S al u n- t it taltalon - Cornell University...Salad Mix, Lasuna, kamatis, rusing, murod, karrots, raspberries, nagyelo nga strawberry, ba-sil ken produkto nga adda basilna, ken saan

For additional copies contact Cornell Good Agricultural Practices Program at(314) 787-2625 ● E-mail: [email protected] ● www.GAPs.cornell.edu

©2007

Insurat ken pinagtipuntipon da:Anusuya Rangarajan, Elizabeth A. Bihn, Robert B. Gravani,Donna L. Scott, ken Marvin P. Pritts.

Mangrugi tiNatalged asalun-at idiaytaltalon

Mayat nga araramid para ti panagtalon itinasadiwa a prutprutas ken natnateng

Pagannurotan dagitimannalon

Man

grug

i ti N

atalg

eda Salun-at iti makan

IdiayTaltalon

Listaan dagiti Nagyan

Daytoy a naipablaak ket supsuportaran ti Cooperative State Research, Education, and ExtensiveService, ti Departamento ti Panagtaltalon ti Estados Unidos, ken ti Administrasyon ti Makmakan

ken Droga ti Estados Unidos segun iti Tulag a 99-41560-0821.

Introduksion

Panagkaan iti prutas kennatnateng.................................................. 3

Sakit ti mulmula ....................................... 4

Pakadanagan dagiti aggatgatang .......... 5

Panagadu ti saksakit ................................ 6

Mabalinmo nga pabassiten itipeggad ...................................................... 7

Panagilista kadagitimapaspasamak ......................................... 8

Mabalin nga pagtaudan dagitipanagwaras ti bakteriaidiay taltalon ............................................. 9

Ganagan a takki ti baka .......................... 9

Danum .................................................... 10

Panagugas, Salun-at, ken Panagdalosa nalaing iti bagi .................................... 10

Panagugas, Salun-at, ken Kinadalosti Bagi Pagalagadan ti U-Pick Farms .... 12

Mangrugi ti panagtiped ti peggad sakbayti panagmumula ......................................... 13

Panagpili iti pagmulaan ........................ 13

Pannakagamolo ken panagusar tiganagan a takki ti baka ......................... 14

Panagtiped ti peggad bayat itipanagpapaltuad ......................................... 17

Kababalin ken pamuspusan itidanum ti paayas-ak ............................... 17

Paigidan dagiti apit iti ganagana takki ti baka ........................................ 20

Kinadalos ti taltalon ken panangiparitti ayayop ................................................. 20

Kinasayud ken kinadalos dagititrabahador .............................................. 21

Panagtiped iti peggad bayat tipanagaapit .................................................. 23

Kinadalos dagiti kahon ken dagitimaususar nga alikameniti panagaapit ......................................... 23

Kinadalos ti bagi ken pagsanayandagiti trabahador ................................... 23

Kinadalos ti bagi dagiti aggatgatangti U-Pick .................................................. 24

Kinadalos ti kinasayud ngapagpenpenpenan ................................... 24

Panagpaltuad ti nabaak a pespes kentubbog ..................................................... 25

Panagtiped ti peggad bayat tipanaggamolo kalpasan ti panagaapit ...... 26

Kinadalos ti bagi dagiti trabahador ...... 26

Aywanan ti kinadalos dagitipagbungonan ......................................... 27

Pamuspusan ti panagugas ken dagitilinya ti pagbungonan............................. 28

Panagpalamiis iti naapit ken nalamiisa pagpenpenan ...................................... 30

Panagbunag iti naapit aggapuiti taltalon inggana diay tiendaan ......... 30

Aramaten ti panangbirokiti naggapuan ......................................... 31

Responsibilidad tayo amin ti panagtalgedti salun-at kadagiti kankanen tayo ........... 32

Dagiti napili a reperensia para ti sabalipay nga pakaammo .................................... 33

Nagtitiponan dagiti nalawlawaga sasao ......................................................... 35

Panangbigbig ............................................. 37

Kailian nga makipagaramid iti GAPs ....... 38

MANGRUGI TI NATALGED A SALUN-AT TI MAKAN IDIAY TALTALON: 3PAGANNUROTAN DAGITI MANNALON

Introduksion

Panagkaan iti prutas ken natnatengImportante a paset ti prutas ken natnateng iti dietati U.S. Segun kadagiti “nutritionsists” ken dagitipropesyonal iti salun-at, dagiti dieta nga bassit titabana, adu ti sagutna, ken ti inaldaw apanagkaan ti maminlima iti prutas ken natnateng,ket mangsalaknib para kadagiti nadumaduma atipo to kanser ken mangpabassit ti peggad ti sakitti puso.

Nadumaduma a grupgrupo kasla iti U.S. Di-etary Guidelines, Food Guide Pyramid, HealthyPeople 2002, ken National Cancer Institute’s Fivea Day Program ti mangipakita iti kinaimportanteti panagkaan iti prutas kennatnateng. Ipaganetget ngaibagbaga dagiti programaiti “Strive for Five” ngainrugi dagiti komkompanyati panagtaltalon ken dagitigunglo ti komersio ngaiyadadu ti panagkaan iti prutas ken natnateng.Dagiti dumdumngeg nga aggatgatang kadagitoya pakaammo ket sinabaliandan ti panagpili tikankanen. Manipud 1970 agingga 1997, ti dagupa kanent, kada tao a prutas ken natnatengket ngimmato iti 24%, manipud 577 ingganat 718a libra.

Sinubalitan met dagiti mannalon itipanagtalon ken panagani iti adadu apanagduduma ti tradisyonal ken baro a klase tiprutas ken natnateng. Sangalubongan ngapannakaani ken pannakaiwaras, baro nga wagasti panagbungon, ken namaymayat nga panaglakoken panaggatang ket nangipaay kadagitiaggatgatang iti nawadwad a prutprutas kennatnateng. Ti panagado ti sangalubongan ngapanagginnatang ket isu ti mangted ti tinawen agun-od ti nasadiwa nga apit aggapu ti nasurok a130 nga pagilian.

4 MANGRUGI TI NATALGED A SALUN-AT TI MAKAN IDIAY TALTALON:PAGANNUROTAN DAGITI MANNALON

*Naggapuan: CDC FoodborneOutbreak Surveillance System

Dagiti panagruar ti sakit timulmula segun ti naggapuan

ti apit manipud 1990agingga 1998*

Dagiti panagruar ti sakit timulmula iti U.S. manipud

1990 agingga 1998*

Shigella (3)

B. cereus (1)

Campylobacter (2)

E. Coli O157:H7 (22)Salmonella (26)

ET E. coli (2)

E. coli O11:H43 (1)

Dagiti panagruar ti bakteria timulmula manipud 1988

agingga 1998*

A

C

Sakit ti mulmulaBayat ti panagngato ti panagkaan ti mulmula,nadlaw dagiti scientists ti Centers for DiseaseControl and Prevention (CDC) idiay Atlanta, Geor-gia, ti sabali ken importante nga pagturongan.Manipud 1973 agingga 1998, ngimmatu ti kinaaduti panagruar ti sakit nga naggapu iti mula.

Sumaria dagiti sakit ti mula manipud 1987agingga tatta.

■ Ngumatngato latta ti dagup ti panagruar tisakit ti mula

■ Nagduble ti dagup ti tao nga naapektaran

■ Nadumaduma a prutas ken natnateng tinairaman (Kitaen ti A)

■ Tallo nga pagkapat (75.3%) kadagitipanagruar ti sakit ket naggapu iti mulmulaa naapit domestically (Kitaen ti B).

■ Kaaduan kadagiti panagruar ti sakit ketgapu ti bakteria nangnangruna ti Salmo-nella ken E. coli O157:H7 (Kitaen ti C).

Dagiti panagruar ti sakit ti mulmula ket gapuiti bakteria, birus, wenno parasites. Bakteria a kasSalmonella, E. coli O157:H7, Shigella, ken Bacil-lus, Cryptosporidium ken Cyclospora, ken biruskasla hepatitis A ken Norwalk, ket dadduma paya paggapuan kadagiti panagruar ti sakit. Letsogas,Salad Mix, Lasuna, kamatis, rusing, murod,karrots, raspberries, nagyelo nga strawberry, ba-sil ken produkto nga adda basilna, ken saan nganaipapudot tapno matay ti bakteria ti tubbog timansanas ken naranghado ket dagiti dadduma apakaalaan kadagiti microorganisms ngamakasakit ken dagiti gapu ti isasakit ken ipapataydagiti ububbing ken dagiti tattao tditoy EstadosUnidos.

Manmano laeng ti naidokumento nga kaso tisakit a naggapu ti mula gapu ti saan a nasayaatnga panagtalon, ngem maysa nga partikular nganaduktalan nga panagruar ti sakit ket addapakaikonektaranna iti E. coli O157:H7 ngacontaminasion ti mesclun nga aglalaok nga bulongti letsogas. Naapit dagitoy nga letsogas iti maysaa taltalon nga asideg ti pagpadakkelan ti bakbaka

Repolyo 5.2%

Letsogas16.7%

Rusing 9.4%

Karrots 3.1%

Saan nga ammo 7.3%

Kamatis 2.1%

Salad/Bar 35.4%

Prutas20.8%

Domestic 75.3%

Imported 7.5%Saan nga ammo 17.2%

B


ken manmanok. Nakontaminate dagiti letsogasken gapu daytoy, nagsakit ti 49 a tattao idiay Illi-nois ken Connecticut. Dagiti edad dagiti nagsakitket manipud 2 ingganat 87. Daytoy nga panagruarti sakit ket gapu ti saan a nasayaat nga panagtalonken saan a maikanada a pannakaigamolo kadagitiletsogas kalpasan a naani. Nalapdan koma nonasurot ti nasayaat nga pagannurutan tipanagtalon ken pannakaigamolo.

Pakadanagan dagiti aggatgatangGapu dagiti panagasikaso dagiti “media” kadagitinasadiwa a prutas ken natnateng, ngimmato tikinasagan dagiti aggatgatang kadagiti sakit ngaaggapu ti mulmula. Makita tayo dagitipakadanagan kadagiti sakit kadagitinadumaduma a surbey. Iti surbey ti Fresh TrendsSurvey idi 1998 nga inaramid ti The Packer maga-zine, kontaminasyon iti bakteria kadagiti mulmulaket maysa kadagiti pakadanagan dagitiaggatgatang manipud idi nangrugi ti surbey idi1983. Iti 1000 a tattao nga nasurbey iti telepono,nakurang a 9% iti madanagan iti bakteria itikankanenda, ken 10% iti madanagan nga itibakteria nga adda iti kankanenda ketmakapasakit. Segun iti resulta kadagiti surbey,nakurang nga 60% nga aggatgatang ket nalallaloti danagda itatta ngem idi napalabas a tawenmaipanggep ti Salmonella ken dadduma pay abakteria iti mulmula. Gapu ka dagiti sakit ngaagtaud kadagiti mulmula, bimmaba ti pahag talekdagiti aggatgatang iti kinatalged ti salun-atkadagiti maapit, kimmapsot dagiti kampania parakadagiti prutas ken natnateng, ken isu pay tipakaigapuan ti pannakalugi kadagiti negosio .

Ti subalit met para dagiti pakadanagan dagitiaggatgatang, kaaduan kadagiti aglaklako ketnangaramid iti programa nga mangikeddeng akasapulan ti partido nga awan ti koneksionnakadagiti taltalon nga manginspeksion kadagititaltalon nga mangipaneknek nga dagiti prutas kennatnatengda ket nasayaat ti pannakaimula,pannakaapit, ken pannakaipakete babaen itinasayaat a pannakaaywan ken pannaka-gamoloda. Napardas ti iyaado dagiti programa kenadu kadagiti pannakaipataray ti panagmula ken


panagbungon ket agdaman nga mainspeksionbabaen dagiti kompanya, organisasion kenahensia nga aprobaran dagiti aglaklako.

Dagiti pamuspusan nga adda magapuanannaket maiturongda iti pannakatubeng ti panagwarasti bakteria. Ipakita a nalaing dagiti research nganarigat ti mangdalus a nalaing ka dagiti maapit aprutas ken natnateng no nangrugin ti panagwarasti bakteria. Ti puon ti panagballigi nga mangtipediti peggad ket isu ti mangpasardeng iti iyaado tibakteria sakbay nga agwarasda.

Panagadu ti saksakitMasdaawka ngata no apay nga umadadu tisaksakit nga aggapu ti makmakan nga maaramidkadagiti maapit. Adu dagiti mabalin a paggapuan,kasla:

Panangsabali dagiti “socialdemographics”Adu dagiti paset ti populasion ti Estados Unidosnga buklen dagiti lallakay ken babbaket,“immuno-compromised”, ken dagiti agsagsagabaiti agtuloy a sakit. Dagiti tattao nga aggungun-oditi chemotherapy, naitedan iti “organs,”agsagsagaba iti nakaro a sakit ti HIV wennoimpeksions ti AIDS ket nalaklakada ngamaimpeksionan dagiti sakit nga aggapu timakmakan ngem dagiti tattao nga nasalsalun-at.Amin dagitoy nga tattao, dagiti masikog ngababbai ken ububbing ket isu dagiti nalaklaka amaapektaran kadagiti bacteria ken saksakit.

Panangsabali iti sistema ti makmakanDagiti nasadiwa a prutprutas ken natnateng ketmaimulmula ken mailaklako sangkailian kensangalubongan. Daytoy narikut a sistema timakmakan ket palubosanna ti panangiwaraskadagiti nadumaduma a maapit iti adu a tattao.Ngem daytoy nga sistema ket mabalinna met ngaipangato ti peggad ti pannakailatakan kadagitiaggatgatang iti nadumaduma a “microorganisms”iti maapit. No dumteng dagiti panagruar dagitisakit, narigat a suroten ti naggapuan ti problema.


Panag sasabali ti kayat dagiti aggatgatangIti panag popular iti salad bars ken ti iyaado dagitiklase dagiti makmakan iti nadumaduma aluglugar malaksid iti balay ken isu pay ti gapu tipanagpangato ti peggad ti contaminasion kadagitinasadiwa a maapit babaen iti saan a nasayaat apannakagamolo ken panagsagana. Dagiti maapitnga saan a nagamolo kasla kadagiti kapespes atubbog ken dagiti kapispisi a prutas kennatnateng, bayat pay a mabalin, ken saanda paya naipapudot tapno mapatay dagiti bakteria. Nosarunuen daytoy a proseso iti panangipenpen itiatiddog a tiempo nangnangruna no nabara, dagitimakapasakit nga mikrobio ket mabalin ngaagbiag ken umado sa isu ti gapu ti panagpangatoti peggad ti sakit iti makmakan.

Agsabsabali a microorganismsIti napalabas a 20 inggana’t 30 a tawen, napaliiwdagiti scientists nga adu ti nagsabalian dagiti mi-croorganisms. Dagitoy a panagsabali ket itiiruruamda iti problema ti aglawlawda, tipanangpalubos nga dumakkelda uray nongannganida natayen,. Dagiti bakteria kasla itiYersinia enterocolitica, Listeria monocytogenes,ken E. coli O157:H7 ket mabaelanda ti dumakkela nabuntog iti nalamiis a tiempo ken dagididadduma a bakteria kasla iti E. coli O157:H7 kenSalmonella enteritidis ket makagapu iti nakaro asakit uray no bassit laeng a dagup ti “cells” timaalimon. Adadalen dagiti scientists dagitiiruruam dagiti mikrobio tapno maamuanda nokasano ti panagakem tapno makaaramidda itinamaymayat a wagas a panagnlapped.

Mabalinmo nga pabassiten itipeggadKontaminasion dagiti mikrobio kadagiti maapitket mabalin a mapasamak iti tiempo nga addaidiay talon ingganat adda dita tinidormo. Maysaa puon ti panagballigi ti panangtiped iti peggaditi mikrobio idiay talon ket ti sapata dagitiagtagikua ken dagiti trabahador iti taltalon.Daytoy a bassit a libro ket mangted iti tabas itinasayaat a panagtalon ken panaggamolo nga

Salmonella no makitkita iti maysa ngaelectron microscope.


mabalin nga aramaten idiay taltalon kenpagbungonan tapno matiped iti peggad iti sakitnga gapu iti panagwaras iti bakteria iti maapit.Naaramid daytoy tapno matulungan dagitimannalon nga agmula ken agapit iti nasustansiaken makapasalun-at a prutprutas ken natnatengkadagiti aggatgatang.

Panagasaas, pananglpateg, ken papigsaendagiti pamuspusan iti nasaysay-yaat a panagtalonnga maararamat idiay taltalon ken dagitipamuspusan iti nasaysay-yaat a panagbungon ngamaaramat idiay pagbungonan tapno matiped tipeggad iti mikrobio. Masapul nga sisasaganadagiti mannalon kadagiti problema iti mikrobionga mabalin a mapasamak ken masapul ngaikagumaanda iti aggunay nga tumulong ngamangsalak nib iti salun-at ti publiko, iti pamilyada,dagiti negnegosio, ken iti kabibiag da. Dagitipannakalugi dagiti negosio nga gapu ti panagruariti sakit ket makadadael iti negosioda. Saan amabalin nga garantiaan nga amin amin ngamaimulmula idiay taltalon ket awan ti mikrobiona,ngem no kagumaanda ti aggunay nga mangtipedbayat iti panagmula ingganat panagapit, mabalina matiped dagitoy a peggad.

Panagilista kadagiti mapaspasamakImportante nga mailista amin a mapaspasmak ngaoperasion iti taltalon nangnangruna itipanagtalged iti salun-at. Gapu iti narikut a sistemati pannakagamolo ti makmakan, saan unayen adiretso ti panaggunay dagiti nasadiwa a maapitaggapu iti mannalon inggana iti aggatgatang, tasakbay nga makadanon idiay tiendaan wennokanen, mamin adu nga maiggaiggaman. No addamapasamak a panagruar digiti sakit, surotendaiti naggapuan ti panagwaras ti bakteria. Itipannakaisurat iti panagusar iti ganagan a takki tiayayop, dagiti resulta ti panangsubok ti kadalosti danum, ken dagiti programa a tumulong itipanagsaya at kadgiti mannalon ket mabalinnga maibaga no napasamak ti panagwaras tibakteria diay taltalon wenno saan. No mayat tipannakairekord iti mapaspasamak, nalaklaka itipanagamiris dagiti aggatgatang ken dagitiahensia nga mangmanehar, ken tumulong pay a


mangtiped iti sapul para iti pormal nga annuroten.Ipakita pay ti mayat a pannakairekord kadagitimapaspasamak iti panangsapata dagiti mannalonnga mangtiped kadagiti peggad iti mikrobiokadagiti prutprutas ken natnateng.

Mabalin nga pagtaudan dagitipanagwaras ti bakteria idiay taltalonAdu dagiti nadumaduma nga makaigapu tipanagsaknap iti bakteria kadagiti maapit bayatiti panagmula, panagapit ken panaggamolo(kitaen iti listaan iti kannigid). Gapu ta mabalin amapasamak iti panagwaras iti bakteria manipudtaltalon ingganat tinidortayo, irugi ken ipangrunati pamuspusantayo idiay taltalon. Dagiti daddumaa pagannadan ket iti panagusar iti ganagan a takkiti baka, panagusar iti danum, ken iti kinadalos tibagi ken iti salun-at dagiti mannalon.

Ganagan a takki ti bakaTi panagusar ti saan a maikanada a baak wennonalaokan ti kemikal a ganagan a takki ti baka ketmabalin nga mangingato iti peggad iti mikrobioken makagapu iti panagruar iti sakit nga aggaputi mulmula. Ti posibilidad nga agsagid ti takki kenmula ken no adda bakteria ti takki nga maiwarsino bisibisan ti mula iti danum ket mabalin apakadanagan. Dagiti bakteria kasla iti E. coliO157:H7, Salmonella, ken Campylobacter ketmabalin a nailaok iti ganagan a takki ti baka, tipitak ken daga iti tallo (3) a bulan wennoadadupay, segun iti temperature ken iti kasasaadti daga. Ti makapadanag kadagiti mannalon ketti banag nga ti Listeria monocytogenes nga maysanga bakteria nga makadadael ket agpaot tipanagbiagda iti daga ti nasurok a tallo a bulan. Timet Yersinia enterocolitica ket agpaot tipanagbiagda iti nganngani maysa a tawen ngemsaanda a dumakkel.

■ Daga

■ Danum iti pasay-ak

■ Ganagan a takki iti ayayop

■ Saan unay a nasayaat ti pan-nakagamay a ganagan a takki

■ Abuyo ken tartarakenen ngaayayop

■ Saan unay a nasayaat tipanangdalos iti bagi dagitimannalon

■ Dagiti alikamen nga usarennga agapit

■ Dagiti pangikabilan dagitimaapit no maibunag aggapuidiay taltalon ingganatpagbungonan

■ Dagiti nagugasan kennagbalnasan a danum

■ Narugit a panaggamolo bayatiti panagurnos kenpanagbungon idiaypagbungonan, paglakkuan kenidiay balay

■ Dagiti alikamen nga usaren nobabasaen, bungonen, wennoputeden dagiti maapit

■ Yelo

■ Dagiti pagpalamiisan

■ Dagiti lugan nga mangbunagkadagiti maapit

■ Saan a maikanada atemperatura no maipenpen

■ Saan a maikanada apanagbungon

■ Nadumaduma a panagsaknapti bakteria idiay pagpenpenan,pangidayaan, ken pagsaganaan

Dagiti paggapuan dagitimakapataud iti

kontaminasion idiay taltalon


DanumMaysa pay a mabalin nga paggapuan ti nadanara mikrobio ket ti danum ti pasay-ak,panagpalamiis kadagiti naapit, panagugas,panagdeppel, ken panangisagana dagiti naapit.Mabalin nga adda nailaok iti danum a mikrobioken ti danum a narugit ket makaitedsakit. IdiSeptiembre ti 1999, adda napasamak a panagruarti bakteria a E. coli O157H:7 iti danum idiay Wash-ington County idiay New York. Napalabas tinapigsa a tudo, dagiti danum nga adda laokna ngaE. coli O157:H7 ket nasaknapanna dagiti danuma nagian iti bubon. Nasurok a sangaribo (1,000) atattao ti nagsakit gapu ti iyiinomda iti danum anakontaminaran, dua (2) ti natay. Saan la ngaimportante para ti natalged a salun-at ti nadalos adanum ngem iyadadona pay ti namaymayat amaapit ta bumassit ti malungsot.

Panagugas, Salun-at, ken Panagdalos analaing iti bagiKaaduan kadagiti bakteria ket mabalin amaiyakar kadagiti nasadiwa a prutprutas kennatnateng gapu kadagiti trabahador ngamangapit, mangbungon wenno manggamolo kadagiti apit. Gapu iti panagliway dagiti trabahadornga agugas kalpasanda nga usaren ti banyoket isu ti rason kadagiti kaaduan nga panagruarti sakit.

Ti nasayaat ken kadawyan a panagugas ketisu ti mkaysa nga efectivo nga estratehia amangtubeng iti panagruar ti sakit nga aggapu itimakmakan ngem manmano laeng a tattao timangsursurot iti daytoy a pamuspusan. Kastoy nokasano:

■ Bugguam ti imam ti nadalos ken nabara adanum, sabunam inggana taglabutab

■ Lidlidam dagita imam iti beinte (20) asegundo (kantaem ti ABC–alaen na ngatati beinte (20) a segundo dayta)


■ Dalusanyo ti uneg ti kukoyo ken dagitinagbabaetan ti ramramayyo. Pag-sinnublatenyo nga ilidlid dagiti tammudoti maysa nga imayo diay dakulap ti kasum-bangir nga imayo nga adda sabonna.

■ Balnawam iti nadalos a danum.

■ Pamagaanyo ti imayo iti nadalos a tualya

Tapno nalaklaka a suroten ti pamuspusan tinasayaat a panagugas, masapul nga nadalos tibanyo nga usaren dagiti mannalon ken dagitiagbungbungon. Masapul nga adda usaren dagititrabahador a sabon, nadalos nga danum, kennadalos ng tualya no agbuggoda tapno matipedti peggad ti panagsaknap dagiti bakteria kadagitimaapit. Masapul nga dagiti banyo ket asideglaeng ken nadalos nga kanayon tapno naayatdanga mangusar.

Ti salun-at ti trabahador ket samayenna tikinatalgad ti salun-at dagiti maapit. Dagiti tattaonga adda sakitna nga hepatitis A wenno dagitiadda simtona ti agrurusok, agsarwa, wennoagtakki ket mabalin nga makaalis ti nadanar ngamikrobio kadagiti prutas ken natnateng kenmasapul nga saanda nga agiggem kadagitoy ngakanen. Dagiti dunor, kapuyo, wenno sugat ketmabalin met nga makasaknap iti nadadanar ngabakteria kadagiti maapit. Dagiti trabahador ngaadda sugatna wenno adda bassit nga sakitnangem nasalun-at nga makatrabaho ket masapulnga ikedngan iti sabali nga trabaho nga saan ngaagiggem ti maapit wenno maipaayan ti alep-epken guantes tapno matiped ti peggad tipanagsaknap ti bakteria.

Ti kinadalos ken ti salun-at dagiti trabahadorkef importante para ti pananggarantia iti natalgedken nasadiwa a prutprutas ken natnateng. Nomasursuruan dagiti trabahador maipanggep dagitipeggad, aramaten ti panagusar ti banyo kenpanagdalos kadagiti pagugasan, ken siaammo tisalun-at dagiti trabahador, ken patalgeden ida ngamangibaga no adda sakit ket simple apamuspusan nga suroten dagiti mannalon tapnomatiped ti peggad iti isasaknap dagiti bakteria ngaaggapu kadagiti trabahador nga mapan itinasadiwa nga mulmula.


Panaguguas, Salun-at, ken Kinadalos tiBagi Pagalagadan tiU-Pick FarmsDagiti mannalon nga sumursurot kadagitinasayaat a pamuspusan iti panagtalon kenpannaggamolo idiay taltalonda ket patalgedendakoma ka dagiti kustomer ti U-Pick nga ugasandadagiti imada sakbay nga sumrekda iti taltalon.Adu ti bannog a napan para magarantia tikababalin ken panagtalged ti salun-at iti apit tiU-Pick sakbay nga umuneg dagiti kustomer ititaltalon. Kaaduan kadagiti mannalon ketagbutengda nga mangibaga kadagiti kustomernga agugasda ta baka mapabainanda ngemkaaduan met kadagiti kustomer ket manam-ayanti riknada ta ti agtagikua iti taltalon ketmadanagan iti panagtalged ti salun-at iti mulmulaken dagiti kustomer. Mabalin nga mangisab-it itibabassit nga senial iti uneg ti pagugasan ititaltalon nga mangiturong kadagiti kustomer kenmangibaga ti panggep ti panagugas ti ima.

Kablaawankayo amin a

“U-Pick” ngaaggatgatang

Araramidenmi amin a kabaelanmi tapnomagarantianmi ti natalged a salun-at dagiti

apit ditoy a taltalon babaen kadagitisumarsaruno

Nasayaat a pamuspusan tipanagtalon

Sapay koma ta aramidenyo met ti paset tiresponsibilidadyo para iti natalged a salun-at

dagiti apit babaen ti panagugas kadagiti

imimayo sakbay nga agpuroskayo.

Dios ti agngina.

Laglagipen ti panangiparit kadagititaraken nga ayayop idiay taltalon.


Mangrugi ti panagtiped ti peggadsakbay ti panagmumula

Panagpili iti pagmulaanMangpili iti lugar nga pagmulaan ti prutas kennatnateng segun iti napasamak iti napalabas, itipanagusar iti ganagan a takki ti baka, ken “croprotation.” Iyadayo ti pagmulaan kadagitipagtarakenan ti ayayop, pagaraban, wennopagsarusaran. Ammuen ti panaggaraw ti danumti daga ti napili nga pagmulaan ken siguraduennga saan nga asideg ti takki dagiti matartarakennga ayayop ken saanda nga makastrek iti taltalonti mulmula segun iti panagayos wennopanaganudda.

■ Sukimaten ti napalabas ti napili a lugar-nausar kadi a pagbellengan iti rugit?Nausaran kadi iti takki ti ayayop wennopitpitak? No wen, kaano?

■ Siguraduen nga ti pagmulaan ket saan ngaturongen ti angin ken danum nga aggaputi ayayop

■ Lasinen dagiti pangusaran iti surong tidanum ken eksaminen ti danum tikinadalosna ken kalidadna

■ Siguraduen nga dagiti nakontaminarannga danum wenno danum ti pagtaraknanti ayayop ket saan nga makastrek iti taltalonsegun iti panagayos wenno panaganudda.

■ Tumawag iti maysa nga pannakabagiti maysa a lokal nga Cooperative ExtensionService wenno Natural Resource Conser-vation Service tapno makaaramid itinadetalye a plano a pamuspusan tipanagmula.

Agpanunot iti gandatsakbay nga agmula

■ Mangpili iti lugar ngapagmulaan segun itinapalabasna ken tiayanna.

■ Annadan ti panagusar itiganagan a takki ti baka.

■ Aywanan ti amin amapaspasamak


Pannakagamolo ken panagusar tiganagan a takki ti bakaGanagan a takki ti baka ket maysa a paggapuanti sustansia ngem paggapuan pay ti bakteria titattao no saan nga taripatuen a nasayaat. Dagitiprograma nga mangipaneknek ti kinamayat tiususaren nga ganagan a takki ti baka ket adu tiistrikto a paglintegan maipanggep ti panagusar tinaata a takki. Uray no dagitoy nga paglinteganket para iti panagtiped ti peggad ti aglawlaw,importante latta nga amin amin nga ag taltalonnga agususar ti ganagan a takki ti baka ketsurotenda latta dagiti nasayaat a pamuspusan tipanagtalon tapno matiped ti peggad kadagitimikrobio. Nasayaat ken natalipupos a panagusarka dagiti ganagan a takki ti baka sakbay tipanagmula ken siguraduen nga saan ngamawarsian ti mula iti ganagan a takki ti baka ketimportante nga suroten tapno matiped ti peggadti panagsaknap dagiti mikrobio.

Adalen ti naggapuan, pagpenpenan, ken titipo ti ganagan a takki ti baka ngamaususar iti taltalon

■ Masapul nga adayo ti panagpenpen itiganagan a takki ti baka iti pagmulmulaanken paggamoloan ti apit. No saan ngamaikkan a nalaing ti kemikal ti takki tiayop, pagbaaken ti takki nga mausar ititaltalon iti innem (6) a bulan sakbay ngausaren.

■ Mangbangon ti alad nga mangtiped itiangin a maisaray-ob nga takki ti ayayop.

■ Ipenpen dagiti nabasa a takki iti innem apulo (60) nga aldaw bayat ti kalgaw wennosiam a pulo (90) bayat ti panawen ti lam-ek sakbay nga usaren diay taltalon

■ Siguraduen nga ikkan ti kemikal dagititakki nga kinkinanayon. Iti napudot atemperatura nga sulta ti panangikabil tikemikal kadagiti takki ket patayennakadagiti kaaduan nga bakteria. Laglagipennga kamayaten ti temperatura, panag-

Para ti pamuspusan nga addapaggapuananna, paliiwen titemperatura ti bunton ken pawirwiran.


tayyek ken tiempo nga panagaramid timayat a ganagan a takki ti ayop. Kitaen tireprensia iti udi daytoy a polieto ti adadupay nga detalye.

Aluadan ti panagplano panagusar tiganagan a takki ti baka

■ Usaren dagiti ganagan a takki ti baka bayatiti rugi wenno udi ti tawen ti panagrururoskadagiti amin a natnateng wennoprutprutas a naimula iti daga, nang-nangruna no nabara dagiti daga, namaga,ken namulaan.

■ No agususar iti ganagan a takki ti bakabayat iti rugi wenno udi ti panagsusulbod,iwaras ti ganagan a takki ti baka dua (2) alawas sakbay nga agmula nangnangrunano makaadda iti apit.

■ Maiparit ti agapit iti natnateng wennoprutprutas no saan a mapalabas tisientobeinte (120) nga aldaw kalpasan nganausar ti ganagan a takki ti baka.

■ Laglagipen nga isurat dagiti gatad, petsa,ken disso ti nangusaran iti ganagan a takkiti baka.

Panagtipon iti ganagan a takki ti baka kenti daga

■ Pagtiponen ti ganagan a takki ti bakakalpasan nga usaren. Uray no ammotayonga adu ti nadanar nga bakteria ti saan ngaagbiag iti daga, masapul latta nga adalenti panagkadua ti mikrobio ken bakteria.Dagiti dadduma nga bakteria kasla iti List-eria monocytogene ket mabalin nga agbiagken dumakkel iti daga.

■ No kasapulan nga agusar iti ganagan atakki ti baka wenno pitak para kadagitinaimula a natnateng ken prutprutas itidaga, itipon ti nakurkurang a dua (2) alawas sakbay nga agmula ken paliiwen tisientobeinte (120) nga aldaw sakbay ngaapiten.


■ No ti sientobeinte (120) nga aldaw ngapanagpalpaliiw ket saan a maaramat kaslapara dagiti mulmula nga bassit laeng titiempo ti panagdakkelda kasla ti letsogaswenno dagiti nabulong a mulmula, agusarlaeng iti nabaakan nga ganagan a takki tibaka.

Panagpili ti maibagay nga mulmula■ Lisian ti panagmula ti ramramut ken dagiti

nabulong a mulmula bayat iti tawen ngapanagusar iti ganagan a takki ti baka idiaytaltalon.

■ Usaren ti ganagan a takki ti baka para tipanagadda ti apit.

■ Usaren ti ganagan a takki ti baka parakadagiti mulmula nga mabayag ngadumakkel bayat ti tawen nga naimulalaeng. Ti tiempo kalpasan ti panagusar tiganagan a takki ti baka ken panagapit ngapanaguray ket mangtiped ti peggad.

Reprensia iti daytoy a paset1. Hilborn, E.D., J.H. Mermin, P.A. Mishar, J.L. Hadler, A. Voetsch, C. Wojtkunski, M.

Swartz, R. Mshar, M. Lambert-Fair, J.A. Farrar, K. Glynn, L. Slutsker. 1999. Amultistate outbreak of Escherichia coli O157:H7 infections associated with consump-tion of mesclun lettuce. “Ti panagwaras ti Escherichia coli O157:H7 kadagitipanagkaan ti bulbulong ti letsogas.” Arch. Intern. Med. 159:1758-1764.

2. Rudolfs, W., L.L. Falk, R.A. Ragotzkie. 1950. Literature review on the occurrenceand survival of enteric, pathogenic, and relative organisms in soil, water, sewage,and sludges, and on vegetation. “Literatura nga adal kadagiti panagadda kenpanagbiag dagiti bakteria iti daga, danum, pagbelbellengan, pitak ken mulmula. I.Bacterial and virus diseases. Sewage and Industrial Wastes. 22:1261-1281. II. Ani-mal parasites. Sewage and Industrial Wastes. 22:1417-1427.

3. Stehman, S., C. Rossiter, P. McDonough, S. Wade. 1996. Potential pathogens in ma-nure. Animal agriculture and the environment: nutrients, pathogens, and commu-nity relations. “Makapataud a bakteria iti takki. Agrikultura ti ayayop ken tiaglawlaw: sustansia, bakteria, ken pannakabiang kadagiti agkakadua.” Proceed-ings from the Animal Agriculture and the Environment North American Confer-ence in Rochester, NY, Dec. 11-13, 1996. NRAES-96. P. 47-55.


Panagtiped ti peggad bayat itipanagpapaltuad

Kababalin ken pamuspusan iti danumti pasay-akNo ti danum wenno kemikal nga ususaren ngapagsibog ket makontaminaran iti mikrobio,mabalinna nga iyalis dagiti bakteria kadagitimulmula. Danum nga ususaren ti komunidad kenaggapu iti bubon ket isu ti mangted iti kabassitannga peggad para ti pasay-ak. Ngem saan unayena maaramat iti panagusar ti kastoy a tipo ti danumgapu iti kinaadayo ken kinadakkel ti taltalon. Tikadawyan nga danum nga maususar para itipanagsibog ket ti akinrabaw nga danum parakadagiti pagmulaan ti prutas ken natnateng.Dagiti kaaruba iti surong ket iyadayoda dagitiayayop iti pasay-ak ken atipaenda ti panagayos tipagkaanan ti ayayop nga mapan diay pasay-ak.No makigimong kadagiti komite ti lokal nga “wa-tershed” tapno maawatan a nalaing dagiti disso ti“watershed” ken panagiragpat ti panagyordomokadagitoy nga pagnaan ti danum ket mabalinnanga pamayaten ti kababalin ti danum ti pasay-akpara kadagiti taltalon ken tipedenna pay ti peggadti taltalon kadagiti mikrobio.

Panangsubok ti danum ti pasay-akDepende iti paggapuan ti danum ti pasay-ak,sabali ti mairekomenda no kasano kasansan tipanangsubok. Padasen ti danum sayo ited dagitimuestra wenno pagtuladan kadagiti nadayaw alaboratorio para usigenda dagiti bakteria ngaaggapu ti takki (makiuman iti lista ti sabali paynga panagserbi). Ti kaadda ti bakteria nga aggapuiti takki ket ipakitana nga nasaknapan ti danumti ganagan a takki ken dagiti nadanar a bakteria.Uray no ti pagalagadan kadagiti danum ti pasay-ak ket saan pay nga nasukimat iti napalpalabas atawen, adda dua nga agdama nga kalikagumanpara ti panagsubok ti kinadalos ti danum nga addabakteriana.

Pamuspusan ngapnangiturong idiaytaltalon

■ Kamayaten ti kababalin tidanum ti pasay-ak kenpamuspusan

■ Liklikan ti panagwarsikadagiti mulmula itiganagan a takki ti baka

■ Iruam ti mayat apanagdalos iti taltalon

■ Iparit dagiti ayayop idiaytaltalon

■ Iyunay-unay tipanagsanay kenkinadalos dagititrabahador

■ Ilista dagiti mapasamakkadagiti aramid anakalista iti ngato


■ Nangipasdek ti ahensia ti panagsalaknibkadagiti aglawlaw (Environmental Protec-tion Agency, EPA) ti pagalagadan parakadagiti napasubli nga danum (rugit nganaikkan ti kemikal) nga maususar para tisaan pay a nagamolo nga nasadiwa ngaapit nga nabirokan ti 2.2 nga rugit nganaggapu ti takki ti kada 100 nga mililitro tidanum. Daytoy ket isu ti makuna nga awanti bakteriana para dagiti saan a nadalos ngaararamid idiay taltalon. No nangatngatotikinasamek ti rugit nga naggapu ti takki ngamaduktalan, maisingasing kadagitimannalon nga saanda nga agusar itinangato a pasay-ak.

■ Dagiti tagasukimat diay Unibersida ti Cali-fornia ket imbagada nga segun itinasukimatda a napalabas iti kinadalos tidanum ti pasay-ak ket mabalin nga usarenti danum nga adda 1000 nga rugit ngaaggapu ti takki ti kada sangagasot (100) amililitro ti danum babaen iti naadal ngapanagbiag iti dadduma a bakteria itimulmula.

Daytoy dakkel a sakup ti kalikaguman ketibagana nga masapul pay latta ti sukimat. Aginggaadda maaramid ken masubok nga kalikagumanpara iti akinrabaw a danum ket suroten dagitoy apagturongan nga mangitarus dagiti resulta tipanagsubok iti danum ti taltalon. Ti kababalin tidanum ket naimimportante para ti danum ngamakasagid kadagiti parte ti mula a mabalin ngakanen nangnangruna no asidegen ti panagapit.Ti panakaammo iti kinadalos ti danum ti paayasket tumulong iti nasaysayaat a panagpili ti danumti pasay-ak nga mangtiped ti peggad ti panagruarti bakteria kadagiti sadiwa a mulmula.

Iti baba ket dagiti mairekomenda para tipanagsubok iti paggapuan ti danum. Para ti adadupay nga pakaammo wenno dagiti kalikaguman tiiliyo, bisitaen ti mangisursuro ti Cooperative Ex-tension Service ti ili wenno estadoyo.

■ Danum nga ususaren ti amin: Tinawenyonga gun-oden dagiti resulta ti panagsubokiti agturay ti danumyo.

Platito a bassit nga adda sangkapurokti bakteria nga E. coli O157:H7


■ Danum ti bubon: Suboken ken dalosan tibubon no adda maduktalan a rugit ti takkimamindua ti maysa a tawen. No ti kaha tibubon ket natalged ken kinanayon ngatartarimaen ken no ti ayayop ken dagitipagpenpenan ti ganagan a takki ti baka ketadayo iti lugar ti pagbombaan, matiped tipeggad ti isasaknap dagiti bakteria itidanum.

■ Akinrabaw nga danum: Suboken ti tunggaltallo a bulan idiay nabara ti tiempo kaslaidiay California, Florida, Texas, ken dagitidadduma pay nga abagatan nga estado.Suboken mamintallo bayat ti panag-mumula idiay tiempo ti amianan kasla diayNew York, Pennsylvania ken Michigan-umuna bayat ti panagmula, maikaduabayat iti kaaduan ti panagusar, kenmaikatlo bayat wenno sakbay ti panagapit.

■ Ilista amin a pagsubok iti danum. No seguniti resulta ti panagsuboki ti danum ketibagana nga adda naduktalan nga rugitnga aggapu ti takki, no sagaten ti danumwenno paglinsaeden mabalinna nga itipedti bilang iti sistema ti akinrabaw ngadanum. No adda nasaknapan ti bakterianga bubon, mabalin nga dalosan babaen tipanangikabil iti kemikal tapno matiped tibilang ti rugit nga aggapu ti takki.

Pamuspusan ti pasay-ak■ Usaren ti pasay-ak nga agtedted no

kasapulan. Daytoy nga pamuspusan ketmangtiped ti peggad ti panagsaknap tibakteria kadagiti apit ta dagiti parte ngamabalin nga makan kadagiti apit ket saannga dagus nga mabasa. Ti lebel ti sakitdagiti mulmula ket mabalin pay ngamatiped ken agpangato ti mayat apanagusar ti danum babaen daytoy ngapamuspusan.

■ Ti peggad ti mikrobio iti nangato ngapasay-ak ket matiped babaen ti panagusarti nadalos nga danum. No taripatuen ti


kinadalos dagiti bubon no addamaduktalan a rugit nga aggapu ti takki ketitalgedna nga nadalos ti ususaren ngadanum ti pasay-ak. No ususaren ti danumti nangato nga pasay-ak, suboken tipaggapuan ti danum ken ammuen ti sabalinga panagusar iti danum iti pasay-ak tisurong. No ususaren ti nangato a paayasiti bigat, agpangato ti mayat a panagusarti danum ken panagmaga ti bulong ketbumassit. Napaspas a panagmaga kennalabes a lila a silaw (ultraviolet) ketmangtiped iti panagbiag ti bakteria ti malaken tattao iti apit.

■ Saanmo nga usaren ti nangato a pasay-akmaysa a lawas kasanguanan ti panagapitno usaren ti akinrabaw nga danum.

■ Ilista dagiti panagusar, ti pamuspusan,gatad, ken petsa.

Paigidan dagiti apit iti ganagan a takkiti baka

■ Saanyo nga paigidan dagiti mulmula aprutas ken natnateng iti napitak wennonasadiwa nga ganagan a takki ti baka.

■ No masapul nga paigidan, usaren ti baak(nasursurok nga maysa a tawen tikinabaakna) nga ganagan a takki ti baka.

Kinadalos ti taltalon ken panangiparitti ayayop

■ Lisian dagiti nabasa a taltalon tapnomatiped ti panagwaras ti bakteria timulmula ken tattao.

■ Dalusan dagiti traktor wenno pagarado nganausar iti panaggamolo ka dagiti ganagana takki ti baka sakbay nga mapan idiaytaltalon.


■ Saanyo nga palubosan nga adda ayayoppati dagiti bilbillit a makan ken dagititaraken tayo nga agtawataw idiay taltalonnangnangruna no asidegen ti panagapit.

■ Pabassiten ti panagtawataw dagiti ayayopken bilbillit idiay taltalon.

Kinasayud ken kinadalos dagititrabahador

■ Mangipaay iti, nadalos, nataripatuen, kenkianayon nga madaldalosan nga kasilyaidiay taltalon.

■ Mangipaay ti pangalaan ti sabon nganadaroy, nadalos nga danum, ken nadalosnga tualya a maminsan laeng nga usarenpara iti panagugas wenno panagbuggo.

■ Iyunay-unay ti kinaimportante ti panagusariti banyo ken ti nasayaat a pamuspusan tipanagugas wenno panagbuggo.

■ Paliiwen ken ipapilit ti panagusarkadagitoy nga pacilidades.

■ Ikedngan iti sabali a trabaho dagiti agsakitnga trabahador nga saanda nga agiggemti apit.

■ Mangipaay iti pagsanayan dagiti trabahador nga tumulong kaniada nga mangauatiti panagbulig ti kina dalus ti apit amakmakan ken kinada lus ti bagi dagitimanggamulo.

■ Masapul nga dagiti mangimaton ketipakitada met iti nasayaat a pamuspusan tipanagdalos iti bagi. Tumakderda a kaspagwadan kadagiti trabahadorda kenparegtaenda dagiti padada a mangimatona kas ehemplo.


Reprensia iti daytoy a paset4. Dunlop, S.G. and W.L. Wang. 1961. Studies on the use of sewage effluent for irriga-

tion of truck crops. “Dagiti naadal maipanggep iti panagusar ti nadanum a rugitpara ti panangdanum kadagiti mulmula.” J. Milk Food Technol. 24: 44-47.

5. Gambrill, M.P., Mara, D.D., Silva, S.A. 1992. Physiochemical treatment of tropicalwastewater: production of microbiologically safe effluents for unrestricted crop irri-gation. “Physiochemical a panagdalos ti napudot a nausar a danum: panagpaltuadti natalged a nadanum a rugit a mikrobio para ti pasayak dagiti mulmula.” WaterScience Technology. 26(7/8):1449-1458.

6. Geldreich, E.E. and R.H. Bordner. 1971. Fecal contamination of fruits and vegetablesduring cultivation and processing for market: a review. “Panagsaknap ti bakteria titakki kadagiti prutprutas ken natnateng bayat ti panagapit ken panaggamolo parakadagiti tiendaan: repaso.” J. Milk Food Technol. 34:184-195.

7. National Academy of Sciences, 1996. Regulations governing agricultural use of mu-nicipal wastewater and sludge. “Annuroten nga agturay ti panagusar ti nausar adanum ken pitak.” In Use of Reclaimed Water and Sludge in Food Crop Production.Chapter 7. p. 120-152. National Academy Press. Washington DC. www.epa.gov/owmitnet/pdfs/mstr-ch7.pdf.

8. Water Treatment Notes: Chlorination of Drinking Water. “Naimutektekan apanagdalos ti danum: panangikabil iti kemikal a chlorine iti danum nga ininumen.”Section 5, (Wagenet and Lemley) 329FS5.1989. Cornell University ResourceCenter.


Panagtiped iti peggad bayat tipanagaapit

Kinadalos dagiti kahon ken dagitimaususar nga alikamen iti panagaapit

■ Ugasan ken balnawan a nalaing, kendalosan dagiti pangikabilan dagiti maapitsakbay ti panagaapit pati dagiti kayo ngakahon.

■ Kalubandaquiti saan a mansusar kennadalus a pangikabilan sakbay ngamakontaminaran dagiti bilbillit wennoayayop.

■ Saanyo nga ipalubos nga agtakder ti uraysino nga tao idiay uneg ti pangikabilanbayat iti panagapit. Dagiti butas kensapatos ket mabalin nga nasaknapan tibakteria ken mabalinda nga kontaminarandagiti kahon ken dagiti naapit.

■ Ikkaten dagiti daga nga naggapu ti taltalonidiay ruar ti kahon sakbay nga ibunagdagiti naapit idiay pagbungonan.

Kinadalos ti bagi ken pagsanayandagiti trabahadorTi nasyaat a kinadalos ti bagi ket importante bayatiti panagaapit. Dagiti agsakit nga trabahadorwenno dagiti nakontaminaran nga imima ketmabalin nga makalwaras iti bakteria kadagiti apit.Kinaammo dagiti trabahador, nasayaat apagsanayan, ken lakagan a banyo nga pagugasanwenno pagbugguan iti ima ket patalgedanna tikinadalos ti bagi. Para iti pangsursuruan itipanagugas iti ima, basaen ti “Panagugas, Salun-at, ken Kinadalos ti Bagi” (Handwashing, Health,and Hygiene) iti maikasangapulo a panid (page10). Para iti pakaammo maipanggep ti nasayaat akinasayud, basaen ti “Kinasayud ken Kinadalosdagiti trabahador” (Worker Facilities andHygiene) iti maikasamgapulo ket pito a panid(page 21).

Pamuspusan ti Panagapit■ Dalusan a nalaing dagiti

kinasayud ngapagpenpenpenan ken tipannakagamolo dagitiapit sakbayda ngamaapit.

■ Inaldaw nga dalusandagiti ususaren ngaalikamen nga agapit.

■ Iyunay-unay tipanagdalos ti bagi kenpanagsanayan dagititrabahador.

■ Iyunay-unay ti kinadalosti bagi dagiti aggatgatangti U-Pick.

■ Masapul nga saan aipalubos ti panagtawatawdagiti ayayop idiaytaltalon.

■ Saan kayo nga agusar titedted ti panagpaltuad tisaan nga naipapudot ngatubbog.


Kinadalos ti bagi dagiti aggatgatang tiU-PickTi kinaim portante ti kina managdaldalus dagititrabahador kasta koma met dagiti u-pick ngaaggatgatang.

■ Mangipaay iti lakagan ken nadalos ngabanyo nga asideg iti taltalon nga mabalinnga usaren dagiti aggatgatang.

■ Mangipaay iti pagianan ti nadaroy a sabon,nadalos nga danum, ken nadalos ngatualya nga maminsan laeng nga usarenpara ti panagugas wenno panagbuggo itiimima iti asideg ti banyo.

■ Awisen dagiti aggatgatang nga bugguandadagiti imimada sakbay nga mapanda diaytaltalon. Mangusar ti dadakkel nga paskilken sabali pay nga pakaammo ngamangiyunay-unay ti kinaimportante tipanagugas wenno panagbuggo iti imasakbayda nga agpuros. Mabalin nga gun-oden dagiti paskil para ti panagugas idiaylokal nga departamento ti salun-at.

Kinadalos ti kinasayud ngapagpenpenpenanNadalos nga kinasayud nga pagpenpenpenan kettumulong nga saan nga masaknapan ti bakteriadagiti maapit ken mangpabayag ti biag dagitimaapit nga maidulin.

■ Ugasan, balnawan, ken dalosan a nalaingdagiti kinasayud, alikamen, ken dagitirabrabaw nga pagidissuan sakbay tipanagaapit ken panagipenpen.

■ Dalusan a nalaing dagiti kinasayud,alikamen, ken dagiti rabrabaw ngapagidissuan sakbayda nga maugasan.Dagiti daga ken dadduma pay a a rugit adimket ket tipdenda ti panangpatay dagitipangdalos kadagiti bakteria ken birus.

Mangipaay ti nadalos, kenkankananayon nga madaldalosan ngabanyo idiay taltalon. Siguraduen ngamangipaay iti sabon, nadalos ngadanum, ken nadalos nga tualya ngausaren laeng maminsan para tipanagugas wenno panagbuggo iti imaken ipaganetget ti panagusarkadagitoy.


■ Usaren laeng dagiti naaprobaran aprodukto nga pangdalos kadagiti rabawnga pagdissuan kadagiti maapit. Dagitidadduma nga produkto nga mailaklako ketadda nailaok nga kemikal nga chlorinewenno nadumaduma a tipo ti ammonium.

■ Siguraduen nga dagiti alikamen ngaususaren nga pangpalamiis ket mabalindapay. Rukoden sa isurat ti temperatura tipanagpalamiis uray maminsan laeng timaysa a lawas.

Panagpaltuad ti nabaak a pespes kentubbog

■ Saan nga usaren iti tedted para tipanagpaltuad iti nabaak nga pespes kentubbog ti prutas nangnangruna no ti tubbogket saan pay nga naipapudot. Mabalin nganasaknap ti tedted iti takki ti ayayop itidaga.

■ Saan nga usaren ti nalungsot wennoigiggesen a prutas. Mabalin nga addamakaiten sakit nga bakteria iti nalungsotnga prutas.

■ Ugasan dagiti prutas iti nadalos nga danumken dagiti naaprobaran nga pangdalos.Usaren dagiti efectivo nga eskoba apangugas dagiti prutas sakbay ngamapespes.

■ Saan nga ipalubos nga sumrek dagitiayayop idiay taltalon ken pagmumulaan.Padasen ti panangiparit kadagiti kaaddadagiti ayayop no mabalin.

■ Panunoten ti panagpapudot kadagititubbog ken nabaak a pespes. No agpili tikalakaan nga pamuspusan ti panag-papudot, tawagan dagiti makaammo itilokal nga Cooperative Extension Service.


Panagtiped ti peggad bayat tipanaggamolo kalpasan tipanagaapitNasayaat a pamuspusan ti panaggamolo kadagitinasadiwa nga apit kalpasan nga maibunag ketmabalin nga tumulong iti panagtiped itipanagsaknap ti bakteria.

Kinadalos ti bagi dagiti trabahadorMabalin nga makontaminaran iti bakteria dagitiimatayo dagiti sadiwa a prutas ken natnateng. Tikinadalos dagiti imima dagiti trabahador bayatdagiti paset ti panagmula ken panaggamolo ketsaan a masobraan ti panangiyunay-unay.

■ Mangipaay iti nadalus ken kianayon ngamadaldalosan nga banyo iti uneg tipagbungbungonan.

■ Mangipaay iti pagianan ti sabon nganadaroy, nadalos nga danum, ken nadalosnga tualya nga maminsan laeng nga usarenpara pagugas wenno panagbuggo.

■ Sursuruan dagiti trabahador maipanggepiti kinaimportante ti panagusar iti banyoken ti nasayaat a pamuspusan ti panagugasken panagbuggo. Agugas wenno bugguanti ima:

● Kalpasan nga usaren ti banyo

● Sakbay nga mangrugi wenno agsublinga agtrabaho

● Sakbay ken kalpasan a manganwenno agsigarilyo

■ Paliiwen ken ipapilit ti nasayaat apamuspusan ti panagusar kadagitoy ngakinasayud.

■ Saan nga ipalubos dagiti agsakit ngatrabahador nga agiggem kadagiti naapit.

Pamuspusan ti kalpasanti panagaapit

■ Aramaten ti panagdalos tibagi dagiti trabahador

■ Inaldaw nga dalusan analaing dagitipagbungonan ken linya

■ Taripatuen ti kaadda tinadalos nga danum ngapaguguas

■ Ipalamiis dagiti naapitken taripatuen tikinalamiis tipagpalamiisan

■ Dalusan a nalaing dagititrak sakbay ngamakargaan

■ Siguraduen nga awan timakastrek nga ayayop itipagbungonan kenpagpenpenan


■ Ipatalged ti nasayaat a pamuspusan tipanagusar iti guantes nga maminsan laengti usarna idiay pagbungonan.

■ Mangipaay iti pagbedbed, nadalos ngaguantes, iket ti buok, ken bidang nokasapulan.

Aywanan ti kinadalos dagitipagbungonan

■ Siguraduen nga saan a maiyanod dagitinakontaminaran a rugrugit ti pagtarakananti ayayop iti uneg ti pagbungonan.

■ Ugasan, balnawan, ken dalosan dagitipagbungonan ken dagiti suelo kalpasan titrabahado iti inaldaw.

■ Iparit dagiti bilbillit ken ayayop nang-nangruna dagiti bao. Tubngen nokasapulan.

■ Saan nga ipalubos nga mangan wennoagsigarilio iti uneg ti pagbungonan.Mabalin nga makontaminaran dagiti imadaiti bakteria wenno birus nga aggapu itingiwatda. Mangipaay iti sabali nga lugarti paginanaan, panganan, pagsigarilioanwenno pagidulinan dagiti aukamenda.Ipatungpal dagiti trabahador nga ugasandadagiti imada sakbay nga agsublida ngaagtrabaho kalpasan ti panaginanadawenno panagusarda ti banyo.

■ Maiparit nga usaren ti bado ngaususarenyo idiay taltalon nangnangruna tisapatos wenno butas iti uneg tipagbungonan.


Pamuspusan ti panagugas ken dagitilinya ti pagbungonanTapno matiped to panagsaknap ti bakteria,kanayonyo nga ugasan ken dalosan dagitipagbungonan.

■ Usaren ti danum nga naikkan iti kemikal achlorine ken sabali pay nga pagdalos itibakteria nga pagugas kadagiti apit.Nadumaduma a timpla ti sodium hypochlo-rite ket mabalin nga magun-od kennakarehistro kadagiti EPA. Makiamad kadagiti ahensia ti estado para dagitidadduma pay nga maiparit ken ti kompletoa listaan ti nakarehistro nga pagdalos. Parakadagiti kalikaguman dagiti produkto ngamailaklako, kitaen ti ugis-ugis iti baba.

■ Lalaingen ti panagrukod kadagiti chlorinebleach (sodium hypochlorite) no mainayoniti narukod a danum nga pagdalos (kitaenti ugis-ugis iti maikaduapulo ket siam apanid (page 29)). Kaaduan kadagiti prutasken natnateng ket managrikna iti nangatoa lebel ti chlorine. Ti dadduma pagarigan,200 a parte ti kada milyon ti chlorine ketmakadadael kadagiti managrikna nga apit.Para ti adadu pay nga pakaammo, tawaganiti lokal nga organisasyon ti CooperativeExtension Service.

■ Sabalian ti danum no marugitan wennokalpasan ti nabayag nga saan ngapanagtrabaho.

Apit **Kapigsa ti Chlorine Reprensia

Dadduma 50–500 a parte ti kada milyon 11,16

Mansanas 100–150 a parte ti kada milyon 13, 17

Asparrago 125–250 a parte ti kada milyon 15

Murod, Melon 100–150 a parte ti kada milyon 15

Letsogas, Repolyo, Nabulong a mulmula 100–150 a parte ti kada milyon 10, 12, 14, 18

Kamatis, patatas, ken sili 200–250 a parte ti kada milyon 9

*ppm = parte ti kada milyon (parts per million) **Dagup ti mabalin mausar a tipo ti chlorine


Punteriaan a mililito/ maysa akutsarita kada maysa a tasa kadaparte ti kada milyon litro lima nga gallon limapulo a gallon

Sodium Hypochlorite 5.25%50 0.95 3 2/3 3/475 1.43 5 1/2 1 1/10100 1.90 7 1/4 1 1/2125 2.40 9 1/10 1 7/8150 2.90 10 7/8 2 1/4

Sodium Hypochlorite 12.75%50 0.39 1 1/2 1/375 0.59 2 1/4 1/2100 0.78 3 3/5125 0.98 3 3/4 4/5150 1.18 4 1/2 9/10

tsp= teaspoon (kutsarita)

■ Mangusar ti gargaret ti pagdalos ti danumwenno paglangoyan nga mangrukop itilebel ti chlorine iti templa ti pagdalos.Manteneren ti pH nga 6.0-7.0 tapno aktibolatta ti chlorine.

■ Masapul nga nalamlamiis ti danum ngapagdalos ngem ti apit iti 10°F. (Kitaen ti“Pagpalamiis ti apit ken nalamiis ngapagpenpnenan” iti baba.)

■ Ugasan, balnawan, ken dalosan a nalaingdagiti linya ti pagbungonan, korea,pagitultolan, ken sabali pay nga mabalinnga pagdissuan dagiti apit kada malpas titrabaho tapno matiped ti panagtubo dagitimakapadakes a mikrobio.

■ Idulin dagiti alikamen nga ususaren ngaagbungon iti nadalos nga pagpenpenan.

■ Idulin dagiti paglistaan ti kinatalged dagitialikamen (Material Safety Data Sheets(MSDS)) para dagiti produkto nga pagdalositi lakagan nga lugar para kadagititrabahador.


Panagpalamiis iti naapit ken nalamiisa pagpenpenan

■ Sigidaen nga ipalamiis dagiti prutas kennatnateng tapno matiped ti panagtubodagiti bakteria ken tapno mamantener tinangato a kalidadda.

■ No yelo ti ususaren nga pagpalamiiskadagiti naapit, siguraduen nga naggapuiti nadalos nga danum.

■ Liklikan ti panagusar iti danum ngapagpalamiis nga nalamlamiis iti 10°F ngemiti temperatura ti lasag ti mula. Ti daddumanga mula ket agdanum ti ungkay no tidanum nga pagpalamiis ket nalamlamiisngem iti maipalpalamiis nga mula. No addamaduktalan a bakteria iti mula wenno itidanum, mabalin nga masesep nga mapanti uneg ti nateng. Daytoy a pakadanaganket nangatngato para iti kamatis, sili,mansanas, ken patatas.

■ Saan nga penpenan ti nakaadadu itipagpalamiisan.

Panagbunag iti naapit aggapu ititaltalon inggana diay tiendaan

■ Siguraduen nga ti lugan nga mangbunagket nadalos. Dagiti narugit nga lugan ketmabalin nga makakontaminar dagiti naapititi makapadakes nga mikrobio.

■ Siguraduen nga dagiti sadiwa nga prutasken natnateng ket saan nga mabalin ngabunagen iti trak nga nagkarga iti nabiagnga ayayop wenno iti makapadakes ngakemikal. No dagitoy nga trak ket kasapulannga usaren, ugasan a nalaing, balnawan,ken dalosan sakbay nga ikarga dagitinaapit.

■ Mangusar iti trak nga adda pagpa-lamiisanna no mabalin.


Aramaten ti panangbirok itinaggapuan

■ Siguraduen nga adda kada listaan ti ngalumuas a naggapu iti taltalon ket mabalinnga mabirokan ti naggapuanna ken ti petsati pannakabungonna.

■ Dagiti naisurat nga numero ti lote ketmasapul nga taripatuen para dagiti aminnga karga ken nabungon nga apit ngalumuas iti taltalon.

Reprensia ti daytoy a paset9. Barts, J.A. 1999. Washing fresh fruits and vegetables: lessons from treatment of

tomatoes and potatoes with water. “Panagugas kadagiti sadiwa a prutas kennatnateng: leksion ti panagdalos iti kamaits ken patatas iti danum.” Dairy, Food,and Environmental Sanitation. 19(12):853-864.

10. Beuchat, L.R. 1999. Survival of enterohemorrhagic Escherichia coli O157:H7 in bo-vine feces applied to lettuce and the effectiveness of chlroniated water as a disin-fectant. “Panagbiag dagiti bakteria a Escherichia coli O157:H7 iti takki ti baka ngaus-usaren nga ganagan para kadagiti letsogas ken ti pagappuan ti danum nganaikkan ti kemikal a chlorine a pagdalos.” Journal of Food Protection. 62(8):845-849.

11. Beuchat, L.R. and J.H. Ryu. 1997. Produce handling and processing practices.“Pannakagamolo dagiti naapit ken nasayaat a pamuspusan ti panagbungon.”Emerging infectious diseases. 3(4): 459-465.

12. Beuchat, L.R., B.V. Nail, B.B. Adler, M.R.S. Clavero. 1998. Efficacy of spray applica-tion of chlorinated water in killing pathogenic bacteria on raw apples, tomatoes,and lettuce. “Ti magappuanan ti panagwarsi ti danum a naikkan ti kemikal a chlo-rine para pagpatay ti bakteria iti mansanas, kamatis, ken letsogas.” Journal of FoodProtection. 61(10): 1305-1311.

13. Buchanan, R.L., S.G. Edelson, R.L. Miller, G.M. Sapers. 1999. Contamination ofintact apples after immersion in an aqueous environment containing Escherichiacoli O157:H7. “Panagsaknap ti bakteria kadagiti mansanas kalpasan nga babasaeniti nabasa nga aglawlaw nga adda nayonna nga Escherichia coli O157:H7.” J. FoodProt. 62(5): 444-450.

14. Escudero, M.E., L. Velazquez, M.S. DiGenaro, A.M.S DeGuzman. 1999. Effective-ness of various disinfectants in the elimination of Yersinia enterocolitica on freshlettuce. “Ti magappuanan ti nadumaduma a pagdalos nga pagpatay ti bakteria aYersinia enterocolitica kadagiti sadiwa a letsogas.” J. Food Prot. 62(6): 665-669.

15. Park, C.M. and L.R. Beuchat. 1999. Evaluation of sanitizers for killing Escherichiacoli O157:H7, Salmonella, and naturally occurring microorganisms on cantaloupes,honeydew, and asparagus. “Panagsubok kadagiti pagdalos nga pangpatay ti Es-cherichia coli O157:H7, Salmonella, ken dagiti masna a agtubo a mikrobio kadagitimurod, melon ken asparrago.” Dairy, Food, and Environmental Sanitation.19(12):842-847.

16. Suslow, T. 1997. Microbial food safety: an emerging challenge for small-scale grow-ers. “Panagtalged ti salun-at kadagiti mikrobio: ti lumlumtaw a problema parakadagiti babassit nga taltalon.” Small Farm News. P. 7-10.

17. Wright, J.R., S.S. Summer, C.R. Hackney, M.D. Pierson, and B.W. Zoecklein. 1999.Reduction of Escherichia coli O157:H7 on apples using wash and chemical sanitizertreatments. “Panagtiped ti bakteria nga Escherichia coli O157:H7 babaen tipanagugas ken kemikal nga pagdalos kadagiti mansanas.” Dairy, Food, and Envi-ronmental Sanitation. 20(2): 120-126.

18. Zhang, S., and J.M. Farber. 1996. The effects of various disinfectants against List-eria monocytogenes on fresh-cut vegetables. “Ti magappuanan dagiti nadumadumaa pagdalos a kemikal para iti Listeria monocytogenes kadagiti kapurpuros anatnateng.” Food Microbiol. 13: 311-321.


Responsibilidad tayo amin tipanagtalged ti salun-at kadagitikankanen tayoKamaudiananna, masapul nga iyunay-unay ngati panagtalged ti salun-at manipud iti taltaloningganat tinidormo ket responsibilidad ti amin atattao. Saan la nga dagiti mannalon kenagbungbungon ngem pati dagiti tagaaramid itimakan, agilaklako, dagitay agserbi, ken dagitiaggatgatang idiay balbalayda ket respon-sibilidadda met ti panagtalged ti salun-at tikankanenda. Dagiti pamuspusan iti daytoy ngalibro ket mabalin nga naisabsabali iti datinga pagannurotan dagiti mannalon kenagbungbungon. Ngem, ti panagtalged ti salun-atdagiti prutas ken natnateng ket mabalin ngasumansaya-at no suroten dagitoy a pamuspusan.Laglagipen nga ti kinatalged ti salun-at kadagitimakmakan ket mangrugi idiay taltalon.

Para ti sabali pay nga tulong, wenno addasaludsodyo maipanggep ti nasayaat a pamuspusaniti panagtalon, tawagan dagiti representante tiCooperative Extension Service iti estado wennoiliyo. Mabalinda kayo nga tulungan ngamangiaramat kadagiti pamuspusan idiaytaltalonyo.


Dagiti napili a reperensia para ti sabali pay nga pakaammo

Code of Federal Regulation Web site: www.access.gpo.gov/nara/cfr/.

Drinking water regulations (Pagannurotan ti danum ngaininomen): http://ww1.access.gpo.gov/GPOAccess/sitesearch/nara/cfr/waisdx_99/40cfrv15_99.html.

EPA. 1999. Combined Sewer Overflow Technology FactSheet: Alternative disinfection methods. (Nagtitipontipon apakaammo maipanggep ti panagayos dagiti rugit ti takki):Alternatibo a pamuspusan ti panagdalos. Office of Water.Washington, DC. EPA-832-F-99-033.

EPA. 1999. Wastewater Technology Fact Sheet: Chlorinedisinfection. “Pakaammo ti teknolohia iti nausar nga danum:panagdalos babaen iti chlorine” Office of Water. Washing-ton, DC. EPA-832-F-999-062.

EPA. 1999. Wastewater Technology Fact Sheet: Ozone dis-infection. “Pakaammo ti teknolohia ti nausar nga danum:panagdalos iti ozone.” Office of Water. Washington, DC.EPA-832-F-99-063.

EPA. 1999. Wastewater Technology Fact Sheet: Ultravioletdisinfection. “Pakaammo ti teknolohia ti nausar nga danom:panagdalos iti ultraviolet.” Office of Water. Washington, DC.EPA-832-F-99-064.

EPA. Ambient Water Quality Criteria for Bacteria.“Pagwadan ti kinadalos ti danum iti bakteria.” Office of Wa-ter Regulations and Standards. EPA-832-B-92-005, January,1986. Web site: www.epa.gov.

EPA. Domestic Septage Regulatory Guidance. “Mangiturongti pamuspusan ti nagtagibalay nga “septage””. EPA 503Rule. 832-B-92-005, September, 1993.

EPA. R.E.D. Facts: Peroxy compounds. Prevention, Pesticides,and Toxic Substances. “Pakaammo ti R.E.D.: nadumadumaa timpla ti Peroxy. Panagtiped, Kemikal a pagpatayiti insekto, ken dagiti makapatay nga anag.”EPA-738-F-93-026.

EPA. Total Coliform Rule and Surface Water Treatment Rule.“Pamuspusan ti coliform ken panagdalos ti akinrabaw adanum.”

Field Guide to Compost Use. “Pamuspusan ti panagusar tiganagan a takki ti baka.” Composting Counci, 114 S. PittSt., Alexandria, VA 22314. Tel: (703) 739-2401.

Guide to Minimize Microbial Food Safety Hazards for FreshFruits and Vegetables. “Mangiturong ti panagtiped itipeggad ti panagsaknap ti mikrobio kadagiti sadiwa a prutasken natnateng.” U.S. Department of Health and Human Ser-vices, Food and Drug Administration, Center for Food Safetyand Applied Nutrition (CFSAN), October, 1998. 40 pages.Web site: http://www.fda.gov. Tel: (202) 260-8920. Also avail-able in six-page outline form entitled “Guide At A Glance.”

NOFA-NY. Organic Certification Standards. “Pamuspusanti panagpaneknek dagiti masna.” Northeast Organic Farm-ing Association of New York, Inc.

The Packer, “Microbes Grab the Spotlight,” (Tiagbungbungon, “Tampok dagiti mikrobio”). Vol. CIV, No.54, 1998.

Para ti sabali pay nga pakaammo maipanggep ti panaggun-od ti lakagan a banyo, tawagan ti Portable Sanitation Asso-ciation International at (800) 822-3020 wenno ti lokal ngaagiwarwaras ti nadalos a kinasayud.

Mabalin a gun-oden dagiti pakaammo manipud ti NaturalResource, Agriculture, and Engineering Service (NRAES),Cooperative Extension, 52 Riley-Robb Hall, Ithaca, NY14853-5701. Tel: (607) 255-7654. Fax: (607) 253-8770. E-mail:< [email protected] > < http://www.nraes.org/ >.Dagiti ehemplo:

On-Farm Composting Handbook “Libro ti panagaramidti ganagan a takki ti baka”, NRAES-54, 1992.

Sprinkler Irrigation Systems “Pasay-ak nga regadera”,MWPS-30. 1999.

Trickle Irrigation in the Eastern United States “Pasay-aknga agaruyot idiay daya ti Estados Unidos”, NRAES-4.1985.

Workforce Management for Farms and Horticultural Busi-nesses: Finding, Training, and Keeping Good Employ-ees “Panangiturong ti trabahador para dagiti taltalon kennegosio a hortikultural: Panagbirok, panagsanay, kenpanagaywan.” NRAES-117. 1999.

Kitaen pay ti listaan ti panangiturong iti rugit iti taltalonnga inaramid ti NRAES.

Mabalin nga gun-oden dagiti pakaammo manipud iti Cor-nell University’s Media Services.

Resources Center, 7 Business and Technology Park, Ithaca,NY 14850. Tel: (607) 255-2080. Fax: (607) 255-9946. No addasaludsodyo, komentario, wenno kayat nga gatangen, agsuratkayo babaen ti panage-mail: < [email protected] > http://www.cce.cornell.edu/publications/agriculture.html. Dagitiehemplo:

Human Resource Management on the Farm.“Panangiturong ti mabalin nga usaren idiay taltalon”121AE88-22. 1988.

Produce Handling for Direct Marketing “Panaggamolodagiti naapit para iti direkta a panaglako” 123NRAES51.1992.

Refrigeration and Controlled Atmosphere Storage forHorticultural Crops “Panagpalamiis ken panagaywan itikinalamiis ti pagpenpenan para dagiti naapit”123NRAES22. 1992.


On-Site Sewage Treatment Systems: Keeping Our Wa-ter Clean “Sistema ti panagdalos ti rugit ti takki idiaytaltalon: Panagaywan ti kinadalos ti danum tayo”329VOSSTS (video). 1995.

Cooperative Watershed Protection: What Makes It Work?“Panangigaga iti “watershed”: Kasano ti panagaramid?”174CWP. 1996.

Groundwater Contamination “Panagkontminar iti danumnga aggapui iti unegti daga.” 174GW2, 174GC. 1990.

Private Drinking Water Supplies: Quality, Testing, andOptions for Problem Waters “Pribado nga pagalaan itimainom nga danum: Kababalin, panagsubok, kenpanangpili iti problemado nga danum” 123NRAES47.1994.

Watershed Hydrology “Kinabasa ti watershed” 125VWH(video). 1995.

Water Treatment Notes: Chlroniation of Drinking Water“Naisuraat a pakaammo para ti panagdalos iti danum:Panangikabil ti kemikal a chlorine iti inumen ngadanum” 329FS5. 1989.

Dagiti pamuspusan ti kinadalos ti taltalon para ti CA, CO,FL, GA, IL, MI, NJ, Puerto Rico, TX, WA. Naaramid a parteti proyekto a Migrant Environmental Services Assistance.Rural Community Assistance program, 602 South KingStreet, Suite 402, Leesburg, VA 22075. Tel: (703) 771-8636.Fax: (703) 771-8753.

Ti sabali pay nga reprensia ken pakaammo nga mabalinnga gun-oden, tumawagka ti: Tel: (315) 787-2625.E-mail: [email protected].


BakteriaAniaman nga bakteria nga makapasakitkadagiti tattao.

Birus a Hepatitis ABirus nga makapasakit iti dalem ket tihepatitis. Hepatitis A ket mabalin ngamabirokan iti danum nga nakontaminaraniti naata a takki ken dagiti kapkappo ngahakacap iti danum nga narugitan iti takki.Dagiti trabahador nga nasaknapan ketmabalin nga makaala ti hepatitis A.

Dagiti rabaw nga pagdissuan dagitinaapit

Rabaw dagiti alikamen nga pangikabilandagiti prutas ken natnateng.

Dagup ti mabalin nga usaren a chlorineTi dagup ti chlorine nga ikeddeng ti acidi-fied starch iodide ken thiosulfate titration.

KasoSakit ti maysa nga tao nga makagapu itikanen.

Kawar ti kinalamiisTi panangtaripatu iti a pagisu ngakinalamiis a temeperatura (manipud diaytaltalon ingganat tinidor) para dagiti prutasken natnateng tapno masigurado tikinatalged ti salun-at ken kababalin.

MikrobioBakteria, buot, birus, ken dadduma paynga rugit ket nakabasbassitda nga saandanga makita no saan tayo nga usaren timikroskopuo. Sabali pay nga awagkadagitoy nga rugit ket mikrobio. Dagitidadduma nga mikrobio ket makatulongken makaaramid iti dadduma nga makanngem mabalinda met nga lungsotendagiti makmakan ken dagiti daddumanga makapadakes nga mikrobio ketmakapasakit ken makapatay pay.

Nagtitiponan dagiti nalawlawag a sasao

Nadalos ken PanagdalosPanagikkat ti daga ken rugit iti rabrabawbabaen ti panagugas ken panageskabo itisabon wenno nadaroy nga sabon kenpanagbalnaw iti nadalos nga danom.

Nadalos nga danomNadalos nga danom nga mabalin ngainumen.

Narugit nga danomDanom nga saan a mabalin nga inomen.Ti paggapuan ti narugit nga danom ketdanaw, alog, karayan, ken waig ngarinugitan ti takki ti tattao ken ayayopwenno nakontaminaran ti kemikal ngapangpatay kadagiti insekto nga naggaputi taltalon wenno dagiti arubayantayo.

Nasayaat nga pamuspusan tipanagtalon

Ti kangrunaan nga ti kasasaad ti aglawlawken pannakagamolo nga kasapulan parati panagpaltuad ti natalged ken buo aprutas ken natnateng.

pH (kaalsem/alkalinity)pH ket ti panagrukod ti kalsem wennokaalkalinity iti makan. Maiyebkas itipagtimbengan manipud ti 0 ingganat 14,7 ti makuna a neutral. No nabbaba ngemti pH nga 7 ket maibaga nga asido(ehemplo: naalsem nga prutas) ken no tipH ket nangatngato ngem 7 ket makuna aalkaline (ehemplo: gisantes ken mais).


Pagdalos nga adda kemikalnaTimpla nga adda nagianna nga kemikalnga ti gandatna ket ti mangpatay kadagitibakteria. Ti dua nga kaaduan ngamaususar ket ti chlorine bleach ken qua-ternary ammonium compounds (“quats”).Timpla ti pagdalos ket maaramid babaenti panaglaok iti bassit ken narukod ngapakadagupan ti pagdalos nga kemikal kenti nadalos nga danum segun itipamuspusan nga inted dagiti agararamidwenno dagiti ahensia nga agtrabtrabahokadagiti taltalon ken makmakan.

PanagbalnawPanagikkat iti rugit, daga, grasa, sabon,ken nadadaroy nga sabon iti rabaw babaenti panaganud ti nadalos nga danum.

Panagbirok iti naggapuanTi kabaelan iti panangbirok iti naggapuannga taltalon dagiti prutas ken natnateng.Sapasap nga pamuspusan nga ususarendagiti opisyal ti salun-at nga mausig dagitipanagruar ti sakit nga gapuannn ti makan.

Panagdalos babaen iti pagdalos ngaadda kemikalna

Tratar nga pangpatay iti bakteria. Lak-amenna ti panagbalnaw, panangbabasa,panagbarasibis, wenno panagpunaskadagiti rabaw iti pagdalos nga addakemikalna. Dagiti rabaw ket masapul ngamaugasan a nalaing ken mabalnawansakbayda nga madalosan iti pagdalos ngaadda kemikalna. Ti narugit nga rabaw ketmadi nga madalosan a nalaing taperdienna ti panagdalos ti kemikal dagitisabon ken daga.

PanagkontaminarTi pannakaiyalis kadagiti narugit kenmakapadakes a mikrobio kadagitimakmakan ken danum.

Panagruar ti sakitTi panagruar ti sakit gapu iti makan ketdasigdasigen ti Centers for Disease Con-trol and Prevention (CDC) nga pasamaknga dua wenno adadu pay nga tao timakarikna iti agpada a simtoma kalpasanti ikakaanda ken no segun iti epidemio-logical analysis nga ti kanen ket isu tinaggapuan ti sakit.

PanagugasPanagikkat ti daga wenno rugit iti rabawdagiti makan babaen ti panageskoba itisabon.

Sakit nga gapuannan ti makanTi sakit nga mayalis kadagiti tattao babaeniti panagkaan iti makmakan nga addabakteriana.

PanangbigbigDagiti autor ket kayatda nga bigbigen dagiti tulong iti nakaadadu nga ka colleagues kenmakipagaramid nga nangrepaso iti daytoy nga libro ken nangted iti singasing. Agyamankami kenni Dr. Michelle Smith iti natalipupos nga repasona, ni Victoria C. Zepplin para tinauneg nga panagrepasona ti literature, ni Dr. Barbara C. Bellows iti innayonna ngaletrato, ken ni Michael Striem iti panangpalubosna kaniami nga mangusar ti letratona tipasay-ak nga agtedted iti maikasangapulo ket siam a panid (page 19). Kayatmi pay ngabigbigen ti panagusarmi ti letrato ti USDA: FoodPyr4cM.eps, 97c3121, 93c3829, 85c0114,and 97cs3119.

Ti logo ti “Mangrugi ti panagtalged ti salun-at idiay taltalon” ket inaramid ni JenniferKloiber Infante iti Unibersidad ti Cornell Media ken Technology Service.

Daytoy nga libro ket dinaremdem ni Mark L. Kogut ken inurnos ni Bruce R. Andersoniti Unibersidad ti Cornell.

Intarus in Dr. Josie Clausen. Ti pannakaitarus ken pannakaimprinta ket immaatonanti TLS Corp. dba TLS Farm, naaramid daytoy gapu iti panangpundo ti Agreement Num-ber 1891-293 a naggapu iti USDA CSREES iti babaen ti Biosystems Technology ProgramII and III Project.

Unibersidad ti ClemsonJames W. Rushing, Ph.D.

Unibersidad ti Colorado StatePatricia A. Kendall, Ph.D.

Unibersidad ti CornellElizabeth A. Bihn, M.S.Daryle E. Foster, Ph.D.Robert B. Gravani, Ph.D.Marvin P. Pritts, Ph.D.Anusuya Rangarajan, Ph.D.Donna L. Scott, M.S.

Unibersidad ti Kansas StateFadi M. Aramouni, Ph.D.

Unibersidad ti Michigan StateLeslie D. Bourquin, Ph.D.

Unibersidad ti PurdueRichard H. Linton, Ph.D.

Unibersida ti RutgersWesley L. Kline, Ph.D.Donald W. Schaffner, Ph.D.

Unibersidad ti Texas A&MAl B. Wagner, Jr., Ph.D.

Unibersidad ti ArizonaRalph L. Price, Ph.D.

Unibersidad ti California-DavisLinda J. Harris, Ph.D.Trevor V. Suslow, Ph.D.

Unibersidad ti ConnecticutDiane Wright Hirsh, M.S

Unibersidad ti FloridaDouglas L. Archer, Ph.D.Ronald Schmidt, Ph.D.

Unibersidad ti GeorgiaWilliam C. Hurst, Ph.D.

Unibersidad ti HawaiiAurora S. Hodgson, Ph.D.

Unibersidad ti MaineMahmoud El-Begearmi, Ph.D.David Handley, Ph.D.

Unibersidad ti MassachusettsRita Brennen Olson, M.S.Karen HauschildLynne McLandsborough, Ph.D.

Unibersidad ti MissouriDouglas L. Holt, Ph.D.

Unibersidad ti New HampshireCatherine Violette, Ph.D.William Lord, M.S.

Unibersidad ti Rhode IslandKaren M. MenezesMartha Patnoad, M.S.Lori F. Pivarnik, Ph.D.

Unibersidad ti VermontM. Dale Steen, Ph.D.

Virginia Polytechnic InstituteMerle D. Pierson, Ph.D.

Unibersidad ti Washington StateB. Susie Craig, M.S.

Kailian nga makipagaramid iti GAPs

Pakaammo:

For additional copies contact Cornell Good Agricultural Practices Program at(314) 787-2625 ● E-mail: [email protected] ● www.GAPs.cornell.edu

©2007





Man

grug

i ti N

atalg

eda Salun-at iti makan

IdiayTaltalon

Documents

S al u n- t it taltalon - Cornell University...Salad Mix, Lasuna, kamatis, rusing, murod, karrots, raspberries, nagyelo nga strawberry, ba-sil ken produkto nga adda basilna, ken saan