Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
2
rq>sp eh xhr xkr vkgs
dknacjh
‘kqHkkaxh iklscan
ई साहित्य प्रहिष्ठान
3
तुझेच मी गीत गात आहे (कादंबरी)
Tujhech Mi Geet Gaat Ahe (Novel)
लेखिका : शुभांगी पासेबंद
9869004712
या पुस्तकातील लेिनाचे सर्व हक्क लेखिकेकडे सुरखित असून पुस्तकाचे
ककर्ा त्यातील अंशाचे पुनमुवद्रण र्ा नाट्य, खचत्रपट ककर्ा इतर रुपांतर
करण्यासाठी लेखिकेची परर्ानगी घेणे आर्श्यक आहे. तसे न केल्यास
कायदशेीर कारर्ाई होऊ शकते.
प्रकाशन : ई साखहत्य प्रखतष्ठान
www.esahity.com
9869674820
प्रकाशन : २३ मे २०१६
©esahity Pratishthan®2016
• खर्नामूल्य खर्तरणासाठी उपलब्ध.
• आपले र्ाचून झाल्यार्र आपण ह ेफ़ॉरर्डव करू शकता.
• ह ेई पुस्तक र्ेबसाईटर्र ठेर्ण्यापुर्ी ककर्ा र्ाचनाव्यखतररक्त
कोणताही र्ापर करण्यापुर्ी ई-साखहत्य प्रखतष्ठानची परर्ानगी
घेणे आर्श्यक आह.े
4
viZ.kif=dk
nsok eh gs iqLrd fygwu eh rq>sp xhr xkRks vkgs- lkMsrhu ihBkrhy R;k nsohekrkauk
eh gh dyk viZ.k djrs- R;k 'kDrh nsork Eg.kts ekgwjph js.kwdk nsoh] o.kh ukanwjhph LkIrJqaxh
nsoh] dksYgkiwjph vackckbZ o rqGtkiwjph Hkokuh vkbZ gks;!
R;kaP;k vkf’kokZnkusp eh gs fy[kk.k iw.kZ d# ‘kdys- eh rj ,d lkekU; O;fDr vkgs-
ekÖ;krhy izfrHkk R;kaP;k Ñisus Qqyrs o eh fyghrs-
5
_.kfunsZ’k
ák iqLrdkrhy egfQyhr eh jeysyh vlrkuk eh dq.kh osxGhp gksÅu tk;ps- ek>s
rs gjoysi.k letwu ?ksÅu T;kauh eyk enr dsyh R;k loZ Lusgh o vkIrkaph eh _.kh vkgs-
6
euksxr
[kwi iz;Ru d#u cuoysyk gk dykÑrhpk uSos| eh ekrk ljLorh leksj o
okpdkaleksj Bsor vkgs-
vfHkO;Drhps mRd`”B #i ijes’ojkP;k Ñisusp cur vlrs- okpdkauk rs vkoMsy ;koj
ek>k fo’okl vkgs-
‘kqHkkaxh iklscan
Bk.ks 15 .4 2016
7
rq>sp eh xhr xkr vkgs
AA Jh x.ks’kk; ue% AA
8
xkMh gksrh o loZ= eÅ lqr dkGh ekrh gksrh- HkO; cq:t] :an rVcanh o
iVkax.kkrhy ,dk pkSFkÚ;koj jktkps lqo.kZ flagklu gksrs- lksU;kpk i=k d/khp csiRRkk >kyk
gksrk- rqdMs dkiwu fodyk xsyk dh pksjhyk xsyk lkax.ks dBh.k vkgs- i.k nxMh vo’ks”k
f’kYyd gksrs- jktsikVykaP;k R;k gosyhrhy izFken’kZuh fnl.kkÚ;k R;k nqlÚ;k etY;kojhy
[kksyhrhy lTtkP;k f[kMdhtoG ,d mRre izrhpk lkxokuh ykdMkPkk iyax Bsoysyk gksrk-
,sfrgkfld dkGkr ;k ‘k¸;keapdkoj eksR;kps osy lksMysys gksrs- vkrk R;k iyaxkoj tsFks
dksjhodke fnlr gksrs rsFks iwohZ iksoGh] ikpw o lksU;kph osycqV~Vh gksrh- dkgh ‘krdkiwohZ ;k
gosyhus [kwip oSHko ikfgys gksrs o ;k eapdkoj iwohZ pkanhPkk i=k oki:u [kÚ;k lksU;kus eksj
cuowu [kkackoj dksjysys gksrs- d/kh dkGh jkts] vk/khjktsgh vk#< >kys gksrs- Lokra«;ksRrj
dkGkrhy oSHko] Lokra«;ykyh-
i;ZVdkalkBh pkanhpk eqykek ykoysyk jktnaM Bsoyk gksrk-
9
‘kaHkj o”kkZiwohZ ;kp iyaxkoj Fkksjys HkkÅjkolkgsc eksB;k eqykus& ds’ko jktsus yXu
dsys ukgh Eg.kwu >q#u okjys- /kkdV;k lksU;kHkkÅauk R;akuh lqanj eqyxh d#u vk.kyh-
fryk eqysgh vkyh- i.k ds’kopk lalkj ltyk ukgh gs nq%[k /k#up HkkÅjko jkts okjys- R;kp
iyaxkoj futwu lksU;kHkkÅlkgsc vkfnR;jktsaps oMhy] eqyhps vk’kkjktsaps yXu c?kk;yk
feGkys ukgh Eg.kwu [akr dkkys ikgrk bFks eyk okVrs lkezkT; fVdys] i.k jktsikVykauh frph okV ykoyh o Lor%ps fgr
?kMoys- nqcG;kpk cGh nsÅu beys cka/kkos rlsp! vkfnR; o lhrkjke iw.kZ lq[kh gksrs- i.k
cfg.khps vfgr dj.ks] gs R;akPks ,deso /;s;/kksj.k gksrs- jkt?kjk.;krhy HkkÅcandhpk vktkj
;k ?kjk.;kykgh gksrk-
dld ;s fnu jkrdh,
rMi ;s fcu ckrdh,
;kykp Eg.krh HkkÅcandh.
vkt R;k egkykrhy mPPk vfHk#phiw.kZ R;k nkyukrhy R;k iyaxkoj vkfnR;jkTks
ikVhy igqMys gksrs- rs HkkrqdyhP;k [ksGkrys jkts UkOgs] rj rs [kjs[kqjs jkts gksrs-
10
uoy Eg.kts ;kp tkxh iwohZ HkkÅlkgsc jktsikVhy futr vlr o Eg.kr vlr ^dls
gksbZy ekÖ;k eqykps\* R;kp tkxh lksU;kHkkÅlkgsc futwu nq%[k djhr ^ekÖ;k eqyhps dls
gksbZy\* vkf.k vkt R;kp iyaxkoj iMwu vkfnR;lkgsc vkiY;k vk;q”;kps iqujkoyksdu
djhr gksrs- R;k jktegkykr gqjgqujh lksU;kHkkÅauh iz;Rukauh oht vk.kyh gksrh-
vk/kqfudrsps okjs] ;kaf=dhdj.kk}kjs vkY;kus ?kjkr nwjn’kZu] okrkuqdwfyr ;a=.kkgh vkyh
gksrh- vlsgh gosyhps cka/kdke dkG;k dkrGkP;k pednkj nxMkps vlY;kus ewGpkp FkaMkok
gksrk- vktwcktwyk map >kMkaps ns[k.ks vls Q.klkps o ukjGkps >kM }kjiky gksrs- jLR;koj
gsfy;e LVªhV ykbZVl~ vkys gksrs- ,dk m|ksxirh v{k; okPNkuhus toGp ,d gkWVsygh
dk
11
‘krdkr iwoZtkauh R;k gosyhyk dsys gksrs- LVhYV dkj ikfdZax egkjkt jktsikVykauh dsys gkrs-
okPNkuh gkWVsypk ekyd jktegkye/;s ckWy#e d# bfPNr gksrk- vkfnR;jktsauh dkgh
bLVsV ;kiwohZ fodyh gksrh- ljdkjdMwu ru[kk gksrk] i.k [kpZgh [kwi gksrk- f’kok; ?kksM;koj
iSls ykok;ph lo; lokZauk gksrh- ljdkjh fu;ekus o jkts laLFkkukps oru Eg.kwu gh tehu
feGkY;kus fodrk ;sr uOgrh- okGwps ?kM;kG] lrhps lek/kh eafnj o HkkrqdyhP;k
jktkjk.khP;k map ykdMh ewrhZ c?kk;yk i;ZVd ;sr vlr- okPNkuh gkWVsYlP;k R;k
VwfjLVokY;kps }kzjkleksj 60 QwV #anhpk eksBk jLrk iljyk gksrk o iqkysys] Fkd.kkjs] >qd.kkjs o ferHkk”kh gksrs-
jtuh FkaM ljcr ?ksÅu vkyh-
^^vkt mnkl okVrsl\** vkfnR;jkts-
12
^^rqEgh mxhp [kar dku Dyce/khy
fe=kae/;s lksMrs- frFks dkgh isU’kulZ terkr- rqeps eu jesy- ijns’kkrwu vkyks vkgksr]
tsVyWx gks.kkjp! tkÅ ijr vesfjdsyk 6 eghus gksrk- ukjkt gksÅ udk- ** cj Bhd vkgs]
Eg.kwu vkfnR;lkgsckauh frph xkMh dkk ekxZ ,sdyk] vls Eg.kwu
jax m/kG.kkÚ;k lw;kZLrkyk c?kr vkfnR;lkgsc clys- ,d o”kZ [kjsrj ijns’kh eqykadMs etsr
[kq”khr jkgwu fOglk laiY;kus ijr vkY;keqGs #Gk;yk osG ykx.kkjp! i.k eu ,sdsuk- yxsp
R;kauh Lor%yk letkoys- ekrhP;k e.;kalkj[kk rks xksy Mksg R;kP;k pdpdhr ik.;keqGs
e`nw okVs Eg.kwu] ekrhPkk e.;kalkj[kk rks xksy Mksg ekrhPkk vkgs Eg.kwu] R;kps uko e`nwe.kh
iMys gksrs-
,d Mkl ?kksaxkor vkyk o pkow ykxyk- vkfnR;lkgsc rjhgh clwu jkfgys- R;kauh use
/k#u rks Mkl cjkscj nksu gkrkae/;s /k#u ekjyk- R;kPk osGh R;kaP;k eukr vkys]
vk’kkrkbZyk vls ekjrk vkys vlrs rj---
i.k rkbZ ePNj uOgrh- lgt esyhgh ulrh o tj esyh vlrh rj vkiyhp vf/kd
cnukeh >kyh vlrh- okPNkuhus vkiY;kyk gSjk.k dsys vlrs- e`nwe.kh MksgkP;k FkksM;k
varjkoj iyhdMs ljnkj iRuh vkuanyhpk ,sfrgkfld okMk o fHkar fnlr gksrh- lkQ IkM>M
rksMeksM >kyh gksrh- f’kok; R;k r’kk oLrhrys dkgh yksdgh pks#uek#u frFks jkgk;yk vkys
gksrs- nsoGkrhy dksjho ewR;kZ d/khp pksjhyk xsY;k gksR;k- ?kk.ksjM;k LoLrkrY;k Qj’kk
ykoY;kus rks vkuandhpk okMk ‘kksHkkghu okVr gksrk- rks ,[kkn;k tqU;k ljnkj ?kjk.;kP;k
bekjrhor u okVrk lkekU; dykghu o vfHk#phghu okVr gksrk- ,d cq#t iw.kZ
13
gksrk- dS- ljnkj iRuh vkuanhckbZ bFks jkgk;P;k- bfrgkldkyhu fdrh ?kVuk frFks ?kMY;k-
egk;q/ndkyhu ppkZ fdrhosGk ;sFks ?kMY;k- R;k tkxh vkrk pksjmpDds jkgrkr- okWpeu
vU; izkarh;] rss iSls ?ksÅu ek.kls gosyhr lksMrkr- vuSfrd /kansgh pkyrkr vls ,sdys- dS-
vkuanhckbZauk ewyckG uOgrs- R;kaps uko ykok;yk dq.kh oa’kt ukgh- [kjsrj ,sfrgkfld
Lekjd tru Ogkos brds Vqenkj vkgs] i.k [kkl vuqnkuizkIr LekjdkaP;k R;k ;knhr rs uOgrs-
fu;ekr u clY;kus LekjdkaP;k ;knhr R;kaps uko ukgh- ;keqGs rh okLrw ‘kkihr vk;q”;
txrs vkgs- vkr ljnkjkauh cka/kysY;k f’ko eafnjkps HkXu vo’ks”k vkgsr- i.k nxM o fpjs
dq.kkdq.kkP;k /kjh ikVk ojoaVs Eg.kwu fojkteku >kys vkgsr-
i.k ljnkjkaizek.ks vkiY;kykgh dkgh ,dnksu o”kkZr ej.k ;s.kkj- vki.k tkLrhr tkLr
ngk o”ksZ tx.kkj- uarj vkiY;kgh ;k lqanj jktegkykph dkgh dkGke/;s vkuanyh
fdYY;kxr n’kk gksbZy fdaok eqys vesfjdsgwu ijr Hkkjrkr ;sr ukghr Eg.kwu gk jktegky
fdYY;kizek.ks] okM;kizek.ks cusy- okPNkuh jktegkyph vkiyh gosyh gMi djsy-
lektdkj.kkr iMykp vkgs- gGwgGw eksBk gksbZy o jktegkyke/;s R;kps tulaidZ o
yksdlsok dk;kZy; lq# djsy- rks lq’kksHkhdj.kk ukok[kkyh o uwruhdj.kkP;k vk’oklukus
tkxk cGdkosy- rks dkWUQjUl gkWy lq# djk;ps] ckWy#e cuok;ps LoIu iw.kZ djsy- gkWVsy
cuosy- vkiY;k ek?kkjh ts gksbZy rs! vki.k rj le`/n vk;q”; txyks- ,d lqLdkjk lksMwu
daVkGk vkyk Eg.kwu rs mBwu egkykdMs pkyw ykxys- [kjsrj jktslkgsc Qksu d#u xkMh
cksykow ‘kdr gksrs- i.k rs ?kjh tkÅu rjh dk; djk;ps Eg.kwu ?kjkdMs pkyw ykxys- R;kauk ?kjh
jktegkyh tkosls okVr uOgrs vls ukgh] i.k vkt ckgsj cjs okVr gksrs- vesfjdsps fnol
laiys- mn;kiklwu vkuan xkopk uok Mko ekaMk;pk- rs euk’kh Eg.kkys-
^vkfnR;jkts*
dq.kkph rjh gkd vkyh- rs Fkkacys- i.k nwjoj dq.khgh uOgrs- e`nwe.khP;k MksgkP;k
xksnkojh unhP;k fo’kky ik=kr] fuG;k’kkj ik.;kr vkfnR;us izfrfcac ikfgys- ik.;krhy]
14
vkj’kkrys ek>s #i ns[k.;k] prqj ek.klkps gksrs- i.k loZp vkjls lR; #i FkksMhp nk[korkr
o vkj’kkr fnl.kkjh izfrfcachr izfrek [kjh vlrsp vls ukgh- jkts R;kaP;k vkj’kkrhy R;k
#ikoj [kw”k >kys o iqViqVys ^ekÖ;k eukrhy izfrek QDr eykp dGr gksrh o rh eyk
c?kk;ph uOgrh- * jkts ?kjh iksgkspys- jkts iqUgk iqViqVys- ^ijr tk;ps vkgs vkWLVhuyk- *
rs rGetY;kojhy nkyukr f’kjys- R;k [kksyhrhy nkyukr dksiÚ;kr ,d eksBh lqjbZ
gksrh- ,d firGh u{khnkj jkat.k gksrk- oj iwohZ gkrkus uksdj tks u{khnkj ia[kk gyohr o
jktkauk okjk ?kkyh rlk gkrkus fQj.kkjk dkiMh ia[kk gksrk- tfeuhojhy dksIkÚ;krhy dkrGh
?kGhrwu ik.kh lksMwu gok FkaM djk;ph dwyjlkj[kh ;a=.kk gksrh- jktsauh vkrk okrkuqdwfyr
;a= ykoys gksrs- ,s’o;kZP;k o mPp jkg.khekukP;k [kq.kk R;k nkyukr tkxkstkxh fo[kqjY;k
gksR;k- fHkarhojhy vkj’kkr R;kaP;k jktfcaM;k #ikph izfrd`rh fnlr gksrh- i.k eukr
dqBsrjh R;kauk okVr gksrs dh] eh jktk ukgh- eh jkt?kjk.;kr tUeyks] i.k jktl ukgh]
jktgal ukgh] eh jktk ukgh- cxGk] h izfrek eh Hkzked
d#u izfrf”Br v’kh dsyh vkgs- rh r’khp Bso.;kr ek>s fgr vkgs-
[kjsrj Lor%P;k cfg.khpk vk’kkjktsapk tho ?ks.kkjk nq”V ek.kwl] i.k laLd`rhj{kdkpk
VsaHkk fejorks- ikfdLrkue/khy dqBY;k’kk xkokr fL=;kauk tls tx.ks eq’dhy dsys tkrs-
ekjys tkrs Eg.ks- rls eh frps vk;q”; eq’dhy dsys- fryk gkdy.ks gk ekÖ;k izfr”Bspk iz’u
dsyk- flcyhaxjk;Ogjh] gsok! bZ”kkZ! cqjlVysi.k!
xWyjhrwu cWVfeaVups dksVZ fnlr gksrs- xkokrhy r#.k] r#.kh la/;kdkGh [skGk;yk
;srkr- rso
15
ykxr gksrh- tls tx.ks [kk.ksfi.ks o okoj.ks teys rh txyh- iksV Hkjk;yk vUu ykxrs Eg.kwu
‘ksG;kesakyk ukgh- eh ?kVLQksVkapk Mkx
ykxysyh v’kksdoukrhy lhrk Eg.kwu fryk eh fg.kor vls- rh jktegkykr [kkyekusus txw
ykxyh-
iwohZ baxztkauh ,d lun dkkyh- ts mjys gksrs rs
nkfxus iyaxkaPks pkanhps ik;] HkkaMhdqaMh] [kjh lksU;kph tj vlysys diMs eksMwu fodys xsys-
egkykph j;k xsyh- lkodkj mHks djsuk- okdwu ueLdkj dj.kkjs fopkjsuk- ikf’pekR;kaps
jkts’kkgh FkkVkr [kk.ksfi.ks o okoj.ks o ,sfgd thoukpk miHkksx ?ks.ks vkeP;k jktsikVhy
[kkunkukus iVdu mpyys- vkfFkZd vkod iqjs'kh gksrh- i.k pSu djkoh ,os
oSHko xsys] i.k vkEgh HkkÅ vkfnR;lkgsc o lhrkjkeHkkÅ vkrk ák {k.kkyk rjh Jhear gksrs-
jktokMk gksrk- mPp vfHk#phiw.kZ dyknkyus] IkSlkvMdk gksrk- nkxnkfxus gksrs-
16
lkBoysyk iSlk gksrk- ‘ksrhps mRiUugh Hkjiwj ;sr gksrs- nqljh ygku okM;kph
ds’koHkkÅaph okLrw gkWVsyyk HkkM;kus fnyh gksrh- [kkyh yowu vkfnR;jkts ftuk ps n`”Vhus vkrk rqVds o
rqViqats okV.kkjs cuys gksrs- R;kr vkrk ik.kh uOgrs- ,dnksu fnolkar ik.;kph lks; djrk
;sbZy o dkjats jktegky iwoZor gksrhy- eqys vesfjdsyk xsY;koj ,dp uksdj o ,dp nklh
dkekyk Bsoyh gksrh- okM;kr [aknd o Hkq;kjs gksrh o ,d fofp= vls e`R;wps vnHkqrls xw<
oy; egkykHkksorh gksrs- R;keqGs pksjkaph Hkhrh d/khgh uOgrh- xkokrhy yksd vtwugh]
laLFkku [kkylk >kys rjhgh] vkfnR;lkgsckauk jktsleku ekur gksrs- ;kgwu vf/kd dk; gos
vlrs\ jkrjk.khpk /kqan lqokl ukdkrwu ikj ‘kjhjkP;k jksekjksekar fHkuyk gksrk- jk=hP;k
dYiusus iwohZ vkfnR;jkts vkuanhr] mRlkfgr gksr- Bjkfod osGh en;] maph tso.k o jk.khpk
lgokl] jkrjk.khpk lqokl] lq[kklhu jk=! iwoZtkaP;k vk’khokZnkus loZ dkgh
foyhuhdj.kkuarjgh vkycsy gksrs- jktsikVykaP;k ?kjkr eqyh udks’kkp vlr- vtwugh
udks’kkp gksR;k- nksu eqyxs >kY;kus vkfnR;jktsauk LoxZ nksu cksVs mjyk gksrk-
rls ikgrk muikolkus o dkGkus egkykoj ifj.kke dsyk gksrk- rks jkts’kkgh ns[k.kk
egky dkghva’kh [kaMgj okVr gksrk- i.k vkr xsY;koj izos’k djrkukph ykWat] fpapksGh tkxk
o cjsp u{khnkj [kkac gksrs o ojps nkyu HkO; gksrs o jax#i oSHko jk[kysys gksrs- tjh ckdhpk
Hkkx frrdklk [kkl uOgrk- rjh ,sVnkj gksrkp- dyknkyukr tqU;k dkGkph eksBeksBkyh
17
rSyfp=s lksusjh dkBkP;k Ýsee/kwu f=ferh Hkkl nsr gksrh- fp=krhy ?kksMs gh vxnh vkrk
m/kGrhy vls gqcsgwc jaxoysys gksrs- MkfGch vksBkaP;k fL=;k gksR;k- ikolkr fHkt.kkjh] vkrk
Ugkowu vkysyh] ik.kh Hkj.kkjh] v’kk rSyfp=kaleksj jkts mHks jkfgys- vk’kkjktsauh jaxoysys
,d fp= gksrs] [kkyh fyfgys gksrs] ^lqU;k lqU;k eSQyhr ekÖ;k*- iqqG>qGr vlrs-
R;kaph /kMkMh o gq’kkjh eyk ?kkcjowu ek>k tho nMiwu Vkdh- Eg.kwup rj eh R;kapk dkVk
v’kkizdkjs dkkgh QksVks ykxsy- tUe 1956] e`R;w 2020\! bFks gkWVsy
gksbZy- yksd glr f[knGr gosyhr ;srhy- nk# firhy o ckWy#ee/;s ukprhy] ;k tkxsps
ikfo«; dk; jkghy\
lqanj ty’kkr vpkud QqVD;k dkukpk di gkrh ;kok o R;keqGs R;k dikrwu ponkj
pgkgh cspo okVkok] rls R;kauk okVys- rs ojP;k etY;kojhy lTtk toG Vsdys- ijns’kkrwu
vk.kysY;k nqfcZ.khus rs ifjlj fuj[kw ykxys- leksjP;k ?kjh okPNkuhPkk tkobZ fetk’khr R;k
Ik;ZVdkauk ekfgrh lkaxwu glr gksrk o vki.k R;kyk rqPN ys[kr gksrks- i.k vkt R;kus nksUgh
tkobZ gkrk’kh /kjys gksrs o [kq”khr gksrk- nksUgh eqyhauh ofMykaP;k /kan;kr ik; jksoys gksrs- o”kkZ
ps lgk efgus] Eg.kts VwfjLV fl>uyk rs dqVqac ;sFks ;sbZ- ,joh R;akph ‘kgjkrlq/nk tkxk gksrh]
frFks rs jkgkr vlr-
Hkwdsph tk.kho >kyh- vkfnR;jkTks vkr eqnikd[kkU;kdMs oGys- njoktk lrkM m?kMk
gksrk- vkr nsokik’kh lebZ tGr gksrh- ;’kksnkP;k vkbZus ¼eksydj.khus½ lqxzkl Lo;aikd
dsyk gksrk- jtuhjkts vtwu fHk’khP;k ikVhZrwu ijr vkY;k uOgR;k- egkykP;k xPphr tkÅu
18
en; I;kos Eg.kwu vkfnR;jkTkuhs uksdjktoG bPNk O;ä djrkp] Hkhekus xPPkhr
‘kkfe;kuk[kkyh tkGhnkj fVikW;oj lqjbZ] en; ¼fons’kh½ dV Xyklsl lksMk vk.kwu Bsoyk-
xPphrgh ,d fÝt gksrk- ojrh vkdk’k gkr oj dsys rj rkjs rksMk;yk ;srhy brds toG
okVr gksrs- vkfnR;jkTkps jktfpRr mYgklys-
vkfnR;jktsauh jlkLokn ?;k;yk lq#okr dsyh- iwohZ Hkjiwj peps] uksdj] enruhl]
fe= o rRle yksd xjkMk ?kkywu vlr- fons’kkr xsY;keqGs xzqi rqVyk gksrk- tesy] terhy
QqdV [kk.kkjs terhy iqUgk! vlrhy f’kra rj terhy Hkqra gGwgGw Eg.kr jktsauh ,dV;kusp
I;k;yk lq#okr dsyh- nksu isx iksVkr tkrkp xk=s lSykoyh- ^vlrhy ‘khrs rj terhy
Hkqrs! * i.k ‘khrs dqBs\ dls Ogk;ps ;k eqykaps\
lksU;kHkkÅlkgsc cksyrkgsr vlk Hkkl vkfnR;jktsauk vkyk- R;kauh pedwu
vktwcktwyk ikfgys- dq.khp uOgrs- ^^vkfnR; vjs fdrh js Egkrkjk >kykl! ekÖ;k [kksyhyk
vkx ykxyh] fo>o js- ** iqUgk rlkp vkokt vkyk- xPphr xkj okjk lqVyk gksrk- i.k
?kkekus FkcFkcysys jkts ?kkbZ?kkbZrp /kMiMr [kkyh vkys- R;kaps ik; yViVr gksrs- R;kauh
nkyukr ;smu CyMizs’kjph xksGh [kkYyh- vk’kkrkbZpk gDd fgldkoyk- xkodÚ;kauk]
yksdkauk yqckMwu iSlk feGoyk] i.k rk#.; ukgh jk[krk vkys- rs iyaxkoj iMys o euk’kh
Eg.kw ykxys-
^^ekÖ;k eqykaps dls gksbZy\ thoukP;k ukVdkrhy rhu vadkaP;k rhu ?kaVk >kY;k
vkgsr- vk;q”;kps rhugh vad ckyi.k] rk#.; e/;kUg] e/;arjkfouk ikj iMys vkgsr-
dqBY;kgh {k.kh iMnk iMsy- ej.;kiwohZ vkRepfj= fdaok ek>h dFkk dqBsrjh fygk;yk goh-
fygwu iqUgk ,dnk rs vkiysp vk;q”; =;LFk jhrhus c?kwu rs vuqHko xaxkiZ.k d#up eh
iwokZ;q”; o uoktUe R;kauk lkeuk d# ‘kdrks- vijk/kh Hkko eyk ukgh] i.k lR; lkaxk;ps
vkgs- ,[kknh@,[kknk ukrsokbZd idMwu R;kP;ktoG fy[kk.k djkos- izs;lhcnny vusd dFkk
fyfgY;k xsY;k- cgh.kHkkokacnny ,dgh ukgh- ek>s gs vuqHko dnkfpr cgh.k Eg.kts dk; gs
19
lkaxw ‘kdrhy- eyk rjh vtwuIk;Zar vk’kkjkts dk; vtc jlk;u vkgs] gs letysys ukgh-
** jkts Lor%’kh cksyw ykxys-
dqBY;k’kk cf{klklkBhgh vk’kkjktsaps uko lqpoys xsys gksrs- dqBY;k’kk 'kkGsyk]
oxkZyk ikB;iqLrd Eg.kwu R;kaps fy[kk.k Bsoys gksrs- R;kauk c{khl feGkys vkgs] rj R;akP;k
yksdfiz;rspk Qk;nkgh ?;k;ykp gok- ,dnk fu’p; d#u R;kauh ,dk fe=kyk Qksu dsyk o
vkRepfj= ys[kukpk euksn; O;ä dsyk- thouxkFkk fdaok vknjkatyh fdaok dqyo`Rrkar fdaok
loZp ,d= fygkos- ,[kknk o`/n] ofj”B ukxfjd ikBok- R;kyk rsoksi ykxyh-
nqlÚ;k fno’kh okPNkuh vkRepfj= fyfg.;klkBh r:.k L=h ysf[kdk vydk ?ksÅu
vkyk- rh ,d rMQnkj eqacbZph vk/kqfud L=h gksrh- i.k jtuh jktsauh fryk ckb Eg.kwu ijr
ikBoys- rh bfrgklkps la’kks/ku dj.kkjh gksrh- i.k rjhgh iRuh R;k L=hyk Eg.kwu udks
Eg.kkY;k- ,d lkBs vkMukkokps o`/n gtj >kys- R;kauh vk’kkjktsP;k fy[kk.kkaoj fo’ks”k
vH;kl djk;ps Bjoys gksrs- R;kaP;ktoG vk’kkjktsaph cjhp gLrfy[khrs] LraHk o dk=.ks
teoyh gksrh- L=h thoukoj rs vH;kl djr gksrs- R;kauk ewyckG uOgrs o iRuhgh okjyh
gksrh- eh vkfnR;jktsauh R;kauk fy[kk.k lkaxk;yk lqjokr dsyh- ^^iqLrd iw.kZ gksbZi;Zar
R;krhy etdwj o eh vkRepfj= fyfgrks vkgs gs ckgsj lkaxk;ps ukgh- eh dkgh tgky
lkafxrys rjhgh fyfgrkuk R;kr eknZo] vnc ikfgts- ** rs lkBsauk Eg.kkys- rqEgh fy[kk.k
eatwj dsY;kf’kok; eh izdkf’kr dj.kkj ukgh- lkBsuha lqpoys- ,dk tkM oghr R;kauh
fy[kk.kkyk lq:okr dsyh- R;kaph jkg.;kph lks; jktsauh egkykrp dsyh- 'kh”kZd Bjys-
lqU;k lqU;k essSSsQyhr ekÖ;k] rlsp xhr xkr vkgs
ok lqU;k lqU;k essSSsQyhr ekÖ;k eh xhr xkr vkgs-
vkfnR;jktsauh [kq’khr eku Mksykoyh- jkts lkaxw ykxys-
20
1 frps ek>s ukrs]
gh dFkk ek>h o frph vkgs- rh ek>h cgh.k gs frps ek>s ukrs- ,dkp vkbZps jDr
vkEgk nks?kkrwau okgrs- eh vkfnR; jktsikVhy- ,dk mPp l/ku jkts?kjk.;krhy lqiq=! ekÖ;k
T;k fopkjkaph ykt okVkoh vls fopkj eh iwohZ dky vkti;Zar vfHkekukus ekaMr vls-
iq= Ogkok iqaMk R;kpk frUgh yksdh >saMk-
v’kh ek>kh ekÖ;kcíyph dYiuk gksrh- vkti;Zar gksrh- eyk pkj cfg.kh gksR;k o
,d HkkÅ – Hkkokps uko lhrkjke gksrs o pkj cfg.kh lquank] lquhrk] olq/kk] vk’kk] lquank
lokZr eksBh gksrh o lquank ekÖ;k dGR;k o;kiwohZp lkljh vi?kkrkus okjyh gksrh- gqaM;klkBh
fryk NGys gksrs- lquhrk] olq/kk o fr?kh t.kh R;kauk fnysY;k ?kjh lq[kh gksR;k- gksR;k dh ukgh
ekfgrh ukgh- R;k fnY;k?kjh jkgkr gksR;k Eg.kts ukanr gksR;k- d/khe/kh iwohZ ;k;P;k- i.k
vkrk laidZ uOgrk- vkiY;k ?kjh R;k Bhd vlkO;kr vkf.k letk lq[kh ulY;k rjhgh eh o
iRuh o vlsgh brds yckM gksrks dh] R;kauh lkljP;k =klkyk daVkGwu vkRegR;k dsyh
vlrh dh ukgh] ekghr ukgh- i.k prqj v’kk vkeP;k =klkyk oSrkxwu t#j dsyh vlrh-
vkEgk gq’kkj nks?kk Hkkokauk ek= uf’kckus xksÚ;k o cÚ;k ck;dk o lq[knk;h ukrsokbZd feGkys
gksrs- vkEgh Lor% HkkX;oku gksrks o vkgksr- vkEgk nks?kk Hkkokauk nksu nksu eqys gksrs o eqyh
ukgh tUeY;k ;kph lks; d#u rks vkuanksRlo vkEgh vfHkekukus lktjk djhr vlw- vlsgh
eyk vkBors- cfg.khaph Hkkrqdyh jaxyh dh] eh R;kr ikgq.kk Eg.kwu tsok;yk tkbZ o tso.k
dsY;koj [kkÅ [kkYY;koj nq”Vi.kk d#u R;kaph Hkkrqdyh eksMwu R;kapk [ksG eksMwu Vkds-
Hkkrqdyh eksMY;koj cfg.kh jMr- eh tksjtksjkr gls- eh dqynhid gksrks- R;keqGs cfg.khaP;k
rdzkjhdMs vkbZoMhy nqyZ{k djhr-
eh iapohl o”kkZapk gksrks- vk’kkjktsa ,dks.kohl o”kkZP;k gksR;k- vkEgkyk cfg.khgh
ulR;k rj vkEgkyk okVrs vkEgkyk LoxZ nksu cksVs mjyk vlrk- ekÖ;k oj tckcnkjh QDr
21
vk’kkphp gksrh o eyk rh gh udks gksrh- vk’kkjkts ns[k.;k gksR;k Eg.kts ‘kksHkslkBh cjh v’kk
uOgs rj :ckcnkj HkkjnLr dykdkj gksR;k- eqyxh gksÅ u;s Eg.kwu eh nksu osGk iRuhpk
‘kgjkr xHkZtykfpfdRlsuarj xHkZikr d#u ?ksryk gksrk- tckcnkjh rhgh eqyhph dks.k
?ks.kkj\ iSlk [kpZ dks.k dj.kkj\ eyk ujk/ke] nq”V Eg.kky] i.k ;k ns’kkr cÚ;kp fod`r
iq#”kkaphgh iq#”kh opZLoh o`Rrh vkgs- R;kauk ^rh* goh L=h Eg.kwu] ‘kjhj Eg.kwu] eqyxh Eg.kwu
udks- vkbZ ,dk laLFksph laLFkkfidk gksrh- R;kp ,dk ^dU;k okpok eksfges*lkBh eh gh
lnL; cuyks gksrks- i.k rs ek>s #i Qlos gksrs- gks osG dkkyk- eh Eg.kkyks] ^^cjs >kys! **
vkbZ Eg.kkyh] ^^ukgh js] eqyxk dk;] eqyxh dk;- vkbZyk vkiyh eqya gohp
vlrkr- ** ek>h vkbZ lk/kh] v/kZf’kf{kr] vMk.kh ckbZ- fryk dk; dYiuk cnyysY;k
dkGkuqlkj txkr eqyhP;k xHkkZpk xHkZikr dj.kkÚ;k vk;k ;s.kkj vkgsr- [kjs rj vki.k
gksÅu ekÖ;k ck;dksuslq/nk frph bPNk Eg.kwu eqyxh udks Eg.kwu xHkZikr dsyk-
^^vk’kkrkbZ lkj[kh xYyhr csokjl fQjk;yk eqyxh udks- ** jtuhjkts usgeh Eg.kr
vlr- R;k okD;koj dMh Eg.kwu vkEgh pkS?ks] nks?ks HkkÅ $ nksu R;kaP;k 2 ck;dk fQnhfQnh
glyks- i.k rkbZyk vk/kkj ns.;k,o
22
cgh.k udks Eg.k.kkjk gksrks- R;k dkGh vkbZ gh vpkud lektlsok d# ykxyh gksrh- vkbZP;k
R;k cWxsr vkbZus okjysY;k cfg.khyk fyfgysys i= lkiMys- lquank d’kkus okjyh vlsy o
vkbZph O;Fkk R;k i=krwup dGyh- jktsikVykauh rs th.kZ i= lkBsasdMs Eg.kts ys[kdkdMs
vk.kwu fnys o R;kyk eksB;kus okpk Eg.kkys-
lkBasuh rs i= okpys &
23
2 ekÖ;k ykMD;k ysdhl]
l- u- fo- fo- ]
rqyk fyfgysys gs ifgys o ‘ksoVps i=-
rqÖ;kosGh eyk fnol jkfgys vkf.k uL;tyfpfdRlk d#u ?;koh o eqyxk gksÅ
n;kok fdaok xHkZikr djkok vlk vkxzg lklwus /kjyk- i.k ek>hgh bPNk uOgrh o rs teys
ukgh- [kjsrj eksBs HkkÅ gksrs- R;keqGs rw eqyxh >kyh Eg.kwu gkdkjh djk;ps dkj.k uOgrs- i.k
eqyxk gok gk gO;kl vkiY;k lektkr vlrks uk! jkt?kjk.ks gksrs- i.k lqf’kf{kr rjhgh--- rj
eqyxh >kyh gks! Eg.kwu ek>s irh rqyk c?kk;yk vkysp ukghr- Qssanjh >kyh Eg.kwu lklwus
vogsyuk dsyh- vxnh rsykik.;kyk] va?kksGhyk ckbZ&nkbZ ykoyh ukgh- eh ts vk;q”;Hkj
Hkksxys rs Hkksxk;yk uohu cGh vkyk Eg.wku ehgh MksG;kyk inj ykoyk- fu.kZ; pqdyk gksrk]
i.k vkrk dkghgh djrk ;sr uOgrs-
xksjh xksjh ckgqyhlkj[kh rw ikG.;kr etsr igqMyh gksrhl- cksVs pks[kr gksrhl] Hkwd
ekjr gksrhl] jMwu xIi clr gksrhl- vHkkokps ft.ks vkEgh rqÖ;koj rsOgkiklwup yknys-
ojP;k xYyhrhy MkWDVjh.k ckbZ ckG c?kk;yk vkY;k- R;k Eg.kkY;k] ^^rqyk eqyxh udks
vlsy rj ns eyk- eh Nku lkaHkkGhu ckGhyk- ** ek>s irh rq>s lksU;kHkkÅa oMhy Eg.kkys]
^^nsÅu Vkd- yXu ukgh >kys Eg.kwu MkWDVjhu ,dVh jkgkrs- dq=h ?ksÅu fQjrs- rh MkWDVjhu
vkgs- frykgh vk/kkj gksbZy o vkiY;kyk uarj iqUgk eqyxk gok Eg.kwu la/kh ;sbZy- ** i.k
ek>s eu gksbZuk- eh rqyk ?ksmu ?kjh vkys-
lksU;kHkkÅauk] ofMykauk rq>h ek;k uOgrh- eksBk HkkÅ rj fgyk fofgjhr Vkd] eyk
ekaMhoj ?ks! Eg.kr vls- rq>h rw ek= vax.kkr] >ksikG;koj fdoak xPphrhy m?kM;k ikG.;kr
eLri.ks vkdk’k&panz lw;Z&pkan.;k Qqys >kMs fuj[kr vlk;phl- rqyk lkaHkkGk;yk eh y{eh
ukokph ckbZ Bsoyh- lklÚ;kauh iqUgk la/kh ?ks EgVys- i.k eh Bjoys dh] ,dfnol xqipwi dqVqac
fu;kstu ‘kL=fØ;k d#u ;k;ps- uoÚ;kus /kqliwl dsyh- eh ek= Eg.kk;ph &
24
^^eqyxh vlyh rjh ,d fnol uko dkkysgh vlrs- vkiY;k lektkr nqxqZ.kh eqykph fdaer lnxq.kh eqyhis{kk
tkLr vlrs- rq>k HkkÅ rqÖ;kis{kk rhu o”kkZus eksBk gksrk- i.k rks eqyxk vkgs Eg.kwu loZ=
Hkko [kkÅu tkr vls- rw v{kj’k% dGR;k udGR;k o;kiklwu misf{kysyhp gksrhl- eh rq>s
uko Bsoys gksrs lquank- rw loZ dke djk;yk f’kdyhl- cksVs oGk;P;k vk/khp rqyk Lo;aikd
dGw ykxyk- rw ‘kkG sr ifgyh ;sÅ ykxyhl-
,d fnol lhrkjkeP;k ‘kkGsrhy xq#th R;kP;k oxZfe=kauk o R;kyk c[kksVs /k#u
rØkj ?ksÅu ?kjh vkys o ofMykauk Eg.kkys- ^^gh eqys dkWih djr gksrh- ** oMhy ‘kkar clys-
HkkÅ ‘ksiwV ?kkywu clyk- rks xsY;koj Eg.kkyk] ^eh dkWih dsyh ukgh- ‘ksoVh loZ [kdkuk
rqÖ;kojp fu?kkyk- * lhrkjke Eg.kkyk- ^^gh usgeh ifgyh ;srs] y{k Bsok- ghp dkWih djrs
dk\** ofMykauh rqÖ;koj gkr mxkjyk o larki rqÖ;koj dkkyh-
rw jMw ykxyhl- eh gGn ykoyh- pwd dq.kkph\ dkWih dq.kh dsyh\ o ekj rqyk dk\ iq#”kh
opZLo nqcZy vcysojp dk\
vk;q”; vlsp vlrs & dq.kkP;k rjh xqUg;klkBh dq.kkpk rjh cGh tkrks- jLR;kus
pky.kkÚ;k ,dkpk /kDdk nqlÚ;kyk ykxwu frljsp dq.khrjh t[keh gksrs- rqÖ;k HkkokP;k
ojp”E;kph o xqaMkfxjhph rh lq#okr gksrh- vkEghgh Fkakcoyh ukgh- rqÖ;k ifgY;k ;s.;kps
f’k”;o`Rrhps] fp=kps] Lo;aikdkps dq.khgh d/khgh dkSrqd dsys ukgh- rjhgh rw vkiyh vki.k
dkghrjh okpr] fyghr] fp= dkh fp= c?kk;yk vusd
t.k ;sr- rq>h vax.kkryh jkaxksGh usgehp usVdh vls- ckxsr QG>kMs] Qqy>kMs yko.ks]
vax.k ‘ks.kkus lkjo.ks gh dkes rw uksdjkadMwu d:u ?;k;ph- lokZr rqyk vOoy ekdZ vlr- rw
ykMdh ysd gksrhl- jkt?kjk.;krgh rw lk/ksi.kkus jkgkr vls- rqÖ;k #ikus ekÖ;k ?kjh dLrqjh
e`x vkyk gksrk- R;k lqxa/kkus ekÖ;k ?kjkps uko loZ= jks’ku gksr gksrs- vkeph dhrhZ f}xqf.kr
25
gksr gksrh- d/kh d/kh n;k ;koh ,ok HkkÅ ykMkr gksrk- rw ek=
?kjxM;kizek.ks xqykekizek.ks d”V djhr gksrhl- ckjdk cqVdk rq>k v’kDr nsg vtwugh
vkBorks- R;k dkghp fnolkaP;k =klkr rqyk iksVnq%[khus mBorgh uls- i.k--- d’kh rjh ik;
vkss xIi cl.ks Eg.kts ewd laerhp gksrh-
rqÖ;k tUekcíy uojk ?kkywu ikMwu cksyr gksrkp- R;kp Hkjhl Hkj gk eqyxkgh- rq>k
HkkÅ lhrkjke cksyw ykxyk- eqykps uko jke BsoY;kus rks jke FkksMhp gksrks- ^^fcu gqaM;kph
d’kh [kisy gh ejrqdMh\** lhrkjkeps rs ‘kCn jkeck.kkizek.ks oehZ ykxr o rw jMw
ykxk;phl- oks lkjl i{kklkj[ks ykac
Vkaxk Vkdr pky.ks] vxnh i{kh tkrhpsp gksrs- fulxZ rlk lokZaukp lkj[kk vlrks- rks lw;Z
i`Fohojhy lokZaukp lkj[kk izdk’k nsrks- ckyi.k] ;kSou] o`/nRo] e`R;w gs pØ rj fulxZ
fu;ep vlrs- ek>h lklw okjyh- vkEgh Egkrkjs >kyks- rw r#.k >kyhl- rqÖ;k ‘kjhjkoj
;kSoukP;k [kq.kk Li”V fnlw ykxY;k- rqÖ;k Hkkokis{kk rw loZp ckcrhr mtoh B# ykxyhl-
R;kauk izfrdwy ifjfLFkrhr okojkos ykxrs R;k rkjdk vkiksvkip Lo;aizdkf’kr gksrkr- rw
rstLoh o fopkjh cuw ykxyhl- R;kosGh rqyk ldl vkgkj fnyk vlrk rj uDdhp rqyk
^^eqyxh o ukjG nÓk** lkaxwu dq.kkgh jktdqekjkus glr mpywu usys vlrs-
vkt eyk okVrs--- eh fdrh ew[kZ gksrs] eyk eqyxh [kiok;ph gksrh rj eh ?kklwu
iqlwu uVowu O;ofLFkr Bsoyh vlrh rjh toGiklP;k dq.kh] ukR;krY;k dq.kh dnkfpr
v{k;us rqyk ekx.kh ekxwu QqdVlq/nk dsyh vlrh- rqÖ;k Hkkokyk tUekiklwup rq>h vlw;k
gksrh- rqÖ;k gkrkrys [ksG.ks rks vksksiyh vlyhl dh] rqyk
26
kyk- rks Eg.kkyk-
^^vls dls rksaM myVwu cksyrsl- eqyhauk dqBs fuoMhpk gDd vlrks dk\ gks;] frph bPNk
ukgh rjh fryk R;kp ?kjh nsÅ;k f’k{kk Eg.kwu- iq#”k d/kh chtoj gksr ulrks- eqyxh Eg.kts
xk;h] T;k nko.khyk cka/kw frFks ukank;ps- R;kpsp midkj vkgsr- vki.k jkt?kjk.;kryh ek.kls
gksrks- rks Lo[kpkZus yXu dj.kkj vkgs- **
oMhy Eg.kkys] ^^Hkkokps yXu gksbZy] fgpk =kl udks- mjdk ,dnkps- **
jkt?kjk.;kryh rw fgEer d#u Eg.kkyhl] ^^ek>k dk; =kl vkgs\ eh ?kjph dkes
djrs- uksdjkapkgh [kpZ ukgh- fcys eh Hkjrs- cWWadsps O;ogkj djrs- eyk ‘kgjkr f’k{k.kkyk Bsok
o nqljs ,[kkns LFkG c?kk- eyk ;k egkykr iMw nsr- eh d/khgh jkt?kjk.;kpk vfHkeku
nk[koyk ukgh- **
27
^^xIi cl] xoZ >kyk dk\** HkkÅ vksjMyk- R;k jkt?kjk.;kpk vfHkekusus lsdaMgW.M
eqyk’kh rq>s yXu >kys- cgj vksljysys vkslkM >kysys] eksgksj xGwu xsysyk rs catj] ?kj-
[kaMgj lkj[kh ‘ksrh] lkcjhP;k >kMkauh ‘ksrkps cka/k cka/kysys vlY;kus dkVsjh okV.kkjh rh
tehu rqÖ;k uf’kch vkyh- uojk dqjdqjk gksrk- NksV;k NksV;k xks”Vhr fdl ikM.ks] okn
?kky.ks] fpM.ks fijfij dj.ks ákeqGs R;kP;k dikGkojph vkBh d/kh xsyhp ukgh- R;kP;k
ifgY;k iRuhP;k e`R;wcnny ekfgrh vlwugh vki.k mxhp fnyh] vls eyk okVw ykxys-
glY;koj ,dlkj[ks fnl.kkjs rq>s NksVs NksVs efgjihps nkr eyk uarj fnlysp ukgh-
HkkokP;k yXukr rw vkyhl rsOgk rw R;k lalkjkyk foVysyh fnlyhl- rq>s xkÚgk.ks eh
rqÖ;k ofMykaP;k dkuh ?kkrys o pkj e/;LFk ?ksÅu cksy.kh djkoh vls lqpfoys- rsOgk rs prqj
jktdkj.;kizek.ks xIi clys- nksUgh ?kjkarhy rq>s LFkku rqyk letys rjhgh rw ijr tk;ph
fgEer dsyh ukghl- R;ko#u o rqÖ;k u gl.kkÚ;k mnkl MksG;ko#u rq>h t[ke eyk dGr
gksrh- xkokr izR;sd ?kjVh eqyhapk iz’u gksrk- i.k rq>k iz’u R;k NksV;k McD;k ,okys gksrs- vkEgh R;kP;k
yXukr ls lkftjs #i R;kaP;k utjsr [kqis- eukus
foLdVysY;k lalkjkr rw rMtksMh iyhdMs xsyh gksrhl-
eh ekÖ;k lqusyk d/kh =kl fnyk ukgh- ekÖ;k eqyhyk ek= lkljh =kl Ogkok\ ,dk
ldkGh rw grk’k iMysyh gksrhl- eh fopkjys] ^^mBk;ps ukgh dk\** rqÖ;k HkkokP;k o
ofguhP;k [kksyhpk njoktk can gksrk o ekxhy nkjh tk;yk jLrk R;kp [kksyhrwu gksrk- can
gksrk- rqÖ;k Hkkokus rq>s v{k;cjkscj yXu gksow fnys ukgh vkf.k rks ek= etsr gksrk- rjh rqyk
fgMhlfQMhl d#u rqÖ;keqGs ,dkar feGr ukgh] vls lkaxwu rs nks?ks ‘kgjkP;k xkoh]
28
ckgsjxkoh e/kqpanzklkBh okjaokj tkÅ ykxys- rs u dGork vusd fnol jkgr vlr- R;kpkgh
jkx rqÖ;k ofMykauh lksU;kHkkÅjktsuh rqÖ;kojp dkkyhl- i.k
uksdjh feG.ks rjh lksis vlrs dk\ okbZV cksy.kkÚ;kaps rksaM FkksMhp /kjrk ;srs- HkkokP;k
ck;dksps vksVhHkj.k gksrs- r’kh rw vLif’kZr gksrhl- i.k rqyk eqys ukgh Eg.kwu vkEgh rqyk
dqekjhds,soth oka>ksVhpkp vieku fnyk- dkG cnyyk Eg.krks- i.k eh vkbZ vlwugh] L=h
vlwugh rqyk tk.kys ukgh- rqyk enr dsyh ukgh- ikjaifjd csM;kauh vkEgh ,desdhauk dk
nq%[kkorks\ L=h ghp L=hph ‘k=w dk\ rh dkGks[kh foG[kk ?kky.kkjh mnklh] jk=hph okV ikgkr
tkG.kkjk fnol xqjklkj[ks d”V d.;kl rw ?kkyor gksrh o jk=h jMr gksrhl- ,d fnol rq>kk
rks uojk rqyk ?;k;yk vkyk- rqyk tk;ph bPNk uOgrh- eyk ikBok;ph uOgrh- Hkkokyk rw
utjsleksj udks’kh gksrhl- ofMykauk rw eksydjh.k Eg.kwu goh gksrhl- uO;k lqusyk rw ?kkywu
ikMwu cksyk;yk ,d O;Drh Eg.kwu goh gksrhl- r’kk rqEgh nks?kh eSf=.kh gksÅ ‘kdr gksrk- i.k
u.kan&Hkkot;hps vo?kMysyss ukrs rqeP;kr fuekZ.k >kys- rqÖ;k lkSn;kZeqGs rh rq>k gsok d#
ykxyh- iq#”k tkrhph vusd fx/kkMs rqÖ;k Hkksorh fxjV;k ?kkyw ykxyh- uojk ?;k;yk vkyk
gksrk- i.k nqlÚ;k cktwyk---
^uoÚ;kus lksMysyh ckbZ vkgs]* vkiY;kyk la/kh feGsy Eg.kwu rqÖ;k vorhHkorh tkGs
Vkd.kkÚ;kaiklwu rq>s j{k.k djk;ph fgEer vkeP;kr uOgrh- vkEgkyk lksU;kHkkÅjktsukgh
injkrhy fu[kkjk ckgsj Qsdk;pk gksrk- iz’u dlkgh d#u lksMok;pk gksrk- rq>k uojk
29
cksyr vlrkukp uO;k lqusus rq>h cWx /kidu vkiVwu ckgsj vk.kwu Bsoyh- rw [kkYkP;k ekusus
uoÚ;k cjkscj ckgsj iMyhl-
rqÖ;k utjsr nq%[k gksrs- jkx gksrk- vieku gksrk- ekgsj Eg.kts osnuk!
ekgsj Eg.kts [kksVs opu fd oapuk!
ekgsj Eg.kts vMo.kwd dh Qlo.kwd\
ekgsj Eg.kts dVh irax-
/kkxk rqVY;koj HkjdVw ns.kkjs ?kj\ ekgsj Eg.kts can fjdkek fyQkQk- rjh eh rq>sp
ekgsj ps xhr xkRks vkgs- tkrkuk rw Eg.kkyhl- ^^vkbZ rw ek>h vkbZ ukghl- rw Hkkokph vkbZ- **
vkf.k rw ekxs oGwu u ikgrk R;k cSyxkMhr clyhl-
,[kknk efguk xsyk- rw jeyh vlkohl Eg.kwu eh nqyZ{k dsys- ?kVLFkkiuk vkyh- R;k
jk=h eyk fofp= LoIu iMys- ^^dq=k ;sÅu ?kj eksMwu] nsOgkjk ikMwu ?kjkojps dksoGs /kkU;
[kkÅu xsyk- ** eh vksjMr tkxh >kys- i.k eh rqyk c?kk;yk vkys ukgh- okVys rw ekÖ;k
cjkscj ekgsjh vkyhl rj iqUgk iz’u fuekZ.k gksbZy- ,d fnol leksjP;k dkWyuhr lkaxkok
vkyk- rqyk vi?kkr >kkyk vkgs- HkkÅ cki o eh xkMhrwu rqÖ;k ?kjh vkyks- i.k vkEgh
iksgkspk;yk Qkj m’khj dsyk gksrk- rq>k iwohZp e`R;w >kyk gksrk- rqÖ;k Hkkokus] ofMykauh [kkank
fnyk- [kjs [kkansdjh rsp gksrs- rsp rj rqÖ;k e`R;wps dkj.k gksrs-
rqÖ;k vaR¸k;k=syk cjhp xnhZ teyh-
T;kauh [kkank fnyk rs rq>s [kquhp gksrs- dqByhgh fpBBh] dqBykgh lans’k u Bo srk rw
xsyhl- rw lkafxrys ukghl vls ukgh- vkEgh nqyZ{k dsys- vkEgkyk dGys ukgh vls ukgh-
vkEgh rs dGwu u dGY;klkj[ks nk[koys- vkEgh tk.kwucqtwu VkGys- vkEgh eqyxh
okpok;yk goh gksrh- i.k vkEgh R;k yk;dhpsp uOgrks- gqaMkcGhyk ekgsjlq/nk lkljbrdsp
tckcnkj vlrkr- vkt rq>s uko orZeku=kr Nkiwu vkys- i.k iku lgkoj pkj vksGhph
ckreh vkyh- ^vi?kkrkr jkt?kjk.;kryh fookfgrspk e`R;w*] vkEgh rqyk ?kjkps uko jks’ku
30
dj.;kph la/khp fnyh ukgh- vkEghp rj rqyk eksydjh.k cuoys vkf.k lkljP;kaaukgh rq>s
udkslsi.k nk[koys- rqÖ;k e`R;wyk lklj,os oMhy ofguh o HkkÅ ftych [kkr gksrs- R;kP;k gl.;kf[knG.;krlq/nk
qqqdkghgh nq%[k uOgrs- rw ekÖ;k vkrM;kapk rqdMk gksrhl- R;kph dq.khgh uOgrhl- mn;k ehgh
esys rjhgh gs tx vlsp pkyw jkghy- egkykrhy okGwP;k ?kM;kGktoG eh clys-
txkrhy dqBY;k vkbZofMykauk vkiY;k eqyhpk vlk e`R;w >kysyk c?kk;yk
vkoMsy\ i.k rq>s oMhy Eg.kkys-
^^cjs >kys gs ?;k rs ?;k] frps j{k.k djk gs Vqe.ks laiys- ** eyk okVys cjs >kys- ^^rw
gh lqVyhl] ehgh lqVys- ** vkiY;k vkoMR;k O;Drhps nq%[k ikgwu vkiY;kykgh osnuk
gksrkrp dh! vFkkZr gh [kskVh iGokV HksdMi.kk gksrk-
ek; Eg.krs ysdhyk] ykMdh ek>h iksj
ej ,dnkph ej AA rqÖ;k ák lalkjkpk ekÖ;k thokyk ?kksj AA 2
eu jesuk- eh lrhP;k lek/khtoG cls- ek>s eu lalkjkyk foVys- eh osxosxG;k
nsoGkae/;s fQ# ykxys- osxosxG;k laLFkkar mxhpp tkÅ ykxys- gks – rsoh vijk/kh
Hkkouk eyk [kkrs- vktwcktwph ?kjs o ukrsokbZd] R;kaP;k eqyh o rh R;akP;k ?kjph R;kaph
31
izkfrfu/khd eqyxh] frP;k ?kjhgh rsp iz’u mHks gksrs] vkgsr] gks.kkj vkgsr- rjhgh R;kauh
R;kosGh lquankoj ?kko ?kkryk- osGhp dq.khp MksGs m?kMys ukgh vkf.k osG fu?kwu xsY;koj
pqViqVwu mi;ksx ulrks- xsysyh osG o xsysyh O;Drh ijr ;sr ukghr- fL=;kauh pkyoyysY;k
ák laLFksrgh ckspjs ‘kCn >ksac.kkjs vlrkr- dkght.kh eqnnkep ^^dk; >kys\** iqUgk iqUgk
fopkjr gksR;k- eh vijk/kh Hkkousus dkudksaMh gksr vls- i.k iqqatwu vkiY;k ekgsjh ijr
vkysY;k ysdhykgh vk/kkj ns.ks lksis ulrs- vkt eh rq>sp osnusps xhr xkRk vkgs- rqÖ;k
ofMykaps Bhd vkgs- iq#”kkapk okVk eqykaP;k tM.k?kM.khr fcanwpkp vlrks- ehp lkxj gksÅu
rqyk ik;koj mHks djk;yk gos gksrs- Hkkokaps Bhd gksrs- R;kaph ckSf/nd dqor rso
32
vØkGfoØkG [kaMgjkrhy ,[kknh xqaQklq/nk ekÖ;k laLFksyk jktsikVykauh fnyh vlrh rj
pkyya vlra- i.k ekÖ;k irhph rh bPNk uOgrh-
rw xsyhl ek>s MksGs m?kMys- rqÖ;keqGs eh gs f’kdys- T;k rqyk T;k rqÖ;keqGs eh gs i=
fyfgrs vkgs dh] rw ek= [kwip nwj fu?kwu xsyh vkgsl- ekÖkk vkoktlq/nk rqÖ;ki;aZar iksgksp.kkj
ukgh- Fkkac gh NksVh lquank ek>k inj vkss Jk/n Eg.kwu
eksQr us=fcanw ‘kL=fØ;sps f’kchj vkgs- rq>k cGh O;FkZ xsyk ukgh- ák laLFksP;k #ikus rw
dk;e ftoar jkg’khy- vtwu ,d---
jkT;kPkk rks eqyxh okpo.;kcnnyP;k dk;kZcnnypk dnkfpr jkt?kjk.;kryh vkgs
R;keqGs rks iqjLdkj eyk feGkyk- eh ák yk;d vkgs dk x\ dq.khrjh ek>h eqyxh
okpok;yk goh gksrh! ysdh ykMD;k vkgsr- ykMD;kp jkgw |k gks!
eh lquankph vkbZ--- eh--- rq>h vkbZ dh rqÖ;k Hkkokph vkbZ-
dSykloklh eqyhph vkbZ laLFkkid & eqyxh okpok laLFkk-
--------------
lkBsauh i= ?kMh d:u isVhr Bsoys- jkts iqh vkbZ dqBs o l[[;k cfg.khyk vls okxo.kkjh
vkEgh dqiq= dqBs\ vkt rh laLFkk okPNkuhP;k dq.kh ukrsokbZd] dq.kh ixkjh uksdj pkyorks-
lektdk;Z dj.ks ek>h fu;r uOgrh- eh jkt?kjk.;kryk eyk dpjkdqaMhrhy tho txok;ps
uOgrs- vkbZlkgsc dpjk osp.kkÚ;k fL=;kaph ckGari.ks djhr vls- eyk ek= okVrs] d’kkyk
goh fdMk eqaxhlkj[kh gh iztk\ eyk QDr Lor%yk txk;ps gksrs- dqaM;kauk xs# ykok;ps ,d
33
eksBs HkkaMs gksrs- vk’kkjkts okbZV izlaxh R;k HkkaM;kr eqVdqG d#u >k sik;P;k- i.k eh R;akuk
rso
34
nksUghdMs xksM cksywu nksUgh cktwauk izse nk[kor o lkaHkkGwu okxY;klkj[ks ek;koh
Hkk”; dj.kkjk ek>k eksBk ca/kw lhrkjkeHkkÅ ukxkizek.ks eyk d/khgh na’k d# ‘kdrks gs eyk
ekÖ;k iRuhus iwohZp iVoys gksrs- cfg.kh’kh nq”V okx.kkjk eh iRuhiq
35
fryk vkRepfj=klkBh vkBorks;- fpdVrks; rs iS’kklkBhp- ,dk ckj’kkP;k R;k dk;kZyk
cjhp eaMGh teyh gksrh- lhrkjkejktsauk eqyxk >kyk gksrk- eh 'ksjs ekjys- cjs >kys- eqyxk
>kyk- ckj’kkyk eksB&eksBh eaMGh teyh gksrh- jktsikVykauh [kwi iksjh gksÅ fnY;k-
^vkiY;kyk 2 eqyxs cjs >kys- * eh vfHkekukus Eg.kkyks] [kjs rj gs cksywu eh
vkbZ&ofMykapk tUenkR;kapk vieku djhr gksrks- vk’kkjktsauh o eksB;k cfg.khus olq/kkus
us=iYyoh dsyh-
eyk okVys dh rh dkghrjh dqtdh cksysy- lhrkjke Viwup clyk gksrk- vkrkgh
HkkaM.k djsy- ex vki.k nks?ks frpk vieku d#- fg.kow- rh xIi clyh] i.k frpk Li’kZ] frph
utj ijdh] vkokt izsrklkj[kk] FkaM ykxyk- frps ukyk;dk’kh yXu ykowu ehp rj fryk
dkgh o”kkZiwohZ ekjys – vkrk rh d’kh gky Hkksxr txrs eyk dqBs ekghr vkgs o tk.kwu eyk
rjh dk; djk;ps vkgs- frus R;k dk;Zdzekr xk.ks EgVys-
lqU;k lqU;k essSSsQyhr ekÖ;k eh rq>sp xhr xkrs-
19 o”kkZP;k cfg.khyk lalkjkckgsj dk
36
3 jkuQqykpk jktiq=
r’kh gh usgehphp xks”V vkgs- dnkfpr ,sd.;krhy fdaok c?k.;krhy] ukR;krY;k
dq.kkph rjhgh vlw ‘kdrs- Eg.kts c?kk- jktk&jk.khP;k xks”Vh vki.k usgehp ,drks- jktk
jk{klk’kh y
37
jkuQqyk’kh jktiq=kus yXu djkos gs ‘kD;p uOgrs- jkt?kjk.;kP;k jhfrfjoktkr rs
clrp ulrs- ^^ex jkuQqykPkk cGh jktiq= dk ?ksrks\ nqfu;kds fnokjs rksMdj ;s.kkjs ghjks
QDr fp=iVkrp vlrkr dk\ izR;{kkr ek= beks’kuy vR;kpkj- **
xjhc ?kjph eqyxh jktiq=kauk djk;ph ulrs- yXu djrkuk R;kyk rqY;cG ?kjkrhy]
Hkjiwj gqaMk ns.kkjh] lksU;kus e
38
vkxhu xkMhyk dqywi VksihokY;kpk eqyw[k]
ljnkjlkgsc nkjkr jk.khlkgsc ?kjkr
dk;ckbZ rkjhQ] R;kaP;k yoaxk Qkj ckjhd
yksddysojhy fVIi.k R;kauh fyfgys- vikj osnuk [wki Hkkouk vukoj >kY;k dh vkack
fidrks jl xGrks r’kk R;k fygw ykxY;k- R;kaps fy[kk.k Hkkjh gksrs- vksrw tk.kkÚ;k nq/kkojph
?kV~V lk; vlkoh rls R;kaps fy[kk.k fLuX/k gksrs- Fkakcw u;s vlsp fygw ykxY;k- i.k R;akP;k
fy[kk.kkr dqBsrjh vcksy izse vO;ä ukrs] oapuk o dksiÚ;kr mHks jkgwu [kq.kko.kkjk e`R;w
fnlr vls- okGwP;k ?kM;kGktoG mHkkjysY;k ,d xqIr [kycr dj.;kph [kksyh gksrh-
frP;kr xksy tso.;kP;k VscykHkskorh osxGhp xksyest ifj”kn Hkjoyh- R;kr rkbZus fy[kk.k
d# u;s vls vkEgh Bjoys-
vk’kkrkbZP;k ifgY;kp iqLrdkP;k osGh vkEgh frP;koj [kwi Vhdk dsyh-
^^lkljh ukanyh ukgh vkf.k ?kjk.;kps uko [kjkc djrs- ** jtuhjkts Eg.kkyh-
^^Nrkoj mHks jkgwu dkoG;klkj[kh dkodko d#u [kktxh xks”Vh ckgsj lkaxrs**
flrkjkejkts Eg.kkys-
^^eyk fygkosls okVrs- eyk fygk;ps vkgs- eyk dkgh lkaxk;ps vkgs** vk’kkjkts
Eg.kkY;k-
^^o”kkZuqo”ksZ lektkr eqyhps LFkku gsp vkgs- L=h eqDrhph ppkZ u dj.ks vkf.k ‘kks”k.k]
vR;kpkj ;k fo”k;koj vkokt u mBo.;krp L=hps eksBsi.k vlrs- ** eh Eg.kkyks- lokZaps
vkokt p
39
jkgrs] ftFkY;k yksdkaph vfLerk e`r >kyh vkgs- gs yksd mBko djk;yk foljys vkgsr-
eqyhaps iz’u lksMo.;k,soth rs L=hHk`.k gR;k djhr vkgsr- ** lhrkjkejktsus isVR;k lebZoj
frpk gkr /kjyk o cksVs tkGyh o Eg.kkys] ^^fyfg’khy\** vk’kkjkts Eg.kkY;k]^^gsk eyk
fygk;ps vkgsaa eyk lksU;k HkkÅuh fygk;yk ijokuxh fnyh vkgs- **
jtuhjktsauh ¶ykWojikWV vk’kkjktsaP;k vaxkoj Qsdyk- ckjD;kcq[k;k vk’kkjkts
[kkyh dkslGY;k- dksykgy o vkoktkeqGs egkykrhy fcNkU;ko#u lksU;kHkkÅ jkts
yViVR;k ik;kauh mBwu vkys o Eg.kkys] ^^frP;k vaxkoj gkr mpyky rj eh orZekui=kr
tkfgjkr nsbZu- ek>h nksUgh eqys] eqyxss osMh >kyh vkgsr o ;k egkyk’kh o bLVsVh’kh R;kapk
laca/k ukgh- ák bLVsVhr frpkgh gDd vkgs- fryk fy[kk.kkps] bFks jkg.;kps gDd o Lokra«;
vkbZus fnys vkgs o eh nsr vkgs- ** vkEgh loZ HkkÅ] loZt.k xIIk >kyks-
jtuhjktsauh ykMsykMs lksU;kHkkÅaleksj gkr tksMk;ps ukVd dsys o Eg.kkY;k ^^vgks
frP;k fgrklkBhp pkyys vkgs gs- **
lksU;kHkkÅ Eg.kkys] ^^[kkÅu cksD;klkj[ks QqxysY;k rqEgkyk frP;klkj[;k uktqd
eqyhP;k vaxkoj gkr mpyk;yk ‘kje okVyh ukgh\** jtuhjkts lksU;kHkkÅthaP;k toG
xsY;k o R;kapk gkr gkrk ?ksÅu ykMh xksMh ykow ykxY;k- lksU;kHkkÅauk R;kaps vaxpVhyk ;s.ks
vkoMys ukgh- R;kauh frpk gkr >Vdyk vlsgh R;kauk mHks jgkor uOgrs- rs [kkyh iMys-
vkokt ,sdwu vkysY;k ;’kksnkP;k vkbZus o Hkhekus R;kauk mpywu R;kP;k fOgy psvje/;s
cloys- ekjgk.k d:u R;k fc?kMysY;k ¼\½ eqyhyk lq/kjo.;kr vkEgh ;’kLoh >kyks-
;kHkzekr vkEgh [kq’k >kyks-
vk’kkjkts tGysY;k cksVkadMs c?kr clY;k o uarj R;k lrhP;k lek/khoj tkÅu
clY;k- ^^lrhekbZ rw ,dnkp tGyhl- eh inksinh tGrs;- ** v’kh ekjgk.khph ckreh
il# u;s Eg.kwu vkEgh [kcjnkjh ?ksryh rjhgh dqBwu dGy dks.k tk.ks i.k okPNkuhaus
40
dlpsrjh vkS”k/k vk’kkrkbZlkBh ikBoys i.k vk’kkjktsauh rs ykok;yk udkj fnyk-
lksU;kHkkÅlkgsc vk’kkjktsauk Eg.kkys-
^^fyfgr jkgk- eh rqyk dkgh fnys ukgh- rq>h lks; dsyh ukgh- rj eh vHkkxh Bjsu-
/kqGoM xMhpk fdYyk vkbZlkgsckauh rqyk n;k;yk lkafxryk vkgs- eh rqyk dkgh gDd eh nsr
vkgs- ** lksU;kHkkÅauh e`R;qi= dj.;klkBh ofdykyk fujksi /kkMyk- rh jk= fofp= o
vkfØrkph gksrh-
lksU;kHkkÅaP;k egkykr eh vijk=h iksgkspyks rsOgk oht xsyh gksrh- [kksyhr oht
ulY;kus va/kkj gksrk- va/kkjkr ,dp lebZ tGr gksrh- dq.khrjh vkY;kph pkgwy ykxrkp
lksU;kHkkÅ Eg.kkyk] ^^dks.k\ vijk=h nw/k vk.kys\ v’kkjktsaph cksV HkktY;kus vkt R;k ;sow
‘kdY;k ukghr Eg.kwu rw vkykl dk vkfnR;\vkr ek= ;s- **
eh mRrjyks] ^^vk.krks eh- i.k [kwi va/kkj vkgs Eg.kwu eksBh lebZ ykorks- eksB;k
lebZr Hkjiwj rsy vksrwu eh thuk mr#u [kkyh vkyks o lrhP;k lek/khtoG clyks- oj
lksU;kHkkÅaP;k nkyukr TokGk isVY;k gksR;k- lksU;kHkkÅ vksjMr gksrs- Hkhek] vk’kkrkbZ o
brj uksdjkauh rh vkx fo>oyh- rksi;Zar lksU;kHkkÅaps rksaM o gkr Hkktys gksrs- **
>ksiysys vlrkuk lksU;kHkkÅaP;k fcNkU;kr lebZ iMyh o rs cjsp Hkktys- gh ckreh
iljyh- MkWDVj dkGs vkys- R;k xkokrhy rs ,deso MkW- gksrs iksfyl dsl gksÅ u;s Eg.kwu
MkWDVj dkGsuh bfLirGkr u usrk ?kjhp mipkj dsys- iS’kkps vkfe”k nk[koys o uarj ftokph
Hkhrh ?kkywu ckgsj gkdyys dkgh osGkus odhylkgsc vkys gksrs- R;kauk eh lksU;kHkkÅaP;k
vLoLFk rC;srhph dkj.ks lkaxwu ijr ikBfoys- ts letk;ps rs odhylkgsc letys-
R;kfno’kh tj lksU;kHkkÅauh e`R;wi= cnywu loZ ?kjnkj] ‘ksrhph okV.kh leku
eqyk&eqyhae/;s dsyh vlrh rj--- lkBs [kjsp eh lksU;kHkkÅauk ekjk;pk iz;Ru dsyk ukgh-
i.k eyk egkykojpk gDd lksMk;pk uOgrk- okV.;k >kY;k vlR;k rj pkj cfg.kh o nksu
HkkÅ ;kaP;kr okV.kh gksÅu ,[kknh [kksyh ekÖ;k okVsyk vkyh vlrh- lqbZP;k vxzkoj ekosy
41
brdhlq/nk tehu eyk dq.kkyk n;k;ph uOgrh- cfg.khauk pksGh ckaxMhpk dkgh gDd n;k;pk
uOgrk- okV.;k gksow u;sr gh ek>h bPNk gksrh- i.k eh lksU;kHkkÅauk ekjys-
vk’kkjktsauh ;k egkykr dyknkyu cuoys vlrs- vkEgk iS’kkP;k HkqdsY;k Hkkokaph
cfg.khauk n;k;ph bPNk uOgrh- vk’kkrkbZP;k #ikus caMkps fu’kku jksoys tkÅ u;s Eg.kwu
vkEgh vk’kkrkbZpk dkVk dkkyk-
^^okPNkuhus R;kP;k fo/kok HkkotbZyk HkkokP;k e`R;wuarj vlsp ckgsj gkdyys gksrs-
nksu xqaM mHks dsys- rh ?kkcjyh o fu?kwu xsyh- ** flrkjkejkts Eg.kkys]
^^jktdkj.kkr ;k;pk iz;Ru tsOgk okPNkuhP;k fo/kok Hkkot;hus dsyk rsOgk okPNkuhus
frph vf/kdp cnukeh dsyh o eqykaP;kdMs c?kwu R;k vxfrd L=hus ek?kkj ?ksryh- **
jtuhjkts Eg.kkY;k-
ekÖ;k iRuhpk vkn’kZ LokFkhZ okPNkuh gksrk R;kr uoy uOgrs- pqd.kkjk ek.kwl usgehp
nqljk fdrh uhp gsp lkaxr jkgrks- okPNkuhus Hkkot;hyk vls dsys lkaxwu vkEgh cfg.khoj
djhr vlysY;k vU;k;kph rhozrk o nkgdrk deh djk;pk iz;Ru djhr gksrks-
42
ys[kd lkBsus lqLdkjk lksMyk o Eg.kkyk] ^^iqkys\ okGwP;k ?kM;kGktoG olq/kkjktsaph N=h vkgs- R;k d’kk okjY;k\
jDrjaftr fgjk R;kaP;k ?kjh ikBoY;kus R;kaP;k ?kjh iz’u fuekZ.k >kys dk\**
^^gks! fgÚ;kpk ‘kki [kjk >kyk- olq/kkjktsaP;k lkljh HkkaM.ks lq# >kyh] nqgh ektyh-
R;kaP;k ?kjph Hkkrqdyhrhy jktkjk.kh osxosxG;k fn’ksus c?kw ykxyh- ** fgÚ;kpk cGh
olq/kkjkts BjY;k ;kpk vkuanp vkEgh ekuyk- dkj.k rks fgjk vkeP;k ?kjh jkfgyk vlrk rj
vkeP;k lalkjkpk cGh xsyk vlrk- vkepk Mko v/;kZoj eksMyk vlrk- olq/kkjktsP;k
e`R;wcn~ny vkfnR;jkts lkaxw ykxys-
43
4 okGwps ?kM;kG
ckyi.kh yiaMkokr yirkuk okG wps ?kM;kG gh vk’kkrkbZph ykMdh tkxk gksrh- ,d
O;Drh Eg.kwu R;k nks?kh eqyh jktegkykrhy vn[kyik= gksR;k- vk’kkrkbZ o olq/kkrkbZ ;kaph
?kV~V eS=h gksrhp! nks?kh cfg.kh vlY;k rjhgh gsosnkos ukgh- fpMphM >kyhp rjh iUqgk
fnytekbZ gksr vls- ,desdhaP;k nqxqZ.kkadMs nqyZ{k d#u] f’kok; ‘kD;rks ,desdhauk /k#u
vlr o vareqZ[k gksÅu ?kM;kGkleksj clwu jkgkr- olq/kkrkbZyklq/nk lkljh =kl gksrk- rls
R;kdkGh ckdh lkljh Qkjls u iV.ks gk izdkj vxnh ljkZl ?kMr vls- uoÚ;kojps izse iDds
vlys rj uojk osxGs ?kj djk;yk r;kj gksbZ o iz’u lqVr vls- i.k cÚ;kpnk uojk ?;k;yk
;sbZy o osxGk jktkjk.khpk llkj lq[kh gksbZy gh dfodYiuk izR;{kkr ;srp uls- vk’kkjkts
?kVLQksVhr Eg.kwu ijr vkyhp gksrh- R;kosGh olq/kkjktsZP;k gh lkljh /kqlQwl lq# gksrh-
^eksBs ?kj o iksdG oklk- eqyhauk yXukr dkgh nsr ukgh- Eg.kwu ol/kkrkbZph lklw dqjdwj
djhr vls- * jkt?kjk.;kaps ru[ks can >kY;kus jkts’kkgh ukokykp jkghyh gksrh-
Hkjiwj nkfxus vlys rjhgh rs fodwu l.k dj.;kph fgEer vkEgkyk gksr uOgrh- i.k
FkksjY;k vkbZlkgsc ,dnk lksU;kHkkÅlkgsckaP;k LoIukr vkY;k o Eg.kkY;k] ^^fryk xksnjstps
dikV o tko;kyk vaxBh ?ksÅu nÓk o lkljh iksgkspok- ** lksU;kHkkÅ fryk lkljh iksgkspowu
vkys- lksU;kHkkÅuki.k rh udks vlkokh frP;k ?kjh dqjdwj pkywp gksrh- lq[k&nq%[kkpk
yiaMko vlrksp!
,d fnol olq/kkrkbZ vijk=h ,dVhp jktegkykP;k nkjkr vkyh- diMs vxnhp
dlsrjh] psgÚ;koj ekjgk.khP;k [kq.kk] xG;kr dkGk e.khlq/nk uOgrk- nkfxus Eg.kk;yk
vkEgh fryk Qkj dkgh fnysp uOgrs- ekssBs ?kjk.ks] [kqi dkgh feGsy ;k vk’ksus e/;LFkkus
R;kauk LFkG iqqjoys o Qloys- tkobZ Hkyk ek.kwl gksrk- i.k lklw [kk”V gksrh- [kj rj vkEgh
uqlrk ne fnyk vlrk rj pkj izfrf”Br clowu fuokMk dsyk vlrk- rj iz’u feVw ‘kdr
gksrk- i.k vkEgh vkeP;krp e’kxwy gksrks- fujk/kkj L=hus dqBY;kgh o;kar dqBsp tk.;kaph
44
lks; dk ulkoh\ vkEgk drqZRooku iq#”kkauk dq.kklkBh dkgh djk;ph bPNkp uOgrh- T;kps
R;kps iz’u ts rs lksMorhy- eyk dk;\ olq/kkjkts ijr vkyh rsOgk njoktkojP;k njckukus
R;kauk vksG[kysp ukgh- i.k tquk uksdj gksrk- R;kus vkr ?ksrys o lrhP;k lek/kh toG
cloys- ik.kh fnys] pgk fnyk- ,o
45
f’kykys[kkoj dkghrjh fyfgys gksrs- iMD;k fofgjhrwu okGw dkxk ?kkrysyk nkqatkjkph jhr- ** eh mRrjyks-
jtuhjkts glwu Eg.kkY;k] ^^vkeP;kckcrhr gs osXkGsp vkgs gks- vkbZP;k xHkkZr
metyh J`axkjkph jhr- ** vkEgh loZt.k tksjkr glyks- rkbZP;k >qatkj y
46
vkEgkyk uOgrh- vkEgh vkeP;k lalkjkr [kw”k gksrks- miHkksx ?ksr gksrks- i.k cfg.khauk tho |k]
lkljhp ejkos] lrh tkos lkaxr gksrks-
ek= vkEgk HkkoaMkaP;k thokps dkgh cjsokbZV >kys vlrs rj vkeP;k ck;dk vftckr
lrh xsY;k ulR;k- R;k lrhP;k osGh jtuhjkts usgeh Eg.kr- ^^vgks vkEgh lrhps lksiLdj
djrks gks i.k R;k tqU;k pkyhfjrh vkrk dks.k ekurs- ykWjsy gsfLVXt ukokP;k xOguZjus lrhph
pky can dsyh vkgs- gO;kgO;k’kk fL=;k lrh FkksMhp tkrkr- udks’kk fL=;kauh tkos- ** R;kaps
vDdy iktG.ks ikgwu loZt.k xIi clr- olq/kkjktsgh ek?kkjh vkY;k- ek= lksU;kHkkÅaP;k
/kkdkus R;kaukgh vkEgh dkWystkr ?kkrys-
olq/kkrkbZ o vk’kkjkts dkWyste/;s f’kdr gksR;k- ,dnk dkWystP;k Vªhiyk nks?khauk
tk;ps gksrs- eh iSls ?;k;yk dqjdqj djhr gksrks- i.k ‘ksoVh fnys- dkj.k lksU;kHkkÅaph bPNk
gksrh- [kq’khr tkekfuek d#u e.kh dj.kyk VªsdlZ vlksfl,’kurQsZ nks?kht.kh Vªhiyk xsY;k-
vkEgh lqVdspk fu%’okl Vkdyk- jktegkykr eksBh nkor Bsoyh- v’khgh R;kaph dkgh
vkEgkyk Hkhrh uOgrh] i.k okPNkuh o brj dkgh ofj”B xkodjh R;kaph pkSd’kh djhr vlr-
nks?khaps #i ns[k.ks gksrs o jkt?kjk.;kps rst R;kaP;k psgÚ;koj gksrs- R;kaP;k iqkY;koj xPphojhy
‘kkfe;kU;krp >ksiyks gksrks- MksG;koj u’kk o /kqanh gksrh- jk= ljyh dh] igkVs fujksi ?ksÅu
teknkj vkyk- Vªhiyk nks?khapk vi?kkr >kyk- cQkZP;k oknGkr vWOgykWpe/;s nks?kh vMdY;k
vkgsr- ^^e# nsr** vkiY;kyk dk;] Eg.kwu eh Qkjlk fopkj u djrk >ksiyks- cfg.kh gO;k
dq.kkYkk gksR;k\ vkEgk nks?kk Hkkokauk rj udksp gksR;k- lk[kj>ksisrp lw;Z ekF;koj vkyk-
47
la/;kdkGh okPNkuh vkyk- R;kpk psgjk iMYkk gksrk- olq/kkjktsaPkk cQkZus dkdMwu
e`R;w >kyk o vk’kkjktsapk iRrk ykxr uOgrk- eyk lhrkjkejkts o jtuhjktsauk [kwi vkuan
>kyk- vkEgh eVu [kkr clyks gksrks vkf.k usedk okPNkuh vkyk- ^^vk’kkjkts lq[k#i
vkgsr o olq/kkjktspk e`rnsg ?ksÅu ;sr vkgsr- ** okPNkuh iqViqVyk vkEgh O;ofLFkr tsoyks-
lrhP;k lek/khP;k iyhdMs olq/kkjktsaps vaR;laLdkj dsys- R;kapk uojk vkyk gksrk- [kwi jMr
gksrk- ^^ek>s pqdys] eh vkbZps ,sdys- ** Eg.kwu ekQh ekxr gksrk- esysY;k iRuhP;k vkBo.kh
dksisy frFks tkos- **
olq/kkjktsapk uojk eyk Eg.kkyk] ^^VªsdlZ Dycoj iapohl yk[kkpk nkok ykow ;k-
rqeP;k ekrCcj jkt?kjk.;krhy eqyxh gksrh rh! ** yckM ek.kwl ák gsrwus vkyk gksrk rj!
vkEgh fr?kkauh olq/kkjktspk uojk] eh o lhrkjkejktsauh vk’kkjktsaoj [kwi rkasMlq[k ?ksrys-
,dks.khl o”kkZph eqyxh cfg.khpk e`rnsg ?ksÅu vkyh gksrh vkf.k vkEgh ek= frpk vieku
djr gksrks- frP;k tkxh vkEgh vlrks rj dnkfpr lkQ dkslGyks vlrks- i.k fryk
viekuhr djk;ph gh la/kh vkEgh lk/kyh-
fr?kkauh feGwu VªsdLkZ Dycoj iapohl yk[kkpk nkok ykoyk- odhylkgsc vkys gksrs-
R;kauh nkO;kps dkxn cuoys- VªsdlZ Dyc dkgh iSls nsÅu izdj.k feVor gksrs- i.k vkEgkyk
vf/kd gos gksrs- vVdsP;k Hkhrhus R;k Dycps yksd ?kkcjys- rs nkrh r`.k /k#u HksVk;yk vkys-
^^cQkZ’kh >qatk;ph ;a=.kk ulrkuk Vªsd usrk! rqeP;koj lnks”k euq”;o/kkpk xqUgk ykow- **
lhrkjkejkts Eg.kkys- VªsdlZokyk okPNkuhyk e/;LFk ?kkywu dkgh yk[kkaoj rMtksMhyk r;kj
>kyk- rs dkgh yk[k R;kus iRuh o vkbZps nkfxus fodwu fnys] i.k vkEgkyk dk; Qjd iMr
gksrk- vkEgh rj dekbZdrsZ! vkmV vkWQ dksVZ] nkok feVoyk- vkEgh dkgh VDds okPNkuhyk
48
dfe’ku fnys- okPNkuh xsyk- ek>h iRuh jtuhjkts vk’kkjktsauk Eg.kkY;k]^^rqEghgh ejk;ps
dh vkEgkyk vtwu iapohl yk[k feGkys vlrs- ** R;k jMw ykxY;k-
vkEgh iSls ekstys] ^^c?krk dk; iSlk feG.kkj ukgh- fu?kk bFkwu- ** lhrkjkejkts
vksjMyk- ^^eyk iSlk udks gksrk- ek>h cgh.k goh gksrh- ** Eg.kwu vk’kkjkts dkslGY;k-
okPNkuh ekxs oGwu vkyk- R;kus vk’kkjktsauk mpywu fcNkU;koj Bsoys- jtuhjkts Eg.kkY;k]
^^bFk ejk;ps dkslGk;ps ukVd dj.;kis{kk frFksp ejk;ps- vkeP;k dqVqackps dY;k.k >kys
vlrs- ** okPNkuh dlsuqls rksaM d#u xsyk- brdk yckM x`gLFk i.k ukVd dj.;kr rjcst
gksrk- ?kjkrY;k nksu ladVkaiSdh nksu cfg.khaiSdh ,d ijes’ojkusp nwj dsys- vk’kkjktspk dkVk
dlk dk
49
tursP;k MksG;koj i.k iVVh cka/kyh xsyh vkgs dk\ vkEgh pqdyks gs vkEgkyk dGys
ukgh- lksU;kHkkÅjktsPks xhr vk’kkus xk;ys uko dk
50
eyk okVrs R;k fno’khiklwu jktegkykrwu loZ nso fu?kwu xsys vlkosr- okGwps
?kM;kGkrhy okGw iM.ks Fkkacys vlkos-
egkykr mjys vr`Ir vkRes!
oklusr yqMcqM.kkjs
nsokaukgh u fHk.kkjs!
ftoari.kh cfg.khyk u lkaHkkGwu esY;koj ek= R;kaps iSls gMi.kkjs! iwoZtkaPkk
okMofMykapk vkRek rGeGwu rks dqyiq#”k R;k jktegkykrwu fu?kwu xsyk-
okGwps ?kM;kG fVdfVdr gksrs- fp=xqIr fg’ksc fyghr gksrk- eh R;kP;k’kh yiaMko
[ksGr gksrks- okGwP;k ?kM;kGkrhy ?kVhdk] iGs] le; nso ekstr gksrk- olq/kkjktsaP;k
e`R;wuarj ek= rs okGwps ?kM;kG R;kP;k fg’kksckus eyk dkgh f’kdok;pk iz;Ru djr gksrk-
i.k yiwu [ksGysyk ek>k Mko jMhpk yiaMko gksrk- i.k eyk rs dGysp ukgh-
lksU;kHkkÅ uarj jktegykoj vfurhph dkGh Nk;k iMsy fd dk; ;kcnny dkgh
ukrsokbZd ikBhekxs ppkZ djhr gksrs- i.k dq.khgh e/;s iMys ukgh- o leksj cksyys ukgh-
fofgjhtoGhy okGwP;k ?kM;kGkus fVdfVd.ks lksMys ukgh- i.k ehp R;k fVdfVdhdMs nqyZ{k
dsys- Hkze ikG.ks eyk lks;hLdj okVys-
tUekyk ;sÅu miHkksx ?ksÅu] fdMk eqaxhlkj[ks d.kkfgu txwu eh dk; dsys\
cfg.khauk rqPN ys[kk;yk eh dks.k eksBk gksrks\ L=hyk miHkksxkph oLrw ekuk;yk L=hph fdaer
deh gksrh vls uOgs] rj ek>k n`f”Vdksu gyD;k eukso`Rrhpk fg.kdl gksrk- o”kkZuqo”ksZ nkcY;k
tk.kkÚ;k lektkyk nkc.ks o cGh ?ks.ks ghp ek>h jkts’kkgh o`Rrh\ ckLVhypk rq#ax QksMwu
ckgsj ;s.kkÚ;kaizek.ks tj vU;k;xzLr fL=;kauh caM dsys rj\ i.k fL=;kauk [kPPkh dj.;krp
vkEgh vkeps eksBsi.k ekuys- nqnSZokus vkEgkyk ck;dk feGkY;k] R;k gh r’kkp! ,dk L=hus
nqlÚ;k L=h‘kh dls okxkos gs u let.kkÚ;k! HkkokHkkokaP;k HkkaM.kkP;k vusd dFkk bfrgklkr
51
okprk ;srkr i.k ,dk cfg.khyk] nqcG;k L=hyk usLrukacwr djk;yk fdrhlk osG
ykx.kkj\**
lektkr R;k dkGh ,dne cny >kyk- nwjn’kZu vkys- laokn laiyk-
,sfgd lq[kkekxs /kko.kkjk eh ,dVkp mjyks ukgh- ekÖ;kcjkscj cjspt.k vkys- ,dk
jWVjsle/;s vkEgh /kkow ykxyks- okGwP;k ?kM;kGkcnny vk’kkjktsaps vusd ys[k izfl/n >kys-
vk’kkjktsapk vkokt mBr gksR;k- ^^yM] >xM] vkxs c
R;k osxosxGs ys[k fygwu tkx`rh djr gksR;k- eyk okVs jkt?kjk.;krhy vkeP;k
ryokjhiqqatkj ys[k.kh fg’ksc fygk;ps dke djh- eyk okVr vls] dyk
fodr ?ksrk ;srs- okj’kkus feGrs rs jkT; jktdkj.k o laiRrh! dykdkjkyk dks.k fopkjrs\
frP;k R;k fy[kk.kkdMs eh nqyZ{k dsys- ^^L=h lkfgR;kph tek nfyr lkfgR;krp djk- rs
fL=;kaojP;k vleku okx.kwdhus >kysY;k vU;k;kpsp rj o.kZu vkgs- ** eh Eg.kr vls-
vfHkekukus ek>h Nkrh Qqywu ;sbZ dh eh iq#”k vkgs- ew[kZ vlyks rjhgh iq#”k vkgs o rh
gq”kkj vlwugh L=h vkgs- vcqz tk.ks ;k Hkhrhph Vkaxrh ryokj vk;q”;Hkj MksD;koj ?ksÅu
okoj.ks L=hyk Hkkx vkgs- fryk ijes’ojkus uktwd o lgti.ks cGh ?ksrk ;sbZy] vls cuoys
vkgs- ijiq:”kkadMwu fou;Hkax gks.;kP;k Hkhrhus frps ia[k iwohZp NkVys vkgsr-
ekÖ;k lqfo| iRuhus vk’kkrkbZyk =kl nÓk;pk uwru ekxZ ‘kks/kyk %
Hkkdj djhu EgVys rj [kk;yk nsbZu EgVys rj] rok gk; oYyk clk;k ikV nsbZu rj
vax.k okGwus [kkYyk Eg.kwu rh vk’kkjktsauk txw nsbZuk! piyk yio.k] iSls] tso.k u ns.ks
v’kkizdkjs =kl vk’kkjktsauk fnyk- vk’kkjktsauh ,dk lkIrkfgdkr fygk;yk dke Lohdkjys-
R;kps R;kauk nhM’ks #i;s feGr vlr- R;kr R;k p.ks ‘kasxnk.ks iko [kkÅu fnol dk
52
xkokrhy ,dk izfrf”Br x`gLFkklkscr vkyk o Eg.kkyk] ^^rqEgh eqyhauk [kk;yk nsr ukgh- rh
jLR;koj [kkrs- ** eh leksj Vkaxysyk gaVj dk
53
ek>h iRuh ukpjsi.kk djr okPNkuhleksj clyh o Eg.kkyh] ^^vgks] Vkdysyh ckbZ
o#u dhrZu fnlyh rjhgh rh vkrwu rek’kkp vlrs- **
okPNkuh Eg.kkyk] ^^'kVi- rqEgh rqeP;k fopkjkaps iqujkoyksdu djk- cÚ;kp fL=;k
‘kD; >kY;kl ?kVLQksV ?ksrhy brdk =kl Hkskxrkr o vlg; >kY;kojp rks fu.kZ; ?ksrkr-
cjsp lalkj rMtksMhusa pkyrkr- rqEgh okjaokj fryk fg.ko.ks cjs ukgh- m|k rqeP;k irhus
,[kknh ckbZ Bsoyh o rqEgkyk lksMys rj- R;kosGh rqephgh rhp fLFkrh gksbZy! fdaok rqepsp eu
foVys rj rqEgkyk bFks jkg.ks udks okVsy- {k.kkr rqEghagh ifjR;Drk cuw ‘kdrk fdaok irh e`r
>kY;kl fujk/kkj fo/kok cuw ‘kdrk- **
^^tkR;krys jMrkr lqikrys glrkr- **
okPNkuh vkiY;koj fQnk vkgsr vls ek>h iRuh Eg.kr vls] i.k R;k okD;kauh frpk
Hkze fujkl >kyk- tkrkauk ekÖ;kdMs rqPNrspk dVk{k Vkdwu rks fu?kwu xsyk- L=h yk ftad.ks
Eg.kts frpk vieku dj.ks gk eyk iq#”kkFkZ okVr gksrs- eh R;k xkokrhy ifgyk ukxfjd
gksrks- rs yksd xsY;koj ek>h iRuh ekÖ;k’kh [kwi HkkaMyh- t.kw eh fryk Vkd.;kpk ladsr fnyk
gksrk fdaok eh vU;= izdj.k dsys gksrs- eh fryk Eg.kkyks ^^iq:”kkauk vf/kdkj vlrks] i.k
rqeP;klkj[kh in~feuh dqBs feG.kkj\ ** rh ;koj Eg.kkyh] ^^Eg.kts feGkyh rj rqEgh
dj.kkj\ ekÖ;k ?kjh gh dFkk gksrkh- ex ckdhaP;kdMs dk; vlsy\**
eh jkt?kjk.;krhy gksrks- ek>h fopkjlj.kh gVVh gksrh- eh ^^leFkZ** gksrks- eh
tursyk ekÖkk xqyke ekur gksrks- ,s’o;kZP;k eLrhr txr gksrks- cgh.khaoj vU;k; djr
gksrks- nqcG;k dk; fojks/k dj.kkj\ eh gkrk[kkyP;k uksdjkaojgh vU;k; djr gksrks- egky
>kM.kkÚ;k uksdjkauk lq/nk eh [kwi jkxfor vls- eh dwGkadMwu olwyh djr gksrks- j;rsoj dj
yknr gksrks- ek>s ok: vfurhP;k jLR;kus m?kGr gksrs- dkpsekxs dS- vkbZlkgscakps okGwps
?kM;kG eh yoiwu Bsoys gksrs- ofMykapk lq;ksX; okjlk eh vMxGhr Vkdyk- eyk ekÖ;k
jkts’kkghpk o lRrspk vfHkeku p
54
fp=xqIrkpk fg’kksc eyk iq
55
5 jLR;kojph jktdU;k
rh jktdU;k gksrh] i.k jktdqekjh uOgrh- ,d fnol vkeP;k IyWuuqlkj jtuh
jktsauh HkkaMwu fryk tsOgk eh ?kjkckgsj dkkY;koj eyk Eg.kkyk]
^^vk’kkrkbZjkts dqBs vkgsr\**
eh pfdr >kysk] rqEgkyk dk; djk;ps vkgs\vls fopkj.ks ekÖ;k R;k ‘kkar ln’khy
izfresyk ‘kksHkys ulrs
eh Eg.kkyks- ^^?kj lksMwu xsyh- ** okPNkuhP;k utjsr dMoVi.kk gksrk- R;kph utj
fopkjr gksrh] ^^xsyh dh rqEgh gkdyyhr- **
rks Eg.kkyk] ^^pkj izfrf”Br e/;Lr ?kkywu cSBd clowu R;kaph jgk.;kph pksGh]
ckaxMhph O;oLFkk djk;yk goh gksrh- dqB vlrhy**
^^vlsy dqBs gh dqGcqMoh xsyh** eh mRrjyks-
^^rqEgkyk tj gs ekfgr vkgs rj rqEgh R;kauk ?ksÅu dk ;sr ukgh\ lksU;kHkkÅalkgsckaps
R;k fdrh izsekus djr] R;k egkykrhy ikBP;k NksV;k ?kjh jkg.;kP;k R;kauk gDd vkgs- iMw
nsr dksiÚ;kr- **
eh xIi clyks- eyk rh C;kn udks gksrh- rks fo”k; eyk laiok;pk gksrk- ?kjkP;k
jLR;koj ,dk isU’kujkapk dVVk gksrk- ,dt.k iq
56
^^/kkd gokp! eh ;ksX;p okxyks] ekÖ;kp [kkunkuh jDrkps] dMd f’kLrhps jDr
vkgs- ** eh ean gLkY;klkj[ks nk[kor R;kP;koj eksghuh ?kkryh o ek;koh Hkk”ksr Eg.kkyks-
^^frP;k fgrklkBhp eh gs djhr vkgs- **
okPNkuh Eg.kkyk] ^^dq.kh R;kapk cs?kj fLFkrhpk xSj Qk;nk ?ksryk rj------- gs dqBys
fgrkps dkj.k rqeps] cykRdkj >kyk rj R;k m/oLr gksrhy- **
rks isU’kuj Eg.kkyk] ^^rqeph cgh.k Eg.kwu rqEgkyk ykt ulsy i.k ,d L=h Eg.kwu
vkbZlkgsckaph ysd Eg.kwu] frph dkGth ?;k;yk goh- vkEgh iksyhl dsl d#\**
okPNkuh [kwip vLoLFk fnlyk- ek>h cgh.k gksrh- eh gkdyyh] eyk dkghgh okVr
uOgrs vkf.k ;kauk dk; iMyh vkgs- eh fLFkrizK gksrks- eyk tukph u eukph iokZ uOgrh-
nqlÚ;k fno’kh Dyce/khy feVhax e/;s oknkoknh pkyw gksrh-
eh ekuHkkosi.ks Eg.kkyks- ^^HkkaMw udk letwrhus ?;k] vczwnkj yksd vki.k**
dkeVs dqtdV i.ks Eg.kkyk- ^^Lor%P;k ?kjkr c?kk! vczwnkj Eg.ks- rqeP;kis{kk rj
>ksiMiV~Vhrhy yksd i.k lqlaLd`r vlrhy- cgh.khoj vR;kpkj d#u ,s”k dj.kkÚ;k rqeP;k
lkj[;kauk [kjsrj nxMkus Bspk;yk gos** vFkkZr fufoZdkj o`RrhP;k R;k yksdkae/;s R;kyk
dq.khgh liksVZ dsys ukgh- v’kk lektkpk rks ,d Qk;nk vlrks- gs yksd rs dq.kkP;k HkkuxMhr
iMr ukghr-
ywV x;h cgkj] fnylq[k lq[k eqj>k;s] Eg.kwu dq.kh esys rjh gh\ R;keqGsp rj
ekÖ;klkj[;kaps eulqcs o “kM;a= ;’kLoh gksrkr-
ijr ;srkuk iqUgk okPNkuhus fo”k; dk
57
bLVsV lksU;kHkkÅaph gksrh- R;krhy vkeps Lod”Vkus vkftZr dkghgh uOgrs- i.k R;kph
dkVsdksj okV.kh lksU;kHkkÅauh dsyh gksrh- f’kok; vkEgh Lor%yk iq#”k Eg.kwu gDd cgky
dsyk gksrk- eyk vkBors eh R;kauk ?kjkckgsj tk Eg.kkyks rsOgk R;k Eg.kkY;k]
^^eyk ek#u Vkdk] dkiwu Vkdk] i.k ?kjkckgsj dkksiyks- ldkGh njoktkoj Fkki iMyh- eyk vkuan >kyk- okVys
vk’kkjktsaP;k e`R;wphp ckreh ?ksÅu dq.kh rjh ;sbZyp] rsp vkys vlrhy- i.k okPNkuh gksrk-
‘kks/kd utjsus c?kr gksrk- brdk uhp vlwugh R;kyk e/;sp lH;i.kkph dk Hkjrs ;sbZ- eyk
letr uls-
FkksMk osG clwu Eg.kkyk] ^^vk’kkjkts dqBs vkgsr**] fopk# ykxyk eh R;kyk dVoys-
tkrk tkrk rks Eg.kkyk] ^^R;kauk eh dqBsrjh ‘kkGsr f’kf{kdk Eg.kwu ykorks- R;kauk okÚ;koj
lksMw udk- **
cafnuh L=h gh cafnuh#is cfg.khph ek;k nsbZ
lkljh loZLo nsbZ Ekkgsjk lksMwuh tkbZ
fryk ?ksÅu ,d L=h eqDrhokyh ckbZ m”kkrkbZ flrkjkejktsadMs xsyh- R;k ,dk jk=h
tksjnkj HkkaM.kkuarj eh fryk fu?k dk Eg.kkyks\ ?kjkckgsj dk dk
58
Hkkousyk vkokgu d#u vkyks- ukVd d:u rh dVdV feVork ;srs- dksVZdpsÚ;k dsY;k rj
=kl gksrks- eksBk HkkÅ rj egk yckM gksrk- rks nk# fiÅu gkWye/;s clyk gksrk-
^^ek>h iRuh o eqyxk ;kaP;k O;frfjDr eyk dkgh ns.ks ?ks.ks ukgh- ** R;k dk;ZdrhZyk
eh Eg.kkyks] ^^vkEgh c?krks] rqEgh tk! gs frP;k fgrklkBh djhr vkgksr- vkEgh tsowu cksyw]
rqEgh ;k- ** R;k xsY;koj nks?kkauh vkEgh Hkkokauh nk# s ik; jksoys
gksrs- rh mijh gksrh- vkEgh tsoyks vk’kkjkts ek= mik’khp clwu jkfgyh-
gs ek>s ?kjk.ks! [kkunkuh i.k fejo.kkjs! nqcG;k oj vR;kpkj dj.ks gh vkEgk Hkkokaph
uhrh gksrh gs vkeps laLdkj gksrs- [kjsrj vkbZoMhykaps laLdkj pkaxys gksrs- i.k ck;dks ?kjkr
vkyh o vkEgkyk frus ikj ikj eukiklwu cnyoys- uoy Eg.kts lokZaukp vk’kkjktsZaph ,d
izdkjph tsylh okVk;ph- R;kaP;k fopkjkapk jkx ;k;pk- rhl o”kkZr vkbZus ?kMoysyk
lnx`gLFk] yXukuarj QDr x`gLFkp mjyk- ek>s laLdkj rd yknw gksrs-
Jealousy thy name is human
lhrkjkeHkkÅ gydV gksrk- Eg.kts ekÖ;kis{kkgh tkLr LokFkhZ gksrk- vk’kkrkbZyk
okVsy rs cksyyk- ^^eh uksdjh idMyh vkgs- ^^eh ijh{kk >kY;koj vkWfQle/;s DokVZj
ekxwu ?ksbZu- tksi;Zar eyk ?kjkr jkgw ns- ** rh Eg.kkyh-
^^egkykr gDd udks] eyk lTtkr iMw |k- brD;k eksB;k txkr eh 19 o”kkZph
eqyxh dqBs tkÅ\**
R;kosGh ,dk Mk;jhr fyfgysys dk=.k eh lkBsauk fnys- rs okpw ykxys-
59
6 jktegkykrwu jLR;koj
nj vkBoM;kyk jfookj ;srks rls nq%[k thoukr ;s.kkjp i.k 6 okj nq%[k 1 okj lq[k
u’khch dk ;kos] iq.;kus vkbZ&oMhy feGrkr] ilarhus o u’khckus thoulkFkh] rjhgh lq[k
thoulkF;koj vlrs- thoukpk vFkZ dh R;kP;krgh iq.; vlrs- VsaMj m?kMkos rls ts Hk# rs
feGrs-
ckGkus ifgyk ‘okl ?ksryk- rsOgk vkbZ ofMy toG vlrkr-
‘ksoVpk ‘okl ?ksrkr rsOgk eqykauh toG vlk;yk gos- vkbZps MksGs vksys Bso.;kis{kk
vkBo dh rw ckG vlrkuk rqyk fcNk.;krgh vksY;k Bsor uOgrs- thoukpk vFkZ frus
letkoyk- frP;k lgoklkr vf/kd dGyk mexyk] letyk- lR;dFksr fygk;yk lksusjh
HkwrdkG ulyk rjh izse eqcyd vlrs- ckyi.khps gDdkps ukrs iq
60
gksrs m/oLr gksÅu u nk[kfo.ks vo?kM vlrs Eg.kwu eh fyfgrs- eh egfj gksrs ¼?kjokyh½
R;kph egjh >kys ¼eksydjh.k½ ,dk osykaVhus ekÖ;koj vkHkkG dkslGys- dkgh
ftadysY;kapk lUeku gksrks rsOgk u ftadysY;kae/;s u lkaxrk ;s.kkjk U;wuxaM vifjgk;Z
vlrks- Li/kkZ VkGrk ;sr ukgh- ijkt;lq/nk o uSjk’; VkGrk ;sr ukgh- ‘kkar eu vkrwu
m/oLr vlrs- fujk’k vlrs- vcksy eukr mnklh vlrs- jkx ;srks] i.k jkx dq.kkoj
dkkyh dh vkBos] >ksikG;kP;k dM;k dqjdqjrhy] jkej{kspk vkokt
;sbZy- ikVh isfUlyh ?ksÅu vksV;koj clysyh eqys fg’kksckP;k f’kGksI;kP;k xIik ekj.kkÚ;k
L=h;k dkukslk ?ksr pqxY;k dj.kkÚ;k vkT;k] Hkkdjhpk okl vkBos- ,dVsi.kkr QDr
iqLrdsp fe= gksrh-
vkbZ nknkaph vkEgh eqys gksrks- fiYyw jMrs- i.k osxGh okV 'kks/krs- vpkud e`R;w
vkY;kojgh brj yksd txrkrp- gGos fiYyw jMrs jsaxkGrs- ckdhph iVkiV mMk.k Hkjrkr-
pdz pkywp jkgrs- vgadkjh uohu ;srkr- ek.kwl lairks i.k vgadkjkpk okjlk iqk xSj Qk;nk ?ksÅ u;s Eg.kwu yir tir ckgsj iMys- okV
ik;k[kkyph gksrh- i.k vkt osxGh okVr gksrh- iqUgk ;k okVsoj ;s.kkj UkOgrs- ;s.ks te.kkjgh
uOgrs-
61
jktsauh cgh.k jkt?kjk.;krhy eqyxh cs?kj >kyh gksrh- txk;yk dk; ykxrs\ NIij\ ek.kls\ ‘kjhj\lk/ks vk;q”; lqanj vlrs\ i.k d/kh\ d/kh d/kh\
gks d/kh d/kh\ vki.k dks.k\ vlsp dq.khrjh dkgh o”ksZ
eqDdkekyk vkysys izoklh! gkrkrwu fulVwu xsysys vk;q”;\eksg laiyk! ukrh laiyh!
ik.;kP;k dqaMkik’khs i.k frps u’khckr osxGs fyfgys gk srs- ,d ‘kkGsrhy f’kf{kdk
m”kkckbZ fryk frP;k ?kjh ?ksÅu xsyh- [kjsrj ckbZyk ckbZph bZ”kkZ dk vlrs\ i.k dkgh dkj.kkus
m”kkckbZ uh fryk usys- ‘kks/k ?;k;yk dq.kh ;sbZy ;kph vk’kk uOgrh- ?kjxqrh HkkÅcandhph
HkkaM.ks [ksM;kiklwu jktki;Zar loZ= vlrkr-
rh udks’khp rj gksrs-
eqyxh udks’khp vlrs- gs lR; dkukMksGk d#u Lor%yk xzsV eku.kkÚ;kacnny eyk
d.ko ;srs- dqBY;kgh {k.kh R;kaP;kojgh gh osG ;sÅ ‘kdrs- v’kk osGh R;k dk; djrhy\ i.k
vkt R;k fryk glr gksR;k- frus iksyhlkr tkos dk\ i.k dls\ frFks dq.kkoj fo’okl
Bsok;pk\rh eqyxh gksrs- frFks eqyxh lqjf{kr vlsy dk\
dkgh fnol frus tso.k OkT;Z dsys- txys rsokys- vkrk ckl! i.k ej.k vkys
ukgh- ykyh ukgh- Eg.kwu vijk/kh okVs- ák
‘kjhjkph ;k vfLrRokph ‘kje okVss- m”kkrkbZP;k ;k vkJekr r#.k eqyxk okjyk Eg.kwu cspSu
>kysY;k ,d vkth fryk HksVY;k- R;kauk fpdVyh- R;kauh fryk ia[kk[kkyh ?ksrys i.k gGwgGw
R;k fryk MkWfeusV d# ykxY;k- vkJekrgh nqgh ektyh- tx.;kis{kk ej.ks [kwi lksIis vlrs-
i.k rh txr gksrs- rh m”kkrkbZacjkscj efguiwjyk jktegkykr xkÚgk.ks ?ksÅu xsyhs-
eh HkkokdMs ijr vkys- vxnh okVys rj iksyhl dsl djk;ph Bjoyh- ,dk L=h gDd
laj{k.k lferhP;k ckbZ m”kkrkbZ frpscjkscj gksR;k-
62
jkts lkaxw ykxys- tso.kkP;k Vscykoj vkEgh cjkscj [kkr gksrks- rh mik’kh leksjP;k
x.kirhP;k QksVks ÝsedMs c?kr cksyr gksrh- txkr tj nso vlrk x.kirh vlrk rj QksVksrwu
ckgsj ;sÅu R;kus vkEgkyk iksVkr R;kpk ,d nar [kwilwu ekjyk vlrk- Mk;jhps iku v/kZoV
gksrs-
R;k izlaxh rh [kwip y
63
ikV;kZ Vªhik & iSlk m/kG.;klkBh
okk ?kVLQksV >kyk vkgs- **
vk’kkjktsapk ?kVLQksV ;kus [kwip vkuankus ?ksryk- rh ukanw u;s v’kh uOgs- i.k rh lq[kh gksÅ
u;s v’kh vkeph bPNk gksrh- jktdkj.kh o HkkÅcandh tk.k.kkÚ;k [kkunkuh ?kjk.;krhy
eqyhyk frpk l[[kk HkkÅ lhrkjke vls lkaxsy gs [kjs okV.kkj ukgh- i.k rks vls lkaxr gksrk-
rsOgk rs dk\ gs u dG.;kbrdh vk’kkrkbZ izXkYHk gksrh- eukrY;k eukr eh R;kph rqyuk brj
Hkkoka’kh dsyh- cfg.khykgh fodk;yk r;kj gks.kkjk nyky! eh gh uhp gksrks- i.k ek.kwl gksrks-
gk ek= ujk/kep gksrk- nsodh o dalkps Hkkok cgh.khaps [kwi izse gksrs] i.k nsodhpk iq= Jhd`”.k
rq>k o/k djsy v’kh Hkfo”;ok.k >kY;keqGs dal nq”V cuyk- iSlk okbZV vlrks- iS’kklkBh
jDr jDrkyk foljrs- lhrkjkeHkkÅ iqjrk prwj gksrk- R;kps O;fDreRo vkd”kZd njkjk
okV.kkjs gksrs- vk’kkrkbZ eghuiwjyk jkg.kkjp uOgrh- i.k dzwj lYyk R;kus fnyk- izR;sd ?kjh
vls lkaxwu yXu gksrs\* vk’kkrkbZus fopkjys-
g;kus vk;q”;kr dq.kkykgh lkaHkkGys ukgh- gk dk; fryk lkaHkkG.kkj gksrk- i.k frpk
dkVk dk
64
gksrs- R;kgh gksR;k- ukghrj rh lkljhp O;fHkpkj d#u jkghyh vlrh- fryk vkEgh
egkykrhy R;k ?kjh 4 efgus jkgk;ph ijokuxh fnyh- vFkkZr fryk viekuhr djk;ph la/kh
vkEgh lksMyh ukgh-
^^gs c?k v’kh r’kh ek.kls ?kjh vkyh ukgh ikfgts] ek>h ck;dksgh frFks jkghy
d/khe/kh- **
[kjsrj frP;kis{kk ekÖ;k ck;dksdMsp v’khr’kh ek.kls ;s.;kph ‘kD;rk tkLr gksrh- o
dkGthgh gksrh- i.k xG;krY;k 4 dkG;k e.;kaP;k vkM rs pkys- rh fookfgr gksrh- fryk
okVsy rls okxk;ph eqHkk gksrh- i.k rkbZ ?kVLQksVhrk! fryk fdrhgh pkaxyh okxyh rjhgh ukos
Bso.ks frpk ik.k mrkjk d#u okHkkMs dkksikos- gk vkepk NG vkgs- **
‘kstkjph ckbZ Eg.kkyh] ^^okbZV ,dne okbZV! th ckbZ uoÚ;kdMs ukanyh ukgh R;k
vr`Ir ckbZus rqEgkyk =kl |kok] gs okbZV vkgs- ** vk’kkjkts ts dfFkrfjR;k okxrkr rs dq.khgh
u c?krk [kjs[kksV;kpk ‘kgkfu’kk u djrk gh ckreh loZ= okÚ;klkj[kh iljo.;kr vkepk
LokFkZ gksrk- dqBsrjh dksiÚ;kr dkGiq#”k glr gksrk-
65
^^vkEgkyk eqyh udksp gksR;k] ákauk gh cgh.kh udksp i.k fpdVxqaMh vkRegR;kgh
djr ukgh- ** jtuhjkts ^^lkljh tGwu esyh vlrh rj cjs >kys vlrs** ‘kstkjh.k Eg.kkyh-
R;kp vkBoM;kr ‘kstkj.khph eqyxh pkSdkr vpkud dqBY;k’kk vi?kkrkr okjyh- rh
‘kstkjh.k rjhgh jktegkykrhy eafnjkr ;sbZ- i.k rh vk’kkrkbZ cnny okbZV cksy.ks VkGr vls-
gk egky dlyk eksge;h gksrk- pkSl”B [kkackph vkjkl gksrh- oSHkokph deku gksrh-
jku>kMkaps lSfud R;kaps brds vkd”kZ.k okVkos\ fdaok egkykyk R;kph dFkk lkaxk;ph vkgs-
Eg.kwu rks yksdkauk cksyorks-
pkGhrY;k yksdkauk R;k egkykps [kwi vkd”kZ.k okVs o R;kLokFkkZlkBh rs yk sd
vk’kkjktsph cnukeh dj.;kr vkEgh djhr vlysY;k xqUg;krhy ewd Hkkxhnkj gksÅ ykxys-
^^dk; lkaxkoh ?kjph xks”V] pknjhus >kdkoh Eg.kwu lq#okr d#u vkEgh /kknkar [kksVs lkaxw
ykxyks- **
vk’kkjktsis{kk ekÖ;k iRuhpsp pkfj«; la’k;kLin gksrs- fdR;sd o”ksZ eyk rh ?kVLQksV
nsbZy vls okVs- i.k rh dnkfpr R;k jktegkykP;k jk.khinkP;k eksgkusp fVdyh-
jk.khinklkBh eyk dq.khrjh nqljs feGsy vls fryk okVs-
jtuh’kh yXu BjY;koj dq.khrjh jktegkykr fuukoh ?kk.k i=s ikBohr vls- gh
eqyxh ?kk.k vkgs- rh lsdaMgW.M vkgs- v’kk vFkkZps rs vls- jtuhjkts P;k dkWyste/khy
HkkuxMhacnny R;kr cjsp dkgh fyghysys vls- i.k fo?u larks”kh yksd jkt?kjk.;krhy
laca/kkcnny vls dkgh fyghrkr Eg.kwu eh nqyZ{k dsys- rjhgh vkti;Zar ekÖ;k gh eukr rks
la’k; mjyk- vk’kkjktsyk o dS- vkbZyk gs ekfgr gksrs- i.k R;kaP;k eukpk [kjk [kqjk] LoPN
eksBsi.kk dh R;k dq.kkykgh gs cksyY;k ukghr- tsOgk eh jktegkyklkBh bLVsVhlkBh 19
o”kkZP;k vk’kkjktsyk ?kjkckgsj gkdywu dkkY;koj eqyhauk rksaM u
66
m?kM.;kps laLdkj dsys tkrkr gs cjs vkgs- ekÖ;k ck;dkscnny vkysys rs i=p rh loZ=
nk[kowu egkykr ik; jksow ‘kdr gksrh o Eg.kwup dksVkZr tkow ‘kdr gksrh- fojks/khi{kkdMs
fdaok ,[kkn;k L=heqDrh laLFksdMs tkow ‘kdr gksrh- R;keqGs R;kuarj dkgh fnol rkbZyk
jktegkykr jgk;ph ijokuxh fnyh-
vk’kkjkts jkt?kjk.;krhy vlwugh vkeP;klkj[ks uhp HkkÅ vkiY;klkBh isSls [kpZ
dj.kkj ukghr gs tk.kwu gksrh- lquankrkbZyk gqaMk u nsÅu lkljh e# ns.kkÚ;k ;k ?kjk.;kr
Lor%yk jktdU;k let.;kr dkgh vFkZ ukgh gs frus tk.kys- Eg.kwup rj frus frP;k
dkWystP;k ekfldkr jktiw= o jkuQqy ys[k fyghyk gksrk- frus Lor%yk jkuQqy letkos gk
frpk uezi.kk gksrk-
67
eanhps o”kZ
jktdU;k jkuQqykps vk;q”; txyh] jk.kh & lezkKh & nklhps dke djr gksrh-
xksnkojhps ik.kh gksrs- leqnzkdMs ogkr gksrs- uksOgs- 2001 uarj 2008 lkyps eanhps
lokZr okbZV o”kZ vkys- IkSlk Eg.kts ek;k! VW.thcy Eg.kts izxV vlk vWlsV~l ,soth
ekufldrsojp fjls’ku] eanh voyacwu vkgs- iwohZis{kk loZpt.k Jhearp >kys vkgsr-
iwohZis{kk dkexkj O;kikjh e/;eoxhZ; uksdjnkj lokaZdMs iSlk [kqGkorks vkgs- vesfjdsrhy
cWadsus eanh Qkj vkgs Eg.kwu x`gdtZ deh dsyk o ØsMhV [kpkZr dtZ vkdlu vkys-
‘ksvjcktkjkrhy] ?kjkae/khy lksU;ke/khy iSlk gh jksdM uOgs rh jDde ekuyh tkrs-
[kjsrj ladVdkGh iSls ijrkO;kr feGrkauk R;kaukgh ?kj vlrsp- xksp xhr xkRk vkgs
v’kh MksG;kauh gl.kkjh vkiY;koj izse dj.kkjh] Hkkrqdyh ekaMk;yk mRlqd] Mko eksMyk
Eg.kwu ?kk;kG] rh eqyxh frP;k dFkkarwu f>jiwu okpdkaP;kgh eukr f’k# ykxyh-
vk’kkrkbZpk ,d okpd] pkgd] oxZ r;kj gksÅ ykxyk- **
frP;k eukryh eqyxh ckxMw ykxyh- fp=iV ijh{k.kkps ,d dke fryk feGkys- eh
rq>sp xhr xkRk vkgs vlk dkye rh fyfg^,d nwts ds fy, * ps [kwi lqanj ijh{k.k frus
fyghys- okgok feGoyh-
68
R;k dksoG;k gGO;k o;kr lgthoukrhy [kkp[kGX;kaph tk.kho fryk ul.ks
LokHkkfod gksrs- ek>s cfg.khoj izse vlrs rj eh fryk [kwi tiys vlrs- vi.k vkEgh nks?ks
HkkÅ cgh.khP;k ckcrhr Qkj’ks gGos fdaok dkGth dj.kkjs uOgrks- rlk fopkj dsyk rj Lor%
ifydMs vkEgkyk fo’op uOgrs- rkbZP;k fy[kk.kkyk ek= ,d gsok okVkok v’kh >GkGh o iksr
p
69
Hkwyh gqbZ ;knksa eq>s bruk u lrkvks] vc pSuls thus nks! vls rsp rs fdrh ?kksV.kkj]
jMwu jMwu fdrh jM.kkj! mrw tk.kkÚ;k nq/kkph lk; ckgsj iMyh o [kwip nnZHkjs fy[kk.k ?kMys-
vkrk eyk pSuls thus nks- Eg.kwu R;kauk osxGs fygk- laikndkus ne fnyk- i.k ekx.kh uqlkj
fy[kk.k ;sr ukgh- pSuls gedks dHkh vkius thus u fn;k- ekÖ;k eukr ,d vi?kkrkr
t[keh >kysyh eqyxh ps
vkoMrs ys[kd vkgsr- eh xhr xkRsk vkgs i.k dkgh dkG pedwu uarj vki.k fuukohi.kk P;k
va/kkjkr xqarwu tkÅ gh Hkhrh okVrs- iksVklkBh uksdjh djkohp ykxrs- i.k fygh.ks gk ek>k Nan
vkgs- czsuLVkWehZax >kys fd eh fyghrs fygk;ps Eg.kwu ukgh rj rh ekÖkh xjt vkgs Eg.kwu- esM
Vw vkWMZj fy[kk.k eyk ter ukgh vls ukgh- i.k ;k fo”k;koj fygk lkaxrkrp fygh.ks eyk
gkWVsye/;s Mkslk vkWMZj d#u cuo.;klkj[ks okVrs- vFkkZr] dkgh ‘kCn vls vlrkr dh R;k
‘kCnkaP;k xa/kkus Hkk#u eh fyghrs- mnk- jkuQqys] rh okV] rh oG.ks] rks xa/k o vpkud fuukoh
lqanj Qqy fnl.ks R;k fo”k;koj ex fygkosls okVrs-
jkuQqykaph gkd ;srs o enrhyk /kkowu ;srs vukfed izsse! eukr nMysys-
lkBs Eg.kkys dkekoj vlrkuk usgeh okVk;ps fygkos- d/kh okVs eLriSdh dknacjh
fygkoh- R;k [kkl dk;ZØekP;k /;s;klkBh jkstps uskdjhps dkp udksr- fuokar jE; fulxZ
lkfu/;krhy ,[kkn;k ,sfrgkfld okM;kr tkos- frFkyh gok ‘oklkr Hkjkoh- jkT;kP;k
70
ljnkjkaP;k inLi’kkZus HkkjysY;k R;k dkrGkaoj iljkos R;kapk Li’kZ tk.kwu ?;kok- i.k 4 fnol
Qqjlr feGk;ps okans gksrs- vkrk rqeP;k g;k fy[kk.kkeqGs ek>h bZPNk iw.kZ gksr vkgs-
ys[kdkyk iksV Hkjk;yk iSlk ykxrks o rks gok rj uksdjh djkoh ykxrs- LVªxyjph
vusd o”ksZ iksVkP;k vkxhlkBh ok;k tkrkr o ns’k mRd`”V lkfgR;kyk eqdrks-
lkBsauk vkfnR;jktsauh xkokckgsjP;k ‘kadjkP;k eafnjkr usys- tjk folkow ;k oG.kkoj
vls ,d dk=.k lkBsauh nk[koys-
71
7 tjk folkow ;k
^^rqtfo.k ‘kaHkks et dks.k rkjh- ** Eg.kr ik;Ú;k d’kkc’kk p
72
i;kZoj.k fnu ;srks] ,d fnol Ik;kZoj.kkpk] ckdh 364 fnol] o”kZ vksjcM.;kps]
i;kZoj.kkP;k ukok[kkyh ukVqdyh] u`R;s clo.ks] tso.ks o dpjk d#u fu?kwu tk.ks gs ^fulxZ
okpok vkanksyuk* ps #i ulkos-
7 ekpZyk efgyk fnu gksrks- R;k fno’kh efgykaP;k iz’ukdMs y{k os/kkos- loZ fnu
&fnol izcks/ku dj.kkjs Ogkos- ,dk L=hps nqlÚ;k L=h’kh ukrs dls vlkoss frP;k’kh frP;k
vksÖ;ka’khlq/nk laidkZr vlkos-
18@04@ yk tkxfrd okjlk fnu lktjk gksrks- R;k fno’kh R;k fo’ks”k fnolkps
iz;kstu dj.;kr vlk vFkZ vlrks dh R;k nqyZf{kr xk s”VhdMs y{k nÓkos] R;k mRlokus
tkx#drk ;koh- ekpZ 28 yk tkxfrd olqa/kjk fnu vlrks- R;k fnolkcnny fo”k;kcnny
ppkZ o lqlaokn Ogkok R;k iz’ukdMs y{k os/kkos] VksI;k] fiuk] isu o iqfLrdk fodwu iSls
feGo.ks fdaok R;k dk;ZØekr jktdh; gsrw lk/k.ks ;ksX; uOgs- o”kZHkj nqyZf{kysY;k xks”Vhauk
,dk fno’kh eku nsowu vki.k rkjkafdr djrks- R;k fo”k;koj ppkZ d#u iz’u lqVr ukgh-
R;kfno’kh dkghrjh fuosnu r;kj djkos o nÓkos fu’p; djkok- >kMs ykokoh- dje.kwd
dk;ZØekauh feel good okV.ks o from rag to riches us vkuan ekuus- yksddykapk
leku okjlk gok] i.k lR;kdMs MksGs>kd udks- okrkoj.k cny oj ppkZ goh- R;kfno’kh
feMh;kus R;k fo”k;kdMs fygwu /;kukd”kZ.k djkos o o”kZHkj R;k fo”k;h dke gksrs dk rs gh
c?kkos- r’kk ;kstuk vk[kkO;k] ,d Mk;jh ?;koh o iqkys
gs c?kkos- >kMs ykoyh i.k txoyh dk\ fdrh txoyh\ njo”khZ R;kp R;k [kM~M;kr o`{kkjksi.k
dsys tkrs o lsfyfczVhps QksVks R;k o`{kkjksi.kkr ;srkr- >saMkoanukph tkxk vlkoh rls >kM
ykok;ph tkxk vlrs\ T;kauk Ik;kZoj.k tkx`rhpk fopkj vlrks R;kyk gDd fdaok fo’ks”k
LFkku ulrs- ys[kd eukus fopkjkauh Jhear vlrkr- i.k vkfFkZdn`”V;k ;FkkrFkkp vlrkr!
xHkkZ’k;kr ifgY;k L=h xHkkZph gR;k >kyh- rsOgk dq.khgh d/kh fojks/k dsyk ukgh- myV
eqyxh udks gk vgadkj lekt ckGxr gksrk- eqyxh >kyh Eg.krkp R;k ckGkP;k vkbZ iklwu
73
?kjps loZ ukjkt Ogk;ps- eqyhps uko u{k=kps Bsok] lRrkohl u{k= vkgsr gks- uarj nqljhyk
eqyxh >kyh] unhps uko Bsoys dh Eg.kk;ps u|k ‘kaHkj vkgsr gks- eqyxk >kysyh L=h
Eg.kk;ph ekÖkk lw;Zdkar] ek>k vfnR;] lw;Z rks----- ‘kaHkj lw;Z FkksMhp vlrkr-
iFkukV;s gksÅ ykxyh- L=h P;k FkskM;k’kk ‘okl ?ks.;kph rh lqjokr gksrh- eqyxh
>kyh gks ukVdkrwu R;kosGh L=h eqDrhps okjs okgrkuk fnlw ykxys- eyk mxhpp rkbZ bLVsV
ekxsyls okVw ykxys- xSjlet gk ukR;kpk ‘k=w vlrks o vlsgh ek>s rkbZoj d/khgh izse
uOgrsp- rh ekÖ;kis{kk ojp< vkgs ;kph vlw;kp gksrh- lksU;kHkkÅ lkgsckaphp vkEgh eqys-
i.k fdrh osxGh gksrks- izxrhps ,d uos #i vkgs bZ&isij! eksckbZyoj ;s.kkjk b&isij u dksbZ
isij gok U;wtisij! Eg.kts QDr izxrh T;k ewBHkj yksdkai;aZr iksgkspyh R;kauk b&isij
feGsy- i.k oRkZekui= loZlkekU;kai;Zar iksgkspsy- ák b&isijyk fojks/k d# udk- i.k
lkekU;kapk orZekui= Msyh U;wtisij can d# udk- rlkp lk/;k lkekU; ek.klkaP;k
vk;q”;kr ;s.kkjs izseG ukrs cgh.khps rs can d# udk-
lkBasuh fygk;yk ?ksrys- ,d uohu ys[k fnyk-
ekÖ;k xksnkojhps ik.kh ák iqLrdkP;k tUekph gh xks”V- g`nÓkrwu jDr fVidY;k
f’kok; mRre dfork cur ulrs- xksnkojh okgrh >kyh- xksnkojhps ik.kh eqacbZ egklkxjkdMs
okgw ykxys- vkdk’kokVsus Jko.k vkyk ukgh- rjh i.k eukr Jko.k ;srks- dkj.k xksnkojhP;k
unhdkBh ek>s ckyi.k xsys- ekSY;oku oLrw ftFks lkiMrs rh tkxk t’kh vk;q”;Hkj vkBor
jkgrs rls ekSY;oku oLrw ftFks gjors rs {k.k rh okLrw vk;q”;Hkj cspSu djr jkgrs-
nf{k.k dk’kh & xksnkojh gh nf{k.k Hkkjrkrhy lokZr eksBh o ifo= unh vkgs- xkSre
_”Khauh gh xaxk vk.kyh Eg.kwu fryk xkSreh xaxk vlsgh Eg.krkr- xksnkojh unhP;k dkBkoj
ukf’kd iSB.k o ukansM gh rhu izeq[k ‘kgjs vkgsr- ák unheqGsp ukf’kd /kkfeZd dsanz cuys
vkgs- rsFks eafnjs xksiwjs /keZ’kkGk o laLd`frpk lqjs[k laxe vk
74
uxjh fdaok ukFkkaps iSB.k Eg.krkr- nf{k.k dk’kh Eg.krkr- iSB.k toGp tk;dokMh /kj.k
vlwu ák /kj.kkrwu vkSjaxkckn ijHk.kh chM ukansM ;sFks ik.kh iqjoBk gksrks-
xaxspk izokg vaxko#u xsY;kus xk; thoar >kyh- xks&nkojh vls ;k unhps uko vkgs-
xksnkojh o dknok ;kaP;k laxekoj uanwj ek/;es’oj i{kh vHk;kj.; vkgs- xksnkojh unhps
ik.kh rhFkZ Eg.kwu okijrkr- dkj.k R;kus fiRr jDrkps vktkj] dq”Bjksxkpk uk’k gksrks o Hkwd
okkyk- egkjk”VªkP;k izxrhr xksnspk Qkj
eksBk okVk vkgs- ák unhyk izojk] eqGk] o/kkZ] oSuxaxk] izk.kgh banzkorh o ‘kcjh un;k
feGrkr- ‘kcjhlaxekoj Hknzkpye toG ghps ik= [kwip eksBs gksrs- f=acds’oj dq’kkorZ
xkso/kZu tuLFkku izokjklax fuokliwj gh rhFksZ izfl/n vkgsr- xksnkojhP;k fofl”B oSurs; o
xkSreh ;k 3 izokgke/;s meykiwj ;sFks FkaMheqGs QDr jfookjhp Luku djrkr-
lkBs lkaxw ykxys- vk’kkjktsacjkscj fyOg fjys’ku cn~nyP;k ,dk f’kfcjkr eh gtj
gksrks- #i fcyksjh mrjys dh L=h udks\ dk\ vFkkZr ;k ys[kkr lH; lqlaLd`r dksaMh >kysyh
letwrnkj L=h Eg.kwu ukbZyktkus rh d#u Lohdkj.kkjh L=h fopkjkr ?ksryh vkgs- Hkkofud
[kPPkhdj.kkph grcyrk lgu djk;ph ‘kfDr L=he/;s deh vlrs- ‘kjhjkaph y
75
,dV;k iMysY;k L=hoj l’kkoj >qaM rqVwu iMrs rls fujk/kkj L=h oj >Mi ?kky.kkjs
iq#”k R;kauk iq#”k QDr ‘kkjhfjdn`”V;kp Eg.krk ;srs- eh dlkgh vlks ?kjkr Js”B vls
letr vlrkr- dq.kh uksdjgh ekyfd.khdMs R;k utjsus ikgrks- dkj.k rks Lor%yk L=his{kk
Js”B letrks dkWylsaVj e/khy eqyhaojps vR;kpkj dk; lkaxrkr\
dfjvjghu] mPpinL; L=hyk rqPN ekurkr- ex dk; yhOgbu jsX;qyj dsY;koj]
vusd csC;ks i.k vxfrd vusd can njokts egklkxjkP;k fn’ksus m?kM.kkjs L=h ps tx.ks gSjk.k
dj.kkjs r;kj gksrhy- udks yhOgbuph laLd`rh Hkkjrh; ukgh-
yhOg bu fjys’ku’khi Hkkjr NksMks] pys tko gh laLd`rhP;k Lokra«;kph ykY;koj esY;koj lkFk nÓk;yk
;srk- csy ctkvks vaknksyu rjh djkos i.k Ns! ák cqG;k ek.klkadMwu vk’kkp ukgh- m|k
ekÖ;koj osG vkyh o flrkjkejktsauh gk egky cGdko.;klkBh eyk ckgsj dk
76
dk; rkbjktsZ fnok /kjk;phlq/nk ,d i/nr vlrs- ek.kwl fnok /kjrks rks izdk’kkpk
LraHk vk/kkjkyk feGkok Eg.kwu- i.k fnok uhV /kjyk ukgh rj gkr Hkktrks- fnok gkrkrwu xGwu
iMrks- rqEgkyk tujhr dGyhp ukgh- rqqGl ykok;ps fnol xsys vkrk- ?kjks?kjh ckVY;kar
HkkaM;kr euh IykaV ykorkrk- njoktk toG fHkarhyk /k#u fdaok eksB;k >kMkyk /k#u
eksB;k ikukapk euhIykaV vlrks-
jtuh jkts ofguh rkMrkM cksywu fu?kwu xsyh-
eh vokd clwu jkfgys
?kjkrhy ,d uksdj eksydjh.k vkr vkYkh- eksydjh.k] ^^c?kk ckbZ d’kk cksyrkr gks**
Eg.kw ykxyh- i.k eh fryk xPphr jtuh jkts ofguhcjkscj pgkM;k djrkuk ikghys gksrs-
vFkkZr eh cksyks u cksyks] jkts vls cksyYks vls csekywe [kksVs cksy.;kr rh rjcst gksrh]
vkiys vls u’khc fd vkiY;kyk d/khp uksdj /kkftZ.ks ulrkr- nqlÚ;k fno’kh daVkGk vkyk-
,dVhyk jgk;pk r#.k L=h yk uojk gok Eg.kwu jtuhjkts fu?kwu vkyh- rh tkrkuk
lksU;kHkkÅnknkjkts [kwi jMys- ek.kwl [kwi i{kikrh vlrks- ,[kkn;kr dk xaqrrks o osMk gksrks
lkaxrk ;sr ukgh- dqByhgh lsok u dj.kkjh jtuhjkts ofMykaph ykMdh gksrh- rh xsyh Eg.kwu
lksU;kHkkÅ nknkjkts Vhia xkGr clys dh vkrk vki.k tx.kkj ukgh Eg.kwu jMr gksrs-
cktwP;k caxY;kryh ,d pqxy[kksj ‘kstkjh.k xIik ekjk;yk clk;yk vkyh- gh
ulyh rj eh eqykadMs xsyks vlrks Eg.kwu lksU;kHkkÅ nknkjkts frP;ktoG jMw ykxys-
vk’kkjkts ‘kkari.ks >kMkauk ik.kh ?kkyr gksrs- flrkjkejkts o R;kaph iRuh o jtujkts ofguh
us.kkj ukgh gs lksU;kHkkÅ nknkjkts nknkauk ekghr gksrs- QDr vkuaniwjP;k egkykrp
lksU;kHkkÅaph tkxk gksrh- nksUgh eqys yckM gksrh- rjhgh R;kapk vks
77
vk’kkjktsuh R;kaps diMs cnyys- 19 o”kkph eqyxh rh frP;k ofMykaps iq#”kkaps ‘kjhj
rsgh dsoG ‘kjhj Eg.kwu c?kwu R;kaps gkx.ks&eqr.ks dk
78
8 fdYY;kps cq#t dkslGys-
>qacjkauk ekyhU; ps Vkaxys- ‘kCnkP;k jkaxksGhrwu nsoGkP;k
?kaVkae/kh nsoGkrwu oktys- tqU;k xks/kMhps th.kZ inj fojys] mjyh QDr yDrjs foLdVysyh
jkaxksGh m/oLr[kksjs i S’kko#u forq”V] oknfookn egRokph oLrw gjo.ks] xkMh pqd.ks v’kk ?kVuk
izR;sdkP;kp vk;q”;kr ?kMrkr- izkekf.kd uskdj QDr fp=iVkrp feGrkr- prqji.ks
oknfookn VkGwu eueqVko d#u HkkaM.ks feVo.kkjs ofj”B T;s”B ukVdkarp vlrkr-
izR;{kkr yksda brjkapk rek’kk ,UtkW; djrkr- yksd Eg.kts rjh dks.k\
vkjlk igkok ik.;kr u[kjk djkok eukr
QqxMh [ksGw QqxMh Ekkek ?ksrhy yqxMh
QqxMh [ksGw n.kn.k #i;s oktow [k.k[k.k
ekek vkfr vfr Jhear ;kph eqyxh ,dne paV
lw;Z eanhjkrhy jFk gksrk rks {k.k fcGke/;s laFk gksrk
vkBoMh cktkjkr eky gksrk t=sse/;s tk.;kyk rky gksrk
HkkÅ rsOgk Hkko[kkÅ uOgrk- HkkoaMkae/;sgh lk/ksi.kk gksrk
LoIukauk ekÖ;k ia[k gksrk i;kZoj.kkapk Madk uOgrk-
HkkaM.k gksÅ u;s Eg.kwu dk; djk;ps\ lgu’kDrh okkyks- f’k{k.kkus
cksFkV >kyks- tks lekt iz’ukauk ?kkcjrks] iz’u >kdrks rs lksMo.kkj dls\
tj cksyys rj\ eyk dkgh lkaxk;ps;] i.k dls cksyw] dk; cksyw\ eh ,dVh iMsy-
tjk fygwu cksywu lektkr ;ksX; okVsoj tk.;kr Qjd iM.kkj vlsy rj cksyk] izsj.kk |k-
iwohZ ik.koB;koj ,dh gksrks- nfyr pGoG v’khp iq
79
rqEghi.k ;k pGoGhr lkehy Ogk- Hkwd cGh fdlku vkRegR;kr tkx`fr djk] rqEgh brjka‘kh
okxky rls eqys okxrhy- [kjs laLdkj gos] vkn’kZ gok- ckjhd lkjhd eqnns gos Eg.kwu eksBk
eqnnk lksMwu nsrk ;srks dk\ loZ {ks=krwu ,d leku /kkxk laosnu {kerspk izxrhpk
lek/kkukpk laLd`rhpk vlrks- vk’kkjktsauh cÚ;kp dfork EgVY;k- dkgh brjkaP;k dkgh
R;kaP;k gksR;k-
Lor%ph {kerk] eksdGs vkdk’k
Ekh ,d if{k.k vkdk’kosMh
v’kh >si ?;koh vls lwj xkos
80
9lxGs fBd vkgs-
dkgh ys[k okpwu vusd fopkj eukr ;srkr rs u fyghrk cqMcqM;kizek.ks ft#u
tkrkr- yksd fopkjrkr- brdh o”kZ rqEgh dk fyfgys ukgh- eyk i.k d/kh uoy okVrs- brds
nq%[k] brdh fujk’kk osnuk eh brdh o”kZ dqBs nMowu Bsoyh gksrh- nkcwu Bsoyh gksrh- vkrk
LQksV gksÅu ckgsj iMkos rls gs fopkj ckgsj iMrkgsr- xgus cuokvks] xgus rqMokvks]
lkMh;ksads lsyes] Msªlds lsyes tkvks ;kiqs fopkj ekaMk;ph la/kh fnyh xsyh- eh iqUgk dnkfpr brds eueksdGs fygw
‘kd.kkj ukgh- ¼L=h Eg.kts vk[kwMf’kaxh cgwnw/kh EgSl- rhyk Lor%yk va?kksGhyk osG feGkyk
ukgh rjh pkysy i.k rhus uksdjh djkoh] iDoku cuokos] vkokt u djrk ejkos- ½
iqUgk eyk ,o
81
vkiY;koj ;srks rsOgk enrhph vis{kk djrks- eSf=.khauks rqEghgh rqeps fopkj fygk- eh rqepssp
xhr xkRsk vkgs ex igk fdrh fopkjkaps rjax ikBksikB m?kMrkr-
izR;sd fopkj uohu vlrks- f’kok; lkekU; ek.klkps lkekU; fopkj izkfrfu/khd
Bjrkr- yiowu yiowu vki.k vkiyh nq%[k fdrh dkG yio.kkj\ ?kjkps nkj can d#u lw;kZyk
mxo.;kiklwu Fkkacork ;sr ukgh- izxrh lw;kZlkj[kh vlrs- eh feGorh ák vfHkekukcjkscj
xkBksM;kr cka/kwu vkysys gsos&nkos] }s”k] vieku] vlekursps nq%[k vki.k dk;e okgrks- ?kj
lalkj uksdjh loZ= vki.k mRre ikrGh feGkoh Eg.kwu Ikz;Ru djrks- o ,d fnol dGrs gs
loZ Qlos gksrs-
loZp t.k ikBhekxs izR;sdkcnny osxosxGs cksyr vlrkr- Vhdk djrkr gh v’kh
laLd`fr QDr ekfydkr o flusekrp ulrs- iw.kZ lektkr vlrs- R;kpsp izfrfcac
lkfgR;krgh fnlrs-
dqN rks yksx dgsasxs] yksxksa dk dke gsS dguk
eu ‘kq/n rq>s rqt js xM;k fHkrh dq.kkph
rw mpy ys[k.kh] lkFk gksbZy rqyk js ‘kCnkaph
vFkkZr Eg.k.ks lksis vlrs i.k Qlo.kwdhus ‘kjhjkoj ifj.kkegh gksrksp-
x.kirhyk 21 nqokZaph tqMh okgrkr- r’kh gh 21 lqeus eh ekÖ;k ykMD;k okpdkauk
leiZ.k dsyh- lkBsauh loZ lqeus nk[kfoyh
82
10 lj.kkj d/kh j.k
^vk;q”; Eg.kts j.kkax.k* v’kh miek fnyh tkrs- i.k vk;q”;k j.kkax.kkgwu fujkGs gos-
lqanj ‘kkar- i.k gksrs dk;\ vgadkjkph HkkaM.ks] ek.kwl nqlÚ;k ek.klk’kh HkkaMwu nq%[kh gksrks-
ek.kwl HkkaMyk ukgh rj lq[kh gksbZyp vls ukgh- i.k vf/kd nq%[kh gks.;kiklwu t#j okpsy-
ygku ?kjs] yksdy xkM;k] ikV;kZ g;k loZ fBdk.kh [kwi vkuankP;k {k.khgh HkkaM.ka dkGkGhaps izfresps iz’u mVrkr-
ukjGkP;k Qkan;k rksMY;koj ukjG tls cksMds okVsy rls vk;q”; R;k dq.kk okpdk okpwu
cksMds vlrs- dkgh dkG vi;’kkus uSjk’; ;srs- i.k [kpwu u tkrk ek.klkus iq
83
fp=iV ijh{k.kkpk ,d dkxn lkBsauh fnyk- gk ns’k laLd`rhlkBh izfl/n vkgs- R;kosGh
ghu fp=iVkauh lektkr okbZV izo`Rrh vk.kY;k- fp=iVkrwu lans’k ?ks.;k,soth vf’kf{krkauk
vfHk#phiw.kZ dje.kwd letr ulY;keqGs fp=iVkrhy okbZV xks”Vh o vuSfrd izdkj dls
Lohdkjys tkrkr rs ehjk jksM P;k ?kVuso#u dGys- baVjusVoj ekghrhps egktky vlrkauk
baVjusV pk mi;ksx vaxBk Nki ek.kwl R;k dkj.kklkBh djrks ákoj ns’kkph izxrh Eg.kkoh dh
nqnSZo Eg.kkos\ gDdkaph [kspkrk.kh o {kwnz Qk;nÓklkBh] vgaHkkoklkBh HkkaM.ks o O;fHkpkj ;k
ik;Ú;kauh fp=iV oj oj pkM yko.ksp can djrs- L=hHkw.k gR;k
;krwu lq# gksrkr dk\- vkt gk ek>k ‘ksoVpk ys[k vkgs- R;keqGs eh ekÖ;k fe=&eSf=.khauk
lkaxrs & rlsp gs xhr eh xkr vkgs-
84
11 fjdkek dksijk
lksU;kHkkÅlkgsckapk e`R;w >kyk- vk’kkjkts vukFk >kY;k-
[kjs okjlnkj lhrkjkejkojkts o eh vkfnR;jko vkysk] izsr mpyys xsys- Qkjls dq.kh
jMys uOgrs- QDr rhp vk’kkjkts iksjdh fujk/kkj >kyh gksrh- rks fjdkek dksijk mjyk] oMhy
okjys] Hkkokauk vkuan >kyk- rh ek= m/oLr >kys- ek.kwl xsyk- ngk fnol fnok ykoyk o
vkBo.k tkxoyh- ofMykaP;k e`R;wuarjps rsjkos >kys- vkgqrh >kyh- HkVthauh ea= EgVys-
?kjkr mnd’kkarh >kyh- HkVthauh iSls duoVhyk cka/kys- f’k/kk mpywu fiaM vax.kkr folftZr
dsys- rs xOgkps o rkanwGkps maMs [kk