SA 18 Kim ya Ders Fö yü - Lider Plusliderplus.com.tr/yayin/ornekdokuman/2019-2020/tytayt/foy/tytkimya.p… · Karışım Örnek A) Çözelti Şerbet B) Süspansiyon Ayran C) Kolloid

Ortaöğretim Alanı

KimyaDers Föyü

SAY | 18

145

1. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi karışımlar için yanlıştır?

A) Homojen veya heterojen olabilirler.

B) Fiziksel yöntemlerle oluşur ve ayrı-şırlar.

C) Karışanları arasında sabit bir oranvardır.

D) Farklıcinsatomiçerirler.

E) Belirliayırtediciözellikleriyoktur.

2. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi homojen değildir?

A)Hava B)Şekerlisu

C) Kolonya D) Salata

E)Pirinç

3. Karışımlar için;I. Formüllerle gösterilirler.II. Bileşenlerininkütleleritoplamıkarı-

şımınkütlesineeşittir.III. Safdeğildirler.IV. Sabitbirkayanamanoktalarıyoktur.V. Kimyasalyöntemlerleayrıştırılırlar.

yargılarından kaç tanesi doğrudur?

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

4. I. Türk kahvesi IV. Çamurlu su

II. Kolonya V.Mercimekçorbası

III. Ayran

Yukarıda verilen karışımlardan kaç ta-nesi homojen karışımlara örnek ola-rak verilebilir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

KARIŞIMLAREnazikifarklımaddeninkimyasalözelliklerinikaybetmeden,rastgeleoranlardabirarayagelmesiileoluşan,safolmayanmaddelerekarışımdenir.

Karışımıoluşturulanherbirmaddeyebileşenadıverilir.

Karışımların Özellikleri

• Safdeğildirler.

• Homojen veya heterojen olabilirler.

• Bileşenlerinkimyasalözelliklerideğişmez,fizikselözelliklerideğişebilir.

• Bileşenleriarasındasabitbiroranyoktur.

• Sembol veya formülleri yoktur.

• Farklıcinstanecik(atom,molekül,...)içerirler.

• Belirliayırtediciözellikleri(erimenoktası,kaynamanoktası,özkütle,...)yok-tur.Fizikselözellikleribileşenlerininmiktarınagöredeğişiklikgösterir.

• Fizikselyöntemlerleoluşturulur.Yinefizikselyöntemlerlebileşenlerineayrış-tırılabilirler.

• Karışımıoluşturanbileşenlerinkütleleritoplamı,karışımınkütlesineeşitikenhacimleritoplamıgenellikleeşitolmaz.

Karışımlar

Homojen (tek fazlı)

karışımlar

Heterojen (çok fazlı)

karışımlar

Faz:Genelliklehâl(katı,sıvı,gaz)yerinekullanılsadaaslındagörüntüanlamınagelir.

Tuzlu Su

Tek Faz

ZeytinyağlıSu

İki Faz

Homojen Karışımların Özellikleri

• Homojenkarışımlaraçözeltiadıverilir.

• Görüntükarışımınhernoktasındaaynıdır.

Uygulayalım

1) C 2) D 3) C 4) A

TYT Kimya Foy BOOK.indb 145 22.06.2019 16:20

146

Kimya Ders Föyü 18

Homojen Karışımların Özellikleri

• Özkütle,renk,tat,vb.özelliklerkarışımınheryerin-deaynıdır.

• Aynışartlardabekletildiklerindebirçökelmegörül-mez.

• Genelliklesaydamgörünüşlüdürler.

(İçmesuyu,şekerlisu,hava,kolonya,...)

• Katı,sıvı,gazhâlindebulunabilirler.

• Süzgeçkâğıdıilesüzülemezler.

• Tuzlusu,kola,gazoz,soda,bronz,alaşımlar,şer-bet örnek olarak verilebilir.

• Çözücüveçözünenolmaküzereikikısımdanolu-şur.Çözeltidesuvarsaçözücüdaimasudur.Suyoksamiktarıçokolançözü-cüdür.

Heterojen Karışımların Özellikleri

• Bileşenleribirbiriiçerisindeçözünmedenasılıkaldığıkarışımlardır.

• Görüntüveözellikkarışımınheryerindeaynıdeğildir.

• Çoklufazasahiptirler.

• Bileşenlerigözlemlenebilir.

• Aynışartlardabekletilirlerseçökelmeveyabirikmemeydanagelebilir.

• Süzgeçkâğıdıilesüzülebilir.

• Katı,sıvı,gazveyakarışımlarışeklindebulunabilir.

• Toprak,süt,Türkkahvesi,bulutluhava,sis,ayran,yağlısu,benzin-su örnek olarak verilebilir.

Heterojen Karışımların Sınıflandırılması

Heterojenkarışımlardaçözünmeolayındanbahsedilmez.Bunedenlebileşenlerdağılanvedağıtanolarakadlandırılır.

Sis örneğinde görüldüğü gibi sumoleküllerihavaiçerisindeyayılmıştır.Bunedenledağı-lansu,dağıtanhavadır.

Adi (Basit) Karışım

Katı-Katı

Süspansiyon

Katı-Sıvı

Emülsiyon

Sıvı-Sıvı

Heterojen Karışımlar

Aerosol

Gaz-KatıveyaGaz-Sıvı

Uygulayalım

1) C 2) D 3) E 4) A

1. I. Görüntüveözellikkarışımınhernok-tasındaaynıdır.

II. Aynı şartlarda bekletilirse çökelmegörülebilir.

III. Safdeğildir.

Yukarıda verilen özelliklerden hangi-leri homojen ve heterojen karışımlar için ortaktır?

A)YalnızI B)YalnızIIC)YalnızIII D)IveII E) II ve III

2. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi heterojen karışımı ifade etmez?

A)Emülsiyon B)SüspansiyonC) Aerosol D) Çözelti E)AdiKarışım

3. Aşağıdakilerden hangisi adi (basit) karışımdır?

A)Tuzlusu B)YağlısuC) Türk kahvesi D) Hava E) Tuz-karabiber

4. Karışımlar

1 2

Çözelti

AdiKarışım

Emülsiyon

Aeresol3

Yukarıdaki kavram haritasında karı-şımlar sınıflandırılmıştır. 1, 2 ve 3 nu-maralı kutulara yazılması uygun olan kelimeler hangi seçenekte doğru ve-rilmiştir?

1 2 3

A) Homojen Heterojen SüspansiyonB) Heterojen Homojen BasitkarışımC) Heterojen Homojen SüspansiyonD) Homojen Süspansiyon HeterojenE)SüspansiyonHeterojen Homojen


147


Adi karışımlar:Enazikifarklıcinskatınınbirarayagelmesiileoluşmuşheterojenkarışımlardır.Tuz-pirinç,demirtozu-bakırtozu,buğday-saman...

Demir TozuKükürt Tozu

KarabiberTuz

Toprak

Emülsiyon

Enazikifarklısıvınınbirbiriiçerisindeçözünmedenbirarayagelmesiileoluşanheterojenkarışımlardır.

Zeytinyağı-su,benzin-su,CCl4-su,mayonez...

Süspansiyon

ÇorbaÇamurlu su

Bir katının sıvı içerisinde çözün-medenkaldığıheterojenkarışım-lara denir.Aynı koşullarda yete-rince bekletildiğinde katı ve sıvıikifazaayrılır.Mercimekçorbası,Türkkahvesi,ayran,çamurlusu,tebeşir tozu-su, naftalin-su, ni-şasta-su...

Aerosol

Birkatıveyasıvınıngazortamındadağılmasıylaoluşanheterojenkarışımlardır.

Bulut,duman,tozluhava,sis,köpük,deodorantveböcekilaçları...

Kolloid

Dağılan,maddenindağıtıcımaddeiçerisindeasılıkalmasıileoluşmuş,homojengörünümlüheterojenkarışımlardır.Kolloidlerdedağılanparçacıklargözlegörüle-meyecek kadar küçük olduğu için çözeltiden ayırt edilmesi oldukça güçtür. Buayırımıyapabilmekiçinçeşitliyöntemlerkullanılır.BunlardanbirisideTyndall et-kisidir.

Tyndall Etkisi:Gözle ayırt edilemeyenbirkarışımın homojen mi yoksa heterojen miolduğunuanlamamızayarayanyöntemdir.

Birışıkdemetihomojenkarışımdangeçiril-diğindesaçılmaolmaz,ışıkgörünmez.He-terojenbirkarışımdangeçirildiğindesaçılmaolur,ışıkdemetigörünür.Dağılanparçacık-lar net olarak görülebilir.

Uygulayalım1. Aşağıda verilen karışım örneklerin-

den hangisi emülsiyon değildir?

A) Benzen-Su B)Yağ-SuC) Türk Kahvesi D) Sirke-Yağ E) Benzin-Su

2. Homojen karışımlarla ilgili;I. Tekfazlıdırlar.II. Işık demeti geçirildiğinde saçılma

olmaz.III. Aynı şartlarda bekletildiğinde iki

fazaayrılır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?A) I ve II B) I ve IIIC)IIveIII D)I,IIveIII

E)YalnızII

3. Aşağıdaki karışım türleri ve bu karı-şımlara verilen örneklerden hangisi hatalıdır?

Karışım Örnek

A) Çözelti Şerbet

B) Süspansiyon Ayran

C) Kolloid Kan

D) AdiKarışım Toprak

E) Emülsüyon Kolonya

4. Karışımlar için;I. Formülleri yoktur.II. Belirli bir erime ve kaynama nokta-

larıyoktur.III. Tyndalletkisinegöre ışıksaçılıyor-

sa karışım heterojen, saçılmıyorsahomojendir.

IV. Süspansiyondadağılanfazkatıdır.V. Sis,duman,tozluhava,aerosolör-

nekleridir.


A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

1) C 2) A 3) E 4) A


148


1. I. 10-6m'denbüyüka)Çözelti

II. 1nm'denküçükb)Kolloid

III. 10-9 m ile 10-6mc)Süspansiyon

arasında

Yukarıda bazı karışımlar ve dağılan fa-zıntanecikbüyüklüğüverilmiştir.

Buna göre, karışımlar ve dağılan faz-ların tanecik büyüklükleri eşleştirildi-ğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A)I.c B) I.c C) I.b D) I.a E)I.a II.b II.a II.a II.c II.b III.a III.b III.c III.a III.c

2. Heterojen karışımlarla ilgili;I. Dağılanfazıntanecikboyutu

1nm'denküçüktür.II. Tekfazlıdır.III. Aerosollerdedağıtanfazgaz,dağı-

lanfazkatıveyasıvıdır.

yargılarından hangileri doğrudur?

A)I,IIveIII B)IveIIIC)YalnızI D)YalnızII E)YalnızIII

3. Aşağıda verilen heterojen karışım ör-neklerinden hangisinde dağıtan faz hatalı verilmiştir?

Örnek Dağıtan Dağılan Faz Faz

A) Merhem Katı Sıvı

B) Duman Gaz Katı

C) SabunKöpüğü Sıvı Gaz

D) Sis Sıvı Gaz

E) Ekmek Katı Gaz

Aerosol,süspansiyonveemülsiyonlarınbüyükçoğunluğudakolloiddir.

Çırpılmışyumurta,boya,krema,kan...

Heterojen Karışımların Dağıtan ve Dağılan Fazlara Göre İncelenmesi

Çokgörüntülükarışımlardabulunanbileşenlerinbirbirindensınırlayıcıyüzeylerleayrılmışherbirhomojenbölümefazdenir.

Sınıryüzey &2fazlıkarışım

1. faz

1. faz

Heterojenkarışımlardaortamıoluşturanmaddeyedağıtanfaz,diğerinedağılanfazdenir.

Dağıtan Faz Dağılan Faz Örnek

Katı Katı Toprak

Katı Sıvı Jöle

Katı Gaz Sünger

Sıvı Katı Mürekkep

Sıvı Sıvı Mayonez

Sıvı Gaz SabunKöpüğü

Gaz Katı Tozlu hava

Gaz Sıvı Sis

Dağılan Parçacık Büyüklüğüne Göre Karışımlar

Nanometre:Atommolekülgibitaneciklergözlegörülemeyecekkadarküçüktür.Karışımlardadağılanfazıntanecikboyutuincelendiğinde;

Çözeltiler Kolloid Süspansiyon

10–9 m>çözelti

1nm>çözelti

10–9 m<Kolloid<10–6m

1nm<Kolloid<1000nm

10–6 m<Süspansiyon

1000nm<Süspansiyon

1 Nanometre 10–9 molup,gözlegörülemeyecekkadarküçükolantanecikleriölç-mekiçinkullanılanbirimdir.

Uygulayalım

1) B 2) E 3) D


149


1. BH3 molekülünün Lewis nokta gösterimi

B

H

HH

şeklindedir.

Buna göre, aşağıda verilen ifadeler-den hangisi yanlıştır?

A) Apolarmoleküldür.

B) Kendi molekülleri arasındaki etkile-şimtürüLondon'dır.

C) Sudaiyiçözünür.

D) CCl4içerisindeiyiçözünmesibeklenir.

E) Molekül içerisinde polar kovalentbağvardır.

2. Aşağıda verilen molekül çiftlerinden hangilerinin birbiri içerisinde çözün-mesi beklenmez?A) CH3OH - H2OB) C6H12O6 - H2OC) I2 - CCl4D) O2 - N2

E) CH4 - C2H5OH

3. Aşağıda bileşimi verilen çözeltilerin hangisinde çözücü ile çözünen ara-sındaki etkileşim türü yanlış verilmiş-tir?

Çözücü Çözünen Etkileşim Türü

A) NH3 HF Hidrojen

B) CCl4 I2 London

C) H2O HCl Dipol-Dipol

D) H2 HCl Hidrojen

E) CO2 O2 London

UygulayalımTanecik Boyutunda Çözünme Süreçleri

Birmaddeninbaşkabirmaddeiçerisindedağılmasısürecineçözünme,oluşanhomojenkarışımaçözeltidenir.

• Çözeltiler,çözücüveçözünenolmaküzereikikısımdanoluşur.

• Çözeltidesuvarsaçözücüsudur.Buolayahidratasyondenir.

Su Şeker&Şekerlisuçözelti _______ _________ Çözücü Çözünen

• Çözeltidesubulunmuyorsamiktarıçokolançözücü,azolançözünenkabuledilir.Buolayasolvatasyondenir.

N2 O2 &Havaçözelti _______ _________ Çözücü Çözünen

• Maddelerinbirbiriiçerisindeiyiçözünebilmeleriiçinbenzermolekülyapısınasahipolmalarıgerekir.

• Polarmaddelerpolarçözücülerde,apolarmaddelerapolarçözücülerdedahaiyiçözünürler.Builke"Benzerbenzeriçözer"olarakbilinmektedir.

Moleküllerin Polarlığı-Apolarlığı

– Elementmolekülleriapolardır.(O2,Cl2,H2,I2,...)

– İkiatomlubileşiklerpolardır.(HCl,HBr,HI,HF,...)

– SadeceCveHelementlerindenoluşanbileşiklerapolardır. (CH4,C2H6,C3H8,C6H6,...)

– CveHyanındabaşkaelementbulunuyorsagenelliklepolardır. (C6H12O6,C2H5OH,CH3NH2,...)

– Merkezatomdaelektronçiftibulunanmoleküllerpolardır.

N

H HH

rS

HH

rrP

Cl

r

r rr Clr rr

Clr rr

– Yükdağılımındengeliolduğumoleküllerapolardır.

Cl

C

r rr

Clr

rr

Clrr r

Clrrr

O O B

H

HHr

r Or

r

– Polarmoleküllerkalıcıdipolleroluşturur.Polarmoleküllerarasındakietkileşimtürüdipol-dipol’dür.

– Apolarmoleküllergeçici(anlık)dipolleroluşturabilir.Apolarmoleküllerarasın-dakietkileşimtürüneindüklenmişdipol-indüklenmişdipolveyaLondonadıverilir.SoygazlarınyoğunfazlarındadaLondonkuvvetibulunur. 1) C 2) E 3) D


150


1. Aşağıda verilen çözücü ve çözünen çiftlerinden hangisinin yoğun fazda birbiri içerisinde iyi çözünmesi bekle-mez? Çözünen ÇözücüA) I2 CCl4B) C2H5OH H2OC) O2 N2

D) C6H12O6 H2OE) CO2 H2O

2.

Na+ Cl–

Yukarıdaki şekilde NaCl tuzunun sudaçözünmesigösterilmiştir.Buna göre;

I. İyon-dipoletkileşimigerçekleşmiştir.

II. Oluşan karışım fiziksel yöntemlerlebirleşenlerineayrılır.

III. Oluşan karışım elektrik akımını iyiiletir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A)YalnızI B)IveII

C) II ve III D) I ve II

E)I,IIveIII

3. "Benzerbenzeriçözer"ilkesinegörepo-lar maddeler polar çözücülerde, apolarmaddeler apolar çözücülerde daha iyiçözünürler.

Buna göre,

I. CH4 a) CCl4II. C2H3OH b) NF3

III. PCl3 c)H2O

verilen bileşiklerin en iyi çözünmesi beklenen bileşikle eşleştirilmesi han-gi seçenekteki gibidir?

A)I.a B)I.a C)I.b D)I.c E)I.c II.c II.b II.a II.b II.a III.b III.c III.c III.a III.b

Hidrojen Bağı

Moleküliçerisindehidrojenin(H)elektronegatifliğiyüksekF,O,Nelementleriileyaptığıbağvarsa,moleküllerarasındahidrojenbağıoluşur.Hidrojenbağıözelleş-mişdipolbağıdır.Aynıveyafarklıtürmoleküllerarasındaoluşabilir.

O

H H

H�drojen bağları

HH

rr Orr

H H

Orr

H H

Orr

O

HH

rr

Herikimoleküldedehidrojenbağıbulunuyorsa,birbirleriiçerisindegenellikleçokiyiçözünürler.

Örneğin;metilalkol(CH3OH)veetilalkol(C2H5OH)sudasonsuzçözünür.Yinehidrojenbağıbulunduranglikozsudaçokiyiçözünür.

Çözünmeolayıüçaşamadagerçekleşir.

– Çözünentaneciklerarasındakietkileşimkırılır.

– Çözücütaneciklerarasındakietkileşimkırılır.

– Buikiolayendotermikolarakgerçekleşir.

– Çözücüveçözünentaneciklerarasındayenietkileşimkurulur.Buetkileşimleroluşurkengenellikleenerjiaçığaçıkar.

Formül yapılı (İyonik) Maddelerin Suda Çözünmesi

İyonikbağlıbileşikler+ ve -kutuplarıarasındakielektrostatikçekimkuvvetleriileoluşur.Yanikutuplubileşiklerdir.Suyaatıldıklarındakristalörgüyapılarıbozulur.Pozitif(+)yüklüiyonsuyunnegatifyüklüoksijenleritarafındannegatif(-) yüklü iyonisesuyunpozitifyüklühidrojenleritarafındançevrilerekbileşiğinsuiçerisindedağılmasınısağlar.

Cl–Na+

Biriyonlapolarbirmolekülarasındagerçekleşenbuetkileşimeiyon-dipoletkile-şimidenir.

Uygulayalım

1)E 2) E 3) A


18Neler Öğrendik?

151

1.

Karışım ÖrnekDağıtan

FazDağılan

Faz

I. Aerosol Duman Gaz Katı

II. SüspansiyonTürk

KahvesiSıvı Katı

III. Kolloid Kan Katı Katı

Yukarıdakitabloda,bazıkarışımörnekleriverilmiştir.

Buna göre, hangilerinde dağıtan faz yanlış verilmiştir?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII

D) I ve III E) II ve III

2. Heterojen karışımlarla ilgili;

I. Dağılanfazıntanecikboyutu10–9m'denküçüktür.

II. Tekfazlıdır.

III. Belirlibirerimevekaynamanoktasıyoktur.


A)I,IIveIII B)IveII C)IveIII

D)IIveIII E)YalnızIII

3. Heterojen bir karışım olan kolloid ile ilgili olarak ve-rilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Dağıtansıvı,dağılankatıfazdadır.

B) Kan,süt,jöleörnekolarakverilebilir.

C) Tyndalletkisinegöre,gönderilenışıkdemetisaçılmaz.

D) Katıtaneciklergözlegörülemeyecekkadarküçüktür.

E) Dağılan fazın tanecik boyutu 10–9 m'den büyük,10–6m'denküçüktür.

4. Karışımlarla ilgili;

I. Karışımıoluşturanmaddelerinkimliközellikleride-ğişmez.

II. Farklıcinstanecikiçerirler.

III. Homojen veya heterojen olabilirler.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D)I,IIveIII E)YalnızIII

5. I. Alaşım

II. SisIII. Kumlu suIV. YağlısuV. KolonyaVI. KanVII. Tozlu hava

Yukarıda verilen karışımlardan kaç tanesi homojen-dir?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

6. Hava için;

I. Gaz-gazkarışımıdır.II. Çözücüazot(N2)gazıdır.III. Homojendir.IV. Formülü N2O2'dir.V. Sis'dedağıtanfazdır.


A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1


Cevaplar

Neler Öğrendik?

152

7. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi su ile hidrojen bağı oluşturarak çözünmez?

A) NH3 B) HF C) CH3OH D) CS2 E) C6H12O6

8. Çözünme olayı için verilen aşağıdaki açıklamalar-dan hangisi yanlıştır?

A) Kullanılançözücüsuisehidratasyonbaşkabirçö-zücükullanıldıysasolvatasyonadınıalır.

B) Toplamhacimdaimakorunur.

C) Çözücüveçözünentaneciklerinkendiaralarındakibağlarkırılır.

D) Çözücüveçözünenmoleküllerarasındaetkileşimoluşur.

E) Tanecikboyutu1nm'denküçüktür.

9. I. CH3OH

II. PCl3III. CO2

Yukarıda verilen bileşiklerin sudaki çözünürlükle-rine göre kıyaslanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) I > III > II B) I > II > III C) II > I > III

D) II > III > I E) III > II > I

10. Aşağıda verilen örneklerden hangisi çözünme de-ğildir?

A) Reçelyapımı

B) Ojenin asetonla temizlenmesi

C) Yağlıboyanıntinerletemizlenmesi

D) Yağlekelerininbenzinleçıkarılması

E) Tuzuniçerisinepirinçtanelerininkonulması.

11. C2H5OH(S) molekülleri arasındaki etkin çekim kuvve-ti aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kovalent

B) London

C) Dipol-dipol

D) İyonik

E) Hidrojen

12. Çözeltilerle ilgili olarak verilen aşağıdaki ifadeler-den hangisi yanlıştır?

A) Süt,kan,mayonezörnekolarakverilebilir.

B) Çözünenparçacıklarınboyutu10–9mdenküçüktür.

C) Tyndalletkisindeışıksaçılmaz.

D) Genellikleşeffaftır.

E) Homojendir.

1. C 2. E 3. C 4. D 5. A 6. B 7. D 8. B 9. B 10. E 11. E 12. A



KimyaDers Föyü

SAY | 19

153

1. Alaşımların özellikleri ile ilgili;I. Metallerin eritilip karıştırılması ile

oluşur.II. Fiziksel ve kimyasal olaylara karşı,

kendilerini oluşturan metallere göre daha dayanıklıdır.

III. İletkenlikleri sıvı hallerine göre daha azdır.


A) I ve II B) II ve III

C) I ve III D) I, II ve III

E) Yalnız I

2. Aşağıda verilen çözelti örneklerinin hangisinde çözücü ve çözünen yanlış verilmiştir?

Örnek Çözücü Çözünen

A) Gazoz Sıvı Gaz

B) Şekerli su Katı Sıvı

C) Hava Gaz Gaz

D) Parfüm Sıvı Sıvı

E) Diş dolgusu Katı Sıvı

3. I. C2H5OH

II. MgI2 III. HNO3

IV. C6H12O6

V. KOH

Yukarıda verilen maddelerin sulu çözeltisi hazırlandığında kaç tanesi elektrik akımını iletir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözeltiler

• Homojen karışımlara çözelti denir.

• Görüntü ve özellik karışımın her yerinde aynıdır.

• Tek fazlıdır.

• Belirli ayırt edici özellikleri ve formülleri yoktur.

• Katı, sıvı veya gaz olabilirler.

Fiziksel Hâllerine Göre Çözeltiler

Çözücü Çözünen Örnek GörüntüKatı Katı Alaşımlar KatıKatı Sıvı Amalgam Katı

Katı GazPalladyum'da

hidrojenKatı

Sıvı Katı Tuzlu su SıvıSıvı Sıvı Kolonya SıvıSıvı Gaz Soda SıvıGaz Gaz Hava Gaz

• Bütün gaz-gaz karışımları homojendir.

Alaşım: İki metalin eritildikten sonra birbiri içerisinde karışması ile meydana gelir. Tunç, bronz, lehim, çelik, 22 ayara kadar altın örnek olarak verilebilir. Kendilerini oluşturan metallere göre fiziksel ve kimyasal olaylara daha dayanıklıdırlar, kötü iletkendirler.

Amalgam: Doğada sıvı hâlde bulunan tek metal civadır. Civanın diğer metallerle yaptığı homojen karışımlara amalgam denir. Diş dolgusu amalgamdır.

İletkenliklerine Göre Çözeltiler

Elektrolit Çözeltiler: Elektrik akımını ileten çözeltilere elektrolit çözelti adı verilir. Suda iyonlarına ayrışan asit, baz ve tuz çözeltileri elektrolittir. Elektrik akımının hareketli iyonlarla iletilmesi kimyasal bir olaydır.

NaCl(k) $ Na+(aq) +Cl–(aq)

HCl(s) $ H+(aq) +Cl–(aq)

NaOH(k) $ Na+(aq) + OH–(aq)

Elektrolit Olmayan Çözeltiler: Şeker, alkol gibi maddeler suda iyonlarına ayrış-mayarak molekül olarak çözünür. Bu çözeltiler elektrik akımını iletmezler.

C2H5OH(s) $ C2H5OH(aq)

C6H12O6(k) $ C6H12O6(aq)

Uygulayalım

1) D 2) B 3) C


154


Doygunluklarına Göre Çözeltiler:

Doymuş Çözelti: Sabit sıcaklık ve basınçtaki birim hacimde çözebileceği en fazla madde miktarını çözmüş olan çözeltidir.

Doymamış Çözelti: Aynı şartlarda birim hacimde çözebileceğinden azını çözmüş olan çözeltilerdir.

Aşırı Doymuş Çözelti: Bal, reçel, pekmez, şerbet gibi, sabit sıcaklıkta, birim ha-cimde çözebileceğinden fazlasını çözmüş olan çözeltidir.

Çözünen Maddenin Sıklığına Göre Çözeltiler: İki çözelti eşit hacimde kıyaslan-dığında çözünen maddesi çok olan çözeltiye derişik, az olan çözeltiye seyreltik çözelti adı verilir. Çözünen miktarlar eşit ise çözücüsü fazla olan seyreltik, az olan derişik çözeltidir.

10 gram şeker1 L Su

Seyrelt�k


Der�ş�k


Seyrelt�k Der�ş�k


Derişim: Belirli bir hacimde çözünmüş madde miktarı veya tanecik sayısıdır.

Hayatımızda pek çok çözelti bulunur. Hava, deniz suyu, içme suyu, soda, gazoz, bal, reçel, kolonya gibi, bunların içinde çözünmüş olan maddelerin miktarlarını belirtmede çeşitli ölçü birimleri kullanılır. Kütlece yüzde derişim, hacimce yüzde derişim, ppm bu yıl öğreneceğimiz derişim birimleridir.

Kütlece Yüzde Derişim: Her 100 gram çözelti içerisinde çözünmüş olan madde-nin gram cinsinden kütlesine denir.

Görüldüğü gibi hastanelerde kullanılan serum kütlece %5'lik dekstroz çözeltisidir.

Derişimin bir diğer ismi de konsantrasyondur.

K tlece Y zde Deri im m

m100ü ü fl

zelti

z nen

çö

çö ü#=

formülü ile hesaplanır.

74 gram KCl, 126 gram su kullanılarak hazırlanan çözelti kütlece yüzde kaçlık olur?

Örnek

Yöntem I: % %74 12674

100 37#=+

=

Yöntem II: 74 gram KCl mçözelti = 200 gram

126 gram su

74 gram KCl 200 gram çözeltide 74 gram KCl

100 gram çözeltide x gram KCl _____________________________

x = %37

Çözüm

Uygulayalım

1) A 2) E 3) C

1.

Şeker Çözelt�s�

Şekilde verilmiş olan doymamış şeker çözeltisin-den bir miktar su buharlaştırıldı-ğında dipte şeker

kristalleri oluşmaktadır.I. Son durumdaki çözelti, başlangıçta-

kine göre daha derişiktir.II. Son durumda çözelti aşırı doymuştur.III. Her iki durumda da çözeltiler elek-

trolittir.

Buna göre, yukarıdaki numaralanmış yargılardan hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız IIC) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

2.

Tuz Çözelt�s�

Dibinde katısı bu-lunan tuz çözelti-sine katının tama-mını çözemeye-cek kadar su ek-leniyor.

Buna göre;I. Derişim,II. Yoğunluk,III. Kaynama noktası

niceliklerinden hangileri değişmez?

A) Yalnız I B) I ve IIC) II ve III D) I ve III E) I, II ve III

3.

20 g tuz

100 g su

1

50 g tuz

200 gsu

2

120 g tuz

300 gsu

3

Yukarıda verilen tuzların su içerisinde oluşturduğu çözeltilerin seyreltikten derişiğe doğru sıralaması hangi seçe-nekte verilmiştir?

A) III, II, I B) III, I, IIC) I, II, III D) I, III, II E) II, III, I


155


Kütlece %30'luk 500 gram şeker çözeltisindeki şeker ve su miktarları kaçar gramdır?

Örnek

Yöntem I: Yöntem II:

%

M

M

M100

10030500

çö

çö ü

z nen

zelti

z nen

çö ü

#

#

=

=

100 g çözeltide 30 g şeker

500 g çözeltide x g şeker ______________________________

x = 150 g şeker

500 - 150 = 350 g su

MÇözünen = 150 gram şeker

500 - 150 = 350 gram su

Çözüm

Kütlece %40'lık NaCl çözeltisinde çözeltide 120 gram NaCl bulunduğuna göre, çözelti kütlesi toplam kaç gramdır?

Örnek

Yöntem I: Yöntem II:M

M g

40120

100

300

zelti

zelti

çö

çö

#=

=

100 g çözeltide 40 g NaCl

x g çözeltide 120 g NaCl ______________________________

x = 300 g

Çözüm

Çözeltilere Su Eklenir veya BuharlaştırılırsaBir çözeltiye su eklenir veya bir çökelme olmadan su buharlaştırılırsa;

%sonMson = %başlangıç : MBaşlangıç

formülü ile yeni oluşan çözeltinin kütlece %’si hesaplanabilir.

Kütlece %20'lik 400 gram NaOH çözeltisine 100 gram daha su eklendiğin-de yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si kaçtır?

Örnek


%S : MS = %B : MB 100 g çözeltide 20 g NaOH

%S : 500 = 20 : 400 400 g çözeltide x g NaOH

%S = 16 ______________________________

x = 80 g

500 g çözeltide 80 g NaOH

100 g çözeltide x g NaOH ______________________________

x = 16

Çözüm

Uygulayalım1. 2 mol MgCl2, 212 gram saf suda tama-

men çözülerek bir çözelti hazırlanıyor. Çözeltinin kütlece % derişimi nedir? (Mg = 24, Cl = 35)

A) 21 B) 47 C) 54 D) 63 E) 94

2. 56 gram NaCl üzerine 344 gram saf su ek-lendiğinde dipte katı kalmadığı görülüyor. Buna göre, oluşan çözeltinin kütlece %'si nedir?

A) 60 B) 56 C) 28 D) 14 E) 7

3. Kütlece %36'lık 500 gram glikoz çö-zeltisi hazırlamak için gerekli olan gli-koz kaç moldür?

(C6H12O6 = 180)

A) 0,1 B) 0,2 C) 0,5 D) 1 E) 2

4. Kütlece %35'lik 400 gram tuzlu su çö-zeltisi hazırlamak için gereken tuz ve su miktarları hangi seçenekte doğru verilmiştir?

mTuz msu ––––– –––––A) 35 365

B) 70 330

C) 140 260

D) 150 250

E) 190 210

5. Kütlece %30'luk NaOH çözeltisi 210 gram su içerdiğine göre, karışımın kütlesi kaç gramdır?

A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 500

1) B 2) D 3) D 4) C 5) C


156


1. Kütlece %40'lık 240 gram, dibinde ka-tısı bulunmayan çözeltiye 240 gram daha su eklendiğinde derişimi azalan çözeltinin kütlece %'si kaç olur?

A) 12 B) 16 C) 20 D) 24 E) 48

2. Kütlece %25'lik 600 gram şeker çö-zeltisinden bir çökelme olmadan 100 gram su buharlaştırıldığında yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si kaç olur?

A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 42,5

3. Kütlece %35'lik KI çözeltisinin 300 gramına 50 gram daha su eklendiğin-de yeni oluşan çözeltinin kütlece % derişimi ne olur?

A) 30 B) 35 C) 40 D) 45 E) 47,5

4. I. 50 gram su, 50 gram şeker

II. 350 gram su, 50 gram şeker

ayrı ayrı kaplarda karıştırıldıktan sonra, 3. bir kapta birbirleri ile karıştırılıyor.

Son çözeltinin kütlece %'si nedir?

A) 50 B) 40 C) 30 D) 20 E) 12,5

Kütlece %40'lık 550 gram şeker çözeltisinden bir çökelme olmadan 50 gram su buharlaştırılıyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si nedir?

Örnek


%S : MS = %B : MB 100 g çözeltide 40 g şeker

%S : 500 = 40 : 550 550 g çözeltide x g şeker

%S = 44 ______________________________

x = 220 g

500 g çözeltide 220 g şeker

100 g çözeltide x g şeker

______________________________

x = 44 g

Çözüm

Çözünen Madde Eklenmesi

Saf çözünen eklendiğinde derişimi %100 kabul edilerek işlem yapılır.

%son : Mson = %Başlangıç : MBaşlangıç +%100 : MEklenen

Kütlece %10'luk 450 gram NaCl çözeltisine 50 gram daha NaCl eklenerek çözülüyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si nedir?

Örnek


%S : MS = %B : MB + %100 : ME 100 g çözeltide 10 g NaCl

%S : 500 = 10 : 450 + 100 : 50 450 g çözeltide x g NaCl

%S = 19 ______________________________

x = 45 g NaCl

50 g eklenen NaCl


100 g çözeltide x g NaCl

______________________________

x = %19

Çözüm

Çözeltiler Karıştırıldığında

Kullanılacak formül;

%son : Mson = %1 : M1 +%2 : M2 + ...

Uygulayalım

1) C 2) B 3) A 4) D


157


1. Kütlece %15'lik 200 gram şeker çözel-tisine 50 gram daha şeker eklenerek tamamen çözünmesi sağlanıyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si nedir?

A) 16 B) 32 C) 40 D) 48 E) 56

2. Kütlece %40'lık 200 gram, %50'lik 300 gram KOH çözeltileri karıştırıldığında yeni oluşan karışımın kütlece % kaç olur?

A) 42 B) 44 C) 46 D) 48 E) 49

3. Kütlece %40'lık ve %64'lük şeker çö-zeltileri hangi oranda karıştırılırsa, kütlece derişimi %48 olan bir çözelti elde edilir?

A) 12

B) 13

C) 23

D) 34

E) 35

4.

%30 KClçözelt�s�


500 gramI

500 gramII

Şekildeki kaplarda bulunan KCI çözel-tilerinden 1.'sinden 200 gram, 2.'sinden 300 gram alınarak yeni bir çözelti oluştu-rulurken, kalan karışımlar birbiri üzerine eklenerek ikinci bir karışım daha oluştu-ruluyor.

Elde edilen bu iki karışımın kütlece %’leri arasındaki fark hangi seçenek-te doğru verilmiştir?

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

Uygulayalım%20’lik 300 gram ve %30'luk 200 gram NaCI çözeltileri bir çökelti olmadan karıştırılıyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %derişimi kaçtır?

Örnek


%S : MS = %1 : M1 + %2 : M2 100 g çözeltide 20 g NaCl

%S : 500 = 20 : 300 + 30 : 200 300g çözeltide x g NaCl

%S = 24 _____________________________

x = 60 g NaCI



____________________________

x = 60 g NaCI



____________________________

x = %24

Çözüm

Kütlece %20'lik ve %50'lik şeker çözeltileri bir çökelme olmadan karış-tırıldığında %25'lik 1200 gram çözelti elde edildiğine göre, karıştırılan çözeltiler kaçar gramdır?

Örnek

%S : MS = %1 : M1 + %2 : M2

25 : 1200 = 20 : M1 + 50 : (1200 - M1)

6M1 = 6000

M1 = 1000g %20

200g %50

Çözüm

Hacimce Yüzde

Kolonya gibi sıvı-sıvı çözeltiler hazırlanırken kütlelerine göre değil, hacimlerine göre hazırlanır, Örneğin;

80° kolonyada hacimce %80 alkol, %20 su bulunur.

90° kolonyada hacimce %90 alkol, %10 su vardır.

üÇö

Çö üHacimce y zde

zeltinin Hacmi

z nenin Hacmi100#=

şeklinde hesaplanır.

1) B 2) C 3) A 4) A


158


1. Hacimce %40 ve %60 alkol içeren çö-zeltiler kullanılarak yine hacimce %45'lik 800 ml alkol çözeltisi hazırlanmak iste-niyor.

Buna göre çözeltilerden kaçar ml ka-rıştırılmalıdır?

%40 %60A) 600 200B) 250 550C) 300 500D) 400 400E) 450 350

2. 400 ml etilalkol, 600 ml su kullanılarak hazırlanan çözeltinin hacimce %'si nedir?

A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50

3. Hacimce %25'lik 800 ml alkol-su çö-zeltisinde bulunan alkolün hacmi kaç ml'dir?

A) 150 B) 200 C) 300 D) 400 E) 600

4. Hacimce %60 alkol içeren 300 ml çö-zeltiye kaç ml daha su eklenirse yeni oluşan çözeltinin hacimce derişimi %40 olur?

A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250

60 ml alkol, 340 ml su kullanılarak hazırlanan karışım hacimce % kaç alkol içerir?

Örnek


%Hacimce 0060 100 154 := = 400 ml çözeltinin 60 ml alkol

100 ml çözeltinin x ml alkol

_____________________________

x = 15

Çözüm

80° kolonyadan 800 ml alınıyor. Kolonyanın içinde bulunan su ve alko-lün hacimlerini bulunuz.

Örnek


80° Kolonya = Hacimce %80 alkoldür. V

80 800 100Alkol:=

100 ml çözeltide 80 ml alkol VAlkol = 640 ml

800 ml çözeltide x ml alkol VSu = 160 ml______________________________

x = 640 ml alkol, 160 ml su

Çözüm

ppm: Milyonda bir anlamına gelen ppm, derişimleri çok küçük olan çözeltiler için kullanılan bir derişim birimidir.

ppmm

veya ppm kgmg

m 10zelti

z nen 6

Çö

Çö ü:= =

Koligatif Özellikler: Çözeltilerin derişime bağlı olarak değişen özelliklerine denir. Kaynama noktası yükselmesi, donma noktası düşmesi gibi.

Kışın yollara tuz atılarak suyun donma noktası düşürülür. Arabaların radyatörleri-ne antifriz konularak kışın donması, yazın ise kaynaması engellenmiş olur.

Bir çözeltinin derişimi arttıkça kaynama noktası yükselirken donma noktası düşer.

Uygulayalım

1) A 2) D 3) B 4) C


Neler Öğrendik?

159

191.

Hac�mce%40’lıket�l alkolçözelt�s�

200 ml1

200 ml2

400 ml3

Hac�mce%60’lıket�l alkolçözelt�s�

Hac�mce%80’l�ket�l alkolçözelt�s�

Yukarıda verilen karışımlar için;

I. 3. çözelti 1 ve 2. çözeltilerin tamamen karıştırılması ile oluşur.

II. 1. çözeltide bulunan alkolün hacmi 80 ml'dir.III. 2. çözeltideki suyun hacmi 160 ml’dir.



D) I, II ve III E) Yalnız I

2. Kütlece derişimi %30 olan üç ayrı 200 gramlık şeker çözeltisin de;

I. 100 gram şeker ekleniyor.II. 50 gram su buharlaştırılıyor.III. 100 gram su, 100 gram şeker ekleniyor.

işlemleri ayrı ayrı yapıldığında dipte katı olmadığı gö-rülüyor.

Yeni oluşan karışımlardan hangilerinin kütlece de-rişimi %40 olur?


D) I, II ve III E) Yalnız II

3. Aşağıda verilen NaCl'nin sulu çözeltilerinden hangi-sinde çözünen kütlesi en fazladır?

A) % 40'lık 100 gram çözelti

B) % 35'lik 200 gram çözelti

C) % 30'luk 250 gram çözelti

D) % 25'lik 300 gram çözelti

E) % 20'lik 400 gram çözelti

4. Aşağıda kütlece yüzdeleri verilmiş olan şeker çö-zeltileri aynı sıcaklıkta bir çökelme olmadan karıştı-rıldığında, hangi seçenekteki karışımın kütlece %'si diğerlerinden farklı olur?

I. Çözelti II. Çözelti

A) 200 g %30'luk 200g %50'lik

B) 400 g %25'lik 300 g %60'lık

C) 700 g %20'lik 400 g %75'lik

D) 400g %15'lik 500 g %60'lık

E) 600 g %35'lik 200g %70'lik

5. Kütlece %20'lik 200 gram şeker çözeltisi, %30'luk 150 gram şeker çözeltisi, 50 gram şeker ve 100 gram su tamamen karıştırıldığında dipte katı olmadığı görülüyor.

Buna göre yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si ne-dir?

A) 23 B) 27 C) 36 D) 40 E) 45

6.



500 gramI

500 gramII

Şekilde görülen çözeltilerle ilgili olarak verilen aşa-ğıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

(C6H12O6 = 180)

A) I. çözeltinin derişimi kütlece %30'dur.

B) I ve II. çözeltiler tamamen karıştırılırsa %54'lük çö-zelti oluşur.

C) II. çözelti I.'ye göre daha derişiktir.

D) Her iki çözelti de elektrolittir.

E) II. çözeltinin donma noktası daha düşüktür.


Cevaplar

Neler Öğrendik?

160

7.

1 2 3

50 gramşeker

100 gramsu

100 gramsu

30 gramşeker

200 gramsu

30 gramşeker

Şekilde görülen su dolu kaplarda belirtilen miktardaki şekerler tamamen çözülüyor.

Oluşan çözeltiler için;

I. 1. çözelti 2. den daha derişiktir.

II. 2. çözelti 3. den daha seyreltiktir.

III. Aynı ortamda kaynama noktası en yüksek olan 1. çözeltidir.


A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) Yalnız I

8. Çözeltilerle ilgili olarak verilen aşağıdaki ifadeler-den hangisi yanlıştır?

A) Asit, baz, tuz çözeltileri elektrolittir.

B) Demir tozu, bakır tozu karıştırılırsa alaşım oluşur.

C) Reçel, bal, pekmez aşırı doymuş çözeltilere örnek olarak verilebilir.

D) Amalgamlar civanın diğer metallerle oluşturduğu karışımlardır.

E) Seyreltik çözeltiler her zaman doymamıştır.

9. Tuz ve su kullanılarak kütlece;

I. %20’lik

II. %25'lik

III. %30'luk

aynı miktar çözeltiler hazırlanıyor.

Bu çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları ara-sındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) III > II > I B) III > I > II C) I > II > III

D) I > III > II E) II > III > I

10. I. Kışın yolların tuzlanması

II. Radyatörlere antifriz konulmasıIII. Soğuk havalarda uçakların alkol çözeltisi ile yıkan-

ması

Yukarıda verilen olaylardan hangileri suyun safsız-lığı arttıkça donma noktasında meydana gelen düş-meyle ilgilidir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

11.

DoymamışNaCl

çözelt�s�

Şekilde verilmiş olan tuz çözeltisinden bir çökelme ol-madan su buharlaştırılıyor.

Buna göre;

I. Çözelti daha derişik hâle gelir.II. Na+ ve Cl– iyon sayısı değişmez.III. Çözeltinin kaynama noktası yükselir.IV. Çözeltinin donma noktası düşer.V. Çözelti özkütlesi artar.


A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

12.

Doymamıştuzlu suçözelt�s�

Doymuştuzlu suçözelt�s�

1 2

Şekilde görülen çözeltiler aynı şartlarda ve eşit kütlede hazırlanıyor.

Buna göre;

I. DerişimII. Kaynama noktasıIII. Donma noktası

nicelikleri kıyaslandığında hangilerinde 1 > 2 olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

1. A 2. B 3. E 4. E 5. B 6. B 7. C 8. E 9. C 10. E 11. A 12. C



KimyaDers Föyü

SAY | 20

161

1. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerin-den hangisi hâl değişim noktaları far-kı ile ayırma tekniğidir?A) Eleme B) ÖzütlemeC) Eritme D) Yüzdürme E)Kristalleştirme

2. Aşağıdaki ayırma yöntemlerinden;I. Diyaliz,II. Ayıklama,III. Süblimleştirme

hangilerinde tanecik büyüklüklerinin farklı olmasından yararlanılır?A)YalnızI B)YalnızIIC) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

3. Demir tozu, kobalt tozu karışımını ayı-rabilmek için;I. Erimenoktalarıfarkı,II. Kaynamanoktalarıfarkı,III. Mıknatıslama

yöntemlerinden hangilerinin kullanıl-ması en uygun olur?A)YalnızI B)YalnızIIC) I ve II D) II ve III E) I ve III

4. I. Dekantasyon(Aktarma)II. Flotasyon(Yüzdürme)III. KristallendirmeYukarıdaki numaralanmış karışımları ayırma yöntemlerinden hangisi öz-kütle farkından yararlanarak ayırma yapılır?A)YalnızI B)IveIIC)YalnızIII D)IIveIII E) I, II ve III

Karışımların Ayrılması

Karışımlarınayrılmasıiçinkullanılabilecekyöntemlersınıflandırılırsa:

Tanecik Boyutu Farkı ile Ayırma

• Ayıklama• Eleme• Süzme• Diyaliz

Çözünürlük Farkı ile Ayırma

• Kristallendirme• Ayrımsalkristallendirme• Ekstraksiyon(Özütleme)• Çözünürlükfarkı

Yoğunluk Farkı ile Ayırma

• Ayırmahunisiileayırma• Santrifüjleme• Dekantasyon(Aktarma)• Flotasyon(Yüzdürme)

Hâl Değişim Noktaları Farkı ile Ayırma

• Buharlaştırma• Damıtma(Destilasyon)• Ayrımsaldamıtma• Eritme• Süblimleştirme

Diğer Ayırma Teknikleri

a) Mıknatıs ile Ayırma:MıknatısFe,Ni,Cogibiferromanyetikmaddeleriçekmeözelliği-nesahiptir.İçerisindeFe,Ni,Co'dansadecebir tanesini bulunduran katı-katı (adi) karı-şımlarmıknatıskullanılarakayrıştırılabilir.Ni-kel tozu-kükürt karışımında, mıknatıs nikeltozunuçekergeriyekükürttozukalır.

Uygulayalım

1) C 2) C 3) A 4) B


162


b) Elektriklenme ile Ayırma: Cam,plastikveebonitçubuksür-tünme ile elektrik yüklenebilenmaddelerdir.Elektriklenmişmad-deler karabiber-tuz karışımınayaklaştırıldığındakarabiberiken-disineçeker.

Hâl Değişim Noktaları Farkı ile Ayırma

a) Buharlaştırma:Basitbirayırmametodudur.Uçucuolmayankatılarınsuluçö-zeltileri ısıtıldığındasubuharlaşır.Örneğin; tuzlusudansuyunbuharlaştırılaraktuzeldeedilmesigibi.

SoğukSugirişi

TuzluSu

SoğukSuçıkışıb) Damıtma (Destilasyon):Uçucu

olmayankatılarınsuluçözeltilerin-den katıyı ve sıvıyı ayrı ayrı eldeetmek içinkullanılır.Denizsuyun-dan içme suyu elde edilmesindekullanılabilir.

Uçucu olan sıvı buharlaşıp tekrarsoğutularak toplama kabında bi-rikir. Böylelikle ayırma işlemi ger-çekleşmişolur.Homojenkatı-sıvıkarışımlar için kullanılan bir yön-temdir. Damıtma işlemi sonundatoplama kabında biriken sıvıyadestilat denir.

NOTBasitdamıtmaileayrımsaldamıtmaarasındakifarkayırmakolonu(fraksiyonkolonu)kullanılmasıdır.

c) Ayrımsal Damıtma:Kaynamanoktalarıfarklıenazikisıvınınmeydanagetir-diğihomojenkarışımlarıayırmakiçinkullanılır.Kaynamanoktasıdüşükolansıvıöncebuharlaşaraksoğutmaaracınıniçindesoğutularakyoğunlaştırılırvetoplamakabındabirikir.Alkol-su,eter-sukarışımlarıbuyöntemleayrılabilir.

Hampetroldeayrımsaldamıtmailebileşenlerineayrılır.Yalnızhampetrolhete-rojenbirkarışımdır.

d) Eritme:Erimenoktalarıbirbirindenfarklıkatı-katıkarışımlarıayırmakiçinkul-lanılanbiryöntemdir.Örneğindemirtozuvelehimtozukarışımıporselenkaptaısıtılırsalehimönceerir,demirkalır.Böylelikleikimetalrahatlıklaayrılabilir.

e) Süblimleştirme: İyot, naftalin,kuru buz gibi bazı katılar süblim-leşirler.Yanierimedenkatıhâldengazhalinegeçebilirler.

İyot-tuz karışımı ısıtıldığında iyotsüblimleşerekkarışımdanayrılır.

Uygulayalım

1) D 2) A 3) E 4) C

1. Yemek tuzu ve naftalin karışımı aşa-ğıda verilen;I. Süzme,II. Buharlaştırma,III. Sudaçözme

yöntemlerinden hangileri ile ayrı-labilir?A) I ve II B) II ve III

C) I ve III D) I, II ve III

E)YalnızII

2. Demir tozu, nikel tozu ve tuzdan oluşan bir basit karışımı ayırmak için;I. Mıknatıs,II. Sudaçözme,III. Süzme,IV. Buharlaştırma,V. Eritme

yöntemlerinden hangilerine ihtiyaç yoktur?

A)YalnızI B)YalnızII

C)IveII D)YalnızIII

E) IV ve V

3. Aşağıda verilen maddelerden han-gisi fiziksel veya kimyasal yöntem-lerle ayrıştırılamaz?

A)H2O B)Tuzlusu

C)Asitçözeltisi D)Şekerlisu

E)Çinko

4. I. Damıtma(Destilasyon)

II. Aktarma(Dekantasyon)

III. Eritme

IV. Özütleme

Yukarıda verilen yöntemlerin hangi-lerinde hâl değiştirme noktaları far-kından yararlanılır?A) I ve II B) II ve III

C) I ve III D) II ve IV

E) III ve IV


163


Yoğunluk Farkı ile Ayırma

Zeytinyağı

Su

a) Ayırma Hunisi Kullanarak Ayırma: Birbiriiçerisinde çözünmeyen veözkütleleri farklı sı-vı-sıvıheterojen(emülsiyon)karışımlarayırmahunisiileayrılabilir.

dSu > dZeytinyağıolduğundanmuslukaçıldığındasutoplamaka-bınaakar.Subittiğindemuslukkapatılır.Suvezeytinyağıayrıştırılır.

Su

SuDipteKalan

Madde

b) Aktarma (Dekantasyon):Katı-sıvıhete-rojen karışımlarda (süspansiyon) kullanılanbiryöntemdir.Kapiçerisindebekletilenkarı-şımda,katıdibeçökmüşse,kaphafifçeeği-lereküzerindebulunansıvıbaşkabir kabaaktarılır.

c) Yüzdürme (Flotasyon): Katı-katıheterojenkarışımlardaözkütlesifarklıvesuda çözünmeyen katıların ayrılmasın-dakullanılanbiryöntemdir.Bukarışımıniçerisine bolmiktarda tazyikli su verile-rek özkütlesi küçük olanın karışımdanayrılmasısağlanır.

Madenocaklarındançıkarılancevherle-rin zenginleştirilmesi bu şekilde yapılır.Mesela filiz içerisindeki kükürt bu yollaayrılabilir.

Geridönüştürülmeküzeretoplanançöplerdentaş,camvemetalgibiağırparçala-rınarasındanplastik,tahtagibihafifmateryallerbuşekildeayrılabilir.

Çözünürlük Farkı ile Ayırma

Şeker

Çözünürlük

t(°C)

a) Kristallendirme:Çözünürlüğüsıcaklıktanetkilenenbirkatınınçözeltisindenayrılmasıiçinkullanılanyöntemdir.

Örneğin;şekerçözeltisisoğutmakabınıniçerisinekondu-ğunda, şekerin çözünürlüğü hızla düşer ve dipteki şekerkristalleri oluşur. Özellikle şeker pancarından şeker eldeedilmesindekullanılanbiryöntemdir.

Şeker

Tuz

Çözünürlük

t(°C)

b) Ayırımsal Kristallendirme: Katı-katı karışımında herikikatıdasudaçözünüyor,fakatçözünürlüklerininsıcaklık-ladeğişimiçokfarklıise,buyöntemdenyararlanılabilir.Ka-rışımsoğutulduğundakatılardanbirisidiğerindenönceçö-ker.Çökenkatısüzülerekortamdanuzaklaştırılır.Diğerkatısoğutmayadevamedilerekveyasubuharlaştırılarakeldeedilebilir.

Uygulayalım1. I. Kumvebakırtozu

II. NaClveşeker

III. SuveCCl4Yukarıda verilen karışımlardan han-gileri özkütle farkından yararlanıla-rak ayrılabilir?


C)YalnızIII D)IveII

E) II ve III

2. Bircamtüpiçerisindebulunankarışım-da,suiçerisindekatıparçacıklarınyüz-düğügörülmektedir.

Katı parçacıkları ayırmak için;

I. Eleme,

II. Dekantasyon(Aktarma),

III. Süzgeçkâğıdıkullanaraksüzme

işlemlerinden hangileri yapılabilir?

A)YalnızIII B)IveII

C) I ve III D) II ve III

E) I, II ve III

3. Aşağıda verilen karışımlardan han-gisi ayırma hunisi yardımı ile bile-şenlerine ayrılabilir?

A)H2O -NH3 B)H2O -HCl

C)H2O -Şeker D)H2O - CCl4

E)H2O -NaCl

4. I. Su-Gazyağı

II. CCl4 -H2O

III. H2O -CH3OH

Yukarıda verilen karışımlardan han-gileri tek fazlı değildir?

A) I ve II B) II ve III

C)IveIII D)YalnızII

E) I, II ve III

1) C 2) A 3) D 4) A


164


1. Yemek sodası ve kum karışımını ayırmak için;I. Erimenoktalarıfarklı,II. Çözünürlükfarkı,III. Yüzdürme(flotasyon)yöntemlerinin hangilerinden yarar-lanılabilir?


C)YalnızIII D)IveII

E) I ve III

2. Naftalin ve yemek tuzu karışımını ayırmak için;I. Buharlaştırma,II. Süzme,III. Sudaçözmeişlemleri hangi sıra ile yapılmalıdır?

A) III, II, I B) I, II, III

C) III, I, II D) I, III, II

E) II, III, I

3. I. Katı-sıvıII. Katı-gazIII. Katı-katıYukarıda fiziksel halleri verilmiş olan karışımlardan hangilerinin süzme yöntemi ile ayrılması müm-kün değildir?


C)IveII D)YalnızIII E) II ve III

4. Ayrımsal kristallendirme ile ilgili;I. Çözünenlerkatıolmalıdır.II. Çözünürlüklerinin sıcaklıkla deği-

şiminekadarfarklıolursa,ayırmaişlemidahaverimliolur.

III. Kimyasalbiryöntemdir.yargılarından hangileri doğrudur?


C)YalnızIII D)IveII E) I, II ve III

c) Özütleme (Ekstraksiyon): Katı ya dasıvıolankarışımabirçözücü ilavesi ilebi-leşenlerinden birinin veya birkaçının ayrıl-ması işlemidir.Bitki çaylarının demlenereketkenmaddesininsudaçözünmesi,zeytininyağısıkıldıktansonrakalanposasınahek-zan eklenerek posada kalmış yağın eldeedilmesiörnekolarakverilebilir.

Katı-sıvımaddeleriözütlemedışında,sıvı-sıvıözütlemetekniğidekullanılır.Sı-vı-sıvı karışımlarını özütlemede bileşenlerine ayrılacak karışım sıvıdır.Ayırmahunisinde,sıvıkarışımhomojenolarakkarışmayacağıbaşkabirsıvıilekarıştırılır.Karıştırmaişlemindensonrabazımaddeler,eklenensıvıiçerisindeçözünür.Dahasonraheterojenkarışımhâlindebulunansıvılarbirbirindenayrılır.Ayrılansıvıla-rınçözücüleribuharlaştırılırsaçözünenmaddelersafolarakeldeedilir.Özütlemeyöntemiözellikleeczacılıktavekozmetiksanayisindekullanılır.

d) Çözünürlük Farkı ile Ayırma Tekniği:Katı-katıkarışımındakatılardanbirisisıvıdaçözünüyor,diğeriçözünmüyorsabuyöntemuygulanır.

Örneğin: Kum-tuzkarışımınıayırmakiçin

TuzluSu

Kum

I.Sudaçözme

II. Süzme

III.Buharlaştırma

işlemleriyapılarakayrılabilir.

Salamurapeynirintuzunungitmesiiçinsudabekletilmesigibi.

Tanecik Boyutu Farkı ile Ayırma

Karışımiçerisindeyeralanmaddelerfizikselboyutlarınınfarklıolmasındanyarar-lanılarakayıklama,eleme,süzme,diyalizgibiyöntemlerleayrılabilir.

a) Ayıklama:Bazıbasitkarışımlarrenk,şekil,boyutgibiözelliklerdenyararlanılarakayrılabilir.Pirinçiçe-risindekitaşlarınayıklanmasıgibi.

b) Eleme:Tanecikboyutudahaküçükfarklıboyutlardakibasitkarışımlarınayrıl-masıiçinkullanılır.

Un-kepekkarışımınınayrılması,inşaatlardakullanılankumdantaşlarınayrılmasıgibi.

Uygulayalım

1) B 2) A 3) D 4) D


165


1. Aşağıda verilen yöntemlerin hangi-sinde tanecik büyüklüğü farkından yararlanılmaz?

A)Ayıklama B)Süzme

C) Eleme D) Diyaliz

E) Flotasyon

2. Karışım Süzgeç I. Un-kepek ElekII. Tebeşirtozu-su SüzgeçkâğıdıIII. Kirlikan Yarıgeçirgen

zar

Yukarıda verilen karışımlar ve karşı-larında tanecik büyüklüklerine uygunolarakkullanılansüzgeçlerverilmiştir.

Yukarıda verilenlerden hangileri doğ-rudur?

A) I, II ve III B) I ve II

C) II ve III D) I ve III

E)YalnızI

3. I. Diyalizdekirlikansüzülerekbiyolo-jikatıklaruzaklaştırılır.

II. Fabrika bacalarına takılan filtrelerkatıparçalarısüzerekhavakirliliği-ninazalmasınayardımcıolur.

III. Şekerlisusüzgeçkâğıdıyardımıilesüzülerekbileşenlerineayrılır.

Yukarıda verilen bilgilerden hangile-ri doğrudur?

A)YalnızI B)IveII

C) II ve III D) I ve III

E) I, II ve III

Uygulayalımc) Süzme:Birbiri içerisinde çözünmeyen katı-sıvı karışımlar için kullanılan biryöntemdir.Çözünmeyenkatınıntanecikbüyüklüğüneuygunsüzmearaçlarıkulla-nılır.Laboratuvarlardakullanılansüzgeçkâğıdıdır.

Aynızamandagaziçerisinedağılmışkatıparça-cıklarda süzme yöntemi kullanılır. Araçlarda vefabrikalardakullanılanfiltrelergibi.

ÖrnekPudra şekeri, demir tozu, iri taneli kum ve toz kükürtten oluşan bir karışımı bileşenlerine ayırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisi gerekli değildir?

A) Süzme

B) Eleme

C) Kristallendirme

D)Sudaçözme

E)Mıknatıslaçekme

ÇözümKarışımıbileşenlerineayırabilmekiçinşöylebiryöntemsilsilesiönerilebilir:Karışımdamıknatısgezdirilerekdemirtozlarıtoplanabilir(E).Karışımuygungözeneklibirelektengeçirilirseiritanelikumayrılır(B).Kalankarışımasueklenirsepudraşekeriçözünürkenkükürtçözünmez(D).Bukarışımsüzülürsekükürtsüzgeçkâğıdındakalırvebileşenlerbirbirindenayrılmışolur(A).

Cevap C

1) E 2) A 3) B


166


d) Diyaliz:Birsıvıiçerisindebulunanfarklıbüyüklüklerdekikatıtaneciklerinbirbirindenayrılmasıyöntemidir.

İnsanvücudundaböbrekleringörevikandabulunanzararlıatıklarısüzmesidir.Böbreklergöreviniyerinegetiremediğizamanböbrekyetmezliğimeydanagelir.

Böbrekyetmezliğiçokciddibirhastalıktır.Hastalaracilönlemolarakdiyalizealınırlar.Uygundonörbulunduğundadaböbreknakligerçekleşir.

Diyalizdekirlikanyarıgeçirgenbirzarlaayrılmıştuzlusuilekarşılaşır.Kaniçerisindebulunanküçükmolekülyapılıatıkmadde-lerzardangeçerken,proteinler,kanpulcuklarıgibibüyükyapılıveyararlımoleküllerkandakalır.Böyleliklekanzehirliatıklardantemizlenmişolur.

Diyalizmakinesinebağlanarakkanıntemizlenmesiişleminehemodiyaliz denir.


20Neler Öğrendik?

167

1. I. Gazyağı- Benzin

II. Alkol-SuIII. Tuz-Su

Yukarıda verilen karışımlardan hangileri özkütle far-kından yararlanılarak bileşenlerine ayrılamaz?

A)YalnızI B)IveII C)IIveIII

D) I ve III E) I, II ve III

2. Damıtma yöntemi ile ilgili;

I. Fizikselbiryöntemdir.II. Tuzlusukarışımıbuyöntemleayrılabilir.III. Zeytinyağı-sukarışımındaöncesuayrılır.


A)YalnızI B)IveII C)IveIII


3. Karışım Ayırma Yöntemi

I. Tuz-şeker Ayrımsalkristallendirme

II. Kolonya Ayrımsaldamıtma

III. Demir-Nikeltozukarışımı Mıknatıslama

Yukarıda verilen karışımlar için karşılarındaki ayır-ma tekniklerinden hangilerinin kullanılması uygun-dur?


D) I ve II E) I, II ve III

4.

I II

Tuzlu Su ŞekerSu

III

AlkolSu

Yukarıda verilen karışımlardan hangileri ayrımsal damıtma ile bileşenlerine ayrılamaz?



5. Aşağıda verilen ayırma tekniklerinden hangisinde tanecik büyüklüğü farkından yararlanılır?

A) Diyaliz B) Yüzdürme C) Özütleme

D)Buharlaştırma E)Kristallendirme

6. Ayırma Yöntemi Özellik

I. Yüzdürme Özkütlefarkı

II. Ayıklama Tanecikboyutu

III. Eritme Çözünürlükfarkı

Yukarıdakarışımlarıayırmadakullanılanbazıyöntem-ler,karşılarındadayararlanılanözellikverilmiştir.

Buna göre, eşleştirmelerden hangileri yanlıştır?


D) I ve II E) I, II ve III


Cevaplar

Neler Öğrendik?

168

7. I. Buharlaştırma

II. AyrımsaldamıtmaIII. Ayırmahunisi

Yukarıda karışımları ayırmak için kullanılan bazı yön-temlerverilmiştir.

Bu yöntemlerin hangilerinde karışımı oluşturan bi-leşenler ayrı ayrı elde edilebilir?



8. Değirmenden gelen unu kepeğinden ayırmak için aşağıda verilen özelliklerden hangisinden yararla-nılır?

A) Çözünürlükfarkı

B) Kaynamanoktalarıfarkı

C) Özkütlefarkı

D) Erimenoktalarıfarkı

E) Tanecikboyutufarkı

9. Özkütleleri birbirinden farklı heterojen sıvı-sıvı ka-rışımını bileşenlerine ayırmak için aşağıda verilen yöntemlerden hangisinin kullanılması uygundur?

A) Elemek

B) Diyaliz

C) Santrifüjleme

D) Ayırmahunisi

E) Dekantasyon

10. Tuz, su, şeker ve zeytinyağı karışımını ayırmak için;

I. Ayırmahunisi,II. Ayrımsalkristallendirme,III. Ayrımsaldamıtma

işlemlerinden hangileri uygulanmalıdır?



11. I. Benzin-suII. Şeker-suIII. Alkol-su

Yukarıda verilen maddelerle oluşturulan karışımlar-dan hangilerinin ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıl-ması uygun değildir?


D)IIveIII E)YalnızIII

12. X,YveZsafsıvılarındanönceXveYsıvılarıkarıştı-rılıyor.

I

X

Y

DahasonrakarışımınüzerineZsıvısıekleniyor.

II

X

Y ve Z

İşlemlersonundaŞekil-II elde ediliyor.

Bu karışım ayırma hunisinden geçirildikten sonra hangi yöntemle bileşenlerine ayrıştırılabilir?

A) Diyaliz

B) Damıtma

C) Kristallendirme

D) AyrımsalKristallendirme

E) AyrımsalDamıtma

1. E 2. B 3. D 4. B 5. A 6. C 7. C 8. E 9. D 10. B 11. B 12. E


Documents

SA 18 Kim ya Ders Fö yü - Lider Plusliderplus.com.tr/yayin/ornekdokuman/2019-2020/tytayt/foy/tytkimya.p… · Karışım Örnek A) Çözelti Şerbet B) Süspansiyon Ayran C) Kolloid