Romanya'ya Hoşgeldiniz - mmuncii.ro · ORI Romanya Göç Dairesi OUG Acil Hükümet Kararnamesi RTT Üçüncü ülke uyrukluları SEE Avrupa Economik Topluluğu EU Avrupa Birliği

Üçüncü ülke vatandaşları için Bilgilendirme Rehberi

Romanya'ya Hoşgeldiniz !

Gina Mocanu, Simina Guga, Rodica Novac

2012

AVRUPA BİRLİĞİtarafından finanse edilen proje

AVRUPA BİRLİĞİ

�Ç��LER� VE �DARES�BAKANLI�I

Avrupa İşleri ve Uluslararası İlişkiler

Genel Müdürlüğü

Göçmen için Romen Te�kilat�

�Ç��LER� VE �DARES� BAKANLI�I

CENTRUL PENTRUCENTRUL PENTRURESURSE CIVICERESURSE CIVICE

CENTRUL PENTRURESURSE CIVICEADO SAH ROM

Genel Program:“Göçmenlerle Dayanışma İdaresi''

Avrupa'ya Üçüncü ülkelerden gelen Vatandaşları Avrupa Entegrasyon Fonu- 2010 Yılı Programı

Proje:“Romanya'da yaşayan ve üçüncü ülkelerden gelenlerin topluma

entegrasyonunun kolaylaştırılması”İlgili sözleşme numarası: IF/10.02-01.02

Hazırlayan:ADO SAH ROM isimli Organizasyon Gelistirme Derneği

(Asociaţia pentru Dezvoltarea Organizaţiei – ADO SAH ROM)

Yayın tarihi:Haziran 2012

Teklif, talep ve değerlendirmeleriniz için adresimiz:Bükreş, Calea Moşilor nr. 284, bl. 22A, sc. 2,

et. 8, ap. 47, sectör 2,Tel.: 021 210 71 60,

e-mail: [email protected].

Proje Ortakları:ADO SAH ROM isimli Organizasyon Geliştirme Derneği'nin ortaklığı ile,

Anlaşmazlıklara Alternatifli Şekilde Çözüm Derneği (Asociaţia pentru Dezvoltarea Alternativa a Disputelor- ADRA),

Türk İşadamları Derneği (Asociaţia Oamenilor de Afaceri Turci - TİAD), ve Organizasyon Halkla ilişkiler Merkezi

(Asociaţia Centrul pentru Resurse Civice -CRC). sivil toplum kurumlarının katkılarıyla birlikte hazırlanarak düzenlenmiştir.

“Adı geçen bu evrak / kitap Avrupa Birliği finansal destegi ile hazırlanmıştır. Fakat kitabın içeriği'nden tamamen ADO SAH ROM ”.

ISBN: 978-606-648-015-4

1


ROMANYA’YA HOŞ GELDİNİZ!

Yurtdışından gelen vatandaşlar için bilgilendirme rehberi

II. Baskı

Tercüman: Niculae Păscuț

Bükreş, 2012

2

3

Önsöz

Yabancı bir ülkenin vatandaşıysanız ve Romanya’da oturma izniniz varsa, en azından kısa bir süre için Romanya’da çalışmaya, okumaya, aile birleşmesi için veya ticaret yapmaya karar verdiniz demektir. Bu Bilgilendirme rehberi - sizin içindir- en önemli amacı ev sahibi toplum içerisinde sizin adaptasyon ve entegrasyon aşamanıza yardımcı olmak.

Bu rehberin birinci baskısı, Ocak 2010 tarihinde, “Romanya’yahoş geldiniz! Romanya toplumu ile entegrasyon olanakları ve yabancă ülkelerden gelen vatandaşların hakları ve zorunlulukları ile ilgili bilgilerin genişletilmesi” projesi kapsamında, ADO SAH ROM ve Romanya Soros Vakfı işbirliği ile ARCA FARM tarafından yayınlanmıştır.

Bu yeni baskı, daha önce “Romanya’ya hoş geldiniz! Yabancı ülkelerden gelen vatandaşlar için bilgi rehberi” adı altında yayınlanan önceki rehberi, 2010-2012 döneminde romen kanunlarına yapılan değişiklikleri de göz önünde bulundurarak, güncelleştiriyor ve tamamlıyoruz. Bu rehber, ilk olarak yabancı ülkelerden gelen yabancılara, yani Avrupa Birliği dışındaki ülkelerden, Avrupa Ekonomik Alanındaki ülkelerden veya Isviçre Konfederasyonundan gelenlere, yerelvatandaşlara göre farklı yönetimleri olan yabancılara hitap etmektedir. Bilgilendirme kılavuzunun amacı, sizin, Romanya’da oturum hakkı olan bir yabancı olarak, entegrasyon olanaklarınızı, hak ve sorumluluklarınız hakkındaki bilgilerinizi geliştirmektir. Kamu kurumlarının sorumlulukları, işgücü piyasası, Romanya’da savunma ve sosyal yardımlaşma sistemi, şikayetleri halletme yolları, ortaklık şekilleri ve başka bilgiler ile, bu haklardan sizin tamamen yararlanma şanslarınızı yükseltmeniz için katkıda bulunmayı, işyerinde ayırımcılığı ve sosyal marjinalizasyonu yok etmek için mücadele etmeyi ve üyesi olduğunuz toplumun hayatına aktif olarak katılım yolları göstermeyi umuyoruz. Aynı zamanda, Romanya’da kendinizi evinizdeki gibi hissetmeniz umuduyla, işbu bilgilendirme kılavuzu ile, karşılıklı güven ve sorumluluğa dayalı bir ilişki geliştirme arzusundayız. İşbu Bilgilerndirme Kılavuzu; Romence, İngilizce, Fransızca, Türkçe ve Çince

4

dillerinde olmak üzere, kanuni sorumluluğu olmayan, fakat okuyucuyu özel konu hakkında yetkili bilgi kaynaklarına yönlendirmektedir. İşbu rehberde geçen bilgilerin doğru ve tutarlı olmasına gayret göstermemize rağmen, lütfen, kanun, telefon numaraları, adres ve diğer bilgilerin günden güne değişebildiğini göz önünde bulundurun ve bu sebepten dolayı sizleri ilgilendiren konuyla ilgili her zaman yetkili kurum veya kuruluşlara başvurmanızı tavsiye etmekteyiz. Bu girişimde bizi destekleyen ve bu rehberin yayınlanması için faydalı bilgiler veren herkese teşekkür ederiz.

5

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ………………………………………………………......3

2. KISALTMALAR ……………………………………………...8

3. ROMANYA GENEL BİLGİLER ……………………………93.1. Romanya-genel bilgiler3.2. Temel hak ve sorumluluklar3.3. Romen toplumuna yabancıların entegrasyonu

4. ROMANYA’DA OTURUM HAKKI ………………………164.1. Romanya’ya giriş ve çıkış ile ilgili bilgiler 4.2. Vize rejimi4.3. Romanya’da oturum izni

5. ROMANYA’DA ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK…305.1. Bir işte çalışmak 5.2. Çalışma izinleri 5.3. Romanya’da çalışma şartları 5.4. Başka sözleşmeli şekiller 5.5. Yasa dışı çalışma 5.6. Bireysel çalışma sözleşmesi sonucu hak ve sorumluluklar ile

ilgili anlaşmazlıkların halledilmesi 5.7. İşgücü işe alma ajansları 5.8. İnsan kaçakçılığı 5.9. Sosyal güvenlik

6. ROMANYA’DA BiR İŞ KURMAK ………………………..63

7. EĞİTİM VE KÜLTÜR………………………………………677.1. Eğitim 7.2. Romen eğitim sistemi 7.3. Romen eğitim kurumlarına kayıt şekilleri 7.4. Burslar7.5. Yabancı dilde eğitim veren eğitim kurumları 7.6. Özel ve dini eğitim

6

7.7. Yabancı üniversite öğrencilerinin Romanya’ya girişleri ve oturumları

7.8. Yabancı üniversite öğrencilerinin ögrenci evlerine yerleşmeleri 7.9. Diplomaların tanınması ve denkliği 7.10. Tahsiline Romanya’da devam etme7.11. Kültür7.12. Birkaç romen kültür simgesi7.13. Sanat, kültür, medya, eğlence

8. SAĞLIK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ ………..878.1. Sağlık hizmetleri 8.2. Sigortalıların hakları ve zorunlulukları 8.3. Sosyal yardım hizmetleri

9. AİLE VE FIRSAT EŞİTLİĞİ ………………………………969.1. Aile9.2. Bir evliliğin gerçekleşebilmesi için romen kanunların ön

gördüğü şartlar 9.3. Fırsat eşitliği 9.4. Anlaşmalı evlilik 9.5. Bir evliliğin sona erdirilmesi (Boşanma) 9.6. Doğum 9.7. Bir veya her iki ebeveyni de yabancı vatandaş olan çocuklar 9.8. Vefat

10. KONUTLAR………………………………………………..10910.1. Bir evi kiralamak10.2. Ariyet sözlesmesi veya kendi alanına alma ile oturmak 10.3. Bir ev satın almak 10.4. Yan gereksinimlerin kaydı 10.5. Zorunlu ev sigortası

11. ULAŞIM…………………………………………………….11311.1. Şehiriçi ulaşım 11.2. Şehirlerarası ulaşım 11.3. Ehliyetler

12. FİNANS ……………………………………………………118

7

12.1. Ulusal para birimi12.2. Banka hesapları 12.3. Yurtdışından veya yurtdışına para havalesi 12.4. Krediler12.5. Romen posta12.6. Vergilendirme – vergi ve harçlar

13. KENDİ TOPLUMUNA KATILIMDA BULUN! ………..12213.1. Siyasi, gönülülük, çağırışımlı hayata katılım 13.2. Romanya’da yabancıların entegrasyonu ve yabancılara sunulan destek hakkında uzman kurumlar

13.3. Hükümetlerarası kurumlar. 13.4. Kamu kurum ve kuruluşların, müfettişlik / acente/ il

müdürlükleri 13.5. Sendika ve İşverenler

13.6. Mesleki dernekler

14. EKLER………………………………………………………13114.1. Gerekli bilgiler

14.2. Bireysel Çalışma Sözleşmesi 14.3. Yasalar

14.4. Romence dilinde kullanılan günlük deyimler

8

KISALTMALAR

AJOFM İş Gücü Meşguliyeti ile ilgili İl Kurumu ANAF Ulusal Kamu İdare Acentesi ANITP İnsan Trafiğine Karşı Ulusal Örgüt ANOFM Iş Gücü Meşguliyeti için Ulusal Kurumu CNAS Ulusal Sağlık Sigorta Kurumu CNFPA Reşitlerin Mesleki Formasyonu için Ulusal Kurum CNP Kişisel Kimlik Numarası CNPP Ulusal ve Kamu Emeklilik KurumuCNRED Diplomaların Tanımlanması ve Denkleştirilmesi için

Ulusal MerkezFNUASS Sosyal Sağlık Sigortaları Tek Ulusal Fonu IM Çalıma Müfettişliği ITM Bölgesel İş Müfettişliği MAI İç İşleri ve İdare Bakanlığı MECTS Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığı MFP Kamu Maliye Bakanlığı MMPSF Aile, Sosyal Koruma ve Çalışma Bakanlığı MS Sağlık Bakanlığı O.G Hükümet KararnamesiONG Hükümete bağlı olmayan örgüt ONRC Ulusal Ticaret sicil BürosuONU Birleşik Devletler Kurumu ORI Romanya Göç DairesiOUG Acil Hükümet KararnamesiRTT Üçüncü ülke uyrukluları SEE Avrupa Economik Topluluğu EU Avrupa Birliği

9

ROMANYA – GENEL BİLGİLER

3.1 Romanya-Genel Bilgiler

Romanya, Orta Avrupa’nın güney-doğusunda bulunan, Bulgaristan, Sırbistan, Macaristan, Ukrayna ve MoldavyaCumhuriyeti ile komşu olan, güneydoğuda Karadeniz ile ve güneyde ise tuna Nehri ilesınırlı bir ülkedir.

Romenler, beyanlara dayanarak,nüfusun % 88, 6 oranı ile, Romanya’daki ana etnik grubunu temsil etmektedirler.Romenlerden sonra, nüfüsun %6,5 oranı ile, en önemli ikinci toplum macarlardır. 20 000 kişi uzeri olan başka toplumlar ise aşagdaki etnik gruplar bulunmaktadır: ukrainalılar (51,7 bin kişi ile), almanlar (35,9 bin), türkler (28,2 bin), rus-lipovanlar (23,9 bin) ve tatarlar(20,5 bin kişi).

Resmi dili latince kökenli olan,romencedir ve başka külturlere özgü olan önemli sayıda kelime ve deyimler de içermektedir. Nüfusun %20’den fazlası azınlık ağırlıklı olduğu bölgelerde, sözkonusu azınlığın dili hem yerel yönetimde, hem de yargısal sistemde de kullanılabilir. Romanya’daki okullarda öğrenilen en önemli yabancı diller İngilizce, Fransızca ve Almancadır.

Dini hayat, Romanya’da dini inançhürriyeti prensibine göre yaşanmaktadır. Romanya, dini birliklere ve inançlara karşı tarafsızlığını koruyan laik bir devlettir. Romanya toplumunun en büyük kısmı kendilerini hristiyan-ortodox dinindeolduklarını beyan etmektedir. Aynı zamanda hristiyanlık, ortodoxluktan

ROMANYA

Avrupa Birliği üyesiülkedir: 1 Ocak 2007den beri

Yer: Avrupa’nın güneydoğusunda

Resmi dili : romence

Hükümet biçimi:cumhuriyet

Para birimi: ley/RON

Nüfusu, 2011 yılında: 19.043.000 vatandaş

Iklim: dört mevsimli –ılıman iklim

Ulusal Marşı :Deşteaptă-te române!

Romanya bayrağı üçrenklidir; renkler dikeyolarak aşağdaki sıralamaya göredir: mavi, sarı, kırmızı.

İdari bölge birimleri:41 il artı Bükreş ili. İller şehir ve ilçelere bülünmüştur. İlçelerkırsal yerlerdir.

Nüfus sayısına göre en büyük şehirler: Bükreş(başkent), İaşi, Köstence, Cluj-Napoca,Timişoara, Craiova, Galaţi, Braşov, Ploieşti, Brăila.

10

başka hristiyanlık dallarına ait önemli dini topluluklar aşağdaki gibi temsil edilmektedir : roman-katoliklik, protestanlık, pentikostallık ve yunan –katoliklik. Dobruca bölgesinde, özelikle türk ve tatarlardanoluşan,müslüman bir azınlık yaşamaktadır.

Romenlerin Esasları ve Temel Değerleri

Romen toplumunda aşağıdaki değerlere karşı saygı ve takdir gösterilmekte ve hoşnutlukla karşılanmaktadır: müsamaha, cömertlik, eğitim, görgü kuralları, çalışkanlık, onur, azim, misafirperverlik.

Romanya Devleti insan hakları ve temel özgürlükleri, çoğulculuğu, demokrasi değerlerini, azınlık haklarını, çok kültürlülük ve açık toplum ilkelerini – şeffaflık, medeni aktivizm, görüş ve çıkarların çokluğunu korumakta ve teşvik etmektedir.

Romanya’da kadın ve erkek eşittir. Kadın ve erkekler, eğitim, istihdam, kültür, sosyal yaşam, yüksek kamu ve politik görevlerine erişim konusunda hak ve muamelelerden eşit olarak yararlanmaktadır.

Sosyal anlaşmalar

Diğerleri ile herhangi bir etkileşim esnasında, hiçbir konuşmacının sözü kesilmemeli ve konuşmasının bitmesini beklemek gerekir.

Selamlaşmadan sonra çoğu kez el sıkışılır. Kafayı dikey yönde hareket etme (yukardan aşağı) „Evet”

manasına gelmekte ve onayı ifade etmektedir. Yatay yönde kafa hareketi ise (sağdan sola) „Hayır” manasına gelmekte ve onaylamadığınızı ifade etmektedir.

Çiçek hediyeleri tek verilmektedir. Bir görüşmeye zamanında gelmeniz çok takdir edilmektedir.

Gecikmeler haber verilmelidir. Toplu taşıt vasıtalarında; yaşlılar, hastalar, hamile bayanlar ve

kucakta çocuk taşıyan kişiler için özel koltuklar öngörülmüştür.

11

Kanuni çerçeve

Romanya hem kendi vatandaşları hem de kendi toprakları üzerinde bulunan diğer kişilerin de, Anayasaya ve diğer yasalarına uymaları mecburi olan, demokratik bir cumhuriyet, bir hukuk devletidir. Devlet güçleri – kanun koyucu (Parlamento), yürütme organı (Hükümet) ve yargı gücü (Yargılama kurumları: adalet sarayları, mahkemeler, temyiz mahkemeleri, Temyiz ve Adalet YüksekMahkemesi) – ayrıdırlar. Kanun koyucu – Parlamento - kanunların düzenlenmesi ve Kabul edilmesi ile ilgilenen otoritedir. 2007 yılından beri bir Avrupa Birliği üyesi ülke olarak, Romanya’nın topluluk kurallarını ve yönergelerini Kabul etmesi ve iç düzeyde uygulaması gerekmektedir. Yasal çerçeve ise, aşağıdakiler tarafından verilmektedir:

Romanya’nın da katıldığı uluslararası yönetmelikler ve Avrupa Birliği katılımı sonucu uyması zorunlu olan yönetmelikler;

Belli bir anda tüm ulusal hukuki normları içeren, iç hukuğa bağlı yönetmelikler.Romanya’daki kanuni sistem önem açısından hiyerarşi edilmiştir

ve devlet içerisindeki temel kanun Anayasadır (1991 yılında kabul edilmiş ve 2003 yılında referandum yoluyla değiştirilmiştir). Anayasa hükümleri hariç, Romen vatandaşlar ve Romanya sınırları içerisinde bulunan yabancılar, yabancıların rejimi,kanunlara aykırı gelme, eğitim, sivil anlaşmaların, ticari ilişkilerin ve ticari şirketilerin düzenlemesi v.s. gibi farklı alanlarda belli sosyal ilişkileri veya alanları düzenleyen yönetmenliklere uymaları gerekmekte. Bu yasalar ise organik yasa, olağan yasa, hükümet kararları (HG), karanameler (OG), Acil Hükümet kararları (OUG) ce emirler vs gibi sınıflandırılmıştır. Aynı şekilde, aşağıdaki gibi, çok önemli alanlar için, Romanya’da (İtalya veya Almanya gibi başka avrupa ülkelerindeki gibi) kanunların içerisine alınmış kararnameler vardır :

İş Kanunu – işveren ile işçi arasındaki çalışma ilişkileri ile ilgili; Medeni Kanun Ceza Kanunu – (kişiler arasındaki meydana gelebilecek ve

temel sosyal ilişklieri tehdit eden, genel anlamdaki cezalar ve bunlara ilişkin uygulanabilir cezalar hakkındadır)

Vergi Kanunu

12

Romanya’da yabancılar rejimini düzenleyen esas belgeler şunlardır: 157/2011 Kanunu bazında 2011 yılında değiştirilip

güncelleştirilen, Romanya’daki yabancıların rejimi ile ilgili 12 Aralık 2011 tarhli 194 no’lu Acil Hükümet Kararı

157/2011 Kanunu bazında değiştirilen Romanya topraklarında yabancıların işe alınması ve atanması ile ilgili 56/2007 no’lu Acil Hükümet Kararı

Romanya’da bit tür himaye veya oturum hakkı elde etmiş yabancıların sosyal entegrasyonu ile ilgili 44/2004 no’lu Hükümet Kararnamesi

Romanya göçmenlik idaresi – Kurumlar, hizmetler ve programlar

Romanya’da göçmenlik idaresi için sorumluluk merkezidüzeydeki kurumlar (hükümet bünyesi) ve yerel düzeydeki (yerel kamuidaresi makamları ve bağımsız hizmetler) arasında bölünmüştür. Bunlar hem kendi aralarında hem de başka ülkelerdeki benzeri kurumlarla, uluslararası kurumlarla ve romen sivil toplumu ile işbirliğinde bulunmaktadır.

Avrupa Birliği politikalarını, ve aynı zamanda kendi ulusal düzeydki öncelikleri ile uyumlu bir şekilde olması şartı ile, romen devleti Göçmenlik ile ilgili Ulusal Stratejiyi ve bunun uygulanması için yıllık faaliyet Planları hayata geçirmektedir. Aynı zamanda başka ülkeler ile imzaladığı çift taraflı anlaşmalar ile, bazı öngörülenleri, Romanya’nın, ilgili ülkelerin vatandaşları için uyguladığı önlemleri şahsileştirmektedir.

Romen devletinin, Romanya’da oturum hakkına sahip veya bu hakkı elde etmek isteyen yabancılara karşı ilgisi, doğrudan hizmetler (gişede), bedava kurslar ve sosyal ve kültürel entegrasyon programları, eğitime ve başka kamu hizmetlerine (tıbbi, sosyal, finansal, v.s) serbest bir şekilde veya para karşılıgı giriş ile tercüme edilmektedir.

Romanya Göçmenlik Bürosunun veya hükümet dışı organizasyonların verdiği bu bedava entegrasyon hizmetlerinden yararlanmak için, doğrudan Romanya Göçmenlik Bürosuna başvurabilir veya anılan organizasyonların faaliyetleri hakkında, bu rehberin son bölümünden bilgi edinebilirsiniz.

13

3.2 Temel haklar ve zorunluluklar

Bir yabancı olarak Romanya’da yasal şekilde bulunduğunuz takdirde, temel hak ve özgürlüklerden yararlanabilirsiniz. Fakat aynı zamanda bazı önemli sorumluluklarınız da vardır. Romanya Anayasası devletin demokratik ve sosyal karakterinden bahsemekte ve aynı zamanda insan haysiyeti, vatandaşların hak ve özgürlükleri, kişiliğin serbest gelişimi, adalet ve siyasi çoğulculuk bu ülkede garanti edip yüce değerleri temsil etmektedir. Dolayısıyla size de, yabancı bir vatandaş olarak, vazgeçilmez bazı temel haklar (anayasa hükümlerine göre) tanınmaktadır. Hicbir engel tanımadan, aşağdaki haklar sizin için de geçerlidir:

yaşam ve ruhi ve fiziki bütünlülük hakkı (işbu vatandaşın temel haklarından biri olamakta ve aynı zamanda insanın en doğal hakkıdır. Romanya’da idam cezası yasaktır ve hiçbir insan işkenceye veya insanlık dışı veya aşağılayıcı cezalara maruz kalamaz)

bireysel özgürlük ve insan güvenliği hakkı; savunma hakkı; yazışmaların gizliliği hakkı; sağlığı koruma hakkı; vicdan ve ifade özgürlüğü.

Bazı haklarının yerine getirilmesinde aşağıda belirtilen bazı önemli durumları da göz önünde bulundurmanız gerekmekte: diğer kişilerin haklarını özgürlüklerini ihlal etmemeniz şartı ile, aile ve özel yaşam temel hakkına sahipsiniz.

Bilmeniz gereken bir başka şey de yabancı vatandaş olarak, siyasi faaliyet içerisinde bulunma hakkı ve iznininizin olmadığı – oy kullanma veya seçilme hakkı.

Tabii ki, toplumun bir üyesi olarak, özel durumunuza görehaklarınız var, fakat Romanya’da bulunduğunuz süre içerisinde özellikle yürürlükte olan yasaların yerine getirilmesi ile, ahlak, kamu düzenine karşı saygı gibi başka yükümlülükleri de yerine getirmeniz gerekmektedir.

Romanya’da tanınan temel hak ve özgürlükler hakkında bütün anayasanın öngörüleri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Romanya’nın taraf olduğu diğer antlaşmalara uygun ve buna göre

14

yorumlanmakta ve iç kanunlar ve uluslararası haklar ile ilgili antlaşmalar veya sözleşmeler arasında uyuşmazlık olduğu takdirde, sadece iç yasa hükümlerinin daha olumlu hükümler kapsamadığı durumlarda, uluslararası düzenlemelere öncelik tanımaktadır.

3.3 Romanya Toplumuna Yabancıların Entegrasyonu

Romanya’da, toplumun özellikleri ile alışmanıza izin vermesi gereken ve kendinizi bunun bir parçası olarak hissetmenizi sağlayacak kanuni ve kurumsal kadro oluşturulmuştur.

Sosyal entegrasyon çok boyutlu ve sürekli olan “Romanya’da birkoruma şekli veya oturum hakkı elde etmiş yabancıların, sosyal dışlamayı önlemek ve mücadele etmek için, ve romen toplumunun şartlarına adapte olmaları için, romen toplumunun ekonomik, sosyal ve kültürel hayatına aktif olarak katılma1” işleminin nihai ürünüdur. Sosyal engtegrasyon dört boyutun gerçekleşmesini kapsamaktadır:

külturel (romen dilini tanıma düzeyinden, Romanya’da geçirilen zamandan, kültürel medeniyet değerlerini tanımaktan bahseden)

sosyal ( arkadaşlıklar, iki farklı ırktan kişilerin evlilikleri, ayırım yapmama tavırları ile değerlendirilen)

ekonomik (çalışma piyasasına, eve, eğitime, sağlık bakımı ve başka hizmetlere giriş olasılığı)

kamu görüşü (yabancılar hakındaki görüşü, sosyal ifadeler ve bazı stereotiplerin mevcudiyeti veya yokluğu ile gerçekleşmiş). Romanya’da bir oturum hakkı elde etmiş yabancılar istek

üzerine, aşağdaki bedava hizmetlerden yararlanabilir:1. yabancıların “romen dili ile alışması” amacı ile, Eğitim

Bakanlığı ve Romanya Göçmenlik Bürosu işbirliği ile düzenlenen, romen dili kursları2;

2. kültürel kaynaşma toplantıları 3. Romanya’daki yabancıların hakları ve bu hakları uygulamak için

belirli yöntemler ile ilgili bilgilendirme ve danışma Külturel bağdaşma seanslarının amacı, yabancıları romen

gelenekleri, adetleri ve kültürel değerlerine alıştırmak ve romen toplumu hakkında uygulamaya dönük bilgiler vermektedir3.

1 44/2004 no’lu Hükümet Kararının b harfi 2. Maddesine uygun olarak 2 44/2004 no’lu Hükümet Kararının 352. maddesinin 1. paragrafına uygun olarak

15

Kültürel uyum, bilgilendirme ve danışma hizmetleri Romen Göçmenlik Bürosunun uzman personelleri tarafından bölgesel merkezlerde özel düzenlenmiş alanlarda veya hükümet dışı organizasyonlara alt mukavele ile verilebilir.

Yürürlükte olan kanunlara uygun olarak, sadece bir kez kültüreluyum toplantıları ve romen dili eğitimi kurslarından yararlanabilirsiniz.

Daha fazla bilgi için bölgesel Romen Göçmenlik Bürosumerkezlerine başvurabilirsiniz. Bu merkezlerle irtibat bilgilerini aşağıdaki link’e girerek bulabilirsiniz: http://ori.mai.gov.ro/formatiuni_teritoriale/index/ro.

Bir kişinin tamamen topluma entegre olduğunu aşağıdaki durumlarda sayabiliriz: eğer teşhis edilidiği toplumun üyeleri ile, konuk toplumun üyeleri ile ve devlet kurumları ile sosyal bağlar sürdurmekte ise ve durumu sabit ve konuk ülkenin bir vatandaşına benzer şekilde algılamakta ise ve kendini güvende hissedebilmesi için yeterli kültür ve dil bilgilerine sahipse.

Sonuç olarak, bu rehberde, sizin romen toplumunun şartlarına alışmanız için, sizin burdaki durumunuzu, faydalandığınız hakları ve uymanız gereken zorunluluklarınızı anlayabilmeniz için, bir temel temsil edebilecek bilgileri bulmanız- ve- neden olmasın- entegre olmanın karmaşık işleminde size yardımcı olabilecek bilgileri bulmanızı ümit ediyoruz.

3 44/2004 no’lu Hükümet Kararının 351. maddesinin 2. paragrafına uygun olarak

16

OTURUM HAKKI

Romanya’da bir oturma izni elde etmek, sizin aşagıda bulunan haklardan yararlanabilmeniz için ilk adımdır : calışma, eğitim, tıbbi hizmetler, v.s.

Oturma izninin süresinin uzatılması için, bunun geçerlilik süresinin bitiminden en az 30 gün evvel gerekli olan dosyayı vermeniz için, oturma hakkını elde ettikten sonra, süresinin ne zaman dolduğuna bakmanız önemlidir.

Romanya’daki yabancıların girişleri, oturumları ve çıkışları ve bunların hak ve zorunlulukları, 157/2011 no’lu Kanun bazında güncelleştirilen, Romanya’daki yabancıların rejimi ile ilgili 194/2002 no’lu Acil Hükümet Kararı ile düzenlenmektedir4;

Yabancıların Romanya topraklarında işe alınması, aynı 157/2011no’lu Kanun bazında güncelleştirilen, 56/2007 no’lu Acil hükümet Kararı ile düzenlenmektedir; Romen kanunları yabancıyı romen vatandaşlığı, Avrupa Birliği

veya Avrupa ekonomik Alanı üyesi bir başka ülkenin vatandaşlığı, veya İsviçre Konfederasyonu vatandaşlığı olmayan kişi olaraktanımlıyor. Eğer bu kişi kategorisinde bulunuyorsanız, ileride sunduğumuz bilgiler sizin içindir.

4.1. Romanya’ya giriş ve çıkış ile ilgili bilgiler

Eğer Romanya’da oturum için bir belgeniz varsa, aşağdaki haklara sahipsiniz:

yurtiçinde serbest dolaşım ve ikametinizi veya evinizi istediğiniz yerde belirlemek;

oturum belgesinin geçerliliği süresince ülkeye girmek ve çıkmak;

4 Bu kanunların güncelleşmiş br şekilini Romanya Göçmenlik Bürosunun sitesinde bulabilirsiniz http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Legislatie-nationala/121

17

kanunların belirlediği şartlar çercevesinde herhangi bir kamu hizmetinden yararlanmak;

Aynı şekilde, aşağdaki sorumluluklarınız vardır: Romanya kanunlarına uymak; Oturma belgesi elde ettiğiniz amacınıza uymak ; evlenmeniz/boşanmanız durumunda, aile bireylerinden birinin

doğumu veya vefatı durumunda, vatandaşlığınızı değiştirmeniz veya yeni bir adrese taşınmanız durumunda Romanya Göçmenlik Bürosuna bildirmek;

pasaportunuzu değiştirmeniz durumunda veya yeni bir iş yerinde işe girmeniz durumunda bunu Romanya Göçmenlik Bürosuna bildirmek;

Bu durumlardan birinde bulunduğunuz zaman, durmunuzda yapılan değişiklikği, olayın meydana gelmesinden sonra 30 gün içerisinde beyan etme zorunluluğunuz vardır. Romanya Göçmenlik Bürosuna beyanda bulunmadığız durumda, 100-500 Ley arası olan bir ceza alabilirsiniz.

Romanya’ya girebilmeniz için aşağdakilere sahip olduğunuzdan emin olmalısınız: romen devleti tarafından tanımlanan, gümrüğu geçebilmek için bir

belge (pasaport, seyahat belgesi, v.s). Eğer bir başka kişinin pasaportunda kayıtlı iseniz, ülkeye sadece o kişi ile birlikte girebilirsiniz.

Ülkeye giriş vizesi veya Romanya Göçmelik Bürosu tarafından verilen oturma izni veya Romanya topraklarında oturma veya tranzit geçme hakkı veren herhangi başka bir izin;

Ülkeye bir vize bazında girdiğinizde, Romanya’da geçinme araçlarını ıspatlayan belgeler (örnek: nakit olarak bir miktar para veya hesap bakiyesi ıspatı, konaklamanızın veya hotel rezervasiyonunun sağlandığını doğrulayan bir davet mektubu, v.s. ). Geçinme araçlarının ıspatı Romanya’da oturma iznine sahip olmayanlardan veya romen vatandaşının aile üyelerinden istenmez.

Romanya’ya girişinizin reddelmesi durumunda, bu reddin açıklamasını içeren yazılı bir belge kabul edeceksiniz. Eğer ülke topraklarından hemen gidemezseniz, 24 saati geçmemesi şartı ile, transit bir bölgede

18

veya aynı rejimli bir merkezde, Polis size geçici konaklama için bir alan sağlayacaktır.

Romanya topraklarından çıkış

Romanya toraklarından çıkış yaptığınızda, ülkeye son kez girdiğiniz, üzerinde giriş vizesinin bulunduğu ve/veya yurtdısındaki Romanya konsolosluğundan veya büyükelçiliğinden elde ettiğiniz vizenin bulunduğu aynı seyahat belgesini kullanmanız tavsiye edilir.

4.2. Vize Rejimi

Vize, yabancı vatandaşa havalimanı tranzitini, belli bir sure için geçici oturum veya tranzit hakkının verilmesi iznidir.

Aşağdaki durumlarda vizeye ihtiyacınız yoktur : İkamet hakkını Romanya topraklarında kullanan, Avrupa Birliği

/ Avrupa Ekonomik Alanı / İsviçre Konfederasyonu’da bulunan bir ülkedeki bir vatandaşın aile ferdi olarak, ona eşlik ettiğinizde veya katıldığınızda;

Romanya Göçmenlik Bürosu tarfından verilen bir oturum izniniz varsa;

Bir AB ülkesinde uzun süreli oturma izniniz varsa; Vatandaşlığınız yok ise ve AB ülkelerinden birinde uzun süreli

bir oturum hakkınız var ise; Kısa süreli oturum, uzun süreli oturum vizeniz veya Schengen

üyesi ülkelerin, Bulgaristan veya Kıbrısın verdiği oturma izniniz varsa, bu durumda Romanya’yı 5 gün için tranzit geçebilirsiniz.

Konseyin 539/2001 (CE) Yönetmeliğin II. ekinde bulunan bir ülkenin vatandaşıysanız- Üye ülkelerin dış sınırlarından geçebilmek için vatandaşlarının vizeye sahip olma zorunluluğu olmayan üçüncül ülkeler listesi.

(!) Romanya’ya giriş vizesi ihtiyacı olmayan kişilerin oturumu 6 ay içersininde 90 günden fazla olamaz.Vizyeye ihtiyacınız olduğu durumlar

539/2001 (CE) Konseyi Yönetmeliğinin I. ekinde – Üye ülkelerin dış sınırlarından geçildiğinde vatandaşlarının vizeye

19

sahip olması gereken üçüncül ülkelerin listesi- bulunan bir ülkenin vatandaşıysanız

90 günden fazla bir oturum için giriş yapıyorsanız ve oturma izni isteğinde bulunuyorsanız (İstisna olarak ABD, Kanada ve Japonya vatandaşları Romanya’ya giriş vizesi elde etmeleri zorunluluğu olmadan oturum haklarını uzatabilirler).

Vize türleri

Verilme amacına göre, herbiri değişik özelliklerle, birçok vize türleri vardır:

Kısa sureli vize ( C) Uzun süreli vize ( D ) Seyahat amacı diplomatik görev (ilgili

memurlar ve bunların aile fertleri için) turizmziyaret- romen bir

vatandaşın veya Romanya’da oturmahakkı sahibi olan bir yabancının daveti üzerine verilen; iş nakliyatspor,kültürel, bilimsel,

insani faaliyetlerkısa süreli tıbbi tedavi

ekonomikfaaliyetler (D/AE)

ticari faalieytler(D/AC)

mesleki faaliyetler(D/AP)

işe grime (D/AM) tayin ( D/DT) eğitim (D/SD) aile birleşmesi

(D/VF) dini faaliyetler

(D/AR) bilimsel araştırma

faaliyetleri (D/CS) diplomatiK vize ve

çalışma vizesi (DS)

başka amaçlar (D/AS)

Giriş sayısı Bir/Birden fazla Bir/Birden fazlaGeçerlilik/Şartlandırmalar

Vize geçerliliği süresince genelde Romanya’dadevamlı veya kesintili olarak toplam 90 gün

Vize geçerliliği süresince Romanya’dadevamlı veya kesintili olarak toplam 90 gün

20

oturma olanağı vererek, en fazla 6 ay içinverilmektedir.Romanya’da çok seyahatedenler için birincigünden başlayarak 6 ay içerisinde ülkenintopraklaraında en fazla 90 gün kalabilme olanağı sağlayan, en fazla 5 yıl için geçerli olan kısa süreli bir vize verilebilir.

oturma olanağı vererek, en fazla 6 ayiçin verilmektedir

Uzatabilme Uzatılamaz. Oturma izni isteğinde bulunmanıza izin vermez.

Oturm amacının aynı olduğu sürece, uzatılabilir. Bunun bazında bir oturma izni elde edilebilir.

Başka bilgiler Alınma amacı değiştirilemez.

Alınma amacı değiştirilemez. Aksi takdirde ülkeyiterkedip yeni bir uzunsüreli vize içinbaşvurmanız gerekir.

Vizeleri Romanya diplomatik misyonlarından elde edilebilir. Bunların

listesini bu internet adresinde bulabilirsiniz:

http://www.mae.ro/romanian-missions.

Sunmanız gereken evrakların listesi, vatandaşı olduğunuz ülkeye

göre değişebilir, bu sebepten dolayı lütfen memleketiniz veya ikamet

ettiğiniz ülkenin misyonlarından bizzat bilgi edinin.

( !) Eğer Romanya’da kısa sureli bir vize ile girmiş olduysanız, herhangi bir anda, ülkede kalmak için mazeretinizin meydana gelmesi durumundabile oturumunuzu uzatamazsınız (örn: çalışma yeri sözü). Romanya’da uzun bir süre kalabilmeniz için, Romanya’ya girebilmeniz ve vize

21

başvurusunda bulunduğunuz amaç için bir oturma izni isteyebilmeniz için, memleketinize dönüp, uzun süreli bir vize için başvurmanız gerekir. (!) Yabancı bir vatandaş ile romen bir vatandaş/Romanya’da oturma hakkı olan bir yabancı arasındaki evlilikler, Romanya topraklarında sadece yabancı vatandaşın geçerli bir oturum hakkına (geçerli uzun süreli vize ile veya oturma izni ile verilen) sahip olması durumunda gerçekleşebilir.

4.3. Romanya’da Oturma Izni

Romanya’ya giriş için vize alma zorunluluğundan muaf kişiler ve uzun süreli vizeye sahip olan kişiler, bir oturma izni elde ederek, Romanya’da oturumlarının uzatılmasını isteyebilirler. Bu belge için başvuru sadece aşağdaki şartların yerine getirildiği kanıtını yaptığınız durumda kabul edilecektir: Geçerli bir seyahat belgesine sahipseniz; Romanya’da uzun süreli vizenin verilmesi sebebinin aynı amacı

için kalacağınızı ıspat edebilirseniz veya oturum amacını ıspatlayabilirseniz (eğer giriş vizesine ihtiyacınız olmamış ise);

Romen bir vatandas ile evlendiğinizde,ve romen vatandaşlarının aile ferdleri için geçici bir oturma izni için başvurmak istediğinizde. Romanya’da geçici olarak bir oturma hakkını elde etmek veya

uzatabilmek için, yasal oturma hakkınızın (geçerli bir vize veya oturma izni) geçerli olduğu süre içerisinde Romanya Göçmelik Bürosuna bir talepte bulunmanız gerekecektir. Doasya’nın şu evrakları içermesi gerekmektedir: pasaportun bir kopyası, oturma alanın kanıtı, tıbbi sigortanın kanıtı, izinin verilmesi için gereken ücretlerin makbuzu. Bu evraklardan başka Romanya’da oturumunuzun uzatılması isteyinde bulunduğunuz amaca göre, başka ek belgeler de istenilecektir. Hangi evraklara ihtiyacınız olduğunu öğrenmek için, Romanya Göçmenlik Bürosuna başvurabilir veya www.ori.gov.ro sitesinin,AB’den olmayan vatandaşlar/Romanya’da oturum, bir oturum hakkı istemenizin amacı bölümüne girebilirsiniz.

Oturma izni üzerinde yazılı olan bilgiler: Yabancı vatandaşın soyadı ve adı Doğum tarihi

22

Memleketi Romanya’da ilk oturum belgesi istemi anında yabancı

vatandaşlara verilen seri, numara ve KŞN (Kişisel Şahsi Numara). Kişisel şahsi numara, kişinin romen vatandaşlığı elde edip başka Kişisel şahsi numara elde edene kadar geçerli olacaktır.

Oturma izninin türü ve yabancının Romanya’da ikamet etmesinin amacı

Oturum belgesinin verilme tarihi ve son kullanma tarihi

Oturum izninin kaybı, çalınması veya zarar görmesi durumunda, 5 günlük bir süre içerisinde Romanya Göcmenlik Bürosunu bilgilendirmekve yeni bir oturma izni verilmesi başvurusunda bulunmak zorundasınız.

Geçici Oturma Izni

Kısa sureli oturma izni, Romanya’ya girmek için bir vizeye

ihtiyacı olamayan üçüncül ülke veya uzun oturum vizesi sahibi olan

hergangi bir vatandaş tarafından istenebilir. Bu belge aşağda da

bulunduğu gibi birden fazla amaçlar için verilebilir:

Geçicioturum

izninin türü(amacı)

Bu belge için kimlerbaşvurabilir

Belgeninmaximumgeçerliliği

Belgenin verilmesi içinminimum özel şartları5

Ekonomikfaaliyetler

Bireysel veya aileviortaklık çercevesinde yapılan ekonomik faaliyetler.

1 yıl Iş için işletme izin belgesine sahipolduğunuzun kanıtını ve aylık en az 250 euro miktarında geçinme araçlarına sahip olduğunuzun kanıtını yapıyorsanız.

5Bunlar bir oturma izni için başvurabilmeniz için yerinde getirmeniz gereken

sadece birkaç minimum özel şartlar. Gerekli olan evrakların tam bir listesi için Romanya Göçmenlik Bürosunun verdiği bilgilere bakın.

23

Meslekifaaliyetler

Mesleki faaliyetlerdebulunan kişiler.

1 yıl En az 250 euro değerinde geçinme araçlarına sahip olduğunuzun kanıtını yapıyorsanız.

Ticarifaaliyetler

Romanya’da işletme idare eden kişiler.

Ticaretintüru ve fonhacminegöre, 1-3yıl

Eger hissedarsanız, aylık en az 700 euro, veortaksanız en az 500 euro miktarqnda geçinmearaçlarınız varsa. Aynı zamanda yerinegetirilmesi gereken başka önemli şartlar serisi de vardır.

Çalışma Romanya’da çalışma sözleşmesi ile işe alınan kişiler ( daimi işçiler, sezonluk işçiler, stajiyer işçiler, sporcular, nomimalruhsatlı kişiler, sınır ötesi calışanlar için veya yüksek kalifiyeişçiler için)

1 yıl Geçerli bir çalışma izniniz varsa ve ekonomiuzerinden ortalama brutmaaş ile eşit minimum bir maaşınız varsa. Eğitim amaçlı bir oturum iznine sahip yabancılar, eğitimlerini bitirdikten sonra, ülkeyi terketmekzorunda kalmadan,mezun oldukları bölüme uygun, tam normlu olarakbir çalışma sözleşmesi imzalamaları şartı ile, oturum izinlerini çalışma amaçlı olarak uzatılmasını talep edebilirler.

Yüksek kalifiyeişçiler (yüksek eğitim diplomasına sahip ve Romanya’da sahipoldukları diplomaya uygun bir yerde işe alınmak için talepte bulunanlar)

2 yıl Ekonomi üzerinden en az 4 ortalama maaş ile ücretlendirilmenizgerekiyor. Işinizi kaybetme durumunda,ülkeyi terketmek zorundakalmadan, yeni bir iş bulmanız için 3 aylık bir mühletiniz vardır.

Atanma Yurtdışında işe alınan, fakat

Ülkelerarasındaki

Geçerli bir atanmakararınız varsa ve

24

Romanya’yadaki birşirkete atanan kişîler

anlaşmalar bazında uzatılabilme olanağı ile, 5 yıllık bir süreicerisindean fazla 1yıl.

ekonomi üzerindenortalama brut maaş ile denk minimumkazançların kanıtını yapıyorsanız.

Eğitim Bir eğitim kurumununkurslarına gidebilme amacı ile, Romanya;ya gelmekisteyen kişiler. Bunlar, günde enfazla 4 ssat çalışma iznine sahipler, fakatcalışma yetkisine ihtiyaçları vardır.

1 yıl (her yıl yenilenirve eğitimin sürecininbitmesisonundaokuldurumunukapatabilmek için 3ayuzatılabili) Bursluyüksekeğitim ögrencileritüm eğitim süresincegeçerliolan birvizeverilmektedir.

Yasalara uygun olarakakredite olmuş veya ruhsatlı bir eğitim kurumu tarafından Kabul edildiğinizin ve ekonomi üzerinden asgari ücretdeğerine denk geçinme araçlarına sahip olduğunuzun ıspatını yapmanız gereklidir (sadece romen kökenliyabancı yüksek eğitimi öğrencileri bundan muaftır). Yüksek eğitim öğrencileri, baştan tahmin edilen eğitim süresini geçmemesi şartı ile eğitim bölümlerini değiştirebilirle.

Ailebirleşmesi

Oturma hakkı sahibi yabancı vatandaşlarının ve Romanya’da bir türkoruma sahibi olankişilerin aile fertleri (karı/koca, çocuk, ebeveyn).

Sponsorun(ailebirleşmesi talebindebulunanın) süresi ilebenzer birsüre için.

Sponsor (ailenin tekrarbirleşmesini talep eden) ilgili kişiler ile akrabalık bağını kanıtlamak zorunda.

Romen Romen vatandaşların 5 yıl Evliliğin anlaşmalı evlilik

25

vatandaşların ailefertleri

aile fertleri olup olmadığına dair tetkikler yapılacaktır.

Bağımsız olarak ailefertlerineverilenoturmahakkı

Boşanmış kişiler Romen sponsorun

/vatandaşın vefat etmesi Romen vatandaşın

aile ferdi olması durumunda, kişinin reşit olması veya 21 yaşını doldurmuş olması

6 ay Son 5 yıl içerisinde, aile birleşmesi için geçici oturum hakkına sahip olmuş olmanız veya romen bir vatandaşın aile ferdi olmanız.

Dinifaaliyetler

Romanya’da dinifaaliyetler yapankişiler

1 yıl Dinler Ulusal Sekreterliğin iznine ihtiyacınız vardır.

Bilimselaraştırma

Bilimselaraştırmacılar

5 yıl Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi tarafından tasdik edilmiş kabul edilme onayına inhtiyacınız vardır. Eğer Avrupa Briliği üyesi bir ülkede oturum hakkınız varsa, uzun oturum vizesinegerek olmadan, oturumhakkınızın Romanya’ya transfer edilmesiniisteyebilirsiniz.

Eğitici faaliyetler

Ögretmenler, anaokul öğretmenleri, v.s

1 yıl

Başka amaçlar

-uzun süreli bir tıbbi tedavi görenyabancılar ve bunlara eşlik edenler (eğer durum gerektiriyorsa)-ticaret şirketi yöneticileri- Romanya’yaakredite edilmiş bir tedarikçininçerçevesinde veyakamu veya özel

1 yıl Başka amaçlar için oturma hakkı talebinde bulunabilmedurumlarından birinde olduğunuzun kanıtı yapmanız gerekmektedir.

26

sektördeki bir şirketin çerçevesinde, parakarşılığı olmayan mesleki eğitim amacı ile girenler.- gönüllülükprogramları çerçevesinde faaliyetyapan yabancılar

Aşağdaki durumlardan birinde bulunduğunuzda geçici oturumizniniz Romanya Göçmenlik Bürosu tarafından iptal edilebilir:

elde edilme tarihinde istenilen tüm gereksinimleri yerinegetirmeden oturma iznini elde etmeniz veya bu haktanyararlanabilmek için sahte belgeler/bilgiler kullanmanız;

ülkeye sahte bir kimlik ile girmiş olmanız; sınırı yasadışı bir şekilde geçmeye çalışmış olmanız veya ülkeye

Romanya’da girme veya oturma hakkı olamayan kişileri yasadışı olarak sokmaya çalışmanız;

Romanya topraklarında suçlar işlemiş olmanız ve bundan dolayı kamu düzeni için bir tehdit haline geldiğinizin düşünülmesi;

Bir Romanya vatandaşının aile ferdi olarak bir oturma izninizin olması ve bir yıl içerisinde, toplam 6 aydan fazla, ülkede bulunmamanız. Bu durumda oturma izni otomatikolarak geçerliliğini kaybeder ve Romanya’ya vize ile girmek zorunda kalırsınız. Tek istisna durumları, ülkede şu durumlar için bulunmama sebebini kanıtlamanız: zorunlu askerlik görevinizi yerine getirmek, hastalık veya hamilelik/doğum sebeplerinden ve dönmenize izin vermeyen olağanüstü durumlar.

Romanya’ya oturum hakkı elde ettikten sonra yakalandığınız, kamu sağlığını tehlikeye koyan bir hastalığınızın olması ve verilen tıbbi tedaviyi görmeye reddetmeniz.

AB Mavi Kartı sahibi olup, kendinizi ve ailenizi geçindirmek için, ekonomi üzerinden minimum gelir düzeyinde gerekli olangelirinizin olmaması. Aynı zamanda, AB Mavi Kardı, onun geçerliliği süresince birkaç işsizlik döneminizin olması durumunda iptal edilebilir.

Oturma hakkı verilmesi amacına uymamanız.

27

Uzun süreli oturma izni

Uzun süreli oturma hakkı, Romanya’da uzun süreler için ikamet etmiş olan ve aşağadaki şartları yerine getiren yabancılara verilmektedir :

dilekçenin verilmesinden once son 5 yıl6 içerisinde Romanyatopraklaraklarında sürekli oturma izni olanlara (bu 5 yıllık süre içersinde, ülkede bulunmama süreleri ardışık olarak 6 aydan veya toplam 10 aydan fazla olmayanlara)7. Eğitim amaçlı oturum sürelerinin yarısı hesaplanmaktadır.

ekonomi üzerinden minimum net maaş düzeyinde geçinme araçları olanlar, istisna olarak ta romen vatandaşının aile ferdi olan yabancılardır, onlar, bunun kanıtını yapmaları gerememektedir;

sosyal sağlık sigortasına sahip olanlar; oturma alanın ıspatını yapanlar (mülkiyet, kira, alana alma,

ariyet); en azından tatmin edici bir düzeyde romen dilini bilmesi; kamu düzeni ve ulusal güvenlik için bir tehlike olmayanlar;

Sürekli oturum hakkı aşağdaki yabancı vatandaş kategorilerine verilmektedir: son iki yıl içerisinde Romanya’da oturduklarını ve son 5 yıl

icerisinde AB de sürekli oturumlarının olduğunu ıspat eden Mavi Kart sahipleri;

ebeveylerinin sürekli oturum hakları olan, reşit olamayan çocuklara

en az 1.000.000 euro degerinde yatırımlar yaptığının kanıtını yapan veya 100 tam normlu çalışma yerleri yaratan yabancılara;

Uzun süreli oturma hakkı talebinde bulunduğunuz anda vermeniz gereken evrakların listesini kontrol etmek için, şu linki tıklayın: http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Sedere-pe-termen-lung-in-Romania/79veya direk olarak Romanya Göçmenlik Bürosuna başvurun.

6 Bir tür koruma şekilinden yararlanan kişilerin durumunda (mülteci veya ikincil koruma) bu süre 4 yıldır. 7

Bu sürenin belirlenmesinde , eğitim için oturum hakkının yarısı hesaba alınır

ve kısa süreli vizenin, diplomatik veya iş vizesinin verdiği oturum hakkı ve

sezonluk işçilik faaliyetleri için elde edilen oturum hakkı hesaplanmaz.

28

Uzun süreli oturum izni, dilekçeyi verme anında, aşağdaki durumlarda bulunan yabancı vatandaşlara verilemez: eğitim için geçici oturum hakkı sahiplerine (eğitim amaçlı oturma

izni); sığınma telebinde bulunanlara veya geçici insani korumadan veya

geçici korumadan yararlananlar; kısa süreli vizenin, diplomatik veya çalışma vizesinin verdiği

oturma hakkının sahipleri.

Uzun süreli oturum izninin en fazla 5 yıllık bir gecerlilik süresi vardır, istisna olarak ta, 10 yıl geçerli olan bir belgeleri olup, sonradan bunun süresinin uzatılmasını talep edebilen, romen vatandaşların aile fertleridir.

Uzun süreli oturma hakkı şu durumlarda iptal veya fesih edilebilir:

bir başka ülkenin topraklarında uzun süreli oturum hakkı elde edilmesi durumunda;

romen devletinin topraklarında kesintisiz olarak 12 aydan fazla bir süre bulunmadığınzda, istisna olarak ise, bu sürede Avrupa Birliği üyesi bir ülkede geçici oturma izninden yararlanmış olma durumudur.

Süre içerisinde AB üyesi bir ülkenin geçici oturum hakkından yararlanmış olsanız bile, romen devletinin topraklarında ardışık olarak 6 yıldan fazla bir süre bulunmadığınzda Bu durumda bulunuyorsanız, yeni bir oturma izni talebinde,

sadece Romanya topraklarında 12 aylı sürekli bir oturum sonrasında bulunabilirsiniz.

Bu süre içerisinde, yukarıda bulunan sebeplerden dolayı uzun süreli oturma izni iptal edilen kişi, vize elde edebilmek yeni bir oturma izni talebi için ülkeyi terketmek zorunda kalmadan 194/2002 no’lu AcilHükümet Kararında yazılı olan bir amaç için bir oturma izni talebinde bulunabilir. Istek üzerine veya romen vatandaşlığı elde edildiğinde; Eski AB Mavi Kartı sahibi, uzun süreli ikamet edenin veya

romen vatandaşının aile fertlerinin, Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya Isviçre Konfederasyonu üyesi ülkelerin

29

topraklarında ardışık olarak 2 yıldan fazla bir sürede bulunmaması.

Uzun süreli oturum izni sahiplerinin hakları:

çalışma piyasasına serbest giriş (calışma izni olmadan); eğitim bursları dahil, tüm eğitim ve mesleki hazırlık düzeylerine

giriş; yürürlükte olan düzenlemelere uygun olarak, eğitim denkliği,

diplomaların, sertifikaların, ustalık ve mesleki beceri belgelerinin tanınması;

sosyal güvenlik, sosyal yardım ve koruma (örn.: sosyal yardımlar, devlet yardımları)

kamu sağlıgı yardımı toplu gelir vergisinden kesintiler ve vergi muafiyeti; bir ev elde edebilme dahil, kamu malları ve hizmetlerine izin; ortaklık, üyelik, ve bir sendika veya mesleki kuruma üye

olabilme özgürlüğü;

Bir kişinin uzun süreli oturum hakkı talebinde bulunması durumunda ve dilekçesinin red edilmesi durumunda, bu redten etkilenecekolmayan, geçici oturum hakkı bazında Romanya’daki oturumuna devam eder.

Sahip olduğunuz oturum izninin türü önemsemeden, süresini uzatmak için, bunun geçerlilik süresinin bitiminden en az 30 günevvel bir dilekçe vermeniz önemli.

30

ROMANYA’DA ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK

Romanya Göçmen Ofisi (ORI) yabancıların Romanya’da çalışma hakkını tanıyan belgeleri vermeye yetkili kurumdur. Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu ülkesi uyruğuna sahip olmayan vatandaşlar, işbu bölümde sunulan yasal şart ve yükümlülüklere uymakla Romanya’da çalışma hakkına sahiplerdir.

5.1. İşe alınmak

Romanya’ya sürekli, stajer, mevsimlik, sınır ötesi veya yüksek kalifiyeli işçi olarak gelmek istiyor ve çalışma iznine ihtiyacı olmayan yabancı vatandaşlar (Romen vatandaşların aile fertleri, Romanya’da sürekli oturum hakkına sahip olan kişiler, bir şekilde korunmaya sahip kişiler) veya çalışma hakkı veren diğer bir amaçla ülkee bulunan (örneğin: öğrenciler, aile bütünleme ile ilgili gelen kişiler) kategoriye dahil değilseniz sıradaki aşamaları geçmeniz gerekmektedir:

1. Romanya’da bir İşveren bulmak, 2. İşveren’in talebi üzerine çalışma izni almak, 3. Çalışma izni ve talep edilen diğer belgelere dayanarak,

bulunduğunuz devletin diplomatik misyonundan uzun süreli vize almak (söz konusu kişi Romanya’da ise ve yasal oturum hakkına sahip ise, bu uzun süreli vizeyi almasına gerek yoktur),

4. Uzun süreli vizeye dayanarak Romanya’ya girebilir ve en kısa zamanda Romanya Göçmen Ofisinden uzun süreli vizede yazılı aynı amaç için bir oturum izni talep etmeniz gerekmektedir. Bir yabancı ülke vatandaşının Romanya’da yasal faaliyet

gösteren bir İşveren’in yanında çalışabilmesi için aşağıdaki şartların yerine getirilmesi gerekir8:1. Müsait yerlerde Romen vatandaşları veya Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı ile ilgili Anlaşmayı imzalayan devletlerin vatandaşları

8 Yabancıların Romanya’da çalışmaları veya tayin (detaşe) edilmesi ile ilgili

56/2007 no Acil Hükümet Yönetmeliği madde 4.

31

veya Romanya’da bulunan sürekli ikametgahlı yabancı vatandaşların çalışamaması; 2. İşverenin yürürlükteki kanunlara dayanarak istediği mesleğe hazırlık, çalışma deneyimi ve yetki gibi özel şartları yerine getirmeleri; 3. Sözkonusu faaliyeti sürdürebilmesi için tıbbi açıdan uygun olduğunu, Romanya’da sürdüren veya sürdüreceği faaliyete uygun olmayan sabıka kaydı olmaması; 4. Hükümet Kararı ile onaylanan yıllık kontenjana uyması; 5. İşverenin son üç aylık dönemde devlet bütçesine yükümlülüklerini yerine getirmesi;6. İşveren faaliyetini çalışma izninı talep edildiği konuda efektif olarak çalışması; 7. İşveren daha önce beyan etmediği veya kanunsuz işe almakla ilgili ceza almaması.

Yasalara göre temel Romence dili bilginizin olduğuna dair şahsi sorumluluk beyannamesi sunmakla yükümlüsünüz. Çalışacağınız firmada sizin dilinizi konuşan kişiler olduğu veya tercüman hizmetinden faydalanacağınızı beyan etmeniz iyi olacaktır.

Aşağıdaki sarıda bulunan kategorilere dahil iseniz, yukarıda yazılı şartları yerine getirmenize gerek yoktur:

Yabancı ortaklı bir şirkette idareci göreviniz olup bu görevde tek kişi olmanız;

Profesyonel sporcu olup diğer bir ülkede benzer bir faaliyet sürdürdüğünüzü ispatlayan belgeleriniz olması;

Nominal bir çalışma izni talep etmeniz; Sınır ötesi işçiler için bir çalışma izni talep ediyorsanız; Eğitim amaçlı bir oturum hakkına sahip kişi iseniz.

5.2. Çalışma izinleri

Yürürlükteki yasalara göre9:”Her yıl Hükümet Kararı ile yabancıların Romanya’da çalışması veya transferi ile ilgili özel

9 Romanya’da Yabancılar rejimi ile ilgili 194/2002 sayılı Hükümet Acil Yönetmeliği.

32

yasaların öngörülerine göre yabancılara verilecek çalışma izinlerinın sayısı belirleniyor.” Çalışma izni yasalara göre verilen ve hamiline tek bir İşveren’de ve tek bir görevde Romanya’da çalışması veya tayin (detaşe) edilmesi için hak tanıyan resmi belgedir.10 Bu demektirkiçalışma iznine ihtiyacı olan yabancı vatandaş kategorisine dahilseniz, görevi, meşgale veya İşvereni değiştirmek istiyorsanız, yeni bir çalışma iznine ihtiyacınız olacaktır.

Aşağıdaki koşulları taşıyorsanız çalışma iznine ihtiyacınız yoktur11: Romanya’da sürekli / uzun süreli (belirlenen ikametgah) oturum

hakkına sahipseniz; Romanya’da bir şekilde korunmaya sahipseniz (mülteci veya

ikincil korumaya sahip kişi); Bir Romen vatandaşının aile ferdi olup (evlilik, doğum) bu

amacı gösteren bir oturum kimliğiniz varsa; Romanya’nın iş piyasasına ulaşım ile ilgili anlaşma, anlaşma

veya ikili anlaşmaların imzalandığı ülkelerden geliyorsanız; Eğitim, bilim, kültürel amaçlı bir çalışma yürütüyorsanız veya

Romanya’da ikili anlaşmalara dayanarak geçici olarak akredite edilen veya ruhsatlandırılan bu alanlardaki kurumlarda özel faaliyetler sürdürüyorsanız;

Milli Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanının talimatnamesine dayanarak bilim araştırma faaliyetleri sürdürülmesi için oturum hakkına sahipseniz, özel kalifiyeli personele dahilseniz, Kültür ve Ulusal Hazine Bakanının talimatnamesine dayanarak Romanya’daki kültür müesseselerinde sanat faaliyetleri sürdürüyorsanız;

Bakanlıklar, diğer merkezi veya yerel idare organları veya otonom (bağımsız) idare otoriteleri tarafından talep edilen geçici faaliyetleri sürdürüyorsanız;

Romen yasalarının öngördüğü hükümlere uygun yurtdışında merkezi bulunan bir şirketin Romanya’daki şubesi veya temsilciliğinde müdür iseniz;

10 Romanya’da yabancıların rejimi ile ilgili bazı yasaların değişmesi ve

tamamlanması ile ilgili 157/2011 sayılı Kanun madde 4. 11 Yabancıların Romanya’da işe alınması veya tayin (detaşe) edilmesi ile ilgili

56/2007 sayılı Hükümet Acil Yönetmeliği madde 5

33

Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu üye ülkelerinde merkezi bulunan bir tüzel kişinin personeli olup söz konusu ülkedeki oturum kimliğinizi gösterme şartı ile Romanya’ya tayin (detaşe) olduysanız;

Mülteci başvurusu yaparak bir yıllık süre bittikten sonra mültecilik talebiniz varsa, bir şekilde korumaya alınma prosedürü aşamasında iseniz;

Romanya’da kalmanız için tolerans süresi boyunca size tolerans gösteriliyorsa.

Çalışma izni, Romanya’ya kabul etmek üzere ve oturum hakkını en fazla bir yıl dönem ile uzatılması için verilmektedir. Çalışma izni sizin adınıza İşverenin talebi üzerine Romanya Göçmen Ofisi tarafından verilmektedir.

Çalışma izni aşağıdaki şartlarda da verilmektedir:

Romanya’nın bu amaçla sınır geçişi için vize iptalı konusunda imzaladığı anlaşmalar, anlaşmalar veya sözleşmeleri olan ülkelerden geliyorsanız veya Romanya’ nın tek taraflı vize yükümlülüğünden vazgeçtiği ülkelerden geliyorsanız;

Aile bütünlüğü için Romanya’daki yabancıların rejimi ile ilgili yasalara uygun olarak verilen oturum hakkınızdan faydalanıyorsanız;

Eğitim amaçlı oturum hakkınızdan faydalanıyorsanız ve en fazla günde 4 saatlik kısmen çalışma için bireysel çalışma sözleşmesine dayanarak işe girmeyi talep ediyorsanız;

Romanya’ya tayin (detaşe) edildiyseniz.

Eğitim amaçlı oturuma sahip yabancı vatandaş öğrenciler günde en fazla 4 saat çalışma ve çalışma iznine ihtiyacı olması koşullarına uydukları takdirde eğitim süresinde çalışabilirler. İşveren tarafından ödemesi gereken harç daha düşük- 50 Avro karşılığıdır. İşverenin vergilerin gününde ödediğini ispatlamasına gerek yoktur. Mezun olduktan sonra eski öğrenci eğitim gördüğü alanda çalışıyorsa

34

Romanya’dan çıkmadan ve İşverenin harç ödemesine gerek kalmadan çalışma amaçlı vize alabilir12. Işveren tarafından hiçbir ücret ödenmeden.Romanya Göçmen Ofisi sürekli çalışan (tam normlu) izninı iş sözleşmesine dayanarak, bu tip ruhsat için gereken belgeleri İşverenden talep etmeden verecektir 13.

Yabancılara verilen çalışma izinlerin çeşitleri şunlardır:

Sürekli çalışanlar için çalışma izni

Belirli veya belirsiz süreli çalışma sözleşmesine dayanarak, izin hamiline Romanya’da tek birözel veya tüzel kişi veya bir yabancı şirketinin temsilciliği veya şubesinde çalışma hakkı veriyor.

Tayin (Detaşe) edilen çalışanlar için çalışma izni

Romanya’daki bir tüzel kişi işverene veya yurtdışında merkezi bulunan bir tüzel kişi işverenin Romanya’daki temsilciliği veya şubesinde çalışmak üzere verilen tayin (detaşe) kararına dayanarak minimum 5 yıllık bir sürede maksimum 1 yıl boyunca çalışma hakkı veriyor. Romanya’nın taraf olduğu anlaşmalar, antlaşmalar ve uluslararası sözleşmelere dayanarak, tayin (detaşe) edilen kişinin Romanya’da sürdüreceği çalışma süresi söz konusu anlaşmalarda özellikle öngörüldüğü şart ve durumlarda uzatılabilir14.

Sezonluk işçiler için Hamiline, Romanya’da 12 ay süre içinde en

12 194/2002 sayılı Hükümet Acil Yönetmeliği madde 56 fıkra 10: Eğitim amaçlı yabancılar mezun olduktan sonra bu amaçla uzun süreli vize talep etme yükümlülüğü olmadan tahsil gördüğü alanda tam süreli iş sözleşmesi imzalama şartı ile çalışma amaçlı oturum hakkını uzatmasını talep edebilirler. 13 56/2007 sayılı Hükümet Acil Yönetmeliği madde 15 fıka 12: madde 3 fıkra (3) c) bendine dayanarak bir iş izni alan yabancıya ( eğitim amaçlı olan ve günde en fazla 4 saat çalışma kısa süreli bireysel iş sözleşmesine dayanarak işe girme talebinde bulunan yabancılara çalışma izninin verilmesi), Romanya’da mezun olduktan sonra, işverenin talebi üzerine madde 7 fıkra (1) e uymasına gerek kalmadan ve madde 20 de belirtilen ücreti ödemeden, mezun olduğu konuda tam süreli iş sözleşmesi yapması şartı ile yeni bir çalışma izni veriliyor. 14 56/2007 no Hükümet Acil Yönetmelik madde 6, b bendi.

35

çalışma izni fazla 6 ay çalışma hakkı veriliyor ve diğer bir nitelikteki çalışma için bu izin uzatılamaz.

Stajer işçileri için çalışma izni

Hamiline Romanya’da bir mesleki kalifiye eldeedebilmek üzere çalışma hakkını veriyor.

Sporcular içinçalışma izni

Profesyonel sporculara ana konusu sporfaaliyetleri sürdürmek olduğu tek bir Romen işveren tarafından, en fazla 12 aylık süre için işe alınma hakkını veriyor. Bu süre yeni 12 aylık dönemlerle uzatılabiliyor.

Nominal çalışma izni Hamiline daha önce sezonluk işçiler için çalışma iznine dayanarak Romanya’daki aynı işverende faaliyetlerini sürdürdüyse ve önceki bireyselsözleşmesinin bitiminde, yasaların öngördüğü hükümlere göre Romanya’dan gitmeyükümlülüğüne uyduysa, yeni sezonluk faaliyetleri sürdürmesine hak veriyor.

Sınır ötesi işçileri için çalışma izni

Hamiline bireysel çalışma sözleşmesine dayanarak, 12 aylık yeni dönemlerle uzatma imkanı ile, en fazla 12 aylık bir dönem için, Romanya’da bir özel veya tüzel şirkette veya yurtdışında merkezi bulunan bir tüzel şirketin temsilciliği veya şübesinde, her gün veya haftada en az bir gün, vatandaşı olduğu ve ikameti bulunduğu Romanya ile ortak sınırı olan bir devletin sınır bölgesine dönerse (örneğin: sürekli seyahat yapan sürücülerin bu tür çalışma izni vardır)

Yüksek kalifiyeliişçiler için çalışma izni

Hamiline Romanya’da bir özel veya tüzel kişide, yüksek kalifiyeli bir görevde, en az bir yıllık süre için geçerli bir çalışma sözleşmesine dayanarak işe alınma hakkı veriyor 15.

15 157/2011 no Kanun madde 4 e göre, yüksek kalifiyeli iş, diğer bir kişinin

yararına veya koordinesinde maaşlı, gerçek ve etkin faaliyet sürdürme amacıyla

ücret alan ve yüksek mesleki kalifiyelerle ispat edilen uygun ve spesifik

yetkileri olan bir kişinin işidir.

36

Çalışma izni verildiğinde İşverenin ödeyecekleri ücretler: Daimi, tayin (detaşe), sınır ötesi, stajer, nominal, sporcu olarak

çalışanlar için 200 Avro ley karşılığı; Öğrenci ve sezonluk çalışanlar için 50 Avro ley karşılığı16

ÖNEMLİ: Son iki yıl içinde ticari faaliyetleri sürdürmek üzere oturum hakkı olup, yabancıların ekonomi faaliyetlerinin sürdürülmesi ile ilgili yasalarda öngörüldüğü iş plana uymayan yabancılara çalışma izni verilmeyecektir.17

Çalışma iznini talep etme şartları, dilekçenin incelenmesi ve belgenin verilmesi konusunda ayrıntıları OUG nr 56/2007 (Hükümet Acil Yonetmeliği no 56/2007 de bulabilirsiniz. Daha fazla ayrıntı ORI (Romanya Göçmen Ofisi)http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73 sitesinde bulunur. Hertip izin için gereken belgelerin ayrı listesi vardır.

Çalışma izninin verilme dilekçesi kayıt tarihinden itibaren 30 gün içinde Romanya Göçmen Ofisi tarafından çözümlenmektedir. Çalışma iznini elde etme şartlarının yerine getirildiğini tespit edilmesi için ek incelemeler gerekli olduğu takdirde, dilekçenin çözüm süresi en fazla 15 gün uzatılır. Diğer bir AB üyesi ülkede alınan Avrupa Birliği Mavi Kart hamilinin verdiği çalışma izni dilekçesi verildiği dilekçenin tarihten itibaren 15 gün içinde çözülmek zorundadır.18

ÖNEMLİ: Avrupa Birliği Mavi Kartı Romanya’da yüksek kalifiyelibir işte çalışan olarak hamiline oturum ve çalışma hakkı veren çalışma amaçlı bir oturum iznidir. Yüksek kalifiyeli çalışanlar için çalışma izni alması için, İşveren söz konusu işçiye aylık / yıllık ekonomide brüt ortalama ücretin en az 4 kat değerinde bir maaş sağlaması ve dosyaya

16 Bu tutarlar rehberin yayınlama tarihinde geçerliydi. Güncel olup olmadığını teyit etmeniz rica olunur.17 Daha sonraki ilavelerle yayınlanan 194/2002 no Hükümet Acil Yonetmeliği madde 43 fıkra (2) a) bendi. 18 Yabancıların Romanya’da işe alınmaları veya detaşe edilmeleri konusundaki 56/2007 no Hükümet Acil Yonetmeliğin 15.maddesi.

37

kalifiyesini ispatlayan Romen devletinin tanıdığı tahsil belgelerini de eklemesi gerekiyor.

Çalışma izni Romanya Göçmen Ofisi tarafından aşağıdaki durumlarda 5 iş günü içinde iptal edilmektedir:

Yabancı ile iş ilişkisinin tek taraflı bitirilmesi veya tarafların anlaşmasıyle bireysel iş sözleşmesinin bitimi neticesinde işverenin talebi üzerine;

Romanya’ya tayin (detaşe) edildiği süre bitiminde işverenin veya yabancı vatandaşın talebi üzerine;

Kendi insiyatifinden iş ilişkisinin bitimi neticesinde yabancı vatandaşın talebi üzerine,

Yürürlükteki yasalara dayanarak, yabancı vatandaşın istenmeyen kişi ilan edilmesi, Romanya’da oturum hakkının iptal edilmesi veya işe girmesi ile ilgili şartları yerine getirmediği durumda yetkili organların uyarması üzerine;

Dilekçenin çözüm tarihinden itibaren 30 gün içinde RomanyaGöçmen Ofisinden çalışma iznini almak için işverenin gelmemesi.

56/2007 no Hükümet Acil Yönetmeliğe göre, iptal edilen çalışma izni, iptal dilekçesi ve iş ilişkilerinin bittiğini gösteren belgeler ile birlikte Romanya Göçmen Ofisinde muhafaza edilecektir.

Çalışma kimliğinin kaybedilmesi, kaybedildiği tarihten itibaren 3 gün içinde Romanya Göçmen Ofisine bildirilecektir. Söz konusu izinbelgesinin yıpranması veya imha edilmesi de Romanya Göçmen Ofisineaynı süre içinde bildirilecektir.

Yabancının iş ilişkisi çalışma izninin bitim süresinden daha önce sona erdiği durumda, diğer bir işverene ancak yeni bir çalışma izni ile işe girebilecektir. Yeni çalışma izni için dilekçe yeni işveren tarafından iş ilişkisi bittiği kayıt tarihinden 60 gün içinde verilecektir19. Bu durumdaişvereni değiştirmesine rağmen, yabancı vatandaş Romanya’dan çıkış yapmadan yeni bir çalışma izni talep edebilecektir.

19 Aynı.

38

Sizin işvereninizle çalışma sözleşmeniz sona erdiği takdirde ve 60 gün içinde yeni bir iş bulamadığınız takdirde, çalışma izniniz iptal edilir ve oturum hakkınız da sona erecektir. Netice olarak Romanya’dan çıkış yapıp yeni bir vize almanız gerekecektir.

İşe alınması ile ilgili uzun oturum süreli vize çalışma izni verildiğinden itibaren 30 gün içinde alınması gerekiyor ve Romanya’nın elçilikleri veya konsoloslukları tarafından verilmektedir. Uzun oturum süreli vize talep üzerine bir veya bir çok seyahat ile aşağıdaki amaçlarla 90 günlük bir süre için verilebilir:

İşe alınmak- bireysel iş sözleşmesine dayanarak işe alınmak için Romanya’ya giriş yapmak üzereyken (simge D/AM);

Ekonomik faaliyetleri sürdürmek- bağımsız veya bir aile dernekleri dahilinde ekonomi faaliyeti sürdürmek üzereyken (simgeD/AE;

Mesleki faaliyetler sürdürmek- özel yasalara dayanarakRomanya’da bireysel olarak mesleki faaliyetler sürdürme hakkınız varsa (simge D/AP);

Ticari faaliyetleri sürdürmek - Romanya’da bazı ticari şirketlerinde hissedar veya yönetim ve idari görevli ortaklar olduğunuz veya olacağınız takdirde (simge D/AC).

ÖNEMLİ: Vize ücreti 120 Euro ve talepte bulunduğunuz ülkede size vizeyi veren Romanya’nın diplomatik kuruluşuna ödenecektir.

Bu tip vize Romanya’ya girmenizle birlikte geçici oturum hakkınızın uzatılması talep etmenize ve oturum izni almanıza imkan veriyor. Oturum izninin alınması için gereken belgelerin listesi kaldığınız il içinde bulunan Romanya Göçmen Ofisi bölge şubesinde asılı veya http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73 web sayfasında bulunmaktadır

Romanya’da oturum hakkı verildiyse veya bu hak uzatıldıysa, Romanya Göçmen Ofisi size şunları verecektir: a) Uzun süreli oturum vizenin verildiği amaca uygun çalışma, ekonomik, mesleki veya ticari faaliyetler sürdürme amacıyla geçici oturum izni;

39

b) Geçici oturum ve çalışma hakkı verildiyse veya duruma göre uzatıldıysa, yüksek kalifiyeli işçiler için geçerli çalışma ruhsatlı hamiline Avrupa Birliği Mavi Kartı.

ÖNEMLİ: Yasalara göre20 her yabancı vatandaş, Romanya’da kaldığı sürece oturum hakkını veren Romanya Göçmen Ofisinin bölge şübesine aşağıdakileri bildirmekle yükümlüdür:

a) Şahsi durumu ile ilgili her değişiklik, özellikle uyruk değişimi, evlilik işlemi, boşanma veya iptali, çocuk doğumu, Romanya’da oturan bir aile üyesinin vefatı; b) İşe alınması ile ilgili her türlü değişiklik; c) Devlet sınırı geçiş belgesinin süre uzatılması veya belgenin değişmesi.

İkametini veya oturum yerini değiştiren yabancı, yeni adrese taşındığından itibaren 15 gün içinde kayıt ve kimlik belgesine gerekenlerin belirtilmesi için Romanya Göçmen Ofisi bölge şübesine gitmesi gerekiyor.

Bu yükümlülükler ihlal edildiği durumda, Romanya Göçmen ofisi yabancı vatandaşı 100 ile 500 lei arası bir tutar ile cezalandıracaktır. İhlal hafif suç sayılacaktır

Tayin (Detaşe) edilmek Yurtdışında merkezi bulunan tüzel bir kişinin işçisi olup

Romanya’da faaliyet gösteriyorsanız, tayin (detaşe) edilen21 ünvanınız aşağıdaki şekilerde mümkün olacaktır:

Bulunduğunuz yurt dışındaki müessese ile (detaşe eden) Romanya’da faaliyet gösteren diğer bir kurum ile imzalanan sözleşme dahilinde Romanya’ya detaşe edildiyseniz22;

Romanya’da bulunan bir birim veya bir müessese grubununşubesine tayin (detaşe) edildiyseniz.

20 Romanya’da yabancı vatandaşların rejimi ile ilgili 194/2002 no Acil Yönetmeliğin 13.maddesi. 21 Yabancı vatandaşların Romanya’da işe alınması veya tayin, detaşe edilmesi ile ilgili 56/2007 no Hükümet Acil Yönetmeliği madde 2 g) bendi 22 Daha sonraki değişiklikler ve ilave ekleri ile yayınlanan Romanya’daki yabancı vatandaşların rejimi ile ilgili 194/2002 no Hükümet Acil Yönetmeliği 21.madde.

40

Tayin (detaşe) edilen işçiler için çalışma izni aşağıdakiler tarafından elde edilir:

Romanya’dan tüzel kişi işveren; Yurtdışında merkezi bulunan bir tüzel kişinin temsilciliği veya

şubesi.

Tayin (detaşe) edilen işçiler için çalışma izni, yabancı tüzel kişinin detaşe kararına dayanarak, Romanya’da bir tüzel kişi İşvereni veya yurtdışında bulunan bir tüzel kişinin Romanya’daki temsilciliği veya şubesinde minimum 5 yıl içinde en fazla bir yıl çalışma hakkını tanıyor. Tayin (detaşe) edilen yabancıların oturum hakkı detaşe kararında öngörülen bir süre ile uzatılabilir fakat 5 yıl süre içinde bir seneden fazla olmayacaktır23. Romanya’nın taraf olduğu anlaşmalar, antlaşmalar veya sözleşmeler varsa, detaşe edilen işçinin Romanya’da faaliyet gösterdiği süre söz konusu anlaşmalarda öngörülen özel şart ve durumlarda uzatılabilecektir24.

Romanya’da faaliyet gösteren detaşe edilen bir yabancı için detaşe içinuzun süreli oturum vizesi alınması gerekmektedir. Bu vize D/DT simgeli ile bilinmektedir. Romanya Göçmen ofisinin:http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73Sitesine girerek bu tip vizenin alınması için gereken belgelerin listesini bulabilirsiniz. Bu vize daha önce Romanya’ya detaşe edileceğiniz şirket tarafından alınan detaşe edilen işçiler için verilen çalışma iznine dayanarak elde edilecektir25.

23Romanya’daki yabancı vatandaşlarının rejimi ile ilgili bazı yasaların

değişmesi ve ilave edilmesi ile ilgili ( 194/2004 no Hükümet Acil Yonetmeliği

madde 56 fıkra 5 değişimi) 157/2011 no Kanun madde 83.24 56/2007 no Hükümet Acil Yönetmeliği madde 6 b bendi 25 Romanya’daki yabancı vatandaşlarının rejimi ile ilgili 194/2004 no Hükümet Acil Yönetmeliği madde 24 d¹ bendi

Bu demektir ki siz Romanyalı bir şirketin işçisi değilsiniz, yani siz çalışma sözleşmenizi Romanya’daki bir şirketle imzalanan hizmet sözleşmesine dayanarak yabancı bir şirketle imzaladınız.

41

Detaşe amaçlı uzun süreli oturum vizesi yabancıların talebi üzerine bir veya daha fazla seyahat ile 90 günlük bir süre için veriliyor. Vizedilekçesine aşağıdaki belgeler de eklenecektir: Romanya Göçmen Ofisi tarafından verilen çalışma ruhsatının kopyası; bakım imkanlarının ispatı, sağlık sigortası vs. Ayrıntılar için Romanya Göçmen Ofisinin bölge şübeleri ile temasa geçebilirsiniz.

Tayin, detaşe edilmesi için uzun süreli oturum vizesi Avrupa Birliği,

Avrupa Ekonomi Alanı, İsviçre Konfederasyonu üye ülkelerinden

birinde merkezi bulunan tüzel kişide işe alınan Romanya’da detaşe

edilen o ülkede oturum izni olan ve Romanya’da özel veya tüzel

kişilerde işe alınabilen veya ruhsatsız çalışabilen işçiler için de veriliyor.

Bu vizeye dayanarak, Romanya Göçmen Ofisi size vize

bitiminden en az 30 gün önceden verilen dilekçe üzerine oturum

izninizi verecektir.

Çalışma izni, işçinin Romanya’ya tayin, detaşe edildiği süre bitimi neticesinde işverenin veya yabancının talebi üzerine Romanya Göçmen Ofisi tarafından 5 iş günü içinde iptal edilecektir.

Romanya’ya tayin, detaşe edilme konusunda daha fazla ayrıntı 56/2007 no Hükümet Acil Yönetmeliği, 157/2011 no Kanun ve Romanya Göçmen Ofisinin: http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Munca/73internet sitesinde bulabilirsiniz.

Mesleki faaliyetlerin sürdürülmesi

Mesleki faaliyetleri sürdürmek için, Romanya’da özel bir yasayadayanarak bireysel şekilde meslek sürdürme hakkınız olduğu takdirde, talebiniz üzerine 90 günlük süre için bir veya daha fazla seyahatlı uzun süre oturum vizesi verilebilir. Bunun için aşağıdaki koşullara uymanız gerekmektedir:

Söz konusu mesleği dürdürmeniz için yasal şartları yerine getirdiğinizi ispatlamanız

42

Romanya’da sürdürmek istediğiniz mesleğe benzer bir mesleği geldiğiniz ülkede sürdürdüğünüzü ispatlamanız;

Vizenin geçerliliği sürece sağlık sigortanız olduğunu ispatlamanız;

Sabıka belgesi veya aynı değerde diğer bir belgeyi ibraz etmeniz.

Mesleki faaliyetler südürmek için uzun süreli oturum vize D/AP simsesiile tanılıyor. Rehber yayınlandığı tarihte vize ücreti 120 Euro ve talepte bulunduğunuz ülkede ödeniyor. Ayrıntılar için aşağıdaki siteye girebilirsiniz:http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Activitatiprofesionale/72

ÖNEMLİ: Romanya’da bir mesleki faaliyet sürdürmek istiyorsanız başta bu meslek için özel bir kanun olup olmadığını incelemeniz gerekmektedir. Özel mesleklerin listesini bulacağınız site: http://ori.mai.gov.ro/api/media/userfiles/Lista_legi_nonUE.pdf.

Örneğin üçüncü devlet vatandaş mimarlarının Romanya’da imza hakkı alma ve Mimarların Ulusal Tablosuna kayıt talebi şartları Romen devletinin söz konusu devletlerle imzaladığı karşılıklı anlaşmalarla belirlenmektedir. Doktor, diş doktoru eczacı meslekleri Romanya’da tıp/dişçilik/eğzacılık alanında resmi kalifiye ünvanı alan aşağıdaki kişiler tarafından sürdürülebilir:

Bir Romen vatandaşın eşi, aynı zamanda uyruğu farketmezsiniz, bir Romen vatandaşın bakımında bulunduğu daha önce veya daha sonra gelen doğrudan kişiler;

Romanya sürekli oturumu olmaktan faydalanan üçüncüdevletlerin vatandaşları;

Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu üyesi bir devlet tarafından verilen uzun süreli oturum(ikametgah) dan faydalananlar;

Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu üyesi bir devlet vatandaşının aile üyeleri.

Ayrıca bazı meslekler Romanya’da sadece söz konusu meslek alanındaki Odaya üye olan kişiler tarafından sürdürülebiliyor; bu da söz konusu mesleğin sürdürdüğünü onaylayan belgeye dayanarak. Yeminli tercüman, hukuki danışman veya psikolog gibi diğer mesleklerin

43

sürdürülmesi sadece Avrupa Birliği ve Avrupa Ekonomik Alanı üye devletlerinin vatandaşları ile sınırlıdır.

Eğer talep eden son 10 yıl içinde 2 yıl süre boyunca tam zamanlı olarak bu mesleği söz konusu mesleğin düzenlenmiş olmayan bir Avrupa ülkesinde daha önce sürdürdüğünü gösterip veya bu meslek için hazırlandığını gösteren üye devletinin yetkili bir otoritenin verdiği bir veya daha çok kalifiye ünvanlarına sahip ise, Romanya’da düzenlenmiş bir mesleğe erişim hakkı veya bir mesleğin sürdürme hakkı yasaklanamaz26.

Romanya’da hangi koşullarda mesleki faaliyetler sürdürebileceğinizi öğrenmeniz için bu yasaları, aynı zamanda diplomaların ve kalifiyelerinin tanınma yontemlerini incelemeniz gerekmektedir. Daha fazla ayrıntı için Diplomaların Tanınma ve Denklik Ulusal Merkezinin(CNRED) (http://www.cnred.edu.ro/) sitesine veRomanya’daki Liberal Mesleklerin Ulusal Birliği (UNPLR) (http://www.uplr.ro/principale.html) sitesine girebilirsiniz

Ekonomik ve ticari faaliyetlerin sürdürülmesi

Talep üzerine bir veya daha fazla girişli uzun süreli oturum vizesi 90 gün için aşağıdaki faaliyetler için verilebilir:

ekonomik faaliyetleri sürdürmek- bağımsız olarak veya bazı aile dernekleri dahilinde ekonomik faaliyetler sürdürmek üzere olsanız;

ticari faaliyetleri sürdürmek- Romanya’da bir ticari şirkette hissedar veya yonetim ve idare görevli ortak olduğunuz veya olacağınız takdirde.

Ekonomik faaliyetler sürdürülmesi için uzun süreli oturum vizesininsimgesi D/AE, ticari faaliyetlerin sürdürülmesi ile ilgili vizenin simgesiD/AC dir.

26 Bu hak mesleki kalifiyelerin tanınması ile ilgili Avrupa parlamentosu ve Konseyin 2005/36/CE Direktif şartlarında uygulanmaktadır.

44

Ekonomik faaliyetleri sürdürmek üzere vize alması için yabancı vatandaş sıradaki şartları yerine getirmesi gerekiyor27:

özel kişilerin ekonomik faaliyetler düzenlemesi ve sürdürmesi ile ilgili yasada öngörülen mesleki hazırlığının onaylanması ile ilgili şartları yerine getirdiğini ispatlaması;

vize geçerliliği süresince sağlık sigortası olması; sabıka kaydı belgesi veya eş hukuki değerde diğer bir belge ibraz

etmesi.

Vize, oturum izni alınması ile ilgili ayrıntıları Romanya Göçmen Ofisinin http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Activitati-comerciale/71.internet sitesine girerek öğrenebilirsiniz. Romanya yasalarına göre oturum hakkını verildiği amaca uymakla yükümlüsünüz. Bu demektir ki çalışma izniniz varsa, ekonomik faaliyeti sürdürmek için oturum hakkı talep edemezsiniz veya tersi.

5.3. Romanya’da çalışma şartları

Yasalara göre, çalışma iznine dayanarak bireysel çalışma sözleşmesi ile işe alınabilir veya Romanya’ya tayin edilebilirsiniz Bireysel çalışma sözleşmesi

Romanya’daki Çalışma Yasası çalışma ilişkilerin tümü, çalışma ilişkileri alanındaki düzenlemelerin uygulama kontrolü ve çalışma konusundaki yargılama yetkisini kapsayan düzenlemeleri içeriyor.28

Çalışma yasasında yer alan hükümler Romanya’daki bir işveren için çalışan bireysel çalışma sözleşmesine dayanarak işe alınan yabancı veya vatansız kişiler için de uygulanmaktadır. İşveren ile işçi arasındaki ilişkiler ile ilgili hak ve yükümlülükler, muzakere ile, toplu iş sözleşmeleri ve bireysel iş sözleşmeleri dahilinde belirtiliyor. Romanya’da bir kişi 16 yaşından itibaren çalışabiliyor, 15 yaşındaki kişiler ebeveyn onayı ile çalışır.

Bireysel iş sözleşmesi tarafların (işveren ve işçi) yazılı, Romence rızası ile yapılır. Bireysel iş sözleşmesinin imzalama yükümlülüğü iş ilişkisi başlamadan önce işverenindir.

27 Romanya’daki yabancı vatandaşlarının rejimi ile ilgili 194/2004 no Hükümet Acil Yonetmeliği madde 41 28

53/2003 sayılı Kanunun değişmesi ve ilavesi ile ilgli 40/2011 sayılı Kanun madde 1

45

Yasalara göre, bireysel iş sözleşmesinin yazılı şekli sözleşmenin geçerli olması için şarttır. Sözleşme işçilerin genel kayıt defterine işlem görür ve Bölge Çalışma Müffetişliğe (ITM) bildirilir. İşveren iş sözleşmesinin bir nüshasını size vermekle yükümlüdür.

Sözleşmeyi imzalamadan önce dahilindeki hükümleri dikkatle okumanız gerekmektedir. Bireysel iş sözleşmesi iki nüsha olarak yapılır, biri size diğeri işveren içindir. Bireysel iş sözleşmesi imzalamadan veya değişmeden önce işveren size sözleşmeye dahil etmek veya sözleşmede değiştirmek istediği hükümler konusunda bilgi vermekle yükümlüdür 29.

Çalışma izni, iş ilişkileri aynı görevle ve aynı işverende devam ettiği durumda, bireysel iş sözleşmesi süresince geçerlidir.

Bireysel çalışma sözleşmesinin genel örneğine göre30, sözleşme tarafları31 (işvren ve işçi), iş yeri, görevi/sıfatı, görev tanıtımı, mesleki faaliyetinin değerlendirme kriterleri, görevin özel riskleri, sözleşme süresi, iş süresi, izin süresi, maaş, saat/gün ve saat/hafta olarak ifade edilen normal iş süresi, iş koşullarını düzenleyen toplu iş sözleşmesi, deneme dönemin süresi (yürütme görevleri için en fazla 90 gün, yonetimgörevleri için en fazla 120 gün), özel hükümler (mesleki eğitim, gizlilik şartı, uyumsuzluk, hareketlilik vs), tarafların genel hak ve yükümlülükleri yer almaktadır.

İşbu Rehberin eklerinde bir bireysel iş sözleşmesinin ana unsurlarını bulacaksınız.

29 Çalışma Yasasının 19.maddesine göre: işveren öngörülen bilgilendirme yükümlülüğünü ihlal ettiği durumda, işe alınacak kişi veya işçi, duruma göre, bu yükümlülük ihlal edildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yetkili mahkemeye şikayet edebilir ve bilgilendirme yükümlülüğü ihlal edildiğinden gördüğü zarara uygun tazminat talep edebilir.30 Çalışma ve Sosyal Dayanışma Bakanının 64/2003 nolu Emirnamesinin ekinde öngörülen bireysel iş sözleşmesinin genel örneğinin değişmesi ve ilave edilmesi ile ilgili Çalışma, Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanının 1616/2011 nolu Emirnamesi.31 Çalışma Kanununun 17.maddesi 4. fıkrasına göre: Çalışma sözleşmesinin esas hükümleri ile ilgili işverenin yapmak zorunda olduğu bilgilendirmenin unsurları, bireysel çalışma sözleşmesinin içeriğinde de bulunması gereklidir.

46

Bireysel iş sözleşmesi hükümleri yasalara aykırı veya yasalar veya toplu iş sözleşmeleri ile belirtilen minimum seviye altında haklar kapsayamaz. Işçiler kanunen kendilerine tanılan haklardan vazgeçemezler. İşçilerin kanunen kendilerine tanılan haklardan vazgeçmeleri veya bu hakları sınırlayan her huküm geçersiz olacaktır.

Romanya’da işçi iseniz haklarınız şunlardır: çalışma karşılığında maaş, günlük ve haftalık dinlenme, yıllık izin, eşit şans ve muamele, iş onuru, iş güvenliği ve sağlığı, mesleki eğitime erişim, bilgilendirme ve danışma, işten çıkarma durumunda güvenlik, toplu ve bireysel muzakere, toplu faaliyetlere katılmak, sendika oluşturmak veya sendika üyesi olmak, yasaların ve uygulanan toplu iş sözleşmelerinin tanıdığı diğer haklar.

Bir kişi söz konusu işi yapabileceğini teyit eden bir sağlık belgesine dayanarak işe alınır. Aksi takdirde sözleşme geçersizdir

Çalışma Yasasına göre işçilerin yükümlülükleri şunlardır: çalışma normu veya duruma yükümlülükleri görev tanıtıma göre yerine getirmesi, iş disiplinine uyması, iç nizamnameye dahil öngörmelere uyması, toplu iş sözleşmesi ve bireysel iş sözleşmesi hükümlerine uyması, iş görevini yaptığında işverene sadık olması, iş yerindeki iş güvenliği ve sağlığı tedbirlerine uyması, iş gizliliğine saygı duyması, yasaların veya uygulana toplu iş sözleşmelerinin öngördüğü diğer yükümlülükler.

İşçilerin hakları ile ilgili işverenin yükümlülükleri deöngörülmüştür: işçileri iş şartları ve iş ilişkileri konusudnaki unsurları bilgilendirmek, sürekli uygun iş imkanları sağlamak, işçilere tüm kanuni, toplu ve bireysel iş sözleşmelerindeki hakları sağlamak, belirli sürelerde işçilere, açıklanması ile şirkete zarar verebilecek hassas ve gizli bilgiler hariç, şirketin ekonomi ve mali durumunda bilgi vermek. Bilgilendirme süreleri muzakere ile toplu iş sözleşmesi ile belirlenir; sendika ile danışılır veya duruma göre işçilerin hak ve menfaatlerini etkileyebilecek kararlar konusunda işçilerin temsilcileri ile danışılır; işçilerle imzalanan tüm sözleşmelerle ilgili harç ve vergileri ödemesi, talep üzerine ve ücretsiz işçi sıfatını gösteren belgeleri vermek, kişisel nitelikli bilgilerin gizliliğini korumak.

47

TAYİN (DETAŞE)

Detaşe edilmek işverenin kararı ile diğer bir işverenin menfaatı için çalışmak üzere geçici olarak iş yerinin değişmesidir. Bu süre en fazla bir yıllık olabilir ve yaptığınız bireysel iş sözleşmesi ve detaşe belgesine dayanarak gerçekleşir.

Detaşe amaçlı verilen çalışma iznine dayanarak gerçekleşen yurtdışına yapılan detaşeden farklı olarak bu tip detaşe bir işverenden diğer bir işverene iş yerinin geçici olarak değiştirmektir.

MaaşBireysel iş sözleşmesi kapsamında yapılan işler için, her

çalışanın lei olarak maaş hakkına sahiptir. Maaşın belirlemesi ve verilmesinde cinsiyet, cinsel yönelim, genetik özellikler, yaş, milliyet, ırk, etnisite, din, siyasi görüş, sosyal köken, engellilik, aile durumu veya sorumluluğu, sendika üyeliği veya faaliyet kriterlerine göre ayrımcılık yapılması yasaktır.

Maaş, ana maaş, harcırahları, ikramiye ve diğer yararları içerir ve işverenlerin herhangi bir diğer parasal yükümlülükler önce ödenecektir. İşveren bireysel iş sözleşmesi ile ülke bazında garanti edilen asgari brüt maaş seviyesi altında bir maaş müzakere edemez.

Bireysel iş sözleşmesinde yazılı maaş çoğu zaman işe alınma veya ana maaşı ifade eden brüt maaştır. Çalıştığınız bir dönem sonunda size net maaş verilecektir. Net maaş kanunen mecbur ödenecek sosyal sigorta katkısı, maaş vergisi vs kesintisinden sonra işçinin tahsil ettiği para tutarıdır. Genelde işveren işçiye işe almadan önce net maaşını bildirir fakat nakit veya banka hesabınıza size verilen paranın bildirilen para tutarı ile aynı olup olmadığını emin olmanız gerekiyor. Maaş dışında size yemek kuponları şeklinde işverenin karşıladığı bireysel yemek katkısı sağlanabilir32.

32 Yemek kuponları sahibine üzerinde yazılan değerde marketlerden gıda üzürnleri satın alma hakkını veren değerli fişlerdir. Mevcut yasalara göre bunlar işveren için düşülebilir gelir veya vergiye tabi olmayan gelir sayılabilir.

48

ÖNEMLİ: Çalışma sözleşmeniz varsa sizin şahsen sağlık sigortası ödemenize gerek yok. İşveren sağlık kurumuna katkınızı ödemekle yükümlüdür. Sağlık sigorta ispatı, kamu sistemine sağlık sigortanın ödendiğini ifade eden işverenin verdiği belge ile yapılır.

Çalışma ve dinlenme zamanı

Tam zamanlı çalışan işçiler için, çalışma zamanının normal süresi günde 8 saat, haftada 40 saattir. Çalışma zamanının kanunen maksimum süresi fazla mesai dahil haftada 48 saati aşamaz33. 18 yaşına kadar gençler için çalışma süresi günde 6 saat ve haftada 30 saattir.

Bazı faaliyet sektörleri, birimleri veya meslekler için, toplu ve bireysel muzakere ile veya özel yasalarla 8 saatten az veya fazla günlükçalışma süresi belirlenebilir. Günde 12 saatlik çalışma süresinden sonra 24 saat dinlenme süresi olacaktır.

Haftalık normal çalışma süresinin dışındaki çalışma fazla mesai sayılacaktır. Fazla mesai, mucbir sebep veya bazı kazaları önlemek veya kaza neticelerini uzaklaştırmak adına acil işler durumları hariç, işçinin rızası olmadan yapılamaz.

Fazla mesai yapıldıktan sonra sıradaki 60 gün içinde ücreti ödenilen izin günleri ile telafi edilir.

22.00 ile 6.00 arası yapılan çalışma gece çalışması sayılır. Gece işçilerinin faydalanabileceği şunlardır 34: a) ya en az 3 saat gece çalışması yaptığı günler için normal iş süresine göre çalışma süresinin bir saat daha az olması ve aynı maaş ödenmesi ya da; b) gece çalışması için en az 3 saat çalıştığı takdirde, ana maaştan %25 zam verilmesi.

Yasal Bayram Günleri şunlardır: 1 ve 2 Ocak; Paskalyanın ilk ve ikinci günü, 1 Mayıs, Rusalii Bayramının (Hristiyanların hamsin yortusu)ilk ve ikinci günü, Meryem Uyuması, 1 Aralık, Noel ilk ve

33 İstisna ile, fazla mesai içeren çalışma süresi haftada 48 saatle uzatılabilir fakat 4 takvim ayı referans süresi için hesaplandığında ortalama çalışma saatleri haftada 48 saati aşmayacaktır. 34 Çalışma Yasası madde 126.

49

ikinci günü, hristyan olmayan diğer kişiler için, dinlerin yasal tanıdığı yıllık üç dini bayramlarının her biri için, 2 gün.

Tüm işçilerin en az 20 iş günü ücretli yıllık izin hakkı var, bu hak aksi bir sözleşme hükümü ile sınırlı olamaz veya iptal edilemez.

Çalışma normları

Çalışma normları yürürlükteki yasalara dayanarak işveren tarafından belirlenir. Normatifler olmadığı durumda, çalışma normları sendika rızası veya işçilerin temsilcileri rızası ile işveren tarafından belirlenir.

Çalışma normunu fazla bulduğunuz durumda sendikaya danışabilir veya Bölge Çalışma Müfetişliği veya Çalışma Teftişliği ile irtibata geçebilirsiniz. http://www.inspectmun.ro/

İş sağlığı ve güvenliği

Çalışma yasasına göre işveren: İş kazası ve mesleki hastalıklara karşı tüm işçileri

sigortalayacaktır; İş sağlığı ve güvenliği konusunda belirli sürelerde işçileri

eğitecektir Romanya’da bireysel çalışma sözleşmeli işçi iseniz, otomatik iş

kazası ve mesleki hastalıklara karşı çalışma meslek hekimliği hizmetleri ile sigortadan faydalanıyorsunuz35. Bu tip sigorta hizmetleri veuygulamalarından sözleşme imzalama tarihinden itibaren sözleşme bitimine kadar faydalanma hakkınız vardır. Mesleki hastalıklar

35Çalışma Yasası madde 189 da çalışma hekiminin ana görevlerini sunuyor: a)

çalışma kazaları ve mesleki hastalıkların önlenmesi; b) çalışma sağlığı ve

hijiyen şartlarını efektif takip etmek; c) hem işe alındıklarında hem de bireysel

çalışma sözleşmesi sürece işçilerin sağlık kontrolünü sağlamak

50

durumunda, sağlık sigorta ve uygulama hakkı iş ilişkileri veya bireysel sigorta sözleşmesi bitiminden sonra da geçerlidir.

İş kazası çalışma süreci veya iş görevlerini yerine getiriken gerçekleşen ve en az 3 takvim günü geçici çalışma yetersizliği veren, sakatlık yaratan veya ölüme neden olan vücüdün şiddetli yaralanması, aynı zamanda akut meslek zehirlenmesidir. Aynı zamanda, iş kazası iş yerinden eve ve evden iş yerine giderken normal güzergahda gerçekleşen kaza veya çalışma süresinde işverenin merkezinde gerçekleşen fakat çalışma süreci ile ilgilsi olmayan ve sadece kazalanan işçinin yanlışından olmayan kaza da iş kazası sayılacaktır.

İş güvenliği ve sağlığı ile ilgili 319/2006 sayılı Kanuna göre, mesleki hastalıklar bir meslek uygulaması neticesinde meydana gelen, iş yerine özel fiziksel, kimiyasal, biyolojik zaararlı maddelerini nedeni olan, aynı zamanda çalışma sürecinde vücüdün çeşitli organ veya sistemlerini fazla kullanmasından kaynaklanan hastalıklardır. Yasalara göre pratik eğitim sırasında öğrencilerin ve talebelerin geçirdiği hastalıklar da mesleki hastalıklar sayılmaktadır.

Bir olay (iş kazası) durumunda, Çalışma Müffetişliğin yaptığı araştırmaları içeren asıl dosya örneği Bölge İş Müffetişliği veya Çalışma Müffetişliği tarafından kaza görenin ülkesine bağlı elçilik veya konslosluğa verilecektir.

İşveren her işçi için iş güvenliği ve sağlığı konusunda yeterli eğitim alma imkanı verecektir. Bunlar özellikle iş yeri ve görevine özel bilgiler ve iş talimatları olarak olacaktır:

işe alındığında; iş yeri değişiminde veya transferde; yeni bir çalışma ekipmanı getirldiği zaman veya mevcut

ekipmana değişiklik yapıldığında; herhangi bir yeni tekonoloji veya çalışma yonetmi getirildiğinde; özel işler yapıldığında.

İş kazaları ve mesleki hastalıklara karşı sigorta sisteminin sigortalıları aşağıdaki hizmetler ve uygulamalardan faydalanabilirler:

tıbbi rehabilitasyon ve çalışma kapasitesinin kurtarılması; rehabilitasyon ve yeniden mesleki eğitim; geçici iş göremezlik tazminatı;

51

geçici olarak diğer bir iş yere geçme tazminatı ve çalışma zamanı azaltılması tazminatı;

bütünlüğü sağlama tazminatı; ölüm tazminatı gider iadesi.

İşveren çalışma kazalarını ve mesleki hastalıkları Bölge Çalışma Müffetişliğe bildirmek durumundadır. Bazı durumlarda sigortacılar ve suç organlarına da bildirecektir. Çalışma kazasının beyanı kesinlikle kaza görene olumsuz etkisi olmayacaktır. Çalışma kazasının beyan edilmemesi kaza görenin uygun sağlık hizmetleri ve sonraki sigortadan kaynaklananhaklardan mahrum edebilir.

Çalışma güvenliği ve sağlığı konusunda daha fazla ayrıntı iş baş şehirlerde merkezi bulunan Bölge Çalışma Müffetişliği veya İş Müffetişiliği veya iş güvenliği ve sağlığı konusundaki 319/2006 sayılı Kanunda bulabilirsiniz.

5.4. Diğer sözleşme şekilleri (bireysel iş sözleşmesi dışında)

Üçüncü bir devlet vatandaşı olarak, iş ilişkileri dahilinde gerçekleşmese de, gelirlerinizin ilavesi olarak diğer faaliyetler de sürdürebilirsiniz. Böylece, telif ve bunlara bağlı ek haklar ile ilgili daha sonraki ilaveler ve değişimlerle yayınlanan 8/1996 no Kanuna dayanarak, telif haklarınızın devretme faaliyeti sürdürebilirsiniz36 veyahizmet sözleşmesine dayanarak bazı faaliyetler sürdürebilirsiniz. Şu anda sivil sözleşmelerinin yasal olması ile ilgili birçok tartışma mevcut ve bunların yerine kısmen süreli bireysel çalışma sözleşmesi imzalanması tavsiye edilir. Romanya’da fikri eser yaratmasına katkıda bulunuyorsanız, yukarıda belirtilen özel bir sözleşmeye yani telifhakları devir sözleşmesine dayanarak ücret tahsil edebilirsiniz.

36 Yasalara göre: Telif hakkı konusu Edebiyat, sanat veya bilim alanında yaratılan orijinal eserler, telif şekli ifadesi ne olursa olsun ve değer ve kullanımından bağımsız olarak telif hakkı konusudur.

52

(!) Diğer hiç bir sözleşme şekli çalışma amaçlı bir oturum izni/vizesi uzatılmasına hak vermiyor çünkü size sağlık ve sosyal hizmetlerinin karşılandığı garantisi veren bireysel çalışma sözleşmesi yerine geçemez.

Gündelikle çalışanlar tarafından sürdürülen zaman zaman faaliyetlerin gerçekleştirilmesi

Gündelikle çalışan işçilerin sürdürdükleri zaman zaman faaliyetlerle ilgili yeni ulusal yasalar37çalışma kapasitesi olan ve zaman zaman kalifiye olmayan işleri sürdüren kişiler ile işlerden faydalananlar adıyla tanımlanan çeşitli tüzel kişiler arasındaki ilişkileri düzenlemektedir. Zaman zaman faaliyetler, yasalara göre Romen veyayabancı uyruklu kişiler tarafından sürdürülebilir. Zaman zaman faaliyetlerin sürdürülebileceği alanlar: tarım, avcılık ve balık tutma, ormancılık, tomrukçuluk, balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği, meyve yetiştiriciliği ve bağcılık, arıcılık, hayvancılık, gösteriler, sinema yapımları, odiovizüel yapımları, reklamcılık, kültür faaliyetleri, mal elleçleme, bakım ve temizlik faaliyetleri dir.

Gündelikle çalışan ve faydalanan arasında bir çalışma sözleşmesi imzalanmıyor ve zaman zaman faaliyetlerin süresi aynı şirket için senede 90 günü aşamaz. Gündelikle çalışanlarla temas kuran kişi gündelikle çalışan işçilerin defterini düzenlemek, brüt maaştan hesaplanan %16 tutarında gelir vergisi ödemek, yapacak işle ilgili gündelik çalışana bilgi ve eğitim vermek, özel çalışma ve güvenlik ekipmanları sağlamakla yükümlüdür.

Yaptığı iş için gündelik işçinin ücret alma hakkı en az 2 lei/saat ile en fazla 10 lei/saat arasında38 ve gündelik işçiler ve faydalanan Gündelik işçi Defterini imzalamadan önce her çalışma günü sonunda ödeniyor.

Gündelik işçi olarak çalışabilmesi için, söz konusu kişi 16 yaşını doldurmuş olması gerekiyor. Gündelik işçiler özel kişiler tarafından işe alınamaz ve üçüncü bir kişiye detaşe edilemez.

37 Gündelikle çalışna işçilerin zaman zaman sürdürdükleri faaliyetlerle ilgili

52/2011no Kanun.38 Rehber yayınlandığı tarihde geçerli bir hüküm.

53

Sürdürülen faaliyet gündelik işçinin kamu emeklilik sistemi, sosyal sigorta sistemi ve sosyal sağlık sigorta sisteminde sigortalı niteliğini tanımıyor. Gündelik işçi bunlardan faydalanmak istiyorsa, bireysel şekilde ödeyebilir.

5.5. Yasadışı çalışma

Bireysel iş sözleşmesi imzalamadan, aynı zamanda yasalarda öngörülen hükümlere uymadan çalışmak yasadışı çalışmadır ve işçiler için birçok dezavantajı vardır.

İşe alındığınızda yasalara uygun bireysel iş sözleşmeniz olduğundan emin olmanız için, kontrol etmeniz gerekenler şunlardır:

sözleşmenin işverenle anlaştığınız maddeleri içerip içermediğini; sözleşmenin 2 nüshası sizin imzanız, işverenin imzası, şirket

mühürü ve çalışanların kayıt genel defterinde kayıt numarası, sözleşmenin bir asıl nüshası sizde olduğunu.

Sözleşme imzalandıktan sonra ancak sizin rızanızla değişebilecektir. Sizin tarafından imzalanan fakat üzerinde işverenin imzası ve mühürü olmayan bir sözleşmenin hiç bir hukuki değeri yoktur!

Kayıtdışı çalışma „Kara çalışma” olarak da adlandırılan yasadışı çalışmanın sizin için birçok riskleri vardır: işveren düşük maaş ödeyebilir, asgari ücret veya tahsiliniz ve çalıştığınız süre altında bir maaş olabilir; ödeme ile ilgili sabit bir tarih yok; yasal düzenlemelere göre sabit programınız yok; faaliyet normlarınız yok; çalışma ve güvenlik ekipmanından faydalanamıyorsunuz; yıllık izin hakkınız yok; işsizlik ödeneğinden faydalanamıyorsunuz, iş kazası durumunda sakatlık maaşınız olamaz; hastalık ödeneği alamayacaksınız ve gerektiği durumda hastanede ücretsiz tedavi göremezsiniz; işveren sigortalarınız ödemediği için indirimli ilaçlar alamazsınız vs. Bunun ötesinde, yasal bireysel iş sözleşmeniz olmaması, çalışma ve detaşe için hariç oturum hakkından faydalanan kişiler istisna, Romanya’da sizin için oturum hakkınızın uzatılması reddedilebilir.

54

2011 yılından itibaren yasadışı çalışma ile ilgili şikayetler için ücretsiz telefon hattı faaliyettedir. Hat 0800868622 yeşil no vasıtasıyla arayanlar için açıktır. Çağrılar sadece sabit şebekelerden yapılabilir.

5.6. Bireysel iş sözleşmelerinden kaynaklanan hak ve yükümlülüklerle ilgili ihtilafların çözümü

Çalışma yasasının sağladığı haklardan biri veya daha fazlası size verilmediği durumda, İşveren tarafından açıklamalar isteyin. Kendisinin size bazı hakların tanındığını bilmemesi mümkündür. Bu girişimler muhtemel iş ihtilaflarına çözüm getirebilir.

İş yerinizdeki haklar ve bunları korumak için tercihlerinizle ilgili müesesse sendikanızdan destek talep edin.

İş ilişkileri konusundaki yasal hükümlerin ihlali durumunda (yasadışı çalışma, ücretsiz veya abartılı fazla mesai, resmi bayram günlerine uymamak, çalışma sözleşmesinde belirtilen maaştan farklı bir maaş almak, bireysel iş sözleşmesine kanunsuz hükümler dahil etmek vs), Bölge Çalışma Müfettişliği veya İş Teftişine şikayette bulunun.

Bireysel/toplu iş sözleşmelerinin imzalanması, yürütülmesi, değişmesi, askıya alınması ve feshedilmesi vs konusundaki ihtilafların çözümü için39 İkametiniz veya oturduğunuz yere bağlı Adliyeye başvurun.

İş sözleşmenizdeki haklarınız ihlal edildiği durumda, işverene karşı dava açmak sadece belirli bir süre içinde yapılabileceği için, en kısa zamanda bir hukukçu veya avukat ile temasa geçmeniz iyi olacaktır. Aynı zamanda, haklarınızı koruma şekli ile ilgili tavsiyeler almak üzere sendikaya başvurabilirsiniz.

39İş ihtilafların çözümü ile ilgili bu talepler acil yargılanıyor.

55

Mahkemeye başvurma süreleri şunlardır: birysel iş sözleşmesinin imzalanması, yürütülmesi, değişmesi, askıya alınması veya bitimi ile ilgili işverenin tek taraflı kararı bildirildiği tarihten itibaren 30 takvim günü; disiplin cezası uygulama kararını bildirildiği tarihten itibaren 30 takvim günü; bireysel çalışma ihtilafı konusu işçiye verilmeyen maaş hakları veya ödenmeyen tazminatları olduğu durumunda, aynı zamanda işçilerin işverene karşı mal varlıkları ile sorumlu oldukları durumunda, olduğu tarihten itibaren 3 yıl; bireysel veya toplu iş sözleşmesinin geçersizliği veya bazı hükümlerin geçersizliği tespiti talep edildiği durumda, sözleşmenin tüm geçerlilik süresince; toplu iş sözleşmesi veya bazı hükümler uygulanmadığı durumda, ihlal gerçekleştiği tarihten itibaren 6 aylık süre içinde.

Yukarıda belirtilenler hariç durumlarda, süre hak doğduğu

tarihten itibaren 3 yıldır.

İş ihtilafların çözümü ile ilgili yetkili mahkeme şikayette bulunanın ikameti veya oturduğu yere bağlı mahkemedir.

Çalışma Yasası iş ihtilafları konusunda diğer kuralları da belirtiyor:

İş ihtilafların çözümü ile ilgili davalar damga ve pul vergisinden muaf ve acil yargılanmaktadır.

Yargılama süreleri 15 günden fazla olamaz. Verilen kararlar kesin ve itiraz edilemez.

Bu hükümler sadece Romanya’da imzalanan iş sözleşmeleri için geçerlidir. Üçüncü bir ülkeden detaşe edilen biri iseniz, iş ihtilafı çözümü ancak sizin iş sözleşmenizde özellikle böyle bir hüküm belirtildiği takdirde Romanya yasalarına göre gerçekleşecektir.

Halk Avukatına başvurun. Her özel kişi, uyruğu, yaşı, cinsiyeti, etnik kökeni, siyasi görüşü veya dini farketmezsizin, kamu idare otoriteleri tarafından hak ve özgürlükleri ihlal edildiği durunmda, Halk Avukatına başvurabilir.

Halk Avukatı faaliyetini aşağıdaki konularda sürdürüyor: insan hakları, erkekler ile kadınlar arası eşitlik şansı, dini

mezhep, ulusal azınlıkları; çocuk, aile, genç, emekli, engelli hakları;

56

ordu, adalet, emniyet, hapishaneler; mülkiyet, emek, sosyal güvenlik, vergi ve harçlar.

Halk Avukatına yerel kamu otoritelerinin verdikleri belgeleri ve idari yaptıklarıyla (bazı evrakların geç vermeleri dahil) birey olarak hak ve özgürlükleriniz ihlal edildiği durumlarda40 başvurabilirsiniz. Halk Avukatına verilen dilekçe pul ücretinden muaftır. Isimsiz şikayetler kayıt altına alınmıyor. Halk Avukatı şikayet edene verdiği dilekçenin çözümünü bildirmesi gerekiyor ve bu cevap, gizli belgeler ve bilgilerkonusundaki kurallara uyarak şikayetçinin rızasıyla basın yoluyla açıklanabilecektir.

Daha fazla ayrıntı burada bulabilirsiniz : http://www.avp.ro/index.php?option=com_content&view=article&id=47

&lang=en&Itemid=54

5.7. İşgücü istihdam ajansları

Romanya’daki bir şirketin yabancı işçi istihdamı konusunda birçok şekil mümkündür. Çoğu zaman Romanya veya ülkenizden bir istihdam şirketi ile temasa geçer, o şirket söz konusu müsait iş yerleri için uygun kişileri aramak için girişimlerde bulunur. Romanya’da çalışmak istiyorsanız, bir istihdam şirketi ile temasa geçtiğinizde kontrol etmeniz gerekenler şunlardır:

İstihdam şirketi yasal olarak tescilli veya bu tür faaliyetler sürdürmesi için yetkili midir;

Romanya’da çalışma sözleşmesinin iki şekli de (dilinizde ve Romence dilinde) verildi, içerik aynı mıdır. Romanya’da Hükümetin onayladığı (işbu rehberin ekinde bir bireysel sözleşmenin en önemli hükümlerini bulursunuz) standart bir çalışma sözleşmesi formatı olduğunu dikkate almanız gerekiyor; Romanya’da çalışma sözleşmeleri mecburen Romence yapılmaktadır.

Sözleşme yazılı şekilde ifade edilecek, siz ve sizi işe alan firma tarafından imzalanacaktır. İki tarafın imzaladığı dilinizde ve Romence

40 Kurumun dahilinde faaliyet gösteren 14 bölge ofisi var, Temyiz Mahkemeleriyetki bölgelerinde düzenlidir ve bu ofislerin yetkisi de Halk Avukatı kurumunun yetkileri ile aynıdır.

57

dilinde İş sözleşmesinin bir nüshası size şahsen verilmesi gerekiyor. Sözleşme hükümleri konusunda anlaşıldığı bunlar yazılı şekilde teyit edildmesi ile birlikte, sizin rızanın olmadan değişemez;

Sözleşmeyi ve imzaladığınız herhangi diğer belgeleri iyi anlamanız gerekiyor. Net anlamadığınız bir şey olursa, ajansdan açıklama isteyin. Net olmadan ve sizin anlamadığınız bir dilde ise sözleşmeyi imzalamayin;

Günlük ve haftalık çalışma saatleri, yıllık izin ve hastalık izinleri konusunda hükümleri öğrenin;

NET maaş ne kadardır, maaş hangi dövizde belirlenir, ödeme hangi döviz kurunda yapılır (Romanya’da maaşlar sadece ley olarak ödenir)

Yol, konaklama ve yemek giderlerini kimin karşıladığı, konaklama imkanları ne olduğunu, sağlık sigortasından faydalanıp faydalanmadığınızı ve ne şartlarda faydanaldığınızı öğrenin. Örneğin hastaneye yattığınız durumunda, sağlık sigortanız tüm hastane masraflarını karşılıyor mu bilmeniz lazım çünkü Romanya’daki giderler ülkenizdeki giderlerden daha yüksek olabilir;

Romanya’da işe alınma konusunda bilgileriniz, tercih ettiğiniz meslek/görev için yabancı vatandaşların alınması mümkün mü, iş piyasasına erişim şartları nedir, işe başlamadan önce herhangi bir izin almanıza gerek var mı, çeşitli ücretler ödenmesi gerekiyor mu öğrenmeniz lazım;

Pasaportunuz size iade edilmesi, oturum ve çalışma kimliği size verilmesi gerekiyor (bunlar sizde bulunması gerekiyor!). Hiç kimsenin bu belgelerinizi muhafaza etme hakkı yok ve kimse bu belgelerinizi tutamaz! Genelde bir istihdam ajansı ile imzaladığınız sözleşmenin bir iş sözleşmesi değil, bir sivil sözleşmesi olduğunu dikkate alımanız gerekiyor. Bu sözleşmeye dayanarak, istihdam şirketi bir komisyon karşılığında size yurtdışında iş bulmayi taahhüt ediyor. Bu tip sözleşme ile ilgili ihtilaflar sadece mahkeme tarafından çözümlenir. İstihdam şirketi ile imzaladığınız sivil sözleşmesine Romanya’da sizi işe alan veya siz detaşe eden şirket ile iş sözleşmesi eklenmesi gerekiyor. İstihdam şirketi aynı zamanda sizi Romanya’da işe alan veya detaşe eden şirket ise, bu hükümden istisnadır.

58

Romanya’da işe alındıysanız, bireysel iş sözleşmesi mecburen Romence olacaktır. Sözleşmenin hükümlerini iyi anladığınızdan emin olmanız gerekiyor! Detaşe edildiğiniz durumda, sözleşme işvereninizle anlaştığınız dilde yapılacaktır. Sözleşmenin sözlü çevirisi değil, resmi çevirisini kabul etmeniz tavsiye edilir. Çevirinin örneği sizde kalacaktır.

5.8. İnsan kaçakçılığı

İnsan kaçakçılığı insan haklarının ihlali ve insan onuruna ve bütünlüğüne zarar vermektedir. İnsan kaçakçılığı „kişilerin tehdit, şiddet, kaçırma, dolandırıcılık, aldatma, yetkiyi kötüye kullanma, zayıflık durumunu kullanma yontemleri ile alınması, taşınması, transfer edilmesi, konaklanması veya kabul edilmesi, aynı zamanda kullanmak üzere diğer bir kişi üzerine otoritesi olan bir kişinin rızasını almak için teklifte bulunmak veya ödeme veya avantajdan faydalanmaktır.”

Göçmen kaçakçılığı, kişinin vatandaşı veya sürekli oturum hakkı olmadığı bir farklı bir ülkeye girmesi ile ilgili dolaylı veya dolaysız maddi veya farklı nitelikli yarar elde etme kolaylığıdır.

Kişi kaçakçılığı41 bir kişinin çeşitli amaçlarla kullanılması demektir. Bu amaçlar arasında çalışma, cinsel istismarı, organ alınması gibi amaçlar bulunmaktadır.

Kişi kaçakçılığı mağduru olan yabancı vatandaşlara Romanya fazla gecikmeden asıl ülkelerine dönmelerini ve Romen devletinin sınırına kadar, devletler arasında yapılan ikili anlaşmalarda farklı öngörülmedi ise, tam güvenli ulaşımını sağlıyor. Kişi kaçakçılığı mağduru yabancıların yasalara göre halk bakımına alınmadan özel düzenlenen merkezlerde kalmaları sağlanabilir. Bu amaçla merkezlerin idaresi kamu bakımına alına yabancıların bulunduğu alanlardan ayrı olarak alanlar düzenliyor. Kişi kaçakçılığı mağdur yabancılara anladıkları dilde uygulanan hukuki

41 Kişi kaçakçılığı önleme ve müdahalesi ile ilgili 678 /2001 no kanun güncel ve 1nci Bölümünden kişi kaçakçılı ile ilgili suçları öngörmektedir. Bu kanunun öngördüğü suçlar ile zarar gören kişiler ve bu suçların diğer mağdurlarına özellikle savunma ve fiziksel, psikolojik, tıbbi, hukuksal, sosyal yardım sağlanmaktadır.

59

ve idari prosedürler konusunda bilgi veriliyor ve kendileri Romenvatandaşı mağdurları gibi psikolojik danışmanlık, tıbbi, sosyal, ilaç ve yemek yardımdan faydalanabilirler.42

Kişi kaçakçılığından mağdur olmaları için ciddi nedenleri olan yabancılar, 90 güne kadar pişmanlık ve düşünme süresinden faydalanıyorlar, bu süre içinde suç işleyenlerin etkisinden çıkmak ve yetkili otoritelerle işbirliği için bilinçli bir karar almaları için fırsattır. Bu süre içinde, savcının veya mahkemenin talebi üzerinde, Romanya Göçmen Ofisi tarafından geçici oturum izni verilerek Romanya’dakalmaları için tolerans gösterilebilir. Kişi kaçakçılığı mağdurlarının yanında bulunan reşit olmayanlar veya kişi kaçakçılığı mağduru reşit olmayan kişiler için uygun olarak Romanya’daki yabancıların rejimi ile ilgili öngörmeler uygulanacaktır.

Daha fazla ayrıntı için Kişi Kaçakçılığına karşı Müdahale Ajansının (ANTIP): http://anitp.mai.gov.ro/en sitesine girerek veya kişi kaçakçılığı mağdurları ile çalışan Sivil toplum Kuruluşları sitelerinden öğrenebilirsiniz.

5.9. Sosyal güvenlik

Kamu sisteminde, sosyal güvenlik yaşlılık, engellilik, kaza, hastalık, işsizlik, doğum, ölüm vs gibi sigortalanan riskler olarakadlandırılan bazı nedenler neticesinde maaşın kısmen veya tamamen yerine geçen bir gelirdir.

Yasalara göre, işveren devlet sosyal güvenlik bütçesine vermesi gereken sosyal güvenlik katkılarını sigortalılardan kestiği bireysel katkılarla birlikte aylık olarak hesaplaması ve havale etmesi ile yükümlüdür.

Sosyal güvenlik katkı oranları sosyal güvenlik bütçesi ile senede bir belirleniyor. 2012 için işveren tarafından ödenen katkı oranları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

42 678/2001 no Kanun madde 37.

60

Yarar tipi 2012 katkısı Emeklilik maaşı ve diğer sosyal sigortaları

normal çalışma şartları - % 20,8 özel çalışma şartları- % 25,8 özel çalışma koşulları- % 30,8

İş kazaları ve mesleki hastalıklar % 0,15 – 0,85 Sağlık % 5,2 İzinler ve sosyal sağlık ödenekleri % 0.85 İşsizlik % 0,5 Maaş borçlarını garantileyen fon % 0,25

Bireysel iş sözleşmesine dayanarak gelir elde eden işçilerin bireysel ödediği sosyal güvenlik katkı oranları şunlardır:

Yarar tipi 2012 katkısı Emeklilik maaşı ve diğer sosyal haklar % 10,5

Sağlık % 5,5 İşsizlik % 0,5

İşçilerin ödediği sosyal güvenlik katkıların hesaplanmasında baz olarak alınan, elde ettikleri brüt aylık gelirdir.

Bireysel iş sözleşmesi ile işe alınan her kişi için bu katkıların işveren tarafından ödenmesi bir yükümlülüktür. Detaşe edilen kişiler Romanya’da sosyal güvenlik katkı ödemiyorlar, bu nedenle detaşe edilen kişilerin Romanya yasalarına göre detaşe edildikleri süre içinde sağlık hizmetlerinden faydalanmaları için bireysel sağlık sigortası yapmaları tavsiye edilir.

Emeklilik maaşı ve diğer sosyal güvenlik hakları

Sürekli oturum izninin varsa veya Romanya’da bazı faaliyetlerin sürdürülmesi şartı olmayan geçici oturum izniniz varsa (örneğin Romen vatandaşlarının aile üyeleri) ve yasal koşulları yerine getirdiyseniz, Romen yasalarının sosyal güvenlik konusunda sağladığı tüm haklardan yararlanabilirsiniz. Bu şartlar özellikle kamu emeklilik ve diğer haklar

61

sistemine minimum katkı süresine uymak, aynı zamanda emeklilik hakkına sahip olmanız için standart yaşı ile ilgilidir.

Sosyal güvenlik haklarının belirlenmesinde Romanya’daki kamu emeklilik sistemine katkı dönemleri ve gerçekleşen sigorta dönemleri veya Romanya’nın taraf olduğu uluslararası hukuki araçların ve/veya Avrupa Birliği kurallarının düzenlediği şartlarda diğer ülkelerde kabul edilen sigorta dönemleri dikkate alınır.

Romanya’da beş tip emeklilik mevcuttur: yaş sınırı emeklilik maaşı (emeklilik için standart yaş erkekler için 65, kadınlar için 63’tür) Erken emeklilik maaşı, kısmen erken emeklilik maaşı, engellilik emeklilik maaşı ve yetim emeklilik maaşı43.

Romanya’daki kamu sisteminde hak edilen sosyal güvenlikhakları ve bu haklarla ilgili yararlar Romanya’nın taraf olduğu uluslararası anlaşmalarla düzenlendiği takdirde, sigortalıların ikameti bulunduğu ülkelere transfer edilebilir. Emeklilik maaşları yanında diğer sosyal güvenlik hakları da mevcuttur: sigortalılar için kaplıca tedavisi, tatil biletleri, sigortalının, emeklinin veya aile üyesinin ölümü durumunda, yasal şartlarda vefat yardımından da faydalanabilirsiniz.44

Daha fazla ayrıntı için Ulusal Emeklilik Kurumunun sitesine girebilirsiniz:http://www.cnpas.org/portal/mediatype/html/language/ro/user/anon/page/default.psml?language=en Aynı zamanda Kamu Emeklilik Birimsel Sistemi ile ilgili 263/2010 sayılı yasadan da bilgiler alabilirsiniz.

İşsizlik sigortaları İşsizlik sigorta sisteminde Romanya’da ikameti veya oturumu

olduğu dönem içinde yasalara göre işçi olan veya gelir elde edilen yabancı vatandaşlar veya vatansızlar sigorta edilebilecektir45.

43Kamu Emeklilik Birimsel Sistemi ile ilgili 263/2010 sayılı yasası madde 51.

44 Kamu Emeklilik Birimsel Sistemi ile ilgili 263/2010 sayılı yasadan madde 121.45 Işsizlik için sigorta sistemi ile ve çalışma gücünü teşvik etme ile ilgili 76/2002 no’lu Kanununun 16.Maddesinin e) harfi

62

İşsizlik ödeneğinden faydalanmak için aşağıdaki şartların aynı anda yerine getirmeniz gerekiyor:

işsizlik ödeneği talep dilekçesi verildiği tarih öncesi 24 ay içinde en az 12 aylık ödeme döneminiz olması;

geliriniz yok veya yasalara göre izin verilen faaliyetlerden sosyalgösterge değerinin altında geliriniz olması46;

emeklilik şartlarına uygun olmamanız; işiniz olduysa veya orada gelir elde ettiyseniz,

ikametiniz/oturduğunuz yerin bağlı olduğu bölgedeki istihdam ajanslarında kayıtlısınız.

Romanya’daki güvenlik sistemindeki haklar, Romanya’nın taraf olduğu uluslararası anlaşmaların şartlarında sigortalıların ikamet veya oturumunu taşıdığı ülkelere transfer edilebilecektir47.

ÖNEMLİ: Talep tarihinde kendi hazırlık ve tahsil seviyesine göre önerilen bir işi kabul etmeyen veya istihdam ajanslarının sağladığı istihdam ve mesleki eğitim teşfiği konusundaki hizmetlere katılmayi kabul etmeyen kişiler işsizlik ödeneğinden yararlanamazlar.

İşsizlik ödeneği işsiz kişilere ödediği sigorta dönemine göre (1-10 yıl), 6-12 ay süresi için verilir. İşsizlik ödeneği olarak verilen para tutarı işsizlik sigortasına katkı dönemine göre değişir ve belirlenen tarihteki sosyal gösterge değerinin %75 den başlıyor.

İşsizlik sigortası konusunda daha fazla bilgi Ulusal istihdam Ajansının www.anofm.ro sitesi veya konu ile ilgili kanunlardan öğrenebilirsiniz: işsizlik sigortası ve istihdam teşfiği ile ilgili 76/2002 sayılı Kanun. Özel mesleki eğitim veren özel tedarikçiler konusunda ayrıntılar il istihdam ajanslarının web sitelerinde veya CNFPA www.cnfpa.ro sitesinde bulunur.

46 Rehber yayınlandığı tarihte referans sosyal göstergesi 500 RON idi. 47 Yasaların öngördüğü işsizlik ödenekleri Avrupa Birliği diğer devletlerinde ödenebilir, işçilerin, bağımsız çalışanların ve Avrupa Topluluğunda hareket eden aile üyelerinin sosyal güvenlik rejiminin uygulanması ile ilgili AB düzenlemelerinin öngördüğü ve işsizlikle ilgili hükümler şartlarında, aynı zamanda bu AB kurallarının uygulanmasında yasalara göre alınan diğer tedbirler gerçekleşir.

63

ROMANYA’DA BİR İŞYERİ AÇMAK

Üçüncü devlet vatandaşı olup Romanya’da iş açmak istiyorsanız, bunu iki durumda yapabilirsiniz:

Romanya’da oturum hakkı almak üzere olduğunuzda (ticari faaliyetleri sürdürmek için);

Romanya’da geçici veya sürekli oturum hakkınız olduğunda.

Ekonomik faaliyetleri sürdürmek üzere Romanya’da oturum hakkı alacaksanız

Yabancı vatandaş olduğunuz durumda, Romanya’da ticari faaliyetleri sürdürmek amacıyla yürürlükteki yasalara uyarak oturum hakkı alabilirsiniz.

Ticari faaliyetleri sürdürmek amacıyla oturum vizesi almanız için, Romanya Yabancı Yatırımcıların ve Ticaretin Tanıtım Merkezinden izin almanız gerekiyor. Yatırım yapmak üzere Romen Tüzel Kişi olan ticari şirketinde hissedar veya yonetim veya idari görevli ortak olsanız da bu izin gerekiyor.

Romanya Yabancı Yatırımcıların ve Ticaretin Tanıtım Merkezi tüm yasal şartlara uyduğunuz takdirde izni verecektir.48 Daha fazlaayrıntı için, Romanya Göçmen Ofisinin (ORI) bölge temsilcilikleri ile temasa geçmeniz tavsiye edilir.

Romanya Yabancı Yatırımcıların ve Ticaretin Tanıtım Merkezinin verdiği izin verildiği tarihten itibaren 6 ay geçerli ve amacı yabancı vatandaş tarafından yapılacak yatırımın teknik şartlarını yerine getirildiğini tespit etmektir.

Tüm bu şartlara uyduğunuz takdirde, Romanya Göçmen Ofisinden oturum izni alabilirsiniz ve bu size ticari faaliyetlerisürdürmek için izin verecektir, netice olarak Romanya’da iş yapmanız için hak tanıyacaktır.

48 Romanya’da yabancı vatandaşların rejimi ile ilgili 194/2004 sayılı Hükümet Acil Kararname madde 43.

64

Romanya’da oturum hakkınız olduğunda

Romanya’da oturum hakkı olan yabancı vatandaşlar bir ticari şirketi kurarak

işe başlayabilirler. Romanya’da merkezi bulunan ticari şirketleri Romen tüzel kişilerdir.

Yasalar birçok ticari şirketi tipi öngörmektedir49: a) kollektifşirket ; b) basit komandit şirketi; c) anonim şirket; d) hisseli komandit şirket; e) limited şirket.

Tüm bu tip şirketler arasında en çok rastlanan limited şirkettir (SRL), tek bir kişi tarafından kurulabilir50 - tek ortaklı. Bu tip şirket içinmaksimum ortak sayısı 50 dir. Limited şirketi SRL kurmak için şirket sermayesi en az 200 lei olması gerekiyor.

Bir özel veya tüzel kişi tek bir limited şirketinde tek ortak olabilir. Bir limited şirketinin tek ortağı sadece bir ortak dan oluşan diğer bir limited şirketi olamaz.

Bir ticari şirketinin oluşması için sıradaki adımları gerçekleştirmeniz gerekiyor:

Ticaret Sicili Ulusal Siciline veya her bir ildeki temsilciliklerindeyapılan şirket adı rezervasyonu (şirket ünvanı)51;

Iki belge düzenlenmesi: kuruluş sözleşmesi ve tüzük. Bubelgelerde yer alması gerekenler: şirket kimlik bilgileri (adres, ünvan, iletişim bilgileri), ortakların sayısı, şirketin varolma şartları, her bir ortağın katkı payi, kar ve zararın paylaşım şekli vs. Önemli bir unsur şirketin faaliyet konusudur. Bu faaliyet alanı, ana faaliyet ve ikincil faaliyetleri kapsıyor. Bu faaliyetler karşılığında Ulusal Ekonomi

49 Ticari şirketlerle ilgili yeniden düzenlenmiş 31/1990 sayılı Kanun madde 2.50 31/1990 Kanununun 5.maddesinin 2.fıkrası : Limited şirketler, tek bir kişinin eylemive isteği ile oluşabilir.51 Ticaret Sicil 2 seviyede düzenlidir: Ulusal Ticaret Sicil Ofisi emrinde her biradliyeye bağlı faaliyet gösteren 42 bölge ofisleri tarafından temsil edilen yerel seviye. Ulusal seviye ise Adalet Bakanlığı emrinde faaliyet gösteren Ulusal Ticaret Sicil Ofisi tarafından temsil edilmektedir.

65

Faaliyetlerin Sınıflandırılmasında (CAEN) bir kod uygundur.52 (anafaaliyet için bir kod, ikincil faaliyetler için daha fazla kod);

şirket hesap durumu ile ilgili (sermaye durumu) ıspat belgesi alınması. Şirket sermaye değeri kurmak istediğiniz şirket tipine göre farklıdır. Limited şirketi için sermaye en az 200 RON ise, anonim şirketi veya hisseli komandit şirketi için sermaye 90.000 lei den daha düşük olamaz. Sermaye ispatı ticari şirketin hesabını açtığınızdan hemen sonra hesap özeti ile banka dan alabilirsiniz;

şirketin tek ortağı veya ortakları için vergi sabıka belgesinin/belgelerinin alınması. Bunlar ikamet veya oturduğunuz adresin bağlı olduğu bölge/iş Kamu Maliye İdaresinden temin edilir. Bu belge için şahsen veya vekil vasıtasıyla bir vekaletnameyle (noterde onaylanmış) ibraz etmeniz gereken belgeler: bir dilekçe, sabıka kayıt belgesinin örneği53 ve vergi dairesinin merkezinde ödediğiniz harç. Vergi sabıka kayıt belgenizi acil talep ediyorsanız, hemen verilir.

şirket merkezi için yer ispatı. Bu ispat yerin bağlı olduğu Vergi dairesinde tescil edilen bir kira sözleşmesi ile veya alım satım sözleşmesi ile gerçekleşir. Aynı zamanda, bu ispat devren kiralama sözleşmesi veya ariyet sözleşmesi ile mümkün olabilir. Bu ispat belgesine gerektiği durumda bina yoneticisinin onayi, komşuların onayını eklemeniz gerekiyor;

Yukarıda belirtilen belgeler ile ortakların kimlik belgeleri/pasaport örnekleri, ortakların onayi, imza örnekleri, harçların ödendiğini ispatlayan belge ile birlikte Ticari Sicilinin dahilindeki Tek Ofise yatırılır.

Bu belgeleri almak için yeterli zamanınız yoksa, uzman kişilerin hizmetlerine başvurabilirsiniz. Hizmetler ücretli ve bu ücretlerin değeri 200 ile 1000 RON dur54.

52 CAEN Romanya’daki ekonomik faaliyetlerin sınıflansdırılması ile ilgili kullanılan kısaltmadır. Örneğin şehirlerarası yolcu nakliyesinin faaliyet kodu 491 dir.53 Sabıka kayıt belgesi ikametiniz veya oturduğunuz yerin bağlı olduğu Polis Şübesinden verilir. 54 Tutar değeri ile ilgili bilgi, bu tür hizmetlerin birçok tedarikçisinde yapılan araştırma sonucunda internetten alınmıştır.

66

Şu anda Ulusal Ticaret Sicilinin bazı hizmetleri on-line verilmektedir: bir ticari şirketinin kayıt dilekçesi, şirket ünvanı geçerliliği vs. Daha fazla ayrıntıyı https://portal.onrc.ro/ONRCPortalWeb/ONRCPortal.portal websayfasında bulabilirsiniz.

Ulusal Ticaret Sicili için mevcut bilgilendirme şekilleri bunlardır:

Faks ile (+4021) 316 08 29 no dan elektronik posta ile : e-mail: [email protected] Bulevardul Unirii nr. 74, Bl. J3b. Tr. II+III, sector 3, București

merkez adresinden doğrudan, zemin girişinde bulunan Bilgi verme Bürosü vasıtasıyla

Online, RECOM hizmetine erişim ile: http://recom.onrc.ro.Evrakları yatırdıktan sonra size tek tescil no içeren bir belge

(CUI) verilecektir. Bu belgeye dayanarak, işinizi başlatabilirsiniz. Romanya’da herhangi ticari faaliyetlerin sürdürülmesi vergilendirilir,şirket faaliyeti süresince elde ettiğiniz kara göre verileri ödemeniz gerekmektedir.

Bir işin daha kolay açma şekli ruhsatlı özel kişi olarak kaydedilmektir. (PFA). Kanunlara göre55 ruhsatlı özel kişi kendi iş gücünü kullanarak her türlü ekonomi faaliyetler dürdürebilecek bir kişidir. PFA açmanız için Vergi dairesinden bir vergi kayıt kodu almanız ve Ticaret Sicilinde tescil olmanız gerekiyor. Daha fazla ayrıntı için Ticaret Sicil ile temasa geçmeniz ve http://www.onrc.ro/romana/formalitati_pf.php sitesiniziyaret etmeniz rica olunur.

Şu anda vergi oranı %16 ve biten üç aylık dönem için sıradaki ayın 25 ne kadar ödenecektir.

Vergi Yasasına göre56 Romanya’da KDV standart oranı % 24 ve katma değer vergisinden muaf olmayab veya indirimli kotalardan faydalanmayan vergilendirilen işlemler için vergilendirilme bazına uygulanmaktadır.

55 Ruhsatlı özel kişiler, bireysel kurumlar ve aile kurumlarının sürdürebileceği ekonomi faaliyetler konusunda 44/2008 no Acil Yonetmelik.56 İşbu rehber yayınlandığı tarihte.

67

EĞİTİM VE KÜLTÜR

7.1. Eğitim

Yürürlükteki yasalara göre57, Romen devleti Romanya’daoturum hakkı verilen yabancıların ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamına entegrasyonu için imkanları, aynı zamanda onların eğitim sistemine erişimlerini sağlıyor. Bu yükümlülük Romanya’nın Ana Yasasında da belirtilmektedir: „eğitim hakkı genel zorunlu eğitim, lise ve mesleki eğitim, yüksek eğitim, aynı zamanda diğer eğitim ve iyileştirme şekilleri ile sağlanıyor.” ve kültüre erişim garanti edilmektedir.58

Tüm derecedeki eğitim Romence, ulusal azınlıkların dilinde, bunun yanı sıra uluslararası iletişim dillerinde gerçekleştirilmektedir. Romanya Ana Yasasında insanların uyruğuna göre bir ayrım yapılmıyor, sadece eğitim hakkı garanti edildiği belirtiyor.

7.2. Romen eğitim sistemi

Eğitim Kanununa göre59, Romanya’da genel zorunlu eğitim 10 sınıf ve ana ve orta okulu kapsıyor. Lise eğitimi en geç 2020 yılına kadar zorunlu olacaktır. Öğrencinin 10 sınıflı eğitime katılma yükümlülüğü 18 yaşında sona ermektedir.

Seviye ve Romence dilinde eğitim veren okullara göre öğrenim grafiği:

Üniversite öncesi ulusal eğitim sistemi sıradaki seviyeleri kapsamaktadır: Erken öğretim (0-6 yaş), önce okul öncesi seviyesi (0-3 yaş) ve

okul öncesi seviyesini (3-6 yaş), küçük, orta ve büyük grubu kapsıyor; İlk öğretim, hazırlık sınıfı (0 Sınıf adıyla bilinen)60 ile I-IV

sınıflarını kapsıyor;

57 Romanya’da yabancı vatandaşların rejimi ile ilgili 194/2002 sayılı Hükümet Acil Yönetmeliği madde 79.58 Romanya Ana Yasası 2003 madde 32 ve 33, Ştefan Yayın Evi, Bükreş, 201059 1/2011 sayılı ulusal eğitim Kanunu.60 1/2011 sayılı Kanun madde 29, fıkra 2 ye uygun olarak: Öğrenim yılı başlamadan 6 yaşını dolduran çocuklara hazırlık sınıfına kayıt olmalarına izin

68

Orta öğretim:- Alt orta veya orta öğretim: V-IX sınıfları;- Üst orta veya lise: X-XII/XIII lise sınıfları, teorik, mesleki ve

teknolojik bölümleri ile; Mesleki öğretim, 6 ay ile 2 yıl arasında süre ile; Üniversite olmayan tersiyer öğretim, lise sonrası öğretimi

kapsıyor. Yüksek ulusal öğretim sisteminin 3 üniversite öğretim seviyeleri

vardır: o üniversite lisans öğretimi ; o üniversite master öğretimi; o üniversite doktora öğretimi.

Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığı, yerel kamu idari otoriteleri ile işbirliği yaparak, okul müffetişlikleri vasıtasıyla, sınıfa uygun yaşı 4 yıldan fazla bir süre ile aşan ve çeşitli nedenlerden dolayi orta okuldan mezun olmayanlar için „İkinci şans” tipinde öğrenim programları düzenleyebilir. Devlet ilk, orta, mesleki ve devlet lisesi, akredite edilen özel lise vemesleki lise, aynı zamanda devlet lise sonrası öretim görenler tüm öğrenciler için ana finansmanı sağlayabilir. Bu ana finansman Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığının hazırladığı metodolojiyi dikkate alınarak sağlanacaktır.

Avrupa Yüksek Öğrenim Alanı oluşturmak üzere, Romanya Bologna öğrenim sistemlerinin uyumlaştırılma sistemini benimsemiştir. Bu yönde Romanya aşağıdaki gibi bazı hükümler getirmiştir: 3 yıllık yüksek lisans öğrenimini uygulamak; Devredilebilir Kredi Avrupa Sistemini uygulamak (ECTS), Avrupa

Birliği herhangi bir ülkesinde alınan diploma tüm diğer ülkeler tarafından tanınması. Aynı zamanda, Erasmus, Copernicus, Monet v.b. programlar yoluyla

uluslar arası öğrenci değişim programı sistemine iştirak etmektedir.

veriliyor. Evebeynler, veliler veya kanuni destekleyenlerin talebi üzerine,psikomatik gelişimleri uygun olduğu durumda, hazırlık sınıfına takvim yılın sonuna kadar 6 yaşını dolduran çocuklar da kayıt olabilirler.

69

Üniversite yılı genelde Ekim ayın ilk iş gününde başlar ve iki sömestre den oluşuyor.61

Seviyeler Öğrenim şekli

Sınıflar Düzen Yapılandırma Yıllara göresüre

Erkenöğrenim

Önce okulöncesi

Okulöncesi

Kreşler, ana

okullarve

gündüzmerkezle

ri

Normal,uzatılmış

vehaftalık

program.

Yaklaşık: 15 Eylül – 15

Haziran

0-3

3-6

İlk öğretim İlk okul62 I-IV

Gündüz–genelde

sabahprogramı

„Okuldan sonraokul”

programı63

4

Ortaöğretim

Orta okul V-IXTam

zamanlı 5

61 Bir sömestrenin süresi genelde 14 haftalık eğitim faaliyetlerinden oluşur, sonra, genelde, en az 3 hafta sınavlar gerçekleşir. Üniversite yılın yapılanması Üniversite Senatosu tarafından onaylanıyor. 62 İlk öğrenim okulu hazırlık sınıfı da kapsıyor. 63 1/2011 no Kanun madde 58 e göre, yerel kamu otoriteleri ile velilerindernekleri, „Okuldan sonra okul” programı ile, öğrenimin hızlandırılması ve yetkilerin güçlenmesi için, aynı zamanda düzeltilmiş bir şekilde öğrenim için, eğitici, dinlendirici, boş zamanlı faaliyetler sunuluyor.

70

Lise X-XII/XIII Tam

zamanlı/Yarı

zamanlı

3-4

Meslekiöğretim

6 ay – 2yıl Tam

zamanlı

6 ay-2 yıl

Tersiyerveya

üniversiteöğretimi olmayanöğretim

Lisesonrası

1-3 yıl Yaklaşık: 1 Ekim – 20

Haziran

1-3 yıl

Yükseköğretim

Lisans

Master

Doktora

3-6 yıl

1-2 yıl

3 yıl

Tamzamanlı/ Yarım zamanlı /Uzaktan

Tamzamanlı/ Yarım zamanlı

Tamzamanlı

Yaklaşık: 1 Ekim – 20Haziran.

- iki sömestresınav dönemi ve tatil dönemi ile

bitiyor- final sınav ile bitiyor: lisans,tez, doktora.

3-6 yıl (profilegöre )

Romen okullarında not verme sistemi

SEVİYE NOT VERME SİSTEMİ İlk Derecelerinin verilmesi:

Çok iyi (FB) – Mükemmel, İyi (B) - İyi, Orta (S) – Orta Yetersiz (I) –sınavı geçmemiş.

Orta, mesleki, tersiyer veyüksek

1 ile 10 arası not verme sistemi - 10 en iyi puan, 1 en zayıf puandır - 5 başarı puanıdır - Lise bitirme sınavının ( lise sonundaki sınav) başarı notu 6 dır

71

Üniversite öncesi öğretimi konusunda daha fazla ayrıntı için: http://www.edu.ro/index.php/articles/c21 yüksek öğretim konusunda daha fazla ayrıntı için: http://www.edu.ro/index.php/articles/c22 BolognaSistemi konusunda ayrıntılar için: http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/ veDevredilebilir Kredi Avrupa Sistemini için içinhttp://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc48_en.htm egiriniz.

7.3. Bir Romen eğitim şekline kayıt

Romanya’daki eğitim sistemi, yasalara göre oturumu ülkede kabul edilen reşit olmayan yabancılara, üniversite öncesi tüm eğitim şekil ve seviyelerine erişimi için eşit haklar ve ayrımcılık olmaksızın hayat sürece eğitim hakkı tanımaktadır.64

Zorunlu öğretim için yabancı öğrenciler Romen vatandaşı öğrencilerle aynı haklardan faydalanıyor ve üst ikincil liseöğretiminde üçüncü devletlerden gelen öğrenciler 1/2010 sayılı Kanun hükümlerine göre eğitim ücreti ödüyorlar.65 Üst ikincil liseöğretiminde şimdiki ücret aylık 180 Avro’dur.

I. Üniversite öncesi öğretimine kayıt edilmesi ile ilgili; Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu üyesi olmayan devlet vatandaşı öğrenciler, ebeveyn, veli veya kanuni destekleyicilerden biri aşağıdaki durumlardan birinde bulunduğu durumda, Romanya’da kayıt olabilir: ülkesine iade edilmiş ise, evlilikle Romanya’da ikameti varsa, Romanya’da oturum izni varsa, yasalhükümlerine uygun olarak Romanya’da faaliyetler sürdürüyorsa,Romanya’da devlet/özel üniversite veya üniversite öncesi akredite edilen

64 1/2011 sayılı Eğitim Kanunu madde 2, fıkra 6 65 2011 – 2012 öğrenim/üniversite yılında Romanya’daki devlet okulları ve akredite edilen özel okullara AB üçüncü devletlerinin vatandaşlarını öğrenim ve eğitime kabul etme Metodoloji madde 20 ve 21.

72

öğretim kuruluşunda tahsil görüyorsa.66 Talep üzerine bir öğrenin yılı boyunca Eğitim Müffetişliklerinin düzenlediği Romence dili öğrenme hazırlık kurslarından yararlanabilirler. Dosyalar, tahsil ve öğretime kabul edilme metodolojisine göre, Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığı dahilindeki Uluslararası ve Avrupa İlişkileri Genel Müdürlüğüne teslim edilecektir.

Daha fazla ayrıntı için: http://www.edu.ro/index.php/met_rep_reg_ins_etc/c914/ web sitesiniziyaret edin.

II. Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu üyesi olmayan devletin yabancı vatandaşları, aşağıdaki şartlardan birini yerine getirdiği takdirde, üniversite veya üniversite sonrası eğitimine kayıt edilebilirler:

Romen eğitim belgeleri (diploma ve sertifikalar) veya Romanyaulusal sisteminden bir okul birimi/yüksek öğretim kurumunda ardışık en az dört yıl eğitim gördüğünü ispatlayan belgeleri ibraz ettikleritakdirde.

Romence dilini biliyorlarsa ve bu bilgileri ispatlamak içinadayin eğitim görmek istediği yüksek eğitim kurumunun Romence Dili Bölümü üyelerinden oluşan uzman komisyon tarafından düzenlenensınavı başarı ile geçerse. Söz konusu yüksek eğitim kurumunun uzman bölümü olmadığı durumda, sınav akredite edilen diğer bir yüksek eğitim kurumunun benzen bir komisyonu huzurunda gerçekleşebilir. Bu sınav sonrası kendisine Yeterlilik Belgesi verilecektir.

Romence dili ve eğitim görecekleri alan (anatomi, fizik, kimya, teknik çizim, tıp, vs) konusunda gereken bilgileri öğrendikleri hazırlık yılın mezuniyetinden sonra. Üniversite eğitimi için hazırlık yılın süresi 1 öğrenim/akademik yılı, master, doktora ve lisansüstü ihtisatı için en az6 aydır.

Üniversite eğitimi 1.döngüsüne lise mezuniyet diploması veya eşdeğer diploma hamili lise mezunları kayıt edilebilir. Lise mezuniyet diploması veya eşdeğer diploma ilk döngüsüne dahil edilebilir.

66 2011 – 2012 öğrenim/üniversite yılında Romanya’daki devlet okulları ve akredite edilen özel okullara AB üçüncü devletlerinin vatandaşlarını öğrenim ve eğitime kabul etme Metodoloji madde10.

73

Kayıt prosedürü aşağıdaki gibidir:

A. Başvuru dosyanızı istediğiniz eğitim kurumuna gönderin (dosyadaki tüm belgeler çevirilmiş, onaylı ve bazı durumlarda apostilli olması gerekmektedir). Bazı durumlarda dosyayı şahsen teslim etmeniz istenecektir ve o zaman Romanya’ya kısa süreli vize (örneğin turistik vize) ile gelebilirsiniz çünkü eğitim kurumu size dosyayi teslim etmek üzere geleceğinizi ispatlayan bir belge veremeyecektir.

B. Size kabul veya ret mektubu verilir. Kayıt olduğunuz zaman giriş sınavına katılmanız gerekmiyor, ancak bazı durumlarda yetenek testlerine tabi olacaksınız.

Romanya’da eğitim için kabul edildiğiniz durumda, Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığına aşağıdaki belgeleri içeren bir dosya gönderin:

Kabul mektubu verilmesi için dilekçe, tüm bölümlerinidoldurarak, iki nüsha;

Eğitim belgesi- söz konusu eğitim şekli için kişiyi yeterli olduğunu ispatlayan eğitim belgesinin süreti ve onaylı çevirisi (lise mezuniyet diploması veya eşdeğer belgesi);

Not dökümleri –bir eğitim süresi denkliğini talep eden öğrenciler durumunda, gördüğü eğitim ve müfradata ait67 not dökümlerinin suret veonaylı çevirileri;

Yetkili makamlar tarafından verilen sertifika68- bununla ibrazedilen eğitim belgelerinin hamiline, belgeyi veren ülkede, Romanya’da talep ettiği eğitim seviyesine benzen eğitime erişimin mümkün olduğunu teyit edilmeli;

Doğum belgesi–süreti ve onaylı çevirisi; Pasaport sureti; Eğitim kurumuna kayıt olacak kişinin bulaşıcı hastalığı veya

gelecek mesleğine uygun olmayan bir hastalığı olmadığını belirten (uluslararası dilde) bir sağlık belgesi.

67 Müfredat bir eğitim kurumunda verilen her ders konusunun hedefleri ve bölümlerini yazılı şekilde sunulmasıdır (dex-on-line sözlüğü) 68 Yetkili Makam bir sorun ile ilgili yargı etkisi ile onu çözümleme yeterliliği olmasıdır. (dex-on-line sözlüğü)

74

Eğitim kurumundan kabul mektubunu almadan önce Romanya’ya kısa süreli bir vizeye dayanarak giriş yaptıysanız, menşe ülkenize dönüp Romanya Elçiliği veya Konsolosluğundan eğitim amaçlı uzun süreli vize talebinde bulunmanız gerekşyor çünkü ancak bu şekilde ilerde eğitim amaçlı oturum iznini alabilirsiniz.

22/2009 sayılı Hükümet Yönetmeliğini onaylayan 1/2010 sayılı Kanuna göre69, sıradaki minimum ücretler öngörülmüştür- bu ücretler 9ay (gündüz kursları için) ve 3 ay önceden (uzaktan eğitim görenler için)ödenecektir. Üniversite Senatoları son ücretleri belirleyeceklerdir:

Eğitim alanı Üniversite, lisans, master, ihtisasdönemi eğitimi

(Avro/ay)

Üniversitesonrası, doktoraeğitimi(

Avro/ay)Teknik, tarım, bilim, matematik ve uygulamalı matematik, spor

270 290

Mimarlık 350 370 Sosyal ve insan, psikoloji,ekonomi

220 240

Tıp 320 340 Müzik ve sanatlar 420 440Müzik yorumu, tiyatro 750 770Film 950 970

Kayıt Ağustos sonunda veya kurs sırasında yapılır, kaybedilen ders saatleri telafi edielcektir. Kayıt doğrudan Eğitim Müffetişlikleri veya Romanya Göçmen Ofisi merkezlerinde yapılabilir, kurslar belirli bir şekilde tayin edilen eğitim kurumlarında gerçekleşecektir.

69 Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı ve İsviçre Konfederasyonu üyesi olmayan ülkelerden gelen ve Romanya’da kendi imkanları ile eğitim gören yabancılar için minimum eğitim ücretlerini belirlenmesi ile ilgili, 14.01.2010 tarihindeki 22/2009 sayılı Hükümet Yonetmeliğini onaylayan 1/2010 sayılı Kanunun güçlendirilmiş çalışması.

75

Romanya’da eğitime kabul metodolojisi, Romence hazırlık yılını düzenleyen fakültelerin listesi, aynı zamanda yabancı dillerde eğitim veren üniversitelerin listesi (İngilizce ve Fransızca dillerinde yazılı bir belge olarak)http://www.edu.ro/index.php/met_rep_reg_ins_etc/c914/ web sitesindebulunmaktadır.Hazırlık yılı ücreti eğitim göreceği fakülteye göre farklı, bu ücretler üniversitelerin Senatosu tarafından belirlenmektedir.

7.4. Burslar

Yabancı vatandaşlar, Romen devletinin tek taraflı verdiği bir bursa dayanarak veya ülkeler arası ikili anlaşmalar dahilinde, uluslararası kurumların verdiği burslara dayanarak Romanya’da bir eğitim kurumuna kabul edilecektir70.

Üçüncü devletlerden ücretli olarak kayıt edilen öğrencileri olan akredite edilen her bir eğitim kurumu (Moldova Cumhuriyeti vatandaşları ve yurtdışında ikameti bulunan Romen uyruklu kişiler hariç), Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığına71 eğitim kurumunun rektörü tarafından imzalanan resmi yazı ile adayların klasmanını kapsayan rapor ile birlikteen fazla 6 aday dosyası sunacaktır72.

70 Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanan metodolojiye göre, eğitim burslarını vermek üzere yarışmanın düzeni ve sürdürülmesi, diğer ülke vatandaşlarının Romanya’da eğitim görmesi ile ilgili yeniden yayınlanan 288/1993 sayılı Hükümet Kararnamesi hükümlerine uygun olarak gerçekleşmektedir. 71 Romanya’da kendi imkanlarına dayanarak eğitim gören ve Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı ve isviçre Konfederasyonu üyesi olmayan ülke vatandaşları için döviz olarak minimum eğitim ücretlerinin belirlenmesi ile ilgili 22/2009 sayılı Hükümet Yonetmeliğini onaylayan 1/2010 sayılı Kanuna uygun olarak .72 2011 – 2012 üniversite eğitimi yılında Romanya’da devlet ve akredite edilen eğitime AB üçüncü devlet yabancı vatandaşların eğitime kabulu ile ilgili Metodolojinin 8.Bölümü.

76

Dosyaya gereken belgeler, 2011 – 2012 öğrenim/üniversite yılında Romanya’daki devlet okulları ve akredite edilen özel okullara AB üçüncü devletlerinin vatandaşlarını öğrenim ve eğitime kabul etme Metodoloji, Bölüm 8 (hem İngilizce hem de Fransızca olarak çevirilmiş):http://www.edu.ro/index.php/met_rep_reg_ins_etc/c914/ web sitesiniziyaret ederek indirilebilen Dosyaya gereken belgeler, 2011 – 2012öğrenim/üniversite yılında Romanya’daki devlet okulları ve akredite edilen özel okullara AB üçüncü devletlerinin vatandaşlarını öğrenim ve eğitime kabul etme Metodoloji, Bölüm 8 (hem İngilizce hem de Fransızca olarak çevirilmiş) de öngörülmüştür.

7.5. Yabancı dillerde eğitim veren eğitim kurumları

Bazı şehirlerde yabancı dillerde eğitim alınan tüm eğitim seviyelerde eğitim müesseseleri de mevcuttur. Bunlar devlet ya da özel eğitim müesseseleri olabilirler; ücretler her müessese tarafından tespit edilmektedir. Örneğin: Bükreş’te Goethe Alman Koleji (Alman dili), Teori Lisesi “Ady Endre” (Macar dili) gibi münhasıran yabancı dil eğitim veren kamu üniversite öncesi müesseseleri mevcuttur.

Aynı zamanda, üst eğitim için yabancı dil (İngilizce, Fransızca, Almanca) eğitim veren üniversitelerine başvurabilirsiniz; listesi aşağıdaki websitesinde bulunmaktadır: http://www.edu.ro/index.php/met_rep_reg_ins_etc/c914/

Yabancı dillerde gerçekleştirilen eğitim programlarında73

yabancı dil testi düzenleniyor. Kursların gerçekleştiği dil söz konusu kişilerin geldiği ülkenin resmi dili ise ve eğitim belgeleri ile o dilde kurs gördüklerini ispatlayan kişiler bu testten muaftır.74

73 2011 – 2012 üniversite eğitimi yılında Romanya’da devlet ve akredite edilen eğitime AB üçüncü devlet yabancı vatandaşların eğitime kabulu ile ilgili Metodolojinin 2.Ekinde öngörülmüştür. 74 2011 – 2012 üniversite eğitimi yılında Romanya’da devlet ve akredite edilen eğitime AB üçüncü devlet yabancı vatandaşların eğitime kabulu ile ilgili Metodolojinin 9.maddesi.

77

7.6. Özel ve dini eğitim

Unitățile de învățământ acreditate sunt sprijinite de stat Romanya’da özel ve dini eğitim gelişmesi, kar amacı gütmeyen prensibine göre, üniversite öncesi kurumlarda, tüm seviye ve şekillerde, yürürlükteki yasalara göre gerçekleşebilir. Üniversite öncesi özel ve dini eğitim kurumlarının belirli sürelerde geçici faaliyetruhsatlandırılması, akreditesi ve değerlendirilmesi Üniversite Öncesi Eğitim Kalitesini Sağlayan Romen Ajans (ARACIP) tarafından gerçekleştirliyor75.Devlet ilk, orta, mesleki ve lise devlet, özel veya dini eğitimine dahil öğrenciler için, aynı zamanda lise sonrası devlet eğitim kurumlarındaki öğrenciler için ana finansmanı sağlıyor76. 1/2011 sayılı Kanun madde 6 ya uygun olarak, Romanya’da sadece Romen devletinin tanıdığı diplomalar geçerli ve akredite olmayan eğitim kurumları tanınmış diplomalar veremezler.

7.7. Yabancı öğrencilerinin Romanya girişi ve oturumu

Romanya’daki eğitim kurumundan kabul mektubunu aldıktan sonra, eğitim amaçlı uzun süreli oturum vizesi almak üzere sizin ülkenizdeki Romanya Elçiliği veya Konsolosluğuna başvurmanız gerekiyor. Şu anda ödemeniz gereken ücret 120 Avro ve bir veya daha fazla girşili 90 gün geçerlidir. Romen devletinden burs alan öğrenciler durumunda, kendileri eğitim ücreti ödediğini ve geçim imkanları ile ilgili ispat belgesi getirmelerine gerek yok, Romen orijinli vatandaşlar için ise geçim imkanlarını ispatlayan belgeye gerek yoktur.

Daha fazla ayrıntı için Romanya Göçmen Ofisinin websitesini ziyaret edebilirsiniz:

http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Studii/74.

Romanya’ya ulaşmanızla birlikte, Romanya Göçmen Ofisine bir yıl geçerli olan eğitim amaçlı oturum izni almak üzere dosyayı teslim

75 1/2011 sayılı Eğitim Kanunu madde 60. 76 1/2011 sayılı Eğitim Kanunu madde 101.

78

etmeniz gerekiyor, bu izin her yıl önceki sona ermeden en az 30 gün önceden yenilenecektir. Oturum izninin uzatılması ancak Romanya Göçmen ofisinin talep ettiği belgeleri teslim edildikten sonra mümkün olacaktır.

Romanya’da eğitim amaçlı oturum hakkı alan veya oturum hakkı uzatılan yabancı, eğitim profili veya mesleki uzmanlık profilini yürürlükteki yasalara göre değiştirebilir fakat önceki eğitim için öngörülen oturum süresini aşmama kaydı ile. Eğitim profili veya mesleki uzmanlık profili değişmesi ile önceki eğitim süresi aşıldığı durumda, eğitim amaçlı yeni uzun süreli bir vize alınması gerekiyor77. Eğitim amaçlı oturum hakkına sahip yabancılar, bir çalışma iznine dayanarak, geçim imkanlarını tamamlamak üzere, yürülükteki kanunlara göre, sadece part time (en fazla günde 4 saat) çalışabilirler.

7.8. Öğrencilerin öğrenci yurtlarında konaklaması

Romanya’da eğitim gördükleri süre içinde, talep üzerine ve olasılıklar doğrultusunda, öğrenci yurtlarında konaklama imkanından yararlanabilirsiniz. Bunun için üniversitenin sekreteryasına dilekçe vermeniz veya başvuru formunuzda başvuru dosyayi teslime ttiğinizde işaretlemenzi gerekiyor.

7.9. Diplomaların tanınması ve denkliği

Romanya’da tahsilinizi devam ettirmek istemeniz veya çalışmak için başvuruda bulunmak istemeniz durumda yurtdışında kazandığınız diplomaların tanınması ve denkleştirilmesi gereklidir. Prosedürleri başlatmak için diplomaların ilgili ülkede akredite bir eğitim kurumu tarafından verilmiş olması gereklidir.

77Romanya’da yabancı vatandaşların rejimi ile ilgili 194/2002 sayılı Acil

Yonetmelik madde 59.

Eğitim amaçlı uzun süreli vize ve eğitim amaçlı uzun süre izninin alınması için gereken belgelerin listesi aşağıdaki websitesinde bulunmaktadır: http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/Studii/74

79

Lise mezuniyet sınavı, üniversite veya üniversite sonrası diplomaların ve aynı zamanda kalifiyelerin tanınması için ispat belgeleri ile birlikte bir dilekçeyi Diplomaların Tanıma ve Denkliği Ulusal Merkezine teslim etmeniz gerekiyor. (CNRED)78 – Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığına (MECTS) bağlıdır. Dosya Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığın Kayıt Bölümüne veya posta ile Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığına posta adresine gönderilir. Daha fazla ayrıntı için Diplomaların Tanıma ve Denkliği Ulusal Merkezinin internet sitesini ziyaret ediniz.

Tanınma işlemi – bir diploma veya eğitim belgesinin gerçek olarak kabul etme işlemidir. Diplomaların tanınması için değerlendirme kriterileri aşağıdakilerdir: Romen eğitiminde seviyesini tespit etmek üzere eğitim programı tipi, transfer edilebilir kredi sayısı, içerik, oluşum, alan, ihtisas dalı, profesyonel kalifiye, Romen eğitim sistemiyle mukayese yolu takip edilerek.

Denklik işlemi– ilgili diploma veya eğitim belgesinin veriliş tarihine kadar gördüğü curriculum’un değerlendirilmesi ve sözkonusu belgelerin Romen eğitim sistemiyle uygunluğunu tespit etmektedir. Dekliği takip eden işlem Romanya’da eğitim görenlerle eşit haklar veren bir belgenin düzenlenmesidir.

Tam ve kısmen eğitim diplomaları ve sertifikaları, AB ve AEA ülkelerinde akredite edilen eğitim kurumları tarafından verildi ise, otomatik olarak tanılmaktadır; üçüncü devletler tarafından verilen diplomalar ve sertifikalar, söz konusu üçüncü devletin eğitim yapısı Romanya’daki ile benzen ise ve iki ülke arasında diplomaların karşılıklı denklik anlaşması var ise tanınmaktadır. Aksi durumda, telafi edici önlemler alınacaktır (test, farklılık sınavı, eğitim stajları vs). Otomatik tanınma basitlendirilmiş bir prosedürdür. CNRED uygulamasında otomatik tanınmadan faydalanan dosyalar olağan incelemesine tabi değildir. 79

78 İşbu rehber düzenlendiği tarihte, CNRED yeniden yapılanma prosedüründen geçiyordu, bu demektir ki kurum ünvanı ve çalışma prosedürleri değişebilir. 79„Bir şekil korumalı kişilerin diplomaları ve sertifikalarının tanınması konusunda Küçük Rehber”- „Romanya’da bir şekil korumadan yararlanan kişiler için yardım, hazırlık entegre hizmetleri” projesi dahilinde düzenlenmiştir (ERF/09.01/03.01) ve Oana-Adriana Iacob ve Gina Mocanu, ADIS Ortakları tarafından gerçekleştirilmiştir.

80

Eğitiminiz ve Romanya’da gerçekleştirilen eğitim arasında büyük farklılıklar varsa, CNRED fark sınavlarına katılmanızı, eğitim görmenizi veya bir süreliğine belirli bir kurumda staj yapmanız için karar verebilir.

7.10. Romanya’da eğitime devam

Üniversite öncesi eğitimine devam etmek için (I – XII, XIIIsınıfları), dilekçe eğitiminize devam etmek istediğiniz okulunun Eğitim Müffetişliğine teslim etmeniz gerekiyor. Dilekçe sonra Eğitim Müffetişliği tarafından Diplomaların Tanınma ve Denklik Ulusal Merkezine gönderilecektir. (http://www.cnred.edu.ro/#echivalare-perioade-studii-preuniversitare). CNRED dosyaları inceleyen kurumdur.

Üniversite (fakülte) ve üniversite sonrası (master, üniversite sonrası uzmanlık eğitimi, doktora, doktora sonrası eğitimi için, dosya, CNRED dahilindeki uzmanlardan oluşan bir komisyon tarafından incelenecektir. Bu inceleme için, CNRED söz konusu kişinin eğitimi Romanya’daki eğitimle, aşağıdaki açılardan, benzen olup olmadığı anlamdadır:

eğitimin göründüğü üst eğitim kurmunun seviyesi; diploma seviyesi; eğitim yılların sayısı/kresi sayısı; eğitim alanı, profili, uzmanlığı; eğitim programı/uygun çalışma hacmi; Romanya’da düzenlenen meslekler için, mesleki kalifiye

(Diplomaya Ek) Eğitim belgeleri apostilli olmadığı durumda tanınmamaktadır.

Diplomaların Tanınma ve Denklik Ulusal Merkezinin prosedürleri ile ilgili ek bilgileri: www.cnred.edu.ro websitesini ziyaret ederek

bulabilirsiniz.

81

7.11. Kültür

Bir milletin kültürü kendi ruhanideğerlerini ( inanç, eğilim, yetenek, gündelik davranışlar dahil olmak üzere) ve maddi değerlerini, yani ilgili toplumun çalışma veya düşünce sonuç ve ürünlerini, spesifik mercileri, alanlarında uzmanları ve milli kültürün gelişmesinde katkıda bulunan şahsiyetleri toplamaktadır.

7.12. Romen Kültürü ile ilgilibir kaç ipucu

Tarihi eserler: Ortaçağ kaleleri – Sighişoara,

Fagaraş, Neamt, Poienari, Raşnov v.s. Manastırlar – tarihi ve sanat değeri

taşıyan kültür alanları – Voronet, Sucevita,Putna, Cozia, Cernica v.s.

Saraylar – Cotroceni Sarayi(Bükreş), Brukenthal Sarayi(Sibiu), Palatul Culturii (Iaşi).

Braşov’daki Siyah Kilise – 600 yıllık tarihiyle gotik mimarili

Ülke Başkenti, Bükreş’deki Bina ve Anıtları : Zafer Anıtı Romanya Athenaeum Parlamento Sarayı Romen Köylü Müzesi Köy Müzesi Antipa Müzesi

UNESCOpatrimonyosundabulunan Romanya’dakitarihi eserlerin listesi(The World HeritageList)

Tuna Nehri Deltası Moldavya

Kuzeyindeki XVI.yyKiliseleri

Horezu Manastırı Transilvanya

Bölgesindeki tavkiyelikiliseli köylerOraştie Dağları’ndaki

Dacian Hisarları Sighişoara Ortaçağ

kalesinin tarihimerkezi

Maramureş

bölgesindeki tahta

kiliseler

82

Doğa eserleri: Tuna Nehri Deltası – Tabi Rezerv, koruma altına alınan statüsü

vardır; 1991 yılından UNESCO dünya koruma alanı içerisinde bulunmaktadır.

Milli ve doğal parklar – Retezat Parkı, Apuseni Parkı, Piatra Craiului Parkı, Gradiştea Parkı, Vânători Neamț Parkı v.s.

Doğal rezervler – ”Valea Zimbrilor – Bizon Çayırı” Tabi Rezervi, Braşov eyaleti – Piatra Cioplita (İşlenmiş Taş) bazalt kolonları, v.s.

Kırmızı Göl (Lacul Roşu) ve Kutsal Ana Gölü (Lacul Sfânta Ana) (Harghita eyaleti)

Çamurlu Volkanlar (Buzau eyaleti) – killi bir zemin üzerindegazlı bir alanın oluşturduğu doğal şekiller

Romanya’nın tüm yerşekilleri vardır: dağ, yayla, tepeler, ovalar, çayırlar, delta ve ülkenin güney sınırından geçen Tuna nehri. Romanya 244 km ile Karadeniz’de bir açıklığı vardır. Romanya iklimi Akdeniz etkisi ile ılıman kıtasaldır.

Romanya Kültür Adamları, Şahsiyetleri:

Şairler: Mihai Eminescu, Romen Şiirinin Yıldızı olarak tanılıyor. En

bilinen eserleri arasında: „Yıldız”, „3.Mektup”, „Kal”, „Melek ve Şeytan” şirleri var.

Vasile Alecsandri edebiyat tarihinde Romen tyatrosununyaratıcısı, şair, Romanya Akademisi kurucusu olarak kaldı.

George Coşbuc Transilvania’lı şair idi, „El Zorab”, „Anne”, „Zamfira Düğünü”, „Fulger’in Ölümü”, „Sokaklarda kış”eserleri var..

Tudor Arghezi, Romen şiirinin gelişmesinde katkısı ile tanınıyor.

George Bacovia, en önemli simgeci Romen şairi. Lucian Blaga :“Ben dünya harikalar tacını ezmem”, „Çok mu

ağlayacaksın yoksa gülümseyecek misin?” veya „Aydınlık”gibi şiirler yazdı.

83

Yazarlar: Ion Creangă Ion Luca Caragiale Mircea Eliade Marin Preda

Ressamlar: Nicolae Grigorescu Romen modern resim sanatının

kurucularından biri, çok ünlü eserleri arasında: „ este unul dintrefondatorii picturii române moderne, iar capodoperele saleremarcabile sunt: „Öküz arabası”, „Neşeli çingene” şi„Grandville deki Balıkçı kadın”

Theodor Aman Ştefan Luchian

Heykel tıraşlar: Constantin Brâncuşi, en büyük Romen heykel tıraşı, Târgu Jiu

deki çok bilinen „Öpüşme Kapısı”, „Sessizilik Masası”, „Sonsuz Kolon” eserlerini yaratıcısı.

Dimitrie Paciurea

Müzik adamları (klasik müzik): George Enescu – besteci, kemancı, piyanist, şef ve öğretmen.

En önemli Romen müzik adamı. Ciprian Porumbescu - besteci

Romen sporunun ünlüleri: Nadia Comăneci - jimnastikçi Gheorghe Hagi - futbolcu Ilie Năstase – tenisçi

Biliyor muydunuz.....? Sibiu Şehri, Lüksemburg ile birlikte 2007 yılında ”Avrupa

Kültür Başkenti” olmuştur. Târgu Jiu şehrini ziyaret ederseniz, Constantin Brancuşi’nin en

etkileyici üç eserini içeren bir heykel topluluğunu

84

izleyebilirsiniz: Sonsuz Kolon, Sessizlik Masası ve Öpücük Kapısı.

Paskalya bayramı vesilesiyle Romenler kırmızı yumurta kırmaktadırlar.

Doina (Romen folklor müziği icatı) ve Caluşari Dansı UNESCO beşeri maddi olmayan kültürel korunasna dahil edilmiştir.

Romanya 41 eyaletten oluşuyor. Bunlara Başkent Bükreş

eklenmektedir.

Romen Halkının Tarihi 2000-2500 yıl öncesine dayanıyor.

7.13. Sanat, Kültür, Medya,Eğlence

İstekli toplum daima çeşitli bir kültür ürün ve gösterilerine ulaşma imkanına sahiptir.

Bükreş’te, ve aynı zamanda Romanya’nın diğer şehirlerinde müzeler, kütüphaneler, kırtasiyeler, sinemalar, külüpler veya basın dağıtım noktaları mevcuttur. Düzenli olarak tiyatro, opera, operet, bale ve çağdaş dabs, konser gösterileri, sergiler, sporyarışları, fuar, ”şehir günleri” düzenlenmektedir.

Bilgi için bazı ücretsiz rehberlerin yerel yayınlarını veya ilgili internet sayfalarını inceleyiniz.

Bazı yabancı ülkelerin kültür kurum ve merkezleri, Romanya’daki Büyükelçilik veya Konsolosluklarıyla birlikte, kendi vadandaşları ve yalnızca bunlar için değil programlar sunmaktadır. Bunların hedefi özel kültürlerini tanıtmak yanısıra aynı zamanda, kültür farklılık ve kültürel alışverişlerin anlaşmasını ve uymasını desteklemektir. Bu programlar çerçevesinde film gösterileri, görüşmeler,

Diğer Dillerde Neşredilen Yayınlar • Hakses (Köstence) –Türkçe veRomence• Yahudi Gerçekleri(Bükreş) -Romence, İdis ve İngilizce • Nas Holos. UkrainskiVisnek ve Ukraina Gazetesi(Bükreş) – Ukrayna dilinde • Şafaklar (Bükreş) ve Kitej Grad (İaşi) Rusça Nasa Recive Knijeni jivot (Timişoara)– Sırpça

85

kültür geceleri, geleneksel ürün tadımı, davetli yabancı sanatçı gösterileri ve diğer çeşit olaylar gerçekleşmektedir. Romanya’da, Romen dilinde televizyon ve radyo yayın programları ve basını yanısıra, yabancı veya iki dilde yayın yapan veya basın mevcuttur. Bunlardan: Bucharest Hebdo, Nine O’Clock, bucharest Night Life, Arab News Agency, RadioFrance İnternational, Deutche Welle. Aynı zamanda, Romence dahil, 17 dilde yayın yapan Romanya Enternasyonal Radyosu, Radyo Kamusal Yayın Kanalini tavsiye etmekteyiz.

Romen Mutfağı

Romen mutfağı sayısız gelenek, görenek ve özel mutfak ürünleri ihtiva etmektedir.

Bu Balkan, Türk, Macar veya Alman Mutfağından etkilenmektedir. Romenler hem sebze hem de süt ve et ürünleritüketmektedirler.

Ana yemek saatleri: kahvaltı, öğlen yemeği ve akşam yemeğidir. Bunlardan herhangi birisi ”Afiyet Olsun!” temennisiyle

başlayabilmektedir. Tipik Romen yemek çeşitlerinden: mamaliga (mısır unundan),

cozonak, sarma, v.s. Romanya dünya genelinde 15 şarap üreticileri arasında yerini

tutmaktadır. Romenler uluslararası mutfağını da beğenmektedir. Bu yüzden

her büyük şehirde Romen dışında diğer ülkelerin üsülü yemek sunan restoranlar bulabilirsiniz.

Gelenek ve Bayramlar

Romenlerin gelenek ve göreneklerin menşei eski halk veya dini gelenek ve göreneklere dayanmaktadır.

Halk gelenek ve görenekleri (dans, şarkı, giyim) bir bölgeden diğer bölgeye göre farklıdır. En tanınmış bölgeler arasında: Maramureş, Tara Motilor, Mehedinti Bölgesi,Harghita Bölgesi’dir. Bazı farklılıklar doğum, sünnet, evlilik veya cenaze töreni gibi vakalarla ilgili spesifik geleneklerde görünmektedir.

Romanya’da en önemli dini bayramlar büyük hristiyan vakaların kutlamasıyla ilgilidir. Bunlar Kristmas ve Paskalya olup spesifik Romen

86

mutfağı ürünleri tüketilmekte ve hediyeler dağıtılmaktadır. Bu bayram günlerinde yasal tatil günleri kategorisine girdiğinden, 1 Aralık, 1 Mayıs, Yeni Yıl veya Hristiyanlık dışında kendi dininin bayramını kutlayankişilere tanılan 2 tatil günü yanısıra kanunen tatil günü ilan edilmiştir. Bu geleneklerin veya bayramların mecburi hususlu olmadığının dikkate alınması önem taşımaktadır. Her kimse bunlara kendi özel tarzında davranmakta serbesttir.

87

SAĞLIK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ

8.1. Sağlık hizmetleri

Romanya’da oturma hakkına sahip olduğunuz sürece ve oturum izni elde ettiğiniz anda, zorunlu sağlık sigortanızı ödemek zorundasınız. Sigorta her ay ödenir ve bunun miktarı sizin beyan etmekle mükellef olruğunuz gelinirizin durumuna göre değişir.

Sağlık sigorta primlerinizi, söz konusu dönemde Romanya’da geçerli bir oturum belgeniz olduğu müddetçe - ülkede olmasanız bile- ödemekle yükümlüsünüz.

Romanya’da oturumunuz için ilk defa resmi olarakbaşvurduğunuz anda, Romanya Göçmenlik Bürosu, sizden sağlık sigortası yaptırdığınıza dair belge isteyecektir. Bu durumda, romen makamları henüz sizin için düzenlenmiş bir kimlik belgenizin olmamasını gözönüne alarak, - Ulusal Sağlık Kurumunun uygulaması - sizden ihtiyari sağlık sigorta ödemesini talep edecektir. Bu durumda aşağıdaki kişiler kategorisinde bulunanlar için ihtiyari sağlık sigortası80

için öngörülen kurallar uygulanır: a) Romanya’ da akredite edilmiş diplomatik misyon üyeleri; b) Uzun vadeli vize talebinde bulunmadan, ülkede geçici olarak

bulunan yabancı ve vatansız kişiler; c) Ülkede geçici olarak bulunan, yurtdışında ikamet eden

romen vatandaşları.

Yasalara uygun olarak, fona ödeme yaptıklarını belgelendirenler, ülkede ikamet eden tüm Romen vatandaşları ve Romanya’da geçici veya uzun süreli oturum haklarının uzatılması talebinde bulunup bunu elde eden tüm yabancı ve vatansız kişiler sigorta kapsamındadır81.

80 Sağık alanında reform ile ilgili 95/2006 no’lu Kanunun 241. Maddesinin 2. Bendi81 Sağık alanında reform ile ilgili 95/2006 no’lu Kanun.

88

Aşağdaki maddelerin kapsamında bulunuyorsanız - ödeme yapmadan - otomatik sigorta kapsamı içerisinde değerlendirilirsiniz:

Her ay sağlık kurumuna katkılarınızın transfer edildiği, Romanya’da çalışma sözleşmesi ile veya başka türlü bir sözleşme üzerinden çalışıyorsanız. Sigortalı niteliğinizi, işverenin veya başka türlü bir sözleşme imzaladığınız kişinin verdiği, her ay sağlık için katılımlarınızın ödendiğini belirten bir işci belgesi aracılığı ile kanıtlayabilirsiniz;

Kocanız / karınız bir çalışma sözleşmesi üzerinden çalışıyorsa veya başka bir şekilde sigortalı ise (başka türlü bir sözleşmesi varsa veya bireysel olarak sağılk sigortası odemekte ise). Bu durumda siz de müşterek sigortalısınız ve sigortalı kişilerin aynı haklarından yararlanabilirsiniz. Müşterek sigortalı niteliğinizin kanıtını, müşterek sigortalı82 oluğunuzu belirten kocanızın / karınızın iş yerinden verilen bir belge ile veya müşterek sigortalı olarak sağlık kurumunun verdigi bir belge bazında yapabilirsiniz;

18 yaşından küçükseniz; 26 yaşından küçükseniz ve bir eğitim kurumunda eğitiminize

devam ediyorsanız, (öğrenci, yüksek eğitim öğrencisi, doktora yapıyorsanız), ve ya mesleki eğitim alıyorsanız;

26 yaşından küçükseniz ve çocuk koruma sistemine dahilseniz ve çalışmadan veya sosyal yardımdan geliriniz yoksa;

Emekliyseniz; Özürlü bir kişi olmanız ve çalışmadan, emekli maaşından veya

sosyal yardımdan geliriniz yoksa; Hamile veya lohusa bir kadın olup, geliriniz asgari brüt maaşın

altında ise; İş kazası veya mesleki hastalık sonucu verilen geçici çalışma

engeli nedeniyle zorunlu izinde bulunyorsanız; 2 yaşını doldurana kadar veya özürlü çocukları varsa ve

çocuğunu 3 yaşını doldurana kadar bakmakla mükellef olduğuna dair izni varsa;

82 Belge, müstenit belgelerin belirlenmesi ile ilgili metodolojik Kuralların değiştirilmesi ve tamamlanması için 19 Kasım 2007 tarihli 903 No’lu Emir’deöngörülen modele göre düzenlenir.

89

İzinde olup, 3 ve 7 yaş arası özürlü çocuğu büyütmek için çocuk büyütme primi alıyorsanız;

Hapiste veya tutukluysanız ve geliriniz yoksa, İşsizlik priminden faydalanıyorsanız; 416/2001 Kanunu bazında sosyal yardımdan faydalanıyorsanız.

Ülkeden çıkışa veya Romanya’da yeni bir oturum hakkı elde edinceye kadar, kamu koruması altına alma merkezlerinde bulunduğunuz süreler için sigortalısınız.

Yukarıdaki durumların birinde bulunuyorsanız ve herhangi bir geliriniz yoksa, gelir elde etmeyen kişi olarak, zorunlu sağlık sigortası ödemeniz gerekecektir. Gelirsiz kişiler için katılım, temel asgari maaşın % 5,5 oranından oluşmaktadır.

Bu, son 5 yıl içerisinde elde ettiğiniz vergiye tabi gelirlerinize ve son sigorta ödeme döneminize göre değişir. Bunu şu şekilde ödemeniz gerekir:

Son 5 yıl içerisinde vergiye tabi gelirlerinizin olmaması durumunda, son 6 ay için;

Sigortanızın olmadığı tüm 5 yıllık dönem için, bu süre içerisinde vergiye tabi gelirlerinizin olması ve gelirlerinizin olmadığı dönemlerinizin olması durumunda.

Romanya’da merkezi olan bir şirketinizin olmaması durumunda, gelirsiz bir kişi olarak sigorta ödemeniz için, aşağıdaki evrakları ispatlamanız ve sunmanız gerekir:

Romanya Göçmenlik Bürosu tarafından verilen kimlikbelgesinin bir kopyası (oturma izni).

Romanya’da bir şirketinizin olmadığını doğrulayan Ticare Sicili Ulusal Ofisinden – ONRC - asıllık sertifikası- Bu sertifika ikiçalışma günü içerisinde, bedava olarak verilmektedir.

Son 5 yıl içerisinde Romanya’da vergiye tabi gelirlerinizin olmadığını gösteren, mali idare tarafından verilen mali belge. Bubelge en fazla 30 gün içerisinde, bedava olarak verilmektedir.

90

Bazı sigorta kurumları (örn: Bükreş Ili Sağlık Sigorta Kurumu –CASMB) aşağdakileri doğrulayan, kamu noteri tasdikli bir beyan datalep edeceklerdir:

o Romanya’da oturma hakkınızın olduğu son 5 yıldaki dönemler;

o Son 5 yıl içerisinde,Romanya’da vergiye tabi tutulan, yabancı ülkelerde edindiğiniz gelirlerinizin olup - olmadığı;

o Son 5 yıl içerisinde Romanya’da gelirleriniz varsa.

Bir ticaret şirketinizin olması durumunda (firma) veya kendihesabınıza calışan kişiyseniz (PFA) sağlık için katılımlarınızı yalnız ödemeniz gerekecektir. Bunlar, elde ettiğiniz gelirler ve başka değişkenlerle birlikte hesaplanır. Bu yüzden de bunların hesaplanması için, işbirliğinde bulunduğunuz Sağlık Sigorta Kurumuna veya uzman bir muhasebeciye başvurmanız gerekir.

Romanya’da gelirinizi vergiye tabi tutacak bir şirketiniz varsa veya bazı gayrı menkulleri (kira) kullanıma vermekten dolayı herhangi bir geliriniz veya başka gelir kaynaklarınız varsa, borçlu olduğunuz katılımın hesaplanması için Sağlık Sigorta Kurumuna başvurmanız gerekecektir.

Yabancı vatandaş olarak size uygulanan yasalar hakkında daha fazla bilgi için Ulusal Sağlık Sigorta Kurumunun web sayfasını inceleyebilirsiniz: http://www.cnas.ro/intrebari-frecvente/ce-trebuie-sa-faca-un-cetatean-strain-.

ÖNEMLİ: Zorunlu katılımı ödemediğiniz takdirde, tıbbi hizmetlerden sadece tıbbi-cerrahi acil durumlarda veya şu hastalıklar halinde yararlanabilirsiniz: izolasyon ve tedavinin gerektiği hastalıklarda, kanunların öngördüğü akıl hastalıkları için zorunlu olarak hastaneye yatma durumlarında, doktor tarafından bir hastaneye yatmaları için tavsiyeleri olan uzman kişilerin durumunda.

Sağlık için katılımlarınızı ödemek için, işbirliği yapacağınız sağlık sigorta kurumunuzu kendiniz seçebilirsiniz. Yürürlükteki yasalara uygun olarak şu anda Romanya’da seçebileceğiniz üç sağlık sigorta kurumu bulunmaktadır:

Ulusal Sağlık Sigorta Kurumu;

91

Savunma, Kamu Düzeni, Ulusal Koruma ve Adli Makamların bağlı bulunduğu Sağlık Sigorta Kurumu (C.A.S.A.O.P.S.N.A.J);

Ulaştırma, Inşaat ve Turizm Bakanlığının Sağlık Sigorta Kurumu.

8.2. Sigortalıların hakları ve zorunlulukları

1. Sigortalıların hakları

Eğer romen kanunlarına göre sigortalandıysanız aşağdakihaklarınız vardır:

Katılımlarınızı ödediğiniz sağlık sigorta kurumu ile işbirliğinde bulunan doktorların listesinden seçtiğiniz, bir aile doktorunun listesine kaydınızı yaptırabilirsiniz. Aile doktorunuzu, - en az 6 aylık bir sürede- değiştirilebilir ve dosyanızın yeni aile doktorunuza transfer edilmesini talep edebilirsiniz;

Sigortalı niteliğine dayanarak, bedava veya indirimli olarak bazı tıbbi hizmetlerden, ilaçlardan, tıbbi malzemlerden, ve tıbbi aletlerden yararlanabilirsiniz;

Hastalıkların tespiti için önleyici tıbbi yardım hizmetlerinden yararlanmak;

Ambulanslarda ve sağlık sigorta kurumları ile sözleşmeye bağlı bir ilişkisi olan hastanelerde tıbbi hizmetlerden yararlanabilirsiniz;

Acil tıbbi hizmetlerden yararlanmak; Bazı stomatolojik yardım hizmetlerinden yararlanmak; Fizyoterapi geri kazanım tedavisinden yararlanmak; Evde yapılan sağlık bakım hizmetlerinden yararlanmak; Yasalara uygun olarak hastalık izinleri ve sosyal sigorta

yardımlarından yararlanmak; Yılda en az bir kez olmak üzere, sigorta kurumu tarafından

şunlar ile ilgili bilgilerden faydalanabilirsiniz: yararlandığınız hizmetler, bireysel katılım düzeyi ve katılımın ödenmesi için yöntemler ve sigortalı niteliği olan biri olarak hak ve zorunluluklarınız.

92

ÖNEMLİ: 3 yaşından küçük olan çocuğunuzun hastaneye yatması gerekmesi durumunda, hiçbir ücret ödemeden, onunla hastanedekalabilirsiniz. Aynı şekilde, ağır dizabilitesi olan bir kişinin refakatçisiyseniz ve doktoru sizin orada bulunmanızın gerekli olduğunu düşünüyorsa, hastanede kalabilirsiniz.

Kişisel nitelikli bilgilerinizin gizliliği ve teşhisin ve verilen tedavinin gizliliği hakkına sahipsiniz. Aynı şekilde, bulunduğunuz durumu ve size verilen doktor tavsiyelerini daha iyi anlayabilmeniziçin, kesin ve detaylı bilgiler alma hakkınız vardır.

2. Sigortalıların zorunlulukları

Sigortalı kişi olarak, aşağıdaki zorunlulukları yerine getirmeniz gerekli: Bir aile doktorunun listesine kayıt olmak ve her sağlık

durumunuzda değişiklikler meydana geldiği zaman aile doktorunu bilgilendirmek;

Kimlik bilgilerinizin (soyadınızın değişmesi, romen vatandaşlığı elde etme) veya mensubu olduğunuz sigorta kategorisinin değişmesi ile ilgili (örnek olarak, eğer işe girdiyseniz işverenden bir belge veya sigoratlı olduğunuzun kanıtını getirmeniz gerekir) sağlık sigorta kurumunu ve aile doktorunuzu, 15 günlük bir süre içerisinde bilgilendirmek ;

Çerçeve anlaşması83 ile belirlenen önleyici ve dönemselkontrollere gitmek;

Aile doktorunun veya uzman doktorun tedavisine veönerilerine uymak;

Tıbbi hizmet tedarikçilerine (aile doktoruna, hastaneye,v.s) sigortalı niteliğinizi doğrulayan ilgili belgeleri sunmak;

Romanya’da sağlık sigortanız varsa ve ülke dışında bulunuyorsanız,Romanya’nın sağlık alanında öngörüler içeren uluslararası belgeler imzaladığı ülkelerin topraklarında bulunmanız durumunda (örn: Bulgaristan) ücretsiz sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkınız vardır.

83 Bu zorunluluk hakkında bilgi edinmek için, aile doktorunuzdan veya sağılk sigortanızı ödediğiniz sağlık kurumundan açıklamalar isteyebilirsiz.

93

Bu durumda, ilgili uluslarası belgelerin84 öngördüğü şartlarda, bu ülkelerin topraklarında tıbbi hizmetlerden yararlanabilirsiniz.

Romanya’da bir sağlık sigortanız varsa ve Avrupa Birliğindeki bir ülkeye seyahat ediyorsanız, verilme tarihinden sonra 6 ay geçerli olan, işbirliğinde bulunduğunuz Sağlık sigorta Kurumu tarafından ücretsiz olarak verilecek olan bir avrupa sağlık sigorta kartı talebinde bulunabilirsiniz. Bu kartı elde etmek için, bir dilekçe, kimlik belgesinin bir kopyasını (oturma izni) ve son 5 yıl için sigortalı niteliğinin bir kanıtını vermeniz gerekecek. Bu kart yurtdışında oturduğunuz süre boyunca temel tıbbi ihtiyaçlarınızı kaşılayacaktır, fakat oraya tıbbi hizmetlerden yaralanmak amacı ile giden kişilerin ücretlerini karşılamaz. Daha fazla bilgi için bu web sitesini ziyaret edin: http://www.casmb.ro/card_european.php

Romanya’ya döndükten sonra Sigorta Kurumu yurtdışında yaptığınız harcamaları, Romanya’da benzeri tıbbi hizmetler için onaylanan limitler içinde size dekont edeceğini bilmeniz gerekir. Harcamaların tazmini, Avrupa Birliği üyesi bir ülkede verilen ve sigortalı tarafından ödenen tıbbi hizmetin, Romanya’daki85 sağlık sigorta kurumlarının temel hizmet paketinden olması durumunda yapılacaktır.

Sigortalı niteliğinin belirlenmesi için gerekli olan belgeler

Tıbbi sigortanın ispatlanması için, hem Romanya Göçmenlik Bürosu, hem aile doktorları, genelde tıbbi sigortanın ödendiğine dair makbuzun bir kopyasını veya işverenin verdiği işçi belgesini (bireysel çalışma sözleşmesi ile calışan kişiler veya müşterek sigortalılar için) kabul ederler. Bir sigotalı belgesinin istenmesi durumunda, bu sağlık sigorta kurumundan elde edilebilir. Bu belgenin verilmesi için gerekliolan evraklar, duruma göre değişir, bu sebepten dolayı katılımlarınızı ödediğiniz sağlık kurumuna başvurmanız gereklidir.

84 95/2006 No’lu kanununun 236. Maddesi85 729/2009 no’lu CNAS emri ile onaylanmış, Romanya’nın da üye olduğu, sağlık alanında öngörüler içeren uluslararası belgeler bazında verilen tıbbi yardım harcamalarının geri alınması ve tazmin edilmesi ile ilgili 17 Temmuz 2009 tarihli metodolojik Normun 8. Maddesinin 5. ve 6. bendi

94

Bir aile doktoruna kayıt olmak için gerekli olan evraklar Aile doktoruna yazılmak için, bulunduğunuz özel duruma göre,

aşağdaki evrakları sunmanız gereklidir:

1. Yetişkinlerin durumu: Kimlik belgesi (Romanya’da oturma izni veya ikamet kartı); Sigortalı niteliğinin kanıtı – işçi belgesi veya duruma göre,

emekli maaşı kuponu, sağlık sigortalarını ödeme makbuzu veya işsizlik karnesi;

Daha önceki aile doktorunudan çekilme (başka aile doktoruna yazılmış olanların durumunda)

Hastalık sebebinden dolayı emekli olan kişilerin durumunda, ilk ve son emeklilik kararının kopyaları gerekmektedir.

2. Öğrencilerin veya 26 yaşından küçük yüksek eğitim öğrencilerinin durumu:

Romanya’da oturumlarını doğrulayan kimlik belgesinin veya doğum sertifikasının kopyası;

Bulunduğu eğitim yılı için vizelenmiş olan karnesinin bir kopyası veya ögrenci / yüksek eğitim ögrencisi belgesi;

3. Ögrenci veya yüksek eğitim öğrencileri olmayan çocuklar için:

Doğum setifikasının bir kopyası; Aşı karnesinin bir kopyası.

8.3. Sosyal yardım hizmetleri

Ulusal sosyal yardım sistemi, kişinin, ailelerin, grupların veya toplumların dışlanmasını veya sosyal ayırımcılık meydana getirebilecek bazı geçici veya daimi durumların sonuçlarını önlemek, limitlendirmek veya yok etmek için, yerel halkın ve sivil toplumun devletin kurum ve tedbir topluluğunu aracılığı ile müdahale etmesidir.

Sosyal yardımının 292/2011 no’lu Kanununa uygun olarak, Romanya topraklarında meskeni veya ikameti olan yabancının veya ülkesiz olan kişinin, romen yasalarının ve Avrupa Birliğinin

95

yönetmeliklerinin ve Romanya’nın da içinde bulunduğu anlaşmaların ve muahedelerin şartları altında sosyal yardıma hakları vardır.

Sosyal yardım sistemi sosyal yardım faydaları sistemini ve sosyal hizmetleri de içerir.

Sosyal hizmetlerin tarafları şunlardır: Zor durumlarda bulunan kişiler ve aileler (gelirleri olmayan veya

az gelirli kişiler ve aileler); Yaşlı kişiler; Özürlü kişiler ; Evsiz kişiler; İnsan kaçakçılığının mağdurları; Özgürlükleri kışıtlanmış olan kişiler ve sosyal ihtiyaç

durumlarında bulunan başka kişiler.

Sosyal hizmetler sistemi şunları içerir: İnsanın temel ihtiyaçlarının karşılanması için yardım ve destek hizmetleri, şahsi bakım, geri kazanım / rehabilitasyon, sosyal yardım / tekrar bakım hizmetleri v.s.

Sosyal yardımın faydaları: Bunlar, amaç ve hedeflerine görebirçok kategoriye bölünür ve aşağdakilerden ibaret olabilir:

Sosyal yardımlar, doğal afet, yangın, kaza sebeplerinden dolayı meydana gelen durumlar için verilen acil durum yardımları;

Sosyal burslar ve eğitime erişimi kolaylaştırmak için finansal yardımlar;

Ayni, gıda ve malzeme yardımları; Toplu taşıma araçlarını kullanma ile ilgili kolaylıklar; İletişime ve bilgiye erişim ve kanunların öngördüğü başka

kolaylıklar; Çocuk paraları; ebeveylerin korumasından geçici veya daimi

olarak yararlanmayan çocuklar için para; çocukları büyutmek için ödenekler; özürlü kişiler için para; özürlü kişilerin bakımı için para, v.s.

Romanya’daki sosyal yardım ile ilgilli daha fazla bilgi edinmek için: http://www.mmuncii.ro/ro/domenii/politici-familiale-incluziune-si-asistenta-sociala-146-view.html web sayfasını ziyaret edebilir veya her il düzeyindeki Sosyal Yardım Genel Müdürlüklerine başvurabilirsiniz.

96

AILE VE ŞANS EŞITLIĞI

9.1. Aile

Aile, evlilik, kan bağı veya evlat edinme bağları bazında oluşmuş kişiler grubudur. Romanya kanunlarına göre, kökeninde aile “eşlerin aralarında hür ve karşılıklı anlaşması ile meydana gelen, bunların eşitliğine ve ebeveylerin çocuklarını büyütme, eğitme ve terbiye etme hakkına dayanarak” kurulmaktadır.

Kişinin sahşi, ailevi ve özel hayata olan hakkı, Romanya Anayasası86,başka iç kanun ve yasaların öngorülerine ve Avrupa Insan Hakları Sözleşmesinin87 ilkelerine göre tanımlanmakta ve korunmaktadır.

Nışanlanma, Romanya’da, evliliği88 gerçekleştirmek için çifttaraflı bir söz olarak görülmekte, fakat nışanın yapılması evliliğin yapılmasını şartlayamaz;

86 Romanya Anayasası, 26. Maddesinde şunları belirlemektedir: “Kamu kurumları özel/ailevi ve şahsi hayatı korumaktadır”. Aynı şekilde, Aile ile ilgili 48. maddede şunlar yazılıdır: (2) Bir evliliğin gerçeklesmesi, iptali ve geçersizliği şartları kanun tarafından belirlenir”. Dini nikah sadece resmi nikahtan sonra kıyılabilir. (3) Kanunların karşısında evlilik dışı olan çocukları,evlilik içinde doğmuş olan çocuklar ile eşittir.” 87 Avrupa Insan Hakları Sözleşmesinin 8. maddesi şunlara değinmektedir : “Ozel ve aile hayatına saygı gösterme hakkı”,ve şunları hatırlatmaktadır : “(1) Herhangi bir kişinin özel ve aile hayatına, ikmetine ve muhabetarına saygı gösterme hakkı vardır” , (2) “Bu hakkın kullanımında, kamu kurumlarının karışmasına, sadece bunun kanunlar tarafından öngorülmesi durumunda ve demokratik bir toplum içerisinde, ulusal güvenlik, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması ve kanundışı olayların gelişmenisi önlemek, ahlakın ve sağlığın korunması veya başkaların malvarlığını ve özgürlüğünu korumak için bir önlem olmadığı durumda, izni yoktur.” 88 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüge girmiş olan Medeni Kanunun 266-270 maddeleri.

97

Romanya’da iki eşlilik – evil olan bir kişinin evlenmesi – yasaktır. Aynı şekilde, dördüncü derece dahil, akrabalar arasında evlilik yasaktır;

Romanya’da aynı cinsiyetten olan kişilerin arasındaki evliliği, bu evliliklerin yurtdışında meydana gelmiş olması durumunda bile, yasaklayıp tanımlamaz.

9.2. Evliliğin gerçekleşmesi için romen kanunlarının öngördüğü şartlar

Romanya’da evlilikler, kamu toplumu kişisel kayıt hizmetinin merkezinde (belediyeye bağlı olan evlendirma dairesinde) veya duruma göre gelecekteki eşlerden birinin ikameti veya meskeni olduğu bölgenin belediyesinde, evlendirme memuru tarafından gerçekleşir.

Evlilik, belediye başkanının onayı ile, kamu hizmeti merkezinin veya duruma göre yetkili belediyenin dışında da gerçekleştirilebilir. Gelecekteki her iki eşin yabancı vatandaş olmaları veya ikametleri yurtdışında olan romen vatandaşlar olmaları durumunda, evlilik beyanı, bunların geçici olarak bulundukları şehrin belediyesinde yapılabilir. Evenen kişilerin, evlenebilmek için evlilik yaşı adını da taşıyan yasal yaşta olmaları gereklidir- gelecekteki eşlerin en az 18 yaşında olmaları gereklidir. Sağlam sebepler durumunda, kadın veya erkek olması farketemeden, yasal şartları yerine getirmeleri şartıyla 16 yaşındaki çocuk evlenebilir.

Yaşlarının ıspatını yapmak için, gelecekteki eşlerin, şu geçerli kimlik belgelerini sunmaları gereklidir : pasaport, kimlik kardı/oturma izni ve doğum setifikası. Evlilik, gelecekteki eşlerden biririn ikameti veya meskeni bulunduğu şehrin Belediyesine bağlı Evlendirme Memurluğuna dosyayı teslim ettiğiniz tarihten itibaren 10 gün içinde gerçekleştirilebilecektir. İki yabancı vatandaş veya biri yabancı diğeri romen vatandaşların evliliği için gereken belgeler asıl be kopya olarak verilecektir. Gerekli olan evraklar şunlardır:

Evlilik beyanı – Evledirme Memurluğunda bulunan bir form kullanarak, evrakların sunulmasında yapılır;

98

Üzerinde geçerli vize bulunan pasaport veyavatandaşıların/yabancı vatandaşın Romanya’da oturum izni;

Doğum sertifikası (Romanyadaki bir noterde onaylanmış çevirisi);

Bekarlık belgesi (kişinin evli olmadığını ispatlayan) - kendi ülkesinden veya söz konusu ülkenin Büyükelçiliği veya Konsolosluğundan verilir ve /veya kişinin evli olmadığına dahil bir kamu noterinde düzenlenmiş sorumluluk beyannamesi. Kişi daha önce evlilik yaptıysa, boşanma belgesi veya eski eşinin vefat belgesini ibraz edecektir.

Evlilik için uygun olduklarını gösteren sağlık belgesi (verildiği tarihten itibaren 14 gün geçerli olan ve kişinin evlenebileceği özel belirtisini taşıyan sağlık belgeleri).

yabancı uyruklu kişiler için medeni durum bilgilerini içeren noterde onaylanmış beyanname (adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, anne ve baba adı ve soyadı).

Gelecekteki eşin evil olmadığına dair ve Romanya’da evlilik yapmak için ulusal kanununun istediği temel şartları yerine getirdiğine dair, kamu noterinde tasdikli, şahsi sorumluluk beyannamesi.

Romanya’nın medeni veya aile hakkı alanında yasal yardım sözleşmeleri/anlaşmaları/mukaveleleri imzaladığı ülkelerin vatandaşları veya Romanya’da akredite edilmiş diplomatik misyonların olmadığı ülkelerin vatandaşları, vatandaş oldukları ülkenin ulusal kanunları tarafından istenilen ve vatandaş oldukları ülkenin yetkili makamları tarafından verilen evliliğin gerçekleşmesi için müstenit belgeler ile temel şartların yerine getirilidiğini kanıtını yaparlar.

Evliliğin romence bilmeyen veya sağır-dilsiz kişiler arasında meydana gelmesi durumunda, yeminli tercuman ile birliktedüzenlenmiş zabıt.

Aktif olarak askeri alanda çalışanların, ülkesiz veya sadece romen vatandaşlığına sahip olmayan kişiler ile evlenmeleri durumunda, Ulusal Savunma Bakanlığının, Iç Işleri Bakanlığının, Adalet Bakanlığının veya ulusal savunma ve güvenlik alanında uzmanlaşmış devlet hizmetleri yöneticileri tarafından onay.

99

Yukarıda belirtilen iki noter huzurundaki beyanları içeren, tek bir şahsi sorumluluk beyanının kabul edilmesi mümkündur. Bu sebepten dolayı, sizin veya kocanızın/karınızın ikamet ettiği şehirde veya sektöründe bulunan Belediye’ye bağlı Evlendirme Dairesi için gerekli olan belgelerin listesini istemenizi öneriyoruz.

Daha fazla bilgi burda bulabilirsiniz: http://dgepmb.ro/acte-necesare-incheierii-casatoriei/35

Evlilik gününde, kimlik belgeleri olan iki tanık, Romence anlamayan yabancı vatandaşlar için ise yeminli tercüman bulunması gerekmektedir (bir tutanak düzenlenip dosyaya eklenecektir).

119/1996 No’lu kanununun 50, maddesine göre: “Evliliğin resmileştirilmesi, evlendirme memuru tarafından, romence dilinde, uygun olarak düzenlenmiş bir odada, bu işlemin ciddiyetine uygun bir kıyafet giyerek yapılır. Tören, istek üzerine, evlendirme memurunun iligili dili bilmesi durumunda, evlenecek olan kişilerin anadillerinde de yapılabilir.”

Yabancı vatandaşlar için, orijinal doğum sertifikaların, daha önceki evliliğin bittiğine dair belgelerin, bunların tasdik edilmiş tercümeleri, zorunlu olarak La Hey sözleşmesine göre apostil içerecek veya duruma göre tasdik şerhi gerekir.

DIKKAT: Belgeri veren ülkenin La Hey Sözleşmesini imzalayan ülkeler arasında bulunuyorsa, verilen ve evlilik için zorunlu olarak sunulan belgelerin, Sözleşmeye uygun olarak apostil içermeleri gereklidir. Eğer belge, Romanya’nın tasdik şerhinden veya apostilden vazgeçmeyi öngören çift taraflı anlaşmalar ve sözleşmeler imzaladığı ülkelerden geliyorsa, belgeler bu formaliteden muaftır.

Apostilleme prosedürü ile ilgili biligileri ve La Hey Sözleşmesini imzalayan ülkelerin listesini, burda bulabilirsiniz:http://www.mae.ro/node/1455 veya http://www.apostile.ro/.

La Hey sözleşmesini imzalamayan ve Romanya ile çift taraflı bir anlaşma imzalamamış olan ülkelerin verdikleri belgelerin tasdik şerhi

100

taşımaları gereklidir (o ülkedeki Romanya diplomatik misyonu tarafından veya Romanya’daki asıl memleketinin diplomatik misyonunda vizelenmiş belgenin tasdik şerhi ve Romanya Dış Işleri Bakanlığı tarafından belgenin son tasdik şerhi).

Romanya’da bir evlilik yapmadan önce, bu konudakizorunluluklarınız hakkında Romanya’daki ülkenizin büyükelçiliğinden veya konsolosluğundan bilgi edinmenizi tavsiye ederiz.

Yasalara89 uygun olarak, tolere edilen statüsüne sahip olanlar,kimliğini beyan edip sığınma talebinde bulunanlar, ve iade edilme kararı almış olan yabancıların Romanya topraklarında evlenmelerine izin verilmez.

9.3. Sans eşitliği

Şans eşitliği, ayrıntılı bir şekilde, kandının calışma piyasasında, sosyal-ekonomik, kültürel ve politik hayatta ayırımcılğa uğramasını tamamen yok etmeyi deneyip, her kişinin uyruğuna, cinsiyetine, dinine, yaşına, özürlülüğüne ve cinsel eğilimine aldırmadan, sosyal ve ekonomik hayata katılımlarını sağlamaktır.

Aile içerisinde, evli oldukları sürece erkeğin ve kadının eşit hakları vardır, ve evliliğin gerçekleşmesi ile ilgili kararları eşlerin birlikte almaları gereklidir. Bir kişi istemediği bir evlilik yapması için zorlanamaz.

Eşler arasındaki ilişkiler, aynı ailenin üyeleri olarak, eşitlik, şefkat, tolerans ve karşılıklı saygı çerçevesinde gelişmektedir ve evlilik ile ilgili kararları da eşler birlikte alırlar.

89 26/01/2011 tarihli medeni durum ile ilgili hükümlerinin tek tek uygulnması ile ilgili Metodolojinin aracılığı ile 2. Bölümün Uygulanmaya Konulması 42 maddesinin 9. Bendi (119/1996 no’lu Kanun) : Romanya topraklarında bir evlilik gerçekleştirmek için yabancı vatandaşların şu kimlik belge kategorileri geçerli değildir: a)sığınma talebinde bulunanlar için, üzerinde “KIMLIĞI BEYAN EDILMIŞTIR” yazısını taşıyan, geçici kimlik belgesi; b) tolere edilen statüsünü kanıtlayan belge; c) iade edilme kararı.

101

DIKKAT: Bir eş, diğer eşin muhaberatını, sosyal ilişkilerini veya meslek seçimini sansür edemez, ve eşlerin özel hakları ve zorunlulukları karşılıklıdır.

Romanya yasalarında, gelecekteki eşlerin, mallarının ortaklaşa olup olmaması hakkında seçme olasılığı öngörlüp, aynı zamanda eşlerin90 patrimonyal özgürlükleri de öngörülmüştür. Aynı şekilde,eşler, malları, gelirleri ve borçları ile ilgili karşılıklı bilgilenme hakkından yararlanmaktadır. Yani, soyadını belirlemekten başlayarak91, evliliksüresince malların rejimine kadar vararak, eşlerin bazı önemli unsurlar hakkında karar verme olasılıkları vardır.

Kadınların çalışma hakları erkekler gibi aynı görevlerde bulunma hakları, aynı ekonomik veya politik faaliyetler gerçekleştirebilme ve aile ve toplum içerisinde aynı rollere sahip olma hakları vardır. Bazı önyargıların var olmasına rağmen, büyük bir sayıda kadınların ticaret şirketlerinin, eğitim kurumlarının ve kamu makamlarının yönetiminde bulunup, kadınların sosyal-ekonomik hayatın içinde bulunmaları olasılığı vardır; aynı şekilde erkekler ile eşit bir maaş hakkına sahip olup, kadınlar her alanda çalışabilir ve ekonomik olarak özgür olabilirler.

Çocukların büyütülmesi ile ilgili, kanunlara uygun olarak, sadece çocukların yararı için kullanılan, eşlerin aynı şekilde eşit hak ve zorunlulukları vardır . Her çocuğun ebeveylerinin yanında yaşaması için temel hakkı vardır, ve çocuğun büyümesi, gelişiminin sağlanması ile ilgili sorumluluk ilk olarak ebeveylerine düşer.

Tüm çocukların eğitime girişleri garantilidir, ve çocukları okula yazdırmak ve bunların derslere gittiğininden emin olmak ebeveylerin zorunluluğudur. Çocuklar kendi düşünce ve fikirlerini dile getirmek ve kendi dinlerini yaşamak ile özgürdürler; bütün bunlara rağmen ebeveyler veya çocukların balkımda bulunduğu kişiler dogru eğitim, çocuklara öğrettikleri davranış ve inançlardan sorumludurlar. Devlet yasaları,

90 Medeni kanununun 317. maddesi: “Kanunların başka türlü öngörmediği drurumda, her eş diğer eşi ile veya üçuncül kişiler ile her türlü kanuni belgeler imzalayabilir. (2) Her eş, diğerinin rızasını almadan, banka depozitoları ve bunlarla ilgili başka işlemler yapabilir” 91 Medeni kanununun 282. maddesi şunları öngörmekte: Gelecekteki eşler, evlilik öncesi soyadlarının korumaya, aralarından herhangi birinin soyadını almaya veya her iki soyadları kullanmak için anlaşabilriler.

102

çocukların, tıbbi hizmetleren yararlanma, herhangi bir ihmal, şiddet ve taciz türüne karşı korunma hakkın, ve herhangi bir suistimal türüne karşı korunma hakkı öngörmektedir.

9.4. Anlaşmalı evlilik

Anlaşmalı evlilik tek amacı yabancıların Romanya’ya girişi veya oturumu için,yerine getirmeleri gereken koşulların yerine, yapılan bir evliliktir.

Evlilik yaptığınızdan sonra bu yeni medeni durumunuz bazında oturum hakkı almak/ uzatmak için başvuruda bulunursanız ORI tarafından yapılacak bir kontrol sürecinden geçeceksiniz. Bu, partnerler arasındaki ilişkiyi ispatlayan deliller talep edebilir, ikamet yerlerini ziyaret edebilir veya her iki eşle bir veya daha çok kez konuşabilir, v.s.

Romanya’daki yabancıların rejimi ile ilgili kanunlara uygun olarak, bir evliliğin alaşmalı evlilik olduğunu belirtebilen unsurlar şunlardır:

Birlikte yaşamamaları; Evliliğin meydana gelmesinden önce eşlerin hiç buluşmamış

olmaları; Eşlerin ikisininde anladığı bir dili konuşmamaları; Evlilik sonrası meydana gelen zorunluluklarını yerine getirmek

için katkıda bulunmamaları; Eşlerden birinin daha önce anlaşmalı evlilik geçirmesi; Şahsi karakterli bilgilerin beyanında, tanışmaları hakkındaki

veya kendileri ile alakalı bilgiler verdiklerinde, eşlerin tutarsız olmaları;

Çeyiz92 dışında, evliliğin gerçekleşmesi için eşler arasında bir mikra para ödenmesine şartlı olan durum;

Bütün bu durumların ve unsurların tespiti, Romanya Göçmenlik Bürosunun bir mülakat memuru tarafından yapılır, ve kanunlara uygun olarak, bu unsurlar şu durumlardan doğabilir:

92 Romanya’da yabancıların rejimi ile ilgili 194/2002 no’lu Acil Hükümet Kararının 63. maddesinin, 2. Bendi.

103

Ayrı bir şekilde, mülakat sonucu, her bir eşten alınan bilgiler;

Yazıtlar; Ilgili kişierin veya üçüncül kişilerin beyanları; Evlilerin yaşadığı eve kontröller ve başka ek kontröller;

Anlaşmalı evlilik olduğunu tespit edildiğinde, Romanya’da geçici oturum hakkının uzatılması reddedilir ve yabancı vatandaş için iade kararı verilir. Yabancı vatandaş ülkeyi 30 gün içinde terkedecektir. Kararın Romanya Göçmenlik tarfından verilmesi durumunda, karar bildirildiği tarihten itibaren 10 gün içinde BükreşTemyiz Mahkemesinde, veya iade kararını veren bölgesel kurumunun bulunduğu yetki bölgesindeki Temyiz Mahkemesinde itiraz edilebilir.

9.5. Evliliğin iptali (boşanma)

Evliliğin iptali sadece boşanma ile yapılır. Boşanma şu durumlarda yapılabilir:

Eşlerin anlaşmalarıyla, her iki eşin veya diğer eşin kabul etmesi ile bir tek eşin isteği doğrultusunda;

Ciddi sebeplerden dolayı, eşler arasındaki ilişkiler kötü zarar group evliliğin devamı mümkün olmadığı durumda;

en az 2 yıl süren bir ayrı kalma durumundan sonra, eşlerden birinin isteği üzerine;

sağlık durumunun evliliği devam ettirmeğe imkansız kılan eşin isteği durumunda; Tarafların anlaşmalı olarak boşanmaları, hem mahkeme kararı

ile, hem de çocukların olmaması durmunda idari yoldan medeni durum memuru tarafından veya küçük çocuklarının olması durmunda bile kamu noteri tarfından noter işlemi ile, eşlerin boşanma sonucu meydana gelebilecek tüm durumlar ile ilgili anlaşmış olmaları şartı ile yapılabilir örnek olarak: boşanmadan sonra taşıyacakları soyad, çoçukların her iki ebeveyn tarafından bakımı, masrafların sağlanmsı, boşanmadan sonra yaşanılacak evin belirlenmesi.

Boşanma dilekçesi eşler tarafından birlikte veya istisnai durumda bir temsilci aracılığı ile verilir ve dilekçenin verilmesinden sonra 30 günlük bir düşunme süresi verilir.

104

Bir eşin veya her iki eşin kabahati sebebinden boşanma kararı, soyadları, ortak malları, çocukların kimin himeytinde kalacakları hususlarını belirleyecek olan mahkeme tarafından verilecektir. Boşanmanın, makheme kararının kesinleştiği tarihte gerçekleşmiş olduğu sayılacaktır.

9.6. Doğum

Yürürlukte olan kanunlara uygun olarak, Romanya topraklarında doğmuş olan herhangi bir çocuğun, yerel kamu toplumunun kişisel kayıt kurumunda veya duruma göre doğumun93 gerçekleştiği bölgedeki belediyenin medeni durum ofisine beyan edilip kayıt edilmesi gereklidir.

Yeni doğmuş olanın kayıtı: 15 günlük bir süre içerisinde (hayatta olarak doğmuş bir çocuk için) veya 3 günlük bir süre içerisinde (ölü doğmuş çocuk için) yapılır.

Doğum beyanı 15 günlük veya 3 günlük bir sürenin sona ermesinden sonra, doğumun gerçekleşmesinden sonra bir yıllık sürenin dolmasından evvel yapılmış ise, doğum belgesinin düzenlenmesi sadece belediye başkanının, veya diplomatik misyonunun şefi veya karier konsolosluk ofisinin onayı ile yapılır.

Eğer beyan doğum tarihinden bir yıl geçemesinden sonra yapılmış ise, belgenin düzenlenmesi, doğum belgesinin düzenlenmesi için gerekli olan bilgileri içeren, kesin ve gayrı kabili rücu olan mahkeme kararı bazında yapılır

Ebeveylerin sözlü beyanı sonucu olan, yeni doğmuşun beyan edilmesi, romen doğum sertifikasının verilmesi için gereklidir. Eğer değişik sebeplerden dolayı, ebeveyler beyanı yapmazlarsa, beyan etme zorunluluğu, doktora, doğum esansında orda bulunmuş olan kişilere, doğumun gerçekleştiği sağlık ünitesinin görevli kişilerine veya çocuğun doğumunu öğrenmiş olan herhangi bir kişiye aittir.

93 Tekrar basılmış olan, medeni durum belgeleri ile ilgili 119/1996 no’lu Kanununun 17. maddesi

105

Bu medeni durum belgesinin verilmesi için aşağdaki belgeler gereklidir :

doğumun gerçekleştiğine dair tıbbi sertifika; annenin kimlik kardı/oturma izni/ikamet kardı; Evlilik sertifikası veya annenin boşanmış olması veya evil

olmaması durumunda, annenin doğum sertifikası; Beyan edenin kimlik kardı - eğer çocuğun ebeveynleri evil

değillerse; Çocuğun soyadını belirleme beyanı- eğer ebeveynleri farklı

soyadlar taşıyorlarsa;

Ebeveynlerden biri veya her ikisi yabancı vatandaşlar ise, yukarıda belirtilen evraklardan başka, aşağdakilere de ihtiyacınız vardır:

Orijinali ve bir kopyası olarak, yabancı vatandaş ebeveyin/yabacı vatandaş ebeveylerinin pasaportu veya Avupa Birliği üye ülkelerin vatandaşları için kimlik belgesi ve kimlik bilgilerini içeren sayfanın tasdik edilmiş tercümesi;

Ebeveylerin evli olmaları durumunda, çocuğun ebeveylerinin evlilik sertifikası ve bunun tasdik edilmiş tercümesi. Serifikanın orijinali ve bunun tercümesi apostillendirilecektirk/tasdik şerhi alınacaktır.

Çok önemli: doğum sertifikalarının verilmesi ile birlikte, Şahsi Kimlik Numaraları sadece romen vatandaşlarının çocuklarına verilir.

Ebeveylerin ortak soyadları yoksa veya doğumun gerçekleştiğine dair tıbbi sertifikasında yazılı olan adı ile beyan edenin sözlü beyanı arasında uyumsuzluk varsa, doğum belgesinin düzenlenmesi, çocuğun soyadını ve adını içeren, her iki ebeveylerin yazılı ve imzalı beyanları bazında yapılır.

Doğumun kaydı, kimlik belgesi bazında herhangi bir kişi tarafından yapılabilir, fakat doğum sertifikası sadece ebeveylerden birine verilecektir.

106

9.7. Bir veya her iki ebeveynleri yabancı vatandaş olan çocuklar

Her iki ebeveynin isteği ve izni ile, aşağdaki çocuklar romen vatandaşı olabilirler :

ebeveynlerden sadece birinin romen vatandaşı olmasına rağmen, romen devletinin topraklarında doğmuş olanlar;

yurtdışında doğmuş olan ve her iki ebeveynin veya sadece birinin romen vatandaşlığına sahip olması;

yabancı vatandaşlar olup, romen vatandaşlar94 tarafından evlat edinen;

bir veya her iki ebeveynin romen vatanaşlığı elde etmeleri tarihinde 18 yaşından küçük olurlarsa otomatik olarak romen vatandaşlığı elde ederler;

Ebeveynlerinden hiçbirinin bilinmemesi durumunda9595, romentopraklarında bulunmuş olan bir çocuk romen vatandaşıdır.

Ebeveynlerden sadece birinin romen vatandaşlığı elde etmesi durumunda, çocuğun vatandaşlığı ile ilgili kararı ebeveynleri ortak anlaşma ile alacaklardır. Ebeveynlerin anlaşamadığı dumumda, çocuğun yüksek menfaati ilkelerine uyarak, çocuğun ikamet şehrindeki mahkeme karar verecektir. 14 yaşını doldurmuş çocuğun durumunda, onun rızasını almak gereklidir.

9.8. Vefat

Yasalara göre, Romanya’da gerçekleşen bir vefat yerel otoritelere beyan ve kayıt edilir. Vefat belgesinin düzenlenmesi yerel kamu toplumunun kişisel kayıt kurumu tarafından veya duruma göre, vefaatın meydana geldiği bölgedeki belediyeye bağlı olan medeni durum

94 Romen vatandaşlıgının 21/1991 no’lu Kanununun 6. maddesi şunları öngormektedir: Yabancı vatandaş veya vatandaşlığı olmayan bir çocuk, evlat edenlerin romen vatandaş olmaları durumunda, romen vatandaşlığını evlat edinme ile alır. Evlat edinenin reşit olması durumunda, bunun rızası gerekmektedir.95 Romen vatandaşlıgının 21/1991 no’lu Kanununun 4. maddesi

107

memuru tarafından yapılır. Vefat beyanının aile fertleri tarafından veya bunun olmaması durmunda vefatın meydana geldiği sağlık ünitesinin doktoru veya başka çalışanı tarafından, veya vefat9696 hakkında bilgi sahibi olan herhangi bir kişi tarafından yapılması gereklidir.

Bir vefatın kaydı için aşağdaki belgelere ihtiyacınız vardır: Özel form üzerinde düzenlenen, kayıt numarası, açık tarihi,

tespiti yapan doktorun imza ve mührünü, sağlık ünitesinin sicilini/mührünü ve vefat sebebini de içermesi gereken, vefatın tespiti tıbbi sertifikası.

Vefat eden kişinin nüfüs cüzdanı Vefat eden kişinin doğum ve evlilik sertifikası Ölümü beyan edenin nüfüs kimliğinin bir kopyası Vefat edenin askerlik cüzdanı veya duruma göre askere alma

belgesi (durum gerektiriyorsa). Vefatın kaydı, bunun meydana gelmesinden sonra 3 günlük bir

süre içerisinde yapılır. Bu süre vefatın meydana geldiği günü ve beyanın yapıldığı günü de içerir. Yabancı bir vatandaşın vefatı durumununda, kimlik belgesi, sürekli oturum izni veya geçicioturum izni, vefatın kayıt edildiği yerdeki medeni durum memuru tarafıdan, vefat belgesinin bir vesikası ile birlikte, bölgesel Romanya Göçmenlik Bürosunun ünitesine verilecektir.Eğer yukarıda belirtilen belgelerin verilmemiş olması durumunda, Romanya Göçmenlik Bürosuna medeni durummemuru tarafından, beyan edenin gerekçeli beyanı ile birlikte, vefat belgesinin resmi kullanım için bir vesikası gönderilir.

Vefat edenin ülkesinin konsolosluğu, aşağıdakileri yapabilir: Cenaze hizmetleri veren şirektlerin irtibat bilgileri ile birlikte,

vefat durumunda yapılması geren işlemler ile ilgili bilgiler; Cansız bedenin uluslararası nakli için gerekli olan ölü pasaportu

vermek.

Medeni durum olayları (evlilik, doğum, boşanma, vefat) ile ilgili herhangi bir sorununzun olması durumunda, sizin şehrinizin Belediyesine bağlı olan Medeni Durum Ofisine başvurmanızı rica

96 Tekrar basılmış olan, medeni durum belgeleri ile ilgili 119/1996 no’lu Kanununun 35. maddesi

108

ediyoruz. Aynı şıkilde, sizin medeni durumunuzda meydana gelmiş olan herhangi bir değişikliği, Romanya Göçmenlik Bürosuna bildirmek ile zorunlusunuz.

109

KONUTLAR

Şu anda Romanya’da yabancı vatandaşlar için uygun ikamet yerleri şartlarını düzene koyan özel kanunlar yoktur. Bunlar sahip oldukları bütçeye ve imkanlarına uygun olarak tek başlarına kendilerine bir ev bulmaları gerekmektedir.

Eğer Romanya’da bir ev kiralama veya satın alma arayışındaysanız, bilgi edinmek için aşağıdaki gibi, birkaç kaynağınız vardır:

Yerel gazete ilanları, Emlak ajansları, Sokak ilanları Bazı hipermarketlerin girişinde asılan ilanlar. Ev bulmakta veya evin kirasını ödemekte problemler yaşamanız

durumunda, Romanya’da bulunan yabancı topluluklarına ve yabancı vatandaşlara yardım ve hizmetler sunan hükümet dışı farklı organizasyonların (ONG)97 hizmetmerine başvurabilirsiniz.

10.1. Bir ev kiralamak

Konaklamayla ilgili sorununun çözümü için en kolay yöntem birev kiralamanızdır.

Kira ücreti evin büyüklüğüne, bölgesine ve donanımına göre değişir (mobilya, elektikli ev eşyaları). Genel bir kural olarak, bir apartamanda birkaç kişi ile birlikte yaşamak tek başına tek odalı bir dairede yaşamaktan daha ucuzdur.

Ev sahiplerinin çoğu, kira gelirlerinden kaynaklanan vergiler ödememek için (sözleşmede yazan kira değerinin %16 oranı) kiracıları ile kira sözleşmesi yapmak istemiyorlar. Fakat,Romanya’da oturum belgelerini elde etmek veya uzatmak için,bir sözleşme aracılığı ile, ikamer yerinin ispatlamanız gerekiyor. (şahsi mülkiyetinizin veya bir evde oturmak için kanuni hakkınızın olduğu kanıtını yapmanız gerekmektedir).

97 Ulkenin ana şehirlerinde bulunan bu organnizasyonların listesini, bu rehberin sonunda bulabilirsiniz.

110

Bu durumda, zorunlu olarak sözleşmenin Mali Idarenin Ulusal Ajansında kayıt edilmesi gereklidir ve kayıt etme mülk sahibinin sorumluluğudur.

(!) Durumların herhangi birinde, ev sahibinizle yazılı olarak bir sözleşme imzalamanızı öneririz.

Bir kira sözleşmenizin olması veya olmaması durumunda bile, sizlere tavsiyemiz, kirayı ödediğiniz anda, ev sahibinin size yazılı olarak verdiği sizin ve ev sahibinin imzalarını taşıyan, ödenmiş miktarın kanıtını yapan bir makbuz verdiğinden emin olmanızdır.

Depozito (garanti), kiranın son ödeme ayı olarak düşünülecek olan veya gayrımenkule getirilen hasarların olmaması durumunda, kiracının evi boşaltması anında geri verilecek olan , birçok ev sahibinin talep ettiği para miktarını temsil eder. Bazı ev sahipleri bu parayı iade etmek istemiyor. Bu durumda, eğer bu parayı ödediğinize dair bir kanıtınız varsa (örn: bu depozitonun, kira sözleşmesinde de yazılı olması gerekir) kanuni yoldan dava açabilirsiniz.

10.2. Emanet veya satın alma sözleşmesi ile oturmak

Oturma alanı elde etmek için başka yollar da, bedava olarak, evi, mukimin kullanımınna sunma anlamına gelen ida (emanet) sözleşmesi ve satın alana alma beyanıdır.Ida sözleşmesi, her iki taraf arasında meydana gelen, taraflardan

birinin diğer tarafa geçici ve ücretsiz olarak kullanımı için bir gayrımenkul / daire / oturma alanı vererek yapılan sözleşmedir. Bu sözleşme, sözleşmenin süresini, ilgili alanı kullanacak olanın zorunluluklarını ve sözleşmenin feshi ile ilgili hükümler içermektedir. Genelde ida sözleşmesi, noterde tasdiğine ihtiyaç olmadan, taraflar arasında imzalanır. Ve ida sözleşmesi mali yönetimde kaydedilir.

(!) Oturum belgelerininizi değiştirmek veya uzatmak istediğinizde, Romanya Göçmenlik Bürosu, sizden, noterde tasdik edilmiş ida sözleşmesinin bir kopyasını isteyecektir. Sözleşmeyi tasdik etmek için, gayrımenkulun sahibi ile notere gitmeniz ve bunun orda orijinal olarak kimlik kardını ve ilgili alanın tapusunu sunması gereklidir.

111

Alana alma beyanı, alanın/gayrımenkulun sahibi tarafından düzenlenir ve noterde tasdik edilmesi gereklidir. Bunun içinmülkiyetin sahibi, evin tapusunu, şahsi ve alana alacagı kişinin kimlik belgelerini sunmasına gerek olacağı bir notere gidecektir.

Bu sözleşmede alana alınan kişinin son meskeni ve kişinin alana alınmasının amacı da belirtilecektir (örn: kimlik belgelerinin değişmesi için).

10.3. Bir ev satın alma

Romanya’da oturma hakkı olan yabancı bir vatandaş olarak, romen vatandaşları ile aynı şartlar içerisinde gayrımenkul (ev, daire, büro alanları, v.s) satın alma hakkınız vardır. Böyle bir gayrımenkul satın almak için, bir emlakçılık ajansına veya formaliteleri satıcı (tüzel veya bireysel kişi) ile doğrudan bir kamu noterinde halledebilirsiniz.

Istisna olarak memleketiniz ve Romanya arasında uluslararası karşılıklı bir anlaşma imzalanmış olması durumundan başka, yabancı bir vatandaş olarak arazi satın alma hakkınız yoktur (312/2005 no’lu Kanuna uygun olarak). Romanya’da arazi satın alma hakkınızın olup olmadığını ögrenmek için , memleketinizin konsolosluğuna veya bir noterlik bürosuna başvurmanız önerilir.

10.4. Yan gereksinimlerin kaydı

Şahsi mülkiyetinizde bulunan bir daireye veya eve taşındığınız an, yan gereksinimlerin (gaz, su, elektrik) tedarikçileri ile olansözleşmeleri değiştirmeniz veya bakımdaki adınızı değiştirmesi için apartman yöneticisini bildirmeniz gerekecektir.Bir gayrımenkulun sahibi olmanız durmunda, yıllık konut

vergisini ödemek zorundasınız. Bu, gayrımenkulün büyuklüğüne, coğrafik yerleşimine ve gayrımenkulun donanımlarına göre Mali İdare Ulusal Ajansı tarafından hesaplanır.

Elektrik, sabit telefon, kablolu televizyon yayını, İnternet faturaları, ayrı olarak, tedarikçi kurumlarına, doğrudan gişe, postane veya banka yoluyla kiracı tarafından ödenir. Tam gereksinimler kullanım ile orantılı bir şekilde (elektiğin, suyun

112

veya apartamn dairesi sentrali durumunda doğal gazın, durumlarında olduğu gibi sayımı yapılıyorsa), oda sayılarına göre (özel şirketler tarafından tedarik edilen termik ajentesi durumundaki gibi), verilen hizmete göre (kablolu televizyonyayını veya internetin durumundaki gibi), v.s hesaplanır.

10.5. Zorunlu ev sigortası

2011 yılından başlayarak, yangın, sel ve depremler yüzünden meydana gelebilecek zararları önlemek için, evin sigortalanması zorunludur. Zorunlu sigorta yılda 10 - 20 euro arasında değişir ve online olarak veya bazı kurum ve şirketlerin şubelerinde ödenebilir.

Daha fazla bilgiyi, şu internet adresinde bulabilirsiniz: https://asigurareaobligatoriealocuintelor.ro/

İsterseniz, - daha pahalı olan- fakat daha fazla risk karşısında (örn: hırsızlık) sizi koruyan opsiyonel / isteğe bağlı sigorta da yaptırabilirsiniz.

113

ULAŞIM

Romanya’da oturum hakları olan yabancılar, var olan ulaşım hatlarını kullanarak, ülke topraklarında özgürce seyahat etme hakkına sahiptir: kırsal /ulusal / avrupa yolları ve otobanlar, ulusal kapsamlı - demir yolları, hava yolları, deniz yolları, yeraltı metro yolları (sadece Bükreş’te).

Yol altyapısı (yollar ve otobanlar) tüm ülke topraklarını kapsamaktadır. Değişik kategorideki yollarda uygulanabilen en yüksek hız limitleri şunlardır : otobanlar-130 km/h, avrupa yolları – 100 km/h, ulusal yollar -90 km/h, yerel veya kasaba yolları – 50 km/h. Otobanların, ulusal ve avrupa yollarının bir listesini şurda bulabilirsiniz: http://ro.wikipedia.org/wiki/Categorie:Drumuri_na%C8%9Bionale_din_Rom%C3%A2nia

Demiryolu şebekesinin ulusal kapsamı vardır. Belli bir hatta, tren ile seyahat etmek için var olan bağlantılarınızı görmek için şu adrese girilebilir: http://www.cfrcalatori.ro/ veyaoturdugunuz şehirdeki Romanya Demir Yolları (CFR) satış acentelerine veya istasyondaki gişelere doğrudan başvurabilirsiniz. Tren biletleri, online olarak CFR ajanslarından veya doğrudan istasyondan satın alınabilir.

Havaalanları Romanya’nın önemli şehirlerinin yanında bulunup, çoğunun hem yurtiçi hem yurtdışı seferleri vardır.

Romanya’daki havaalanlarının bir listesini, burada bulabilirsiniz: http://www.airportaar.ro/

11.1. Sehiriçi ulaşım

Ülke şehirlerinde şehiriçi ulaşım; otobüs, troleybüs, minibüs vetramvaylardan oluşan toplu taşıma araçları ile sağlanmaktadır. Şehirlerin büyüklüğüne göre ulaşım şebekesi daha komplex (örn: bütün bunların yanı sıra metronun da bulunduğu Bükreş) veya daha sade olabilir (örn: sadece otobüs ve minibüslerinolduğu Deva). Bükreş, ülkedeki metro ve ekspres (şehir ve havaalanı arasında bağlantı yapan) hatları olan tek şehir olarak, en kompleks şehiriçi ulaşım sistemine sahiptir.

114

Şehiriçi ulaşım için tarifeler, ulaşımın kamu iktisadi kuruluşu veya yerel düzeyde ulaşım hizmetleri veren özel şirketler tarafından belirlenir. (örn: Bükreş’te, 1 Mayıs 2012 tarihinde, otobüs, troleybüs ve tramvay hatlarında geçerli olan bir biletin fiyatı 1,3 LEY, ve tüm hatlar için aylık abonman 50 LEY; iki seyahat haklı bir metro kardının fiyatı 4 LEY ve 2 seyahat haklı Expres kart 7 LEY).

Bazı ortak ulaşım araçlarında, özürlü kişiler için özel donanımlar vardır. Bu ulaşım araçlarına binmek için, aracın mobil platformunu indirmesi için şoförle konuşmanız gereklidir.

Seyahat biletleri, kartelleri ve kartlarını, durakların yakınında bulunan dükkanlardan alabilirsiniz. Bilet sadece onaylandıktan sonra geçerli olur. Biletin onaylanması zorunludur ve ulaşım aracının içinde monte edilen onaylama aparatına bileti sokmamızla veya bu amaç için özel olarak monte edilen aparatlara kartı dokundurarak yapılır. Bir kere onaylanan bilet, tüm yolculuk boyunca saklanmalıdır. Bükreş’te seyahat belgelerinin ödemesi, tüm online satış noktalarında – VISA veya MASTERCARD- banka kardı aracılığı ile de yapılabilir.

Taksilerin ücretleri değişkendir, bu sebepten dolayı da yerel planda tanınmış firmalara veya arabanın kapısında tarifeleri yazılı olan şirketlere başvurmanızı tavsiye ediyoruz. Taksilerin tarifeleri gece için veya şehir dışı seyahatler için değişik olabilir. Gitmeniz gereken adresin şoför tarafından iyi bilindiğini ve seyahat sonunda size mali fiş verdiğinden emin olmalısınız.

Havaalanları genelde şehir dışında yer alıyor. Fakat çoğu durumlarda havaalanına / havaalanından yapılan seyahatler için değişik tarifeler uygulanmaz. Havaalanının önünden aldığınız taksinin uygun tarifeleri olduğundan emin olmanız (tarife arabanın kapısı üzerinde yazılı olmalıdır) veya size bir taksi çağırabilen, havaalanı danışma bürolarına başvurmanız tavsiye edilir. Örnek olarak, eğer Bukreş’teki Henri Coandă (Otopeni) Havaalanına geldiyseniz, Gidişler terminalinden bir taksi almanız tavisye edilir. Lisanslı taksilerin çoğu, müşterileri Gelişler terminalinin önünde beklemelerine hakları yoktur, bu yüzden Gidişler terminalinde park ederler.

115

11.2. Şehirlerarası ulaşım

Ülkenin farklı şehirleri arasındaki ulaşım aşağıdakiler vasıtasıyla yapılır:

Değişik kamu veya özel şirketlerin kullanıma verdiği otobüs veya minibüslerle: http://www.autogari.ro/

Başlıca CFR (Romanya Demir Yolları) tarafından işletilen veya daha küçük mesafeler için çalışan özel demir yolu ulaşım şirketleri. Daha fazla bilgi için istasyonlardaki billgi edinme burolarına başvurabilir veya http://infofer.ro/ sitesine girebilirsiniz.

Ülkenin değişik şehirlerine seferler yapan uçaklara. Bunlar TAROM şirketi tarafından işletilir, ama aynı anda ülkenin değişik şehirlerine de iniş yapan uluslararası uçuşları olan başka şirketler tarafından da yapılıyor.

11.3. Ehliyet

Romanya’da bir otomobil kullanabilmeniz için, 18 yaşını doldurmuş olmanız ve kullandığınız araca uygun bir ehliyetinizin olması gereklidir.

Bir başka ülkede elde ettiğiniz bir ehliyetinizin olmaması ve ehliyetinizi Romanya’da elde etmeyi istemeniz durumunda, Romanya’daoturma hakkınızın olması (oturma izni, ikametgah kartı) ve sınava yazılma tarihinden evvel, ülkede en az 185 takvim günü (6 ay)98 ikametetmeniz gereklidir. Bundan sonra, aşağıdaki etaplardan geçmeniz gereklidir:

İkamet ettiğiniz şehirdeki bir sürücü okulunun kurslarına kayıt olup, teorik (24 saat) ve pratik (30 saat) kurslara katılmanız;

Kurs bitiminden sonra, bilgisayarda teorik bir sınavdan (sınav için deneme örneği http://simulare.examenauto.net/) ve ikametettiğiniz şehrin güzergahında verilecek olan pratik bir sınavdan oluşan imtihana yazılmanız gereklidir. Teorik sınav, istek

98 Kamu yollarında trafik ile ilgili 195/2002 no’lu Acil Hükümet Kararının 23. maddesi (1 ve 2)

116

üzerine, uluslararası dillerde verilebilir fakat pratik sınav (güzergah) romence dilinde verilecektir.Ehliyetin 10 yıllık bir geçerlilik süresi vardır. Sürenin dolması halinde bu geçerlilik süresi sınavsız uzatılabilir.

Karayolları Anlaşmasını (Viyana 1968) imzalayan ülkelerden birinde elde edilmiş geçerli bir ehliyetiniz varsa, hiçbirsınav veya imtihana gerek olmadan, bu belgenizi romen bir belge ile degiştirebilirsiniz. Bu belgeyi imzalamış olan ülkelerin listesi şunları içerir: Güney Afrika, Arnavutluk, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, BahamaAdaları, Bahreyn, Belarus, Belçıka, Bosna-Hersek, Brezilya, Bulgaristan, Cote d’Ivoire, Hırvatistan, Küba, Danimarka, Estonya, Makedonya, Rusya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya,Yunanistan, Guyana, Macaristan, İran, İsrail, İtalya, Kazakistan, Kuveyt, Letonya, Liberya, Litvanya, Luksemburg, Cezayir, Monaco Prensliği, Moğolistan, Nijerya, Norveç, Özbekistan, Pakistan, Filipinler, Polonya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Moldavya Devleti, Kongo, Çek Devleti, SanMarino Devleti, Senegal, Sırbistan, Seyşel, Slovakya, Slovenya, İsveç, İsviçre, Tacikistan, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna, Urugay, Zimbabve ve Iç Işleri Bakanlığının99 verdiği, yabancı ehliyetlerin benzeri romen ehliyetleri ile değiştirilmesi ile ilgili 1480/2006 no’lu Hükümet Kararında bulunmaktadır. Ehliyetinizi değiştirmek için, oturma izninizde yazılı olan ikamet ettiğiniz şehirdeki, Valilik Kurumuna bağlı “Ehliyetler ve Araçların Kayıtlı Rejimi Toplumsal Kamu Hizmeti kurumuna başvurmanız gereklidir. Ehliyetin değiştirilmesi için gerekli olan evrakların listesi, yukarında anılan, yabancı ehliyetlerin benzer romen belgeler ile değiştirilmesi ile ilgili 1480/2006100 No’lu Hükümet Kararının 6. maddesinde yazılı bulunmaktadır. Romen ehliyet, dosyanın verilmesinden sonra 30 gün içerisinde verilmetedir, bu süre içerisindegeçici bir belge ile araba kullanabilirsiniz.

99 http://legestart.ro/Ordinul-1480-2006-preschimbarea-permiselor-conducere-straine-documente-similare-romanesti-%28MjEyNTg5%29.htm100 http://infolege.ro/ordinul-14802006-privind-preschimbarea-permiselor-de-conducere-straine-cu-documente-similare-romanesti/

117

Karayolları Anlaşmasını imzalamamış olan ve Avrupa Birliğine üye olmayan bir ülkenin verdiği bir ehliyete sahipseniz, Romanya’da uluslararası ehliyet ile birlikte, ilgili ülkede edindiğiniz ehliyet bazında araba kullanabilirsiniz.

Üçüncü bir ülkede elde ettiğiniz oturma izinlerinin doğruluğunu onaylamak için ek belgelerin istenmesi mümkündür (örn : konsolosluklartarafından verilen belgeler). Bu sebepten dolayı, ikametinizin bulunduğu ildeki Ehliyetler ve Araçların Kayıtlı Rejimi Toplumsal Kamu Hizmeti kurumundan bilgi edinmenizi tavsiye ederiz.

118

FİNANS

12.1. Ulusal para birimi

Romanya’nin ulusal para birimi romen Lei’dir (RON) ve lei 100ban101 olarak bölünmektedir. Romanya Ulusal Bankası / BNR (Merkez Bankası) mali istikrarı sağlama rolü olan mali kuruluştur. BNR, değişim kuru birçok mali kuruluşlar ve çeşitli kurumlar arasında mali bankacılık işlemleri yapılmasında garantör olup döviz değişim politikası yine Romanya Merkez Bankasına aittir. Ticari bankaların bir kuru vardır ve döviz bürolarının da değişik kriterlere göre belirlenen bir kurları olup, komisyon talebine bulunabilirler.

Döviz kurları ile ilgli daha fazla bilgiyi burda bulabilirsiniz: http://www.bnr.ro/Exchange-rates-1224.aspx.

12.2. Banka hesapları

Ödeme yapmak, para tahsil etmek veya yurt dışından veya yurtdışına para havalesi yapmak istediğinizde bir banka hesabı açabilirsiniz. Tüm bankalarda basit bir hesap açabilme imkanınız vardır ve aynı şekilde çoğu banka şubelerine gidip bir zimmet veya ekonomi hesabı açabilirsiniz. Kimliğinizin ispatı için sizden pasaport ve / veya oturma izni gibi birkaç belge istenecektir. Banka hesabının açılması, idaresi ve mali işlemleri genelde bankadan bankaya farklıdır ve verilen hizmetlere göre bazı giderler içermektedir (hesap idaresi komisyonu, işlem komisyon ücretleri v.s.).

Banka seçiminde ana kriterler, bunların şartları, şubelerin sayısı ve dağılımı, uluslararası kapsam ve sundukları ürün ve hizmetlerdir. Bircok banka hizmetleri, internet veya telefon aracılığı ile (Internet banking veya mobile banking) yapılabilir: depozitolar açabilir, havaleler

101 5 Temmuz 2005 tarhinde, Romanya, 10.000 ROL 1 ley’e dönüşturerek, eski leyi yeni bir ley (RON) ile değiştirip, bir parasal reform gercekleştirdi

119

yapabilir, döviz değiştirebilir, faturaları ödeyebilir, hesabını kontrol edebilir veya kartına ödeme yapabilirsin.

Romanya ulusal Bankası tarafından akredite edilen bankaların listesini ve irtibat bilgilerini şu adreste bulabilirsiniz : http://www.bnro.ro/Banci-comerciale-1333.aspx.

12.3. Yurtdışına veya Yurtdışından Para Havalesi

Romanya içine ve Romanya’dan yurtdışına para havalesi veya yurtdışından Romanya’ya para havalesi için ticari bankaların hizmetlerinden faydalanabilirsiniz. Bankalardan, talebiniz üzerine paragönderebileceğiniz ülkelerin listesini verebilir ve her ülke için uygulanan komisyonların değerini ve gönderilmiş olan para miktarı hakkında bilgi alabilirsiniz. Bir havale yapabilmeniz için kimliğinizi ıspatlayan pasaport ve /veya oturum kimliğinizi ibraz etmeniz gerekmektedir. Romanya Postanesi da aynı zamanda Romanya içinde, Romanya’dan yurtdışına ve yurtdışından Romanya’ya para havalesi hizmeti sunmaktadır. Daha fazla bilgi: http://www.postaromana.ro/services/personal#transfer-de-bani_7 .

Diğer bir para havale yöntemi de uluslararası hızlı para havalesi hizmetlerinin aracılığı ile yapılır, örneğin: Money Gram, Western Union, RIA102. Bu hizmetler, ilgili firmanın logosu bulunan bankalarda mevcuttur. Komisyon gönderen kişi tarafından ödenir ve para miktarına göre değişir.

12.4. Krediler

Kredi bir bankacılık kurumunun bir sözleşmeye dayanarak verdiği para borcudur. Bir kredi sözleşmesi imzalamadan once, bunun verilmesi ile ilgili harcamalar ve verilme şartları ile ilgili bilgi almanız çok önemlidir: kredinin maksimum süresi, uygulanan faiz türleri,uygulama için gerekli olan minimum gelir ve kabul edinen gelir turleri,Romanya;da ikamet etme süresi ile ilgili şartlar, iş yerindeki kıdemlilik,

102 Bu hizmetler için, önceden açılmış bir hesabınızın olması gerekmez, ve paralar yürürlükte olan döviz yönetmeliğine uygun olarak gönderilip kabul edilir.

120

başka gerekli olan teminatlar ve sigortalar, v.s. Ayrıntılı bilgileri, bir bankanın herhangi bir şubesinden, bankaların web sitelerinden veya Hakla İlişkiler telefon numaralarını arıyarak öğrenebilirsiniz.

Ayrıca birçok bankanın sadece Romen vatandaşlara veya sürekli oturum hakkı olan yabancılara kredi verdiklerini öğrenebilirsiniz.

12.5. Romanya Postanesi

Posta şubeleri pul, telefon kartları satıp, gereksinimlerin faturalarının (elektrik, doğal gaz, telefon, v.s) ödemeleri veya yurtiçine ve yurtdışına para havale hizmetleri sağlıyor.

Daha ayrıntılı bilgiyi: http://www.posta-romana.ro/?lang=en_USadresinden veya Romen Postanesinin halkla ilişkiler telefon hizmetinden INFOPOST- 021 9393111 (tüm mobil ve sabit hatlar için)veya 021/9393 (Vodafone şebekesi) – posta alanından yararlı bilgilerden, elde edebilirsiniz.

12.6. Vergilendirme – vergi ve harçlar

Eğer kendi adınıza özel bir işte calışıyorsanız ve tasdikli bireysel kişi olarak kayıtlıysanız (PFA) veya bir ailevi ortaklık kaydetmişseniz, mâli kayıt kodu103 elde etmek için ve gelir üzerinden verginizinhesaplanması için Vergi Dairesine kayıt olmanız gereklidir. İkamet yerinize veya faaliyet gösterdiğiniz yerin Vergi Dairesine başvurmanız gereklidir.

Bu rehberin yayınlanması tarihinde, gelir üzerinden verginin oranı %16 idi ve katma değer vergisinin (KDV) standart oranı % 24 idi.

Yardımlar, tazminatlar ve başka özel yardım türleri, analık riski, analık, çocuk büyütme ve hasta çocuğu büyütme tazminatları v.s vergiye tabi gelirler değildirler104.

103 Aynı adı taşıyan kanun ile karıştırılmaması gereken, mali kimlik kodu, mali kod adını da taşır. Mali kimlik kodu en fazla 10 rakamdan oluşur (sadece rakam)104 50/2012 no’lu Acil Hükümet Kararının 42. Maddesi- Mali kodun uygulaması için metodoloji kurallarına yapılan değişim ve tamamlamalarla

121

Aynı zamanda, Romanya’da yerel vergi ve harçlar (arazi vergisi, ulaşım araçları için vergi, sertifika, onay ve izinlerin verilmesi için ücret gibi), gelir üzerinden vergiler, otomobil ve taşıtlar için özel vergiler, tüketim vergileri (sigara, alköl, yakıtlar, kahve v.s) ve başkaları vardır.

Bir işte çalışmanız durumuda, işvereninizin her ay sizin maaşınızın gelir vergisini durdurması ve devlet butçesine (Vergi Dairesi) vermesi gereklidir.

122

TOPLUMUNA SEN DE KATIL!

13.1. Politik, gönüllülük ve etkileşimli hayata katılım

Romanya Anayasası uyarınca, yabancı bir ülkenin vatandaşı olarak siyasi haklar hariç, tüm temel haklardan yararlanabilirsiniz. Siyasihaklardan yararlanamama, seçme veya seçilme hakkı (oy kullanma), siyasi parti kurma hakkı ve kamu görevleri yürütme hakkına sahip olmadığınız anlamındadır.

Serbest ortaklık hakkından yararlanmak istiyorsanız, hükümete bağlı olmayan bir kuruluş kurabilme, bir dernek kapsamında ortak veya üye olabilme, bir vakıf kurabilme veya gönüllü olarak değişik faaliyetler gerçekleştirebilme imkanına sahipsiniz.

Hükümete bağlı olmayan sektörler, sanat, kültür veya spordan başlayarak, çocukların korunması, eğitim, çalışma ve oturma yerleri yaratma, insan hakları, sosyal yardıma kadar birçok önemli alanları kapsar. Hepsinin çıkar dışı faaliyetler gerçekleştimek için kurulmuş olmalarına rağmen, bu tür organizasyonların amacı hassas durumlarda bulunan kişiler için sosyal yardım etme, dayanışma ve karşılıklı yardım duygularının gelişimi, girişimleri destekleme, kamu politikasının değişimi ve icra edilmesi veya kendi üyelerinin menfaatlerini desteklemektir.

Hükümete bağlı olmayan kuruluşlar yasalara105 uygun olarakkurulur ve merkezleri106 olan bölgedeki mahkemelerin Dernek veVakıfların Siciline kaydedililir. Bir dernek en az romen veya yabancı 3 bireysel veya tüzel kişilerle, bir vakıf ise en az bir kişi tarafından kurulabilir.

105Derneklerin ve vakıfların kurulması ve işletilmesi, daha sonra yapılmış

değişiklikler ve tamamlamalarla dernek ve vakıflar hakkındaki 26/200 no’lu Hükümet Kararı (OG) ile düzenlenmiştir. Buna, ek kurallar belirleyen başka kanunların ve yasamaların, mali vesika ile ilgili 75/2001 no’lu Hükümet Kararı (OG), 195/2001 no’lu gönüllülük Kanunu, Kara paranın önlenmesi ve cezalandırılması için 656/2002 no’lu Kanunun, şahsi karakterli bilgilerin işlenmesi ve bu bilgilerin serbest dolaşımı ile ilgili kişilerin korunması için 677/2001 no’lu Kanunun, v.s durumlarında olduğu gibi, ek hükümler eklenmedktedir.106http://www.just.ro/MeniuStanga/PersonnelInformation/tabid/91/Default.aspx.

123

Derneklerin ve vakıfların özel ve kamu kaynaklarına erişim izinleri vardır, benzeri organizasyonlarala veya kamu otoriteleri ile anlaşmalar imzalayabilirler, ve çıkar dışı kuruluşlar olmalarına rağmen, yaratılmalarının ana amacına ulaşmaları adına, ek gelirler elde etmek için ikincil özellikli ekonomik faaliyetler gerçeklestirebilirler.

Eğer hakları tanıtmayı, topluma hizmetler sunmayı, lobby ve advocacy veya araştırma için kampanyalara katılmayı, veya sizinle aynı merakları, hobbyleri veya ilgi alanları olan kişilerle buluşmak istiyorsanız, bir dernek bunun cevabı olabilir. Aynı şekilde, gönüllülük faaliyetlerine de katılabilirsiniz.

Kanunlara uygun olarak, gönüllülük, toplum için bazı olumlu değişikliler yapma ve yerel düzeyde belirlenen bazı problemleri çözme amacı olan faaliyetlerdir ve gönüllü adı taşıyan bir kişinin kamu yararına yaptığı faaliyettir. Siz gönüllülük faalyetleri ile ev sahibi toplumun ve geldiğiniz tolumun arasındaki iletişimin ve sosyal ilişkilerin etkili olması için yardımda bulunabilirsiniz. Multikültürel, açık ve samimi bir toplumun yaratılması için, romen toplumu ve sizin toplumunuz arasında etkin bir diyaloğun gelişimi için katkıda bulunabilirsiniz.

13.2.Romanya’da yabancıların entegrasyonu ve yardımı konusunda özelleşmiş, hükümet dışı, kâr amacı hedeflemeyen kurumlar

Romanya’da yabacıların menfaatleri için faaliyet gösteren hükümet dışı örgütler ve aynı anda külturel, mesleki, iş adamları, insan hakları koruması için yabancı toplumların örgütleri vardır. Bir probleminiz olduğunda veya faaliyetlerini desteklemek istiyorsanız onlara başvurabilirsiniz.

Romanya Mülteci ve Göçmenler Ulusal Konseyi

Mülteciler (CNRR)Bükreş, Mântuleasa sok. 42, 3.kat, daire10, 2. Sektör, RomanyaTel / fax: +(4021) 312 62 10;

Romanya’daki Mülteciler içinCizvitler Hizmeti (JRS)Irtibat: Pedro Arrupe MerkeziBükreş, Mr.Ilie Opriş sok 54, 4. Sektör, kod 041378

124

+(4031) 405 02 75E-mail: [email protected],www.cnrr.ro

Örgütün Gelişimi için Dernek –SAH ROMBükreş, Moşilor yolu 284, 22A apartman, 2. kapı, kat 8, daire. 47, 2.sektör,tel/fax: 021 210 71 60 ,e-mail:[email protected],www.adosahrom.ro

Sivil Kaynaklar Merkezi(CRC)Constanţa, George Enescu sok. no.18,kat 1, tel : 0742 738 836e-mail : [email protected]

Anlaşmazlıkların Seçenekli olarak Halli Derneği (ADRA) Suceava, Universităţii sok. No 48, 6. OdaTel : 0745 469 459e-mail :[email protected]

APEL Hizmeti Derneği Bükreş, Regina Elisabeta caddesi, No.73, 1.kapı, 1.kat , daire 2, Int 02, P.C 050016,5.sektörTel : 004/021.311.61.42Faks: 004/021.311.61.43

Tel : +40 21 332 2457, +40 31 10214 32, +40 37 293 63 46Tel/Fax : +40 21 332 5361

e-mail : [email protected],[email protected]

Kültürlerarası Timişoara EnstitüsüTimişoara, 16 Aralık 1989 caddesi, no.8, 300173, RomanyaTel/fax : +(40) 256 498457,+ (40) 256 203942e-mail: [email protected] vewww.migrant.ro

Çocukları Kurtarın Romanya (SCR)Genel sekreterlik: Bükreş, Ştefan Furtună girişi, no.3, 1.sektör, RomanyaTel: +40 21 316 61 76,faks: +40 21 312 44 86

e-mail: [email protected]

İşkence mağdurlarının rehabilitasyonu için tıbbi merkez (ICAR)Bükreş, unirii caddesi, no. 70, apartman J5, 5. Sektör, kod 030836Tel : (4 021 ) 321 22 21Faks : (4 021) 327 54 74

e-mail : [email protected]

Genç Nesil

125

e-mail: [email protected]

Timişoara, B.P.Haşdeu caddesi, No.11, daire 1, Posta kodu300016, Timiş ili, Tel/Faks : 0040/256.498.869e-mail: [email protected]

Timişoara, Molidului sok. 8, RO 300244, tel: +40 256 282 320Faks: +40 256 215 659www.generatietanara.ro

Romanya Mülteciler ve GöçmenlerForumu (ARCA)Bükreş, Austrului sok. ,no 23, daire 1, 2. Sektör,Tel : (4 021) 252 7357,Faks: (4 021) 252 0815e-mail: [email protected]

13.3. Hükümetler arası örgütler

UNICEF RomanyaKancelarya : Bükreş, ONU Evi, Primăverii caddesi, 48A, 1. Sektör, 011975Tel : 201.7872-76-SantralFax: 317 52.55e-mail : [email protected]://www.unicef.org/romania/ro/

Kızılhaç Romanya Bükreş, Biserica Amzei sok, no.29, 1. sektör,Sekreterlik: Iulia SanduTel : +40 21 317 60 06E-mail: [email protected]://www.crucearosie.ro/

Mülteciler için Bileşik Devletleri Yüksek Komiserliği Bükreş, Primăverii caddesi, 48A, 1. Sektör, kod 011975, RomanyaTel: Mass-medya: 021.201.78.77,Kütüphane: 021.201.78.78, Idare:021.201.78.79Faks: 021 201 78 80E-mail: [email protected]://www.unhcr-centraleurope.org/ro/index.html

Uluslararası Göç Örgütü Kancelarya : Bükreş, Dacia caddesi, no.89, 2.sektor, kod020052Telefon: (0040-21) 211 45 65, 21156 57Faks: (0040-21) 211 44 54E-mail: [email protected], www.iom.ro

126

13.4. Kamu kurumları ve makamları, müfettişlikler / ajanslar/ il müdürlükleri

Bir bölgenin gelişimi ve ilgili bölgede yaşayan insanların yardımını sağlama sorumluluğu yerel makamalara aittir.

Bölgesel makamlar ve bunların irtibat bilgilerin, kamu yönetiminin ulusal portalinde bulunabilir: www.administratie.ro.

Yine burada, merkezi ve yerel idarenin ana site-lerini, detaylı ve güncel bilgiler (hümkümet ajansları, Romanya’daki kurum ve yerel yönetimler, kanuni bilgiler, on line formlar, yurtdışındı vatandaşları için bilgiler v.s)bulabilirsiniz.

İdare ve Içişleri Bakanlığı Bükreş, Piaţa Revoluţiei nr.1A, 1.sektörIIB Santrali : 021 / 303.70.80Duruşmalar : 021 / 315.86.16 Halkla ilişkiler: 021 / 314.10.50 E-mail: [email protected]

Romanya Göçmenlik BürosuSığınma ve Entegrasyon Müdürlüğü Bükreş, Tudor Gociu sok, no.24 A, 4. sektörTel: 021 4501134Fax: 021 4501729E-mail: [email protected]

Göç Müdürlüğü Bükreş, Nicolae Iorga sok, no.23, 1. SektörTelefon/ Faks 021-212 80 07

Bükreş Üçüncü Ülke Vatandaşları Hizmeti Bükreş, Eforie sok., no.3-5, 5.

Dışişleri Bakanlığı Bükreş, Alexandru yolu, no. 31, 1. sektör, kod 011822Tel: (40 21) 319.21.08 sau319.21.25Faks: (40 21) 319.68.62E-mail: [email protected]

Konsolosluk Departmanı Bükreş, Alexandru yolu, no. 24, 1. SektörSekreterliğin telefonu: (004) 021.319.68.70Faks: (004) 021.319.68.69E-mail: [email protected]

Ulusal Vize Merkezi-Romanya’da seyahat etmekisteyen yabancı vatandaşlar için Sekreterliğin telefonu: (004) 021.232.55.07Fax: (004) 021.232.55.78E-mail: [email protected]ğitim, Araştırma ve Buluşlar Bakanlığı

127

sektörTelefon: 021 310 13 24Faks: 021 311 18 27http://ori.mai.gov.ro/

Bölgesel büroların listesini ve bunların irtibat bilgilerini, ikamet ettiğiniz ili tıklayarak elde edebilirsiniz.http://ori.mai.gov.ro/formatiuni_teritoriale/index/ro

Vatandaşlık için Ulusal Otorite Bükreş, Smârdan sok. no.3, 3.sektör, kod 030071 ( halkın girişi, Bâlnari sokaktan, Sf.Nicolae Şelari’in karşısından yapılır) Tel: 021.201.93.55Faks: 021.315.35.43Irtibat Emaili: [email protected]://cetatenie.just.ro

Çalışma, Aile ve Koruma Bakanlığı Bükreş, Dem. I. Dobrescu sok. no. 2-4, 1. SektörTelefon: 021.313.62.67,021.315.85.56E-mail:[email protected]

Çalışma Müfettişliği Bükreş, Matei Voievod sok, no.14, 2. sektörTel. 021/302.70.30www.inspectiamuncii.ro

Gen. Berthelor sok. 28-30,1.sektör, 010168, Bükreş Santral tel : 4056200; 4056300www.edu.ro

Uluslararası Yüksek Eğitim Öğrencileri Müdürlüğü Tel. / Faks: 021 405 63 560744301 008

Diplomaların Tanınması ve Denkliği Ulusal Merkezi Bükreş, Spiru Haret sok, no.12, 1.sektör, kod 010176Sekreterliğin telefonu: (+4) 021 405 63 22Fax: (+4) 021 313 10 13www.cnred.edu.ro

Sağlık Bakanlığı Bükreş, Cristian Popişteanu girişi, no.1-3, 1. sektörTelefon: 021 3072500, 0213072600Fax: 021 3072 67Kayıt işlemleri tel: 0213072535 [email protected]

Kamu Finansları Bakanlığı Bükreş, Apolodor sok., no.17, 5.sektör, kod 050741Telefon: 0213199759,0212261110, 0212261000Faks: 021 [email protected]

128

Emeklilik Maaşları ve Başka Sosyal Sigortalar Ulusal KurumuBükreş, Latină sok., no.8, 2. sektör Telefon: 021 3169111; 08 00 [email protected] kayıt işlemleri- Telefon: 021 3162894

Çocuk Koruma GenelMüdürlüğüBükreş, G-ral Gheorghe Magheru caddesi, no.71.sektör, Posta kodu 010322Tel: 021 3153633, 021 3153630,021 3100789, 021 3100790Faks: 021 3127474E-mail: [email protected]

İşgücü İhracı için Ulusal Ajans Bükreş, Avalanşei sok., no.20-22, 4.sektör, kod 040305Tel: 021 3039831Faks: 021 3039838E-mail: [email protected]

İnsan Kaçakçılığına Karşı Ulusal Ajans (ANITP)Bükreş, Ion Câmpineanu sok, no.20, 5.kat, 1.sektör, RomanyaTelefon: 021 311 89 82, 021 31331 00Faks: 021 319 01 83E-mail: [email protected]://anitp.mai.gov.ro

Ulusal Mali İdare Ajansı (ANAF)Bükreş, Apolodor sok., no.17, 5.sektörTelefon/Faks: 021 3199759;021 3199776; 021 3199768www.anaf.mfinante.ro

Ayrımcılığa karşı Ulusal KonseyiBükreş, Piaţa Valter Mărăcineanu no.1-3, 1.sektör, kod 010155,Telefon: 021 312.65.78; 021

312.65.79Faks: 021 312.65.85

Email: [email protected]

Temyiz ve Adalet YüksekMahkemesiBükreş, Batistei sok., no.25, 2.sektör, posta kodu 020934Tel: 021 310.39.08, 021310.39.09,021 310.39.12E-mail: [email protected]

Kamu HakemiBükreş, Eugeniu Carada sok., no.3, 3.sektör,Tel: 021 312.94.62, 021312.71.01Faks: 021 312.49.21E-mail: [email protected]: www.avp.ro

129

13.5. Sendika, İşveren ve patron

Sendika örgutleri, üyelerinin mesleki, ekonomik ve sosyalmenfaatlerini destelemek için, romen kanunlarının, ortak ve bireysel sözleşmelerinin, Romanya’nın da üye olduğu uluslararası anlaşmaların ve mukavelelerin öngörduğü hakların korunması amacı ile, serbest ortaklık hakkı bazında oluşurlar. Aynı şekilde sendikalar, örgütlenebile güçlerini, üyelerinin veya genel olarak çalışanların sosyal politikalarını ve faydalı kanunlarını savunmak için kullanırlar.

Sendikalar, aynı kuruluşta çalışan en az 15 kişi tarafından oluşup, sektöriyel federasyonlar veya konfederasyonlarlar şeklinde birleşebilirler. Sendika örgütleri, kamu makamları, siyasi partiler ve partonluk/işveren örgutlerine karşı bağımsızdırlar.

Aralık 2000 tarihinde Nisa’da kabul edilen, şu an Avrupa için bir Anayasa Düzenlenmesi Anlaşmasının II. Bölümü olan, Avrupa Birliğinin Temel Hakları Tüzüğü, ortaklık özgürlüğü (12. Madde) ve kolektif uzlaşma haklarının ile kolektif faaliyetler gerçekleştirme haklarının olduğu gibi (28.madde) bir seri temel sendika hakları içermektedir.

Romanya topraklarında çalışma hakkına sahip olan yabancı vatandaşlar, oturma belgesinin türü ile ilgisiz bir şekilde, sendikalara üye olabilirler.

Patronluklar işverenlerin örgütleri olup, kamu makamları, siyasi partiler ve sendikalar karşısında bağımsız olup, yerel ve ulusal düzeyde faaliyet sektörlerine göre kurulmuşlardır. Romanya’da sendika ve patronluklar, 62/2001 no’lu sosyal diyalog Kanununa uygun olarakdüzenlenmişlerdir.

Sosyal diyalog, Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından tanımlandığı gibi, ekonomik ve sosyal alandaki ortak menfaatler ile igili, tüm uzlaşma türlerini, hükümet temsilcileri, işverenler ve çalışanlar arasındaki danışmaları ve bilgi değişimlerini içerir. Üç taraflı bir hareket olarak var olabilir, ve bu durumda hükümette sosyal diyaloğun bir tarafı olur veya hükumetin direk karışımı veya karışımı olmadan sadece patronluk ve sendika örgütlerini kapsayarak çift taraflı ilişkiler şeklinde olabilir. Sosyal diyalog ulusal, bölgesel veya kurumsal düzeydeyapılabilir veya meslekler arası, sektöriel veya bunların bir karışımı şeklinde olabilir. Sosyal diyalog, düzgün çalışma şartlarını ve

130

yoksulluğun giderilmesini desteklemek için esas olan,çok önemli bir sosyal-ekonomik gelişim faktörü olarak sayılır.

İşvereneniz karşısında haklarınızın korunması veya desteklenmesi için yardıma ihtiyacınızın olması durumunda, çalıştığınız kuruluştaki sendika örgütlerine başvurabilirsiniz.

Sendikalar faaliyet sektörü kriterlerine göre, ve bunlar da birçokulusal ekonomi alanlarından federasyonlarla birleşen sendika konfederasyonları şeklinde düzenlenebilir. Örnek olarak, inşaat alanındaki işçiler Familia Genel Sendika Federasyonu’na (www.fgs.ro)üyedirler. Konfederasyonların web sayfalarında, her alandaki kabul edilen örgütlerin listesini bulabilirsiniz.

Romanya’daki Serbest Sendikaların Ulusal Konfederasyonu –Frăţia (C.N.S.L.R – Frăţia) Bükreş, Cristian Popişteanu sok. no.1-3, 1.sektör, posta kodu 010024 tel: 021 315 73 00faks:021 312 62 06E-mail: [email protected], www.cnslr-fratia.ro

“Cartel Alfa” Ulusal Sendika Konfederasyonu (CNS Cartel ALFA)Bükreş, Splaiul Independenţei , No 202 A, 2.kat, 6.sektör, posta kodu: 060022Tel: 021 317 1040; 021 317 1041; 021 317 1045Faks: 021 312 3481E-mail: [email protected], www.cartel-alfa.ro

Ulusal Sendika Dairesi (BNS)Bükreş, Turturelelor sok., no.11A, 3.sektör, Phoenicia Business Center binası, 3.kat, Telefon/faks : 021-316.27.98; 021-316.27.99 021-316.28.01E-mail: [email protected], www.bns.rowww.imigrantinromania.ro

131

13.6 Mesleki Dernekler

Romanya’da bazı mesleklerin uygulanması kanunlar tarafından ayarlanıp, bazı şartarın yerine getirilmesine(belli eğitim yılları veya vatandaşlığın olduğu gibi) ve özgür uygulama hakkı elde edilmesine şartlıdır.

Düzenlenen alanlardaki meslek sahipleri, özel kanunlar bazında kurulmuş olan, özgür uygulama hakkını veren veya iptal eden, ilgili mesleklerin deontolojik kodlarının uygulanmasını onaylayan veya gözetleyen, Romanya’daki özgür uygulama haklı alandaki meslek sahipleri için Siciller oluşturan, mesleki dernekler şeklinde tertiplenmişlerdir.

Bu tür derneklerin birkaç örneği şunlardır: Romanya’daki Psikologlar Koleji, Romanya’da Tıbbi Sistemdeki Biyokimyacılar, Biyologlar ve Kimyacılar Birliği, Romanya’daki Tıbbi Asistanlar ve Ebeler Birliği, Romanya’daki Diş Teknisiyenler Birliği, Sürveyanlar Birliği, Mimarlar Birliği, Uzman Muhasebeci ve Tasdikli Muhasebeciler Kuruluşu v.s.

Düzenlenmiş olan mesleklerin listesi, Romanya’daki düzenlenmiş olan meslekler için, diploma ve mesleki meziyetlerin tanımlanması ile ilgili 200/2004 No’lu Kanununun 2.Ekinde bulunmaktadır.

132

EKLER

14.1 EK – Yararlı Bilgiler

İnternetteki arama motorları, yararlı bilgilerin bulunabilmesi için faydalı araçlardır : İnternetteki bazı arama motorları : www.google.ro –romence, macarca, ingilizce, fransızca, v.s

dillerinde arama motoru; www.dreptonline.ro - adli portal www.paginiaurii.ro, www.paginialbe.ro, www.yellowpages.ro –

faaliyet alanlarına göre, firmaların irtibat bilgilerini, ünvan veya şirketin yerleşim bilgilerini içeren;

ROMANYA ANAYASASI:Fransızca Romanya Anayasası: http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=372İngilizce Romanya Anayasası: http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=371Romence Romanya Anayasası: http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?id=339

Romence kelimeler ve cümleler ileweb sayfaları: o www.linguanaut.como http://www.happychild.org.uk/free

way/romanian/Romen dili online kursu:o http://www.vorbitiromaneste.ro/o http://www.dprp.gov.ro/elearning/Romanya’daki sehirlerin haritası http://harta.orasultau.ro/

Bir işyeri arayabileceğiniz siteler:www.myjob.ro,www.ejobs.ro,www.bestjobs.ro,www.findjob.ro,www.1job.ro,www.bursamuncii.ro,www.job-studenti.ro,

www.romjob.ro,www.jobber.ro

133

ÇALISMA YASASI:Romence çalışma yasası : http://codul-muncii.webox.ro/

Faydalı telefonlar Acil çağrı numarası - 112 -yangın, kaza, tıbbi acil durumlar, facialar ve başka olaylar ile ilgili acil çağrılar; acil çagrıları uluslararası kullanımlı bir dilde de kabul eder;Tafik polisi - 9544Tüketicinin koruması- 0800.080.999Çocuğun telefonu - 116 111 Sosyal yardım– 021.314.23.15Değişik bilgiler - 1951

Romanya için telefonkoduYabancı bir ülkeden, 0040 veya +40 ülkekodunu sonrasından da sıfır kullanmadan aradığınız ilin kodunu ve telefon numarasını girin.

Örnek:0040 21 32....(Bükreşteki bir sabit telefon için)00407... (cep telefonunumarası için)

134

14.2 EK- BİREYSEL ÇALIŞMA SÖZLEŞMESİNİN ZORUNLU UNSURLARI

İşveren ve işçi arasında imzalanan bireysel çalışma sözleşmesi, mecburen aşağıda bulunan kadro-modelde öngörülen unsurları kapsayacak. Yasa uyarınca,taraflar arasındaki pazarlık sonucu, bireysel çalışma sözleşmesi, özel hükümler de kapsayabilir.

A. Sözleşme tarafları (bireysel veya tüzel kişi olan işveren ve işçi) B. Sözleşmenin konusu C. Sözleşmenin süresi (blirsiz veya belirli, ….aylık) D. iş yeri (sabit, işverenin merkezinde, veya başka yerlerde) E. Çalışma şekli (görevi/mesleği, veya uygun COR kodu) F. Görevin sorumlulukları (bireysel çalışma sözleşmesinin 1. ve 2.

Eki olacak olan, görev formunda bulunan görevin sorumlulukları ve işçinin mesleki faaliyetini değerlendirme kriterleri)

G. Çalışma şartları (sonraki değişikler ve düzenlemerle kamu emekli maaşları sistemi ile ilgili 236/2010 No’lu Kanuna uygun olarak normal/özel /özgü veya özel şartlar - altında çalışan zaralı, ağır veya tehlikeli şartlarda çalışan işçiler için günlük 8 saat altında çalışma süresini belirleme ile ilgili 31/1991 no’lu Kanununa uygun olarak ağır, zararlı veya tehlikeli )

H. Çalışma süresi (tam mesai veya kısmi/bölünmüş) I. Tatil (çalışma suresi ile orantılı olarak – tam norm veya

bölünmüş norm, ek tatil- çalışma günleri olarak) J. Maaş (ley olarak brüt aylık ana maaş, primler, tazminatlar,

parasal veya mal olarak başka ek menafaatler) K. Sağlık ve çalışma emniyeti ile ilgili tarafların özel hak ve

sorumlulukları (bireysel güvenlik ekipmanı, bireysel çalışma ekipmanı, temizlik – sağlık malzemeleri, koruyucu gıda, çalışmada sağlık ve güvenlik için başka hak ve zorunluluklar)

L. Diğer hükümler (deneme süresi, işten ayrılma veya çıkarılma durumunda uyarı süresi…)

M. Tarafların genel hak ve zorunlulukları N. Son hükümler

135

O. Bireysel çalışma sözleşmesinin imzalanması, uygulanması, değiştirilmesi, askıya alınması veya feshi ile ilgili anlaşmamazlıklar.

P. Her iki tarafın imzalaması

14.3. EK – YASALAR

Iş kanunu – 40/2011 no’lu Kanun Medeni Kanun – 71/2011 Kanunu bazında tekrar yayınlanmış,

Medeni kanun ile ilgili 287/2009 no’lu Kanun 157/2011 no’lu Kanun bazında güncelleştirilmiş olan,

Romanya’da yabancılar rejimi ile ilgili 194/2002 sayılı Hükümet Acil Kararnamesi

157/2011 no’lu Kanun bazında güncelleştirilmiş olan, Romanya sınırları dahilinde yabancıların işe alınması ve detaşe edilmesi hakkında 56/2007 sayılı Hükümet Acil Kararnames

Romanya’da oturum hakkı veya bir koruma şeklini elde eden yabancıların ve Avrupa Ekonomik Alanı ve Avrupa Birliğine üye devletleri vatandaşlarının sosyal entegrasyonu hakkında 44/2004 Hükümet Kararnamesi

Göç için Ulusal Stratejinin uygulanması için Koordinasyon Grubunun oluşturulması hakkında 572/2008 sayılı Hükümet Kararnamesi

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle İş Müfettişliğin kurulması ve duzenlenmesi için 108/1999 sayılı Kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle kamu emeklilik sistemi ve diğer sosyal sigorta hakları ile ilgili 19/2000 sayılı Kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle garanti edilen minimum gelir hakkında 416/2001 sayılı kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, iş yerinde sağlık ve güvenlik hakkında 319/2006 sayılı Kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, iş kazaları ve mesleki hastalıklarına karşı sigortalanma hakkındaki 346/2002 sayılı Kanun

136

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle,sağlık alanında reform hakkında 95/2006 sayılı Kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, işsizlik için sigorta sistemi ve iş gücü meşguliyetinin teşviği hakkında 76/2002 sayılı Kanun

292/2011 sayılı sosyal yardım Kanunu Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, tasdikli

gerçek kişiler, bireysel müesseseler ve aile müesseseleri tarafından ekonomik faaliyetlerin gerçekleşmesi hakkında 44/2008 sayılı Hükümet Acil Kararnamesi

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, Romanya’da yasa tarafından düzenlenen meslekler için mesleki sınıflandırma ve diplomaların tanınması hakkında 200/2004 sayılı Kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, çocuklar için devlet yardımı hakkında 61/1993 sayılı Kanun

Tekrar gözden geçirilmiş olan, ticaret şirketleri hakkında 31/1990 sayılı Kanun\

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, Romanya’nın taraf olduğu, sağlık alanında karşılıklı uluslararası protokollerin, anlaşmaların, mukavelelerin bazında, yabancı vatandaşlara Romanya’da sağlık desteği verilmesi hakkındaki 296/2002 sayılı Kanun

Daha sonra yapılmış tamamlamalar ve değişikliklerle, insan trafiğinin önlenmesi hakkındaki 678/2001 sayılı Yasa

13 Kasım 2009 tarihinde Bükreş’te imzalanan, küçük sınır trafiği ile ilgili Romanya Hükümeti ile Moldavya HükümetiAnlaşmasının tasdik edilmesi ile ilgili 10/2010 sayılı Kanun

Mesleki yeterliliklerin tanımlanması ile ilgili Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2005/36/CE yönergesi

64/2003 sayılı çalışma ve sosyal dayanışma bakanının Emrinin ekinde bulunan, bireysel çalışma sözleşmensinin karo-modelinin değiştirilmesi ve tamamlanması ile ilgili 1616/2011 sayılı Çalışma, Aile ve sosyal Koruma Bakanının Emri

2011-2012 egitim yılı için, Romanya’da akredite edilmiş devlet ve özel eğitimde, AB’ne üçuncül ülke olan yabancı vatandaşların eğitime ve okullara girebilmeleri için metodoloji

137

14.4 Ek- Romence sık kullanılan kelimeler

SELAMLAŞMA FORMÜLLERI - FORMULE DE SALUTMerhaba/Selam - Salut. / Bună. Nasılsın? Nasılsınız? - Ce mai faci? / Ce mai faceţi? Adın ne? - Cum te cheamă? Benim adım ___- Numele meu este ______ .Lütfen / Lütfen - Te rog / Vă rog. Teşekkür ederim - Mulţumesc. Evet./Hayır - Da. / Nu. Özür dilerim/afedersiniz - Scuză-mă / ScuzeGörüşmek üzere - La revedere Romence konuşmuyorum - Nu vorbesc româneşte. Romence konuşuyormusunuz? - Vorbiţi româna? Günaydın/Iyi akşamlar - Bună dimineaţa. / Bună seara. Iyi geceler - Noapte bună. Anlamıyorum - Nu înţeleg. Büyükelçilikle/konsolosluklakonuşmak istiyorum - Vreau să vorbesc cu ambasada/consulatulBir doktora ihtiyacım var - - Am nevoie de un doctor.Telefonunu/ telefonunuzukullanabilirmiyim? - Pot să folosesc telefonul tău / dvs.? Yardıma ihtiyacım var - Am nevoie de ajutor.Acil durumdur. - Este o urgenţă.

RAKAMLAR - NUMERE1 – bir - unu2 – iki - doi3 – üç - trei4 – dört - patru5 – beş - cinci 6 – altı - șase 7 – yedi - șapte 8 – sekiz - opt9 – dokuz - nouă 10 – on - zece100- yüz - o sută 1000 – bin - o mie10.000 – on bin – zece mii100.000 – yüz bin - o sută de mii1.000.000 – bir miliyon – unmilion

138

YILIN AYLARI – LUNILEANULUIOcak - IanuarieŞubat - Februarie Mart - MartieNisan - AprilieMayıs - Mai Haziran - IunieTemmuz - IulieAğustos - August Eylül - SeptembrieEkim - OctombrieKasım - Noiembrie Aralık - Decembrie

GÜNLER - ZILEbugün - astăzi dün - ieridünden önceki gün - alaltăieri yarın - mâine yarından sonraki gün - poimâinebu hafta – săptămâna aceasta gelecek hafta – săptămâna viitoarePazartesi - LuniSalı - Marți Çarşamba - Miercuri Perşembe - Joi Cuma - VineriCumartesi - Sâmbătă Pazar - Duminică

Üçüncü ülke vatandaşları için Bilgilendirme Rehberi

Romanya'ya Hoşgeldiniz !


2012

AVRUPA BİRLİĞİtarafından finanse edilen proje

AVRUPA BİRLİĞİ

�Ç��LER� VE �DARES�BAKANLI�I

Avrupa İşleri ve Uluslararası İlişkiler

Genel Müdürlüğü

Göçmen için Romen Te�kilat�

�Ç��LER� VE �DARES� BAKANLI�I

CENTRUL PENTRUCENTRUL PENTRURESURSE CIVICERESURSE CIVICE

CENTRUL PENTRURESURSE CIVICEADO SAH ROM

Genel Program:“Göçmenlerle Dayanışma İdaresi''

Avrupa'ya Üçüncü ülkelerden gelen Vatandaşları Avrupa Entegrasyon Fonu- 2010 Yılı Programı

Proje:“Romanya'da yaşayan ve üçüncü ülkelerden gelenlerin topluma

entegrasyonunun kolaylaştırılması”İlgili sözleşme numarası: IF/10.02-01.02

Hazırlayan:ADO SAH ROM isimli Organizasyon Gelistirme Derneği

(Asociaţia pentru Dezvoltarea Organizaţiei – ADO SAH ROM)

Yayın tarihi:Haziran 2012

Teklif, talep ve değerlendirmeleriniz için adresimiz:Bükreş, Calea Moşilor nr. 284, bl. 22A, sc. 2,

et. 8, ap. 47, sectör 2,Tel.: 021 210 71 60,

e-mail: [email protected].

Proje Ortakları:ADO SAH ROM isimli Organizasyon Geliştirme Derneği'nin ortaklığı ile,

Anlaşmazlıklara Alternatifli Şekilde Çözüm Derneği (Asociaţia pentru Dezvoltarea Alternativa a Disputelor- ADRA),

Türk İşadamları Derneği (Asociaţia Oamenilor de Afaceri Turci - TİAD), ve Organizasyon Halkla ilişkiler Merkezi

(Asociaţia Centrul pentru Resurse Civice -CRC). sivil toplum kurumlarının katkılarıyla birlikte hazırlanarak düzenlenmiştir.

“Adı geçen bu evrak / kitap Avrupa Birliği finansal destegi ile hazırlanmıştır. Fakat kitabın içeriği'nden tamamen ADO SAH ROM ”.

ISBN: 978-606-648-015-4

Documents

Romanya'ya Hoşgeldiniz - mmuncii.ro · ORI Romanya Göç Dairesi OUG Acil Hükümet Kararnamesi RTT Üçüncü ülke uyrukluları SEE Avrupa Economik Topluluğu EU Avrupa Birliği