Sæstrengur og hagur heimilaGreining áhrifa sæstrengs á afkomu heimila landsins

Dr. Ásgeir Jónsson

I. Ábatinn af því að tengja

II. Sæstrengur og rafmagnsverð innanlands

III. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

IV. Um raforkunotkun íslenskra heimila

V. Skattlagning og erlendur samanburður

VI. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

VII. Lokaorð

Hægt að færa sömu rök fyrir samtengingu ólíkra rafmagnskerfa og fyrir samvali ólíkra verðbréfa í

eitt eignasafn en í báðum tilvikum næst meiri afrakstur samfara minni áhættu.

Samtenging svæða með langlínum býður upp á tvíþættan ábata.

1. Betri möguleika til að jafna út toppa í raforkunotkun innan dags, viku eða á milli árstíða og minnka

umframvinnslugetu þar sem svæðin geta skipst á að veita raforku hvert til annars. Til að mynda er

töluverður ábati að tengja yfir tímabelti!

2. Hagræði af því að tengja saman marga fjölbreytta orkugjafa sem hafa ótengda rekstraráhættu og

vinnslumöguleika. Allir þessir kostir hafa síðan mismikinn fastan og breytilegan kostnað og margir

saman skapa þeir mun meiri sveigjanleika af kostnaði við vinnslu.

Þannig er hægt samtímis að auka orkuöryggi og lækka kostnað með því að tengja fleiri svæði

saman í einu orkuneti.

Afleiðingin verður stöðugra raforkuverð og lægri meðalkostnaður í orkuvinnslu hjá öllum þeim

svæðum sem tengjast saman.

Af hverju að tengja?

3

Nær ómögulegt er að geyma raforku með hagkvæmum hætti nema helst í miðlunarlónum, sem

eru í raun stórar og hagkvæmar rafhlöður.

Rafmagnsflutningur með sæstreng frá Noregi (sem hófust 2008) hafa gefið Hollendingum færi á

nýta vistvæna orku og mæta eftirspurnarsveiflum í eigin orkukerfi.

Norsk vatnsorka gerir Hollendingum einnig kleift að nýta vindorku í eigin landi með hagkvæmari

hætti. Þar sem vatnsafl má geyma í lónum sem hægt er grípa til með stuttum fyrirvara sem

burðarafl á móti hinu sveiflukennda vindafli.

Reynslan af sæstrengnum til Hollands hefur verið það góð að Norðmenn hafa þegar lagt drög að

nýjum 570 km og 1.400 MW streng til Þýskalands sem áætlað er taka í notkun árið 2018 og síðan

öðrum streng 720 km og 1.400 MW streng til Bretlands sem áætlað er að taka í notkun árið 2020.

Sæstrengur myndi opna möguleika á „toppasölu“ til Evrópu frá Íslandi.

P̶ Hægt að auka afl núverandi vatnsvirkjana með því að stækka rennslisgöng og/eða uppfæra túrbínur. Aukin

afkastageta yrði síðan nýtt þegar verð er í hámarki ytra en þess á milli yrði vatnið látið safnast fyrir í lónunum.

Vatnsorkan er verðmæt

4

Raforkunotkun árið 2012 borið saman við notkun árið 2020 þar sem 5 TWst sæstrengur er hluti af raforkukerfinu

Orkunotkun á Íslandi eftir lagningu sæstrengs

4%

12%

21%59%

2% 2%

Heimili Önnur notkun úr dreifikerfi

Sæstrengur Stórnotendur orku

Flutningstöp Vinnslufyrirtæki

5

5%

14%

77%

2% 2%

Heimili Önnur notkun úr dreifikerfi

Stórnotendur orku Flutningstöp

Vinnslufyrirtæki

2012 2020

Íslenska raforkukerfið er nú einangrað og sæstrengur hefði ekki aðeins öryggisþýðingu fyrir landið

heldur lækkaði einnig meðalkostnað við orkuvinnslu þar sem vannýtt varafl kemst í gagnið.

Til að mynda gætu núverandi orkumannvirki skilað um 2 TWst í aukinni orku eftir tilkomu

sæstrengs þegar t.d. vatn sem áður rann til sjávar á yfirfalli virkjana gæti verið hagnýtt.

Þetta er nær ókeypis orka sem nemur um 40% af framleiðslu Kárahnjúkavirkjunar eða raforku-

notkunar 290 þús. heimila og hefði 10-12 millljarða söluvirði miðað við núverandi heildsöluverð.

Aukinheldur er vatnsorkan miðlunarhæf til þess að selja inn á notkunartoppa hinum megin við

hafið á mjög á háu verði.

Loks gætu landsmenn notið grænna styrkja eða yfirverðs fyrir sölu á endurnýjanlegri orku á

evrópskum mörkuðum.

Breska ríkisstjórnin hefur gefið það út að hún er tilbúin að greiða 3-4 falt íslenskt verð fyrir

vistvæna orku.

Allt þetta gefur Íslendingum færi á því að auka afrakstur sinn verulega af orkuauðlindum landsins!

Mögulegur ábati fyrir Ísland

6

I. Ábatinn af því að tengja

II. Sæstrengur og rafmagnsverð innanlands

III. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

IV. Um raforkunotkun íslenskra heimila

V. Skattlagning og erlendur samanburður

VI. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

VII. Lokaorð

Munur á heildsöluraforkuverði hjá Landsvirkjun og afhendingarmarkaði í Bretlandi

Raforkuverð í Bretlandi helmingi hærra en hérlendis

18$-4$

72$

32$ 37$44$

40$48$

-20

0

20

40

60

80

100

12020

05

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

USD

/MW

st

Ársmeðaltal af UK Spot Market Heildsöluverð Landsvirkjunar

8

Lagning sæstrengs til Bretlands ætti að færa raforkuverð hér nær því sem þekkist úti. Það gerist

bæði með beinum útflutningi raforku en einnig með sterkari samningsstöðu raforkuframleiðenda.

Líklegt er þó að flutningskostnaður yrði töluverður á téðum streng er myndi viðhalda verðmun á

raforku hérlendis og erlendis um fyrirsjáanlega framtíð.

Þá þarf að hafa i huga að greiðsluþol orkufrekra iðnfyrirtækja er takmarkað og hlýtur að setja efri

mörk um hækkun orkuverðs hérlendis í framtíðinni.

Raforkusala í gegnum strenginn er einnig undir mjög afmörkuðum formerkjum sem eru bundin af

flutningsgetu strengsins.

Þegar allt þetta er lagt saman er líklegt að lagning sæstrengs myndi hækka heildsöluverð á raforku

hérlendis en algerlega er óvíst um hve miklar hækkanir yrði að ræða.

Áhrifin af strengnum gætu þannig verið keimlík og ef nýr og sveigjanlegur stór notandi bættist við

raforkukerfið en lífið gengi áfram sinn vanagang fyrir flesta aðra.

Áhrif strengs á raforkuverð

9

Hlutfall endurnýjanlegrar orku af heildarorkunotkun og markmið fyrir árið 2020

Bretum vantar vistvæna orku

10

64% 68%

18%

30%

14% 15%

-3% 6%

7%8%

10% 12%0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ísland Noregur Þýskaland Danmörk Holland Bretland

Óuppfyllt þörf Staðan árið 2010 Markmið ársins 2020

I. Ábatinn af því að tengja

II. Sæstrengur og rafmagnsverð innanlands

III. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

IV. Um raforkunotkun íslenskra heimila

V. Skattlagning og erlendur samanburður

VI. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

VII. Lokaorð

Raforkunotkun á Íslandi

12

Heimilin nýta aðeins 5% orkunnar

5%

14%

77%

2% 2%

Heimili Önnur notkun úr dreifikerfi

Stórnotendur orku Flutningstöp

Vinnslufyrirtæki

Samsetning rafmagnsverðs á mánuði fyrir meðalheimili fyrir árið 2011

13

Heildsöluverð raforku aðeins þriðjungur af rafmagnsreikningi

2.53335%

3.56349%

1.21316%

Heildsöluverð á raforku Flutningur og dreifing Skattur

Samtals kr. 7.309

Raforkunotkun heimila með og án hitaveitu

14

Kynding húsa er helsti notkunarliður raforku

0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000

Heimili án hitaveitu

Heimili með hitaveitu

KWst

Skipting orkureiknings hjá heimili í þéttbýli með hitaveitu

15

Mismunandi orkureikningar eftir búsetu

RaforkaFlutningur og dreifing

Skattar

Hitaveita Orkureikningur

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

14%

57%

9%20%

Raforka

Flutningur og dreifing

Skattar Niðurgreiðsla

Orkureikningur

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

-27%8%

48%

44%

Skipting orkureiknings hjá heimili í þéttbýli án hitaveitu

Meðalsmásöluverð til íslenskra heimila með og án hitaveitu

16

Mismunandi raforkuverð eftir búsetu vegna niðurgreiðslna ádreifingu og húshitun

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Heimili í þéttbýli með hitaveitu

Heimili í dreifbýli með rafhitun

Heimili í þéttbýi með rafhitun

kr/kWst

Heildsöluverð raforku er aðeins um 35% af meðal orkureikningi.

P̶ 50% af raforkuverði í smásölu er fastur kostnaður, en 16% skattar.

Um 90% heimila, eða 110 þúsund, eru í þéttbýli og hafa aðgang að hitaveitu.

P̶ Þessi heimili greiða um 6.000 krónur á mánuði (m.v. 4.900 kWst notkun á ári)

Um 7% heimila, eða 9000, búa á köldum svæðum og nota raforku úr orkukerfinu til húshitunar

P̶ Raforkureikningur þeirra er að meðaltali um 24.000 krónur á mánuði (m.v. 34.000 kWst notkun á ári) eftir

rúmlega 10.000 króna niðurgreiðslu.

Af þessu leiðir að áhrif af hækkun heildsöluverðs á raforku um 10% hefur mjög misjöfn áhrif á

orkureikning heimilanna eftir búsetu

P̶ Orkureikningurinn hækkar á bilinu 1,7% til 6,7%

Áhrif af hækkun heildsöluverðs misjöfn eftir búsetu

17

Hækkun heildarorkureiknings miðað við 10% hækkun á heildsöluverði á raforku

Áhrif 10% hækkunar heildsöluverðs á orku eftir búsetu

14.211

22.643

27.818

15.017

kr.10.000

kr.15.000

kr.20.000

kr.25.000

kr.30.000

Heimili í þéttbýlimeð hitaveitu

Heimili í þéttbýlimeð rafhitun

Heimili í dreifbýlimeð rafhitun

Meðalheimili

10% hækkun á raforku Orkureikningur í dag

1,7%

6,7%

5,8%

2,3%

18

90% heimila 4% heimila 3% heimila = 97% heimila

I. Ábatinn af því að tengja

II. Sæstrengur og rafmagnsverð innanlands

III. Um raforkunotkun íslenskra heimila

IV. Skattlagning og erlendur samanburður

V. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

VI. Lokaorð

Skipting raforkuverðs í smásölu fyrir 100 kWst. fyrir Ísland og samanburðarlönd

Orkuverð á Íslandi er langlægst meðal samanburðarlanda

kr.1.155

kr.1.375

kr.917

kr.1.324

kr.1.987

kr.514

kr.1.087

kr.1.002

kr.1.392

kr.951

kr.560

kr.720

kr.2.819

kr.2.445

kr.883

kr.849

kr.136

kr.235

kr.- kr.1.000 kr.2.000 kr.3.000 kr.4.000 kr.5.000 kr.6.000

Danmörk

Þýskaland

Noregur

Holland

Bretland

Ísland

Orka Flutningur og dreifing Skattar

20

Raforkuverð til heimila er langlægst á Íslandi miðað við samanburðarlönd.

P̶ Ástæðan er fyrst og fremst lágt heildsöluverð á raforku.

Mismunandi raforkuverð innan Evrópu skýrist að mestu af mismunandi skattlagningu.

P̶ Sumstaðar hækkar græn skattlagning orkuverðið en á öðrum stöðum er litið á það sem lífskjaramál að halda

orkusköttum lágum.

Það er tiltölulega auðvelt fyrir stjórnvöld að hafa áhrif á raforkuverð með inngripum og

niðurgreiðslum við sölu og dreifingu raforku.

P̶ Niðurgreiðsla á raforku til húshitunar er ein skilvirkasta byggðaaðgerðin og sýnir hve auðvelt það er að stjórna

raforkuverði til heimilanna.

Mjög víðtæk notkun hitaveitu veldur því að aðeins 7% heimila verður fyrir búsifjum vegna

hækkunar á raforkuverði.

P̶ Kostnaðarlítið að endurdreifa eitthvað af ábatanum sem hærra orkuverð skapar hjá orkufyrirtækjum til

þessara 9 þúsund heimila.

Mismunandi skattar skýra mismun á orkuverði innan Evrópu

21

I. Ábatinn af því að tengja

II. Sæstrengur og rafmagnsverð innanlands

III. Um raforkunotkun íslenskra heimila

IV. Skattlagning og erlendur samanburður

V. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

VI. Lokaorð

Í skilningi alþjóðahagfræðinnar er Ísland orkuríkt land og ætti að flytja út raforku annað hvort með

beinum hætti í gegnum streng eða með útflutningi orkukrefjandi iðnaðarvara.

Virkjun Þjórsár seint á áttunda áratugnum hófst á þeim forsendum að orkusala til stóriðju væri í

raun eitt og hið sama og að flytja út raforku.

Þessi stefna hefur síðan gert landsmönnum kleift að byggja upp stóran og hagkvæman orkugeira.

Langtíma orkusamningar til stóriðju munu áfram vera hornsteinn fyrir rekstri Landsvirkjunar um

fyrirsjáanlega framtíð hvað sem líður allri strenglagningu.

Það er hins vegar ákaflega mikilvægt að hagræn rökhyggja þessarar útflutningsstefnu detti ekki

upp fyrir og víki fyrir öðrum pólitískum markmiðum, svo sem að litið sé fyrst og fremst á

uppbyggingu stóriðju sem atvinnusköpun en orkuverðið verði í aukahlutverki.

Ísland ætti að flytja út raforku og/eða orkuríkar vörur

23

1. Almenn rekstrarhagfræði – strengur mun lækka meðalkostnað í orkuvinnslu.P̶ Aukin rekstarhagkvæmni – Ókeypis hádegisverður!

2. Kenningar um alþjóðaviðskipti – strengur mun auka tekjur í orkuframleiðslu og skapa svipaðan ábata og hækkun fiskverðs.

P̶ Verkefni stjórnvalda að bæta heimilunum upp mögulega hærri rafmagnsreikning.

3. Störf og virðisauki - Ef mikill hagnaður skapast af sæstrengssölu er hægt að beina honum inn í hagkerfið með opinberum fjárfestingum eða skattalækkunum sem mun skapa fjölda starfa.

P̶ Sala á raforku til stóriðju er nálægt því sama og sala beint úr landi. (Álverin þrjú nýta um 75% af orkuframleiðslu landsins en aðeins rúmlega 1% af mannaflanum.)

4. Lögmál áhættu og ávöxtunar – Sala á raforku í gegnum sæstreng mun koma fram sem áhættudreifing fyrir orkufyrirtækin þar sem selt er til nýrra og fjölbreyttra aðila

P̶ Töluverð áhætta fylgir því að binda 75% raforkusölunnar við aðeins eina atvinnugrein og einungis þrjú álfyrirtæki, og tengja raforkuverð við álverð.

Spurningin um þjóðhagslegan ábata – fjórar leiðir

24

I. Ábatinn af því að tengja

II. Sæstrengur og rafmagnsverð innanlands

III. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

IV. Um raforkunotkun íslenskra heimila

V. Skattlagning og erlendur samanburður

VI. Þjóðhagslegur ábati af sæstreng

VII. Lokaorð

Núverandi orkusala Landsvirkjunar nemur um 336 þúsundum króna á hvert heimili eða 130

þúsundum á hvert mannsbarn í landinu.

Það er fremur einfaldur reikningur að reikna áhrif hærri sölutekna vegna hærra orkuverðs og/eða

betri nýtni í orkukerfinu á tekjusköpun á hvert mannsbarn.

Við þetta væri hægt að færa auknar tekjur Orkuveitunnar og HS Orku sem nema 25% af

heildarorkusölu og þannig má hækka ofangreindar tekjutölur.

Beinharðir peningar

26

10% 50% 100%Núverandi hækkun hækkun hækkun

Landsvirkjun, sölutekjur 41 m.a. 4 m.a 20 m.a 40 m.aÁ mannsbarn 130 þús. 13 þús. 65 þús. 132 þús.

Hægt er að líta á lágt raforkuverð til íslenskra heimila sem ákveðna lífskjarastefnu sem er jákvæð

að mörgu leyti. Hins vegar er slík stefna mjög óskilvirk ef hún byggir á því að halda raforkuverði

lágu í öllu raforkukerfinu og til allra raforkukaupenda.

Fyrir það fyrsta nota íslensk heimili aðeins 5% af raforkuvinnslu á Íslandi þannig að téð

lífskjarastefna hefur mjög lélega nýtingu og ótal aðrar skilvirkari leiðir eru til þess að hafa áhrif á

raforkukostnað heimilanna.

Ef gert er ráð fyrir því að sæstrengur sé tæknilega öruggur og landsmenn taki takmarkaða

fjárhagslega áhættu í tengslum við uppbyggingu og rekstur hans ætti það að vera afar líklegt, og

nær öruggt, að hann auki þjóðhagslegan ábata Íslands líkt og allra landa sem hafa samtengt eigin

raforkukerfi við kerfi nágranna sinna í lofti, á láði eða legi.

Niðurstaða

27