecclesiam,non habentem maculam, neque rugam, aut aliquidhujusmodi (Ephes. V, 27). Tunc prorsus inebriatcharissimos suos, tunc torrente voluptatis suæpotat (Psal. XXXV, 9) : quoniam quidem incomplexu illo arctissimo et castissimo sponsi etsponsæ, fluminis impetus lætificat civitatem Dei(Psal. XLV, 5). Quod non aliud esse arbitrorquam Dei Filium, qui transiens ministrat,quemadmodum ipse promisit (Luc. XII, 37) : utex hoc jam justi epulentur et exsultent inconspectu Dei, et delectentur in lætitia (Psal.LXVII, 4). Hinc illa satietas sine fastidio : hincinsatiabilis illa sine inquietudine curiositas : hincæternum illud atque inexplicabile desiderium,nesciens egestatem : hinc denique sobria illaebrietas, vero, non mero ingurgitans, non madensvino, sed ardens Deo. Ex hoc jam quartus illeamoris gradus perpetuo possidetur, cum summe,

46

et solus diligitur Deus : quia nec nos ipsos jamnisi propter ipsum diligimus, ut sit ipse præmiumamantium se, præmium æternum amantium inæternum.

CAPUT XII. DE CHARITATE EX EPISTOLA AD CARTUSIANOS SCRIPTA.

34. Memini me dudum ad sanctos fratresCartusienses scripsisse epistolam, ac de his ipsisin ea gradibus inter cætera disseruisse (Epist. 11).Forte autem alia ibi, etsi non aliena, de charitatelocutus sum ; et ob hoc quædam illorum huic [al.hujus] quoque sermoni subjungere non inutileduco : præsertim cum facilius ad manum [1356]habeam transcribere jam dictata, quam novaiterum dictare. Illa, inquam, vera et sincera estcharitas, et omnino de corde puro, et conscientiabona, et fide non ficta fatenda est procedere, quaproximi bonum, æque ut nostrum, diligimus.Nam qui magis, aut certe solum diligit suum,convincitur non caste diligere bonum, quodutique propter se diligit, non propter ipsum. Ethic talis non potest obedire prophetæ, qui ait :Confitemini Domino, quoniam bonus (Psal. CXVII, 1).Confitetur quidem, quia fortasse bonus est sibi,non autem quoniam bonus est in se. Quapropternoverit in se dirigi illud ab eodem prophetaopprobrium : Confitebitur tibi, cum benefeceris ei (Psal.XLVIII, 19). Est qui confitetur Domino quoniampotens est, et est qui confitetur quoniam sibi

47

bonus est, et item qui confitetur quoniamsimpliciter bonus est. Primus servus est, et timetsibi ; secundus, mercenarius, et cupit sibi ; tertius,filius, et defert patri. Itaque et qui timet, et cupit,utrique pro se agunt. Sola quæ in filio est charitas,non quærit quæ sua sunt (I Cor. XIII, 5).Quamobrem puto de illa dictum, Lex Dominiimmaculata, convertens animas (Psal. XVIII, 8) : quodsola videlicet sit, quæ ab amore sui et mundiconvertere possit animum, et in Deum dirigere.Nec timor quippe, nec amor privatus convertuntanimam. Mutant interdum vultum, vel actum ;affectum nunquam. Facit quidem nonnunquametiam servus opus Dei : sed quia non sponte, insua adhuc duritia permanere cognoscitur. Facit etmercenarius : sed quia non gratis, propria trahicupiditate convincitur. Porro ubi proprietas, ibisingularitas, ibi angulus : ubi vero angulus, ibi sinedubio sordes sive rubigo. Sit itaque servo sua lex,timor ipse quo constringitur ; sit sua mercenariocupiditas, qua et ipse arctatur, quando tentaturabstractus et illectus. Sed harum nulla, aut sinemacula est, aut animas convertere potest. Charitasvero convertit animas, quas facit et voluntarias.

35. Porro in eo eam dixerim immaculatam,quod nil sibi de suo retinere consuevit. Cuinempe de proprio nihil est, totum profecto quodhabet, Dei est : quod autem Dei est, immundumesse non potest. Lex ergo Domini [1357]immaculata, charitas est : quæ non quod sibi utile

48

est, quærit, sed quod multis. Lex autem Domini,dicitur, sive quod ipse ex ea vivat, sive quod eamnullus, nisi ejus dono possideat. Nec absurdumvideatur, quod dixi etiam Deum vivere ex lege :cum non alia quam charitate dixerim. Quid veroin summa et beata illa Trinitate summam etineffabilem illam conservat unitatem, nisicharitas ? Lex est ergo, et lex Domini, charitas,quæ Trinitatem in unitate quodammodo cohibet,et colligat in vinculo pacis. Nemo tamen meæstimet charitatem hic accipere qualitatem, velaliquod accidens (alioquin in Deo dicerem, quodabsit, esse aliquid quod Deus non est), sedsubstantiam illam divinam : quod utique necnovum, nec insolitum est, dicente Joanne, Deuscharitas est (Joan. IV, 8). Dicitur ergo recte etcharitas, et Deus, et Dei donum. Itaque charitasdat charitatem, substantiva accidentalem. Ubidantem significat, nomen substantiæ est : ubidonum, qualitatis. Hæc est lex æterna, creatrix etgubernatrix universitatis. Siquidem in pondere, etmensura, et numero per eam facta sunt universa,et nihil sine lege relinquitur, cum ipsa quoque lexomnium sine lege non sit, non tamen alia quam seipsa : qua et seipsam etsi non creavit, regit tamen.

CAPUT XIII. DE LEGE PROPRIÆ VOLUNTATIS ET CUPIDITATIS, SERVORUM ET MERCENARIORUM.

49

36. Cæterum servus et mercenarius habentlegem, non a Domino, sed quam ipsi sibifecerunt : ille Deum non amando, iste plus aliudamando. Habent, inquam, legem non Domini,sed suam ; illi tamen, quæ Domini est, subjectam.Et quidem suam sibi quisque legem facerepotuerunt : non tamen eam incommutabiliæternæ legis ordini subducere potuerunt. Tuncautem dixerim quemque sibi fecisse suam legem,quando communi et æternæ legi propriamprætulit voluntatem, perverse utique volens suumimitari Creatorem : ut sicut ipse sibi lex, suiquejuris est, ita is quoque se ipsum regeret, et legemsibi suam faceret voluntatem. Grave utique etimportabile jugum [1358] super omnes filiosAdam, heu ! inclinans et incurvans cervicesnostras, adeo ut vita nostra infernoappropinquarit (Psal. LXXXVII, 4). Infelix egohomo, quis me liberabit de corpore mortis hujus ?(Rom. VII, 24.) quo utique premor, et peneopprimor, ita ut nisi quia Dominus adjuvit me,paulo minus habitasset in inferno anima mea(Psal. XCIII, 17). Sub hoc onere gravatusgemebat qui dicebat : Quare me posuisti contrariumtibi, et factus sum mihimet ipsi gravis ? Ubi dixit, Factussum mihimet ipsi gravis, ostendit quod lex ipse sibiesset, nec alius hoc quam sibi ipse fecisset. Quodautem loquens Deo, præmisit, Posuisti mecontrarium tibi ; Dei se tamen non effugisse legemindicavit. Hoc quippe ad æternam justamque Dei

50

legem pertinuit, ut qui a Deo noluit suaviter regi,poenaliter a seipso regeretur : quique spontejugum suave et onus leve charitatis abjecit,propriæ voluntatis onus importabile sustineretinvitus. Miro itaque et justo modo æterna lexfugitivum suum et posuit sibi [al. eidem ipsi]contrarium, et retinuit subjectum : dum videlicetnec justitiæ pro meritis legem evasit ; nec tamencum Deo in sua luce, in sua requie, in sua gloriaremansit, subjectus potestati, et submotusfelicitati. Domine Deus meus, cur non tollis peccatummeum, et quare non aufers iniquitatem meam ? (Job VII,20, 21.) ut abjecta gravi sarcina propriævoluntatis, sub levi onere charitatis respirem ; necjam servili timore coercear, nec mercenariacupiditate illiciar : sed agar spiritu tuo, spiritulibertatis, quo aguntur filii tui, qui testimoniumreddat spiritui meo, quod et ego sim unus ex filiis(Rom. VIII, 14-16), dum eadem mihi lex fueritquæ et tibi ; et sicut tu es, ita et ipse sim in hocmundo. Hi siquidem, qui hoc faciunt quod aitApostolus, Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicemdiligatis (Rom. XIII, 8) ; procul dubio sicut Deusest, et ipsi sunt in hoc mundo : nec servi autmercenarii sunt, sed filii. [1359]

CAPUT XIV. DE LEGE CHARITATIS FILIORUM.

37. Itaque nec filii sunt sine lege, nisi fortealiquis aliter sentiat propter hoc quod scriptumest : Justis non est lex posita (I Tim. I, 9). Sed

51

sciendum, quod alia est lex promulgata a spirituservitutis in timore ; alia a spiritu libertatis data insuavitate. Nec sub illa coguntur esse filii ; nec sineista esse patiuntur. Vis audire quia justis non estlex posita ? Non accepistis, ait, spiritum servitutisiterum in timore. Vis audire quod tamen sine legecharitatis non sint ? Sed accepistis, inquit, spiritumadoptionis filiorum (Rom. VIII, 15). Denique audijustum utrumque de se fatentem, et quod non sitsub lege, nec tamen sit sine lege. Factus sum,inquit, his qui sub lege erant, quasi sub lege essem ; cumipse non essem sub lege : his qui sine lege erant, tanquamsine lege essem ; cum sine lege Dei non essem, sed in legeessem Christi (I Cor. IX, 21). Unde apte nondicitur, Justi non habent legem, aut, Justi suntsine lege : sed, Justis non est lex posita ; hoc est, nontanquam invitis imposita, sed voluntariis eoliberaliter data, quo suaviter inspirata. Unde etpulchre Dominus, Tollite, ait, jugum meum super vos(Matth. XI, 29) : ac si diceret, Non imponoinvitis, sed vos tollite si vultis ; alioquin nonrequiem, sed laborem invenietis animabus vestris.

38. Bona itaque lex charitas, et suavis : quænon solum leviter suaviterque portatur, sed etiamservorum et mercenariorum leges portabiles acleves reddit, quas utique non destruit, sed facit utimpleantur, dicente Domino : Non veni legemsolvere, sed adimplere (Matth. V, 17). Illam temperat,istam ornat, utramque levigat. Nunquam eritcharitas sine timore, sed casto : nunquam sine

52

cupiditate, sed ordinata. Implet ergo charitaslegem servi, cum infundit devotionem : implet etmercenarii, cum ordinat cupiditatem. Porrotimori permista devotio ipsum non annullat, sedcastificat. Poena tantum tollitur, sine qua esse nonpotuit dum fuit servilis ; et timor manet insæculum sæculi castus et filialis. Nam quodlegitur, Perfecta charitas foras mittit timorem (I Joan.IV, 18) ; poena intelligenda est, quæ servili, utdiximus, nunquam deest timori, illo scilicet [1360]genere locutionis, quo sæpe causa ponitur proeffectu. Deinde cupiditas tunc recte asuperveniente charitate ordinatur, cum malaquidem penitus respuuntur, bonis vero meliorapræferuntur, nec bona nisi propter melioraappetuntur. Quod cum plene per Dei gratiamassecutum fuerit, diligetur corpus, et universacorporis bona tantum propter animam, animapropter Deum, Deus autem propter seipsum.

CAPUT XV. DE QUATUOR GRADIBUS AMORIS, ET FELICI STATU PATRIÆ COELESTIS.

39. Verumtamen quia carnales sumus, et decarnis concupiscentia nascimur, necesse est utcupiditas vel amor noster a carne incipiat ; quæ sirecto ordine dirigitur, quibusdam suis gradibusduce gratia proficiens, spiritu tandemconsummabitur : quia non prius quod spirituale,sed quod animale, deinde quod spirituale (I Cor.XV, 46). Et prius necesse est portemus imaginem

53

terrestris, deinde coelestis. In primis ergo diligitseipsum homo propter se ; caro quippe est, et nilsapere valet præter se. Cumque se videt per senon posse subsistere, Deum quasi sibinecessarium incipit per fidem inquirere, etdiligere. Diligit itaque in secundo gradu Deum,sed propter se, non propter ipsum. At vero cumipsum coeperit occasione propriæ necessitatiscolere et frequentare, cogitando, legendo, orando,obediendo, quadam hujuscemodi familiaritatepaulatim sensimque Deus innotescit,consequenter et dulcescit : et sic gustato quamsuavis est Dominus, transit ad tertium gradum, utdiligat Deum, non jam propter se, sed propteripsum. Sane in hoc gradu diu statur : et nescio si aquoquam hominum quartus in hac vita perfecteapprehenditur, ut se scilicet diligat homo tantumpropter Deum. Asserant hoc si qui experti sunt :mihi, fateor, impossibile videtur. Erit autemprocul dubio, cum introductus fuerit servusbonus et fidelis in gaudium Domini sui (Matth.XXV, 21), et inebriatus ab ubertate domus Dei(Psal. XXXV, 9). Quasi enim miro quodam modooblitus sui, et a se penitus velut deficiens, totusperget in Deum : et deinceps adhærens ei, unuscum eo spiritus erit (I Cor. VI, 17). Arbitror hocsensisse Prophetam cum diceret : [1361] Introiboin potentias Domini ; Domine, memorabor justitiæ tuæsolius (Psal. LXX, 16). Sciebat profecto cumintroiret in spirituales potentias Domini, exutum

54

se iri universis carnis infirmitatibus : ut jam nil decarne haberet cogitare, sed totus in spiritumemoraretur justitiæ Domini solius.

40. Tunc pro certo singula Christi membradicere poterunt de se, quod Paulus aiebat decapite : Etsi cognovimus secundum carnem Christum, sednunc jam non novimus (II Cor. V, 16). Nemo ibi secognoscet secundum carnem : quia caro etsanguis regnum Dei non possidebunt. Non quodcarnis illic substantia futura non sit ; sed quodcarnalis omnis necessitudo sit defutura, carnisqueamor amore spiritus absorbendus ; et infirmæ,quæ nunc sunt, humanæ affectiones in divinasquasdam habeant commutari. Tunc sagenacharitatis, quæ nunc tracta per hoc mare magnumet spatiosum ex omni genere piscium congregarenon desinit, cum perducta ad littus fuerit, malosforas mittens, bonos solummodo retinebit(Matth. XIII, 47, 48). Siquidem in hac vita exomni genere piscium intra sinum suæ latitudinischaritatis rete concludit : ubi se pro temporeomnibus conformans, omniumque in se siveadversa, sive prospera trajiciens, ac suaquodammodo faciens, non solum gaudere cumgaudentibus, [1362] sed etiam flere cum flentibusconsuevit (Rom. XII, 15). Sed cum pervenerit adlittus, velut malos pisces omne quod triste patitur,foras mittens, sola quæ placere et jucunda essepoterunt, retinebit. Nunquid enim tunc, verbigratia, Paulus aut infirmabitur cum infirmis, aut

55

uretur pro scandalizatis (II Cor. XI, 29), ubiscandala et infirmitas procul erunt ? Aut certelugebit eos qui non agent [al. habent]poenitentiam (II Cor. XII, 21), ubi certum est necpeccantem fore, nec poenitentem ? Absit autemut vel eos qui ignibus æternis cum diabolo etangelis ejus deputandi sunt, plangat et defleat inilla civitate, quam fluminis impetus lætificat, cujuset diligit Dominus portas super omniatabernacula Jacob : quod videlicet in tabernaculis,etsi quandoque gaudetur de victoria, laboraturtamen in pugna, et plerumque periclitatur de vita :in illa autem patria nulla prorsus admittaturadversitas sive tristitia, quemadmodum de illacanitur, Sicut lætantium omnium habitatio est in te(Psal. LXXXVI, 2, 7) : et rursum, Lætitiasempiterna erit eis (Isai. LXI, 7). Denique quomodomisericordiæ recordabitur, ubi memorabiturjustitiæ Dei solius ? Proinde ubi jam non eritmiseriæ locus, aut misericordiæ tempus ; nullusprofecto esse poterit miserationis affectus.

FINIS LIBRI DE DILIGENDO DEO.

56