RRJETAT KOMPJUTERIKE KAP. IVsh-kompjuterike.eu5.org/ligj/info/Ligjerata5.pdf · RRJETAT KOMPJUTERIKE DHE INTERNETI Per kete arsye u paraqit nevoja per krijimin e lidhjeve mes sistemeve

RRJETAT KOMPJUTERIKE

KAP. IV Computer Sciences nga Glenn Brookshear

Valdete Daku

[email protected]

Shkenca Kompjuterike –

inxhinieri Softuerike

RRJETAT KOMPJUTERIKE DHE INTERNETI

Fillimisht, kompjuteret kane qene te dedikuar per perdorim individual.

Problemi kryesor paraqitej kur kishte nevoje per shfrytezimin e perbashket te resurseve, qofshin ato te dhena apo datoteka(direktoriume),printere etj.

Shkembimi i te dhenave, si rregull, behej permes disketave.

Printeri shfrytezohej vetem nese ekzitonte lidhja kabllovike.


Per kete arsye u paraqit nevoja per krijimin e lidhjeve mes sistemeve. Kjo mundesi u krujua permes krijimit te rrjetave.

Një rrjete kompjuterik paraqet bashkësi të dy apo më tepër kompjuterëve, të cilët janë të lidhur ndërmjet veti për të këmbyer të dhënat dhe për të shfrytëzuar resurset e përbashkëta.

Kur kompjuterët janë të lidhur në rrjetë, shfrytëzuesit e tyre mund ti ndajnë datotekat (fajllat), porositë, grafikën, shërbimet e printerit, modemët, dhe resurset tjera harduerike.


Rrjetëzimi është zhvilluar nga nevoja që më

shumë shfrytëzues njëkohësisht të shfrytëzojnë

të dhënat si nga kompjuteri i tij ashtu edhe nga

kompjuterët tjerë në rrjetë.


Kategoritë e rrjeteve kompjuterike ndahen

sipas:

o Madhësisë

o Dizajnit

o Topologjise

o Funksionaliteti etj.


Sipas madhesise rrjetat ndahen ne:

o LAN (local area network)

o MAN (metropolitan area network)

o WAN (wide area network)


Kur rrjeta eshte e realizuar ne kuader te nje ndertese,

ose disa ndertesave te aferta atehere kemi te bejme

me rrjete lokale te njohur si LAN(local area network)

.


Kur kompjuteret e lidhur ne rrjete i takojne nje

hapersire me te gjere gjeografike, sic eshte p.sh. nje

qytet ose lokalitet i vogel kemi te bejme me llojin e

rrjetes te njohur si MAN(metropolitan area network)

.


Nese ne rrjete jane lidhur kompjuter te cilet i takojne

rrethit shume me te gjere, sic mund te jete nje regjion,

nje shtet ose me gjere, kemi te bejme me llojin e

rrjetes WAN(wide area network).


Sipas dizajnit rrjetat ndahen ne:

o Rrjete e Haper(open network)

o Rjete e Mbyllu(close network)


Kjo ndarje eshte e bazuar ne menyren e perdorimit te rrjetes. P.sh nese nje protokol eshte i hapur, pra funksionalitetin e te cilit munden me pa te gjithe dhe gjithashtu mundet me U perdore nga te gjithe atehere ky eshte nje rast i nje rrjete te hapur p.sh Interneti(nje rrjet popullor).

Ne rastin kur rrjeta eshte jo e publikuar dhe funksionalitetin e te ciles nuk e din tjeret pos asaj komPanie qe e perdore kemi te bejme me nje rrjete te mbyllur. P.sh Skype(funksionalitetin e te cilit nuk e dim).


Sipas topologjise

Topologjite qe perdoren me se shumti jane:

o Magjistrale(BUS)

o Ylli(Star)

o Unaze(Ring)


Topologjia magjitrale

Ne kete topologji të gjitha pajisjet janë të lidhura

menjë kabllo të vetme, që rrjedh nga një

kompjuter në tjetrin si një bus linjë


Segmenti kryesor i kabllos duhet të përfundojë me një terminator që e pranon sinjalin kur ai arrin në fundtë rreshtit ose të telit.

terminatori: është komponentë e cila vendoset në çdo skaj të kabllos për të ndaluar sinjalin. Me absorbimin e sinjalit lirohet kablloja dhe u jepet mundësia kompjuterëve tjerë të dërgojnë të dhëna. Çdo skaj i kabllos së rrjetit duhet të jetë i kyçur në diçka, ndërsa çdo skaj i lirë duhet të ketë terminator për të parandaluar reflektimin e sinjalit.


Nëse nuk ka terminator, sinjali elektrik që

përfaqëson të dhënat kthehet prapa në fund të

telit, duke shkaktuar gabime në rrjet.

Vetëm një pako e të dhënave mund të

transmetohet për një kohë. Nëse më shumë se

një pako transmetohet në të njejtën kohë, ato

përplasen dhe duhet që te ridergohen serish


Kur kompjuteri është i përgatitur për të dhënë

informata,ai në fillim vërtetohet se asnjë

kompjuter tjetër nuk dërgon të dhëna në

magjistralë, dhe atëherë i dërgon pakot e

informacioneve të tij.


Nëse kabllo fizikisht pritet apo nëse një skaj

çkyçet, në kabllo shfaqet ndërprerja. Në këtë

rast, me qenë se kabllot nuk kanë terminator,

sinjali reflektohet dhe aktiviteti i rrjetit

ndërpritet.

Kompjuterët edhe më tej mund të punojnë si të

pavarur por nuk mund të komunikojnë

ndërmjet vete.


Topologjia Ylli (star)

Në kete topologji, kompjuterët janë të lidhur me segmente të kabllove në komponentën qendrore e cila quhet hab.

Sinjali bartet nga kompjuteri që e dërgon, përmes habit, deri te të gjithë kompjuterët tjerë në rrjetë


Habët mund të lidhen në mënyrë serike. Nëse p.sh. habi ka tetë porte, në te mund ti lidhim shtatë kompjuterë, ndërsa në portin e tetë mund ta lidhim habin tjetër me numër të njëjtë apo të ndryshëm të porteve në të cilin prapë lidhim kompjuterë.


Topologjia Unaze(Ring)

është një unazë e vetme e mbyll që përbëhet nga

nyjet dhe lidhjet, me secilën nyje të lidhur vetëm dy

nyje. Topologjia tregon të gjitha paisjet të lidhura

drejtëpërdrejtë me njëri tjetrin në atëqë quhet

zinxhiri margaritar. Në zinxhirin margaritar rezultati i

një paisje është i lidhurme hyrjen e tjetrit.


Për të komunikuar kompjuterët në rrjetë, duhet

në mënyrë precize ti përmbahen sekuencës së

nevojshme të hapave të caktuar ashtu që

komunikimi të jetë i suksesshëm.

Per kete qellim perdoren protokollet.

Protokolle quhen rregullat te cilat percaktojne

menyren e komunikimit te komjutereve ne mes

vete.


Protokollet që funksionojnë në rrjetë ju

mundësojnë kompjuterëve këmbim të të

dhënave dhe e mbajnë në tërësi transmetimin

e të dhënave, përkatësisht caktojnë mënyrën

se si realizohet komunikimi ndërmjet

kompjuterëve.


Tek topologjia magjistrale qe bazeohet ne

standardet Ethernet rregullat e transmetimit te

instruksioneve(mesazheve) I cakton protokolli

CSMA/CD (Carrier Sense, Multiple Access with

Collision Detection).

ETHERNET: eshte nje grup i standardeve me

ane te te cilave implementohet rrjeta LAN me

topologjine magjistrale.


Tek ky protokoll mesazhi dergohet tek te gjith kompjuteret ne magjistrale

Nese ne te njejten kohe dy kompjuter fillojne te dergojn mesazh, atehere te dy kompjuteret ndalojn dhe presin pak, per te derguar perseri mesazhin.

P.sh. kur dy njerez ne te njejten kohe fillojne te flasin.


Shpesh paraqitet nevoja per zgjerimin e

rrjetave ekzistuese te te njejtit tip ne nje rrjete

me te madhe.

Kete e mundesojne paisjet te njohura si :

repeaters,bridges, and switches.


Me e thjeshta prej ketyre paisjeve eshte

Repeater(perseritesi).

Nje Repeater është një pajisje elektronike që

merr një sinjal dhe ritransmeton atë në një

nivel më të lartë në mënyrë që sinjali mund të

mbulojë në distanca të gjata.


Qëllimi i një Repeater është të gjenerojë

sinjalet e rrjetës në nivel të bitëve dhe të lejoj

atyre të udhëtojnë në distanca të largëta në

media

Termi repiter tradicionalisht nënkuptonte një

port të vetëm "në" dhe një port të

vetëm"jashtë" paisjes.


Ura(Bridge):

Është paisje e dizajnuar për të lidhur dy

segmente të LAN-it.

Qëllimi i bridge është të filtrojë trafikun në LAN,

të mbaj trafikun lokal, pastaj të lejojë lidhshmëri

me pjesët tjera (segmentet) e LAN për trafikun që

është drejtuar atje.


Puna e urës bazohet në faktin që çdo nyje

përkatësisht çdo adapter i rrjetit ka adresën e

vet dhe ura i përcjell të dhënat në bazë të asaj

adrese.


Switch: quhet ura shumëportëshe, pikërisht si hub-i që quhet repiter shumëportësh.

Dallimi në mes të hub-itdhe switch-it është që switch-ët marrin vendime bazuar në MAC adresat dhe hub-ët nuk marrin vendime.

MAC (Media Access Control) është një adrese 48 or 64-bit qe perdoret si identifikues dhe shrben per te komunikuar me njesite tjera. Perderisa IP adresat janë të lidhura me software, MAC adresat janë të lidhura me paisjet harduerike te rrjetit.


Suiçi përcjell paketat e të dhënave vetëm në

portin përkatës për marrësin përgjegjës, që

është bazuar në informacionet të cilat gjenden

në kokën (header) e paketës.


Në mjedise që përbëhen nga segmente të rrjetit me

protokolle të ndryshme, habët, urat apo suiçët nuk

mund të sigurojnë komunikim të shpejtë, andaj në

këto rrjeta përdoren pajisjet që i njohin adresat e të

gjitha segmenteve dhe gjejnë rrugën më të volitshme

për bartjen e të dhënave. Këto pajisje quhen ruterë.

Qëllimi i router-it është të vëzhgojë adresat e pakove

hyrëse, të zgjedh rrugën më të mirë për to në rrjetë

dhe pastaj ti ndajë për në portën e mirëfilltë dalëse.


Dy qëllimet primare te ruter janë

o selektimi i rrugës dhe

o rrugëtimi (switching) i pakove me rrugët më të mira.

Router-i mund të ketëshumë lloje të portave

hyrëse.


Shembull:

Për të kuptuar më lehtë punën e ruterëve, paramendojmë një rrjet hotelesh. Kur musafiri nga hoteli "A" e thërret musafirin në hotelin "B", operatori i hotelit "A" e dinë rrugën më të mirë për të lidhur thirrjen, për shembull përmes centralit të qytetit. Nëse thirrja nuk ka sukses, operatori në mënyrë automatike kërkon rrugën më të mirë të mundshme, p.sh. përmes centralit të ndonjë hoteli tjetër në qytet.


Komponentët për rrjeta lokale (LAN):

o kompjuterët (klientët) me kartelat e instaluara të

rrjetit

o Serveri

o Habi

o kabllot për lidhje

o sistemet operative që e përkrahin punën e rrjetit

o modemi dial-up për kyçje në Internet


Duhet cekur se gjithmonë të gjitha pajisjet e

lartpërmendura nuk janë të nevojshme. Për

rrjetën magjistrale nuk nevojitet habi, ndërsa për

rrjetën "peer to peer" nuk duhet definuar

serverin.


Për lidhje të zyrave me departamentet nevojiten:

o kompjuterët (klientët) me kartelat e instaluara të rrjetit

o Serverët

o Habët

o Suiçët



o ruteri


Për lidhje të lokacioneve të largëta (WAN):

o kompjuterët (klientët) me kartelat e instaluara të rrjetit

o serverët

o habët

o suiçët

o ruterë në çdo lokacion për rrjetë WAN


o shërbimet e WAN-it

o radio kartelat dhe antenat për lidhje në Internet



Rrjetat globale janë rrjeta të veçanta të cilat

përfshinë mijëra e miliona kompjuterë, e për ne

më e njohura gjithsesi ajo të cilën e quajmë

"rrjeta e të gjitha rrjetave" apo në mënyrë të

popullarizuar "rrjeta internet".


Sipas Funksionalitetit rrjetat ndahen ne

o Server – klient

o Peer to Peer


Aktivitetet e ndryshme qe ekzekutohen ne kompjuter te ndryshem Brenda nje rrjete duhet shpesh te komunikojne me njeri tjetrin ne menyre qe te kordinojne veprimet e tyre ose per te kryer detyra te caktuara. Nje lloj I keti komunikimi eshte modeli server – klient.

Në mjedisin në të cilin ekzistojnë më shumë se 10 shfrytëzues, rrjeta e prioritetit të njëjtë nuk është zgjidhje më e mirë. Prandaj në shumicën e rrjetave ekzistojnë serverë të dedikuar.


SERVER eshte nje kompjuter, yakonisht me performanca me te mira se kompjuteret klient, ne te cilin lidhen kompjuteret tjere

Serveri është i projektuar për të mundësuar qasje në datoteka dhe printerë, si dhe për të siguruar performansa të larta për sigurinë e shfrytëzuesit.

Arsyet kryesore pse zgjidhet rrjeta me server është siguria, si dhe mundësia që rrjeta të ketë mijëra shfrytëzues, që do të ishte shumë vështirë të realizohet në rastin e rrjetave me prioritet të njejtë.



Model tjeter eshte edhe modeli Peer to peer – rrjetat e kompjuterëve me prioritet të njejtë.

Te ky lloj i rrjetave nuk ekziston server i definuar e as hierarki në mes kompjuterëve.

Të gjithë kompjuterët janë të barabartë, zakonisht çdo kompjuterë funksionon si klient edhe si server, dhe nuk ekziston administrator i emëruar për tërë rrjetën.

Shfrytëzuesi i çdo kompjuteri vendos cilat të dhëna nga kompjuteri i tij mund të ndahen në rrjetë.


Rrjetat e kompjuterëve me prioritet të njejtë janë

të përshtatshme në mjedise në të cilët:

o ka më pak se 10 shfrytëzues,

o shfrytëzuesit gjendet në të njejtin ambient,

o siguria nuk është shumë domethënëse,

o organizimi dhe rrjeta do të kenë rritje të kufizuar në

një të ardhme të afërt, përkatësisht rrjeta nuk do të

zgjerohet.


Siguria e shfrytëzimit të rrjetit bazohet në definimin e kodit për ndonjë resurs, p.sh. direktoriumi i cili ndahet në rrjetë. Pasi të gjithë shfrytëzuesit e rrjetit vet i definojnë masat e sigurisë


Interneti lindi kah fundi I viteve te 60-dhjeta, ne kuader te hulumtimeve te rrjetit DAPRA dhe ishte nje projekt ushtarak qe kishte per qellim lidhjen me ministrin e mbrojtjes te SHBA.

Si rezultat I keti projkti u krijua projekti I ri ARPANET, I cili tejkaloi permasat e nje projekti ushtarak duke u ndare si nje rrjet I veqant.

Ne kete kohe ARPANET u nda ne dy rrjete: ARPANET dhe MILNET(rrjet ushtarak). Keto dy rrjte njiheshin me emrin Internet.


Interneti eshte nje bashkesi e rrjetave

kompjuterike te cilat per komunikim te

ndersjelle shfrytezojne te njejtin protokoll

(TCP/IP – Transmission Control

Protocol/Internet Protocol).

Ne pergjithesi, keto rrjete jane te ndertuara dhe

mirembahen nga organizata e qujtur Internet

Service Providers(ISP).


Internet service provider (ISP) eshte nje

organizate qe ofron qasjen ne internet.


Ne krye te kesaj hirearkie jane niveli 1 ISP, qe

perbehet nga shume WAN me shpejtesi dhe

kapacitet te lart. Keto rrjete jane menduar si

shtylla kryesore e internetit. Lidhur me

shtresen 1 ISP gjindet shtresat 2 ISP qe

tentojne te jene me rajonale ne fusheveprim

dhe me pak I fuqishem ne aftesite e tyre


Dy sisteme për të komunikuar, ato duhet që të identifikohen dhe të lokalizojnë njëra-tjetrën.

Çdo adresë duhet të identifikojë lidhjen e kompjuterit me rrjeta të ndryshme.

Adresa IP është term që përdoret në informatikë me kuptimin e një numri/adrese të kompjuterit të kyçur në rrjetin kompjuterik (intranet) apo të internetit.

Një IP adresë është numër 32 bitësh, kombinim i njishave dhe zerove.


Që të mund të punojmë me IP adresa, atëherë atë e ndajmë në katër oktete ( me nga tetë bita)me perioda. Pastaj çdo oktet që është kombinimi i 1 dhe 0 shndërrohet në ekuivalentin e tijdecimal


Shembull

një IP adresë e një kompjuteri është

192.168.1.2.

Kjo quhet formati decimal.

IP adresa 192.168.1.2 në formatin decimal,duhet

të jetë

11000000.10101000.00000001.00001000 në

formatin binarik.


Çdo IP adresë ka dy pjesë:

o Pjesa e parëidentifikon rrjetën ku kompjuteri është i

lidhur,

o pjesa e dytë e identifikon kompjuterin.


Adresa numerike shfrytezohet nga protokolli TCP/IP por perdorimi I tyre nga ana e shfrytezuseve do te ishte I veshtire, per kete aresye adresat duhet te shendrohen ne emra qe jane me te lehte per perdorim.

Ne fillim ekzistonin regjistrat ne qendrat informative NIC – Network information center qe permbajne adresat te cilat ju shperndaheshin shfrytezueseve. Por me rritjen e rrjetit kjo araqiste problem.

Atehere edhe u paraqit e ashtequajtura metode DNS(domain Name-System), e cila zgjidhi problemin e shendrimit e adresave numerike ne emra te kuptushem.


Shembull adresa e nje kompjuteri ne FSHMN mund te jete:

Dekanati.fshmn.uni-pr.edu

duke shkuar nga e majta ne te djathte cdo domen eshte me I madh se ai paraprake.

Ne kete rast:

dekanati eshte emri I kompjuterit

fshmn- paraqet domin e FSHMN

uni-pr – tregon domenin e UP,

edu – permban te gjitha domenat e institucioneve arsimore

Documents

RRJETAT KOMPJUTERIKE KAP. IVsh-kompjuterike.eu5.org/ligj/info/Ligjerata5.pdf · RRJETAT KOMPJUTERIKE DHE INTERNETI Per kete arsye u paraqit nevoja per krijimin e lidhjeve mes sistemeve