T.C.

SAKARYA ÜNiVERSiTESi

iKTiSADi ve iDARi BiLiMLER FAKÜLTESi

Prof. Dr. Sabahattin ZAiM’e

ARMAĞAN

Seçme Yazılar

Editörler:

Prof. Dr. Salih ŞiMŞEK

Prof. Dr. Adem UĞUR

Doç. Dr. Temel GÜRDAL

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ALTUN

Yrd. Doç. Dr. İrfan HAŞLAK

Dr. Fatih YARDIMCIOĞLU

SAKARYA 2012

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI

1. Baskı: Ekim-2012, SAKARYA

Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan Seçme Yazılar

ISBN: 978-605-4735-00-6

Editörler:

Prof. Dr. Salih ŞİMŞEK

Prof. Dr. Adem UĞUR

Doç. Dr. Temel GÜRDAL

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ALTUN

Yrd. Doç. Dr. İrfan HAŞLAK

Dr. Fatih YARDIMCIOĞLU

Sakarya: Sakarya Üniversitesi: İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi

Kapak Tasarım ve Dizgi: Dr. Fatih YARDIMCIOĞLU

Basım: Sakarya Üniversitesi

5846 ve 2936 sayılı fikir ve sanat eserleri yasası

hükümleri gereğince “Bu kitap hiç bir yöntemle

çoğaltılamaz. Resim, şekil, şema, grafik ve herhangi bir

bölümü yayınevinin izni olmadan kopya edilemez.“

Her hakkı Sakarya Üniversitesi’ne ve editörlerine aittir.

Prof. Dr. Sabahattin ZAİM Hocamıza Allahtan Rahmet

Diliyoruz…

Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan Seçme Yazılar

Hakem Kurulu

Prof. Dr. Salih ŞİMŞEK Sakarya Üniversitesi

Prof. Dr. Adem UĞUR Sakarya Üniversitesi

Doç. Dr. Temel GÜRDAL Sakarya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ALTUN Sakarya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İrfan HAŞLAK Sakarya Üniversitesi

Dr. Fatih YARDIMCIOĞLU Sakarya Üniversitesi

Yayın Kurulu

Prof. Dr. Salih ŞİMŞEK Sakarya Üniversitesi

Prof. Dr. Adem UĞUR Sakarya Üniversitesi

Doç. Dr. Temel GÜRDAL Sakarya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ALTUN Sakarya Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. İrfan HAŞLAK Sakarya Üniversitesi

Dr. Fatih YARDIMCIOĞLU Sakarya Üniversitesi

Seçme Yazılar i

T.C.

SAKARYA ÜNiVERSiTESi

iKTiSADi ve iDARi BiLiMLER FAKÜLTESi

Prof. Dr. Sabahattin ZAiM’e ARMAĞAN

Seçme Yazılar

Editörler:

Prof.Dr. Salih ŞİMŞEK

Prof.Dr. Adem UĞUR

Doç. Dr. Temel GÜRDAL

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ALTUN

Yrd. Doç. Dr. İrfan HAŞLAK

Dr. Fatih YARDIMCIOĞLU

SAKARYA 2012

TÜRKİYE’DE ÖNERİLEN DÜZ ORANLI GELİR

VERGİSİNİN ALGILANAN ADALET DÜZEYİ VE

DEMOGRAFİK FAKTÖRLERİN ETKİSİ: Anket

Araştırmasının Sonuçları1

Arş. Gör. Işıl AYAS Sakarya Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü

iyeter@sakarya.edu.tr

Doç. Dr. N. Tolga SARUÇ Sakarya Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü

ntsaruc@sakarya.edu.tr ÖZET

Devletin en önemli finansman kaynağı arasında yer alan gelir vergisinin adil

olması, adil olarak uygulanması verginin başarısı açısından çok önemlidir. Verginin

başarısı etkileyen ve vergiye uyumu da arttıran en önemli faktörlerden biri

mükellefin algıladığı adalettir. Düz oranlı gelir vergisinin algılanan adalet düzeyini

etkileyen demografik faktörleri inceleyen bu çalışmada yaş, cinsiyet, eğitim, gelir ve

medeni hal değişkenleri kullanılmıştır. Anket çalışmasından elde edilen verilerin

analizi sonucunda, demografik faktörlerin vergilerin algılanan adalet düzeyini

belirlemede önemli olduğu ve mükelleflerin vergiye yaklaşımlarda farklılıklara

neden olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar kelimeler: Düz Oranlı Gelir Vergisi, Algılanan Adalet

PERCEIVED FAIRNESS OF FLAT INCOME TAXES THAT

PROPOSED IN TURKEY AND THE EFFECT OF

DEMOGRAPHIC FACTORS: A SURVEY STUDY

SUMMARY

Taxes, which are the main financing tools of the governments, should be fair.

Fairness affects the success of the tax system. One of the most important factor

which affects the success of the tax system and the compliance rate is the perceived

fairness of tax system by taxpayers. In this study, we investigate the effects of

demographic factors on perceived fairness of flat income taxes. The effects of

variables investigated in this study are as follows; age, gender, education level,

income and marital status. Our survey results indicate that demographic factors are

important determinants of public acceptability.

Keywords: The Flat Income Tax, Perceived Fairness

1 Bu çalışma, Işıl Ayas'ın "Düz Oranlı Gelir Vergisi Uygulamaları ve Düz Oranlı

Gelir Vergisinde Algılanan Adalet: Ampirik Bir Çalışma" adlı yüksek lisans tezinde

kullanılan veri seti ile yeni analizler yapılarak oluşturulmuştur.

272 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

1. GİRİŞ

Bir vergi sisteminin başarısı toplumun ya da mükelleflerin vergiye

yaklaşımlarının olumlu olması ile doğrudan ilişkilidir. Bireyin vergi

algısını ve algılanan adaleti demografik faktörler etkileyebilir. Yeni

bir akım olarak Dünya’da yayılan düz oranlı verginin Türkiye’de

uygulanabilmesi için öncelikle algılanan adaletinin yüksek olması

gerekir. Bu çalışma demografik faktörlerin düz oranlı gelir vergisinin

algılanan adalet düzeyine etkisini belirlemek üzere yapılmıştır.

Çalışmada ilk olarak düz oranlı vergi ile ilgili teorik bilgi verilecek ve

daha sonra yapılan anket çalışması doğrultusunda düz oranlı verginin

algılanan adalet düzeyi ile demografik faktörler arasındaki ilişki

irdelenecektir.

2. DÜZ ORANLI GELİR VERGİSİ

Artan oranlı vergilere alternatif olarak geliştirilen düz oranlı

vergilerde matrahın miktarına bakılmaksızın tüm matraha tek,

değişmez ve sabit bir oran uygulanmaktadır (Özdemir, 2005: 171).

Vergi matrahının değişmesine karşın vergi oranının aynı kalmasına

eşit oranlılık denir. Vergi tarifesinin hesaplanması, uygulaması ve

denetimi daha kolaydır (Sağbaş,2008:41) Böylece hem mükellefin

hem devletin vergiye uyum maliyetleri düşer.

İlk kez ayrıntılı olarak 1980’lerde Amerika’da tartışılan düz oranlı

vergilerin en önemli savunucuları Hall-Rabushka’dır. Hall ve

Rabushka düz ve düşük oranlı, geniş bir tabana yayılan, anlaşılması

kolay, uygulanabilirlik açısından basit bir sistem önermişlerdir.

Mükellef gelirini posta kartı büyüklüğündeki bir beyannameyle beyan

etmektedir. İndirim, istisna ve muafiyetlerin tamamen kaldırılması,

tasarrufun vergilendirilmemesi verginin dikkat çekici yönlerindendir.

Verginin devlete olan denetim maliyeti ve mükellefe olan uyum

maliyetlerini göz önünde bulundurarak, düz oranlı bir vergiyle her iki

taraf içinde bu maliyetlerin en aza indirileceğini savunmuşlardır (Hall

ve Rabushka, 1985: 55). Hall ve Rabushka'nın önerdikleri bu vergi,

şahsi ücret vergisi ve işletme vergisinden oluşmaktadır. Bu çalışmada

sadece gelirden alınan vergi araştırılmıştır. Ücretler, maaşlar ve

emeklilik gelirleri verginin tabanını oluşturur. İşverenler tarafından

ödenen emeklilik sigorta pirimleri ve ücret benzeri diğer ödemeler

vergilendirilmez (Hall ve Rabushka, 1996: 9). Bireylerin yatırım ve

tasarruflarından vergi alınmaz, bu yüzden tüketim tabanlı bir vergi

olarak anılmaktadır.

Seçme Yazılar 273

Tüm düz oranlı vergi tekliflerinde, en az geçim indirimi olarak da

adlandırılan standart indirim uygulanır ve bu indirim miktarının

altında kalan düşük gelirli kesime vergi oranı uygulanmaz. Standart

indirim miktarının gelirden düşülmesi suretiyle vergi oranının

uygulanması düz oranlı sistemindeki “fiili vergi oranlarını” artan

oranlı hale getirir (Aktan, 2000: 41). Bu durumda ise her ne kadar

uygulanan vergi oranı, düz oranlı olsa da standart indirim

mekanizmasının varlığı sayesinde düşük gelirli vatandaşlar üzerindeki

olumsuz etki önlenmiş olur. Yine standart indirim mekanizması ve bu

mekanizma sayesinde gizli artan oranlılığın oluşması, bireylerin

ödeme gücüne göre vergilendiğinin göstergesidir. Standart indirim

miktarının matrah arttıkça azalması ve en sonunda sıfıra düşürülmesi

sistemine "abatement sistemi" denilmektedir (Sağbaş, 2008:64) Düz

oranlı vergide bu sistemin uygulanması, gizli artan oranlılığın etkisini

arttırabilir.

Düz oranlı verginin ilk olarak uygulandığı özel yönetim bölgesi

olan Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyetine bağlıdır. Hong Kong 1947

yılında vergi, indirim, istisna muafiyetlerine yön veren artan oranlı

gelir vergisi ile toplam gelirin % 16'sını vergiye tabi tutan düz oranlı

gelir vergisi arasında tercih yapma imkanı olan ikili gelir vergisi

uygulamıştır (Ferhatoğlu, 2006: 177). Daha sonra Avrupa'da ilk

uygulayan ülke 2004 yılında Estonya’dır. Estonya'dan sonra Letonya,

Litvanya, Slovakya, Ukrayna gibi ülkelere sıçrayan düz oranlı vergiyi

uygulayan diğer ülke ve bölgeler; Jersey, Guernsey, Jamaika, Rusya,

Sırbistan, Irak, Gürcistan, Romanya, Türkmenistan, Trinidad ve

Tobago, Kırgızistan, Arnavutluk, İzlanda, Makedonya, Moğolistan,

Karadağ, Kazakistan, Doğu Timur Demokratik Cumhuriyeti,

Pridnestrovie, Bulgaristan, Çek cumhuriyeti, Mauritius, Bosna

Hersek, Belarus, Belize'dir. 2009 yılından sonra düz oranlı vergiyi

kabul eden Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Afrika'nın doğusunda

bulunan Seyşeller Cumhuriyeti (2010), Gürcistan'nın Kuzey Batısında

bulunan Abhazya Cumhuriyeti, Guyana, Tuvalu, Paraguay ve

Macaristan (2011) 'dır (Duncan, 2012:2; Rabushka,2012:1))

Ancak bazı ülkelerde ilgili ülkenin/bölgenin ekonomik durumuna

göre oran arttırma, tercihli sistem (düz oranlı veya artan oranlı gelir

vergisi ) ya da tamamen düz oranlı verginin terk edilmesi gibi

değişikliklere gidilmiştir. Bunlardan; Jamaika'da 2010 yılında artan

oranlı vergi düz oranlı gelir vergisi ile birlikte yürürlüğe girdi. İzlanda

2010 yılında düz oranlı vergiyi gelir yetersizliğinden dolayı

yürürlükten kaldırdı (Duncan, 2012:2). 2012 yılının ilk çeyreğinde ise

274 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

Slovakya ve Çek Cumhuriyeti Parlamentolarına bütçe açığını

azaltmak ve vergi kanunun artan oranlı olmasına yönelik değişiklik

teklifleri sunuldu (Rabushka,2012:1).

Hall ve Rabuska'nın (1996) önerisinde gelirden standart indirim

yapıldıktan sonra uygulanacak düz oranlı gelir vergisinin oranı,

%19'dur. Toplam 38 ülkede en yaygın uygulanan düz oranlı gelir

vergisi oranı %10'dur. Düz oranlı vergi uygulayan ülkelerde, en

yaygın kullanılan kişisel gelir vergisi oranları sıklık sırasına Tablo

1'de gösterilmektedir.

Tablo 1: En yaygın Uygulanan Oranlar

Sıklık Uyguladıkları Oran

1. % 10

2. % 15

3. % 25

4. % 16

5. % 20

Kaynak: Duncan (2012) ve Rabuska (2012) verileri kullanılarak tarafımızdan

hesaplanmıştır.

2.1. DÜZ ORANLI VERGİNİN AVANTAJLARI

Düz oranlı vergi basit ve kolay uygulanabilir olması sebebiyle

ülkeler arası vergi uyuşmazlıklarını en aza indirir ve vergiye gönüllü

uyumun artmasını sağlar. (Mitchell,2007:4). Düz oranlı vergi sistemi

mükelleflerin vergi yükünü azaltacağı için vergiden kaçınma ve vergi

kaçırma eğilimini azaltır.

Düz oranlı vergi sistemi ile sistemin basitleşmesi kanunlardaki

boşlukların azalması vergiden kaçınma ve vergi kaçırma oranını

azaltır. Bu gelişme kayıt dışı ekonominin küçülmesini sağlar

(Teather,2005: 3). Muafiyetleri ortadan kaldıran düz oranlı vergi

şeffaflığı güçlendirerek sistemin daha kolay yönetilmesine olanak

verir (Zenginobuz, 2012: 23).

Düz ve düşük oranlı bir vergi bireylerin çalışma gayretini arttırır,

bireyi daha fazla çalışmaya, daha fazla tasarruf etmeye ve daha fazla

yatırımda bulunmaya teşvik eder. Böylece biriken tasarrufların

yatırıma kanalize edilmesi ekonomide üretimi arttırabilir

(Aktan,1998:4). Bu da ekonominin büyüme hızını arttırabilir.

Düz oranlı vergi sisteminde sermayeden elde edilen gelir, bireysel

düzeyde sadece bir kere vergilendirilir. Böylece faiz, kar payı ve

sermaye kazançları üzerindeki bütün vergiler kaldırılarak çifte

Seçme Yazılar 275

vergilemenin de önüne geçilmiş olur (Seldon ve Boyd, 1996:1). Düz

oranlı vergi çalışanların emekli olma isteğini azaltır. Böylece yaşlı

insanların bilgi ve tecrübelerini daha fazla kullanması, ekonomiye

olumlu yönde dönüşüm sağlar. Erken emekli olma oranının azalması,

ekonomide üretilen mal ve hizmet çıktısının artmasını sebep olur.

Milli gelirin artışı kişi başına düşen gelirin artmasını sağlar. (Hall ve

Rabushka, 1996: 92) Ayrıca emekli olan insanların sayısının

azalması, transfer harcamalarının azalmasına sebep olur. Bu tür

harcamaların azalması bütçe açıklarının azalmasına katkıda bulunarak

ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkileyebilir. Bununla birlikte, düz

oranlı vergide, vergiden sonraki gelir artacağından sermaye

birikiminin artması da ekonominin büyüme hızını arttırabilir.

Düz oranlı vergi sistemini destekleyenlere göre sistem, çalışanı

tembelden ayırarak ödüllendirerek, çok kazanandan çok vergi alıp onu

cezalandırmak yerine herkese eşit bir oran uygulayarak daha adil

olacaktır (Şentürk, 2006 ).

Küreselleşmenin hız kazanması ile vergi rekabetinin arttığı bir

ortamda, bir ülkede düz oranlı vergi sisteminin uygulanması, ülkenin

rekabet edebilme yeteneğini arttırır. Bazı ülkelerde sermaye gelirleri

üzerinden alınan verginin oranları oldukça düşük olduğu

görülmektedir. Bazı ülkelerin buna ek olarak servet vergilerini

kaldırmıştır. Bu durum açıkça ülke fonlarının başka bir ülkeye

gitmesini engellemek için düzenlenmiş uygulamalardır. Bir ülkenin

düz ve düşük oranlı bir vergiye sahip olması doğrudan yabancı

sermaye yatırımlarının ülkeye girişini arttırmaktadır. Ayrıca kişisel

gelir vergisinin oranlarının azaltılması vergi yükünü düşürmeye

yardımcı olmaktadır (Mitchell, 2008:3)

2.2. DÜZ ORANLI VERGİNİN DEZAVANTAJLARI

Düz oranlı vergi uygulamasına geçen bir ülke geçiş aşamasında

bazı sorunlar yaşayabilir. Sisteme geçiş aşamasında kazanan ve

kaybedenler olabilir. Borçlunun bu durumda mağdur olma ihtimali

yüksektir. Geçiş aşamasında geçiş hükümleri düzenlenerek zarar

minimuma indirilebilir. Geçiş aşamasında faiz ödemelerinin matrahtan

indirilmesine izin verildiği takdirde; alacaklı da elde ettiği faiz

gelirlerinden vergilendirilmelidir. Borçlu matrahından faiz ödemesinin

% 90’nı indirebilirken, alacaklı ise elde ettiğini faiz gelirinin %100’ü

vergilendirilebilir gelir kapsamında olmalıdır. Böylece borçlu koruma

altına alınmaktadır (Hall ve Rabushka, 1996). Düz oranlı vergiyi

savunanlara göre geçiş aşamasında bu tür hükümlerin düzenlenmesi

276 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

vergi tabanını daraltacaktır. Vergi tabanının daralması, vergi

mükelleflerinin sayısının azalmasına neden olduğundan gelir kaybı

yaratabilir. Dolayısıyla bu kaybı en aza indirmek için ilk yıllarda daha

yüksek bir vergi oranı uygulanması, düz oranlı sisteme geçiş

maliyetlerini arttıracaktır. Bu durum kısa dönemde gelir kaybına

sebebiyet verebilir.

Düz oranlı vergilerin standart indirim dışında hiçbir indirime izin

vermemesi de tartışma yaratmaktadır. Sağlık harcamalarının

matrahtan indirilmesi, bazı sosyal faaliyetlerin teşvikine yönelik

indirimlerin kaldırılması adil bir gelir tanımlamasını zorlaştırmaktadır.

Düz oranlı vergiler düşük ve orta gelirli vergi mükelleflerinin

vergi yükünü arttırırken, yüksek gelirli mükelleflerin vergi yükünü

büyük ölçüde düşürmüştür. Düz oranlı vergi karşıtları, düz oranlı

verginin vergi gelirlerini azaltacağını ve bütçe açıklarına sebep

olacağını ileri sürmektedir (Türkan 1997: 7). Bu açıkların

maliyetlerinin ise orta gelir grupları tarafından taşınacağı iddia

edilmektedir. (Dunn, 2006: 7). Skipper ve Burton’nun (2008) ABD

için, yaptığı çalışmaya göre düz oranlı vergiye geçişte herhangi bir

gelir kaybının yaşanmaması için vergi oranının %20’den fazla olması

öngörülmüştür.

Refah devleti uygulamalarını savunan kesim, düz oranlı gelir

vergisinin vergi gelirlerini yeteri kadar arttırmayacağını ileri

sürmektedir. Örneğin, Chris Lenius, (1996) düz oranlı verginin,

devletin vergi gelirlerini azaltacağını, bunun eğitim sistemini

geliştirmek, çevreyi korumak ve suçları azaltmak için daha az kaynak

kullanılması anlamına geldiğini ileri sürmektedir. Daha az kamu geliri

fakirlere yapılan yardımların (yiyecek ve barınma), yaşlı insanların

sağlık hizmetlerinin azalmasına sebep olacaktır (Dileyici, 2003: 141).

Düz oranlı vergilere yapılan eleştirilerin başında, düz oranlı

vergilerin yüksek gelir grubuna fayda sağlamak için orta gelir grubunu

mağdur ettiği yer almaktadır. Düz oranlı vergi, yüksek gelir grubu

üzerindeki vergi yükünü orta gelir grubunun üzerine kaydırmaktadır

(Foster,1995:5).

Düz oranlı vergiye getirilen diğer bir eleştiri ise, eşit oranlı

fedakârlık prensibini yerine getirememesidir. Eşit oranlı fedakârlık

prensibinde her yükümlünün vergi dolayısıyla varlığında meydana

gelen azalmanın neden olacağı fayda kaybının nispi olarak eşit olması

gerekir (Turhan,1998: 219).

Seçme Yazılar 277

Yüksek gelir grubuna dahil mükelleflerinin gelirlerinin önemli bir

bölümünün faiz geliri, kar payı, sermaye kazançlarından oluştuğu, bu

tür gelirlerin birçok düz oranlı vergi tasarılarında vergi dışında

tutulması nedeniyle vergilendirilmemiş bir servet birikimi olacağı ileri

sürülmektedir. Düşük gelirli mükelleflerin birçoğu da standart

indirimden yararlanarak daha az vergi ödeyeceği için orta gelir

grubunun vergi yükünün artacağı savunulmaktadır (Türkan,1997: 14).

Düz oranlı vergiler artan oranlı vergilerdeki gibi ekonominin

konjonktürel dönemlerinde vergi gelirlerini doğrudan etkileyemezler.

(Karayılan,2009:31)

Ayrıca bazı yazarlar düz oranlı verginin zararlı vergi rekabetine

neden olduğunu ileri sürmektedir. Zararlı vergi rekabeti; birtakım

vergisel avantajlarla, uluslararası yatırım kararlarının çarpıtılmasıyla

yaratılan etkinlik kaybı sonucu ülkelerin vergi gelirlerindeki azalmayı

ifade etmektedir (Karaca, 2001: 90).

3. DÜZ ORANLI GELİR VERGİSİNİN ALGILANAN

ADALETİ VE DEMOGRAFİK FAKTÖRLER

Mükellefin vergiyi adil bulması vergiye uyumu etkileyen en

önemli faktörlerden biridir. Dolayısıyla mükellefin düz oranlı gelir

vergisini adil bulması vergi uyum oranını arttırır.

Mükelleflerin adalet algısını etkileyen demografik faktörler; yaş,

cinsiyet, eğitim durumu, meslek, gelir, din ve aile yapısı olarak

tanımlanabilir. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket

kullanılmıştır. Kolayda örnekleme yöntemi ile örneklem kitlesi

oluşturulmuştur. Örneklemin boyutu 1003 katılımcıdır. Ankette

kullanılan "Düz oranlı gelir vergisinin adil olduğunu düşünüyorum."

ifadesi ile mükelleflerin vergiye karşı tutumu ve algılanan adalet

düzeyi ölçülmüştür.

278 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

Şekil 1: Düz Oranlı Gelir Vergisine Karşı Katılımcıların

Tutumları

Katılımcıların yaklaşık % 43'ü düz oranlı gelir vergisinin adil

olduğunu düşünmektedir. Buna karşın mükelleflerin % 44'ünün bu

ifadeye karşı tutumları olumsuzdur. Düz oranlı gelir vergisinin

Türkiye’de daha önce uygulanmamış olması ve katılımcıların bu vergi

hakkında fazla bilgiye sahip olmamaları, olumlu ve olumsuz

tutumların birbirlerine yakın olmasının bir göstergesi olabilir.

Mükelleflerin demografik dağılımına bakıldığında (Tablo 2),

katılımcıların % 35'i bayan, % 65’i erkek’tir. Katılımcıların % 42'si

evli, % 58'i bekardır. Ankete katılanların yaş grubunun %69’u 21 ile

40 olarak nitelendirilen orta yaş grubundadır. Tablo 2 'deki eğitim

durumuna bakıldığında katılımcıların %57'si üniversite mezunudur.

Diğer bir demografik değişken olan katılımcıların aylık hane geliri

1000-3000 arasında olan orta gelir grubunun oranı % 59'dur.

Katılımcıların büyük bir çoğunluğu orta gelir grubundan oluşması bu

grubun vergiye tepkisinin ölçülmesi bakımından önem taşımaktadır.

Katılımcıların yaş grafiğine bakıldığında 25 ve orta yaş grubunun

oranı %67' dir.

Seçme Yazılar 279

Tablo 2: Mükelleflerin demografik dağılımları

Sıklık (%)

Cinsiyet Erkek 65

Kadın 35

Medeni Durum Evli 42

Bekar 58

Eğitim Düzeyi İlkokul 4

Ortaokul 5

Lise 34

Üniversite 44

Yüksek Lisans 9

Doktora 4

Aylık Hane Geliri 500 TL ve altı 2

501 - 1000 TL 14

1001- 2000 TL 41

2001- 3000 TL 18

3001- 5000 TL 11

5001-10.000 TL 3

10.001 TL ve üzeri 1

Cevap vermeyen 10

Yaş 25 ve altı 21

26 -50 67

51 ve üzeri 7

Cevap vermeyen 5

Bir verginin adil olması için katılımcıların en fazla önemsediği

kriter "dikey adalet"tir. Katılımcıların %56’sı farklı gelir grubundan

farklı vergi alınması gerektiğini önemsemektedir. Verginin herkese

eşit oranda uygulanmasını katılımcıların %27'si adil bulmaktadır.

Düşük oranlı vergi adil bulanlar katılımcıların oranı %13'tür. İndirim,

istisna ve muafiyetlerin az sayıda olmasını adil bulan kısım %7'dir

Katılımcılara "Vergilemenin adil olması açısından uygulanacak

düz oranlı gelir vergisinin oranı %.... olmalıdır." şeklinde yöneltilen

soruya verilen cevaplar adil algılanan düz oranlı vergi oranını

göstermektedir.

280 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

Şekil 2: Adil Algılanan Düz Oranlı Vergi Oranı

Katılımcıların yaklaşık % 35'i tarafından adil

bulunan/benimsenecek olan düz oranlı gelir vergisi oranı % 10'dur. En

yaygın kabul gören ikinci oran %15 iken, %20 en fazla adil bulunan

üçüncü orandır. Bu durumda en fazla uygulanan oran olan % 10 ile en

fazla kabul gören oran %10 birbiri ile tutarlılık göstermektedir. Bu

sonuçtan bir çıkarım yapılacak olursa; uygulanacak düz oranlı gelir

vergisinin toplumsal kabul edilebilirliği açısından uygun olan oranın

% 10 olduğu söylenilebilir.

3.1. Demografik Faktörlerin Etkisi

Algılanan adaleti etkileyen demografik faktörler olarak yaş,

medeni durum, cinsiyet, aylık hane geliri, eğitim durumu alınmıştır.

Mükellefin, vergiye yaklaşımı (olumlu ya da olumsuz) verginin adil

olarak algılanıp algılanmadığının ölçüsü olarak değerlendirilmiştir. Ki

kare bağımsızlık testleri düz oranlı gelir vergisinde algılanan adalet ile

demografik faktörler arasında ilişki olup olmadığı analiz edilmiştir.

3.1. Yaş

Mükelleflerin yaşı ile vergi yükümlülüklerini yerine getirmesi

arasında ilişki olduğuna dair literatürde çalışmalar vardır. Gençler,

yaşlılara göre risk almayı sever ve korkusuzdur. Yaşlılar kamu

hizmetinden yararlanan kişiler olması sebebiyle ödedikleri verginin

karşılığını alacağını düşünür. Bu nedenlerle yaşlıların gençlere göre

vergi bilinçlerinin yüksek olduğu söylenilebilir ( Özdemir ve Ayvalı,

2007; 57). Genç yaştaki (25-30) yükümlülerin tasarruftan daha çok

Seçme Yazılar 281

tüketime meyilli olmaları, yüksek gelirli olmamaları, aile kurmak

istemeleri sebebiyle, vergiye daha isteksiz oldukları belirtilmektedir

(Şenyüz, 1995:47).

Tablo 3: Yaş Faktörünün Etkisi

ALGILANAN ADALET

ŞA

Y

OLUMLU % KARARSIZ % OLUMSUZ % Toplam

25 ve altı 35 12 53 100

26 - 50 46 13 41 100

51 ve üzeri 45 16 39 100

Toplam 43 13 44 100

Pearson Ki-Kare Testi: 10,286a P= .036

Algılanan adalet ile yaş arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

ilişki çıkmıştır (%5 hata payına göre). Buna göre genç katılımcıların

%53'ünün düz oranlı gelir vergisine yaklaşımı olumsuzdur. Orta yaş

ve üzeri ise düz yaklaşık %45'i düz oranlı gelir vergisi hakkında

olumlu bir tutum içerisindedir. Katılımcıların yaşı arttıkça algılanan

adalet yükselmektedir.

3.2. Eğitim

Algılanan adaleti etkileyen en önemli faktörlerden birisi de

eğitimdir. Eğitim faktörünün vergiye uyum üzerinde etkisi farklı

şekillerde olabilmektedir. Bazılarına göre eğitim düzeyinin

yükselmesi, mükellefin vergi bilinci artırarak, vergiye daha duyarlı

davranmasını ve vergi uyumunun artmasını sağlayacaktır. Ancak bazı

karşıt görüşlü yazarlara göre, eğitim düzeyinin yükselmesi, mükellefin

kanun boşluklarını yakalaması, vergiden kaçınmanın yollarını

arayarak dolaylı yoldan vergiye uyumunun azalmasını sağlar (Jackson

and Milliron, 1986:125). Eğitimle birlikte gelirin de artması bunu

kolaylaştırabilmektedir.

282 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

Tablo 4: Eğitim Faktörünün Etkisi

ALGILANAN ADALET

E

Ğ

İ

T

İ

M

OLUMLU % KARARSIZ % OLUMSUZ % Toplam

Üniversite

Mezunu

Olmayan

39 12 49 100

Üniversite

Mezunu

46 14 40 100

Toplam 43 13 44 100

Pearson Ki-Kare Testi:6.994a P= .030

Eğitim ile algılanan adalet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

ilişki bulunmuştur (%5 hata payına göre). Katılımcılar üniversite

mezunu olup olmama durumuna göre sınıflandırıldığında, üniversite

mezunu olmayanların algılanan adaleti düşük, üniversite mezunu

olanların ise düz oranlı gelir vergisine daha olumlu yaklaştıkları

görülmüştür. Bu durumda eğitim arttıkça algılanan adalet artmaktadır.

3.3. Aylık Hane Geliri

Düz oranlı vergi savunucuları yüksek gelir ile düşük gelirlilerin

aynı oranda vergilenmesinin adil bir uygulama olduğunu savunurlar.

Standart indirim mekanizmasıyla düşük gelirlilerin korunacağı ve

böylece yüksek gelirlileri daha fazla vergi ödeyeceği ileri

sürülmektedir. Düz oranlı vergiyi eleştirenler ise eşit oranlı fedakârlık

görüşünü savunarak, bu verginin adil olmadığını belirtmektedirler.

Yüksek gelir diliminde bulunanların kazandıkları marjinal gelirin

yarattığı marjinal fayda, düşük gelir diliminde bulunanlara göre daha

azdır (Akdoğan; 2009).

Seçme Yazılar 283

Tablo 5: Aylık Hane Gelirinin Etkisi

ALGILANAN ADALET

G

E

L

İ

R

OLUMLU % KARARSIZ % OLUMSUZ % Toplam

500 TL ve altı 31 8 61 100

501-1000 TL 43 13 44 100

1001-2000 TL 42 13 45 100

2001-3000 TL 41 18 40 100

3001-5000 TL 49 14 37 100

5001-10000TL 57 0 43 100

10000 TL ve

üzeri

88 0 12 100

Toplam 43 13 44 100

Pearson Ki-Kare Testi: 18,907a P= .091

Aylık hane geliri ile algılanan adalet arasında istatistiksel olarak

anlamlı bir ilişki vardır (%10 hata payına göre). Genel olarak

bakıldığında aylık hane geliri arttıkça algılanan adalet artmaktadır.

Ancak orta gelir grubunda katılımcıların olumsuz tutumlarının

yoğunlaştığı görülmektedir. Düz oranlı gelir vergisine geçildiğinde

orta gelir grubu mükelleflerinin vergi yüklerinde bir artış olacağı

düşüncesi bu olumsuz tutumu açıklayabilir.

3.4. Medeni Durum

Düz oranlı gelir vergisinin algılanan adaletini etkileyen bir diğer

faktör medeni durumdur. Düz oranlı gelir vergisinde uygulanan

standart indirim mekanizması medeni hal, çocuk sayısı gibi faktörler

göz önünde bulundurularak düzenlenmektedir.

284 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

Tablo 6 : Medeni Durumun Etkisi

ALGILANAN ADALET

M

E

D

E

N

İ

.D

OLUMLU % KARARSIZ % OLUMSUZ % Toplam

Bekar 42 11 47 100

Evli 44 15 41 100

Toplam 43 13 44 100

Pearson Ki-Kare Testi:4.618a P= .099

Algılanan adalet ile medeni olarak istatistiksel olarak anlamlı bir

ilişki vardır (% 10 hata payına göre). Evli mükelleflerin bekar

mükelleflere göre algılanan adalet düzeyi yüksektir. Bu oranın yüksek

olmasının sebebi, evli çiftlerde düz oranlı vergide uygulanan standart

indirim mekanizmasının yarattığı fayda ile vergi sonrası gelirin daha

fazla olması olabilir.

3.5. Cinsiyet

Bazı çalışmalarda kadınların vicdani sorumluluklarını erkeklere

oranlara daha fazla hissetmeleri sebebiyle vergi uyumunun daha

yüksek olduğu görülmüştür (İpek ve Kaynar, 2009:128). Ancak bu

genel bir yargıya ulaşmamız açısından yeterli olmayabilir. Çünkü

kadınların son yıllarda işgücüne katılımı artmıştır. Son zamanlarda

yapılan anket çalışmalarında vergiye gönüllü uyum konusunda

cinsiyet faktörünün rolünün azaldığını göstermektedir.

Çalışmamızda cinsiyet ile algılanan adalet arasında yapılan Ki

kare bağımsızlık testinde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmamıştır.

4. SONUÇ

Sosyal bir olgu olan vergi, mükelleflere yönelik olduğundan

mükellefin kişisel özelliklerinden ve diğer bazı çevresel faktörlerden

etkilenmektedir. Vergi sisteminin başarılı olması için mükelleflerin

vergi uyumunun yüksek olması gerekir. Yeni bir akım olan ilk kez

Avrupa'da Estonya'da uygulanan düz oranlı gelir vergisinin

Türkiye'de uygulanabilirliği üzerine bir çok tartışma bulunmaktadır.

Basit, kolay anlaşılır, uygulama maliyeti düşük, sermaye birikimini

arttırmayı amaçlayan, vergi rekabetini arttırarak vergi gelirlerini

arttıran, herkese eşit oranlı uygulanması gibi özellikleri ile ön plana

çıkan düz oranlı gelir vergisinin; zengini daha da zenginleştirme, geçiş

Seçme Yazılar 285

aşamasındaki zorluklar ve gelir kaybı, orta gelir grubunun vergi

yükünü arttırması ve zararlı vergi rekabeti yaratması gibi

dezavantajları da bulunmaktadır. Toplam 38 ülkede/bölge uygulanan

düz oranlı gelir vergisinin, ülkemizde algılanan adalet düzeyine

demografik faktörlerin etkisini ölçmek amacıyla yaş, cinsiyet, eğitim,

aylık hane geliri, medeni durum değişkenleri kullanılmıştır. Verginin

toplumsal kabul edilebilirliği ölçen değişken olarak "Düz oranlı gelir

vergisinin adil olduğunu düşünüyorum" ifadesi belirlenmiştir.

Mükellefin bu ifadeye olumlu ya da olumsuz yaklaşımı algılan adalet

ölçüsü olarak değerlendirilmiştir. Yapılan analiz sonucunda; düz

oranlı gelir vergisinin adil olduğunu düşünen mükellef profili; evli,

orta yaş ve üzeri, üniversite mezunu, aylık hane geliri yüksek olan

kişilerdir.

KAYNAKÇA

AKDOĞAN, Abdurrahman (2009), Kamu Maliyesi, Gazi Kitabevi,

Ankara

AKTAN, Coşkun Can (2000), 21. Yüzyıl İçin Radikal Bir Vergi

Reform Önerisi: Düz Oranlı Vergi, TOSYÖV Yayınları,

Ankara.

AKTAN, Coşkun Can (1998), “Düz ve Düşük Oranlı Vergiler ile

Ekonomik Büyüme İlişkisi” ,Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 203,

Temmuz, S. 41-45.

DUNCAN Denvil R. (2012), "Economic Impact Of A Flat Tax: What

Have We Learned The Russian Experience?", SPEA Insights,

School of Public and Enviromental Affairs, Indiana Universty

http://www.indiana.edu/~spea/faculty/policy_briefs/duncan_eco

nomic_impact_flat_tax.pdf 14.09.2012

DİLEYİCİ, Dilek (2003), Artan Oranlı Vergiler – Düz Oranlı Vergiler

Karşılaştırması ve Düz Oranlı vergilerin Uygulanabilirliği,

Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: DEÜ. Sosyal Bilimler

Enstitüsü.

DUNN, Douglas (2006), Flat Tax Fiasco, S.7.

http://www.wordwiz72.com/flattax.html, 29.01.2010.

FERHATOĞLU, E. (2006), “Avrupa’da Düz Oranlı Vergi Sistemi

Çalışmaları ve Başarısı”, Vergi Dünyası Haziran, Sayı: 298, s.

170-176

286 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

FOSTER, J.D. (1995), “Friendly Critique of Flat Tax”, Policy

Review , Number:73, Summer.

http://www.policyreview.org/summer95/thfost.html,

27.01.2010.

HALL, Robert E. ve Alvin Rabushka (1985), The Flat Tax, Hoover

Institution Press, Standford Universty, California.

HALL, Robert E. , Alvin Rabushka (1996), “Putting the Flat Tax into

Action” , Fairness and Efficiency in the Flat Tax, Robert E.

Hall, Alvin Rabushka,Dick Armey, Robert Eisner ve Herbert

Stein, The AEI Pres, Washington D.C. , s. 3-41.

İPEK, Selçuk, İlknur Kaynar,(2009),"Demografik Faktörlerin Vergi

Uyumuna Etkisi:Bir Anket Çalışmasının Sonuçları", Maliye

Dergisi, Sayı 157, Temmuz- Aralık

JACKSON, B. R. and V. C. Milliron, (1986). “Tax Compliance

Research: Findings, Problems and Prospects”, Journal of

Accounting Literature, Vol. 5, ss.125–165.

KARACA, Yüksel; “Zararlı Vergi Rekabeti ve Vergi Cennetleri,

OECD Bünyesindeki Çalışmalar Ne Aşamada”, Vergi Dünyası

Dergisi, Sayı: +238, Haziran 2001.

KARAYILAN, İhsan. “Düz Oranlı Vergi (Flat Tax) ve Uluslar arası

Uygulamaları”, Yaklaşım, Yıl:17, Sayı:195, Mart 2009, s. 28-32

MITCHELL, Daniel J. (2007), “Global Flat Tax Revolution” , Cato

Institute, Cato Policy.

MITCHELL, Daniel.J, (2008), “Global Flat Tax Revolution: Lessons

for Policy Markers” ,February, CF & P Foundation Properitas,

Vol. VIII, Issues,

http://www.freedomandprosperity.org/Papers/flattax/flattax.sht

ml, 17.09.2012

ÖZDEMİR, Harun (2005), “Vergilemede Adalet Açısından Düz ve

Artan Oranlılık”, Vergi Sorunları Dergisi, Yıl:28, Sayı: 202,

Temmuz, s. 169-181.

ÖZDEMİR, Ali Rıza ve Hasan Ayvalı (2007), “Vergi Bilincine Sahip

Bireylerin Fiş Veya Fatura Alma Duyarlılığını Etkileyen

Faktörler”, Maliye Dergisi, Sayı 153, s.51-73.

Seçme Yazılar 287

RABUSHKA, Alvin (2012) , “Four More Flat Tax Jurisdictions”

http://flattaxes.blogspot.com/2010/08/four-more-flat-tax-

jurisdictions.html e.t.: 14.09.2012

RABUSHKA, Alvin (2012), Czech Parliament Maintains Flat Tax

http://flattaxes.blogspot.com/2012/09/czech-parliament-

maintains-flat-tax.html14.09.2012

RABUSHKA, Alvin (2012), Flat Tax Update: June 30, 2012

http://flattaxes.blogspot.com/2012/06/flat-tax-update-june-30-

2012.html14.09.2012

SAĞBAŞ, İsa (2008), Vergi Teorisi Ders Notları, Ece Matbaa,

Ankara.

SELDON Barray J. ve Bold Roy G. (1996) ,"The Economic effects of

A Flat Tax" http://www.ncpa.org/pub/st205?pg=3.17.09.2012

SKIPPER, Deena Waddell ve BURTON, Hughlene A., (2008) ,

“Ramifications Of A Flat Tax--Shifting The Burden To The

Middle Class”, International Advances İn Economic Research,

November.

ŞENTÜRK, Suat Hayri (2006), “Vergilemede Adalet ilkesi

Karşısında Düz ve Artan Oranlı Vergiler”,

http://www.ceis.org.tr/dergiDocs/makale2.pdf, 17.09.2012.

ŞENYÜZ, Doğan (1995), Vergilemede Yükümlü Psikolojisi, Bursa

TEATHER, Richard (2005), “A Flat Tax fort he UK-A Practical

Reality ”, Adam Smith Instute Briefiing,

http://www.adamsmith.org/images/stories/flattaxuk.pdf,

17.09.2012.

TURHAN, Salih, (1998), Vergi Teorisi ve Politikası, Filiz Kitabevi,

İstanbul.

TÜRKAN, Ercan (1997), Düz oranlı ve Tüketim Tabanlı Vergi

Sistemi: ABD’de Yaşanan Tartışmalar ve Bu

Tartışmalardan Çıkartılabilecek Dersler, Ankara: DPT,

Yayın No:2474, Haziran.

ZENGİNOBUZ, Ünal, (2012), “Türkiye için Büyüme Odaklı Bir

Vergi Politikası”, Rapor: Avrupa Sanayiciler Yuvarlak

Masasının Türkiye Genişleme İş Konseyi tarafından

yayınlanmıştır.

288 Prof. Dr. Sabahattin ZAİM’e Armağan

http://s3.amazonaws.com/zanran_storage/www.ert.be/ContentPa

ges/2471331718.pdf, 17.09.2012.