ROZDZIA II: ANTYCZNA GRECJA

Terminy

Hellada Hellenowie kultura minojska

kultura mykeska

agora polis

kolonizacja kolonia metropolia

Ateny Attyka demokracja

Hellada

Grecy tak nazywali swoj ojczyzn.

Hellenowienazwa ludw zamieszkujcych staroytn

Grecj (Hellad)

kultura minojska nazwa kultury wywodzi si od mitycznego krla Minosa, rozwina si pod koniec

III tys.p.n.e., na wyspie Krecie; zabytki: paac w Knossos, pismo

Kreteczykw (nie rozszyfrowane).

kultura mykeska Nazwa kultury pochodzi od Myken (Peloponez), rozwina si w poowie II

tys.p.n.e.; zabytki: maska Agamemnona, brama lwic w Mykenach, ozdoby

mykeskie, ruiny warowni mykeskich.

agoragwny plac w polis greckim, skupiajcy ycie

towarzyskie, gospodarcze i polityczne.

polismiasto-pastwo w staroytnej Grecji,

obejmujce miasto i okoliczne wsie i osady.

kolonizacja

zasiedlanie nowych terenw przez kolonistw.

kolonianowe miasto zaoone poza Hellad przez

kolonistw greckich.

metropolia rodzinna polis kolonistw, miejsce skd przybyli do kolonii.

Ateny gwne miasto pastwo staroytnej Grecji pooone w Attyce.

Attyka kraina staroytnej Grecji, w ktrej znajdoway si Ateny.

demokracjademos+kratos=wadza ludu, system rzdw wprowadzony w Atenach w

VI w.p.n.e.

zgromadzenie ludowe (eklezja)

demagog strateg

ostracyzm Akropol Wielka Grecja

stoa Sparta Lakonia

heloci periojkowiegeruzja (rada starszych)

zgromadzenie ludowe (eklezja)

wszyscy obywatele Aten (mczyni), wadza ustawodawcza w Atenach,

uchwalao prawa, decydowao o wydatkach, wysuchiwao posw z innych pastw.

demagog najlepsi mwcy na eklezji zwani przywdcami ludu.

strategdowodzi armi i flot atesk.

ostracyzm

prawo pozwalajce wygna z Aten na 10 lat czowieka uznanego za wroga

demokracji. Gosowano na ostrakonach, czyli glinianych skorupach.

Akropolstrome wapienne wzgrze w Atenach, na ktrym wzniesiono wspaniae witynie

powicone bogom.

Wielka Grecja Hellada wraz z koloniami.

stoa budowla skadajca si z dachu opartego na kolumnach chronica przed deszczem i

socem ludzi znajdujcych si na Agorze.

Sparta miasto pastwo greckie znajdujce si na Peloponezie w krainie zwanej Lakoni.

Lakonia kraina w staroytnej Grecji, w ktrej powstaa Sparta.

helociuprawiali ziemi nalec do Spartan. Byli cakowicie zaleni od swych panw i bez ich

zgody nie mogli opuszcza miejsca zamieszkania.

periojkowie cieszyli si wolnoci osobist w Sparcie, ale nie uczestniczyli w rzdzeniu polis. Zajmowali si handlem i rzemiosem.

geruzja (rada starszych)

przygotowywaa projekty ustaw pod gosowanie Zgromadzenia ludowego,

wydawaa wyroki sdowe.

eforzy zgromadzenie

ludowehoplita

hoplon falanga Persja

Niemiertelni Maraton Termopile

Salamina Plateje triera

eforzy w Sparcie, realizowali postanowienia przyjte

przez geruzj i zatwierdzone przez zgromadzenie ludowe.

zgromadzenie ludowe

w obradach mieli obowizek uczestniczy wszyscy Spartanie, zatwierdzao lub

odrzucao uchway przygotowane przez geruzj.

hoplita cikozbrojny onierz piechoty greckiej.

hoplon dua okrga tarcza greckiego hoplity.

falanga szyk bojowy piechoty greckiej.

Persja staroytne pastwo lece na terytorium dzisiejszego Iranu.

Niemiertelni nazwa oddziaw perskich pieszych wojownikw.

Maraton miejscowo pooona ok. 40 km od Aten, miejsce starcia Grekw i Persw w 490

r.p.n.e., Zwycistwo Grekw, synny bieg Filippidesa (maraton).

Termopile wwz miejsce bitwy grecko-perskiej w 480 r.p.n.e. klska Spartan pod wodz Leonidasa.

Salaminawyspa grecka, w ktrej pobliu doszo do starcia grecko-perskiego w 480 r.p.n.e.,

zwycistwo Temistoklesa i Grekw.

Plateje miejsce starcia armii greckiej i perskiej w 479 r.p.n.e., klska Persw.

triera nazwa greckiego okrtu wojennego.

tytani Olimp wyrocznia

PytiaDwunastka olimpijska

mit

heros gimnazjon agon

hipodrom igrzyska olimpiada

tytani wedug mitologii greckiej rzdzili wiatem przed Zeusem,

Olimp najwysza gra w Grecji, miejsce gdzie mieli wedug mitologii mieszka bogowie.

wyrocznia

miejsce wite, gdzie bogowie, za porednictwem kapanw, przepowiadali

przyszo, wyraali swoj wol i udzielali rad w sprawach prywatnych i pastwowych.

Pytia

kapanka w wityni Apolla w Delfach. Penia rol Wyroczni, pia wod z rda i wpadaa w trans. Kapani ukadali ze sw wyroczni

odpowied.

Dwunastka olimpijska

najwaniejsi bogowie greccy: Zeus, Hera, Atena, Apollo, Hefajstos, Hades, Hermes,

Artemida, Posejdon, Afrodyta, Ares, Hestia.

mit

opowie o otaczajcym ludzko wiecie, opisujca histori bogw, zjawisk

paranormalnych, demonw, legendarnych bohaterw oraz histori stworzenia wiata i

czowieka.

heros

w mitologii greckiej posta zrodzona ze zwizku czowieka i boga. Herosi mieli

nadzwyczajne zdolnoci, jak wielka sia, spryt lub inne przymioty.

gimnazjon w staroytnej Grecji by to zesp tylko czciowo krytych budowli, ktre byy przeznaczone do wicze fizycznych.

agony

zawody, czce w sobie zmagania sportowe, muzyczne i teatralne. Wizay si z uroczystociami odbywajcymi si w

sanktuariach.

hipodrom

to plac o zarysie wyduonego prostokta, zakoczony z wszych stron pokrgo

penicy funkcj toru wycigowego dla koni i rydwanw. Najbardziej znane byy w Olimpii i

Lykajos.

igrzyska due midzynarodowe wydarzenia sportowe organizowane zwykle co cztery lata.

olimpiada zawody olimpijskie organizowane w staroytnej Grecji, co cztery lata.

Olimpia piciobj olimpijski

Wielkie Dionizje

koturny dramat tragedia

komedia skene proskenion

orchestra theatron Iliada

Olimpia miejsce w Grecji, w ktrym odbyway si staroytne igrzyska.

piciobj olimpijski

dyscypliny prezentowane na olimpiadzie: rzut oszczepem, rzut dyskiem, skok w dal, bieg i

zapasy.

Wielkie Dionizjeattyckie wita w staroytnej Grecji na cze Dionizosa boga wina, day pocztek

teatrowi

koturny buty na bardzo wysokich obcasach. Uywane

byy w staroytnym teatrze greckim. Aktorzy w teatrze greckim wkadali je aby

ich mona byo lepiej widzie z daleka.

dramatutwr literacki charakteryzujcy si przede

wszystkim tym, e jest tworzony w celu realizacji scenicznej.

tragedia

to utwr dramatyczny, w ktrym orodkiem akcji jest nieprzezwycialny i koczcy si

nieuchronn klsk, konflikt wybitnej jednostki z siami wyszymi - losem, fatum, prawami historii, prawami moralnymi, prawami spoecznymi itp. Konflikt ten okrela si jako

konflikt tragiczny.

komedia

jeden z trzech, obok tragedii i dramatu waciwego, gatunkw dramatycznych.

Komedie cechuje pogodny nastrj, komizm, najczciej ywa akcja i szczliwe dla

bohaterw zakoczenie.

skene w teatrach greckich budynek usytuowany naprzeciw widowni, mieciy si w nim szatnie

dla aktorw, magazyny rekwizytw.

proskenion

w teatrze greckim podest przed skene, odpowiednik wspczesnej sceny, pojawi si na

przeomie V i IV w. p.n.e., a upowszechni si w II w. p.n.e. Aktorzy wraz z rozwojem teatru

odczyli si od chru i przenieli na proskenion, gdzie rozgrywali waciw akcj sztuki, podczas

gdy chr pozosta na orchestrze.

orchestra

nazwa pkolistego placu w teatrach greckich, znajdujcego si pomidzy scen a widowni.

Bya to centralna cz teatru. Na niej odbyway si wystpy chru i aktorw w

wystawianych sztukach.

theatron nazwa widowni w teatrze greckim.

Iliada

autorstwo tradycja przypisuje Homerowi. Datuje si j na VIII lub VII wiek p.n.e. stanowi ona najstarszy zabytek literatury greckiej. Tematem

utworu jest gniew Achillesa i zwizane z nim

epizody wojny trojaskiej.

Odyseja meandrymalarstwo

czarnofigurowe

malarstwo czerwonofiguro

we

porzdek dorycki

porzdek joski

porzdek koryncki

filozofia logika

Akademia Platoska

Liceum klepsydra

Odyseja

epos grecki, przypisywany Homerowi, oparty na antycznej ustnej tradycji epickiej, a w formie

pisanej istniejcy przypuszczalnie od VIII wieku p.n.e. To dzieje powrotu Odyseusza do ojczyzny

po zakoczeniu wojny trojaskiej.

meandry

element dekoracyjny stosowany w architekturze, rzebie, malarstwie. Znany w staroytnej Grecji i

Rzymie; powrci w okresie renesansu i klasycyzmu. Jest to geometryczny ornament w

formie poziomego pasa. Nazwa pochodzi od rzeki Meander pyncej w Azji Mniejszej.

malarstwo czarnofigurowe

stosowany w staroytnej Grecji sposb zdobienia naczy ceramicznych. Artysta malowa postaci i

przedmioty specjalnym barwnikiem, ktry po wypalaniu nabiera czarnego koloru, reszta naczynia czerwonego. Styl ten powsta

najprawdopodobniej w Koryncie w VII/VI wieku p.n.e..

malarstwo czerwonofigurowe

sposb malowania naczy w staroytnej Grecji. Wszed w ycie okoo 530 roku p.n.e. Polega na malowaniu czerwonych sylwetek na czarnym tle.

porzdek dorycki kolumny bez bazy, kanelury, mao ozdobny kapitel, grube.

porzdek joski baza z kilku kamiennych krgw, kapitel z wolutami, szczupa.

porzdek koryncki posiaday baz, kapitel bogato zdobiony-li

akantu, bardzo smuke.

filozofia

nauka, mioniczka mdroci, rozwaania na temat podstawowych problemw takich jak np. istnienie, umys, poznanie, wartoci,

jzyk.

logikanauka o sposobach jasne