Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
RİSK DEĞERLENDİRME BÜLTENİ
“Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı
risk ve hasar değerlendirmeleri”
VİNÇLER
Sayı: 2016/06
2016
Temmuz 2016 Risk ve Mühendislik Grubu Bülteni
4
YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLERLE YAPILAN ÇALIŞMALARDA
ALINMASI GEREKEN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ
GİRİŞ
Çalışma hayatı içerisinde gerek çalışanlar gerekse devletler açısından en önemli
sorunlardan biri meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıklarıdır.
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’ nun tahminlerine göre dünya genelinde her yıl
ortalama 270 milyon iş kazası gerçekleşmekte, 160 milyon insanda çalışmadan kaynaklı
hastalık meydana gelmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki iş kazaları sayısının gelişmemiş veya
gelişmekte olan ülkelere nazaran daha az olduğu görülmektedir. Ülkemizde de ölümlü iş
kazası oranı oldukça yüksektir.
İşyerleri için iş sağlığı ve güvenliği açısından farklı tehlike sınıfları mevcuttur. Yapı
işyerleri iş kazalarının meydana gelmesi açısından en riskli olan işyerleri arasındadır. Bu
nedenle bu sınıflandırmada çok tehlikeliler arasında yer almaktadır. Yapı işyerlerinde her
geçen gün ölümle ya da ağır yaralanmayla sonuçlanan pek çok iş kazası meydana
gelmektedir. Yapı işyerlerindeki kazalar ülkemizdeki bütün iş kazalarının yaklaşık %10’
unu, ölümlü iş kazaları ise meydana gelen ölümlü iş kazalarının yaklaşık % 30’unu
oluşturmaktadır.
Yapı işyerlerinde meydana gelen iş kazalarının pek çok nedeni bulunmaktadır.
Bunlar arasında başlıca insan düşmesi, malzeme düşmesi, kazı kenarlarının çökmesi,
elektrik çarpması, kullanılan ekipmanlar (vinç, el aletleri vb.) ve uzuv kaptırma ve
sıkıştırma gibi nedenleri söylemek mümkündür. Bu çalışmada yapı işyerlerinde meydana
gelen kazaların başlıca nedenleri arasında olan vinçler ve bu vinçlerle yapılan
çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği açısından hangi hususlara dikkat edilmesi gerektiği
üzerinde durulmuştur. Ayrıca örnek hasarlar incelenerek frekansı yüksek olan hasar
nedenlerinin tespit edilmesi ve alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amaçlanmıştır.
5
Sigorta Sektörü & Vinçler
Sigorta sektörü açısından vinçler yeteri kadar detaylı irdelenmemektedir. Vinç
sektörü sürekli değişen günün koşullarına göre kendisine özgün bir yapı içinde yol alır.
Kullanıldığı alanlar, coğrafya, ülke dinamikleri, sektör dinamikleri, arz – talep gereklilikleri
gibi birçok etki unsuru vardır. Vinçler tamamen ihtiyaca göre tasarlanan butik makine
grubudur. Standart seri üretimleri çok uzun süreli olmaz. Belli iş kolları haricindeki vinçlerde
sürekli tasarım değişimi yaşanır. Bu denli dinamiği yüksek ve butik makine gruplarında
riskler çok değişkendir. Hasar türleri de buna paralel değişmekte olup küresel ölçekte sahip
olunan bilgiler ile süreç yönetilebilir. Aksi halde yerel bilgiler vinç sektöründe risk ve hasar
yönetimi için yeterli değildir. Vinç üreticileri Pazar taleplerine göre tasarıma giderken
kullanıcı geri dönüşlerine göre iş planı yapmaktadır. Özellikle yedek parça stokları çok
yüksek miktarlarda olamaz. Yedek parça maliyetleri yüksek olduğundan üreticiler
stoklamayı tercih etmemektedir. Bu durumda ortaya çıkan iş durmasını önlemek için Pazar
kendi içindeki dinamikler ile alternatif çözümleri hemen yaratmaktadır. Özellikle onarım,
hasar giderme ve 2. El satış pazarları tamamı ile küresel bir ölçekte yaşanmaktadır. Gerek
duyulan bir parça veya donanım , ihtiyaç duyulan 2. El bir makine Endenozya dan Kanada
ya, Rusya dan Afrika ya tüm pazarda eş zamanlı aranmakta ve bulunabilmektedir. Bu
konudaki network çok gelişmiş durumdadır. Diğer taraftan; yan sanayii ve muadil üretim
merkezleri bilinmekte olup tüm endüstriyel imalatlar içinde en yüksek kaliteye vinç
sektöründe rastlamak olağandır.
Dolayısıyla aynı makine için bir rayiç değer araştırmasında küresel pazardan
doğrudan destek alındığından kullanılmış, 2. El bir makineyi 100.000 Euro ya almak
olanaklı işken aynı makineyi 275.000 Euro bedel ödemekte olağandır. Aynı fiyat ölçeği
yedek parçalar içinde geçerli olup optimum çözümü sağlayan en önemli etken iyi bir
Network ve Bilgidir.
Vinç üreticileri proje esaslı üretim yapabildikleri gibi küresel pazarı hedefleyen
vinçler de imal ettiklerinden sigortaya konu vinçlerde sigortalı adayının vinç parkı, çeşitlilik,
hitap ettiği sektör v.b hususları özellikle dikkate alınmalıdır. Kule vinçler için bambaşka bir
risk ve hasar yönetimi gerekir iken Ray üstü vinçler için her şey değişir. Ortadoğu da
yüksek yapılar için tasarlanan vinç grupları ile maden sektörünü ayrı incelemek gerekir.
Boru hatları için üretin makineler bir başka sektörde kullanılmayacaktır. Bu ve benzer
kendine özgün yapısı ile vinç sektörünü tamamen ayrı değerlendirmek mutlak gereklidir.
Aksi halde sigorta sektörü için son derece karlı olan bir sektör aynı ölçekte zarar vericide
olabilmektedir. Sigorta sektörünün portföyünde yer alan vinçlerin tümüyle profesyonel
hizmete tabii olduğunu dikkate almak gerek. Bu durum risk yönetimi için önemli iken hasar
yönetiminde sonuçlara doğrudan etki etmektedir.
6
1. VİNÇLER VE VİNÇLERİN SINIFLANDIRILMASI
1.1. Vinçler (Krenler)
Sözlük anlamı, sandık ve balya gibi yükleri kaldırmaya yarayan araçlar olan vinçler
(krenler), bir taşıma elemanına asılı olan yükü kaldırmaya ve çeşitli yönlerde hareket
ettirmeye yarayan kaldırma ve taşıma makinalarıdır. Esasında vinçler yükleri kaldırıp
sadece tek bir yöne ileten basit makinalar; krenler ise öteleme ve dönme hareketi de
yapabilecek şekilde yükleri istenilen her yöne taşıyabilen kaldırma makinalarıdır. Ancak
genel olarak krenler de vinç olarak ifade edilmektedir.
Vinçler ilk defa M.Ö. 5. yüzyılda kullanılmıştır. Bununla birlikte ilk vinç resmi Romalı
mimar Vitruvius'un M.Ö. 10 yıllarında yazdığı bir kitapta görülmektedir. Bu vinç tepesinde
makara bulunan ve halatlarla sabitlenen bir direkten oluşmaktadır. Yükler makaradan
geçen başka bir halata bağlanarak kölelerin çevirdiği ayak değirmeniyle kaldırılmıştır.
Daha sonra 15. yüzyılda İtalya'da palangalı vinç adı verilen daha kullanışlı bir vinç
tasarlanmıştır. Buhar gücüyle çalışan ilk vinci ise 19. yüzyılda İskoçyalı John Rennie (1761
- 1821) yapmıştır.
Vinçler düşey ve yatay yönde hareket edebildikleri için her türlü yükü iletebilme
özelliğini taşırlar. Standart bir vinç uzunluğu 10-40 metre arasında olup standart bir vinç
kapasitesi 10-60 ton arasındadır. Vincin önüne ve arkasına ilave edilen destek ayaklarla
çok daha ağır yükler de kaldırılabilir. Bazı vinçler sabit olup bazıları büyük araçlara
kurulmuş seyyar vinç şeklindedir. Bazıları ise raylar üzerinde hareket etmektedir.
1.2. Vinçlerin Sınıflandırılması
Vinçler genel olarak hareket kabiliyetlerine ve kaldırma kabiliyetlerine göre
sınıflandırılır. Bununla birlikte, kullanıldıkları, monte edildikleri ve çalıştıkları yerlere göre,
yapılarına ve yapacakları işlere göre, bom yapılarına göre ve enerji kaynaklarına göre de
sınıflandırılabilir.
7
Hareket Kabiliyetlerine Göre
Sabit vinç
Lastik tekerlekli vinç
Paletli vinç
Ray üzerinde hareketli vinç
Köprülü vinçler
Kule vinçler
Kaldırma Kabiliyetlerine Göre
Hidrolik - halatlı vinçler
Teleskopik bomlu vinçler
Kurtarıcılar
Halatlı vinçler
Açık kafesli vinçler
Sabit vinçler
Fabrika tipi vinçler.
1.2.1. Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler
1.2.1.1 Sabit Vinç
Sabit vinçler fabrika, liman, garaj gibi sabit tesislerde, kaldırma, taşıma, depolama
işlerinde kullanılmaktadır. Sabit vinçlerde ulaşım bumu ile yatay eksen arasında 20 ile 75
derecelik açı olup düşey eksen etrafında her iki yöne 180 derece dönebilirler. Sabit
vinçlerin bum uzunluğu 10-60 metre arasında kaldırabilecekleri yük miktarı da 2-10 ton
arasında değişmektedir.
1.2.1.2. Lastik Tekerlekli Vinçler
Bu tip vinçler genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden, nakil kolaylığı
sağlamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle kullanım alanları geniştir. Bu vinçlerin bir işyerinden
diğerine kolaylıkla nakledilmeleri, özel römork ve çekiciye ihtiyaç duymamaları, çeşitli
aparat kullanarak ayrıca çekici özelliği taşımaları ve hareket halindeyken yürüdüğü yolu
bozmamaları gibi avantajları mevcuttur.
8
Yumuşak arazide çalışamamaları, çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamamaları ve
maliyetlerinin yüksek olması ise dezavantajlı özellikleridir.
Lastik Tekerlekli Vinç
1.2.1.3. Paletli Vinçler
Bu tür vinçlerin manevra ve yürüyüşleri bir palet gurubu tarafından sağlanır.
Çalışma dönüşleri 360 derece olup yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlere göre daha
verimlidirler. Bununla birlikte çok ağır ve devamlı işlerde çalışabilirler. Bu avantajlarının
yanında hızlarının düşük olması, uzun mesafelere gitmeleri gerektiğinde başka bir araçla
nakledilme zorunluluğu ve hareket esnasında yol yapısını bozmaları gibi olumsuz
özellikleri mevcuttur.
Paletli Vinç
9
1.2.1.4. Ray Üzerinde Hareketli Vinçler
Bu tür vinçler bir ray sistemi üzerinde bulunan taşıyıcılar vasıtasıyla hareket
etmektedir. Bu vinçlere ayrıca portal vinçler de denir. Köprülü vinçler ve kule vinçler
olarak çeşitleri bulunmaktadır.
1.2.1.4.1. Köprülü Vinçler
Köprülü vinçler, yükseğe yerleştirilmiş iki kren yolu arasında bulunan bir köprü
konstrüksiyondan oluşur. Bu vinçler genel olarak fabrikalar, atölyeler, limanlar ve maden
ocaklarında kullanılırlar. Vinçlerin kontrolü, basit bir operatör kabininden olabileceği gibi
seyyar operatör kabininden, yerden veya uzaktan da olabilir. Kaldırma kapasiteleri
(güçleri) 1 ton ile 40 ton arasında olup bum uzunlukları 20 metre civarındadır. Tek kirişli ve
çift kirişli olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır. Özellikle çift kirişli gezer köprülü vinçler,
yüksek kaldırma kapasitesine sahip oldukları ve ağır kullanım şartlarına dayanaklı
oldukları için oldukça tercih edilmektedir. Çift kirişli gezer köprülü vinçlerin bazıları 100
tona kadar taşıma kapasitesine sahiptir.
Tek Kirişli Köprülü Vinç Çift Kirişli Köprülü Vinç
1.2.1.4.2. Kule Vinçler
Bu vinçlerin çalışma sahaları özellikle yüksekliği fazla olan yerlerdir. Genel olarak
yapı işyerlerinde kullanılmaktadır. Kule yükseklikleri 20-60 metre arasında olup bum
uzunlukları 6 metre ile 30 metre arasındadır. Kaldırma kapasiteleri 0,3 ton ile 10 ton
arasındadır.
6
Kule vinçlerin güvenli bir şekilde çalışmalarını sağlamak için rüzgâr, ivme ve
çalışma yükseklikleri göz önünde tutulmalıdır. Bununla birlikte kule bomunun boyu da
uygun şekilde tayin edilmelidir. Bom mümkün olduğunca dik çalıştırılmalıdır. Lastik
tekerlekli kule vinçler, raylı kule vinçler gibi çeşitleri bulunmaktadır.
1.2.2. Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler
1.2.2.1. Hidrolik Halatlı Vinçler
1.2.2.1.1. Teleskopik Bomlu Vinçler
Bu vinçler iç içe girip çıkarak uzayıp kısalan bumlardan oluşmaktadır. Yaklaşık
olarak 15 ile 55 ton arasında kapasiteleri vardır. Bu tip vinçler, genellikle bir kamyon
üzerine monte edildiklerinden nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli işlerde kullanılma özelliğine
sahiptir.
1.2.2.1.2. Kurtarıcılar
Lastik tekerlekli olup bumu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı özelliği olan bir
vinç türüdür.
1.2.2.2. Halatlı Vinçler
Bu vinçler baraj, geniş nehir yatakları, bataklık gibi çok yumuşak arazilerde ve
köprü inşaatlarında kaldırma, taşıma, temizleme ve kurtarma gibi işlemlerde kullanılır.
7
Çalışmaları, kafes kirişlerinden iki kule arasına gerilmiş halatlar üzerinde hareket
eden palangalar aracılığıyla sağlanır. Halatlı vinçlerin taşıyacakları yük 0,3 ton ile 15 ton
arasında değişir. Halatlı vinçlerin açık kafesli, sabit ve fabrika tipi vinçler olmak üzere üç
çeşidi bulunmaktadır.
2. YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLER VE BU VİNÇLERLE YAPILAN
ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ
2.1. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçler
Vinçler fabrikalar, tersaneler, limanlar, inşaatlar gibi pek çok alanda
kullanılmaktadır. Vinçler yapı işyerlerinin vazgeçilmez bileşenlerini oluşturmaktadır. Büyük
ölçekli inşaat projelerinde çok fazla sayıda vinç kullanılabilmektedir. Örneğin Boston
Tüneli’nde 150 kadar vinç kullanılmıştır. İnşaatlarda kullanılan vinçler genel olarak mobil
vinçler, kule vinçler ve gırgır vinçlerdir.
2.1.1. Mobil Vinçler
Bu vinçlerin de pek çok çeşidi bulunmaktadır. Teleskopik bomlu vinçler, kafes
bomlu vinçler, lastik tekerlekli vinçler ve paletli vinçler mobil vinç çeşitlerindendir. Kafes
bomlu vinçler yaklaşık 150 metre kadar yüksekliğe sahip olabilmektedir. Bu vinçler motor
tahrikli davullar üzerine sarılı kablolar aracılığıyla kontrol edilmektedir.
Kafes Bomlu Vinç
8
Teleskopik bomlu vinçler hidrolik bir silindir tarafından uzayıp kısalan iç içe girmiş
kapalı tüp şeklinde parçalardan oluşur. Bu vinçlerin yüksek kapasiteye sahip olanları 1000
ton yük kaldırabilmekte ve yükseklikleri ise 180 metreye kadar çıkabilmektedir.
Teleskopik Bomlu Vinç
2.1.2. Kule Vinçler
Kule vinçler inşaat halindeki bir yapının iç veya dış bölümüne konumlandırılırlar.
Yapı yükseldikçe destek yapıları üzerinde yükselebilirler. Kule vinçler 0,5 ton ile 22 ton
arasında yük taşıyabilirler. Bununla birlikte, 15 metre ile 75 metre arasında değişen
yüksekliklere sahiptirler.
Kule vinçler kule yapılarına, vinç kollarına ve üzerinde
bulundukları zemin yapılarının özeliklerine göre çeşitlendirilirler.
2.1.2.1. Kule Yapılarına Göre Kule Vinçler
Bazı vinçler sabit kule yapısına sabit olup bazıları dönebilen kule yapısına sahiptir.
Sabit kuleli vinçte, dönen halka kulenin tepesinde veya yakınında bulunup vinç kolu kule ile
düşey açılı bir pozisyonda dönme hareketi yapmaktadır. Dönebilen kuleli vinçlerde ise
dönen halka kulenin alt tarafında bulunur. Kule ile vinç kolu vincin üzerinde bulunduğu
destek etrafında hareket etmektedir. Kule yapılarına göre kule vinçler tek kuleli, iç ve dış
kuleliler ve teleskopik kuleliler olmak üzere sınıflandırılırlar. Tek kuleli vinçlerde vinç kolu
sabit veya dönebilen özellikte olan tek bir kule tarafından taşınmaktadır. İç ve dış kuleli
vinçlerde vinç kolu dışta bulunan bir kule tarafından desteklenen bir iç kule aracılığıyla
taşınır. Bu iç kulenin sabit kalma veya dönebilme özelliği mevcuttur. Teleskopik kuleli
vinçlerde ise kuleyi oluşturan yapı iç içe geçebilen iki veya daha fazla alt yapıdan
oluşmaktadır.
9
Kule Yapısına Göre Kule Vinçler
2.1.2.2. Vinç Kollarına Göre Kule Vinçler
Farkı vinç kolu yapılarına sahip kule vinçleri bulunmaktadır. Bazı vinçlerin vinç
kolları yatay sabit pozisyonda hareket ederken bazı vinçlerde orsa vinç kolları yanı kule ile
aralarında farklı açılar olacak şekilde dikey yönde de hareket edebilen vinç kolları
mevcuttur. Bazı kule vinçlerin vinç kolları ise eklemli yapıya sahiptir.
10
Sabit Vinç Kollu Kule Vinç Orsa Vinç Kollu Kule Vinç
Eklemli Vinç Kollu Kule Vinç
2.1.2.3. Üzerinde Bulundukları Zemin Yapılarına Göre Kule Vinçler
Kule vinçler, üzerinde bulundukları zemin yapılarına göre sabit tabanlı, raya monte
edilmiş ve mobil üniteler üzerine monte edilmiş kule vinçler olarak sınıflandırılırlar. Sabit
tabanlı kule vinçler ayrıca kendi arasında yerinde tabanlı, kendi tabanı üzerinde bulunan
ve yükselen tabanlı kule vinçler olarak sınıflandırılır.
Yerinde tabanlı kule vinçler, özel olarak yapılmış çerçeveler üzerine veya bir beton
kütlesi içerisinde bulunan ve daha sonra kullanılmayacak bir kule parçasına monte
edilirler. Kendi tabanı üzerinde bulunan vinçler, beton bir zemin üzerinde bulunan
tekerleksiz ve kulenin kendisine ait olan bir tabana monte edilirler.
11
Yükselen tabanlı vinçler ise tırmanma çerçeveleri ve takozları kullanılarak inşaat
halindeki yapı tarafından desteklenirler. Bu yolla yapı yükseldikçe kule vincin yüksekliğinin
de artması sağlanır.
Sabit Tabanlı Kule Vinçler
Raya monte edilmiş kule vinçler, ray tekerlekleri tarafından desteklenen bir çerçeve
üzerine monte edilirler. Tekerlekler genellikle çift flanşlı olur.
Mobil üniteler üzerine monte edilmiş kule vinçler kendi aralarında kamyon-monteli,
tekerlek-monteli ve palet-monteli kule vinçler olarak sınıflandırılır. Kamyon-monteli kule
vinçler taşıyıcı bir kamyona monte edilmek suretiyle oluşturulur. Tekerlek- monteli kule
vinçler kendinden hareketli olmamakla birlikte bir araç vasıtasıyla çekilerek hareket eder.
12
Palet-monteli kule vinçleri iki çeşit olmakla birlikte, birincisi çift-paletli olup iki adet
palet üzerinde bulunmaktadır. Bir diğeri ise dört adet geniş palet üzerinde bulunur.
Mobil Üniteler Üzerine Monte Edilmiş Kule Vinçler
2.1.3. Gırgır Vinçler
Gırgır vinçler mobil vinçlere ve kule vinçlere göre daha az ağırlıktaki yükleri
kaldırmak için kullanılırlar. Askılı olan gırgır vinçler ve yerden kumandalı gırgır vinçler
şeklinde gruplandırılırlar. Yüksek kapasiteli gırgır vinçler yardımıyla yaklaşık 400 kilograma
kadar olan yükler taşınabilmektedir.
13
Askılı Gırgır Vinç Yerden Kumandalı Gırgır Vinç
2.2. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Yapılan Çalışmalarda İş Sağlığı ve
Güvenliği Önlemleri
Yapı işyerlerinde kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalar esnasında sağlık ve
güvenlik yönünden yerine getirilmesi gereken bir takım hususlar mevcuttur. Bu hususları;
İmalat esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar,
Kullanım esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar,
Yapılası gereken bakım ve periyodik kontroller şeklinde sıralayabiliriz.
2.2.1. İmalat Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Vinçlerin üretiminde pek çok standart kullanılmaktadır. Bunlar arasında genel
olarak FEM, DIN ve ISO standartlarını örnek vermek mümkündür. Vinçlerle ilgili olarak
FEM standardı yayınlanmadan önce DIN 120, Türkiye’de vinçlerin statik hesaplarının
yapılmasında ve üretilmesinde kullanılan başlıca standart olmuştur.
Vinçler imal edilirken öncelikle üretilecek vincin işletme sınıfı belirlenir. İşletme
sınıfı belirlendikten sonra işletme sınıfına uygun olarak vincin tüm hesap ve projeleri FEM
veya DIN 15018-15020 normlarına göre yapılır. Hesap ve proje işlemleri bitip vinç
üretilmeye başlandığı esnada dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar mevcuttur.
Bunların başında zincir, kanca, kanca makaraları, tambur, elektrik kabloları gibi vinci
oluşturan elemanların uygun seçilmesi söylenebilir. Seçilen bu elemanlar imalata
girmeden önce kalite kontrolünden geçirilmelidir. Kalite kontrolünden geçen elemanların
mekanik montajlarının yapıldığı esnada da gerekli olan emniyet tedbirleri alınmalıdır.
14
Bu montaj kaynak aracılığıyla gerçekleşiyorsa malzemeye göre uygun kaynak ağzı
açılmalı ve uygun parça sıcaklığı sağlanmalıdır. Bununla birlikte, uygun elektrot ve uygun
kaynak makinası kullanılmalıdır. Vinç üretiminde dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli
nokta kullanılacak olan halat, zincir ve kanca gibi elemanların sertifikalarının olması veya
daha önceden test edilmiş olmalarıdır. İmalatçı firma, tüketiciye vincin emniyetli
çalışmasını sağlayacak bakım, işletme kılavuzu, kullanılan komponentlerin marka tip ve
miktarlarını gösteren malzeme listelerini vermelidir.
Kurulum aşamasında meydana gelen riskler de inceleme konusu olmalıdır.
Özellikle kule vinçlerin kurulumları sırasında yeterli sabitlemelerin yapılamaması yıkıcı
sonuçlar doğurabilir.
2012 yılında tarafımızca incelenen ve aşağıda detaylarından bahsedilen hadise
durumu örneklemektedir. Kurulumu devam eden kule vincin sabitleme hatası nedeni ile
devrilmesi sonucu sigortaya konu mobil vincin bomu kırılmış, ayrıca devrilen kule vincin
altında kalan 3 işçi de hayatını kaybetmiştir.
15
2.2.2. Kullanım Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
2.2.2.1. Vinç Kullanımında Görevli Kişiler ve Bu Kişilerin Sorumlulukları
Vincin kullanımı esnasında görev yapan kişiler başlıca vinç operatörü, sapancı
ve manevracıdır (işaretçi). Operatör vincin doğru ve güvenli bir şekilde kullanan kişidir.
Sapancı yükün vince bağlanmasını veya yükün vinçten çıkarılmasını yapan kişidir. İşaretçi
ise sapancıdan aldığı sinyalleri değişik el kol hareketleriyle operatöre ileten kişidir. Bir
bakıma operatör ile sapancı arasındaki koordinasyonu sağlar.
Vinç operatörü olarak çalışacak kişinin;
18 yaşını tamamlamış olması,
Operatör sertifikasının bulunması(Aşağıdaki tabloda örnek sertifika isimleri yer almaktadır),
Bedensel ve ruhsal yönden uygun olması,
Koordinasyonun sağlanması açısından işaretçinin kullandığı el işaretlerini
bilmesi gerekmektedir.
16
Manevracıların kullandığı ve operatörler ile manevracılar arasındaki koordinasyonu
sağlayan işaretler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Manevracının Kullandığı İşaretler
17
2.2.2.1.1. Operatör, Sapancı ve İşaretçinin Sorumlulukları
Vinç ile çalışan operatörün vinç ile güvenli şekilde çalışılmasının sağlanması için
dikkat etmeleri gereken bir takım hususlar mevcuttur. Öncelikle, operatörün çalışmaya
başlamadan önce vincin fren sistemlerini ve emniyet tertibatlarını kontrol etmesi gerekir.
Her hangi bir eksiklik mevcut ise durumu kontrol amirlerine ve operatör değişimi esnasında
görevi devralana bildirmelidir. Operatörün dikkat etmesi gereken bir diğer nokta, tehlike
oluşturabilecek bir durumda tehlike giderilinceye kadar vinci çalıştırmamasıdır. Bununla
birlikte, yer değiştirerek çalışan ve her defasında sökülüp monte edilen vinçlerde, operatör
bulunan eksiklikleri kontrol defterine yazmalıdır. Operatör ayrıca rüzgârlı havalarda
rüzgâra karşı gerekli emniyet tedbirlerini almalıdır. Rüzgârdan dolayı bomun
iskeleye veya inşa halindeki yapıya çarpma riski söz konusu ise, işverenin
belirlemiş olduğu tedbirleri yerine getirmelidir. Kule vinçlerde operatör, kumanda
mahallini terk etmeden önce kancayı yukarı çekmeli, kule döndürme sistemini açık
bırakmalı ve bomu en uzak konuma getirmelidir. Mobil vinçlerde ise bomu ilk
pozisyona getirmelidir. Yük vinçte asılı olduğu sürece operatör kumanda
ekipmanlarını kontrolü altında bulundurmalı ve bomu hareket ettiren vites kutusunu
boşa alarak mekanik değiştirme yapmamalıdır.
Rüzgar Etkisinin Değerlendirilmesi ve Aynı Yükseklikte Çalışan Vinçler:
Birçok inşaat sahasında çok sayıda vinç aynı yükseklikte çalışabilmektedir. Bu
durum özellikle şiddetli rüzgar ve fırtınalı havalarda belirgin bir risk unsuru meydana
getirmektedir.
Çalışma esnasında çarpışma hadiselerinin meydana gelmesini engellemek
amacıyla vinçlerin konumları dikkatle değerlendirilmelidir. Fakat yeterli alana sahip olmayan
sahalarda, çalışma esnasında vinçleri kullanan operatörlerin diğer vince dikkat etmeleri
koşuluyla aynı yükseklikte vinç kurulumları yapılabilmektedir. Geniş çalışma alanı bulunan
sahalarda ise sonradan kurulan vincin ilk kurulan vince göre konumlandırılması
gerekmektedir.
18
Poliçe teminatları ve hasar açısından da ciddi öneme sahip olan rüzgar şiddeti
yüksekte çalışan vinçler için Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ nden alınan verilere istinaden
tespit edilemez. MGM’ den alınan rüzgar hızı verileri yerden 10 metre yükseklikte ölçülen
rüzgar hızlarıdır. Yükseklik arttıkça rüzgarın şiddeti artacağından yer seviyesinde normal bir
rüzgar olarak nitelendirilen rüzgar hızı vinçlerin çalıştığı yüksekliklerde fırtına olarak
nitelendirilebilir. Bu hususun tespiti için aşağıdaki yol izlenmelidir;
Belirli bir yükseklikteki rüzgar hızı (Vr / Va) = (Zr / Za)^p formülü ile hesaplanan
logaritmik bir eğridir.
Formüldeki ifadeler;
Vr : Hesaplanacak rüzgar hızı
Va : Anamometrenin ölçtüğü rüzgar hızı
Zr : Rüzgar hızı hesaplanacak yükseklik
Za : Anamometrenin ölçüm yaptığı yüksek
p :…1/9, 1/7, 1/5, 1/3…,1 gibi yüzey pürüzlülük uzunluğu ve atmosferik kararlılık
derecesine bağlı olarak belirlenen bir katsayıyı ifade etmektedir.
Aşırı rüzgarlı hava şartlarında vinçlerin çalışması sağlıklı değildir. Bu nedenle
rüzgarlı havalarda operatörler çalışmayı durdurarak vinci boş konuma almalıdırlar. Bu
noktada yapılan hatalardan bir diğeri de vinçlerin rüzgarlı havalarda çalışmadığı sırada kilitli
olarak bırakılmasıdır. Kilitlenen vinçler üzerine etkiyen yayılı yüke dayanamayarak
devrilebilmektedir.
Yukarıdaki kapsama uygun incelediğimiz hasar örneklerinde ; inşaat alanında aynı
yükseklikte kurulan iki vinç hava şartları nedeniyle durdurulduktan sonra çalışmadığı
esnada rüzgar etkisi ile birbirlerine çarpmıştır.
19
Tarafımızca rüzgar hızının tespit edilmesi amacıyla Meteoroloji Genel Müdürlüğü’
nden bilgi talebinde bulunulmuş ve yerden 10 metre yükseklikte ölçülen rüzgar hızının
hadisenin gerçekleştiği saatlerde 13,3 m/s olduğu bilgisi alınmıştır. Ancak çarpışma 108
metre yükseklikte gerçekleştiğinden yukarıda açıklanan formülasyon kullanılarak bu
yükseklikteki rüzgar hızının 21,788 m/s olduğu tesit edilmiştir. Bofor skalasına göre yapılan
değerlendirme sonucu hadisenin fırtına etkisi ile gerçekleştiği kanaatine varılmıştır.
20
Çarpışma etkisi ile fly boom mastlarında onarılamayacak durumda hasar meydana
gelmiştir.
Bununla birlikte, yükün asılı bulunduğu sürece operatör, vincin başından
ayrılmamalıdır. Vinç operatörü, hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat ve
kancalara asılmasına izin vermemelidir. Operatör vincin çalışması esnasında bağlayıcı,
sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret almalı ve her kim tarafından
verilirse verilsin, her dur işaretinde vincin hareketini durdurmalıdır. Vincin veya kaldırılan
yükün hareketi esnasında çalışanları uyarmak için operatör, sesli ikaz sistemleri ile işaret
vermeli ve bunlar hareket halinde devamlı olarak çalmalıdır.
Operatörün kaldırılan yükün özelliğine dikkat etmesi ve ona göre taşıma işlemini
gerçekleştirmesi gerekir. Özellikle tehlikeli yükleri, çalışanlar üzerinden geçirmemelidir. Bu
gibi yüklerin taşınması esnasında, operatör sesli bir sinyal vermeli ve çalışanlar tehlikeli
bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma işlemini durdurmalıdır. Bununla birlikte,
elektrik akımının kesildiği hallerde, bütün kumanda sistemini stop durumuna getirmeli ve
bu durumu, akım tekrar verilinceye kadar değiştirmemelidir.
Vinçlerle çalışmalarda, operatörler gibi işaretçi ve sapancıların da dikkat etmesi
gereken hususlar bulunmaktadır. Bunlardan biri, işaretçinin operatör tarafından kolayca
görülebilecek bir yerde durmasıdır. Bir diğer husus, işaretçinin indirilen bir yükün altından
sapan halatının çekilmesi için kumanda vermeden önce, çalışanların güvenliğini
sağlamasıdır. Vinçlerin yüksüz hareket ettirilmeleri gerektiğinde, sapancılar, işaretçiye
hareket işaretini vermeden önce, sapan halatlarını kancalara uygun bir şekilde takmalıdır.
Yüklerin vinçlerle asılı olarak taşınması esnasında, görevlendirilen işaretçiler, yüklerinin
önünde giderek ray makaslarını kontrol etmeli ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir
engele çarpmayacak bir yükseklikte taşınmasını sağlamalıdır.
2.2.2.2. Yüklerin Kaldırılması ve İletilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken
Hususlar
Yapı işyerlerinde vinçler aracılığıyla yükler kaldırılırken, indirilirken ve bir yerden
başka bir yere iletilirken dikkat edilmesi gereken hususları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
Vinçler ve yardımcı elemanlarının üzerlerine azami yük değerleri açıkça görülecek
şekilde yazılmalıdır.
Vinçler ve aksesuarları belirlenen amacı dışında kullanılmamalıdır.
21
Vinçler ile bağlantıları, sabitleme ve destekleme elemanları da dâhil bütün yardımcı
kısımları, doğru şekilde kurulmalı ve kullanılmalı ve her zaman iyi çalışabilir
durumda olmalıdır.
Kullanılan her vinç için yapılacak olan çalışmayı anlatan genel çalışma
prosedürlerini ve acil durumlarda yapılması gerekenleri içeren onaylı dokümanlar
hazırlanmalı ve bu dokümanlar ışığında hareket edilmelidir.
Çalışmalar esnasında olası tehlikeler analiz edilmelidir. Bu analiz yapılırken
kullanılan ekipmanlar, yapılacak olan iş ve kaldırılıp iletilecek olan yük gibi unsurlar
dikkate alınmalıdır.
Yükleme işleminin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan yük grafikleri
mümkünse vinç üzerinde bir yerde, bu mümkün değilse operatörlerin kolaylıkla
ulaşılabilecekleri bir yerde muhafaza edilmelidir.
Vincin kapasitesinden fazla ağırlığa sahip yükler ile vinç yüklenmemelidir.
Malzeme yerleştirilirken, vincin hareketli kısımları ile malzeme arasında 0,5 metre
emniyet mesafesi bırakılmalıdır.
Birden fazla vincin aynı çalışma sahası içinde beraber çalışması durumunda yetkili
bir kişi tarafından iş akışı düzenlenerek operatörlerin birbirleri ile mutabık olmaları
sağlanmalıdır.
Bir yükün birden fazla vinç tarafından kaldırılması durumunda, yetkili bir kişi
tarafından iş akışı tespit edilerek çalışma bir gözcü tarafından idare edilmelidir.
Vinçlerle insan nakli yapılmamalıdır. Fakat sepet ve benzeri gibi özel insan taşıma
aparatları ile gerekli olan emniyet tedbirleri alındıktan sonra insan nakli yapılabilir.
Vinçler sağlam ve düz zeminlerde çalıştırılmalıdır. Yükler kaldırılmadan önce avara
demirlerinin tamamen uzatıldıklarından ve zemin üzerinde dengeli bir şekilde
bulunduklarından emin olunmalıdır.
Yükler yerde sürüklenerek hareket ettirilmemelidir.
Vinç kolunun uzunluğu vincin güvenli bir işletme yarıçapı içinde çalışmasını
22
sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Vinç yokuş yukarı tırmanırken veya yokuş aşağı
inerken vinç kolu açısı güvenli çalışmayı sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır.
Tarafımızca 2015 yılında incelenen ve aşağıda detayları verilen hasar özellikle
bomların tam açık konumda olduğu esnada ani hareketlerinin yıkıcı olabildiğini
göstermektedir.
Hasara konu makine 1997 model LIEBHERR LTM 1120 / 1 mobil vinçtir.
Vincin yüksek hızlı tren garı inşaatında çalıştığı esnada operatörün makine bomunu tam
açık konumdayken fazla yatırıp silkelemesi nedeniyle makineyi arka tarafına doğru
devirdiği tespit edilmiştir.
23
Devrilme hadisesi sonrası tarafımızca yapılan incelemelerde dik duran
makinenin bütün ağırlığının arka denge ayakları üzerinde olduğu, sağ ve sol arka denge
ayakları makine ağırlığının doğrudan üzerine binmesinden dolayı eğilmiş şekilde olduğu,
makinenin arka tarafında bulunan arka sandık, arka şase, tampon ve far grubu makinenin
ağırlığı ile ezilmiş olduğu tespit edilmiştir.
Yapılan çalışmalar neticesinde gerekli onarımlar yaklaşık 40.000 EUR’ luk
maliyet ile gerçekleştirilmiştir.
Vincin çalışması esnasında güvenli yük göstergesinin kurulu olmasından emin
olunmalıdır.
Yüklerin iletilmesi esnasında herhangi bir nesneye çarpmamaları sağlanmalı,
altlarında çalışan birinin olmamasına dikkat edilmelidir.
Yükün güvenli bir şekilde iletilmesi için, yük mümkün olduğu kadar yavaş
taşınmalıdır.
Vinçlerin elektrik iletim hatlarına, herhangi bir nesneye ve insana çarpmamaları için
uygun bir iletme rotası belirlenmelidir.
Vinç çalışırken yapı bariyerleriyle vinç arasında minimum 0,6 metre güvenlik
mesafesi olmalıdır.
Rüzgârlı havalarda yükün ağırlığı azaltılmalı gerekirse çalışma durdurulmalıdır.
24
Gevşek olan yükler paketlenmeli veya uygun bir konteyner aracılığıyla taşınmalıdır.
Bununla birlikte, konteynerler Güvenli Çalışma Yükü (SWL) ile işaretlenmelidir.
Yükün ağırlık merkezinin kancanın uzantısıyla çakışmasına dikkat edilmelidir.
Tarafımızca da ağırlık merkezinin kaydırılması nedeniyle meydana gelen
çok sayıda hasar inceleme konusu olmaktadır.
2016 yılında Bolu / Gerede arasında yapılan tünel inşaatı projesinde
kullanılmak üzere tünel içerisine montajı sürmekte olan portal vincin parçalarının
montaj sırasında düşmesi sonucunda meydana gelen ve tarafımızca incelenen
hasar durumu örneklemektedir.
25
Yapılan inceleme ve görüşmelerde montaja konu ekipmanın sigortalı
montaj ekibi personelince kullanılan tavan vinci yardımı ile ihtiyaç duyulan
yüksekliğe kaldırılması sırasında personelin tavan vinç mekanizmasındaki
yönlendirme hatasından mütevellit kaldırılmakta olan malzeme ağırlık merkezinin
değişmesi ve malzeme üzerinden 2 adet kedi ünitesinin zemine düşmesi sonucu
gerçekleştiği saptanmıştır.
Keskin kenarlı yükler için halatlarla yüklerin bağlantı yerlerinde köşe yastıkları
kullanılmalıdır.
Eğimli arazilerle avara demirleri vinci yatay eksende düz tutturacak şekilde
ayarlanmalıdır.
Vinç kabinleri dış etkilere dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır. Buna ek
olarak, kabinler operatörün bütün manevra alanını kolaylıkla görmesini sağlamalı
ve manevra için tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde yapılmış olmalıdır.
Vinçlerin gece çalışmaları durumunda farları ve arkalarında stop lambaları
yakılmalı ve kabinler uygun şekilde aydınlatılmalıdır.
Vinçlerde meydana gelen herhangi bir aksaklık halinde, yükleri bulundukları
durumda tutabilecek güçte frenler bulunmalıdır.
26
Vinçlerle yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarma
yapılmalıdır.
Üreticinin yazılı izni olmadan vincin kapasitesini arttırıcı modifikasyonlar veya
eklemeler yapılmamalıdır.
Enerji hatları yakınında yapılan çalışmalarda hat ile vinç arasında uygun
güvenlik mesafesi bulunmalıdır. Hat ile vinç arasındaki güvenlik mesafesi
hattaki enerjinin boyutuna göre değişmektedir.
Hattaki Enerji Boyutuna Göre Güvenlik Mesafeleri
Enerji Hattı Voltajı (kW) Minimum Güvenlik Mesafesi
(Adım Sayısı)
50 ve daha az 10
50 - 200 15
200 - 350 20
350 - 500 25
500 - 750 35
750 - 1000 45
Güvenlik mesafelerine riayet edilmemesi sonucu ciddi hasarlarla
karşılaşılabilmektedir. Tarafımızca da çok sayıda benzer hadise ile karşılaşılmıştır. 03/2016
tarihinde meydana gelen hasar örnek olarak incelenmiştir.
Hasara konu makine 2000 model LIEBHERR LTM1300 / 1 mobil vinçtir. Hadise
sırasında makineyi kullanan operatörün beyanı aşağıdaki gibidir:
“06.03.2016 tarihinde sabah 08.00’ da iş başı yaptım. Makinayla aşağıda bulunan
montaj ekibinin oksijen grup tüplerini çıkardım. Tekrar aynı bölgeye boru montajı için
yöneldiğimde makinaya dönüş vermediğim halde makinenin sol tarafa aktığını hissettim.
Makinenin ayağının battığını zannettim sol tarafa bakınca ayağın batmadığını gördüm. Aynı
anda dönüş frenine bastığım halde makine durmayınca yüksek gerilimin beni çektiğini
anladım. Ve elektriğin bomu yakaladığını gördüm. Ardından patlama oldu. Yüksek akım
makinenin tekerini patlatarak toprağa aktı. Hiç kimse zarar görmedi kazayı maddi hasarlı
olarak ucuz atlattık.”
27
Tarafımızca yapılan ekspertiz çalışmaları sırasında firma yetkilileri ile yapılan
görüşmelere istinaden vincin çalışacağı alanda kurulum öncesi keşif çalışmalarının
yapıldığı, keşif çalışmaları sırasında enerji nakil hattı çalışanlarından hat yüksekliğinin 60
metre olduğu bilgisinin alındığı, bu nedenle ölçüm yapmadan şifahi bilgiye istinaden
çalışmaya başlayan vincin 30 metre boom yüksekliğine ulaştığı esnada yüksek gerilim
hattına çarptığı tespit edilmiştir.
Makinenin şantiye alanında çalıştığı sırada açık durumda olan bomunun şantiyenin
üzerinden geçen havai enerji nakil hattına temas etmesi ile zaten toprak üzerinde duran
makineden toprağa elektrik akımı aktığı saptanmıştır. Tarafımızca yapılan incelemelerde
makine bomunun enerji nakil hattına temas ettiği bölgenin yüzeyinde oluşan deformasyon
ve makine üzerinden geçen elektrik akımının toprağa aktarıldığı lastik incelenmiştir. Bom
yüzeyinde deformasyon oluştuğu görülmüş, makine lastiğinin elektrik akımını toprak zemine
aktardığı sırada oluşan enerji sebebi ile patladığı anlaşılmaktadır. Mevcut bulgular ile
makine üzerinden elektrik akımı geçtiği kesin olarak tespit edilebilmiştir.
28
Hasara konu vinç 300 ton kaldırma kapasiteli büyük bir vinçtir. Vincin büyüklüğü ve
kaldıracağı yükün ağırlığı sebebi ile vinç üzerinde gelişmiş bir kontrol sistemi mevcuttur.
Operatör paneli üzerinde makinenin kontrolünü sağlayan bilgisayar sistemi kuruludur.
Bilgisayar sistemini imalatçı Liebherr firması Liccon olarak adlandırmaktadır. Liccon olarak
adlandırılan bilgisayar ana switch, pedal dönüştürücüsü, güç besleme ünitesi, çıkartılabilir
devre kartı, ana ünite, giriş bordları, endüktif sensörler, yaklaşım sensörü, açı vericisi, güç
kablosu, şaft okuyucusu, hidrolik ve yakıt tankı sensörleri, halat uzunluk algılayıcısı gibi
bütün elektronik parçaların birbirleri ile iletişimini sağlamaktadır. Bütün elektronik
sistemlerden alınan bilgiler ve datalar Liccon bilgisayar tarafından değerlendirilmektedir.
Operatör tarafından verilen komutlar da Liccon bilgisayar tarafından sistem elemanlarına
aktarılmaktadır.
Makine bomunun enerjili havai hatta dokunması ile makine üzerinden elektrik akımı
toprağa akmıştır. Havai hatta temas sırasında akım şiddetini sınırlayan husus makinenin
kendisidir. Bu da çok düşük bir dirençtir. Direncin düşük olması da akımın yüksek olmasına
sebep olmaktadır.
29
Makine bomunun havai enerji hattına temas ettiğinde makinede oluşacak hasar
hava enerji hattının gücü ile alakalıdır. Yani havai hat ne kadar güçlü ise makine üzerinden
o kadar fazla enerji geçecektir.
Makine üzerinden geçen akım çelik malzemeden yapılan makine üzerinde çalışan
bütün elektrik / elektronik parçalarda hasara yol açmıştır.
2.2.2.3. Vinç Kaldırma Ekipmanlarında Güvenlik
2.2.2.3.1. Kancalar ve Kancalarda Güvenlik
Kancalar basit yük tutma elemanlarından olup, kancanın şekline göre isimlendirilirler.
Vinçlerde kullanılan kancalar; Basit kancalar, çift ağızlı kancalar, lamelli kancalar olarak
sınıflandırılırlar.
2.2.2.3.1.1. Basit Kancalar
Basit kancalar, yükün kolayca asılmasına imkân veren kancalardır. Halat ucuna
bağlıyken kendi eksenleri etrafında dönebilme özelliğine sahiptirler. Kancalar kalıpta veya
serbest olarak dövülerek, DIN 15400 normunda belirtilen malzemelerden üretilir. DIN
15400 normunda kanca malzemeleri “M, P, S, T, V” harfleri ile sembolize edilmektedir.
Kanca yapımında kullanılan çelikler ise DIN 17102 ve DIN 17103 normunda
tanımlanmıştır. Tabloda kanca malzemelerinin sınıflandırılması görülmektedir.
30
Basit kanca şekilde görüldüğü gibi şaft kısmı ile eğrisel kanca kısmından oluşur.
Şaft kısmında çoğunlukla yuvarlak veya metrik vida bulunur. Kanca bloğunda kancalar bir
traverse kanca somunu aracılığıyla asılırlar.
Kancalarda yükün taşınması esnasında yükün kancadan ayrılmaması için emniyet
mandalı bulunmalıdır. Mandal yayının kırık olup olmamasına dikkat edilmelidir.
Aşağıdaki şekilde kancada güvenlik açısından dikkat edilmesi gereken diğer
bölgeler belirtilmektedir. 1. bölgede aşınma veya yıpranma olup olmadığına; 2. bölgede
bükülme ve çatlak olup olmadığına; 3.bölgede ise aşınma ve çatlak olup olmadığına dikkat
edilmelidir.
Yüklerin güvenli bir şekilde taşınması için kancaların devamlı olarak dikey
pozisyonda olması gerekir. Aksi halde güvenli çalışma yükü azaltılmış olur.
Kanca Konumuna Göre Güvenli Çalışma Yükü Oranları
31
2.2.2.3.1.2. Çift Ağızlı Kancalar
Çift ağızlı kancalar büyük yük değerleri için kullanılır. Çift ağızlı kancalar ile 0,5- 500
ton arasındaki yükler kaldırılır. DIN 15402 normuna göre olan çift ağızlı kanca şekilde
gösterilmiştir.
Çift Ağızlı Kanca
2.2.2.3.2. Zincirler ve Zincirlerde Güvenlik
Vinçlerle yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincirler halkalı ve levhalı zincirler
olarak iki çeşittir. Levhalı zincirlere “GALL” zincirleri de denilir. Zincirler kullanılacakları işin
çeşidine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre seçilirler.
Halkalı Zincir Levhalı Zincir
32
Vinçlerde kullanılan zincirlerde güvenli çalışmanın sağlanması için aşağıdaki
hususlara dikkat edilmelidir:
Zincirlerde ezilme, aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştirilmelidir.
Zincirlerdeki Hasarlar
Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf zincir baklasının sağlamlığı kadardır. Bundan
dolayı zayıf zincir baklasının bulunduğu zincir kullanılmamalıdır.
Zincirler kullanılmadan önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır.
Tamburlara sarılan veya kasnaklar üzerinden geçen zincirler, belirli devrelerde
yağlanmalıdır. Ancak, dökümhanelerde veya yağ ve greslerin zincirler üzerinde
toplanabileceği yerlerde kullanılan zincirler yağlanmamalıdır.
Sert ve kesici köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası, uygun yastıklarla
beslenmelidir.
Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara asılarak
ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine karşı korunmalıdır.
Zincir uzunluğunu kısaltmak için cıvata veya düğüm kullanılmamalıdır.
Deforme olmuş zincir baklalarını düzeltmek için çekiç kullanılmamalıdır.
33
2.2.2.3.3. Halatlar ve Halatlarda Güvenlik
2.2.2.3.3.1. Tel Halatlar ve Tel Halatlarda Güvenlik
Tel halatlar, vinçlerde çekme ve kaldırma elemanı olarak geniş kullanım alanına
sahiptir. Tel halatlar yüksek mukavemetli (genellikle 1600 - 1800 N/mm2) çelik tellerden
oluşur. Tel çapları 0,-2 ila 2,4 mm olan ince tellerin, bir çekirdek tel etrafında bir veya bir
birkaç katlı olmak üzere helis şeklinde sarılmasıyla kordonlar, kordonların bir öz etrafında
yine helis şeklinde sarılmasıyla halat meydana gelir. Kordonların iç düzenleri dikkate
alındığında halatlar paralel ve çapraz sarımlı olarak ikiye ayrılır.
Tel Halatı Oluşturan Elemanlar
Halatların mukavemet hesapları çekme gerilmesine göre yapılır. Halatın teorik
(deney) kopma kuvveti (Ft), halatın metalik kesit alanı ile mukavemet değerinin çarpımına
eşittir.
Ft = Am * σB * [N]
Halatın en küçük kopma kuvveti (Fmin) ; halatın teorik kopma kuvveti ile yapım
katsayısının çarpımına eşittir.
Fmin = Ft * k [N]
Aşağıdaki şekilde, halatta aşınma, yorulma, daralma, korozyon ve bükülme gibi
oluşabilecek bir takım fiziki olumsuzluklar görülmektedir. Bu gibi olumsuz hasarlara sahip
halatlar kullanılmamalıdır.
34
Halat Çapının Azalması
Halatlarda Meydana Gelen Bazı Hasarlar
Gözle görülebilen kopmuş tel sayısı belli bir değere ulaştığında ve
kordonlardan birinin kopması halinde halat kullanılmamalıdır. Tabloda DIN 15020
standardına göre bir tel halatı servisten almak için kopmuş tellerin sınır sayıları
görülmektedir.
Tel Halatların Servisten Alınma Sınırları
35
Halatlar kullanılırken uçları açık durumda bırakılmamalıdır. Bunu önlemek için açık
olan uç taşıyıcı kısma tespit edilir. Bu işlem için tespit cıvataları kullanılmaktadır.
Aşağıdaki şekilde tespit cıvatalarının doğru ve yanlış uygulama örnekleri görülmektedir.
Tespit Cıvataları ile Halat Ucu Tespiti
İki ayrı halatın birbirine bağlanması durumunda öncelikle halat ucu tespitleri
yapılmalı daha sonra halatların bağlantısı yapılmalıdır.
Halatların Birbirine Bağlanması
36
Halatlarla yapılan çalışmalarda ayrıca;
Tel halatın yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olmasına,
Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirlerin alınmasına,
Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanmalarına,
Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalarına dikkat edilmelidir.
Halatların vardiya değişimlerinde ve aylık ve yıllık periyotlarla kontrolleri yapılmalıdır.
Vardiya değişimlerinde ve aylık yapılan kontrollerde;
Halatların dönme dayanımlarına,
Vinç kolunu kaldırmak için kullanılan halatlardaki bükülmelere,
Flanş noktaları, çaprazlama noktaları ve tamburlardaki tekrarlayan toplama
noktalarında bulunan halatlara,
Uç noktada bulunan ve ya uç noktaya yakın bulunan halatlara özellikle dikkat
edilmelidir.
Yıllık kontrollerde;
Vardiya değişimlerinde ve aylık yapılan kontrollerde bakılmayan noktalara,
Ters bükülmüş halatlara,
Kasnakların üzerinden geçen halatlara dikkat edilmelidir.
Halatın nominal çapının % 5’inden daha fazla olan oranda azalma söz konusu ise halat
kullanılmamalıdır.
2.2.2.3.3.2. İp Halatlar ve İp Halatlarda Güvenlik
İp halatların çelik (tel) halatlara nazaran yük kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha
azdır. Buna karşın yükün kolay bağlanabilmesi ve çözülebilmesi açısından tel halatlara
göre kullanımları daha pratiktir. İp halatlarla güvenli bir şekilde çalışılması için iyi cins
malzemeden yapılmasına, halatın yapılacak işe ve yüke uygun olmasına, her kullanımdan
önce kontrol edilmesine, demir askılara asılmamasına dikkat edilmelidir. Bununla birlikte,
yıpranmaması açısından halatlar, aşındırıcı maddelerin veya yıpratıcı kimyasal
maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmamalı ve saklanmamalıdır. Ayrıca, ip halatlar
ıslak olduklarında kurutulmalı, kirli olduklarında yıkanmalı ve kuru olarak saklanmalıdır.
37
2.2.2.3.4. Tamburlar ve Tamburlarda Güvenlik
Tambur, yükün kaldırılması sırasında halatın sarılmasına yarayan silindirik
yapıdaki kaldırma elemanıdır. Yivsiz (düz) veya yivli olmak üzere iki çeşit halat tamburu
bulunmaktadır. Tamburlar kır döküm, çelik döküm veya kaynaklı olarak çelik saçlardan
imal edilirler.
Halat Tamburu
Halatın gerektiğinde kolayca değiştirilebilmesi için halat tambura cıvatalanan bir
kama ile veya konik bir kama aracılığıyla bağlanır. Tambur cidarının yeterli kalınlıkta
olması tamburda oluşacak zorlanmalar açısından önemlidir. Bu zorlanmalar genel olarak
dönme momentinin yarattığı burulma, boşalan halatın çekmesiyle oluşan eğilme ve halat
sarımı sonucunda tamburun daralmasıyla oluşan eğilmedir. Halat tamburunun her iki
tarafına yüksekliği en üst halat katından 1,5* (halat çapı) kadar fazla flanş konulur.
Böylece halatın tambur dışına kayması önlenmiş olur.
Vinçlerle yapılan çalışmalarda, çelik halat uçlarının tambur içine sağlam bir şekilde
bağlanmasına dikkat edilmelidir. Bununla birlikte, halat üzerindeki kaldırma kancaları en
aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerine en az iki tam devir yapacak boyda halat
sarılmalıdır. Halatın tambur üzerinde iyi şekilde sarılmasının sağlanması ve halatın zarar
görmemesi için tambur yivleri ile kullanılan halat çapı birbiri ile orantılı olmalıdır. Elektrikle
çalışan kaldırma araçlarında belirtilen alt ve üst noktaların geçilmesi durumunda, elektrik
akımını otomatik olarak kesen ve tamburun hareketini durduran bir tertibat bulunmalıdır.
Vinçlere bağlanan taşıma elemanları kadar taşınan malzemenin taşıma
elemanlarının mukavemeti de hasar oluşumunda etken rol oynamaktadır. 2015 yılında
tarafımızca incelenen bir hadisede hasara konu mobil vincin şantiye sahasında çalışması
sırasında kaldırdığı beton kirişin üzerine monteli kaldırma halka kancalarının kopması
sebebiyle beton kirişin makine üzerine düşerek hasara yol açtığı saptanmıştır.
38
Tarafımızca yapılan ilk incelemelerde otoban şantiyesinde çalışan Liebherr LTM
1160, 2000 model mobil vincin üzerine şantiye içerisinde bulunan otoyol ayakları üzerine
yerleştirilen yaklaşık 40 metre uzunluğunda, 90 Ton ağırlığındaki kirişin bağlantı çelik –
demir kaldırma noktasının kopması sonucu düştüğü anlaşılmıştır.
Vincin beton kirişi kaldırabilmesi için beton kirişin sağ ve sol taraflarının uç
kısımlarında birer noktada 3 demet telden oluşan kaldırma kancası bulunduğu,
İkinci beton kirişin de kaldırma kancaları vasıtası ile kirişin sağ ve sol tarafından aynı
anda iki adet mobil vincin beton kirişi kaldırarak köprü ayakları üzerine monte
edilmekte olduğu,
Montaj sırasında vincin halatının bağlandığı beton kirişin sağ ve sol tarafında mevcut
kaldırma kancalarının kopması ile beton kirişin hasara konu vinç üzerine düşerek
vinçte hasara yol açtığı anlaşılmıştır.
39
Yapılan incelemelerde beton kiriş üzerinde kirişin monte edilmesi sırasında kirişin
kaldırılması için beton dökümü sırasında monte edilen her biri 7 adet telin birleşmesi ile
oluşmuş toplamda 3 adet kaldırma kancasının mevcut olduğu görülmüştür. Mevcut hadise
beton kirişin sağ ve sol taraflarına monteli her iki kaldırma kancasının kopması sonucunda
meydana gelmiştir. Her iki makinenin de bomları incelenmiş bomların üzerinde çarpma ve
benzeri bir iz darbe görülmemiştir. Aynı zamanda beton kiriş ve monte edildiği beton
direklerde çarpma ve benzeri bir iz görülmemiştir. Fotoğraflarda da beton kirişin taşıyıcı
üzerinden kaldırıldığı, monte edileceği beton direklere henüz yaklaşamadan mevcut
hadisenin meydana geldiği anlaşılmıştır. Bu durum montaj sırasında operatör hatası
olmadığını beton kirişin hiçbir yere temas etmeden havadayken düştüğünü göstermiştir.
40
Hasarın oluş biçimi ile ilgili olarak İnşaat Mühendisleri Odasından bilirkişi incelemesi
talep edilmiş, beton kirişi taşıyan kaldırma kancalarının kopma hadiseleri ile ilgili “ Bilirkişi
Raporu “ tanzim edilmesi istenmiştir.
Bilirkişi Raporu sonucuna istinaden; “…otoyol şantiyesindeki yapılan inceleme ve
tespitler sonucunda bir köprü kirişinin montajı sırasında kaldırma kancalarının kopması
dolayısıyla yere düştüğü, kaldırma kancalarının kirişe belirli bir standartta yerleştirilmemiş
olduğu, bu nedenle kaldırma kancalarının kopma gerilmelerini aştığı görüş ve kanaatinde
olduğumuzu bilgilerinize sunarız.” hasarın beton kiriş imalatçısına rücu edilmesi görüşüne
varılmıştır.
2.2.3. Vinçlerin Bakım ve Periyodik Kontrolleri
Vinçlerin kullanıldıkları sürece gerekli bakım ve periyodik kontrollerinin yapılması
gerekir. Bu bakım ve kontrolleri, gözle (fiziki) muayene, teknik şartnameye uygunluk ve yük
kaldırma yeterliliği başlıkları altında incelemek mümkündür.
2.2.3.1. Vinçlerin Gözle (Fiziki) Muayenesi
Gözle muayene kapsamında vinçlerin genel olarak mekanik donanımı, elektrik
ekipmanları ve taşıma elemanları kontrol edilir. Mekanik donanım kapsamında, vincin
ayakları, kirişleri, kolları ve bunların bağlantıları, merdivenleri, koruyucu mahfazaları
(parmaklıklar, ara kollar, çember mahfazalar, ayak mahfazaları), tehlikeli bölgeleri belirten
bilgi etiketleri ve panoları, yürüyüş rayları, kren konstrüksiyonu (köprü, portal, kol, kule)
kaplinleri, tamburları, makaraları, pimli dengeleme makaraları, dişli çarklar, sonsuz vidalar,
mekanik ikaz tertibatları, frenleri, kayışları, yağlama sistemleri ve yağlama noktaları kontrol
edilir. Elektrik ekipmanların kontrolü kapsamında, vincin kumanda tertibatı, vinç anahtarı,
kontrol dişlileri, kontaktörleri, aşırı akım koruma tertibatı, sınırlama anahtarları, seyyar
bağlantı hatları, tevzi kablo hatları, izolatörleri, aydınlatma ve sinyal sistemleri, yük
kaldırma mıknatısları ve enerji tüketen diğer kaldırma elemanları kontrol edilir. Taşıma
elemanlarının kontrolünde ise halatlar, zincirler, kancalar ve diğer yük taşıma elemanlarına
bakılır.
41
Vinçlerin fiziki kontrolleri haftalık, aylık ve üç aylık periyotlar halinde
yapılabilmektedir. Vinçlerin fiziki muayeneleri ile ilgili olarak vinç operatörüne de görev
düşmektedir. Operatör, her çalışmadan önce, vincin muayenesini yapmalıdır. Bu muayene
esnasında, üretici tarafından kullanıcıya verilen kılavuzda yer alan ve çalışmadan önce
kontrol edilmesi gereken kısımları, işletme ve acil durum kontrol ekipmanlarını, fren
sistemlerini, emniyet anahtarlarını ve kilitlerini, halatların tamburlara doğru bir şekilde
sarılıp sarılmadığını öğrenmek için halatları kontrol etmelidir. Kontrol sonuçları seyir
defterine geçirilip vinçte görünür bir yerde muhafaza edilmelidir.
2.2.3.2. Vinçlerin Teknik Şartnameye Uygunluk Kontrolü
Bu kontrol vincin teknik şartnamelerde belirtilen esaslara uygun olup olmadığını
belirlemek için yapılır. Bu kontrol kapsamında vincin kütlesine, yük kaldırma yüksekliğine,
kanca yanaşmalarına, yük kaldırma hızına, hassas yük kaldırma ve indirme hızına, yürüme
hızına, dönme hızına, bom yatırma ve kaldırma hızına, teleskopik bomun çıkma süresine,
limit sistemlerinin işlerliğine ve tahrik sistemlerinin verimine bakılır.
2.2.3.3. Vinçlerin Yük Kaldırma Yeterliliği Kontrollü
Vinçlerin yük kaldırma yeterliliği kontrollü statik yük deneyi, dinamik yük deneyi ve
kararlılık deneyi yöntemleriyle yapılmaktadır.
2.2.3.3.1. Statik Yük Deneyi
Bu deney vincin ve vinci oluşturan elemanların yapı yeterliliğini kontrol etmek
amacıyla yapılır. Deney kapsamında vinçte herhangi bir çatlağın olup olmadığı, kalıcı bir
biçim değişikliğinin varlığı, boya kalkması, vincin güvenli çalışmasını etkileyecek bir durum
olup olmadığı ve bağlantılarında gevşeme veya hasar olup olmadığı kontrol edilir. Deney
olarak kullanılan yük, yerden 100 ile 200 milimetre arasında kaldırılarak 10 dakikadan az
olmamak şartıyla gereken süre kadar asılı bırakılır.
Statik deney yükü, 1,25 * P dir. P yükü, mobil vinçler için ekipman ve aksesuarlar
da dahil olmak üzere vincin kendi ağırlığı ile kaldırma mekanizması üzerindeki yük
ağırlığının toplamıdır. Diğer vinçler için ise tasarım kaldırma kapasitesidir. Tasarım
kaldırma kapasitesi vincin işletme sırasındaki sabit kaldırma ekipmanlarını
kapsamamaktadır.
42
2.2.3.3.2. Dinamik Yük Deneyi
Bu deney vinç mekanizmalarının ve fren sistemlerinin güvenli bir şeklide
çalışmalarını kontrol etme amacıyla yapılmaktadır. Dinamik yük deneyi vincin her hareketi
için ana elemanlarına en fazla yük geldiği durumlarda uygulanır. Deney vincin
hareketlerinin tüm sınırları boyunca defalarca durdurulup çalıştırılması şeklinde tekrar
edilir ve bu işlem en az 1 saat süre ile yapılır.
Dinamik yük deneyi, yük havada asılı iken yapılır ve bu esnada yükün geri
kaçmaması kontrol edilir. Dinamik deney yükü 1,1 * P dir.
2.2.3.3.3. Kararlılık Deneyi
Kararlılık deneyi vincin kararlılığını kontrol etmek amacıyla, belirlenmiş çalışma
alanlarında ve kararlılığın en az olduğu konumlarda yapılmaktadır. Vincin kancası statik
olarak yüklendiğinde vincin devrilip devrilmediği kontrol edilir. Mobil vinçler dışındaki
vinçler için özel kararlılık deneyleri gerekmeyebilir.
Mobil vinçler için kararlılık deney yükü 1,25 * P + 0,1 * Fi dir. Fi, ana bomun
ağırlığı “G” veya uzantı bomun ağırlığı “g” nin indirgenmiş ağırlığıdır.
Ana Bom ve Uzantı Bom
L ve ℓ: ana bom ve uzantı bom uzunlukları
j ve k: ana bom ve uzantı bomunun düşey eksen etrafındaki yarıçapları
m ve n: ana bom ve uzantı bomunun ağırlık merkezlerinin düşey eksen
etrafındaki yarıçaplarıdır.
43
Fi aşağıdaki formülle hesaplanır.
Vinçlerin muayenesi hasar riskinin minimize edilmesi açısından en yüksek öneme
sahip husustur. Diğer hasar türleri genel olarak ani ve beklenmedik biçimde gerçekleşip
önlem alınması çok daha zor hadiselerdir. Ancak bakım ve kontrol faaliyetlerinin düzenli
yapılması sonucu yorulma vb. hadiseler kaynaklı hasar oluşumu kolaylıkla önlenebilir. Aksi
takdirde ciddi kayıpların meydana gelmesi kaçınılmazdır.
2015 yılında tarafımızca ekspertiz çalışmaları tamamlanan aşağıda detayından
bahsedilen yorulma hadisesi kaynaklı hasar Potain 360 A Kule Vincin tam zaiyatı ile
sonuçlanmıştır.
Tarafımızca yapılan incelemeler sonucunda söz konusu hadisenin kule vincin mutad
kullanım ve malzeme yorulmasına bağlı olarak gergi ünitesinin kırılması sonucu vincin
devrilmesi ile meydana geldiği tespit edilmiştir.
44
45
2.2.4. Çevresel ve Bölgesel Etkiler
Vinçlerin çalıştığı lokasyonlara özgü çevresel ve bölgesel riskler de hasar beklentisi
açısından dikkate alınmalıdır.
Aşırı kar ve yağmur yağışları, deprem, fırtına gibi katastrofik riskler ve terör gibi
bölgesel riskler ayrıca değerlendirilmelidir.
2010 yılında Dubai, Al Sharjah Bölgesindeki Al Wahda köprü yapımında tarafımızca
incelenen ve dünya basınına da yansıyan hadisede aşırı yağışa bağlı olarak köprü altında
biriken sel suyu Liebherr LTM 1055-3.2 mobil vincin hasar görmesine neden olmuştur.
46
Yapılan ekspertiz çalışmaları sonucunda hasara konu vincin köprü inşaatında
çalıştığı sırada 2010 yılında meydana gelen aşırı yağışa bağlı olarak köprü altında biriken
sel suyu içerisinde kaldığı, hadise nedeniyle tam zayi olduğu tespit edilmiştir.
47
Tarafımızca ekspertiz çalışmaları tamamlanan, 2015 yılında Irak’ ta “ Baiji Electiric
Power Plant “ projesinde çalışmakta iken, terör örgütü İŞİD tarafından bölgenin istila
edilmesinden sonra, IŞID terör örgütü tarafından vinçle birlikte şantiyenin tamamen ele
geçirildiği hasar terör riskini örneklemektedir.
İŞİD terör örgütünün istilası sonrası makinenin akıbeti tespit edilememiş olup tam
zayi değerlendirmesi yapılmıştır. Terör riskleri Bölgesel olarak dikkate alınmalıdır.
48
3. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME
İnşaat sektöründe meydana gelen iş kazaları, gerek sayısal çoğunluk bakımından
gerekse kazaların sonuçları bakımından bütün iş kolları arasında ilk sıralarda yer
almaktadır.
İnşaatlarda meydana gelen kazaları da kendi aralarında sınıflandırmak
mümkündür. Tabloda SGK verilerine göre 5239 iş kazasının meydana geliş biçimleri
görülmektedir. Bu kazalar içerisinde yer alan 529 adet malzeme düşmesi kaynaklı
kazanın 76’sı gırgır vinçlerle çalışma esnasında, 8’i vinçle malzeme iletimi sırasında ve
29’u ise mobil vinç ve kule vinç gibi ağır makinaların devrilmesi sonucu gerçekleşmiştir.
Bununla birlikte, meydana gelen ve elektrik çarpması kaynaklı olan 373 iş
kazasının 52’si gırgır vinçlerden kaynaklı elektrik çarpmaları neticesinde gerçekleşmiştir.
5239 iş kazasının 303’ü ise vinçleri de kapsayan yapı makinalarından kaynaklı
kazalardır.
İncelenen 5239 İş Kazasının “Kaza Tipleri”ne Göre Dağılımı
Ana Gruplar Ölüm Yaralanma Toplam
Kaza Tipi Sayı % Sayı % Sayı %
İnsan Düşmesi 1028 42,9 934 32,9 1962 37,4
Malzeme Düşmesi 251 10,5 278 9,8 529 10,1
Malzeme Sıçraması 10 0,4 211 7,4 221 4,2
Kazı Kenarının Göçmesi 138 5,8 53 1,9 191 3,6
Yapı Kısmının Çökmesi 167 7,0 73 2,6 240 4,6
Elektrik Çarpması 293 12,2 80 2,8 373 7,1
Patlayıcı Madde Kazaları 50 0,2 82 2,9 132 2,5
Yapı Makinası Kazaları 206 8,6 97 3,4 303 5,8
Uzuv Kaptırma 1 0,0 604 21,3 605 11,5
Uzuv Sıkışması 1 0,0 200 7,0 201 3,8
El Aleti ile Ele Vurma 0 0,0 42 1,5 42 0,8
Sivri Uçlu Keskin Ken Cis. Yar. 0 0,0 75 2,6 75 1,4
Şantye içi Trafik Kazaları 168 7,0 38 1,3 206 3,9
Diğer 85 3,5 74 2,6 159 3,0
Toplam 2398 100,0 2841 100,0 5239 100,0
Yapı işyerlerinde meydana gelen vinç kaynaklı iş kazalarının da vinçlerle
ilgili farklı etkenlerden kaynaklandıkları görülmektedir.
49
1996 yılında OSHA tarafından vinç kaynaklı ve ölümlü olan 502 adet iş kazası ile
ilgili yapılan çalışma sonucu, kazaların % 39’unun elektrik çarpması nedeniyle, % 12’sinin
vincin kurulumu ve sökümü esnasında, % 8’inin vinç kolunun kırılması veya yıkılması
nedeniyle, % 7’sinin vinçlerin devrilmesi nedeniyle, % 7’sinin donanım yetersizliğinden, %
4’ünün aşırı yüklemeden ve % 3’ünün de taşınan yükün çarpmasından dolayı meydana
geldiği ortaya çıkmıştır. OSHA tarafından yapılan bu çalışma ayrıca, inşaatlarda kullanılan
makinalardan kaynaklanan elektrik çarpmalarının % 38’inin vinç kaynaklı elektrik
çarpmaları olduğunu göstermektedir. Elektrik hatları yakınında yapılan çalışmalar
neticesinde meydana gelen iş kazaları bu kazaların çoğunluğunu teşkil etmektedir.
Vinçlerin kurulumu ve sökümü esnasında meydana gelen kazaların % 93’ü mobil vinçlerin
kurulumu esnasında meydana gelirken, % 7’si kule vinçlerin kurulumu ve sökümü
esnasında meydana gelmektedir.
İnşaatlarda kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalarda meydana gelen kazaların
nedenleri genel olarak aşırı yükleme, avara demirlerinde kırılma, kancaların çarpması, vinç
kolunun kırılması, vincin devrilmesi, vincin elektrik akım telleriyle teması, vincin kurulumu
ve sökümünün uygun olmaması, kaldırma ekipmanlarındaki donanım yetersizliği, yükün
veya vincin çalışanlara çarpması ve kötü hava koşulları şeklinde sıralanmaktadır.
Sonuç olarak, çalışma neticesinde, yapı işyerlerinde meydana gelen kazaların
toplam iş kazalarının büyük bir kısmını oluşturduğu gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, yapı
işyerlerindeki kazaların farklı nedenlere bağlı olarak gerçekleştiği ve bu kazaların büyük bir
kısmının vinçlerle çalışırken gerekli iş güvenliği önlemlerinin alınmaması neticesinde
oluştuğu görülmüştür.
Vinçlerin karıştığı iş kazalarının önlenmesi açısından, üretimleri aşamasında
kullanılmak üzere bir takım standartlar ortaya koyulmakta, kullanılmaları esnasında da
uygulanmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından güvenli çalışmayı sağlayacak bir
takım yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Gerek üreticilerin gerekse işveren ve çalışanların
bu düzenlemelere uymaları, iş kazalarının ve bu kazaların ortaya çıkaracağı maddi ve
manevi kayıpların önlenmesinde büyük önem arz etmektedir.
50
KAYNAKÇA
1. Urul, Harun, Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Yapılan Çalışmalarda
Alınması Gereken İş Sağlığı Ve Güvenliği Önlemleri, 2013
2. Çoktu, Kaan, ve Seçil Ceylan, Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği,
(Çevrimiçi),http://www.isgum.gov.tr/rsm/file/isgdoc/IG18kaldirma_araclarinda_isg.
pdf, 10.01.2013.
3. Elektrikli Vinç İmalatçıları Birliği Derneği, Vinç Tarihçesi, (Çevrimiçi),
http://tevid.org/altsayfa.php?sayfa=vinctarihce, 08.01.2013.
4. Gerdemeli, İsmail, Optimum Güvenirlik Şartlarının Belirlenmesi, Transport
Tekniğinde İleri Konular Ders Notları.
5. İmrak, C.Erdem ve M. Cüneyt Fetvacı, Krenlerin (Vinçlerin) Periyodik Koruyucu
Bakım Esasları, Mühendis ve Makina Dergisi, C: 45, S: 538, s.34-40.
6. Karadeniz, Oğuz, Dünya’da ve Türkiye’de İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve
Sosyal Koruma Yetersizliği, Çalışma ve Toplum, 2012/3, s.15-75.
7. Müngen, M. Uğur, İnşaat Sektörümüzdeki Başlıca İş Kazası Tipleri, Türkiye
Mühendislik Haberleri (TMH), S:469, 2011, s.32-39.
8. N. C. Department of Labor (NCDOL), Hazard Alert, Tower and Mobile Crane
Safety, (Çevrimiçi), http://www.nclabor.com/osha/etta/hazard_alerts/crane.pdf,
12.01.2013.
9. Neitzel, Richard L., Noah S. Seixas, ve Kyle K. Ren, A Review of Crane Safety in
the Construction Industry, Applied Occupational and Environmental Hygiene, S:
16, s.1106-1117.
10. Occupational Safe and Health Branch Labour Department, Code of Practice For
Safe Use of Tower Cranes, 2011, s.82-91.
11. Occupational Safety and Health Admnistration (OSHA), Small Entity Compliance
Guide for the Final Rule for Cranes and Derricks in Construction, 2011,
(Çevrimiçi), http://www.osha.gov/cranes-derricks/small_entity.html, 15.01.2013.
12. Occupational Safety and Health Council, Safe Lifting, Hong Kong, 2002.
13. Office of Safety and Mission Quality- National Aeronautics and Space Administration
(NASA), Safety Standard for Lifting Devices and Equipment,
Washington,1991,(Çevrimiçi),http://www.hq.nasa.gov/office/codeq/doctree/canceled
/1740_9.pdf, 10.01.2013.
14. Oregon OSHA’s guide to key requirements in Subdivision CC: the cranes and
derricks Standard, Cranes and derricks in construction.
48
15. Safe Work Australia, Draft Code of Practise – Cranes, 2012, (Çevrimiçi),
http://www.safeworkaustralia.gov.au/sites/SWA/modelwhslaws/publiccomment/Doc
uments/Fourth-Set-Codes-of-Practice/Draft-CoP-4th-Set/Cranes.doc, 28.04.2013.
16. Suner, Faruk, Transport Tekniği – Kaldırma ve İletme Makinaları, C:3, S:34,
İstanbul, 1981.
17. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yapı İşyerleri İş Sağlığı ve Güvenliği El
Kitabı, Yayın No: 39.
18. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve
Vinçler, Ankara, 2011.
19. T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu.
20. TS 10116, Kaldırma ve Tasıma Makinaları-Vinçler-Muayene ve Deney Metotları.
21. Resmi Gazete: 23.12.2003/25325, Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği.
EKOL EKSPERTİZ MÜHENDİSLİK GRUBU
Ayşe Nazlıer Efetürk Eksper – Mühendislik / Yangın / Kredi Finans
Efe Eroğlu Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman/Makine Mühendisi
Ali Ömer Yıldır Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Otomotiv Öğretmeni
Ayça Şener Eksper – Mühendislik / Kimya Yüksek Mühendisi
Hüseyin Kaycı Eksper – Mühendislik / Tarım Makinaları Mühendisi
Zühre Tamer Risk ve Hasar Yönetmeni – Hasar Uzmanı
Erdim Dalkılıç Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Makine Mühendisi
***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki tecrübelerimiz
çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir.