Rus Dili Öğretiminde Karşılaşılan Ana Dil Kaynaklı Girişim Hataları

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/6 Spring 2014, p. 843-857, ANKARA-TURKEY

RUS DİLİ ÖĞRETİMİNDE KARŞILAŞILAN ANA DİL KAYNAKLI GİRİŞİM HATALARI*

Gamze ÖKSÜZ**

ÖZET

Bilişsel açıdan bakıldığında, yabancı dil öğrenimi süresince, daha

önceden edinilmiş olan ön bilgiler öğrenmeyi olumlu ya da olumsuz açıdan etkilemektedir. Ön bilgilerin olumlu etkisi dil transferine,

olumsuz etkisi ise dil girişimine neden olmaktadır. Dil girişiminde

normlardan sapmadan dolayı anlatımda ifade değişikliği, olumsuzluk,

iletişim bozukluğu, anlam kayması, öğrenim sürecinin aksaması gibi

sonuçlar söz konusudur. Anadil ve hedef dildeki ses bilgisel, dil bilgisel, sözcüksel ve yazımsal unsurların benzerlikleri hedef dilin öğrenimini

kolaylaştırıp hızlandırırken, bu alanlardaki farklılıklar dil öğreniminde

güçlüklere neden olabilmektedir. Bu çalışmada iki dilin teması

sırasında anadil etkisiyle oluşan ve dil karışması ya da dil müdahalesi

şeklinde açıklanabilen “dil girişimi” kavramı hakkında bilgi verilecek,

ardından anadili Türkçe olup yabancı dil olarak Rusça öğrenen üniversite öğrencilerinin Rusçayı öğrenim aşamalarında Türkçeye bağlı

olarak yaptıkları girişim hataları incelenecektir. Çalışmanın evrenini

Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümünde

Rusça öğrenmekte olan 1. ve 2. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Bu

öğrencilerin Rusçayı öğrenme süreçlerinde ortaya çıkan anadil etkisi hem gramer ve çeviri dersleri sırasında hem de sınav kâğıtları temelinde

gözlemlenmiştir. Çalışmanın amacı, öğrencilerin Türkiye’de Rusça

öğrenim süreçlerinde ortaya çıkan söz dizimsel, sözcük bilimsel ve

yazımsal girişim hatalarını örnekler yardımıyla tespit edip

sınıflandırmak ve dil girişim olayını en aza indirgeyecek alternatifler

sunmaya çalışmaktır. Böylece yabancı dil öğretiminde daha etkin ve verimli bir öğrenmenin gerçekleşmesi söz konusu olabilecektir.

Anahtar Kelimeler: Girişim, Ana Dil Etkisi, Dil Öğrenimi, Girişim

Hataları

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Gazi Üniversitesi Rus Dili ve Edebiyatı, El-mek: [email protected]

844 Gamze ÖKSÜZ

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/6 Spring 2014

INTERFERENCE ERRORS WHICH ORIGINATE FROM THE NATIVE LANGUAGE IN RUSSIAN LANGUAGE TEACHING

ABSTRACT

When we take a look at the issue from the cognitive side, the

preliminary information learned earlier affect learning positively or

negatively during foreign language learning. The positive effects of

preliminary information result in language transfer, while the negative effects result in interference. Consequences such as changes in the

narrative, negativity, communication disorder, semantic shift and delay

in the learning process due to deviations from the norm in interference.

While the similarities between the phonetic, grammatical, lexical and

orthographical aspects in the mother language and the target language facilitate and speed up learning the target language, the differences in

these areas may cause difficulties in language learning. In this study,

“interference”, which can be defined as the confusing of languages or

language interference, caused by the contact of two languages, will be

explained and the inference errors made by university students

depending on their native language whose native language is Turkish and are learning Russian as a foreign language during the stages of

learning Russian will be analyzed. The body of our study consists of 1st

and 2nd grade students of Gazi University who are studying Russian in

the Faculty of Literature in the department of Russian Language and

Literature. The influence of native language has been observed in these students’ process of learning Russian in both grammar and translation

courses and on the basis of exam papers. The purpose of the study is to

determine and classify the syntactic, lexicological and phonemical

interference errors through examples and to try to present alternatives,

which will minimize language interference. Thus, a more efficient and

productive learning in foreign language teaching will be in question.

Key Words: Interference, Influence of the Mother Tongue,

Language Learning, Interference Errors

Küreselleşen dünya şartlarında en önemli iletişim kaynağı olan yabancı dil hakimiyetinin

önemi ve avantajları yadsınamayacak şekilde ortadadır. Son yıllarda dilbilim ve toplumsal dilbilim

çalışmaları içinde iki dillilik temelinde dil sistemlerinin birbirine geçişi/müdahalesi konusuna

büyük önem verilmeye başlanmıştır. Aynı kişi tarafından kullanılan iki ya da daha fazla dilin

birbirine karışması sonucu bir takım dil hataları ortaya çıkmaktadır. Yabancı dil eğitimi alanında da

öğrencilerin ana dil ya da birinci yabancı dil etkisiyle yaptıkları hatalara sıkça rastlanmaktadır.

Bilişsel açıdan bakıldığında, yabancı dil öğrenimi süresince, daha önceden edinilmiş olan ön

bilgiler öğrenmeyi olumlu ya da olumsuz açıdan etkilemektedir. Ön bilgilerin olumlu etkisi ‘dil

transferine’, olumsuz etkisi ise ‘dil girişimine’ (interference/interferans) neden olmaktadır.

'Transfer’ terimi dilbilimciler tarafından 1990’lı yılların başlarından itibaren dillerin karşılıklı

etkileşimi anlamında kullanılmaktadır. Öğrenime olumlu etki eden dil transferinde, hedef dildeki

yeni olgu daha kolay ve daha hızlı edinilmektedir (Azimov 2009: 195). Dil girişiminde ise

normlardan sapmadan dolayı anlatımda ifade değişikliği, iletişim bozukluğu, anlam kayması,

öğrenim sürecinin aksaması gibi olumsuz sonuçlar söz konusudur. Yabancı dil eğitiminde diller

arası girişimin ya da dil transferinin sıklığı, öğrencinin ana dilindeki yetkinliğine, eğilimine ve daha

Rus Dili Öğretiminde Karşılaşılan Ana Dil Kaynaklı Girişim Hataları 845



önceden öğrenmiş olduğu yabancı dile hakim olma derecesine göre farklılık göstermektedir. Ayrıca

ana dil ile hedef dil arasındaki bazı unsurların benzerlikleri kimi zaman hedef dilin öğrenimini

kolaylaştırıp hızlandırırken, aradaki farklılıklar dil öğreniminde güçlüklere neden olabilmektedir.

Çalışmamızın konusu olan dil girişimi, ana dil ile hedef dilin söz dizimsel, dil bilgisel, ses bilgisel

ve biçim bilgisel özelliklerinin dil kullanımı sırasında birbirine geçişi olarak adlandırılabilir.

Çalışmamızda öncelikle dil girişiminin tanımı yapılıp belli başlı özellikleri ortaya konulduktan

sonra Rusça öğreniminde ana dilin etkisiyle ortaya çıkan tipik dil girişim hatalarına değinilecektir.

Çalışmamızın evrenini Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümünde

Rusça öğrenmekte olan ve ana dili Türkçe olan 1. ve 2. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Bu

öğrencilerin Rusçayı öğrenme süreçlerinde ortaya çıkan ana dil etkisi hem gramer ve çeviri dersleri

sırasında hem de sınav kâğıtları temelinde gözlemlenmiştir. Çalışmamızın sonuç bölümünde ise dil

girişimini önleme ya da hataları en aza indirgeme konusundaki görüşlerimiz ortaya konacaktır.

Bilim dünyasında ilk olarak fizik dalında kullanılan ve aynı dalga dizilerinin üst üste

gelmek suretiyle karşılıklı olarak zayıflaması ya da büyümesi anlamına gelen “interference” terimi,

Latince ‘inter’ (arasında) ve ‘ferens’/’ferentis’ (iletici, girişim) sözcüklerinden türetilmiştir. Bu

terim zamanla dilbilim, psikoloji, kültür dilbilim, ruh dilbilim ve yabancı dil öğretim metotları

alanlarında yaygınlaşmıştır. Psikologlar girişim kavramını bireyin bir davranıştaki yatkınlık ve

eğiliminin bir başka davranışa aktarımı nedeniyle ortaya çıkan engel anlamında kullanmaktadırlar.

Dilbilim uzmanları “girişim” sözcüğünü bireyin konuşma esnasında bir diğer dilin etkisi altında

kalması sebebiyle normlardan uzaklaşması olarak olumsuz etki/engel anlamında kabul etmişlerdir

(Gural-Sorokina 2011: 7). Dilbilimsel açıdan bakıldığında girişim, dil teması sırasında iki dilin

yapısal unsurlarının karşılıklı etkileşimi anlamına geldiğinden dilbilimciler girişimin köklerini dil

mekanizmasının kendisine bağlarlar. Dilbilim alanında bu terim ilk olarak Prag Dil Okulu’nda

kullanılmaya başlanmıştır. Ruh dilbilimde girişim, bir dili kullanma sürecinde bir başka dil

unsurunun söz konusu dil sistemine nüfuz edişi anlamında kullanılmaktadır. Rus dilbilim uzmanı

ve filolog N. B. Meçkovskaya’ya göre (1983: 368) girişimin tanımı, yabancı bir dili konuşma

esnasında ana dilin etkisi nedeniyle ortaya çıkan hatalar şeklindedir. Meçkovskaya, insanın dil

hafızasında ana dile ait olmayan bir takım özelliklerin tesadüfen ana dildeki sistemle benzerlik

göstermesinden dolayı iki dil sistemi arasındaki kısmi özdeşleşme ve karışımların dil teması

sırasında hatalara neden olduğunu belirtmektedir. Metodoloji alanında ise girişim, ana dilin etkisi

altında kalınarak, mevcut dilbilimsel deneyimin istem dışı olarak diğer bir dildeki ifadeye

aktarımıyla ya da bunların çakışmasıyla oluşan olumsuz sonuçtur (Şepel 2012:

www.confcontact.com/2012_03_15/fl_shepel.php). Bir diğer deyişle girişim, ana dilde

önceden edinilmiş dilbilimsel deneyimin, öğrenilmekte olan hedef dile bilinçli ya da bilinçsiz

olarak uyarlanması ve öğrenme sürecini frenlemesidir. Doğan Aksan (2009: 26) iki dilin çeşitli

nedenlerle ve değişik koşullar altında karşılaşmalarının bunlar arasında geçişmelere ve

etkileşmelere neden olduğunu, bu dillerden birinde görülen ses, biçim ve dizimle ilgili eğilimlerin

ve bazı kuralların ötekine yansımasına ya da aktarılmasına yol açtığını belirtmektedir. Dil girişimi

çoğunlukla iki dilli ya da akraba dilleri konuşan toplumlarda ortaya çıksa da aynı dil ailesine

mensup olmayan diller öğrenilirken de söz konusu olmaktadır. Geniş anlamda girişim, bir dildeki

yapı ya da yapı unsurlarının diğer bir dilin etkisiyle değişmesi anlamındadır. Dil birleşmeleri,

melez diller, alıntı sözcükler, dil gereçlerinin yitirilmesi, bir dilde çeviri sözcük oluşumu gibi

unsurlar, geniş anlamdaki dil girişimine verilebilecek örneklerdir. Dar anlamda girişimde ise ana

dildeki bir dilbilgisel kuralın temas sırsında hedef dile uygulanması söz konusudur. Çalışmamızda

Türkçedeki bir dil kuralının öğrenilmekte olan Rusçaya uyarlanmasından kaynaklanan hatalar ele

alınacağından, dar anlamdaki girişim tanımı, çalışmamızın içeriğine uygun düşecektir.

Dil girişimi olayı, dil teması ya da yabancı dil öğrenim sürecinde meydana gelmektedir.

Girişimin ana kaynağı, temas edilen iki dil arasındaki sistem farklılıklarıdır. Girişimin ortaya çıkış

http://www.confcontact.com/2012_03_15/fl_shepel.php

846 Gamze ÖKSÜZ



nedeni ise kişinin daha önceden ana dilinde oluşturmuş olduğu normları hedef dile uyarlamaya

çalışmasıdır. Dil öğrenmekte olan öğrenciler ana dilin hedef dile etkisi nedeniyle ortaya çıkan diller

arası girişimden dolayı bazı hatalar yapmaktadırlar. Kimi zaman belli bir aşama kaydedildikten

sonra bunun tam tersi görülmekte ve bu kez öğrenilen dil ana dile etki etmektedir. Girişimin niteliği

ve niceliği temas halindeki dil sistemleri arasındaki ilişkilere bağlıdır. Dil akrabalığı durumunda

girişim düzeyi daha yüksektir. Türkçe ve Rusça gibi birbirinden son derece farklı ailelerden gelen

iki dil temasında ise girişim oranı en aza inmektedir ancak girişim kaynaklı hatalar yine de

mevcuttur. Özellikle dil öğrenim aşamasının başında olanlar ve dolayısıyla yabancı dile henüz tam

anlamıyla hakim olamayanlar arasında sürekli ana dile başvurmaktan dolayı dil girişimi kaçınılmaz

olmakta, hedef dilin normlarından sapma eğilimi artmaktadır. Eğer hedef dil ikinci bir yabancı dil

ise bazı durumlarda ana dil yerine, ilk öğrenilen yabancı dile eğilim de söz konusu olabilmektedir.

Rus dilbilimci N. S. Trubetskoy “Fonolojinin Temelleri” (1960: 59) adlı çalışmasında her

dilin fonolojik sisteminin kendine özgü çok katmanlı bir ‘eleğe’ sahip olduğundan söz etmektedir.

Dilbilimcinin görüşüne göre, yabancı bir dili dinlediğimizde, duyduğumuz her sözcüğü elimizde

olmadan ana dilimizdeki bu elekten geçiririz. Eleğimiz yabancı dildeki sözcükleri ne kadar çok

elerse o kadar fazla hata ve yanlış anlama oluşur. Girişim olayının fonetik sistemini etkilemesi

genelde ‘aksan’ olarak isimlendirilir. Dilbilimcilerin yaptıkları araştırma sonuçlarına göre,

girişimin belli başlı nedenleri arasında ana dil ile öğrenilmekte olan dil arasındaki yapı farklılıkları,

öğrencinin bilincinde yer edinen ana dili kullanma eğilimi, ana dilin ve hedef dilin kelime

hazinesine ve gramer yapısına yeterince hakim olamama, öğrenilenleri uygulama becerisini

gösterememe ve yanlış yapmaktan korkma/psikolojik engel gibi sebepler sayılabilir. Ana dildeki

normların öğrenilmekte olan hedef dile aktarılmasına doğrudan girişim, ana dilde mevcut olmayan

dilsel yapıların kullanımında gözlemlenen hatalara ise dolaylı girişim adı verilmektedir. Girişim,

ortaya çıkış özelliğine göre belirgin ya da gizli olabilmektedir. Belirgin girişimde ana dildeki

öğelerin aktarımı söz konusudur. Gizli girişim ise dilin anlatım gücünü zayıflatma, sadeleştirme

şeklinde açıklanabilir. Oluşum kaynağına göre girişim olayını diller arası ve dil içi girişimi olmak

üzere ikiye ayırmak mümkündür. Özellikle de çeviri alanında ana dilin etkisi nedeniyle hedef dilde

yapılan hatalarda diller arası girişimden söz edilir. Dil içi girişime doğrudan öğrenilmekte olan

hedef dilde yapılan yapısal hatalar dahildir. Oflaz ve Bolat (2012: 1639) diller arası girişim

türlerini, değiştirme/telafi ve fark ayırt edememe şeklinde ikiye ayırmış, dil içi girişim hatalarını ise

genelleştirme ve basitleştirme şeklinde gruplandırmışlardır. Girişim, dil temasının doğrultusuna

göre ileri, geri ya da çift yönlü olabilmektedir. Girişim olayı, ortaya çıkan sonuçlarına göre ise

zorlaştırıcı, aksatıcı ya da anlam bozucu olarak gruplandırılabilir (Jarkova,

www.festival.1september.ru). Geçmiş dönemlerde ortaya çıkan dil etkileşim hataları, artık

girişim olarak dil sisteminin alt katmanında ya da üst katmanında izler bırakabilmektedir.

Çalışmamızın evrenini oluşturan Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü 1. ve 2. sınıf öğrencileri,

hedef dilde karşılaştıkları bazı dilsel yapıları seçip kullanırken onları ana dillerindekilerle eşdeğer

saydıkları ya da ana dillerindekilerle yer değiştirilebilir özellikte olduğunu düşündükleri için bazı

sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Dil öğreniminin ileri safhalarında öğrenciler dilbilgisel, sözdizimsel

ya da biçimbilimsel benzer yapıların aslında eşdeğer olmadığını hissedebilmektedirler. Ancak her

şeye rağmen Türk öğrencilerin Rusça öğrenme sürecinde yaptıkları bazı hataların süreklilik

gösterdiği izlenmektedir. Yapılan tipik hataların ortaya çıkarılması ve bunlara hem öğrenenin hem

de öğreticinin dikkatinin çekilmesi, dil öğrenim sürecini olumlu etkileyecektir.

Yazım Girişimi

Türkçe ve Rusça aynı dil ailesinden gelmemelerine ve farklı alfabeler kullanmalarına

rağmen, bazı harflerin her iki alfabede de ortak grafik işaretlerine sahip olması, söz konusu

harflerin öğrenciler tarafından yanlış yazılıp okunmasına neden olmaktadır. Latin alfabesi

http://www.festival.1september.ru/




kullanılan Türkçedeki p [pe], c [ce], y [ye], m [me] harflerinin Kiril alfabesi kullanılan Rus dilinde

aynı yazılıp farklı seslendirilmesi, öğrencilerin ana dilin alfabesine alışkanlığı nedeniyle bu harfleri

hatalı okumasına ve yazmasına yol açmaktadır. Türkçedeki p [pe] harfi Rusçada r [re] olarak, c

[ce] harfi s [se] olarak, y [ye] harfi u [u] olarak, m [me] harfi ise t [te] olarak okunmaktadır. Rusça

alfabede kitap harfleriyle el yazısı harflerin bir kısmı farklılık gösterir. Örneğin kitap harfinden

farklı olarak Rusça el yazısındaki g [de] harfinin Türkçede karşılığı d [de], u [i] harfininki ise i [i]

dir. Türkçedeki B [Be] harfi Rusçada V [Ve] olarak, H [He] harfi ise N [Ne] olarak okunduğu için

öğrenciler Kiril alfabesine hakim oluncaya kadar bu harfleri hatalı yazıp okumaktadırlar. Ayrıca

Rus dilinde artık rahatlıkla okuyup yazmaya başlayan ve Rusçaları daha ileri düzeyde olan Türk

öğrenciler ise ana dillerinde yazı yazarken bu kez Türkçe d [de] harfi yerine Rusça g [de], t [te]

yerine ise Rusça olarak m [te] harfini kullanarak yazıma bağlı girişim hataları yaratmaktadırlar.

Yazım yanlışlıkları telaffuz ile bağlantılı olarak girişim hatalarına neden olmaktadır. Türk

öğrenciler ana dillerinin okunduğu gibi yazılmasına alışık olduğu için özellikle öğrenim sürecinin

ilk aşamalarında aynı sistemi Rus diline uygulayarak, duydukları bazı Rusça sözcükleri yanlış

yazmaktadırlar. En fazla hataya Rusçadaki vurgusuz o [o] harfinin a [a]; vurgusuz е [e] harfinin и

[i] olarak okunması neden olmaktadır. Öğrenciler telaffuzdan dolayı подруга [podruga] “arkadaş”

sözcüğünü падруга [padruga]; окно [okno] “pencere” sözcüğünü акно [akno]; меня [menya]

“beni” sözcüğünü миня [minya]; скоро [skoro] “yakında” sözcüğünü скора [skora]; тебя [tebya]

“seni” sözcüğünü тибя [tibya]; погода [pogoda] “hava” sözcüğünü пагода [pagoda] şeklinde

hatalı yazmaktadırlar.

Vurgudaki Ses Bilgisel Girişim

Rus dilini öğrenen Türk öğrencilerin en fazla yaptıkları hata, ses bilgisel alandaki

vurgulardır. Rusçada her sözcükte bir vurgu bulunur ve üzerinde bulunduğu harfin bastırılarak

okunmasını sağlar. Vurgu sadece sesli harflerin üzerindedir ve belirli durumlarda sözcük içinde yer

değiştirebilir. Rus dilinde bir sözcüğün doğru telaffuz edilmesinin yanı sıra doğru anlaşılması için

de vurguların yerinde okunması gerekir. Türk dil sisteminde vurgu işareti olmadığı için ve ayrıca

vurgu kuralları değişkenlik gösterdiği için buna alışık olan öğrenciler Rusça sözcüklerin üzerindeki

vurgu işaretini gözden kaçırmakta, özellikle öğrenim sürecinin ilk aşamalarında farklı bir alfabeyi

çözme ve yeni öğrendiği harfleri birbirine bağlama çabası içindeyken vurguyu tamamen göz ardı

edebilmektedirler. Türkçede iki heceli sözcüklerde vurgu genellikle son hecede olduğu için Türk

öğrenciler iki heceli Rusça sözcükleri ilerleyen sınıflarda bile genellikle hatalı okumaktadır ki bu

da sözcüğün anlamını şu örneklerde görüldüğü üzere tamamen değiştirmektedir: yже [uje] “artık” -

уже [uje] “daha dar”; мука [muka] “un” – мука [muka] “azap, işkence”; дома [doma] “evde” –

дома [doma] “evler”; парить [parit’] “buğulamak, haşlamak” - парить [parit’] “süzülmek”;

жила [jila] “damar” - жила [jila] “yaşıyordu” vb.

Türk dilinde yer adlarında vurgu genelde ilk hecede olduğu için öğrenciler Rusça için de bu

kuralı uygulama eğilimindedir. Москва [Moskva] – Moskova; Россия [Rossiya] – Rusya; Судан

[Sudan] – Sudan; София [Sofiya] – Sofya; Берлин [Berlin] – Berlin; Париж [Parij] – Paris gibi

örneklerde öğrenciler son hecedeki vurguyu ana dillerindeki yerlerinde yani hatalı olarak ilk hecede

okumaktadırlar.

Harfleri Sert/Yumuşak Okuma Hataları

Rusça öğrenmekte olan Türk öğrenciler Kiril alfabesinde ь sembolüyle gösterilip herhangi

bir sese sahip olmayan ancak kendisinden önce gelen harfin yumuşak okunmasını sağlayan

yumuşatma işaretini kimi zaman göz ardı etmekte, пальто [pal’to] “palto”; Ольга [Ol’ga] “Olga”;

асфальт [asfal’t] “asfalt”; консоль [konsol’] “konsol” örneklerinde olduğu gibi yumuşak

okunması gereken l [le] harfini Türkçenin etkisinde kalarak sert telaffuz etmektedirler. Öğrenciler

848 Gamze ÖKSÜZ



yumuşatma işareti olmayan лампа [lampa] “lamba”; алло [allo] “alo”; металл [metall] “metal”;

классик [klasik] “klasik”; план [plan] “plan”; клуб [klub] “kulüp”; минерал [mineral] “mineral”;

плазма [plazma] “plazma” gibi sözcükleri ise ana dilin etkisinde kalarak olması gerekenin tam

tersine yumuşak okumakta ve yanlış telaffuza neden olmaktadırlar.

Yanıltıcı Eşdeşler

Yanıltıcı eşdeş sözcükler farklı dillerde benzer yazılışlara ya da telaffuzlara, ancak farklı

anlamlara sahiptirler. Öğrenciler kimi zaman hem Türkçede hem Rusçada aynı sesletime sahip

sözcüklerin anlamsal karşılıklarında ana dil etkisi nedeniyle hata yapmaktadır. Örneğin магазин

[magazin] sözcüğü Rusçada “mağaza” anlamına gelirken Türk dilindeki karşılığı “dergi” ya da

“sanat, eğlence ya da spor dünyasında tanınmış kişilerle ilgili haber ve yorum”dur. Benzer örnekler

aşağıdaki gibidir:

Rusça Türkçe

банка [banka] = “kavanoz” “banka”

жилет [jilet] = “yelek” “jilet”

банк [bank] = “banka” “bank”

кулак [kulak] = “yumruk” “kulak”

дурак [durak] = “aptal, enayi” “durak”

баба [baba] = “yaşlı kadın” “baba”

халат [halat] = “gömlek, sabahlık” “halat”

сарай [saray] = “ambar, odunluk” “saray”

баян [bayan] = “akordeon” “bayan”

башка [başka] = “kafa, baş” “başka”

кот [kot] = “kedi” “kot/kumaş”

Söz varlığı ve çeviri alanlarında bu türden, yani yazınsal gösterim açısından aynı ya da

benzer ancak anlamsal açıdan farklı olan sözcükler için “çevirmenin aldatıcı dostları” ya da “diller

arası eş sesli/omonim sözcük” terimi kullanılmaktadır (Meçkovskaya 2000: 173). Ancak

Meçkovskaya’ya göre çevirmenin “sadık dostu” olmaz. İki farklı dildeki hiçbir eş sesli ya da

benzer sözcük, gerek anlam hacmi olarak gerekse ait olduğu sözcük sistemi dâhilinde özdeş

sayılmaz.

Dikkatsiz Algılamaya Bağlı Yanılsama

Dil öğenim aşamasının ilk safhalarında en çok rastlanan hatalardan biri de dikkatsiz

algılamaya yönelik yanlış sözcük seçimidir. Buna örnek olarak Türkçede anlamsal açıdan sıfat

gerektirmeden kullanılan “abla/kardeş” sözcüğü verilebilir. Türk öğrenciler Rusçadaki старый

[starıy] “eski/yaşlı”, старший [starşiy] “yaşça büyük” ve молодой [molodoy] “genç”, младший

[mladşiy] “yaşça küçük” sıfatlarının ayrımında zorlanmaktadırlar. Bunun nedeni söz konusu

sıfatların gerek biçim olarak gerekse anlam açısından birbirine benzer oluşudur.

Türk öğrenciler Это моя старшая сестра [Eto moya starşaya sestra] “Bu benim

ablamdır” cümlesinde kız kardeşin yaşça büyük olduğunu ifade eden старшая [starşaya] sıfatı

yerine cümleyi Это моя старая сестра [Eto moya staraya sestra] “Bu benim yaşlı kardeşimdir”




şeklinde yanlış kurmaktadırlar. Benzer şekilde öğrenciler “yaşça küçük kardeş” anlamında

младший брат [mladşiy brat] yerine hatalı olarak молодой брат [molodoy brat] “genç kardeş”

ifadesini kullanmaktadırlar.

Hedef dildeki bir sözcüğü dikkatsiz algılama sonucu ana dildeki sözcükle eşdeğer tutan

öğrencilerin yaptığı bir başka hata örneği Моя фамилия живёт в Анкаре [Moya familiya jivyot v

Ankare] şeklindedir. Öğrenciler “Benim ailem Ankara’da yaşıyor” cümlesini kurarken ‘aile’

anlamına gelen семья [sem’ya] sözcüğü yerine büyük ihtimalle İngilizcedeki family sözcüğüne

benzerliğinden dolayı фамилия [familiya] “familya” sözcüğünü kullanarak hata yapmaktadırlar.

Ortak Sözcüklerde Görülen Yazım Hataları

Türk ve Rus dillerinde benzer yazılıp aynı anlama gelen sözcükleri yazarken yapılan

hatalar da sık rastlanan girişim olayıdır. Benzer sözcüklerden Rusçada çift sessizle yazılanlar ana

dil etkisiyle Türk öğrenciler tarafından göz ardı edilmektedir. Доллар [dolar] “dolar”; пасспорт

[passport] “pasaport”; грипп [grip] “grip”; профессор [professor] “profesör”; панно [panno]

“pano”; террор [terror] “terör”; грамм [gramm] “gram”; туннель [tunnel] “tünel”; терраса

[terasa] “teras”; тоннаж [tonaj] “tonaj”; параллель [paralel] “paralel”; теннис [tennis] “tenis”;

аллергия [allergiya] “alerji”; комиссар [komissar] “komiser” örneklerinde olduğu gibi ana dile

benzerliğinden dolayı harfler tekleştirilmek suretiyle yanlış yazılmaktadır.

Her iki dilde benzer yazılan ortak sözcüklerde yapılan bir diğer hata, ana dilin etkisiyle

Rusça sözcüğün son harfini eksiltme şeklindedir. Rusçada isimlerin son harfinin cinsiyeti

belirleme rolü oynaması nedeniyle bir harfin eksik yazılması zincirleme hataya neden olmaktadır.

Pеклама [reklama] “reklam”; ангина [angina] “anjin”; физика [fizika] “fizik”; атака [ataka]

“atak”; группа [gruppa] “grup”; программа [programma] “program”; поликлиника [poliklinika]

“poliklinik”; музыка [muzıka] “müzik”; проблема [problema] “problem”; система [sistema]

“sistem”; гитара [gitara] “gitar”; норма [norma] “norm”; дискотека [diskoteka] “diskotek”

örneklerinde olduğu gibi (-a) harfini eksik yazan öğrenciler Rusçada dişil olması gereken sözcüğü

erkek cins olarak yazdıkları için ad durumlarında tüm cümleyi etkileyecek girişim hatasına neden

olmaktadırlar.

Gereksiz Sözcük Kullanımı

Dil girişiminde hedef dilde gereksiz sözcük kullanımı genelde öğrencinin söz konusu dile

tam anlamıyla hakim olmadığının bir göstergesidir. Öğrenci çeviri yaparken ana dilde

okuduğunu/duyduğunu hedef dile olduğu gibi aktarma çabasıyla hata yapmaktadır:

Я купила красивую юбку [Ya kupila krasivuyu yubku] “Güzel bir etek satın aldım”

cümlesiyle bir etek aldığını belirtmek isterken Türkçede şart olan “bir” belgisiz sıfatını ekleyerek

ana dilin etkisiyle cümleyi Я купила одну красивую юбку [Ya kupila odnu krasivuyu yubku]

şeklinde yanlış oluşturmakta ve gereksiz sözcük kullanmaktadır.

Моя сестра родила дочь [Moya sestra rodila doç’] “Kız kardeşim bir kız doğurdu”

şeklinde olması gereken bir cümlede Türk öğrenciler ana dillerinde olduğu gibi один [odin] “bir”

sıfatını ekleme ve bunu da fiil tabanının isteminden dolayı belirtme durumunda çekime uğratma

ihtiyacı duyarak cümleyi Моя сестра родила одну дочь [Moya sestra rodila odnu doç’] şeklinde

yanlış kurmaktadırlar.

Однажды вечером мы встретились с ним в театре [Odnajdı veçerom mıy vstretilis’ s

nim v teatre] “Bir akşam onunla tiyatroda karşılaştık” cümlesinde Türk öğrenciler Rusça cümledeki

однажды вечером [odnajdı veçerom] “bir akşam” zarfını ana dillerinin etkisinde kalıp yanlış

ifadeyle karşılayarak один вечер [odin veçer] şeklinde kullanmakta ve hata yapmaktadırlar.

850 Gamze ÖKSÜZ



Benzer bir örnek “Böyle bir reklam pek çok binanın duvarını süslüyordu” cümlesiyle

verilebilir. Такая реклама украшала стены многих домов [Takaya reklama ukraşala stenı

mnogih domov] şeklinde olması gereken cümlede öğrenciler “böyle bir reklam” ifadesini sözcüğü

sözcüğüne çevirmeye çalışmakta ve yine “bir” sıfatını ekleme gereği duyarak ifadeyi одна такая

реклама [odna takaya reklama] şeklinde hatalı oluşturmaktadırlar.

Türkçede sahiplik bildiren olumlu cümlelerde “var” yüklemi kullanılmadan cümle anlamlı

olmaz. Buna karşılık Rusçada aynı anlamdaki есть [yest’] “var” fiili ise nitelik ve nicelik bildiren

sahiplik durumlarında, kişilerin dış görünüşleri tasvir edilirken, hava durumu bilgilerinde, sahip

olunan hastalık adları ifade edilirken ya da bir objenin ayrılmaz bir parçası olan birimler

betimlenirken asla kullanılmaz.

Сколько музеев в вашем городе? [Skol’ko muzeyev v vaşem gorode?]

“Şehrinizde kaç tane müze var?

Завтра у нас экзамен по истории [Zavtra u nas ekzamen po istorii]

“Yarın tarih sınavımız var”

У Анны большие голубые глаза [U Annı bol’şiye golubıye glaza]

“Anna’nın büyük mavi gözleri var”

Сегодня хорошая погода [Segodnya horoşaya pogoda] “Bugün güzel bir

hava var”

У брата аллергия [U brata allergiya] “Kardeşimin alerjisi var”

В комнате большие окна и высокий потолок [V komnate bol’şiye

okna i vısokiy potolok] “Odanın büyük pencereleri ve yüksek bir tavanı

var”

Ana dilin etkisinde kalan öğrenciler yukarıda verilen cümlelere есть [yest’] “var” fiilini ekleyerek

gereksiz sözcük kullanmakta ve anlamı bozmaktadırlar.

İsimlerin Cinsiyetinde Görülen Girişim

Türk dilinde cinsiyet kavramının olmayışından dolayı Rusça öğrenen Türk öğrenciler

cümle kuruluşunu doğrudan etkileyen hatalar yapmaktadırlar. Rusçada cins isimler eril, dişil ve

nötr olmak üzere üç türlüdür ve isimden önce gelen zamirler ve sıfatlar da bu cinslere uygun olarak

takı alırlar. İsmin cinsiyetini ezberleyemeyen ya da cinsiyet takılarını karıştıran öğrenciler cümle

kurarken buna bağlı olan zamir ve sıfat takılarında da hata yapmaktadırlar. Türk öğrenciler Это

моя новая тетрадь [Eto moya novaya tetrad’] “Bu benim yeni defterim” şeklindeki bir cümleyi

Это мой новый тетрадь [Eto moy novıy tetrad’] şeklinde yanlış kurabilmektedirler. Bu örnekte

Rusçada тетрадь “defter” sözcüğünün dişil olması nedeniyle isme bağlı olan sıfat ve zamirin de

dişil takısı alması gerekmektedir.

Cinsiyet kavramına alışmakta zorlanan Türk öğrenciler Rusça öğrenme sürecinin ilk

aşamalarında Это моя сестра [Eto moya sestra] “Bu benim kız kardeşim” ifadesinde “benim”

iyelik zamirini adın cinsiyetine göre değil de “kız kardeşe” sahip olan kişinin cinsiyetine göre

cümleyi oluşturmaya çalışmakta dolayısıyla söz konusu cümleyi kuran öğrenci erkek ise aynı

ifadeyi Это мой сестра [Eto moy sestra] şeklinde oluşturmaktadır.

Bunun dışında cinsiyetle ilgili olarak Rusçada geçmiş zaman fiil çekimlerinde fiilin sonuna

getirilen ek, eylemi yapan kişinin erkek ya da bayan olmasına göre değişmekte, geçmiş zamanda

çekimlenen fiilin sonuna gelen (–a) eki eylemi yapan kişinin bayan olduğunu göstermektedir.




Erkek öğrenci Я говорил с девушкой [Ya govoril s devuşkoy] “Ben bir kızla konuştum” yerine

cümleyi Я говорила с девушкой [Ya govorila s devuşkoy] şeklinde oluşturduğu zaman kendisini

bayan olarak ifade etmekte ve cümlenin ifade ettiği anlamı bir yönde değiştirmektedir. Bu hata

sınıf içinde fark edildiği zaman doğal olarak gülüşmelere neden olmaktadır.

Edat Kullanımında Görülen Girişim

Rusçada sözcük öbeklerini ve cümlede özerk sözcüklerin birbirine bağlılığını şekillendiren

edatlardan sonra mutlaka bir isim gelir. Oysa Türkçede edattan sonra fiil de kullanılabilir.

Türkçenin etkisinde kalan öğrenciler cümleyi ana dil mantığıyla kurmaya çalışmaktadırlar: Он

приехал в Москву для работы [On priyehal v Moskvu dlya rabotı] “Moskova’ya çalışmaya

geldi” yerine cümleyi ana dillerindeki şekliyle yani edattan sonra fiilimsi getirerek Он приехал в

Москву для работать [On priyehal v Moskvu dlya rabotat’] olarak hatalı bir biçimde

oluşturmaktadırlar. Benzer bir hata Они остановились для отдыха [Oni ostanovilis’ dlya otdıha]

“Dinlenmek üzere durdular” cümlesinin Они остановились для отдыхать [Oni ostanovilis’ dlya

otdıhat’] ifadesinde görülmektedir. Dersler esnasında gözlemlendiği kadarıyla Rusçadaki после

[posle] “-den sonra” edatıyla потом [potom] “sonra” zarfı çok fazla karıştırılmaktadır. Öğrenciler

После ужина друзья разошлись [Posle ujina druz’ya razoşlis’] “Akşam yemeğinden sonra

arkadaşlar dağıldı” cümlesini Потом ужинать друзья разошлись [Posle ujinat’ druz’ya

razoşlis’] şeklinde hatalı olarak kurmaktadırlar.

Fiil Tabanının İstemi (Valenz)

Bir dilin doğru ve anlaşılır bir şekilde konuşulup yazılabilmesi için cümlenin belkemiği

durumunda olan fiillerin birleşim değerlerine son derece hakim olunması gerekir. Fiil tabanının

istemi konusunda Esin İleri’nin de (1997: 157) belirttiği gibi, ana dil öğrenilirken fiillerin birleşim

değerleri farkında olmadan ya da üzerinde düşünülmeden oluşturulurken, yabancı bir dil öğrenimi

sırasında bunlara özellikle dikkat edilmesi gerekmektedir çünkü iki farklı dilde aynı eyleme işaret

eden fiillerin birleştiği isimler her zaman aynı durum eklerini gerektirmezler. Fiil tabanının bir dil

birliğinin merkezi olduğu kabul edilirse, fiilin anlamının oturması için genellikle başka öğelere

ihtiyaç duyulduğu ve her fiilin gereklilik derecesine göre çevresinde anlam yönünden bir takım

boşluklar açtığı düşünülebilir. Bu boşlukların sayısı fiile bağlı olarak değişir ve o dile hakim

olanlar tarafından hiç düşünülmeden doğal olarak bilinir. Fiilin ve dolayısıyla cümlenin anlamlı

olması bu boşlukların doğru bir şekilde doldurulmasıyla mümkündür. Boşlukları dolduran dil

birlikleri ‘tamlayıcı’ olarak adlandırılır. Tamlayıcılar isim cinsinden olmak üzere tek bir sözcükten

oluşabileceği gibi bir sözcük öbeğinden de oluşabilir (Uğurlu 2001: 201; Özkan 2011: 521).

Tamlayıcılar fiile onun istediği şekilde bağlanırlar. Bir dilde kullanılan tamlayıcılar diğer bir dil

için mantıklı gelmeyebilir. Bu durumda Rusça öğrenen Türk öğrencilerin en çok hata yaptıkları

konu, fiillerin birleşim değerinde ortaya çıkmaktadır.

Rus fiil sisteminde eylemin tamlayıcılarından olan adlar, cümlenin diğer öğeleriyle olan

ilişkilerini son ekler ve kimi zaman da edatlar yardımıyla sağlarlar. Rusçadaki fiil tabanının

istemleri Türk dilindekinden farklı olduğu için her fiilin tamlayıcılarının gerektirdiği durum

eklerini ezberlemek Türk öğrenciler için oldukça zorlayıcı bir konudur. Bu alanda diller arası

girişime fazlaca rastlanmaktadır. Rusça öğrenmekte olan öğrencilerin bir fiili ezberlerken bu fiilin

gerektirdiği ad durumlarını ve edatları de beraberinde ezberlemesi öğrenim sürecini

hızlandıracaktır.

Rusçada hareketin yönünü gösteren bir fiil, ismin belirtme durumunu gerektirirken

Türkçede aynı anlamdaki fiil, yönelme durumunu istemektedir:

852 Gamze ÖKSÜZ



Rusça Türkçe

Я иду в библиотеку [Ya idu v biblioteku] “Kütüphaneye gidiyorum”

Машина ударилась о камень [Maşina udarilas’ o kamen’] “Araba taşa çarptı”

Мы переехали в Москву [Mıy pereyehali v Moskvu] “Moskova’ya taşındık”

Гости сели за стол [Gosti seli za stol] “Misafirler masaya oturdu”

Он смотрит на картину [On smotrit na kartinu] “Tabloya bakıyor”

Türkçede isim sorma ifadelerinde “Adınız nedir?” şeklinde ek fiil kullanılırken Rus dilinde

aynı yapı звать [zvat’] “çağırmak” fiili yardımıyla oluşturulur. Öğrenciler ana dilin etkisiyle

Rusça isim sorma cümlesinde fiili göz ardı ettikleri için söz konusu fiil tabanının istemi olan

belirtme durumunu unutmaktadırlar: Как зовут вашу сестру? [Kak zovut vaşu sestru?] “Kız

kardeşinizin adı nedir?” (Kız kardeşinizi nasıl çağırıyorlar?) yerine Как зовут ваша сестра?

[Kak zovut vaşa sestra?] “Kız kardeşiniz adı ne?” (Kız kardeşiniz nasıl çağırıyorlar?) şeklinde

yanlış cümle kurmaktadırlar. Öğrenciler Türkçeden Rusçaya çeviri yaparken çoğunlukla bu yapıyı

oluşturamazlarken, daha kolay olan Rusçadan Türkçeye çeviri sırasında bile düzgün cümle

kuramamaktadırlar. Çeviri derslerinde gözlemlenen bu girişim hatasına öğrencilerin sınıfta

yaptıkları çalışmalardan bir örnek vermek konuyu pekiştirmek açısından yararlı olacaktır:

Рабид, так звали слепого, волновался, думая, что скоро снова

сможет видеть. [Rabid, tak zvali slepogo, volnovalsya, dumaya, şto

skoro snova smojet videt’].

Bu cümlenin Türkçeye doğru bir şekilde çevirisi şöyledir:

“Adı Rabid olan kör adam yakında tekrar görebileceğini düşünerek

heyecanlanıyordu”.

Rusçada isim söylemek için kullanılan звать “çağırmak” fiilini Türk öğrenciler aşağıdaki

üç örnekte olduğu gibi sözcüğü sözcüğüne çevirmekte, ifadeyi aktarmaları gerekirken sözcüksel

aktarım yapmakta ve bunun sonucu olarak iletişim zincirini bozmaktadırlar:

“Rabid, kör diye çağırılıyordu, kısa bir süre sonra yeniden

göreceğini düşünerek heyecanlıydı”.

“Kör olarak çağrılan Rabid, yakında tekrar görebileceğini

düşünerek heyecanlandı”.

“Kör diye adlandırılan Rabid yakında tekrar görebileceğini

düşünerek heyecanlanıyordu”.

Fiil tabanının istemi konusunda özellikle çeviri derslerinde en sık yapılan tipik hata örneği

olan Он меня случайно встретил на улице [On menya sluçayno vstretil na ulitse] “O bana

sokakta tesadüfen rastladı” cümlesinde Türk öğrenciler fiili göz ardı ederek ifadeyi ana dilin

etkisiyle Он со мной случайно встретил на улице [On so mnoy sluçayno vstretil na ulitse] “O




benimle sokakta tesadüfen rastladı” şeklinde değiştirme eğilimindedirler çünkü Türkçede

“karşılaşmak/rastlamak” fiili araç durumunu istemektedir. Cümle kurarken ana dil bilgisinin

devreye girerek hataya sebep olduğunu gösteren bir diğer tipik örnek şu şekildedir: Я говорю по-

телефону [Ya govoryu po telefonu] “Telefonda konuşuyorum”. Türkçede “telefonla konuşmak”

fiili araç durumunda kullanıldığı için öğrenciler Rusça cümleyi yanlış üretmekte ve bu da anlam

değişmesine neden olmaktadır: Я говорю с телефоном [Ya govoril s telefonom] “Telefon ile

(birlikte) konuşuyorum”. Aynı konuda Türk öğrencilerin en çok yaptıkları hatalardan biri de bir

taşıtla bir yere gitme ifadelerinde gözlemlenmektedir. Türk öğrenciler Я лечу на самолёте [Ya

leçu na samolyote] “Uçakla gideceğim” cümlesi yerine, uçağı yanına alma ifadesini barındıran Я

лечу с самолётом [Ya leçu s samolyotom] “Uçakla birlikte gideceğim” şeklinde yanlış cümle

kurmaktadırlar.

Rusçada желать [jelat’] “dilemek”, требовать [trebovat’] “talep etmek”, ждать [jdat]

“beklemek”, бояться [boyat’sya] “korkmak” gibi bazı fiiller ve ayrıca nesne alan olumsuz geçişli

fiiller tamlayan durumunu istemektedir.

Rusça Türkçe

желать здоровья [jelat’ zdorov’ya] “sağlık dilemek”

ждать утра [jdat’ utra] “sabahı beklemek”

бояться темноты [boyat’sya temnotı] “karanlıktan korkmak”

Он не читает книг [on ne çitayet knig] “O kitap okumuyor”

Öğrenciler bu tür fiillerle cümle kurarken ana dilin etkisinde kalarak fiilin Türkçe karşılığını

düşünmekte ve fiil tabanının istemini göz ardı etmektedirler.

Rus dilinde araç durumunu gerektiren bazı fiillerin anlamsal olarak Türk düşünce

mantığıyla uyuşmaması Türk öğrencilerin bu sistemi kavramasını zorlaştırmaktadır:

Rusça Türkçe

владеть языком [vladet’ yazıkom] “dil bilmek”

стать врачом [stat’ vraçom] “doktor olmak”

пользоваться лифтом [pol’zovat’sya liftom] “asansöre binmek”

ездить верхом [yezdit’ verhom] “ata binmek”

Bu konuda en çarpıcı girişim hatasına özellikle çeviri derslerinde rastlanan Мой папа работает

инженером [Moy papa rabotayet injenerom] “Babam mühendis olarak çalışıyor” ifadesini örnek

verebiliriz. Öğrenciler bu cümleyi kurarken fiilin araç durumu istediğini bilmekte ancak cümleye

araç durumunda en sık kullanılan “ile” edatını ekleyerek Мой папа работает с инженером

[Moy papa rabotayet s injenerom] “Babam mühendis ile birlikte çalışıyor” şeklinde ifadeyi

tamamen değiştirmektedirler.

Ad Durumlarında Görülen Girişim

854 Gamze ÖKSÜZ



Fiiller dışında adın cümle ve sözcük öbekleri içerisinde yer alan diğer öğelerle olan

ilişkilerini son ekler aracılığıyla yerine getiren durum eklerinde de girişim hatalarına sıkça

rastlanmaktadır. Çok çeşitli çoğul ekleri alması, diğer durum eklerinden daha fazla işleve sahip

olması ve ayrıca birçok istisnası olması nedeniyle Türk öğrencilerin en fazla hata yaptıkları konu

tamlayan durumudur. Türkçede belirtili isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan ek alır.

“Komşunun arabası” örneğinde olduğu gibi, tamlayan (–in) ilgi durum ekini alırken tamlanan (–i)

iyelik ekini alır ve önce tamlayan sonra tamlanan gelir. Rusçada ise isim tamlamasında

Türkçedekinin tersine, tamlayan unsur isimden sonra gelir. Rus dilinde isim tamlamasının diziliş

olarak Türkçedekinden ters şekilde oluşturulması, Türk öğrencilerde en sık görülen girişim

modelidir.

адрес + фабрика = адрес фабрики

adres fabrika

(tamlanan) (tamlayan)

fabrikanın adresi

Bu durumda Türk öğrenciler, “fabrikanın adresi” ifadesini адрес фабрики [adres fabriki]

yerine ana dil etkisiyle tersine çevirerek фабрика адрес [fabrika adres] ve benzer şekilde номер

телефона [nomer telefona] “telefon numarası” yerine телефон номер [telefon nomer], машина

соседа [maşina soseda] “komşunun arabası” yerine сосед машина [sosed maşina], комната

Антона [komnata Antona] “Anton’un odası” yerine Антон комната [Anton komnata] şeklinde

hatalı kullanmaktadırlar.

Rusçada bir nesnenin ya da kişinin yokluğunu olumsuzluk ilgeçleriyle birlikte ifade eden

cümlelerde tamlayan durumu kullanılmaktadır. Türkçede böyle bir kullanım olmadığı için bu

sistemi kavramakta güçlük çeken öğrenciler sık sık hata yapmaktadır. Örneğin; У меня нет брата

и сестры [U menya net brata i sestrı] “Benim kız kardeşim ve erkek kardeşim yok” cümlesinde

yokluk bildiren isimleri tamlayan durumunda çekmek yerine, ana dillerindeki gibi yalın durumda

bırakarak “У меня нет брат и сестра” [U menya net brat i sestra] şeklinde yanlış cümle

kurmaktadırlar. Benzer bir hata В этом здании нет лифта [V etom zdanii net lifta] “Bu binada

asansör yok” ifadesinin В этом здании нет лифт [V etom zdanii net lift] şeklinde ya da Его

сейчас нет в классе [Yego seyças net v klasse] “O şimdi sınıfta değil” cümlesinin Он сейчас нет

в классе [On seyças net v klasse] şeklinde kullanımında söz konusu olmaktadır.

Ana Dile Hakimiyet Eksikliği

İki dil arasındaki sesbilgisel, dilbilgisel, sözcüksel ve yazımsal unsurlar arasındaki farklar

ve benzerlikler, gerek hedef dilden kaynak dile gerekse kaynak dilden hedef dile yapılan çevirilerde

hatalara ve anlatım bozukluklarına neden olmaktadır. Özellikle çeviri yaparken sadece cümle

içindeki sözcüklerin karşılıklarını bilmek yeterli olmamaktadır. Bu durumda fiil istemlerinin çok

iyi kavranması, sözcüklerin yan anlamlarına hakim olunması ve tüm bunların yanında kaynak dilde

anlatılanların hedef dile en iyi şekilde aktarılması gerekmektedir.

Dil öğrenim zincirini bozan hususlardan biri de aşağıdaki örneklerde de fark edileceği gibi,

çeviri derslerinde gözlemlendiği kadarıyla öğrencilerin ana dillerine tam anlamıyla hakim

olmayışlarıdır. Aşağıda Rusçadan Türkçeye çeviri derslerinde öğrencilerin ders esnasında ve sınav

kâğıtlarında yaptıkları yazım hataları ve ifade değişiklikleri hiç değiştirilmeden aktarılmaktadır:




Рабид, так звали слепого, волновался, думая, что скоро

снова сможет видеть. [Rabid, tak zvali slepogo, volnovalsya, dumaya,

şto skoro snova smojet videt’]

“Rabid şöle bi seslenildiğinde, öncesinde olduğu gibi yeniden

görebilecek mi diye düşünerek endişelendi” (Cümle “Adı Rabid olan kör

adam yakında tekrar görebileceğini düşünerek heyecanlanıyordu”

şeklinde olmalıdır).

Уже много дней жили и работали на космической станции

космонавты Владимир Ковалёнок и Александр Иванченков [Uje

mnogo dney jili i rabotali na kosmiçeskoy stantsii kosmonavtı Vladimir

Kovalyonok i Aleksandr İvançenkov].

“Birçok gün kozmetikçi Vladimir Kabalyonka ve Aleksandr

Uvançenka kozmetik istasyonunda kalıyor ve çalışıyorlar” (Cümle

“Kozmonot Vladimir Kovalyonok ve Aleksandr İvançenkov günlerdir

uzay istasyonunda yaşıyor ve çalışıyorlardı” şeklinde olmalıdır).

Однажды прилетел к ним на станцию грузовой космический

корабль [Odnajdı priletel k nim na stantsiyu gruzovoy kosmiçeskiy

korabl’].

“Bir keresinde uçarak geldiler onlara, gerçek bir uzay gemisine”

(Cümle “Bir keresinde onların bulunduğu uzay istasyonuna bir uzay yük

gemisi geldi” şeklinde olmalıdır).

Когда через некоторое время на станцию прилетели два

других космонавта, они нашли ещё 2 конфеты [Kogda çerez

nekotoroye vremya na stantsiyu prileteli dva drugih kosmonavta, oni

naşli yeşçyo 2 konfetı]

“Çok değil 15 dk sonra istasyonda iki kozmonot da uçtular,

onlarda artık iki şekerlemeydiler” (Cümle “Bir süre sonra istasyona iki

farklı kozmonot geldiğinde iki şekerleme daha buldular” şeklinde

olmalıdır).

Каждый день она приходит в тесный стеклянный домик,

смахивает пыль с телефонных аппаратов, в строгом порядке

раскладывает справочники и начинает приём посетителей [Kajdıy

den’ ona prihodit v tesnıy steklyannıy domik, smahivayet pıl’ s telefonnıh

apparatov, v strogom poryadke raskladıvayet spravoçniki i naçinayet

priyom posetiteley].

“Her gün o kulübenin camına giderdi, tozlu telefon ahizelerinin

düzenli bir şekilde yayılmış olan ziyaretçi randevu dizinini yayınlardı"

(Cümle “O her gün camdan yapılmış dar odaya gelir, telefonların tozunu

856 Gamze ÖKSÜZ



alır, sıkı bir düzen içinde rehberleri yerleştirir ve müşterileri kabul etmeye

başlardı” şeklinde olmalıdır).

Örneklerden de anlaşılacağı gibi yabancı bir dili öğrenme sürecinde ortaya çıkan girişim

hatalarının yanı sıra ana dile yeterince hakim olamama gerçeği de öğrenme sürecini olumsuz

etkileyen unsurların başında gelmektedir.

Sonuç olarak farklı kültürlerin her alanda birbirleriyle iletişim kurmak zorunda oldukları

küreselleşen dünya şartlarında büyük önem taşıyan yabancı dil öğreniminde ortaya çıkan belli başlı

hataların bilincine varılması ve bunların altının çizilmesi öğrencilerin dil öğrenim sürecini

hızlandıracak ve sürecin daha verimli kullanılmasını sağlayacaktır. Yabancı bir dili, o dilin

konuşulduğu ortamın dışında öğrenen öğrencilerin çok sayıda hata yapmaları doğal bir süreçtir.

Yabancı dil eğitiminde girişim hatalarının ortaya konulması, öğretenleri, öğrenenleri ve dil öğretim

metodu üzerine çalışan uzmanları ilgilendiren bir konudur. Ana dili dışında farklı bir dil öğrenen

bir öğrencinin önce bilinçli olarak, daha sonra da farkında olmadan ana dili yardıma çağırması

olağan bir reflekstir. Öğrencinin ana dilindeki her kuralı hedef dilde genellemesi ve her durumda

ana dili yardıma çağırması sadece kendisine ait bir kusur, bir hata değildir. Dili öğreten uzmanın

bunları tespit edip gerekli durumlarda uyarılarda bulunması ve bu hatalara dikkat çekmesi

gerekmektedir. Çevreden alınan geri bildirimler ve başarma yolundaki yeni girişimler öğrencilerin

doğruya ulaşmasında yardımcı olan etkenlerdir. Sistematik bir hata analizi yapan bir öğretici,

öğrencisinin amacına ne kadar mesafede olduğunu görebilir ve hataların giderilmesi amacıyla neler

yapabileceğini, hangi önlemlerin alınabileceğini tespit edebilir. Bu süreçte ana dil ile hedef dil ve

hatta birinci yabancı dil arasındaki farkların ve benzerliklerin altı çizilerek ana dil yapısının

üzerinde de durulmalı, önce ana dildeki durum anlatılarak farklar ortaya konmalıdır. Öğretmen

gerektiği durumlarda daha önceden öğrenilen birinci yabancı dili de yardıma çağırabilir. Örneğin;

Rusçadaki его [yego] ve её [yeyo] “onun” iyelik zamirini öğretirken Türkçede cins ayrımının

olmamasından dolayı İngilizceden yararlanıp [его = his, её = her] şeklinde bir açıklama yapabilir.

Öğrenci, yaptığı hataların farkına vardığı takdirde öğrenmekte olduğu dilin doğasını kavramada

daha bilinçli olur. Ancak hataları ortaya koymada öğreticinin gerekli dengeyi sağlaması şart olup,

öğrenenin hata yapma korkusunu yenmesine yardımcı olacak ve onu teşvik edecek bir yöntem

izlemesi gerekmektedir. Bunun için karşılaştırmalı dilbilgisi yöntemine başvurulmalı, ana dildeki

her kuralın hedef dile uygulanamayacağı alıştırmalarla örneklendirilmeli, belli başlı girişim

hatalarının yapıldığı konulara öğrencilerin dikkati çekilmeli, her kuralda ana dile eğilim

gösterilmemesi, bir başka deyişle ana dilden kural genelleştirmesi yapılmaması gerektiği

vurgulanmalıdır. Tipik hataların bilinmesi yanlışları düzeltme sürecini hızlandırır. Metot

araştırması yapan bir uzman açısından ise girişim hatalarının ortaya çıkarılması, yabancı dilin nasıl

özümseneceği, daha etkin bir öğrenimin nasıl sağlanacağı ve öğrencinin dil hakimiyeti için hangi

yöntemleri kullanacağı konusunda bilgi verir.

KAYNAKÇA

AKSAN, Doğan, (2009), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), 3. Cilt, Türk Dil Kurumu,

Ankara

AZİMOV, E. G., ŞÇUKİN, A. N., (2009), Novıy slovar metodiçeskih terminov i ponyatiy (Teoriya

i praktika obuçeniya yazıkam), İzdatelstvo İKAR, Moskva




GURAL, S. K., SOROKİNA, E. İ., (2011), İnterferentnıye yazıkovıye yavleniya i polojitelnıy

perenos (Angliyskiy, frantsuzskiy i italyanskiy yazıki), Filologiya, Vestnik Tomskogo

gosudarstvennogo universiteta, Yanvar, No: 354

İLERİ, Esin, (1997), Türkçedeki Fiillerin Birleşim Değeri, VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi

Konferansı Bildirileri, Ankara Üniversitesi, Ankara

JARKOVA, T. İ., (2008), İnterferentsiya kak odin iz baryerov dlya realizatsii biznes-obşçeniya,

Festival pedagogiçeskih idey “Otkrıtıy urok”, http://festival.1september.ru (Erişim

Tarihi: 01.09.2013).

MEÇKOVSKAYA, N. B., (1983), Obşçyeye yazıkoznaniye, Vısşaya şkola, Minsk

MEÇKOVSKAYA, N. B., (2000), Sotsialnaya lingvistika, Aspekt-Press, Moskva

OFLAZ, Adnan., BOLAT Hasan, (2012), “Almanca Öğreniminde Anadili ve İngilizce Kaynaklı

Girişim Hataları / Interference Errors Stemming From Mother Tongue And English

Encountered While Learning German”, Turkish Studies – International Periodical for

the Languages, Literature and History of Turkish or Turkıc-, ISSN: 1308-2140, Volume

7/1 Winter 2012, www.turkishsrudies.net, DOI Number:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2851, p. 1635-1651.

ŞEPEL Yu. A. (2012), http://www.confcontact.com/2012_03_15/fl_shepel.php. Vidı

interferentsii kak sledstviya dvuyazıçiya (na materiale russkogo i ukrainskogo yazıkov),

VII. Mejdunarodnaya nauçno-praktiçeskaya internet-konferentsiya “Alyans nauk:

uçebnıy-uçyonomu”, 15-16 Marta 2012 goda (Erişim Tarihi: 10.09.2013).

ÖZKAN, Abdurrahman, (2011), “Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Hâl Ekli Tamlayıcıları

Ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler / The Case-ending

Complements of Some Verbs in the Old Anatolian Turkish and Variants Seen in Time

This Complements”, Turkish Studies – International Periodical for the Languages,

Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 6/1 Winter

2011, www.turkishsrudies.net, DOI Number:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1869, p. 521-532.

TRUBETSKOY N. S., (1960), Osnovı fonologii. İzdatelstvo inostrannoy literaturı, Moskva

UĞURLU, Mustafa, (2001), Türk Lehçelerinin Aktarımında Valenz Sözlüklerinin Önemi, Doğu

Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri, 20-23 Mayıs

1999, Gazimağusa, s. 197-206.

http://festival.1september.ru/

http://www.turkishsrudies.net/

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2851

http://www.confcontact.com/2012_03_15/fl_shepel.php

http://www.turkishsrudies.net/

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1869

Documents

Rus Dili Öğretiminde Karşılaşılan Ana Dil Kaynaklı Girişim Hataları