Ruta 02i Quechua Chanca_0

7/27/2019 Ruta 02i Quechua Chanca_0

1/68


2/68


3/68

1Quechua Chanca

INDICE

RiqsichikuyninRimayninchik kallpanchanapaq

3

RIMAYNINCHIK KALLPANCHANAPAQ 5

Kawsayninchikmanta yuyaymanaspa llamkaykallpachanapaq

7

Yachaykuna kallpanchanapaq akllasqa 13

Qillqay yachachinapaq chuyanchasqa1 niqi warmakunawan yachaykuna kallpanchanapaq

16

2 niqi warmakunawan yachaykuna kallpanchanapaq 23

1 - 2 iqi warmakunawan yachaykunakallpanchanapaq

31

YUPAYKUNA KALLPANCHANAPAQ 39

Kawsayninchikpi yupaykuna yachachinapaq 41

1 - 2 iqi warmakunawan yachaykunakallpanchanapaq

45

1 - 2 Niqipi warmakunawan yachaykunakallpanchanapaq

53

1 - 2 Niqi warmakunawan yachaykunakallpanchanapaq

59


4/68


5/68

3Quechua Chanca

Riqsichikuynin

Rimayninchik kallpanchanapaqYachay wasipi llamkayninchikqa, yunkapipas, qichwapipas,urqu suyupipas, tukuy yachaykuna kallpanchanapaqmi. Llaqtaukupia yachachisqapas warmakunapa sunqunpim tukuy niraqyachaykuna llanllarin, kay yachaykunatam sumaqta tinkuchina,mana usuchispa.

Unay pacham, yachayninchikpas, siminchikpas usuchisqa,qipanchasqa karqa, chay raykum llaqta masinchikkunapas

akarisqankuta yuyarispa manaa warmankumanyachachinatapas munankuchu.

Tayta Leo Casasmi, yachay wasipi akarisqanta yuyarispakayhinata willakun:-Yachay wasiman chayraq yaykuchkaptiymi amawta llapaykutayachay wasi punkupi huurquwaspanku niwaqku: -Manampitapas qichwa rimaqta uyariyta munanichu, yachay wasimanqakastilla simi yachaqmi hamunkichik, munaspaqa wasiykichikpi,uywa michisqaykichikpi qichwataqa rimankichik, manam kaypiqa

-Nispa.

Chaymanta pacham manchakuymanta, amawtata rikurquspaqamana imatapas rimariqchu kaniku, uqayku purataqmiyachay wasipipas miskita qichwataqa rimakuq kaniku.Chayta musyarquspam tayta mamaykuta qayachispapunitaqhuunakuypi niq: -Wawaykichiktam ninaykichik kastilla simirimananpaq. Yachay wasipiqa manam qichwataqa rimanankuchu,wasiykichikpich rimanku ichaqa manam kaypiqa. Kastilla simiyachaqmi hamunku, icha imapaqmi kachamunkichik -nispa.


6/68

4 Quechua Chanca

Taytaykupas upallallay uyariqku. Chay huunakuypim churarqa:-Kunanmanta qipamanqa, warmaykichikta qichwa rimaqtauyarirquspayqa kay haqra valdepim akata ispana uchkumantamakinwan huqarichispa qipichisaq, akata qipiykukuspamllaqtapa chawpinta ritamunqa llapan pinqananpaq, chaynapimpinqakuspa manaa qichwata rimanqakuchu - nispa.

Chay punchawmanta pacham mana pipas rimariqchu,

imaynanpipas qunqarquspa rimariruptiykuqa chiqapmi akatavaldepi huqarichiwaspanku llaqta chawpinta apachiwaqku,runakunataqmi asipayawaqku:-Qichwa rimasqanmanta akata apachkan nispa.

Kayhina akarichiykunam rimayninchikta, yachayninchiktaqaqatiriq, chayraykum pinqakunchik, qipanpakunchik, manaawarmanchikkuna rimanantaqa munanchikchu, aswanmi amawtamasinchikkunaqa mana rimayta atispa tayta Leo Casaspawillakusqanpihina pinqapachinku, chaynaspataqmi, unay

pachapi yachaykuna chuyanchasqanchikta chinkachichkanku.Ama chayta rurasunchu aswanqa kallpanchasun, llanllarichisun,sunqunchakusun.

Kay, yachachiykuna puririchiq (2 kaq maytu) nisqapimyachaykuna kallpanchanapaq qillqamuniku, aswanqamanam tukusqaraqchu llapanchik yuyaymanaspa, qatipaspahuntapachinapaq churasqam. Kanmanmi pantasqakunapas,chaykunatapas allinchaykuspay sumaqta sunqunchakuspayuyaymanaspa puririchisun. Tukuy sunquwan qillqasqam, achka

yachaykunapa sunqunpi kuyanakuypi kawsanapaq.


7/68

RIMAYNINCHIK

KALLPANCHANAPAQ


8/68


9/68

7Quechua Chanca

Kawsayninchikmantayuyaymanaspa llamkaykallpachanapaq

Qallarinapaq yuyaymanaykuna

1. Imaraykutaq llaqtakunapa yachayninta

kallpanchasun, mana hawamanta

hamuqllatachu?

Per suyunchikpiqa manam huk ayllullachu nitaq, hukyachayllachu kawsachkan, aswanqa sapa llaqtam yachayniyuq.

Chayllaraqchu, tukuy kay pachapi tarikuqmi ancha yachayniyuq,manam runamasillanchikchu. Intipas, killapas, rumipas, wasiuywakunapas, sallqa uywakunapas yachayniyuqmi kanchik.Kay yachaykunata qawarispa, paykunapa yanapakuyninwanmikusisqa kawsanchik. Chaynaqa, manam huk yachayllatachukallpanchananchik, llapanchikpa yachayninchiktam, chaymanhina sumaq kawsananchikpaq.

Huk yachayllata kallpanchaspaqa, chiqninakuyman,wakchayaymanmi chayachwan, qipamanqa awqanakuypi

wauchinakuypi tukuchwan. Hawa yachaykunallakallpanchasqanchikpim; wakinqa aswana maypitaq,pachamama kawsanqa, urqu kawsanqa, nispa munasqankutaruraspa llumpaytaa unqurqachinku, kay pachapi tiyaqkunatapasllakipia churawanchik. Kayna qawariykunatam yachaywasipiqayuyaymanaspa sumaqta chuyanchana, llapan yachaykunatakallpanchananchikpaq chaynapim, allin kawsayta aypasun. Manallapan yachaykunata chaninchaspa, manam allin kawsaytaqaaypachwanchu, chayraykun, llapan runakunata tapuspa,paykunawan yanapachikuspa yachayninchikkunata chinkachisun,

sumaq sunquyuq runakunata qispichisun.


10/68

8 Quechua Chanca

awpa watakunamantaraqmi, kamachikuq qillqakunapichurasqaa kay llapan yachaykuna yachay wasikunapi

huntachinapaq, aswanqa manam qallariyta atinchikchu,llunpaytam hawa yachaykunaman hapiparqukunchik, kikinchikpayachayninchikkunata qipanchakuspa, kawsayninchikta manaqawarispa, chayraykum kay Yachaykuna Puririchiq qillqa maytupiyuyaymanaspa, llapanchikmanta imahina qillqay yachachinapaqchuramuniku, kaynata qallarispach as asmanta qispichisunchik,llapanchikpa kallpanwan, yachayninwan ima.

Allin kawsay kallpachanapaq

Ayllunchikpiqa, manam runakunallachu llakikunchik,kusikunchik, mikunchik ima, llapanchik kay pachapi kaqmi,chayraykum sumaqta uywanakunchik. Yakupas, pacha mamapas,apukunapas, chakrapas, wasi uywakunapas sumaq uywasqaqasumaqtam uywawanchik, mana chayqa uychuwaspanchikmana ratawaptinchikmi pisi pisipi kawsanchik, sasachakuymanchayanchik. Chay raykum allin kawsayqa mana runallapaqchuaswanqa kay pachapi kaqkunawan yanapaykanakuspamalliykachinakuspa sumaq uywanakuymi.

Allin kawsaytaqa, tukuy sunquwan uywanakuypim hatallinchik.Sumaq uywanakuytataqmi kallpanchanchik yanapanakuspa,malliykachinakuspa, wakinpaq munayniyuq, wakinkunariqsikuyniyuq kaspa; chaynapi kawsaspataqmi, yaku mamata,wayratapas chuyata uywanchik. Sumaq kawsaypiqa, pachamamaman, apukunamanpas riqsikuywanmi haywaykunchik,chaynapitaqmi paykunapas sumaqta uywawanchik.Chiqninakuyta qipanchaspa, llapanchikpa allinnintamaskaptinchikmi allin kawsayqa uqanchikwan kuskanchan,manachayqa saqiwaptinchikmi akarinchik. Chay raykum mana

runapurallachu qawanakunanchik aswanqa llapan kay pachapitiyaqkuna, mana chaynata kawsaptinchikqa, hukpa akariyninmiuqanchikpa akariyninchikpi tukun.

Allin kawsayqa manam rimayllachu, nitaqmi maakuyllachu,aswanqa sapa punchaw rurayninchikpi huntachiymi. Allinkawsaytaqa rurayninchikwanmi qayanchik, pacha mamata,yakuta, rumita, sachata, urquta tukuy kaqkunata sumaqtauywaspa, chaytataqmi uchuyninchikmanta pacha yachanchik,chaytam maypipas sumaqta llanllarichinanchik.


11/68

9Quechua Chanca

2. Maypitaq ayllunchikpa yachayninkunari

tarikunLlaqtanchikpiqa wiaymi tukuypaq yachaykunata qispichinchik,chakra ruruchinapaq, wasi uywakuna mirachinapaq, llamkaykunapaqarichinapaq, hampinapaq ima. Kawsaypa muyusqanmanhinam yachaykunataqa paqarichinchik, paqarisqanman hinataqmiuqanchikwan kawsan, uqanchikpi sunqunchakuspataqmillanllarispa rurayninchikpi yanapawananchik.

Yachayninchikkunaqa sunqunchikpi, makinchikpi, uywakunapi,

killapi, intipi, chaskapi, kuka mamapi, tukuy kay pachapikaqkunapi taqisqam, paykunamantam lliwpaq mastarikamun,aswanqa sumaqta qawarispa, paykunawan rimarispallam allinkawsayta tarinchik. Sapa ayllupitaqmi yachaykunaqa kawsaypaqatisqanman hina sapakamapaq mastarikun, uchuyninchikmantapachataqmi willakuykunapi, pukllaykunapi, tayta mamanchikpaanyawasqanchikpi ima aypanchik. Yuyaqkunam yachaykunataqahuntasqata hatallin, chaymi, wasi ayllupiqa tayta mamanchikpatayta mamankunawan tiyanchik, paykunam kawsayninpiyachaykuna taqisqanta ruraykunapa qatisqanman hina sumaqta

yachachiwanchik. Chaynallataqmi, yachaykunaqa maki tupaptinsunqu munaptin akllasqa runakunapi aswanta llanllarin,paykunapa yanapakuyninwanmi aswantaqa kallpanchanchik,paykunam ima ruraykunapipas yachayninwan yanapawanchik.

Yachaykunaqa manam hukllachu llapan ayllupaq, hukayllumamanta huk ayllumanmi tikran, huk yachaqmanta hukyachaqmanpas. Kuka qawaypas, qayapaypas, ima hampiypassapakamapam huk niraq, chay raykun mana tupachispa maypikasqanchikman hina kallpanchana. Ima yachaypas llaqtapa

sunqunpim kawsan, watapa muyusqanpitaqmi chuyanchakun,kallpanchakun, sapinchakun ima, allin kawsay maskaypim tukuyyachaykunapas chuyanchakun.


12/68

10 Quechua Chanca

3. Imaynatataq llaqtanchikpi yachaykunata

qispichinchikLlaqtanchikpiqa, sumaq uywanakuypim kawsanchik, manampitapas qipanpakunchikchu nitaqmi yupaychanchikchu,aswanqa uywanakunchikmi. Kawsaypa muyusqanpim tukuypaschuyanchakun, kawsaypitaqmi huntachinchik, yuyayniyuqkanchik, atisqanchikman hina mastarinchik. Ruraypa sunqunpimimatapas yachanchik, qispichinchik, chuyanchanchik.

Chakra uywaytapas, mamanchikpa qipinmanta pacha

llamkasqankuta qawaspam yachanchik, awilunchikkunataqmiwillakuykunawan rikcharichiwanchik, puriyta yacharquspataqmiuchuy llamkanakunawan chakrapatapi taytanchikparurasqanta qawaspa pukllanchik, aswanta wiaspataqchirumpaytaa qallarinchik, qipamantaq taytanchikpa waqtanpiatisqanchikman hina paypa yanapakuyninwan llamkanchik,chaymantaam alimsu chakra uywayta yachanchik. Sumaqtakawsayta qispirqachispataqmi sapallanchika huk chakratauywanchik, chaynapim allin llamkaqman qispinchik. Kayyachapakuyninchikpim tayta mamanchik awilunchikkuna

yanapawanchik, chaynapim yachayninchikta kallpanchanchik,ruraypa sunqunpi.

Yachayninchikkunaqa allin kawsay aypanapaq kamasqam,qayllanchikpi kaqkunawan sumaq uywanakuypi kawsanapaq.Uchuyninchikmantataqmi, tukuymanta nanachikuytayachanchik, kikinchikta hina kuyayta, mana akarichispa,mana usuchispa uywayta. Chaynapim wasi uywakuna tukuysunquwan uywantapas uchuyninchikmanta pacha yachanchik,atisqanchikman hina paykunata michispa, suawasqanchik

uywata sumaqta qispichispa, kikinchikta hina qawaspa.


13/68

11Quechua Chanca

4. Imaynatataq yachay wasipi yachaykunata

kallpanchasunKay yachachiykuna puririchiqpim, yachay wasimantapacha,llapan yachaykuna kallpanchanapaq churamuniku. Manamkunankama yachay wasikunapi, llaqtanchikpa yachayninkunakallpanchakunraqchu, aswanqa hawamanta hamuqyachaykunallam mastarikun, warmakunapas llaqtantamqipanparqukuna. Chay raykum yachay wasipipas, llaqtanchikpayachayninkunata qatipaspa, yachapaspa, kikin ruraypi, tupaqpachapi, yachaqkunawan yanapachikuspa kallpanchananchik;

chaynapi, allin kawsay aypanapaq.

Sapa punchaw rurayninchikpim rikurinan:

Yachanapaq kamasqa, llaqtanchikpa yachayninpas, hawayachaykunapas ruraypa kasqanman hina, pachapa risqanmanhina akllaspa churasqa.

Llaqtapa yachayninkuna kallpanchanapaq, llaqtanchikpayachaynintam imayna rurakusqanman hina kallpanchana,

kikin ruraypi, tupaqnin pachapi, yachaqkunawanyanapachikuspa. Kay ruraykuna qispichinapaq patachasqamrikurinallantaq.

Yachayninchikkuna yachay wasipi yachaykunawantinkuchinapaq. Manataqmi llaqtanchikpa yachayllanpichuqipananchik, kallpanchanataqmi hawa yachaykunatapas,chaypaqmi sapa ruraypi, ayllunchikpa yachaynita, hawayachaykunawan tinkuchina, chaytapas rikurichinataqmi.

Yachay wasipi qillqay yachapanapaq Kay rakipitaqmi,hawa yachaykunaman hina qillqay yachanapaq sumaqtapatachaspa churasun, chayta qatispa qillqay yachachinapaq.

Yachasqanchik qatipanapaq (evaluacin), Tukupayninmanchayaspataqmi, yachasqanchikta qatipasun, ayllunchikpayachayninman hina, chaynallataq yachay wasipi tupunapaqchurasqanchikman hinapas.

Tukupanapaq yuyaymanaykuna: Qawarinataqmi


14/68

12 Quechua Chanca

rurasqanchikta, imakunatas kallpancharqunchik, imaraqsipisirqurqa, ima sasachakuykunaraqmi qipan chaykunata,

chayman hina aswantaraq kallpanchanapaq.

Chaynata qawarisqam, yachay wasipi llamkayninchikqa, sumaqtayachaykunata kallpanchan, mana chayqa, warmakunatamllaqtantapas qipanpachin, ayllupa yachayninkunata usuchin,awqanakuyta kallpanchan.

Yachay wasipi qillqay yachachinapaqqa qawanataqmi,warmakunapa yachayninta, imay killapi kasqanchikta, taytamamakunapa yanapakuyninta ima. Chayman hinam, qallariqkillakunapiqa as asmanta yachachinchik, killapa risqanpitaqyapanchik. Qillqay yachachinapaqqa kananpunim: kacharisqaqillqakuna (letras mviles nisqa), chaynallataq qillqa maytukunachaykunawan yanapachikuspa yachachinapaq.


15/68

13Quechua Chanca

Yachaykunakallpanchanapaq akllasqa

Qillqay kallpanchanapaq yachaykuna5 watayuq

warmakunapaq1 iqi

warmakunapaq2 iqi warmakunapaq

Yachay: Atisqanmanpas

munasqanmanpas hina

imaymana qillqakunata

qillqan

Yachay: Atisqanmanpas

munasqanmanpas hina


qillqan.

Yachay: Imaymana

qillqakunata

ancha sumaqtaa

munasqanman hina

qillqan.

Yachay qatipanapaq:

Siqispapas, chiruspapas

qillqaspapas

munayninkunatayuyayninkunata

willakun.

Yachay qatipanapaq:

Imaymana qillqakunata

atisqanmanhinapas

munasqanman hinapasqillqan.

Yachay qatipanapaq:

Ancha sumaqtaa

munasqanman

hina qillqan,ichaqa mayninpiqa

wakin qillqatapas

qunqanmanmi,

manapas simikunata

taqachinmanchu,

qillqayninpipas

pantanman.

Yachay qatipanapaq:

Llaqtanpa qillqankuna

kasqanmanhina

willakuyninkunata

wiayninmanhina

qillqan.

Yachay qatipanapaq:

Llaqtanpa qillqankuna

kasqanmanhina

willakuyninkunata

wiayninmanhina qillqan.

Yachay:

Imamanta, imapaq,

pipaq, kasqanta

qawarispa imaymana

qillqakunata qispichin.

Yachay:

Imamanta, imapaq,

pipaq, kasqanta

qawarispa imaymana


Yachay:

Imamanta, imapaq, pipaq,

ima kaq qillqa kasqanta

qawarispa imaymana



16/68

14 Quechua Chanca

5 watayuqwarmakunapaq

1 iqiwarmakunapaq

2 iqi warmakunapaq

Yachay qatipanapaq:

Imata, pipaq imamantaqillqasqanta yachan.

Huupi

yachachiqninwan

munayninman hina


qillqachin.

Yachay qatipanapaq:


Yachay qatipanapaq:


Imaymana qillqata

kasqanmanhina qispichin.

Yachay:


chaninninmanhinaqillqan.

Yachay:


chaninninmanhinaqillqan.

Yachay qatipanapaq:

Qillqakunata imamanta

kasqanmanhina qillqan.

Yachay qatipanapaq:

Qillqakunata imamanta

kasqanmanhina qillqan.

Yachay qatipanapaq:


allin tupachisqatapuni

qillqan.

Yachay qatipanapaq:


allin tupachisqatapuni

qillqan.

Yachay qatipanapaq:

Yuyay tupachiqkunata

churaspa allinta qillqan.

Yachay qatipanapaq:

Yuyay tupachiqkunata

churaspa chaninta qillqan.

Suti rantikunawan qillqan.

Yachay:

Qillqanpi wakin

qillqasqa simipa chanin

kamachiyninkunata

churan.

Yachay:

Qillqanpi wakin

qillqasqa simipa chanin

kamachiyninkunata

churan.

Yachay qatipanapaq:

Chiqap sutikunata hatun

qillqawan qallarispa

qillqan

Qillqayta tukurquspa

tukupay chikuta churan.

Yachay qatipanapaq:

Rimay qallariq

qillqakunata, chiqap

sutikunata ima hatun

qillqawan qallarischispa

qillqan.

Qillqayta tukurquspa

tukupay chikuta churan.


17/68

15Quechua Chanca

Qillqay kallpanchanapaq yachaykuna5 watayuq

warmakunapaq

1 iqi

warmakunapaq 2 iqi warmakunapaq

Llaqtapa yachaynin:

Ruraykuna

qispichisqanpi

yakuwan, apuwan,

hukkunawanpas

llantapa yachayninman

hina sumaqta

rimanakun.

Llaqtapa yachaynin:

Ruraykuna qispichisqanpi

yakuwan, apuwan,

hukkunawanpas llantapa

yachayninman hina

sumaqta rimanakun.

Yachay qatipanapaq:

Yarqa allinchaypi

yakuwan rimaspa

sumaqta yanapakun.

Yachay qatipanapaq:

Yarqa allinchaypaq llaqta

masinkunata sumaqta

minkakun.

Llaqtapa yachaynin:

Kawsaykunawan

rimaspa tukuysunquwan uywayta

yachan.

Llaqtapa yachaynin:

Kawsaykunawan rimaspa

tukuy sunquwan uywaytayachan.

Yachay qatipanapaq:

Kawsaykunapa animan

qayayta yachan.

Yachay qatipanapaq:

Kawsaykunapa animan

qayayta yachan.


18/68

16 Quechua Chanca

Qillqay yachachinapaq

chuyanchasqa1 niqi warmakunawanyachaykuna kallpanchanapaq

Yachanapaq kamasqa

Yachay/atina: Atisqanmanpas munasqanmanpas hina

imaymana qillqasqakunata qillqan.

Yachay/atinaqatipanapaq:

Yarqa allinchaypaq wankataatisqanman hina munasqanmanhinapas qillqan.

Llaqtapa yachaynin: Ruraykuna qispichisqanpi yakuwan,apuwan, hukkunawanpas rimanakun.

Yachay qatipanapaq: Yarqa allinchaypi yakuwan rimaspasumaqta yanapakun.

Ruraypa sutin:Yarqa aspiypaq wankay/harawiy.

Llaqtapa llamkaynin:Yarqa aspiy.

Llaqtapa yachayninkuna kallpanchanapaqLlamkaypa riqsichikuynin

Usyay pacha qallariytam, llaqtanchikpa yarqankunata sumaqtaallinchanchik. Chaypim atisqanchikman hina yanapakunchik.Llapanchikmi yarqata allinchastin, wankastin, tusustin imayarqantakama yaku mamata pusamunchik.

Tukurquspataqmi, kusikuymanta, tusunchik, takinchik,aqata ima upyanchik. Kay llamkaymantam yachay wasipipasyanapakusqanchikman hina tukuy qillqaykunata, yachaykunata,sumaqta qispichinanchik. Kay ruraykunapim, warmakunapas

yanapakunan, aswanta yachapanankupaq.


19/68

17Quechua Chanca

Manaraq warmakunawan rurayta qallarichkaspa:

Amawta, llaqta umalliqkunawan haykaq, imayna yarqaallinchay kasqanmanta rimarin.

Llaqta umalliqkunawan, warmakunawan aynikamunanpaqchuranakun.

Llaqta ayllupi allin wankaqta maskaspa warmakunamanyachachinanpaq minkakun.

Warmakunawan ruraypia:

Warmakunawan rimasunchik:

Ima pachapitaq kachkanchik?, Ima llamkaykunataq

llaqtanchikpi kachkan?Ima pachapitaq qayna wata yarqa allinchay karqa?Pikunataq llamkaq rirqaku?, Imaynatataq ruramurqaku?Pikunataq wankamurqaku?, imanintaq chay wankakunari?,yuyariykuchwanchu?Pitaq wankayta yachachiwachwan?

Wankay yachaqpa wasinta risun wankayyachachiwananchikpaq, chaypaq:

Imaynatataq chayasun?, Pikunataq willanqa

imapaq risqanchikta?, Imatataq apasunquykunapaq?, Pikunataq maakunqawankay yachachiwananchikpaq?,chaykunata churanakusunchik.

Wankaqta uyarispa wankaytayachasunchik. Amawtataqwankasqanman hina hatun qillqanarapipi, yachaywasipi yachapanapaqwankata qillqan.

Wankayta yacharachiwaptinchiktapukusun:

Imay ukutaq wankana?, Pikunataqwankanku?, Imapaqtaq wankanari?

Wankayta yacharquspa, tukuysunqunchikwan wankasunchik.


20/68

18 Quechua Chanca

Rurayta tukurquspaa:

Yarqa allinchaypi wankamunapaq mayman, haykaq, imapachata rinanchikpaq churanakusun.

Yarqa allinchay punchaw, yachasqanchik takita takispawarmi warmakuna, qarikaqkunaataq atisqanchikmanhina yarqata allinchaspa yanapakamusun.

Yachayninchikkuna yachay wasipi

yachaykunawan tinkuchinapaq

Machulanchikkunaqa kawsaq pachapi sumaq kawsaytamyachachiwarqanchik, kawsayninchikpiqa, rimasqanchikpas,yachasqanchikpas, tukuy rurasqanchikpas uqanchikpi,kay pachapim kawsan. Chay raykum yachayninchikkunapasrurayninchikpi, kawsayninchikpi sumaq takyasqa. Kantaqmikay tiyasqanchik pachapi huk niraq qillqaykuna, chaytapasyachananchiktaqmi wakinkunawan sumaq kawsananchikpaq,yachayninchikkuna mastarinapaq.

Yarqaallinchaypiqawarmikunam

wankan,qarikunataq

yarqataallinchan.

Yarqa aspiypi wankay/harawiy.Kawsay pachapiqa tukuymi animayuq.Chay raykum yarqa aspiypiqa sumaqta

wankaspa/harawispa yaku mamapa animuntapusamunchik. Mana chayna pusasqaqa yaku

mamapa animanmi awinllanpi qipakun,hinaptinmi tarpuy pachapi yaku pisin.


21/68

19Quechua Chanca

Yachay wasipi qillqay yachapanapaq:

Yachaywasiman kutispa wankayta yachapasunchik amawtapawanka qillqasqanta qawaspa.

Amawta takistin awinchan qillqasqa wankata, warmakunataqqatichin.

Warmakuna yacharquspanku tinyakunawan tupachispasumaqta wankanku.

Qillqasqa wankata qawaspa wayrallapi qatipanku.

Qillqasqa wankapa siminkunata riqsinku.

Mayqin simitaq achka kutita rikurin.Maypitaq yaku nichkan?Maypitaq mamayku nichkan?Imamantataq takiqa?

Sapa simi tarisqankuta ruyrunku.Ruyrusqa simikunata kaqllachus manachus chaytatupanachinku.

Yarqa aspiypaq(wanka)

Yaku mamaykuyanapawayku, wawwww

rupayllamantaamachawayku, wawwww

anllaykitapasallinchaykuan wawwww

hakuya mamaypuririsuna, wawwww.


22/68

20 Quechua Chanca

Huk simita akllanku qillqay yachanankupaq hinaspaamawtawan qillqachinku:

yaku

Akllasqanku simipa tuqyayninta riqsinku:Hayka tuqyaypitaq rimakun sapa simi:

ya ku

Tuqyayninta taqllakuspa, ichispa ima riqsipanku.Simipa pisiqninta qillqasqa kaqwan tupachispa huntapanku:

yaku ___ku

Yaku simipa qallariy tuqyaqninwan qallariq simikunatamaskaspa qillqanku.

YakuYanaYapaYapunyachan

Maskasqanku simikunapa tuqyaqninkunata riqsipanku:

YakuYanaYapaYapunyachan

Ya - kuYa - naYa - paYa - punya - chan

Achahala qillqakunawan simikunata tupachinku6.

YakuYana

YapaYapunyachan

y a k u

Sapa simi tupachisqankuta qillqana rapipi qillqanku.

YakuYanaYapa

Yapun

u

y

m

w

ia

m

n

w k


23/68

21Quechua Chanca

Achahala qillqakunawan tuparqachispa, yaku simipa sapaqillqanta huk ruruchawan llankispa yupanku hayka qillqayuqkasqan yachanankupaq.

y a k u0 0 0 0

Qillqayta yachanku.

Wanka qillqasqapi sapakama simikunata llallinakuypi tarinku:

wawwwwyakumamayku

Wanka qillqapa siqinkuna kapatasqata tupasqanman laqanku:

Yaku mamayku Yanapawayku wawwww

Sapakama yachasqanku wankata qillqana maytunkupiatisqankuman hina qillqanku.

Amawta qillqasqankuta allinchaysin.

Yarqa aspiypaq(wanka)

Yaku mamaykuyanapawayku, wawwww

rupayllamantaamachawayku, wawwww

anllaykitapasallinchaykuan wawwww

hakuya mamaypuririsuna, wawwww.


24/68

22 Quechua Chanca

Yachasqanchik qatipanapaq Sapakama wankapi rikuriq simikunata qillqa maytukunapi

maskaspa ruyrunku.

Wankay yachaqkunata tapukusun Mayqinkunapataqwankananpaq sunqun tupan?

Yarqa allinchaqkunata tapukusun Mayqinkunataq yarqaallinchaypi sumaqta sunqunchakun?

Tukupanapaq yuyaymanaykuna

imaynakunatataq rimanakunchik kay llamkaypi? Kayllamkaypi maypitaq/ imapitaq machulanchikkunapayachayninta tarinchik? Imaynakunatataq llaqtanchikpayachayninta wiaychachwan? Wankay yachaqpas, wankaqillqasqapas chaynallatachu yacharqachiwachwan?

Kay ruraypim iskay niraq qillqayta, awinchaytapas

kallpancharunchik, hukninmi kay pachapi masinchikkunawankuskanchanapaq allin, huknintaqmi huk ruraykunapaq. Iskayyachayqa ruraypa kasqanman, maypi kasqanchikman hinakawsanapaqmi kallpanchawanchik. Runa masinchikwanpas,wakinkunawanpas sumaq kuskanchanapaqmi kayyachaykunaqa.


25/68

23Quechua Chanca

2 niqi warmakunawanyachaykunakallpanchanapaq

Yachanapaq kamasqa

Yachay/atina: Imaymana qillqakunata ancha sumaqtaamunasqanman hina qillqan.

Yachay/atinaqatipanapaq:

Ancha sumaqtaa munasqanman hina

qillqan, ichaqa mayninpiqa wakin qillqatapas

qunqanmanmi, manapas simikunata

taqanmanchu, qillqayninpipas pantanman.

Ayllupa yachaynin: Ruraykuna qispichisqanpi yakuwan, apuwan,

hukkunawanpas llantapa yachayninman hina

sumaqta rimanakun.

Yachay qatipanapaq: Yarqa allinchaypaq llaqta masinkunata

sumaqta minkakun.

Ruraypa sutin:Yarqa allinchaypaq minkakuy qillqata qispichisunchik.

Llaqtapa llamkaynin:Yarqa aspiy.

Llaqtapa yachayninkuna kallpanchanapaqLlamkaypa riqsichikuynin:

Usyay pacha qallariytam, llaqtanchikpa yarqankunata sumaqtaallinchanchik. Chaypim atisqanchikman hina yanapakunchik.Llapanchikmi yarqata allinchastin, wankastin, tusustin imayarqantakama yaku mamata pusamunchik.

Tukurquspataqmi, kusikuymanta, tusunchik, takinchik,aqata ima upyanchik. Kay llamkaymantam yachaywasipipasyanapakusqanchikman hina tukuy qillqaykunata, yachaykunata,

sumaqta qispichinanchik. Kay ruraykunapim, warmakunapasyanapakunan, aswanta yachapanankupaq.


26/68


27/68

25Quechua Chanca

Yachayninchikkuna yachaywasipi yachaykuwan

tinkuchinapaq

Llaqtanchikpiqa, awpamantapacham, tukuypaqchuranakuspa sumaq ruraykunata qispichinchik. Chaypimyaku kamayuqpas kaq; paymi yakutaqa chakrakunaqarpanapaq llapanman sumaqta aypachiq. Manam kanchuyaku michakuypas chiqninakuypas. Yaku kamayuqqa,llampu sunqu, llapanpaq munaq kaq akllasqam. Paymi yarqaallinchaypipas sumaqta yaku mamata pusamun.

Kay yachaykunam qipanchasqa tarikun. Kunanqa aswanmiyakutaqa rantikuchkanku imaa. Chay raykum kayyachaykunata sumaqta kallpanchana, chaynallataqmiyachaywasipipas qillqana, awinchana ima, kayyachayninchikkuna riqsichinapaq.

Llaqtanchikpi minkakuy.

Ayllunchikpiqa ima llamkaypaqpaswasin wasinmi willakustin purinku.

Sapakamatam haykaq, maypi, imawanllamkaq rinanta willanku. Chaynapim

qayllas kusisqa.yanapakunchik


28/68

26 Quechua Chanca

Yachay wasipi qillqay yachapanapaq

Huupi yuyaymananku: Imaynatawantaq yarqa allinchaypaqminkakuchwan?, Imaynatataq huk llaqtakunapi minkakunku?

Minkakuy qillqa qispichinankupaq, hukkunapa minkakuyqillqa rurasqanta qawanku:

MINKAKUY

Warmanchikqalikawsananpaq.

22Punchawtapawqarwaraykillapi,uchuywarmachakunapaqhampinawasipi

vacunacinkanqa.

Tarjetantintaapamunaykichik.

Imaynatamrurachwan?

Qayakachakusunchuicha.

Rapipi willakuytaqillqarqusun


29/68

27Quechua Chanca

Atisqankuman hina awinchaspa rimarinku:

Imapaqtaq minkakuchkan?Pikunatataq minkakuchkan?Haykaqpaqtaq minkakuchkan?

Amawtawan yanapachikuspa, awinchanku.

Sapa huupi, yarqa allinchaypaq minkakuyqillqata qillqanku, chaypaq rimarinku:

Pikunatam minkakusun?, Imapaqmiminkakusun?Haykaqmi yarqa allinchay kanqa?,Imakunatam llamkanankupaqapanqaku?

Imam qillqapa sutin kanqa?,Chaykunata.

Sapa huu yarqa allinchaypaqminkakuy qillqata atisqankuman hinaqillqanku.

Yarqa allinchaypaq minkakuy qillqa qispichisqankutawarma masinkuman awinchaspa qawachinku.

Amawtawan, warma masinkuwan, pirqakunapiqillqakunawan yanapachikuspa yarqa allinchaypaqminkakuy qillqa qispichisqankuta allinchanku:

Chaypaq qawanku:

Kachkanchu pikuna minkakusqanchik?Kachkanchu imapaq minkakusqanchik?Kanchkanchu haykaqpaq minkakusqanchik?Kachkanchu imakuna apananchikpaq?Maypitaq qillqasqa kachkan?

MINKAKUY

22punchawtampawqarwaraykillapiyarqaallinchaqllapanchikrisunchik.Pikuta, waqtanata, mana chayqapalatallamkanapaqapananchik.

Llaqtaumalliqkuna


30/68

28 Quechua Chanca

Yarqa allinchaypaq minkakuy qillqapi rikuriq simikuna qillqaytayachapanku.Yarqa allinchaypaq minkakuy qillqapi rikuriq simikunatamaskaspa pukllanku:

Maypitaq killapi nichkan.

Maypitaq yarqa nichkan.

Maypitaq pikuta nichkan.

Maypitaq palata nichkan.

Sapa simita tarispa ruyrunku.

Willakuy.

22 punchawtam

pawqar waray killapi

yarqaallinchaq llapanchi

risunchik. Pikuta,

waqtanata, manachayqa

palata llamkanapaq

apasun.

Llaqta umalliqkuna

Sapa huu, tarisqan simikunata rapikunapi qillqan:

yarqa killapi pikuta palata

Sapa huu, simikuna qillqasqanta, yarqa aspiypaq minkakuyqillqa qispichisqanpi maskaspa hawanman laqan.

Yarqa allinchaypaq minkakuy qillqapi rikuriq simikunapatuqyaqninkunata riqsispa qillqanku:

Simikunata tuqyayninman hina taqllakuspa rakinku:

killapi

yarqa

pikuta

palata

ki lla - pi

yar - qa

pi ku - ta

pa la ta

Simikunapa tuqyaqninta ki lla pi yar qillqamaytukunapimaskaspa ruyrunku.


31/68

29Quechua Chanca

Siqikunapa sutinta tupaqninpi qillqanku:

Sapa huu yarqa allinchaypaq minkakuy qillqasqantaallinchan, siqikunawan achalan.

Yarqa allinchaypaq minkakuy qillqasqata qillqana maytunkupiqillqanku.

Qillqayta tukurquspaa:

Sapa huu maypi yarqa allinchaypaq minkakuy qillqaqispichisqan laqamunanpaq churanakunku.

Lluqsispa, llapanpa qawanan pirqakunaman minkakuy qillqatalaqanku, awpaqtaqa wasiyuqtaraq rimapayanku.

Simikunapa qillqankuna riqsipanankupaq pukllanku:

Achahala qillqakunawan simikunata tupachinku

killapiyarqapikutapalata

k i ll a p i

p

ar

y q

n

a

i

kch

uw

ll


32/68

30 Quechua Chanca

Yachasqanchik qatipanapaq

Sapakama yachasqan simikunata, pirqakunapiqillqakunawan tupaschispa qispichin.

Tayta mamakunata tapusunchik allintachus minkakusqakumanachus.


Imaynakunatataq yarqa allinchaypaq minkanakusqaku?,Pitaq llaqtanchikpi minkanakuyta yachachiwachwan?

Kawsay pachapiqa, ima ruraytapas sunqunchikpamunasqanman hinam qispichikchik, chaynapimllamkaykunapaq minkakuqpas, aqachantin, kukachantinima asuykanakunchik, tupaykuspapas sumaqtaraqrimarinchik, kukata akunchik, aqata upyanchik, tukuytayuyarinchik. Minkakuypas yachaypaqmi, chaytamyachaywasipipas qatichinanchik, kallpanchananchik ima,

chaymantam paqarillanmantaq huk niraq minkakuykunapas,chaykunatapas yachanallanchiktaqmi.


33/68

31Quechua Chanca

1 - 2 iqi warmakunawanyachaykuna kallpanchanapaq

Yachanapaq kamasqa

Yachay/atina:

1 iqi warmakunapaq 2 iqi warmakunapaq

Imamanta, imapaq,pipaq, kasqanta

qawarispa

imaymana

qillqakunata

qispichin.

Imamanta, imapaq, pipaq,ima kaq qillqa kasqanta

qawarispa imaymana


Yachay/atina

qatipanapaq:

Imata, pipaq

imamanta

qillqasqanta yachan.

Imata, pipaq imamanta

qillqasqanta yachan.

Imayna kaq qillqata

kasqanmanhina qispichin.

Ayllupa yachaynin: Kawsaykunapa animan qayayta yachan.

Yachay qatipanapaq: Sara mamapa animan qayayta yachan.

Ruraypa sutin:Sara waqaychaypi taqi takyachiypaq maakuyta qillqasun.

Llaqtapa llamkaynin:

Kawsay waqaychay.

Llaqtanchikpa kawsayninpi yachaykunaLlamkaypa riqsichikuynin:

Kawsaykunata wasiman astayta tukurquspam, wasipa markantasumaqta markuwan, muawan pichana, uchuwan qusirqachispataq,qapachinakunawan qunpuna, waniya kawsaykunatapas sumaqtamkuchuman huuna musuq kawasay waqaychanapaq. Sapa kawsaywaqaychaypaqmi kan sumaq yachaykuna, chayman hinam tukuysunquwan waqaychanchik mana tukuspa uywawananchikpaq.


34/68

32 Quechua Chanca

Chaynapim sara waqaychanapaqpas, tendalpi chakinankama,sumaqta taqita awapana, pichana, qusichina ima. Allinta sarachakirquptintaqmi, waqaychay qallarinapaq taqi takyachitataqi sarakunata akllaspa waytawan, llampuwan, kukawan

tiyachina. Chayna waqaychasqam sarapas kusisqa uywawanchik.Kay yachaykunatam yachaywasipipas kallpanchananchik,llaqtanchikpa kasqanman hina.

Llaqtapa yachayninkuna kallpanchanapaq


Amawta, Llaqta ayllupi sara uyway yachaqta maskaspa,warmakunawan sara waqaychaypi yanapakunanpaqrimapayan.

Amawta, sara uyway yachaqta warmakunaman taqi takyachiyyachachinanpaq minkakun.

Llaqtapa yachayninman hina mama sarapa animan qayaywaramkunaman yachachinanpaq rimapayan.


35/68

33Quechua Chanca

Warmakunawan ruraypia

Llapan warmakunawan (1 - 2 iqipi kaqkunawan).

Warmakunawan rimasunchik:Ima llamkaykunataq llaqtanchikpi kachkan?, Sara waqaychaqtarikurqankichikchu?Imapitaq saratari waqaychana?, Imaynataq kawsay waqaychanataqiri?Imaynataq taqi sarari? Imaynatataq sara waqaychayta qallarina?

Huukunapi, wasinkupi sara waqaychaymanta willanakunku.

Sara uyway yachaqpa wasinta sara waqaychaypi yanapakuqrinankupaq churanakunku: Imaynatam chayasun? Imakunatam

apasun? imaynatam rimapayasun? Imaynatam yanapasun?Chaykunata.

Sara uyway yachaqpa taqi takyachiypi maakusqanta uyarinku.

Sara uyway yachaqta taqi takyachiymanta tapunkuyachapanankupaq: Imaraykutaq taqita takyachina? Manachaynata rurasqari imananmantaq?

Kawsaykunapa animanmanta aswanta rimarinku sara uywayyachaqwan: Imanaqtintaq mama sara ninchikri?, Imaynanpipaq

muchaykusparaq sumaqta sara mamata allchana? mama sararipiakunmanchu? Imaynanpitaq sara mamri uychukun?

Rurayta tukurquspaa

Sapakama wasinkupi taqi takyachiypi yanapakunku

Taqi Takyachiy

Sara waqaychaytaqallarispam, hatuninkunata,taqinkunata akllaspa,sumaqta waytapa chawpinpillampuykuspa, sarapaanimanta qayana. Chaynapimsarapas taqipi kusisqa tiyakun,chaymantam mana tukurispasaksata uywawanchik.


36/68

34 Quechua Chanca

Yachayninchikkuna yachay wasipi yachaykuwan tinkuchinapaq

Machulanchikkunaqa sara mamatapas, ima kawsaytapas, kuyakuywan uywayta,waqaychaytam yachachiwarqanchik. Mana chayna waqaychasqaqa paypaspiakuspam uychuwanchik, utqaylla tukukun, hinaptinmi muchuy qatiriwanchik.Chaynapim sara mama waqaychanapaq maakuypas sumaq rurana, tukuy sunquwanrimarina, kay maakuypas sunqunchikpim kawsan, kawsay allchay muyumuptintaqmiyuyarinchik. Yachay wasipipas kay maakuyninchikkunata qillqaruchwanmi,aswanqa pachallanpi, ruraypa sunqunpipuni, chaynapi, wakinkunamanpasqawarichinanchikpaq.

Yachay wasipi qillqay yachapanapaq

Sara uyway yachaqpa taqi takyachiypi maakusqanta yuyarispa, wasinkupi taqitakyachiywan tupachinku.

Sara uyway yachaqpa taqi takyachiypi maakusqanta yuyarispa, yuyaymananku:Imapaqtaq chaynata maakuna? Ukuchkari uyarinchu?


Sapahuu,taqitakyachiq

rikumusqankuta siqinku.

Atisqankumanhinasiqisqankuta

sutinchanku. Chaypaq yuyarinku:Imakunawanmi taqi takyachiypi

maakurqa?

Pitaq maakurqa?

Imaynatataq maakurqa?

Taqitakyachiypimaakuysiqisqankuta

warma masinkuman qawachinku.

Sara mama uywawayku.

Huukunapitaqitakyachiypaq

maakuyta qillqanku. Chaypaq

yuyarinku:

Imapaqmi qillqasun?

Pikunam awinchanqa?Ima qillqatam qispichisun?

Sarauywayyachaqpawillakusqanta

yuyarispa qillqanku:

Maakuyqillqasqankutawarma

masinkuman qawachispa awinchanku.


37/68

35Quechua Chanca


Warmamasinkumanqawachispa,

paykunapa yanapakuyninwan

allinchanku:Allin siqisqachu kachkan?

Siqisqapi hinachu maakurqa?

Imapas pisichkanchu?

Allin qillqasqachu kachkan sutin?

Paykunapayanapakuyninwan

allinchanku:

Allin qillqasqachu kachkan?Allintachu qallarichkan?

Allintachu tukuchkan?

Pantasqa simikuna kachkanchu?

Imaynatataq qillqakun?

Sara uyway yachaqpa

willakusqanmanhina qillqasqachu

kachkan?

Qillqasqataallinchaspasumaqta

siqikunawan achalanku:

Sara mama, ama tukuspay saksata

uywawankiku, runakuna, ukuchka, lliwpas

amay pisipichu kasaqku.

Wawaykim kaniku.


Qillqasqa simikuna tariypi pukllanku. Tarisqankuman hina ruyrunku:

Maypitaq: sara, nichkan.Maypitaq: runakuna, ukuchka, saksata, nichkan.Ima simitaq mawan qallarichkan.

Sara mama uywawayku

Sara mama, ama tukuspay saksata

uywawankiku, runakuna, ukuchka, lliwpas

amay pisipichu kasaqku.

Wawaykim kaniku.


38/68

36 Quechua Chanca

Simikunata tuqyasqanman hina rakinku:

runakuna:ukuchka:

wawaykim:sara:mama:

ru na ku - nau kuch ka

wa way - kimsa- rama - ma

Simikuna qillqayta yachapanku:

Achahala qillqakunawan simikunata tupachinku:

saramamarunakuna

ukuchkawawaykim

s a r a


Siqikunatasutinwantinkuchinku:

runakuna

sara

ukuchka

Simikunapapisiqnintahuntapanku:

sara

mama

runakuna

ukuchka

wawaykim

: ___ra

: ___ma

: ___nakuna

: ___kuchka

: ___waykim

Qillqamaytukunamantamaakuy

qillqapi rikuriq simikunata kapataspa

qillqana maytunkupi qispichinku.

Sara mama

Maakuyqillqapirikuriqsimikunapapunta tuqyayninwan huk simikunata

qispichinku:

sara

runakuna

ukuchka

wawaykim

mama

sacha

ru________

u_________

wa_______

ma_______

p

ak

wy

q

s

n

i

m

pu

chw

ll


39/68

37Quechua Chanca


Qaytuwanlaqaspasapasimita

qatipanku:

s a r a

m a m a

r u n a k u n a

u k u c h k a

w a w a y k i m

Achahalachapusqapiqatiqsimikunata

maskanku:

runakunaukuchkawawaykim

saramama

m a m a k l s s a r a

m n r u n a k u n a

w a w a y k i m q r s

t u w y s a k s a t a

u k u ch k a t a p a s


Simikuna akllaypi pukllanku, chaypaq:

Sapa warma uchuy rapipi llapan simimanta tawallata akllaspa qillqan, 1 niqipikaq warmachakunata 2 niqipi kaqkuna qillqaysin, qatiqta hina:

runakuna sara runakuna mama runakuna mama

ukuchka wawaykim ukuchka sara sara wawaykim

Amawtaataq llapan simikunata qillqan, sapa simita huk rapipi.

runakuna sara mama ukuchka wawaykim

Pukllay qallarinanpaq, amawta llapan simita qawachispa, qillqana pataman

tikranpatakama churan. Chaymanta huk hukmanta uqarispa, awinchaspawarmakunaman qawachin. Warmakunaataq maskan rapi qillqasqanpi, paypapikaptinqa ruyrun.

Picha puntata llapan simikuna qillqasqanta ruyrun chay llallin kay pukllaypi.

mama sara

ukuchka wawaykim


40/68

38 Quechua Chanca

Yachasqanku simikunapa tuqyaqninkunata llallinakuypi pirqakunapi kaqqillqakunapi maskanku (1 niqipi warmakunata 2 iqipi kaqkuna yanapan):

sara:

runakuna:ukuchka:

wawaykim:

mama:

sa ra

ru na ku nau kuch ka

wa way kim

ma ma

Taqi takyachiypi maakuyta sapa warma qillqana maytunpi qillqan tayta mamankuyuyarichinanpaq.

Yachasqanchik qatipanapaq Yachasqanku simikunapa punta tuqyaqninwan huk simikunata tupachispa

qillqanku.

Sara uyway yachaqta tapukusun pikunas sumaq sunquyuq sarapa animanqayanpaq.


Taqi takyachiypiqa, kawsaykunapa animuntam qayanchik. Animuntin waqaychasqamkawsayqa, musuq kawsay haykumunankama tukunchu. Kawsaykunapa animuntaqamanam lliwchu qayayta yachanchik, kanmi sapa wasi ayllupi aswan sara kuyaq,paymi qayanan. Taqi takyachiypi maakuyqa manataqmi hukllachu, sapa ayllupi,llaqtapim tikran, ichaqa maypia kaspapas tukuy sunquwanmi qayakuna. Kayyachayqa sapakamapim kawsan, kawsay waqaychay pachaman chayarquspataqmimastarinchik.


41/68

YUPAYKUNA

KALLPANCHANAPAQ


42/68


43/68

41Quechua Chanca

Kawsayninchikpiyupaykunayachachinapaq

Ancha tukuy niraq kawsaykunapi yachachiy

Per suyunchikqa unay watakunamantaam ancha tukuyniraq kawsaykunayuq kasqa. Wakinpaqqa chay tukuyniray kawsaykunaqa mana allin hina qawarisqachu. Ichaqakunankunaqa pisi pisimantam chay llapa kawsaykunataqayunka ukupipas, chala suyupipas, qichwakunapipaschaninchayta qallarichkanku.

Chay tukuy kawsaykunapi rimarinakuyqa ancha allinmirikurichkan.Mana hinata rurasunchik chayqa tukuy niraqyachayninchikkunam chinkapuyta atinkuman uqanchiktaqmana sapiyuq sacha hina rikukapusunman.Chayyachaykunapim huk niraq sumaq kawsaykunapas kachkankunan kay tiqsi muyunchikpi mana allin tiyay rikurichkaptin.

Per suyupa kamachiq qillqankunapipas chay tukuy kawsayyachariyqa allin churasqam kachkan.Chay raykum tukuyrikchaq kawsaykunaqa chaninchasqa kanan huk sumaq

kawsayman kay pachanchikpi puririnanchikpaq. May uchuysuyunchikkunapipas chay tukuy rikchaq kawsaykunaqakachkankupunim.Chay raykum sumaqta chaykunataqaqawarinapas chanincharinapas.Hinaqa chay interculturalidadnisqaqa llapanchikpaqmi kanan.


44/68

42 Quechua Chanca

Kawsaq pachapi yachayninchikkuna

uqanchikpa kawsayninchikpiqa kay pachanchikpiqatukuy kaqkunam kawsachkan.Yakupas, rumipas, urqupas,wayrapas, simi rimasqanchikpas kawsachkanmi. Chaypiqa,mayninpiqa kusirikunchikpas, pianarqukunchikpas,munanakunchikpas; hinallataqmi pachapi kaq llapanpaschay hina kayta atisunman. Sumaqllata kay pachapillapanchik kawsakunanchikpaqqa ayni aynillamtiyakunanchik. Chaynapim maykunapiqa haywarikunchikpas,tinkarikunchikpas, samincharikunchikpas, challarikunchikpas.Pachanchikpiqa runa masinchikkunapas, sallqa purunpi

kaqkunapas pachamamanchikpas apunchikkunapaskawsachkankun. Chay llapanpa kawsayninpim yachaykunapaspaqarinpas, tikrakunpas, rurakunpas. Chay kawsaykunapimyupaykunapas llanllarichkan.

Maypitaq yupaykunari rikurin?

Yupaykunaqa kawsayninchikkunapim rikurimun. Manamsapallanqa kanmanchu. Maypiach intipas, killapas,

qutupas, amarupas, chakatapas purichkan chayman hinankawsayninchikqa kutiykamun. Wata muyuriyninpiqachakratapas rurachkanchik, uywatapas uywachkanchik,awatapas awachkanchik, rantiypipas kanchik, wasi ruraypipaskanchik. Chay kutiykunapim yupaykunapas tukuy pachapikaqkunapaq kamaynin (animan) hina rikurimun.


45/68

43Quechua Chanca

Ua uywachakunatapasmanam yupaykachachkanachu.Parischantakamaqa atikunmanmi.

Imataq kawsayninchikpi yupaykunari?

Llapa yupaykunaqa tukuy kawsaqpa kamanmi(animanmi) kachkan.Hinaqa kay runa purakawsayninchikpiqa llapa yupaykunaqa,imatapas yupasqanchikman hinam,kawsachkan. Chaymi taytamamanchikqa mayninpiqaniwanchik:

Manam uywachanchikkunatasinchita yupaykachanachu,waurqunman pisiyapunmaniman, nispa.


46/68

44 Quechua Chanca

Huk llaqtakunapiqa, paqucha uywaqkunaqa manam viernespunchawpas martes punchawtapas uywankunataqayupankuchu, wauspuspan pisiyanman, ninkum.

Maykunapiqa uwihatapas mamankunallatam parischaspayupanku, uankunataqa manam, waunmanmi. Manamchulla chullamantaqa anchata yupankuchu.

Yachayninchikman hinaqa, sapa yupasqanchikpiqa manam

yanqallachu rimachkanchik aswanpas kikin kama (nima) nisqakawsaynintam rimasqanchikwan aparimuchkanchik. Chay hinataruraptinchikqa kawsayqa kutiykamuchkallanqam.


47/68

45Quechua Chanca

1 - 2 iqi warmakunawanyachaykuna kallpanchanapaq

Yachanapaq kamasqa

iqikuna

Yachay/atina:1 kaq iqi 2 kaq iqi

Ima kaqkunata imaymana

rikchayninmanhina

akllan, chayman hinataq

llapan, wakin, manan

pipas akllarisqanmanhina

rimarin.

Ima kaqkunata

rikchayninmanhina

akllan chaypitaq

yapamanta huk

rikchayninkunata tarispa

willan.

Yachay/atina

qatipanapaq:

Ima kaqkunatapas

iskay kimsa huupi

mayqin rikchaynintapasqhawarispa taqan

(llinpin, sayaynin,

rikchaynin, phatun ima)

Ima kaqtapas, iskay

yaykuna llikapi,

imakunapis tupanku,chayta yuyaychakun.

Kawsayninchikmanta yachaykuna

1 - 2 niqi warmakunapaq:

Ayllupa yachaynin: Tukuy pachapi kaqkunawan rimarin.

Mama papapa imahina kasqanta riqsin.Yachay qatipanapaq: Mama papawan rimarispa tukuy

sunqunwan uywan. Mama papata kasqanman hina rakin.

Ruraypa sutin:Papa allaypi yupaykunata yachapasunchik.

Llaqtapa llamkaynin:

Papa allay.


48/68


49/68

47Quechua Chanca

Iskay kimsa yura aspisqapim kaykunata yachachiqpiwan rimarispa qawarinanku:

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Papa aspirisqapi:

Llapanchu papakuna kasqa?Akllasunmanchu? Imankunata?

Llapanchu ismu kasqa?

Llapanchu ika kasqa?

Llapachu hatunkuna kasqa?

Llapachu huchuykuna kasqa?

Hatun papakunallapi mayqinkunataq

ancha machka?

Huchuy papakunallapi mayqinkunataq

ancha yakullaa?

Papa aspirisqapi:

Ima papakunataq kasqari?Akllasunmanchu? Imakunapi?

Mayqinkunataq waykupaqri allin?

Mayqinkunataq chuupaqri allin?

Mayqinkunataq sumaq muhukunari

kachkan?

Wayku papakunapiri ima sutiyuqkunataq

kachkan?Chuu papakunapiri ima sutiyuqkunataq

kachkan?

Muhu papakunapiri ima sutiyuqkunataq

kachkan?

Kay papa akllariykunataqa aspisqanchikman hinam kuti kuti qawarina. Manamsapankanpipunichu kanan.Papa allayta yanaparispaqa kutipunan yachay wasiman. Ichaqa, makinchikkunata

uyanchiktapas allinta mayllirqukuspa.


50/68

48 Quechua Chanca

Yachayninchikkuna yachaywasipi yachaykunawan

tinkuchinapaq

Llaqtanchikpiqa papaqa mamanchikmi. Chaymi manauywallawanchikchu, yachachiwanchik iman.

Huk llaqtakunapipas yachay wasinchikpipas kallantaqmihuk pukllanakuna pukllaspa yachanapaq, chaywanpasyachallachwantaqmi.

Rurayta tukurquspaa

Kunanqa sapakamam qillqananpi huk qutu (muntun)papachakunata siqinqa. Ichaqa papachakunaqa manam

hukpas tupapurananchu. Chay papa siqisqatam huk watuchawan munasqanman hinarakinqa: aku papakunata, hatunkunata, uchuykunata, chuupapakunapas kanmanmi.

Tukuykunanpaqa sapanka papankunata imata qawarispachhuurqan chayta willarikunqa.


51/68


52/68

50 Quechua Chanca

1 kaq iqi 2 kaq iqi (Sapallanku llamkanku)

Llapankumuyupitiyananku.

Hukyanawayqamanllapabloquelgico

nisqata churana. Hinaspa sapanka hukbloqueta hurquspa imayna kasqanta

rikuchispa willanan. Masinkunaqa

yanapananmi rikchayninta qawarispa

tapuykunawan Imamantaq rikchakun?

Imaynataq sayayninri?

Tukuptinkuqasapankahukbloqueta

urquspa pakallapi kachinqa.

Masinkunaqa tapupayanqa llapa

rikchayninta willanankama.

Hukmuyupitiyanku.

Hukyanawayqapillapabloquelgicos

nisqata churanku. Chullachullallamantahukbloquenisqata

urqun yana wayaqamanta.

Tupamusqanmanhinachayhatunllikapi

maskarispa siqin kikillanta.

Rikchay

Llinpi

Sapankarurasqantaqillqanapanqanpi

siqillantaq.


1 kaq iqipi warmakuna: Kunanqa munasqan 5 bloqueta huk rikchayninman hinaakllarikuspa qillqana panqanpi siqinku.


53/68

51Quechua Chanca

Tukurquptinqa rikchayninman hina tapuna:

Imamantaq rikchakun?

Llapanchu rikchakun?

Kachkanchu mana rikchakuq?

2 kaq iqi: Sapakama llapan bloqueta huk rikchayninman hinaakllarikuspa qillqana panqanpi siqinku.

Tukuspaqa rikchayninman hina tapuna:

Imamantaq rikchakun?

Mayqin rikchaqtaq aslla?

Kachkanchu mana rikchakuq?

Yachasqanchik qatipanapaq:Papa Mamawan yachasqanchikmanta.

1 kaq iqipaq 2 kaq iqipaq

Imakunapaqtaq papakunari kasqa?

Llapa papapas chuupaq kayta

atisqachu?

Mayqin papakunataq ancha achka

ruraykunapaq kasqa?

Imakunatataq uchuy papakunamantari

rurakunman?


54/68

52 Quechua Chanca

Bloques lgicos nisqawan yachasqanchikmanta.


Sapakam, huk bloqueta

yana wayqamanta hurquspa

willan rikchayninkunata.

Llikata sapanka huntachin:

Rikchay

Llinpi

Tukupanapaq yuyaymanaykuna.

Ima yachaykunatataq yacharqunchik?

Kay yachaykunari allinchu runa masinchikpaq, pacha mamanchikpaq ima?

Sumaq kawsayta rikurichiwanchikchu?


55/68

53Quechua Chanca

1 - 2 Niqipi warmakunawanyachaykuna kallpanchanapaq

Yachanapaq kamasqa

iqikuna

Yachay/atina:

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Chunkakunakama

ima kaqkunatapas

kasqanmanhina

yupayninta churan.

Chunkakunakama

ima kaqkunatapas

kasqanmanhina

yupayninta churan.

Yachay/atina

qatipanapaq:

Hukmanta huk yupan

hinallataq hayka

kasqanta willakamun.

Hukmanta huk yupan

hinataq llapa kasqanta

willakamun.



Ayllupa yachaynin: Parischasqata sumaq kawsayman hina

yupan.

Ayllupa yachayninman hina yupayta

sutinchayta yachan.

Yachay qatipanapaq: Uywakunapa mirariyninta yupayninmanhina yachan.

Imakuna yupana mana yupana kasqantayachan.

Ruraypa sutin:Wasi uywa watukuypi yupaykunata riqsisun.

Llaqtapa llamkaynin:Uywakuna mirachiy.


56/68

54 Quechua Chanca

Llaqtanchikpa kawsayninpi yachaykuna

Llamkaypa riqsichikuynin:

Yupaykuna patamanta yachaykunataqa abril mayo killakunapipasyachallasunmanmi. Ayllunchikkunapiqa chay killakunapiqachakmaypipas, maway papa allaypipas, huk papakunahaspiypipas, semana santapipas, wathiya ruraypipas kankumanmi.Chay ruraykunapa sunqunpiqa yupaykuna patamantayachaykunataqa ancha sumaqtam yachasunman. Aswanqaayllupa rurayninman hinam tukuytapas qispichina.


Manaraq warmakunawan rurayta qallarichkaspa:Yachachiqqa kaykunatam ruranan chay yachaykunaqispichinanpaq:

awpaqtaqa ayllu runakunapa wasinta rispa rimamunanima uywachankunatapas, ima kaqchankunatapaswarmachakunawan watukuspa chayaspa yuparinankupaq(quwicha, wallpacha, uwihacha, allquchapas kanmanmi).

Iskay kutillan chaykunataqa yupayta atinqaku.

Imallatapas aparikuspam wasikunataqa watukamunanku(uywachanpaq mikunachapas, tantachapas kanmanmi).


Llapallanku (1 kaq iqi, 2 kaq iqi)

Tutamantalla yachay wasipi huunakuna.

Yachachiqqa, may wasikunatach chayanqaku, chaytamwarmakunawan rapipi siqirispa qawarinanku.

Sumaqta qawarispam yachay wasimanta lluqsinanku.

Sapanka wasiman chayaspam kay hinata rurarinanku:

awpaqtaqa ancha kusikuywanmi napaykukuspawasikunaman yaykunanku. Ima apasqankutapas sumaqtaqunanku. Chaymantaqa uywacha watukusqankumantamrimarinanku:


57/68

55Quechua Chanca

Ima uywachakunataq chayri?Imakunapitaq yanapawanchik?uqanchikri imatataqsumaqlla miranankupaq rurananchik?

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Chaymantairqichakunaqahuk

hukmantam yupanqaku. Ichaqa iskay

kutillatam yupananku.

Chaymantataqllapantaqawarispa

yupayninmanta rimarinqaku.

Kayirqichakunaqaparischarispam(iskay

iskaymanta) yupananku.

Chaymantataqllapantaqawarispahayka

parischasqacha hayka sapankunacha

kasqa, chaymanta rimarinqaku.

Chay uywakuna yupayta tukuspaqa taytapas mamapas warmachakunamanmiwillarinqaku: Sumaqchu mirarinanpaq uywachakuna yupayninman hina kachkan?Manachu? Hayka parischasqataq kachkan? Huk uywachalla puchuchkanchu?Chayri imatataq willachkawanchik? Pitaq chay yachaytari yachachiwarqanchik?

Tukuruspaa

Yachay wasipi kaykunata rurananku:

Sapanka qillqananpi mayqin yupamusqanku uywachakunatapas siqinku.1 Kaq iqi: Hayka kasqan yupayta uywakunaq chinpanpi churanqa.2 Kaq iqi: Parischasqatakama siqichawan wichqaspa yupanta churanqa.

Tukunapaqa rimarinanku: Allinchu yupayninku mirarinanpaq kachkan?Manachu?


58/68

56 Quechua Chanca

Yachayninchikkuna yachaywasipi yachaykunawan

tinkuchinapaq

Machulanchikkunaqa, kawsayninchikman hina, yupaytarimariptinkuqa kikin yupasqapa (uywapas, imapas kachun)kawsaynintam (nimanta) aparimuchkanku. Chaymi hukayllukunapiqa viernes punchawpas martes punchawpasuywankutaqa mana yupankupaschu waunmanmi nispa.Ichaqa, huk llaqtakunapipas yachay wasipipas manam chaytaqayachankuchu hinaspa yupallanku imatapas, huk hukmantapas,mayqin pachapi kaspapas.

Yachaywasipa yachayninman hina yachapanapaqRuraypa sutin:

Yuraq bloquechakunawan pukllaspa yupaykunata riqsisun.

Manaraq rurayta qallarichkaspa:

Yachachiqqa kaykunatam ruranan chay yachaykunakallpanchananpaq:

Chay bloques de base 10 nisqa pukllanatam maskanan.

Yuraq bloquechakunallawanmi yupaypi pukllasunchik.Chaypaqqa llapan warmakunatam tawa huupi rakisun.

Tawa yana wayqakunatawanmi maskanan.

Warmakunawan ruraypia.


Llapa irqichakunatam tawa huupi rakina (iskay 1 iqimantaiskay 2 iqimanta)

1 kaq iqi huukunapaq: yana wayqata ukunpi chunka yuraq

bloquechayuqkunata quna. 2 kaq iqi huukunapaq: yana wayqata ukunpi iskay chunka

yuraq bloquechayuqkunata quna.


Yachachiqwan sapanka huu pukllan:

Huk yana wayqamanta, mana rikuspalla, makinta winaykuspahapisqanman hina yuraq bloquechakunata hurqun, hinaspa,mesa patapi churaspa huk hukmanta yupan; tukuptinqawillamun llapan uyarinanpaq haykatach hurqusqa.


59/68

57Quechua Chanca

Chaymantaqa sapa huu pukllayta qallarin:

1 kaq iqi

(Chunkakama)

2 kaq iqi

(Iskay chunkakama)

Hukwarmachayanawayqatahapin,

hinaspa, paamanta qallarispa chulla

chullamanta yuraq bloquechakunata

urquchin.

Sapaurquqmimesapatapichuraspa

huk hukmanta yupan. Chaymanta

willan haykach llapan kasqanmanta.

Yanawayqahapiqurquptinmi

pukllayqa tukun.

Hinasparimarinku:Pitaqaswan

achka bloquechakunata urqusqa?

Pitaq pisi bloquechakunata

urqusqa?

Hukirqichayanawayqatahapin,

hinaspa, paamanta qallarispa chulla

chullamanta yuraq bloquechakunata

urquchin.

Sapaurquqmimesapatapichuraspa

huk hukmanta yupan. Chaymanta

willan haykach llapan kasqanmanta.

Yanawayqahapiqurquptinmi

pukllay tukun.

Hinasparimarinku:Pitaqaswan

achka bloquechakunata urqusqa?

Pitaq pisi bloquechakunata

urqusqa?



Kunanqa sapanka qillqananpi mayqin yupamusqanku bloquechakunatapassiqinan.

1 Kaq iqi: Hayka kasqanman hina yupayninta chinpanpi churanqa.2 Kaq iqi: Hayka kasqanman hina yupayninta chinpanpi churanqa.

Yachasqanchik qatipanapaq

Kawsayninchikpi yupaymanta.

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Mayqin uywachayupamusqantacha anchatamunakun? Hayka uywachakunataqkasqari?, chayta siqin.

Hayka yupaykunataq allin kasqauywachanchikkuna mirarinanpaq?,chaymanta rimarin.


60/68

58 Quechua Chanca

Yuraq bloquechakunawan pukllasqanchikmanta.

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Yuraq bloquechakunatayana wayaqamantaurqurispa yuparispakasqanta willan.

Yuraq bloquechakunatayana wayqamanta urqurispayuparispa kasqanta willan.

Tukupanapaq yuyaymanaykuna.Ima yachaykunatataq yacharqanchik?Kay yachaykunari allinchu runa masinchikpaq, pachamamanchikpaq ima?Sumaq kawsayta rikurichiwanchikchu?


61/68

59Quechua Chanca

1 - 2 Niqi warmakunawanyachaykuna kallpanchanapaq

Yachanapaq kamasqa

iqikuna

Yachay/atina:

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Iskay chunka yupaykama

yuyaychakunpas

qillqanpas.

Hayka chunkakunayuq,

hayka sapankunayuq

yupay kan chayta

yuyaychanpas

qillqanpas.

Yachay/atina

qatipanapaq:

Iskay chunka yupaykama

ima kaqkunapi

rikuchinpas, siqinpas,

qillqanpas.

Chunkankunatapas

sapankunatapas huk

yupaymanta qawachin.



Ayllupa yachaynin: Parischasqata tupaqninpi yupan.

Uywanchik tayta mama

kapuwasqanchikmanta.

Chunkachasqa yupaymanta.

Yachay qatipanapaq: Kay pachapi tukuypas parisnintinpunikasqanta yachan.

Uywanchikkuna sumaqta mirariyninmanta. Chunkachasqa yupaykunata riqsin.

Ruraypa sutin:Awaypi mamakunawan yachaykunapi yapayta qichuyta yachasun.

Llaqtapa llamkaynin:Away.


62/68

60 Quechua Chanca

Llaqtanchikpa kawsayninpi yachaykuna

Llamkaypa riqsichikuynin:

Yapaykuna qichuykuna chuyanchay patamanta yachaykunaqajunio julio killakunapipas yachakunmanmi. Ayllunchikkunapiqachay killakunapiqa sara tipiypas, chaki kawsay iraykunapipas,wayrachiykunapas, hatun tarpuy papa allaypas, taqiypas, chuururaypas, puchkaypas, awaypas kanmanmi. Chay ruraykunapasunqunpiqa yapaykunapas qichuykunapas chuyanchakunmanmichaynapim chay patamanta yachaykunataqa sumaqtaqispichisunman.



Yachachiqqa kaykunatam ruranan yachaykuna kallpanchananpaq:

Ayllupi pich awachkan chaytam waturikunanwarmachakunawan rinanpaq.

Chaypim awaq mamawan sumaqta rimarimunan.


63/68

61Quechua Chanca



Yachachiqqa warmachakunantin tutallamantam awaq mamaman watukaqlluqsinanku.

Imallatapas aparinankum awaq mamaman qurinankupaq.

Allinta qawarinakuspam purinanku. Awaq mamapa wasinman yaykuspapassumaqtam napaykunanku ancha manchakuywanpas kanankum.

Chaypim awaq mamawan rimarinanku: Imatataq away qallarinanpaqri rurarqan?Ancha allinchu chay awanakuna challariy, qapachiy ima? Imanaptintaq away

qallariypaq Apukuna Pacha mama maarikuyri allin? Imakunatataq awariwillakamun? Runa hinachu awari? Qaytu kururkunari ruminchasqachu kachkan?Imapaq? Hayka hatun kururkunataq huk puuna awanapaq yaykun? sapakallupaqchu? Llapanpaqchu?

Awaq mama kururkunata qawachispa warmachakunawan yupan huk kallupuunapaq, chaymantataq hukkaq kallunpaqpas. Hinaspa llapanta yupankuhayka kururtaq yaykun huk puuna awanapaq chayta.

Yachay wasiman chayaspa kay hinata rurarinanku:

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Sapankawarmakunaqillqanapanqanpi

hayka kururch yaykusqa puunapa huk

kallunman chayta siqin.

Chaymantahaykakururchyaykun

hukkaq kallunman chayta siqillankutaq.

Sapankapiyupayninkunatachuran.

Llapakururkunata(iskaykallupaq)

yupaspa yupayninta churan.

Hinaspayachachiqninmanwillan.

Sapankawarmakunaqillqanapanqanpi

hayka kururch yaykusqa huk

puunaman chayta siqin.

Chaymantahaykakururkunataqyaykun

iskay puunaman chayta siqillankutaq.

ChaymantarurallankutaqHayka

kururkunataq yaykunman huk

kallullaman? chayta rurallankutaq.

Sapankapiyupayninkunatachuran.

Hinaspayachachiqninmanwillan.

Chaykunatatukuspawarmachakunawanrimarinku:

Imatataq away qallarinanpaqri mama rurasqa? Imakunatataq awari willakusqa?


64/68

62 Quechua Chanca



Kunanqa sapanka qillqana maytunpi huk munay qatanatasiqinqa. Chaymantataq sapa kallupa urachanpi hayka kururchyaykusqa chayta churanqa. Aswan urachampiqa llapakururukuna yaykusqanta yupaypi churanqa.

Yachayninchikkuna yachaywasipi yachaykuwan

tinkuchinapaq

Machulanchikkunaqa, kawsayninchikman hina, yupayta

rimariptinkuqa kikin yupasqapa (uywapas, imapas kachun)kawsaynintan (nimanta) aparimuchkanku. Chaymi awaqmamakunapas qaytu kururkuta yupaptinkuqa runa masintapasqawachkankuman hina sumaq manchakuywan rimapayanku.Hinallataq awanwanpas tukuy punchaw rimarinku.

Ichaqa, huk llaqtakunapipas yachay wasipipas manam chaytaqayachankuchu chaymi yupallanku imatapas, huk hukmantapas,mayqin pachapi kaspapas. Hinallataq yapankupas qichunkupasmana kawsayniyuqpas kanmanku hinallata.

Yachaywasipi qillqay yachapanapaq

Ruraypa sutin:

yapaykunapipas qichuykunapipas pukllaspa yachasun


Yachachiqqa, yachaykuna kallpanchananpaq, kaykunatamruranan:

Chay bloques de base 10 nisqa pukllanatam maskanan.

Chaypaqqa llapa irqichakunatam tawa huupi rakinan: 2huupi 1 kaq iqita, 2 huupi 2 kaq iqita.

Hatun rapikunapim sasachakuykunata qillqaspa siqikunawan

achalanan:


65/68

63Quechua Chanca


Maria kay miski rurukunata apamusqa:

5 manzanata, 7 duraznota. Hayka

rurukunatataq llapanpi apamusqa?

Hayka chiwchikunataq aswan

achka kachkan kancha ukupi hawapi

kaqkunamanta?

Panchopa 12 qillqanankuna kasqa; ichaqa

hukkunatawan rantikusqa. Llapanpi 18 kaptinri

Haykatataq rantikusqa?

Hayka wallpakunatataq rantikunay Tomaspa

wallpankunaman aypanaypaq?

Warmakunawan ruraypia:


Llapan warmakunatam tawa huupi rakiy (iskay 1 iqimanta, iskay 2 iqimanta) 1 iqipi warmakunapaq: Pirqapi sumaq siqisqa sasachakuykunata churay. 2 kaq iqi warmakunapaqtaq: Sapa huuman sumaq siqisqa sasachakuyta aypay. Qallarinanpaqqa 2 kaq iqipi warmakunatam awpaqtaqa yacharichina. Hinaspaam 1

kaq iqiwan llamkarina.

1 kaq iqi(Chunkakama)

2 kaq iqi(Iskay chunkakama)

Warmakunaqasapankamhuunmanta

qawarimunan yachachiq sasachakuyta

rikuchimuptin.

Kasqanmanhinamchaybloques

multibase isqanwan pukllarispa

kutichinan tapukuyta.

Chaynatamtukunankukamaruranan.

warmakunaqasapankahuunpim

awinchanan siqisqa sasachakuyta.

Kasqanmanhinamchaybloquesmultibase

isqanwan pukllarispa kutichinan tapukuyta.

Chaynatamtukunankukamaruranan.

1kaqiqipiwarmakunawan

llamkachkaspapas yachachiqqa

qawarimunanmi.


66/68

64 Quechua Chanca


Yachay wasipi kaykunata rurananku: Kunanqa sapanka qillqananpi, yapaytachu qichuytachu munan chaytam siqinan.

Chaymantaqa yupayninkunatam kasqanman hina (yapaychu /qichuychu)churananku.

Yachasqanchik qatipanapaq:

Kawsayninchikpi yapaymantapas qichuymantapas.

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Imaynatataq awaq mamari kururkunata

qawasqa? Hayka kururtaq huk kallu

puunaman yaykusqa? Huk puunamanri?

Imaynatataq awaq mamari kururkunata

qawasqa? Hayka kururtaq huk puunapiri

yaykusqa? Huk puuna huk kalluntinpirihaykataq kanman?

Bloquechakunawan pukllasqanchikmanta.

1 kaq iqi 2 kaq iqi

Marta kay miski rurukunata apamusqa:

7 duraznota. Iskayta mamanman qusqa

Hayka rurukunatataq puchusqa?

Maria kay miski rurukunata apamusqa: 7

duraznota. Hayka rurukunatataq rantinan

18 man aypananpaq?

Tukupanapaq yuyaymanaykuna.

Ima yachaykunatataq yacharqanchik?

Kay yachaykunari allinchu runa masinchikpaq, pacha mamanchikpaq ima?

Sumaq kawsayta rikurichiwanchikchu?


67/68


68/68

Documents

Ruta 02i Quechua Chanca_0