Rritja e specializimit te forces se punes ne Shqiperi

Tirane-Shqiperi, Qershor 2010

Konferenca e 2-te e ABCDE: Ruajtja e Normave

te Rritjes ne nje Ambient Sfidues

Mundesi te shumta per t’u ngjitur ne shkallen e teknologjise

• Ngjitje e ngadalte e industrise shqiptare ne zinxhirin e cilesise dhe vleres se shtuar (ICA)

• Ato pak firma qe ngjisin shkallet e teknologjise perballen me mungesen e stafit te kualifikuar- pjesa tjeter nuk eshte e ndergjegjshme per humbjen e mundesive per rinovim

2

Perkufizimi i Novacionit & Rritjes

• Nje ekonomi novatore ne zhvillim nuk eshte ajo ne te cilen kryhen kerkimet dhe zhvillimet me te fundit ne institucione kerkimore te avancuara per te prodhuar zbulime.

3

Novacioni & Rritja

• Blerja e teknologjise

• Krijimi i njohurive te reja te rendesishme ne vend

• Shperndarja dhe perdorimi efektiv i kesaj njohurie

(Dahlman, 2009)

4

Hendeku i Aftesive

• Shqiperia shpenzon me pak per arsimimin si perqindje e PBB sesa vendet e tjera ne rajon (duke mos llogaritur shpenzimet private)

• Perqindja me e ulet e te diplomuarve ne arsimin e mesem ose te larte

5

Azerbaijan 5.2 Azerbaijan 8.0 Kazakhstan 8.0

Kyrgyz Rep. 7.6 Kazakhstan 9.9 Azerbaijan 11.2

Tajikistan 9.4 Kyrgyz Rep. 14.3 Tajikistan 11.8

Romania 10.7 Tajikistan 14.4 Latvia 15.9

Albania 11.3 Slovak Rep. 15.2 Lithuania 17.2

Kazakhstan 12.0 Albania 15.9 Estonia 18.3

Slovak Rep. 15.3 Romania 16.0 Albania 19.7

Ukraine 15.8 Latvia 19.3 Poland 21.4

Lithuania 16.6 Lithuania 20.5 Kyrgyz Rep. 21.9

Estonia 19.4 Poland 22.2 Slovenia 22.0

Croatia 19.7 Estonia 23.0 Romania 23.7

Poland 23.7 Hungary 23.2 Hungary 23.8

Slovenia 25.1 Ukraine 24.3 Slovak Rep. 24.2

Hungary 25.6 Croatia 25.3 Ukraine 25.5

Moldova 33.6 Slovenia 32.0 Croatia 30.7

Latvia 37.3 Moldova 40.7 Moldova 41.4

Primary level Secondary level Tertiary level

Expenditure per student as a percentage of GDP per capita

0

10

20

30

40

50

60

70

Primary

Secondary

Tertiary

Rezultatet/Cilesia e Arsimimit

• Rezultatet e PISA: Shqiperia ka mbetur mbrapa

6

300

350

400

450

500

550

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Treguesi i Aftesive Konjitive Perqindja e Nxenesve me Aftesi Baze Shkrim-Lexim

E izoluar nga nevojat e tregut

• Te diplomuarit ne universitete jane te keqpergatitur per pune- sipas intervistave me bizneset

• Metoda “pasive” te mesimdhenies

7

Lidhjet (e dobeta) me tregun e punes

• Modelet e Regjistrimit dhe Trajnimi Profesional i Vazhdueshem

8

05

101520253035404550

Albania

Romania

Bulagaria

EU 27 Avrage

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Participation %

Nuk ka sektor alternativ jouniversitar tee arsimit te larte

9

Country Population

(Millions)

No. of

Institutions

Type of Institution Affiliation

University Alternative Public Private

Albania 3.4 40 39 1 12 28

Bulgaria 7.6 51 42 9 37 14

Czech Republic 10.2 64 28 36 26 38

Estonia 1.4 40 11 29 20 20

Hungary 10.1 71 24 47 31 40

Poland 38.6 427 209 218 121 301

Latvia 2.4 56 36 20 36 20

Lithuania 3.6 70 19 51 48 22

Romania 22.3 122 122 0 55 67

Slovakia 5.4 24 22 2 20 4

Slovenia 1.9 79 48 31 62 17

Source: Eurydice-Eurybase--UNESCO-CEPES--Bologna-Bergen 2006.

Trajnimi ne pune nuk zevendeson

cilesine e arsimimit

• Vetem 20% e firmave ofrojne trajnim formal (anketim i vitit 2007, shifra me e ulet ne rajon)

• Justifikim i forte per subvencione shteterore

• Dy mekanzima qe operojne me rezultate modeste

• Perfshirja e firmave - kritike per suksesin e skemave te trajnimit

10

Rreziqet e zgjerimit

• Sasia kundrejt cilesise?

• Regjistrimi ne arsimin e larte duhet te rritet vetem me zhvillimin e ekonomise

• Shtremberimi i modelit te studimit ne lidhje me nevojat e tregut te punes – mbi 60 perqind e studenteve studiojne arsim,

shkenca humane ose sociale, ndersa 10% studiojne shkenca matematike dhe kompjuterike.

11

Fitimi nga arsimimi

• Nivelet e pagave per kategori te ndryshme arsimimi

12

Albania

2008

Albania

2005

BiH 2004 Macedonia

2005

Serbia

2005

All people of working

age

Secondary general 11.4 -0.2 -1.2 5.3 13.3

Secondary vocational 21.3 13.5 7.4 19.2 31.0

Post-secondary

education

51.9 47.7 32.6 57.4 70.5

People less than 35 yrs

Secondary general 6.4 2.3 -1.3 -4.1 12.7

Secondary vocational 12.1 14.7 9.9 7.6 27.6

Post-secondary

education

46.9 62.2 45.6 49.2 66.1

Source: For Albania, own estimations from LSMS 2005 and 2008, using Mincer type equations with additional

dummies for regions, sectors and age. For other countries from Linden, Arnhold, & Vasiliev, 2008.

Notes: Coefficients indicate the percentage premium of the level of education above those with primary

education or less. For Macedonia and Serbia, figures are for 1-3 years and 3-4 years of secondary education,

rather than for general or vocational education.

Largimi i Trurit (Brain Drain)

• “Largimi” i trurit prek me shume universitetet

13

0

2

4

6

8

10

12

14

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Percent

“Kthimi” i Trurit (Brain Gain)

• Kthimi i migranteve shume te kualifikuar, mund te sjelle perfitime te rendesishme

• Por kushtet e punes dhe mundesite per karriere nuk jane shume inkurajuese

• Krijimi i Rrjeteve (Networking) si ‘rruge e shkurter’, por nevojiten fonde

• Parandalimin e “largimit” te trurit ne te ardhmen

14

Perballja me deshtimet ne treg & ato institucionale ne arsim

• Mungesa e Informacionit

• Mungese ose sinjalizim i dobet

• Probleme me Koordinimin

• Nxites/stimuj te pamjaftueshem

15

Disa Arritje në Kuadër të Projektit të Ekselencës dhe Barazisë në Arsim – PEBA

• Janë rritur nivelet e regjistrimit në çdo nivel• Reformat e kurrikulave janë në vazhdim

• E mesme e përgjithshme: përzgjedhje përmbajtje modulare dhe më e madhe• Arsimi bazë, përfunduar në vitin 2008, por është një proces organik që po

rinovohet

• U përmirësuan kushtet e mësimit• Klasa me më pak nxënës• Planifikimi i infrastrukturës është duke u përmirësuar

• Më i barabartë: • Devianca standarde e shpenzimeve për student në qarqe ka rënë nga 4,435

Lek në vitin 2005 në 2,388 Lek në vitin 2009

• Kurrikula e Teknologjisë së Informacionit dhe Komunikimit u fut në vitin 2009,

• Janë trajnuar të gjithë mësuesit e Teknologjisë së Informacionit dhe Komunikimit

• Mbi 2000 shkolla 9-vjeçare dhe të mesme janë pajisur me laborator kompjuteri dhe me internet.

• Zgjerimi i të mësuarit elektronik po vazhdon

Arsimi Para-Universitar

Disa Arritje në Kuadër të Projektit të Ekselencës dhe Barazisë në Arsim – PEBA (vazhdim)

• Zhvillimi i dokumenteve strategjike për arsimin terciar dhe STI-në

• Është miratuar kuadri Kombëtar i Kualifikimit

• Zhvillimi i standardeve të Arsimit të Lartë dhe rishikimi i cilit 1rë dhe të 2të janë në vazhdim

• Po përmirësohen mekanizmat e garantimit të cilësisë dhe akreditimit

• Miratimi i kuadrit të Procesit të Bolonjës me 3-nivele po udhëheq ristrukturimin e arsimit të lartë

• Programe të ciklit të shkurtër nën-gradë po futen në programet profesionale të universiteteve rajonale (Durrës)

• Sistemi i kërkimit shkencor po transformohet në një sistem më bashkëkohor me bazë universitare

Arsimi i Lartë

Reformat e Propozuara për Arsimin e Lartë: Përmirësimi i menaxhimit & ofrimit të Arsimit të Lartë

– Të forcohet garantimi i akreditimit dhe i cilësisë• Të vazhdojnë akreditimet institucionale

• Të theksohet akreditimi i programeve me pjesëmarrjen e sektorit privat

• Të mbështet garantimi i jashtëm dhe i brendshëm i cilësisë

– Të përmirësohet zhvillimi i personelit mësimdhënës• Të shqyrtohet ngritja e një Instituti për Zhvillimin Personelit

Mësimdhënës Të përmirësohet transparenca nëpërmjet ndjekjes së performancës së monitorueshme

• Të publikohen rezultatet e provimit të Maturës sipas rajoneve, shkollave dhe programeve universitare

• Të publikohen nivelet e përfundimit të Universitetit dhe rezultatet përfundimtare të provimeve

• Të krijohet dhe të publikohet një vrojtim vjetor i punonjësve

Reformat e Propozuara për Arsimin e Lartë: Forcim i rëndësisë së konkurrueshmërisë

• Të forcohen lidhjet me tregun e punës & sektorin privat

• Të krijohet kuadri në nivel kombëtar & rajonal për arsimin dhe zhvillimin e aftësive

• Punësimi në industri

• Borde Këshillimi për Programet në Institucionet Arsimit të Lartë

• Të forcohen kapacitetet e Kërkimit & Zhvillimit dhe të Sistemit të Novacionit– Të vazhdojë ristrukturimi i sistemit RDI

– Të rritet roli i sektorit privat

– Zbatimi i të drejtave të pronësisë intelektuale

– Të rritet numri i kërkuesve të përfshirë në Kërkim & Zhvillim dhe të zgjerohet kontigjenti shkencor

Reformat e Propozuara për Arsimin e Lartë: Diversifikimi i arsimit terciar

– Të krijohen kolegje të orientuara drejt profesioneve në universitet rajonale me qëllimin që • Të plotësojnë nevojat për aksesin ndaj arsimit terciar • Të pranojë studentë të kategorive të ndryshme duke

përfshirë edhe ata që janë të disavantazhuar• Të lidhet Arsimi dhe Kualifikimi Profesional dhe Arsimi i Lartë

me tregun e punës

– Të zhvillohen programet e arsimimit vazhdues dhe për të rritur në institucionet universitare• Të ndërtohen kapacitetet e institucioneve të Arsimit të Lartë

për të dhënë arsimim vazhdues për organizata të ndryshme, nga i cili nxirren të ardhura

• Të krijohen skema nxitëse për Institucionet e Arsimit të Lartë për të ri-investuar të ardhurat për ndërtimin e kapaciteteve