RAPORT I STUDIMIT KERKIMOR RAPORTI I STUDIMIT …shtetiweb.org/wp-content/uploads/2014/03/Publication-property-tax... · Kjo tarifë paguhet para se të aprovohet leja e ndërtimit

RAPORTI I STUDIMIT KËRKIMOR

RAPORTI I STUDIMIT KËRKIMOR

Tiranë, Shtator 2010 Ky publikim u përgatit nga Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit dhe u asistua nga ARD, Inc. në kuadër të Programit për Qeverisjen Vendore në Shqipëri (LGPA)

TAKSA MBI PASURINË E PALUAJTSHME– INSTRUMENT INOVATIV PËR RRITJEN E TË ARDHURAVE VENDORE

RAPORT I STUDIMIT KERKIMOR

RAPORT I STUDIMIT KERKIMOR

TETOR 2010 Ky publikim u mundësua nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar. Ai u përgatit nga ARD, Inc me asistencë nga Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitateve.

Raporti i Studimit Kërkimor mbi Taksën e Pasurisë së Paluajtshme

2| Taksa e pasurisë së paluajtshme – Instrument Inovativ për rritjen e të ardhurave vendore

Përgatitur nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillimin Ndërkombëtar, Numri i Kontratës i USAID-it DFD-I-00-05-00121-00, Urdhëri i Punës 05, IQC Decentralizimi dhe Qeverisja Vendore Demokratike (DQVD) (Decentralizimi II) ARD Kontakti kryesor: Benjamin Lawrence ARD Adresa e zyrës qendrore: ARD, Inc.

159 Bank Street, Suite 300, Burlington, VT 05401 Tel: 802 658-3890, Fax 802 658-4247 www.ardinc.com

Raporti i Studimit Kërkimor mbi Taksën e Pasurisë

Taksa e pasurisë së paluajtshme – Instrument Inovativ për rritjen e të ardhurave vendore | 3

TAKSA MBI PASURINË E PALUAJTSHME– INSTRUMENT INOVATIV PËR RRITJEN E TË ARDHURAVE VENDORE

RAPORT I STUDIMIT KERKIMOR Sqarim Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim nuk reflektojnë domozdoshmërisht ato të Agjencisë Ndërkombëtare për Zhvillim apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara.



Raporti i Studimit Kërkimor ‘Taksa mbi pasurinë e paluajtshme – Instrument Inovativ për rritjen e të ardhurave vendore’ është përgatitur nga ekspertë të financave urbane në me mbështetjen e Programit të USAID për Qeverisjen Vendore në Shqipëri (LGPA) dhe Programit ‘Ndikimi në Politikëbërje’ të Institutit për Shoqëri të Hapur, Budapest. Taksa e pasurisë, veçanërisht taksa mbi ndërtesën, e cila aktualisht administrohet prej qeverisë vendore është burim të ardhurash për të jo mirë shfrytëzuar. Ndonëse Parlamenti rriti përqindjen e taksës së pasurisë që i kalon pushtetit vendor në 100% në vitin 2003, efiçenca e mbledhjes së taksave është e ulët: kjo taksë kontribuoi vetëm 5% në të ardhurat e veta të pushtetit vendor në 2007, ekuivalente me 3 dollarë amerikanë për person, ose rreth 0.1% e PBB-së. Kjo vjen si rezultat i shumë dobësive administrative për menaxhimin e kësaj takse, gjë e zakonshme në ekonomitë në tranzicion. Kjo është e dukshme në shumën e mbledhur: jo më tepër se 50% e asaj që pritet. Studimi ekploron alternativa inovative të cilat mund të përdoren nga Njësitë e Qeverisjes Vendore, si instrumenta për përmirësimin e financave të tyre për të përballuar nevojat në rritje për investime në infrastrukturë. Bazuar në rezultatet paraprake të studimit, LGPA/USAID ka lançuar në katër bashki “Planet e Punës për Taksën e Pronës”, të krijuara për të përmirësuar administrimin e taksës së pronës dhe shkallën e grumbullimit të saj. Studimi gjithashtu përshkruan rolin që luan taksa e pronës si një mjet i rëndësishëm rregullator në procesin e administrimit të tokës dhe ndërtesës.Për të arritur këto synime, studimi rekomandon ndryshime në ligjet ekzistuese të taksës së pronës dhe koordinim më të mirë të politikave të saj me planifikimin urban dhe procedurat e zhvillimit të tokës. Studimi u përgatit prej një grupi ekspertësh të Co-PLAN dhe u asistua nga ARD Inc. si më poshtë: Autorët: Anila Gjika (Co-PLAN)

Editues Përmbajtësor: Dritan Shutina (Co-PLAN) Rudina Toto (Co-PLAN) Kontribues Përmbajtësor: Altin Mihali (Co-PLAN) Asistentë Kërkimor: Eralb Arapi (Co-PLAN) Asistentë në grumbullimin e informacionit: Belina Kodra (student, U_Polis)

Ela Goxhaj (student, U_Polis) Iris Kashariqi (student, U_Polis) Marina Mekshi (student, U_Polis) Mario Shllaku (student, U_Polis)

Refation Dobi (student, U_Polis) Renaldo Gace (student, U_Polis) ARD Inc. / LGPA: David Smith (ARD Inc./LGPA) Silvana Meko (ARD Inc./LGPA)



Tabela e Lëndës

TABELA E LËNDËS ........................................................................................................................................... 5

1 KONTEKST ................................................................................................................................................ 6

2 KORNIZA KONCEPTUALE DHE TEORIKE ....................................................................................... 8

2.1 PARIMET E PROJEKTIMIT TË TAKSËS SË PASURISË ............................................................................... 9

3 QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT KËRKIMOR ............................................................. 12

4 METODOLOGJIA DHE PËRMBAJTJA E STUDIMIT KËRKIMOR ............................................. 12

5 SITUATA EKZISTUESE NË LIDHJE ME TAKSËN E PASURISË SË PALUAJTSHME NË QYTETET E STUDIUARA............................................................................................................................... 14

5.1 TAKSA E PASURISË SË PALUAJTSHME – BURIM I RËNDËSISHËM PËR TË ARDHURAT E NJËSIVE VENDORE14 5.2 REFORMA LIGJORE MBI TAKSËN E PASURISË SË PALUAJTSHME NË SHQIPËRI ..................................... 15 5.3 ÇFARË NDODH ME TAKSËN E PASURISË SË PALUAJTSHME NË NIVEL VENDOR? .................................. 18

5.3.1 Marrëdhëniet ndër-institucionle (ZRRPP, KKKP dhe AKP) ....................................................... 19 5.3.2 Veprime të ndërmarra prej NJQV-ve në kushtet e mungesës së të dhënave ................................ 20 5.3.3 Marrëdhëniet insitucionale .......................................................................................................... 21 5.3.4 Sa dhe si shfrytëzojnë njësitë vendore aktualisht potencialin e taksës ? ...................................... 24 5.3.5 Probleme të lidhura me administrimin e taksës ........................................................................... 26 5.3.6 Organizimi i procesit ................................................................................................................... 27

6 TAKSA E PASURISË SË PALUAJTSHME NË SHQIPËRI DHE NË VENDET E RAJONIT ....... 29

6.1 TAKSA E PASURISË SË PALUAJTSHME NË VENDET EVROPIANE ............................................................ 29 6.2 TAKSA E PASURISË SË PALUAJTSHME NË VENDET E RAJONIT .............................................................. 30 6.3 REKOMANDIME MBI PËRMIRËSIMIN E SITUATËS / GJENERIMIN E MË TEPËR TË ARDHURAVE PREJ TAKSËS SË PASURISË NISUR NGA EKSPERIENCAT E VENDEVE TË RAJONIT ......................................................... 33

7 VLERËSIMI I POTENCIALIT TË TAKSËS SË PASURISË NË SHQIPËRI – MODEL DEMOSTRUES .................................................................................................................................................. 35

8 HAPA KONKRET, PROPOZIME PËR PËRMIRËSIMIN E LIGJIT, DHE PLAN VEPRIMI PËR PËRMIRËSIMIN E SITUATËS NË NIVEL VENDOR ................................................................................. 40

8.1 IDENTIFIKIMI I BAZËS SË TAKSUESHME (A.1) ..................................................................................... 40 8.1.1 Rekomandime mbi identifikimin e bazës së taksueshme (A.1) ..................................................... 43

8.2 APLIKIMI DHE GRUMBULLIMI I TAKSËS (A.2) ..................................................................................... 45 8.2.1 Rekomandime mbi aplikimin dhe grumbullimin e taksës së pasurisë (A.2) ................................. 46

8.3 TRANSPARENCA DHE MARRËDHËNIET ME PUBLIKUN(A.3) ................................................................. 51 8.4 PLANI I VEPRIMIT AFATMESËM PËR PËRMIRËSIMIN E SITUATËS NË LIDHJE ME TAKSËN E PASURISË .... 53 8.5 PLANI I VEPRIMIT AFATSHKURTËR PËR PËRMIRËSIMIN E SITUATËS NË LIDHJE ME TAKSËN E PASURISË56

9 ANEKSE .................................................................................................................................................... 59

10 REFERENCA ............................................................................................................................................ 60



1 Kontekst

Si shumë vende në zhvillim që po kalojnë një proces dinamik të transformimeve urbane, njësitë vendore në Shqipëri përballen me një gamë të gjërë problemesh, shumica e të cilave ka të bëjë me të ardhurat e ulta lokale krahasuar me nevojën për investime kapitale në infrastrukturën sociale e fizike që këto qytete në rritje kanë.

Qyteteve shqiptare iu mungojnë burimet për të filluar një program afatgjatë për të ndërtuar/kompletuar rrjetin e tyre primar të infrastrukturave. Duke qënë se projektet e ardhshme për infrastrukturat janë të pasigurt dhe varen prej transferatave të qeverisë qëndrore, aktualisht nuk ka një mënyrë për të përfituar prej tyre sistematikisht nëpëmjet zhvillimit apo rizhvillimit të tokës.

Shumë diskutime ka patur në Shqipëri në lidhje me faktin nëse pushteti vendor ka mjaftueshëm para. Kritikët kanë vënë re se niveli i shpenzimeve të qeverive vendore në Shqipëri është në mënyrë të konsiderueshme më i ulët se në vendet e tjera Evropiane – si në terma të PBB-së ashtu edhe në raport me shpenzimet e qeverisë qëndrore, dhe diskutojnë mbi nevojën për rritjen e këtyre shpenzimeve. Të ardhurat vendore si përqindje e shpenzimeve në nivel vendor janë rritur në mënyrë të ndjeshme, veçanërisht në gjysmën e parë të kësaj dekade. Por me ndryshimet e bëra gjatë vitit të shkuar të ligjit për taksat lokale (nr. 10117, dt. 24/04/2009), i cili në mënyrë direkte impakton të ardhurat lokale, gjithmonë e më tepër pushtetet vendore po hasin vështirësi për të përballuar kërkesën në rritje për shërbime më të mira për qytetarët dhe me nevojën për infrastruktura të përmirësuara.

Por, ndërsa qeveritë lokale përballen me nevojën për të financuar investimet kapitale në qytetet vazhdimisht në rritje, shumë para janë çementuar në sektorin e ndërtimit në Shqipëri, thuajse të gjitha të investuara prej zhvilluesve privat.

Sektori i ndërtimit në Shqipëri vazhdon të jetë ndër sektorët më dinamik të ekonomisë së vendit. Sipas raportit të ALBINVEST [Mars 2008], sektori i ndërtimit në 6-7 vitet e fundit ka pësuar një rritje të madhe e cila arrin në nivelet prej 7-8% të PBBsë. Kjo do të thotë se kontributi i tij në ekonominë shqiptare është dyfishuar që nga 1996 kur përqindja që zinte në PBB ishte vetëm 4.7%.

Qeveritë vendore dhe veçanërisht Tirana, sigurojnë një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave prej tarifave të ndërtimit. Kjo tarifë paguhet para se të aprovohet leja e ndërtimit. Në Tiranë, përqindja e kësaj takse është 4% e vlerës së ndërtimit, i cili vlerësohet duke iu referuar indikatorëve në shkallë vendi, që e vlerësojnë në rreth 300 Euro/m21.

Burim tjetër të ardhurash për qeverinë vendore është e ardhura prej taksës së pasurisë (ose më saktësisht, taksës mbi ndërtesën), e cila aktualisht administrohet prej qeverisë vendore. Ajo sjell një kontribut relativisht të vogël në të ardhurat lokale. Ndonëse Parlamenti rriti përqindjen e taksës së pasurisë që i kalon pushtetit vendor në 100% në 2003, taksa kontribuoi vetëm 5% në të ardhurat e veta të pushtetit vendor në 2007 dhe ato ishin ekuivalente në 3 dollarë amerikanë për person, ose rreth 0.1% e PBB-së2. Kjo pjesërisht vjen nga fakti se ekzistojnë ende shumë dobësi administrative për menaxhimin e kësaj takse, gjë e zakonshme në ekonomitë në tranzicion. Mbulimi me këtë taksë është në nivele të ulëta – pasuritë janë të vendosura në lista vetëm nëse pronarët e tyre vendosin t’i deklarojnë ato apo nëse

1 Gjatë vitit të shkuar Parlamenti, me amendimet e bëra ligjit të taksave lokale (nr. 1046, dt. 28/09/09) gjithashtu ka ulur vlerën e kësaj takse të grumbulluar gjatë procesit të legalizimit në 0.5% të vlerës së ndërtesës. 2 Shqipëria, Shënim mbi politikat lokale financiare; Banka Botërore; Shtator 2008



evidentohen gjatë rregjistrimeve të ndryshme. Vlerat e taksës bazohen në karakteristikat e pronës të raportuara edhe këto prej zotëruesve, në shumicën e rasteve të raportuara më ulët. Eficenca në grumbullimin e taksës është e ulët. Duket se grumbullohet jo më tepër se 50% e vlerës së taksuar.

***

Pikërisht, nisur nga këto arsye, eksplorimi i taksës së pasurisë në gjithë kompleksitetin e saj është hapi tjetër që ndërmerret nga Co-PLAN pas punës së bërë në tetë bashkia për t’i asistuar në përmirësimin e performancës lokale nëpërmjet përgatitjes së planit të investimeve kapitale dhe grumbullimit më të mirë të taksave, veçanërisht taksës së pasurisë.

Taksa e pasurisë së paluajtshme përcaktohet si një nga taksat më kontradiktore (të debatuara) në teorinë e financave publike. Është shumë jo-popullore – taksapaguesit nuk e pëlqejnë, ndoshta sepse në shumë raste kjo është e vetmja taksë që ata shohin. Taksat e tjera zbriten prej të ardhurave të tyre ose fshihen në çmimin e të mirave që përftohen/blihen. Nga ana tjetër taksa e pasurisë së paluajtshme shihet si një indikator joperfekt i ‘mirëqenies/pasurisë neto’, sepse në çdo komunitet ka familje me të ardhura të ulta të cilat disponojnë pasuri me vlerë të lartë.

Pavarësisht këtyre avantazheve, taksa e pasurisë së paluajtshme duket të jetë forma më e përshtatshme për të gjeneruar të ardhura në shumë vende. Pavarësisht levizjeve të tregut të pasurive të paluajtshme, atributi më i rëndësishëm pozitiv i kësaj takse është qëndrueshmëria. Taksa e pasurisë së paluajtshme e përmbush testin e taksimit me përfitim. Vlera e pasurisë influencohet prej shërbimeve publike lokale, kosto e ndërtesës nuk është e vetmja arsye për vlerën e lartë të taksës së pasurisë dhe si rezultat i nivelit të lartë të shërbimeve publike lokale rritet rrjedhimisht edhe vlera e saj.

Në këtë studim taksa e pasurisë së paluajtshme do të shikohet e lidhur me industrinë e ndërtimit në Shqipëri dhe do të konsiderohet veçse si një instrument që përmirëson financat vendore, një instrument për të influencuar tregun e pasurive të paluajtshme dhe për të inkurajuar përdorimin eficient të tokës.



2 Korniza konceptuale dhe teorike

Në përgjithësi, një sistem i mirë i të ardhurave lokale do të gjenerojë një rrjedhshmeri të të ardhurave që është relativisht produktive dhe e qëndrueshme me kalimin e kohës, është relativisht neutrale në lidhje me ndikimin e saj në vendimet private ekonomike, është e thjeshtë dhe e parashikueshme, dhe është e barabartë.

Bazuar në burime të tjera të mundshme të të ardhurave lokale nga taksat, rezultatet e takses lokale të pronës jane te mira në të gjitha këto kritere. Ne perputhje me rrethanat, një taksë e tillë duhet të jetë një pjesë e rëndësishme e çdo sistemi të ardhurave lokale. Një taksë e qëndrueshme gjeneron të ardhura që ndryshojnë relativisht më ngadalë se fitimet do të thotë se të ardhurat nga taksa janë të ardhura jo-elastike.

Nëse taksa e pasurisë së paluajtshme duhet të jetë praktike ajo duhet të ketë karakteristikat e mëposhtme:

Legjitimiteti: Taksa e pasurisë së paluajtshme varet nga legjitimiteti i saj - përcaktimin e detyrimeve tatimore për taksapaguesit individualë sipas standardeve të përcaktuara qartë në legjislacion. Taksapaguesit individualë duhet të mendojnë se ata, së bashku me të gjithë të tjerët, janë duke kontribuar drejt me pjesën e tyre për funksionimin e përgjithshëm te operacionit të qeverisë vendore. Prandaj taksapaguesit duhet të besojnë se janë duke paguar nje takse të ligjshme, (dmth ajo duhet të pranohet prej tyre).

Transparenca: Për realizimin e legjitimitetit të përshkruar më sipër, proçesi i vlerësimit dhe rezultatet e këtij proçesi, duhet të jenë transparente dhe të pranuara nga të gjithë taksapaguesit. Nëse një nga taksat funksionon në mënyrë të paqartë, nuk ka gjasa që taksapaguesit do të pranojnë dukshëm dhe detyrimet e tyre tatimore.

Kështu, vendosmërinë e të dyjave, bazës tatimore dhe normës së taksës së vëna mbi to, duhet të jenë të kuptueshme nga të gjithë taksapaguesit. Përcaktimi i bazës dhe normës së taksës duhet të jenë lehtësisht të kuptueshme për taksapaguesit - dmth, të bazohen në proçedura transparente duke garantuar zgjidhje të thjeshtë dhe me kosto të ulët për të gjitha ankesat e mundëshmeAta duhet të jenë në gjendje të kuptojnë funksionimin e taksave - dmth, ajo duhet të jetë transparente - dhe ata duhet të jenë në gjendje të kenë ankesat e tyre kundrejt një zgjidhje të ofruar në një mënyrë të thjeshtë dhe me kosto të ulët.

Aftësitë Teknike: Kjo karakteristikë e proçesit të vlerësimit lidhet me profesionalizimin e rregullave të vlerësimit, duke siguruar strukturën përkatëse administrative, vlerësuesit e punësuar të takses të cilët janë të trajnuar dhe teknikisht kompetent, dhe sigurimin e tyre me mjetet dhe informatat e nevojshme për të zbatuar drejt detyrat. Me pak fjalë, taksa duhet të administrohet në mënyrë profesionale dhe e izoluar nga ndikimet politike.

Paanësia: Taksa duhet të administrohet në mënyrë që taksapaguesit të trajtohen në mënyrë uniforme dhe të drejtë. Gjtihashtu duhet të ketë nje dispozitë ligjore, për lehtësim nga ngarkesat e konsideruara të vështira në kushtet e një nocioni më të gjerë të aftësisë për të paguar, të tilla si të ardhurat aktuale.



Tabela 1. Taksa e pasurisë së paluajtshme si një prej zgjidhjeve të taksave vendore Taksa e

Pasurisë Taksa mbi të ardhurat vendore

Taksa vendore mbi asetet e biznesit ose qarkullimin

Taksa mbi automjetet

Tarifat e ndryshme

Taksat e tjera

Mund të gjenerojnë të ardhura të mjaftueshme në një nivel të ulët të vlerës

Kalon Kalon – Dështon Dështon Dështon Dështon

Taksa është e drejtë dhe e barabartë

Kalon Kalon Kalon Dështon Kalon Kalon

Efektet nuk mbarten apo eksportohen përtej kufirit lokal të përfitimit

Kalon – Kalon Dështon Kalon Kalon Kalon

Kosto e zbatimit është e ulët Kalon Kalon Dështon Kalon Kalon Dështon

Ka pak konkurencë për bazën e kësaj takse me qeverinë qëndrore

Kalon Dështon Dështon Dështon Kalon Kalon

Nxit/promovon përdorimin eficient të tokës

Kalon Dështon Dështon Kalon Kalon Dështon

Ka një raport të ulët të kostove administrative me të ardhurat e grumbulluara

Dështon Kalon Kalon Kalon Dështon Dështon

Taksa pranohet prej votuesve lokal

Dështon Kalon Kalon Kalon Dështon Dështon

Zbatimi i taksës është efektiv Dështon Kalon Dështon Kalon Kalon – Dështon

Elasticiteti i të ardhurave është I pranueshëm

Dështon Kalon Dështon Dështon Dështon Dështon

Burimi: Bahl, 1998

2.1 Parimet e Projektimit të Taksës së Pasurisë

Nën projektimin e Sistemit të Taksimit të Pasurisë qëndron një numër parimesh. Ato gjithashtu mund të përdoren për të vlerësuar sistemet ekzistuese. Ata bien nën drejtësisë administrative, sociale, ekonomike, dhe kategoritë politike. Disa janë plotësuese, të tjerat janë reciprokisht kontradiktore. Në këtë analizë, shumica e parimeve janë të bazuara në një kuptim të përbashkët ku mbizotërojnë nocionet e drejtësisë, barazisë dhe uniformitetit. Parimet përfshijnë:

Uniformitetin: Nënkupton taksimin proporcional, shpesh në lidhje me "aftësinë për të paguar". Një politikë e uniformitet mund të ketë një përfitim fiskal në sistemet e bazuar në vlerën e tregut. Taksapaguesit e mbi-vlerësuar ankohen më shpejt për taksat e larta, të cilat mund të shkaktojnë kufizime të normave të taksave nga qeveritë, duke rezultuar me nën-vlerësim te taksapaguesve që do të paguajnë më pak taksa se ata mund të ishin të gatshëm të pranonin.



Tabela 2. Llojet e taksës së pasurisë dhe karakteristikat që ajo plotëson Kriteret/Principet Lump

sum Bazuar në sipërfaqe

Bazuar në vlerë

Barra e taksës duhet të bjerë mbi ata të cilët përfitojnë prej shërbimeve publike lokale. Kjo do të sigurojë eficencë në shpërndarjen e burimeve (taksimi sipas përfitimit, përdorim eficient i tokës, etj)

X

Baza e taksës në princip duhet të jetë shumë e gjerë dhe vlerat e taksës relativisht të ulëta. Kjo do të rrisë neutralitetin dhe përballueshmërinë e taksës.

X

Baza e taksës nuk duhet të jetë shumë ‘e lëvizshme’. Taksapaguesit mund të shpërngulen prej zonave me taksa më të larta në ato me taksa më të ulëta dhe liria e autoriteteve mbi taksat për të ndryshuar vlerat e tyre mund të jetë e kufizuar.

X

Taksa mund të jetë transparente për komunitetin duke inkurajuar besueshmërinë e qeverisë vendore.

X X

Taksa duhet të gjenerojë mjaftueshëm të ardhura për të përballuar nevojat aktuale për shërbime publike vendore

X

Të ardhurat nga taksa duhet të jenë të bollshme dhe nuk duhet të pësojnë luhatje në kohë

X X

Taksa duhet të jetë e barabartë dhe të marrë në konsideratë mundësinë e taksapaguesve për të paguar

X Taksa në princip duhet të jetë neutrale. Ajo duhet të minimizojë shmangien prej saj në sjelljen ekonomike të taksapagueseve

X X X

Taksa nuk duhet të ketë mundësi të eksportohet në një pjesë të rëndësishme tek jo-rezidentët. Kjo do ta dobësonte lidhjen mes barrës së taksës dhe përfitimeve prej saj (nuk do të ketë konkurencë për taksën)

X

Menaxhimi i taksës duhet të jetë eficient dhe të garantojë zbatimin dhe grumbullimin e saj.

X X X

Taksa duhet të jetë politikisht e pranueshme X X

Neutralitetin: Një taksë uniforme me bazë të gjerë tatimore ka të ngjarë të jetë "neutrale", që do të thotë, nuk shtrembëron vendimet ekonomike. Një taksë efikase inkurajon një përzierje optimale të faktorëve të prodhimit (të punës, kapitalit, menaxhimit, dhe të tokës), e cila në bazë të teorive ekonomike rrit mirëqënien e përgjithshme. Taksat e larta në një nga faktorë e prodhimit (të përmendur më sipër), priren të zhvendosin investimet në drejtime të tjera me taksa më të ulëta. Sigurisht, duhet të dallojmë impaktin fillestar të taksës nga gjendja e saj në përfundim. Për shembull, një taksë e vënë për pronarët e ndërtesave të banimit mund të kalohet së bashku me atë të qeramarrësit në formën e qerasë të lartë. Një zhvendosjen e tillë mund të jetë pjesë e arsyetimit për disa forma të taksave diskriminuese; në fakt, bizneset, janë parë si mbledhës të taksave.

Nxitja e Investimeve të Biznesit: Arsyetimi për taksimin e paanshëm të pasurisë së biznesit është nevoja për të siguruar një terren për të “luajtur”; pronat e mbi-taksuara janë në një disavantazh konkurues. Megjithatë, preferencat dhe stimujt e taksave – masin nisjet nga



parimi i uniformitetit – përdoren ndonjëherë për të subvencionuar industritë e veçanta ose për të tërhequr biznesin dhe investimet.

Transparenca: Është një karakteristikë e qeverive demokratike. Tregjet e hapura të pasurisë së patundshme funksionojnë më mirë.

Pranimi Publik: Pranimi publik është efekti kumulativ i shumë gjërave, duke përfshirë nivelin e taksave, lehtësimin e pagesave, përfitimet e marra, transparence, dhe drejtësinë. Një angazhim i vërtetë i shërbimit public, një informim i suksesshëm i publikut dhe asistencë për programin mund të ndërtojnë një “Pranim Publik”. Tabela 3. Krahasimi mes formave të ndryshme të vlerësimit të pasurisë

Qëndrueshmëria: Ka të bëjë me aftësinë që jep taksimi në lidhje me rritjen (ose rënien) me ekonominë. Që kur taksat e pasurisë nuk janë më transaksione - ose me bazë të rrjedhshme, qëndrueshmëria kërkon veprimeve administrative, të tilla si rivlerësime të shpeshta, rregullime të normave të taksës së pasurisë ose të dyjave një kombinim të të dyjave.

Efektiviteti i Kostos: Konceptualisht, një sistem me kosto-efektive të taksës së pasurisë është një sistem në të cilin virtualisht të gjitha pasuritë e tatueshme janë të zbuluara, vlerësimi dhe gabime të tjera të vlerësimeve janë të minimizuara, mbledhja e taksave ka një qasje 100% të

A - Supozim Vlerësimi: Vlera të kufizuara për të përdorur vetëm ato ekzistuese

B - Supozim Vlerësimi: Vlerësimi duke marrë parasysh pronën ”me vlerën më të lartë dhe më të mirë të përdorur'”

1. Vlera Kapitale Çmimi që prona do të shitet në tregun e lirë

1A: Baza të përbashkëta dhe të provuara të vlerësimit, në bazë të vlerës së pronës në gjendjen e tanishme. Ndoshta më të përdorura globalisht. I lehtë për të kuptuar. Vlera e mundshme nga rizhvillimi është injoruar ndryshe nga 1B.

1B: I njohur dhe i provuar mirë. Mendohet të ketë avantazhe ekonomike në inkurajimin e përdorimit më të mirë të pronës. Ajo kërkon një kod të qartë fizik planifikimit ligjor në mënyrë që më e përdora dhe më e mirë të jetë e dukshme. Nuk është aq e lehtë për të mbledhur si baza 1A dhe 2A.

2. Vlera e Qerasë Çmimi me të cilin prona mund të lihet nga viti në vit

2A: Bazë e mirë e provuar e vlerësimit. Funksionon pothuajse në çdo rrethanë. Ka disa avantazhe fiskale. Mundësia më e lehtë për të mbledhur taksat. Kuptohet më pak se 1A në situatat ku ka një treg të kufizuar apo treg të kontrolluar mirë.

2B: Nuk është një opsion i lehtë për t'u aplikuar në praktikë dhe rrallë i konsideruar si me vlerë. Nuk është realist në marrjen parasysh të vlerës së mundshme nga rizhvillimi në lidhje me një vlerë vjetore.

3. Vlera e Sitit Vetëm vlera e tokës. Çmimi që prona do të shitet për godinat dhe pa përmirësime të tjera

3A: Baza e mirë e provuar e vlerësimit që shpesh punon mirë. Ajo mund të ketë përparësi administrative dhe të jetë një sistem i lirë për tu punuar. Më pak e lehtë për të kuptuar se 1A ose 1B të cilat mund të ndikojnë në lehtësimin e mbledhjes. Lidhet më pak edhe me aftësinë për të paguar se 1A dhe 1B.

3B: Alternativë reale në disa rrethana. Përdorimet e ndryshme që mund të konsiderohen vetëm ato të lejuara nga planifikimi fizik apo klasave të zonimit të pasurisë.



potencialit të pritshëm, si dhe shpenzimet e administratës (taksapaguesve duke përfshirë shpenzimet e pajtueshmërisë) janë të minimizuara. Në praktikë, është e vështirë për ti shprehur të gjitha masat e efektivitetit në terma monetare, dhe çdo kriter duhet të vlerësohet veç e veç. Një nivel i caktuar i shpenzimeve është i nevojshëm përpara se çdo masë e efektivitetit të mund të arrihet, por niveli optimal i shpenzimeve mund të jenë të ndjeshëm nën nivelin e shpenzimeve që maksimizon efikasitetin. Megjithatë, ndonjëherë mund të ndryshojë një sistemi të taksimit të pasurisë (për shembull, duke instaluar një sistem kompjuterik të ri) për të arritur një rritje të efektivitetit pa kosto shtesë.

3 Qëllimi dhe objektivat e studimit kërkimor Studimi ka për qëllim të eksplorojë alternativa inovative të cilat qeveritë vendore mund t’i përdorin si instrumenta për financimin e nevojave në rritje për infrastrukturë në qytete duke u fokusuar në ‘rolin’ që bashkitë mund të luajnë si një prej rregullatorëve më të rëndësishëm në procesin e administrimit të tokës nëpërmjet përdorimit ‘të duhur’ të taksës së pasurisë në nivel vendor. Studimi është fokusuar në dy komponentë kryesorë: (i) i pari i lidhur me mënyrat inovative që mund të adaptohen prej qeverive vendore për gjenerimin e të ardhurave në sektorin e ndërtimit për të përballuar nevojat në rritje të qyteteve për infrastrukturë; (ii) i dyti i lidhur me rekomandimet për përmirësimin e politikave të ndjekura nga institucionet publike në nivel qëndror apo lokal për përdorimin e taksës së pasurisë si një instrument për të rregulluar administrimin e tokës në Shqipëri. Rekomandimet për përmirësimin e politikave ndiqen gjithashtu nga një plan veprimi i cili synon të udhëheqë qeveritë vendore në administrimin dhe menaxhimin më të mirë të këtyre taksave.

4 Metodologjia dhe përmbajtja e studimit kërkimor Objektivat e përcaktuara më sipër kanë qënë drejtuesit kryesorë në hartimin e metodologjisë së studimit. Duke konsideruar kompleksitetin e taksës së pasurisë dhe për rrjedhojë edhe të këtij studimi kërkimor, materiali është organizuar në disa pjesë kryesore, ndër të cilat veçojmë: (i) kornizën konceptuale dhe teorike; (ii) situatën ekzistuese në lidhje me taksën e pasurisë në qytetet e studiuara (iii) taksa e pasurisë së paluajtshme në Shqipëri dhe në vendet e rajonit; (iv) vlësimi i potencialit të taksës së pasurisë – model demostrues; (v) hapa konkret, propozime për përmirësimin e ligjit; si dhe (vi) plan veprimi afatmesëm dhe afatshkurtër për përmirësimin e situatës.

Grumbullimi i informacionit u bë nëpërmjet dy proceseve kryesore: (i) nëpërmjet grumbullimit të informacionit bazë në tetë bashki (Shkodër, Lezhë, Durrës, Fier, Korçë, Fushë Krujë, Kukës dhe Berat) nëpërmjet plotësimit të formularëve të përgatitur si dhe intervistave të drejtpërdrejta me drejtuesit më të lartë dhe specialistët e bashkisë për taksën e pasurisë dhe (ii) nëpërmjet asaj që u quajt ‘analiza e hartave në tavolinë’, për të cilën u targetuan dhjetë qytete (Shkodër, Lezhë, Durrës, Tiranë, Elbasan, Korçë, Fier, Lushnjë, Vlorë, Sarandë) të cilt u studiuan dhe analizuan në tre momente të rëndësishme të zhvillimit



të tyre urban – vitin ’90, vitin 2000 dhe vitin 2007. Studimi i qyteteve u bë në hartat përkatëse të tyre për secilin prej qyteteve në të tre momentet në fjale dhe mbi bazën e të dhënave të grumbulluara u ndërtua një bazë të dhënash që u përdor më tej gjatë studimit për llogaritjen e potencialit të taksës së pasurisë. Gjithashtu një sërë hartash tematike e sintezë u prodhuam mbi bazën e informacionit të grumbulluar, analizuar dhe interpretuar. Të dhënat e gjeneruara sipas të dy mënyrave u krhasuan me njëra tjetrën në qytetet e përfshira në të dy kategoritë dhe u analizuan ndryshimet.

Studimi kërkimor ndalet fillimisht në spjegimin e kornizës konceptuale dhe teorike mbi të cilën ngrihet i gjithë studimi. Pasi bëhet një vlerësim i ‘state of art’ në lidhje me teoritë ekonomike mbi taksën e pasurisë diskutohet mbi disa nga qëndrimet kryesore për mënyrën e vlerësimit, llogaritjes dhe menaxhimit të kësaj takse. Ky informacion është përdorur më tej në material si baza kryesore teorike mbi të cilin ngrihet studimi.

Më tej në raport analizohet me detaje situata aktuale në vend në lidhje me taksën e pasurisë, mënyrën e administrimit të saj, sa të ardhura gjenerohen për pushtetin lokal prej kësaj takse, cilat janë problemet që lidhen me administrimin e taksës, si perceptohet taksa prej taksapaguesve dhe vetë pushtetit vendor, e kështu me radhë.

Krahasimi mes eksperiencës së qyteteve shqiptare në menaxhimin e taksës së pasurisë dhe atyre të vendeve të tjera të rajonit vjen në kapitullin pasardhës. Bazuar në këto eksperienca jepen disa prej rekomandimeve kryesore të cilat mund të ndiqen si kornizë edhe në rastin e vendit tonë. Diskutimi se çfarë mund të bëhet për përmirësimin e situatës dhe gjenerimin e më tepër të ardhurave prej taksës së pasurisë nisur nga eksperiencat e diskutuara mbyll këtë kapitull.

Mbi bazën e këtyre rekomandimeve dhe shembujve të diskutuar në kapitullin pasardhës sillet një model demostrues që spjegon potencialin e pashfrytëzuar të taksës së pasurisë dhe mundësitë që ajo ofron për gjenerimin e të ardhurave lokale. Ky model është ndërtuar sipas disa skenarëve (katër skenarë) të cilët analizojnë opsione të ndryshme përsa i përket tarifës së taksës qoftë ajo mbi truallin urban apo mbi ndërtesësn. Krahasimi me situatën akuale bëhet dhe njëekohësisht vlerësohet edhe barra e taksës për disa kategori tip taksapaguesish të prekur prej saj.

Studimi kërkimor mbyllet me një sintezë të analizës së prezantuar në material si dhe me rekomandime konkrete afatmesme dhe afatshkurtëra për përmirësimin e situatës në lidhje me taksën e pasurisë dhe të ardhurave të gjeneruara prej saj.



5 Situata ekzistuese në lidhje me taksën e pasurisë së paluajtshme në qytetet e studiuara

Siç është shpjeguar edhe në metodologjinë e studimit, në këtë kapitull do të ndalemi për të analizuar situatën në të cilën na paraqiten njësitë vendore në Shqipëri në lidhje me menaxhimin dhe administrimin e taksës së pasurisë (më saktë taksës së ndërtesës), problematikën e hasur në lidhje me këtë taksë, të ardhurat e gjeneruara dhe perceptimet e aktorëve të ndryshëm në lidhje me të. Si grup përfaqësues për njësitë vendore janë përzgjedhur tëtë njësitë vendore -- të Shkodrës, Lezhës, Kukësit, Fushë Krujës, Durrësit, Fierit, Beratit dhe Korçës -- me madhësi, shtrirje e problematikë të ndryshme bazuar edhe në eksperiencat që Co-PLAN ka patur duke punuar me to në çështje të përmirësimit të menaxhimit financiar.

5.1 Taksa e pasurisë së paluajtshme – burim i rëndësishëm për të ardhurat e njësive vendore

Autonomia fiskale e njësive të qeverisjes vendore varet në një masë të madhe nga niveli i të ardhurave të veta. Niveli i këtyre të ardhurave redukton varësinë e njësive vendore ndaj transfertave nga qeveria qëndrore si dhe pjesën e taksave të ndara që vijnë nga buxheti kombëtar. Taksat dhe tarifat lokale u japin mundësi njësive vendore të hartojnë politikat e tyre nëpërmjet shfrytëzimit të këtyre burimeve të të ardhurave.

Nga ana tjetër autonomia në nivelin lokal të taksimit e bën grumbullimin e të ardhurave më efektiv dhe u lejon njësive vendore të ndërmarrin masa dhe politika të karakterit social. Mund të thuhet gjithashtu se këto burime të ardhurash rrisin gjithashtu nivelin e përgjegjshmërisë së njësive vendore për arsyen se taksapaguesit janë të interesuar të vëzhgojnë më nga afër procesin e vendimarrjes mbi shpenzimin e këtyre të ardhurave kur burimi i tyre janë pikërisht taksat lokale.

Në vende të tjera të rajonit taksa mbi pasurinë e paluajtshme, krahasuar me taksat dhe tarifat e tjera lokale, është duke u kthyer në burim të rëndësishëm të financimit të shpenzimeve lokale. Në shumicën e rasteve taksat e ndryshme mbi pasuritë e paluajtshme së bashku me format e tjera të taksave mbi pasurinë janë bërë tashmë pjesë e kuadrit fiskal të njësive të qeverisjes vendore.

Si pjesë e reformës së decentralizimit fiskal, njësitë vendore në Shqipëri kanë zhvilluar gradualisht burimet e veta të të ardhurave. Kuadri ligjor mbi taksën mbi pasurinë u plotësua gjatë dekadës së fundit. Aktualisht, njësitë e qeverisjes vendore kanë grumbulluar njohuritë dhe eksperiencën e nevojshme për hartimin e politikave të taksimit. Detyra kryesore që u del tashmë përpara është të rrisin nivelin e të ardhurave nga taksat mbi pasurinë nëpërmjet një administrimi më efiçent të kësaj takse si dhe të përballen me pasojat sociale që sjell një barrë tatimore lokale në rritje.

Në përgjithësi taksat lokale mbi pasuritë e paluajtshme janë një burim i preferuar të ardhurash për një sërë arsyesh.



Së pari, parimisht baza e taksës është e dukshme për këdo dhe shmangia ndaj taksave që lidhen me pasuritë e paluajtshme është relativisht e vështirë.

Së dyti, nga pikëpamja e administrimit të taksës, mbledhja e taksës mbi pasurinë duhet të jetë relativisht e lehtë për shkak të barrës që mund të vendoset mbi një pasuri të caktuar në rast se taksat për të nuk janë paguar.

Së treti, kjo taksë është një burim konstant të ardhurash për njësitë e qeverisjes vendore dhe në periudha afatëgjata kjo taksë tenton të ndjekë tendencën e ndryshimeve në zhvilimin ekonomik vendor.

Së fundi, ashtu si edhe taksa të tjera vendore, taksa mbi pasurinë rrit nivelin e përgjegjshmërisë së drejtuesve vendor për shkak se ajo krijon një lidhje të drejtëpërdrejtë midis pagesës së taksës dhe atyre shërbimeve që sigurohen nga njësia vendore dhe që lidhen me pasurinë e paluajtshme.

Në vendet në tranzicion dhe me një treg relativisht të ri të pasurive të paluajtshme, njësitë vendore nuk janë shumë entuziaste për vendosjen e taksës mbi pasurinë e paluajtshme për shkak se pronarë pasurish të paluajtshme me të ardhura të ulëta mund të jenë në zotërim të pasurive me vlerë të lartë dhe taksimi i tyre mund të shkaktojë probleme sociale.

Veçanërisht në vende si Shqipëria, ku stoku i banesave të ndërtuara nga shteti ju kalua në pronësi qeramarrësve të tyre kundrejt një pagese dhe ku vlera e pasurisë së paluajtshme ka pësuar një rritje të shpejtë, kjo gjë mund të kthehet në pengesën kryesore ndaj aplikimit në masë të taksës së pasurisë. Megjithatë, ekzistojnë mënyra të ndryshme për të trajtuar problemin e papërballueshmërisë së pagesës së taksës të tilla si përjashtimi i një kategorie të caktuar pronarësh, krijimi i kufizimeve të nivelit të taksës duke e lidhur këtë me të ardhurat e familjes, ngrirja e nivelit të taksës për një kohë të caktuar apo dhënia e mundësisë për të shtyrë në kohë pagesën e taksës.

5.2 Reforma ligjore mbi Taksën e Pasurisë së Paluajtshme në Shqipëri

Legjislacioni tatimor vendor evidenton disa taksa të lidhura drejtpërdrejt apo indirekt me pasurinë e paluajtëshme për të cilat njësitë vendore kanë diskrecion të plotë apo të pjesshëm. Profili i taksës mbi pasurinë, (e luajtëshme dhe e paluajtëshme) ndonëse ndërtohet mbi dy komponentë kryesorë (ndërtesat dhe tokën bujqësore), mbart në vetvete edhe të tjera specifika të lidhura me shitblerjen e pasurisë, ndikimin në infrastrukturë, legalizimin e ndërtimeve informale, rregjistrimin e pasurisë e shumë elementë të tjerë, të cilët trajtohen si komponentë tërësisht të shkëputur nga taksa mbi pasurinë.

Ndonëse sistemi ynë ligjor vendos pronën në themel të gjithçkaje, sërish shumë pak është bërë për t’i dhënë asaj vlerën dhe vendin e duhur. Brenda kontekstit të taksës, vetëm transferimi i funksionit nga niveli qëndror në atë vendor dhe miratimi i kuadrit ligjor mbi taksën e ndërtesës nuk mund të thuhet se ka zgjidhur në mënyrën më të mirë të mundshme çështjen e menaxhimit dhe admnistrimit të saj, për sa kohë nene të veçanta të ligjit ende nuk gjejnë zbatim. Duke mos diskutuar mbi kriteret e taksës dhe duke konsideruar në këtë moment si të mirëqënë bazën ligjore ekzistuese, përpjekjet e njësive vendore duket se janë të pamjaftueshme, sa kohë ngelet i paplotësuar/përmirësuar vakumi që ekziston në komunikimin mes institucioneve (njësitë e qeverisjes vendore dhe Zyra e Rregjistrimit të Pasurive të Paluajtshme) pavarësisht detyrimeve të përcaktuara nga ligji.



Le të shohim më poshtë si ka lindur dhe është zhvilluar reforma ligjore në vendin tonë bazuar në njërin prej komponentëve më të rëndësishëm të taksës së pasurisë, taksën e ndërtesës.

Taksa e pasurisë së paluajtshme në vendin tonë i njeh fillesat e veta në vitin ‘94 si rezultat i reformës së sistemit të taksave në Republikën e Shqipërisë. Ligji 7805 datë 16.03.1994 ‘Për tatimin mbi pasurinë në RSH’ njihet si i pari ligj i cili sanksionon tatimin e pasurisë në dy format e saj: (i) tatimin mbi tokën bujqësore dhe (ii) tatimin mbi ndërtesat

Bazuar në këtë ligj, tatimi mbi pasurinë aplikohet për herë të parë në fillim të vitit 1995 dhe planifikimi i të ardhurave ishte përgjegjësi e Ministrisë së Financave e cila kishte përgjegjësinë e ndarjes së të ardhurave: (i) 40% për buxhetin qendror dhe (ii) 60% për buxhetin vendor.

Për herë të parë tatimi mbi pasurinë shprehet në lek/m² të sipërfaqes së ndërtimit, ndërkohë që bazuar në këtë ligj, pasuria për efekt të tatimit mbi pasurinë klasifikohej në 5 kategori ndërtesash ku dy grupimet kryesore vlerësohen: a) ndërtesat e banimit dhe b) ndërtesat për aktivitet tregtar. Masa e tatimit mbi ndërtesat në këtë vit vlerësohet:

> për ndërtesat e banimit 3 - 6 lek/m²/vit > për ndërtesat me aktivitet tregtar 20 – 100 lek/m²/vit dhe > për ndërtesat me karakter publik 2 lek/m²/vit

Vetëm në vitin ’95 sanksionohen procedurat e realizimit të tatimit mbi pasurinë duke ngarkuar njësitë vendore me përgjegjësinë e hartimit të dokumentacionit për ndërtesat në juridiksionin e tyre, ndërkohë që ndërmarrjet elektrike caktohen në rolin e agjentit tatimor përkundrejt përfitimit prej 5%.

Do të duheshin 3 vjet deri në vitin ’98 që përgjegjësia për administrimin e këtij tatimi t’i transferohej njësive vendore të cilat tashmë përfitojnë 100% të të ardhurave nga ky burim megjithëse ndërmarrjet elektrike vazhdojnë të luajnë rolin e agjentit tatimor përkundrejt përfitimit prej 5% të të ardhurave të arkëtuara. Në këtë vit administrimi i të ardhurave nga tatimi mbi pasurinë (tatimi mbi ndërtesat) transferohet si përgjegjësi direkte e njësive vendore, ndërkohë që në vitin 2002 ky tatim klasifikohet si ”taksë vendore” me të njëjtën strukturë (kategori ndërtesash) duke i dhënë në njëfarë mënyre njësive vendore 4 vjet kohë për të përgatitur administratën dhe infrastrukturën e administrimit të kësaj takse. Prej kalimit të kësaj takse nën përgjegjësinë e njësive vendore, konstatohet interes në rritje për përmirësimin e treguesve, fillimisht me krijimin e strukturave organike në çdo njësi3. Megjithë rritmet e larta të zhvillimit të sektorit të ndërtimit në këto vite (formal dhe informal) dhe interesin në rritje të njësive vendore për maksimalizimin e të ardhurave nga ky burim rezultatet e arritura në nivel vendor dëshmojnë se kjo dinamikë zhvillimi në shumicën e rasteve nuk është shoqëruar me hapat e duhur nga administratat vendore (kryesisht ato tatimore) pavarësisht tendencës pozitive të saj në 10 vitet e fundit.

Problemi më i madh në lidhje me taksën e ndërtimit është vlera e taksës. Parlamenti përcakton vlerat për taksën e ndërtimit. Këto bazohen në karakteristikat e pasurisë: një vlerë e caktuar lekësh për metër katror, e cila varion sipas vendndodhjes dhe vitit të ndërtimit. Aktualisht këto vlera janë simbolike. Vlera e taksës së ndërtesës për ndërtesat e ndërtuara në Tiranë pas 1993, është për shembull 30 lek për metër katror. Vlera për ndërtesat e pas 1993 në qytetet e tjera është 5 lek për metër katror. Kështu, një apartament i vjetër prej 100 metra katror në një qytet të vogël paguan në vit rreth 5 dollarë amerikan si taksë ndërtese. Këhët e 3 Transferimi i taksës nuk është shoqëruar me transferimin e strukturave dhe burimeve financiare të cilat mbetën sërish pjesë e buxhetit nacional dhe degëve të tatim taksave në rrethe



fundit qeveria ka propozuar ndryshimin e ligjit duke propozuar dyfishim të taksës dhe prezantimin e taksës për ‘tokën urbane’ me vlerë sa gjysma e asaj të ndërtesës.

Grafiku 1. Të ardhurat prej Taksës së Ndërtesës në NJQV-të (2002 - 2010)

Duke iu referuar grafikut të mëposhtëm, i cili prezanton të ardhurat e siguruara prej taksës së ndërtesës në nivel vendor, qartësisht vlerat e realizuara prej bashkisë Tiranë janë shumë të konsiderueshme krahasuar me njësië e tjera vendore, të cilat tentojnë te realizojnë të ardhura thuajse ne të njëjtat nivele. Grafiku 2. Te ardhurat vendore prej taksës së ndërtesës në një grup NJQV-sh4

E aplikuar si tatim nacional deri ne vitin 1998, e klasifikuar si ’taksë vendore’ në 2002, sot taksa e pasurisë së paluajtshme është përgjegjësi e plotë e njësive të qeverisjes vendore dhe këshillave vendorë. Ligji 8982 datë 12.12.2002 ’Për sistemin e taksave vendore’ e më pas

4 Burimi të dhënave: Ministria e Financave



ligji 9632 datë 30.10.2006 ’Për sistemin e Taksave Vendore’ neni 9 ’Llojet e taksave vendore’ pika ’2’ e klasifikon Taksën mbi Pasurinë e Paluajtëshme si taksë vendore në dy format e saj: (i) taksa mbi ndërtesat dhe (ii) taksa mbi tokën bujqësore.

Objekti i taksës së pasurisë së paluajtëshme janë të gjithë personat fizikë e juridikë, vendas e të huaj, pronarë dhe/ose përdorues/administrues të pasurive të paluajtëshme. Taksa mbi pasurinë e paluajtëshme llogaritet si detyrim vjetor i taksapaguesit. Ligji 9632 datë 30.10.2006 (ndryshuar me ligjin 10117, datë 23.04.2009) përcakton kategoritë minimale të bazës së taksës dhe nivelet treguese të taksës për çdo kategori minimale të bazës së taksës mbi ndërtesat dhe taksës mbi tokën bujqësore.

Baza e taksës është sipërfaqja në m²/ha e ndërtesës/tokës bujqësore mbi dhe nën nivelin e tokës dhe për çdo kat.

Niveli i taksës është caktuar në lek/m²/vit ose lek/ha/vit dhe të ardhurat nga taksa mbi pasurinë i takojnë 100% buxhetit vendor

Kuadri ligjor përcakton vetëm kategoritë kryesore të taksës si dhe nivelet treguese të saj ndërkohë që i jepet diskrecion i plotë Këshillave Vendorë në: > miratimin e nënkategorive të taksës dhe nivelin respektiv të taksës > lehtësimin ose përjashtimin nga detyrimi për pagesën e taksës për disa kategori

taksapaguese > miratimin e kësteve të pagesës së taksës > autoritet i plotë në përcaktimin e nivelit të taksës për çdo kategori minimale brenda kufijve

+10/-30% të nivelit tregues të taksës5

5.3 Çfarë ndodh me Taksën e Pasurisë së Paluajtshme në nivel vendor? Bazuar në legjislacionin aktual, detyrimi për pagesën e taksës mund të nxirret mbi bazë të tre burimeve:

i. vërtetimit të pronësisë (ZRRPP-ja) ii. vendimet e komisionit të kthimit dhe kompensimit të pronës, privatizimit etj

iii. komisione të posaçme të ngritura nga njësitë vendore për verifikimin e të dhënave mbi pasuritë në juridiksionin e tyre duke qartësuar edhe rastet kur prona shtrihet në territorin e më shumë se një njësie vendore

Mbështetur në vëzhgimin tonë, le të ndalemi në ’reagimin’ e njësive në raport me këto proçese.

5 Ligji 10117 datë 23.04.2009, neni 2 përcakton kufirin nga +/-30% në +10/-30%



5.3.1 Marrëdhëniet ndër-institucionle (ZRRPP, KKKP dhe AKP)

Neni 24 i ligjit 9632 shprehet: ’.... brenda 3 muajve nga hyrja në fuqi e këtij ligji, ZRRPP u japin të dhëna pa shpërblim bashkive dhe komunave për pasuritë e paluajtëshme të rregjistruara pranë tyre. ZRRPP njoftojnë rregullisht çdo 3 muaj bashkitë dhe komunat për rregjistrimet e reja të kryera dhe ndryshimet e gjendjes së pronave’

Duke iu referuar këtij përcaktimi të ligjit, gjatë intervistave të zhvilluara me përfaqësues të lartë të njësive vendore rezulton se në asnjë prej 8 njësive vendore ky informacion nuk është përcjellë nga institucioni i ngarkuar me ligj, megjithë kërkesat e vazhdueshme të njësive vendore për informacion. Prej degëve të tatimeve në rrethe, dikur përgjegjëse për administrimin e taksës është trashëguar një bazë të dhënash qa daton deri në vitin ’98, ndonëse sipas NJQV-ve edhe deri në këtë vit kjo baza e të dhënave nuk është e plotë. Edhe vetë ZRRPP-të nuk kishin një sistem të saktë të të dhënave (të paktën deri në atë vit) mbi pasuritë në juridiksionin e tyre, ndërkohë që rregjistrimi i pasurisë është ende në proçes (në bashkinë Fier kanë përfunduar vetëm 2 zona kadastrale dhe janë në proçes edhe 2 zona të tjera). Aktualisht ka inisiativa të njësive për të bashkëpunuar me ZRRPP – të (rasti i Bashkisë Fier) por baza e të dhënave në këto institucione nuk është përfundimtare, përsakohë ato nuk janë përditësuar. Shpesh rezulton e vështirë marrja e informacionit nga NJQV-të edhe në rastet kur pasuritë janë të rregjistuara, duke e konsideruar këtë proces të pamundur për t’u përballuar nga stafi i ZRPP-së. Në rastin e Bashkisë së Fierit për të zgjidhur këtë problem bashkia ka marrë përsipër përpunimn e të dhënave të rregjistuara në ZRPP mbi bazen e një marrëveshjeje zyrtare të nënshkruar mes institucioneve në fjalë. Anasjelltas, ndonëse edhe ZRRPP-të nga ana e tyre kanë ‘detyrimin’ për krijimin e bazës së të dhënave për pasuritë ende operojnë me të dhëna të pjesëshme të cilat në asnjë prej rasteve nuk i janë vënë në dispozicion njësive vendore.

Të vetmet të dhëna të cilat u administruan nga njësitë vendore i përkasin të dhënave për pasuritë e privatizuara (banesat e përfituara në periudhën deri në vitet ’90) të marra nga AKP, por edhe ky burim konsiderohet i pamjaftueshëm dhe i pasaktë përsakohë ato nuk pasqyrojnë transaksionet me pasuritë kryer pas viteve ’90.

KKKP – ja është vlerësuar si një tjetër burim informacioni i njësive vendore në proçesin e krijimit të bazës së të dhënave për pasuritë por, roli i kësaj agjencie është kufizuar vetëm në pasuritë të cilat i janë nënshtruar proçesit të kthimit dhe kompensimit të pronarëve. Të tjerë aktorë të përfshirë në proçes Proçesi i vetdeklarimit të ndërtimeve pa leje është një tjetër etapë e rëndësishme e proçesit të formalizimit të tregut të pasurive, proçes në të cilin u përfshinë njësitë vendore dhe agjensinë përgjegjëse - ALUIZNI. Angazhimi i njësive vendore në këtë proçes tregoi se rregjistrimi i pasurive, pavarësisht kohës që kërkon për tu realizuar, është një proçes mëse i mundshëm për t’u realizuar. Situata bëhet akoma më e lehtë/favorshme nëse konsiderojmë faktin se tashmë njësitë posedojnë të gjithë informacionin e nevojshëm për ndërtimet informale duke e lehtësuar më tej inventarizimin e pasurive të mbetura akoma jashtë këtij spektri.



5.3.2 Veprime të ndërmarra prej NJQV-ve në kushtet e mungesës së të dhënave

Të gjendur përballë faktit të mungesës së të dhënave mbi pasuritë, konstatohet se një numër jo i vogël njësish vendore kanë instrumentalizuar mekanizma të tjerë alternativ të lidhur me taksën e pasurisë, ku më të frekuentuarit mbeten krijimi i komisioneve të posaçme për verifikimin e pasurive, si në bashkitë Fier dhe Lezhë, ndërkohë që në jo pak raste konstatohet edhe marrja e tyre nëpërmjet vetdeklarimit të taksapaguesit apo përcaktimit të nivelit fiks të taksës; si në bashkinë Kukës ku niveli i taksës është 300 lek/vit/familje, bashkia Berat ku është përcaktuar nivel fiks i taksës për pasuri 1+1, 2+1 etj, bashkia Korçë ku niveli taksës është 1000 lek/vit/banesë, bashkia Fushë Krujë me 300 dhe 400 lek/vit/banesë. Në lidhje me proçesin e vetdeklarimit të ndërtimeve pa leje, njësitë vendore edhe pse kanë pasur rolin kryesor në fazën fillestare të vetdeklarimit6 nuk kanë arritur ta përdorin këtë proces në funksion të ndërtimit të një baze të dhënash, qoftë edhe modeste, sa kohë që kategoritë e përfshira në këtë proces përbëjnë një masë të konsiderueshë të targetit të kësaj takse.

Krijimi i një baze të dhënash konsiderohet një sipërmarrje “e vështirë dhe e shtrirë në kohë” nga vetë njësitë vendore, kryesisht për pasuritë me destinacion “banimi”, ndërkohë që situata, në pamje të parë, është paksa më pozitive në rastet kur destinacioni i përdorimit të pasurisë është për qëllim ”biznesi”, për vetë numrin e limituar të pasurive. Vihen re tendenca pozitive në shumë pak njësi vendore në lidhje me krijimin e bazës së të dhënave për kategorinë “biznes”, por edhe në rastet kur ato egzistojnë, i përkasin periudhës kur është krijuar biznesi duke mbetur të paazhornuara si në bashkitë Korçë, Fier, Berat dhe vitin e fundit edhe në Fushë Krujë. Ka një rregjistrim të kësaj kategorie pasurish në disa njësi si Fier, Berat dhe Korçë por, gjithsesi ato mbeten të dhëna të pjesëshme përsakohë nuk reflektojnë saktësisht kondicionet fizike të pronës shkak për evazion fiskal të lartë.

Ndonëse ligji 10117 datë 23.04.2009 “kufizon” hapësirat për përcaktimin e nivelit të taksës nga +/-30% në +10/-30% konstatohet se njësitë vendore e kanë shfrytëzuar shumë pak këtë hapësirë. Vetëm për pasuritë me destinacion “biznes” këshillat vendorë kanë përdorur autoritetin e tyre për të ndryshuar nivelin e taksës ndërkohë që nuk konstatohen inisiativa të tilla në ndryshimin e nivelit të taksës së ndërtesës me destinacion ‘banimi’ ndikuar nga:

> aplikimi i mekanizmave bazuar në të dhëna të vetdeklaruara dhe të pjesëshme (Durrës,

Kukës dhe Korçë) > aplikimi i të dhënave të paazhornuara (Berat, Fier, Lezhë,) > diapazoni/hapësira e taksës7

Evidentohen 3 inisiativa të këshillave vendorë në përdorimin e hapësirës që u krijon ligji për taksën e pasurisë dhe konkretisht: > në vlerësimin e nivelit të taksës për ndërtesat me destinacion ‘biznes’ (Berat, Lezhë,

Korçë, Fier, Durrës) > në përcaktimin e nivelit fiks të taksës për ndërtesat me destinacion ‘banim’ (Durrës,

Kukës, Fushë Krujë, Berat) > në miratimin e politikave favorizuese për grupe taksapaguese ‘në nevojë’ (Durrës, Berat,

Korçë, Lezhë, Fier)

6 Pas fazës së parë të vetdeklarimit të dhënat i janë përcjellë ALUIZNI-t 7 Shtrirja territoriale e ndërtesave të banimit



Në totalin e 8 njësive vendore të marra së bashku efekti i politikave favorizuese për grupe taksapaguese të cilësuara ”në nevojë” vlerësohen 13%. Në totalin e njësive vendore, vlerësohen 17 645 ndërtesa banimi të cilat i përkasin kategorive taksapaguese të përjashtuara nga pagesa e taksës me vendime të këshillave vendorë

5.3.3 Marrëdhëniet insitucionale

Strukturat organizative të njësive vendore synojnë të nxisin bashkëveprimin institucional midis drejtorive/sektorëve brenda njësive. Administrimi i taksës së pasurisë shpesh herë shihet si detyrim i sektorëve të taksave vendore. Ky perceptim mënjanon nga përgjegjësia edhe sektorë të tjerë të lidhur me këtë proçes siç janë sektori i urbanistikës, sektori i menaxhimit të aseteve, KRRT-ja, sektori i pyjeve, rajonet në rolin e agjentit, sektori i informimit, ndërmarrjet në varësi etj. Konstatimet mbështesin argumentin se mungesa e koordinimit midis sektorëve brenda njësive vendore ndeshet shpesh, madje rastet më tipike konsiderohen mungesa e informacionit mbi lejet e ndërtimit, lejet e shfrytëzimit, mungesa e të dhënave mbi pagesat etj.

Tabela 4. Panoramë e treguesve të NJQV-ve në lidhje me taksën e ndërtesës

Nr Pershkrimi/Bashkia Durres Shkoder Korce Fier Fushe Kruje Kukes Berat

1 Popullsia sipas Zyres se Gjendjes Civile 199.000 113.824 86.480 84.615 23.870 21.600 63.999

2 Familje qe jane rezidente aktuale ne qytet 39.033 21.473 29.223 23.000 6.101 4.000 16.823

3 Familje qe zoterojne ndertesa 37.633 30.500 15.000 20.832 6.130 4.000 14.000

4

Familje qe kane paguar (numer dhe % kundrejt zoteruesve te ndertesave)

11.284 13.975 11.663 7.647 550 1.900 7.437

29,98% 45,82% 77,75% 36,71% 8,97% 47,50% 53,12%

5 Familje qe duhet te paguajne 37.633 18.000 13.000 18.118 5.546 3.646 10.371

6 Familje qe jane debitore 30.849 - 1.337 4.471 4.796 1.746 -

7 Potenciali i Takses se Planifikuar (5/3) 100,00% 59,02% 86,67% 86,97% 90,47% 91,15% 74,08%

8 Potenciali i Takses se Shfrytezuar (4/5) 29,98% 77,64% 89,72% 42,21% 9,92% 52,11% 71,71%

9 Taksa e Nderteses Familje / Fakt 2007

9.218.856

5.957.000

6.311.415

6.880.000

11.750

-

2.647.000

10 Taksa e Nderteses se Biznesit Privat / Fakt 2007

76.871.627

13.907.000

24.951.825

18.242.000

1.895.650

1.191.000

8.287.000

11 Total Fakt 2007

86.090.483

19.864.000

31.263.240

25.122.000

1.907.400

1.191.000

10.934.000

12 Total Fakt 2008 -

25.526.000

38.471.958

-

19.459.000

2.450.000

11.267.000

Panorama e treguesve të konstatuar në njësitë vendore dëshmon për një mungesë koherence të organizimit të proçesit të administrimit të taksës së pasurisë parë nga dinamika e realizimit të treguesve të taksës në secilën prej njësive vendore të referuara.



Të dhënat e grumbulluara në 8 njësitë vendore dëshmojnë faktin se mesatarisht 85% e pasurive zotërohen/administrohen ose përdoren nga një familje dhe mesatarisht 15% e tyre cilësohen si banesa në ‘bashkëpronësi’, pra i përkasin më shumë së një familjeje.

Treguesit e planifikimit dhe realizimit të buxheteve vendore raportojnë se vetë administrata tatimore vendore ‘nuk mundet të evidentojë’ potencialin real të taksës për sa kohë planifikimi i të ardhurave nuk mbështetet në qasje analitike të treguesve të bazës së taksës referuar kategorive të përcaktuara në ligj.

Mbështetur në përllogaritjet tona mbi bazën e taksës në 8 njësitë vendore të marra në raport, rezulton se mesatarisht baza e taksës për ndërtesat e banimit vlerësohet në 45 – 60 m² ku bashkia Berat dhe Durrës vlerësohen respektivisht me treguesit më të ulët (40 – 50 m²) ndërkohë që për ndërtesat me destinacion ”biznes” mesatarja e treguesve të bazës së taksës raportohet midis 43 – 75 m².

E parë në dinamikën e zhvillimit të tregut të ndërtimit, ngelet për t’u vlerësuar sa përputhen këta tregues me realitetin… (?!)

Bumi i ndërtimeve në vendin tonë nuk është shoqëruar me të njëjtën pritshmëri në të ardhurat nga taksa mbi pasurinë, madje ka raste kur të ardhurat nga taksa rregjistrojnë nivele pothuajse të njëjta ose edhe më të ulta në vite të ndryshme si bashkia Durrës e cila në vitin 2007 ka realizuar më pak të ardhura në raport me vitin 2006 dhe 2005 dhe bashkia Berat e cila rregjistron më pak të ardhura nga taksa në vitin 2007 në raport me vitin e mëparshëm sikundër edhe bashkia Kukës e cila ka realizuar 16% më pak të ardhura në vitin 2007/2006.

Ndonëse nga vetë njësitë vendore Taksa mbi Pasurinë, veçanërisht taksa e ndërtesës, vlerësohet si burim i qëndrueshëm dhe i konsiderueshëm të ardhurash në buxhetin e pavarur, përpjekjet për reformimin e sistemit mbeten minimale dhe sporadike. Të dhënat e evidentuara në njësitë vendore, madje hera – herës të lënë të kuptosh se megjithë kohën mëse të mjaftueshme në dispozicion ende kjo taksë nuk mund të konsiderohet e qëndrueshme, konstatim i cili bazohet në të ardhurat brenda të njëjtës kategori takse nga viti në vit. Kjo përqasje negative ndeshet në Fier, Berat, Fushë Krujë dhe Durrës ku trendi të ardhurave në vitin 2007/2006 për kategorinë ”ndërtesa banimi” është negativ. Në këtë vlerësim nuk janë marrë në konsideratë të dhënat e bashkisë Kukës e cila nuk njeh rezultat financiar për të ardhurat nga kjo kategori në vitin 2007.

Vlerësuar në treguesit e buxheteve të njësive respektive rezulton se pesha e tyre në buxhetet vendore brenda të ardhurave të veta vlerësohet në mesatarisht 11% (tabela x)

Sikurse raportojnë treguesit, të ardhurat nga taksa mbi ndërtesat përbëjnë mesatarisht 11% të të ardhurave nga taksat dhe tarifat vendore e në raport me të ardhurat e veta (taksat e tarifat vendore së bashku me transfertën e pakushtëzuar) kjo taksë zë mesatarisht 6,2%. Brenda bllokut të të ardhurave të veta, taksa mbi ndërtesën vlerësohet si një ndër tre të ardhurat kryesore të buxhetit vendor së bashku me taksën e biznesit të vogël dhe tarifën e pastrimit. Parë në këtë aspekt, ky prioritet i taksës nuk është vlerësuar sa dhe si duhet nga njësitë vendore përderisa konstatimi ynë raporton tregues financiarë minimalë.



Tabela 5: Të ardhurat prej taksës së ndërtesës në raport me të ardhurat vendore Njësitë Vendore8

Taksa e ndërtesës në raport me taksat/tarifat vendore (%-je)

Taksa e ndërtesës në raport me taksa/tarifa dhe transferta e pakushtëzuar (%-je)

Durrës 11,6 7,6 Korçë 11,5 7,7 Shkodër 6 3,2 Berat 7,7 4 Fier 8 5,6 Fushë Krujë 36,4 15,7 Kukës 7,6 2 Lezhë 5 3,6 Tiranë 19 16,9 Elbasan 14,2 9,6 Vlorë 10,2 7,7 Sarandë 4,3 3,5 Lushnje 8,1 5,2

Ende bëhet shumë pak nga njësitë vendore për të rritur performancën e taksës së pasurisë ndërkohë që ky burim, gjithnjë e më shumë, rrit masën ”e fshehur” të potencialit të vet. Ky konstatim bazohet në të dhënat e grumbulluara në njësitë vendore ku rezulton se asnjë prej tyre nuk shfrytëzon më shumë se 55% të potencialit ”të njohur” të taksës. Ndonëse operojnë me të dhëna të pjesshme, në asnjë rast njësitë vendore nuk kanë mundur të realizojnë atë çka ato vetë planifikojnë. Të gjithë njësitë kanë planifikuar një pritshmëri pagesash nga 60-80% të pasurive në juridiksionin e vet. Thënë në gjuhën e shifrave rezultati për sejcilën prej njësive vendore në administrimin e taksës së ndërtesës mbetet në nivele minimale. “Kampioni” i marrë (vetëm 8/65 njësi vendore ose 12%) nga aspekti i administrimit të taksës kompozohet në 3 grupime9

Niveli i grumbullimit të taksës së ndërtesës kundrejt potencialit të llogaritur/parashikuar prej saj prezantohet më poshtë:

> me rezultat < 35% (Fushë Krujë me 10%, Lezhë me 28% dhe Durrës me 34%) > me rezultat 40 – 50% (Fier me 42% dhe Kukës me 45%) > me rezultat 50 – 55% (Berat me 53%, Shkodër me 53% dhe Korçë me 55%)

Shpërndarja e njësive vendore brenda këtij kompozicioni qartësisht argumenton pritshmërinë dhe konstatimin tonë se : në shumë raste përmirësimi i administrimit të taksës së ndërtesës i lihet në dorë spontanitetit, rastësisë dhe subjektivitetit, madje krijon imazhin e një administrate vendore ”tërësisht të pajtuar me këtë realitet” përsakohë që maksimalja e treguesve është sa gjysma e asaj çka njësitë disponojnë për taksën qoftë në inventarin e ndërtesave, strukturën dhe natyrën e tyre. 8 Për njësitë vendore Durrës, Korçë, Shkodër, Berat, Fier, Fushë Krujë, Kukës dhe Lezhë burimi informacionit është marrë nga vetë njësitë dhe për njësitë vendore Tiranë, Elbasan, Vlorë, Sarandë dhe Lushnje burimi i informacionit është Ministria e Financave për vitin ‘07 9 Ky rezultat është nxjerrë mbi sistemin aktual të zbatuar në njësitë vendore respektive dhe nuk merr në konsideratë evazionin dhe informalitetin e taksës?!



Konstatim i përbashkët : Në të gjitha njësitë vendore të marra në konsideratë vetëm në bashkinë Lezhë dhe Fier ka tendenca të aplikimit të sistemit bazuar në bazën e taksës (sipërfaqen) ndërkohë që të gjithë njësitë e tjera aplikojnë nivel takse ”fiks” (Fushë Krujë 300 - 400 lek/ndërtesë ; Berat sipas strukturës 1+1, 2+1 etj, Korçë 1000 lek/ndërtesë, Shkodër 480 lek/ndërtesë, Kukës 300 lek/ndërtesë, Durrës bazuar në vetdeklarim)

E përbashkëta e njësive të grupuara në grupin e parë (<35%) lidhet absolutisht me mungesën e organizimit të sistemit efiçent të administrimit të taksës komponenti bazë i të cilit vlerësohet inventarizimi i pasurive dhe krijimi bazës së të dhënave. Absolutisht kjo kërkon më shumë kohë dhe burime në njësitë vendore ”të mëdha” siç është rasti i bashkisë Durrës. Ndonëse kjo bashki aplikon vetdeklarimin si instrument të inventarizimit dhe krijimit të bazës së të dhënave, ai nuk mund të konsiderohet si mjeti efektiv përsakohë edhe rezultati i të ardhurave nga taksa mbetet minimal.

Respektivisht njësitë vendore të cilat kanë filluar të punojnë me përmirësimin e sistemit vlerësohen (edhe pse jo kënaqshëm) në nivelin 50-55%. Në tre njësitë e vlerësuara brenda këtij rezultati konstatohet se ato janë të prirura fillimisht në ndërtimin e infrastrukturës së nevojshme për arkëtimin e detyrimit duke aplikuar sistem lehtësisht të monitorueshëm nëpërmjet nivelit “fiks” të taksës dhe paralelisht po punojnë për krijimin e bazës së të dhënave siç edhe është rasti i bashkisë Korçë e cila aplikon 1 000 lek/vit/ndërtesë.

Në aspektin financiar performanca e njësive vendore ”në bllok” vlerësohet mbështetur në treguesit e të ardhurave të gjeneruara, treguesit mbi numrin e ndërtesave për të cilat është paguar, treguesit mbi numrin e ndërtesave për të cilat nuk është paguar, treguesit e munguar për ndërtesat të cilat i përkasin kategorisë ”emigrantë”.

5.3.4 Sa dhe si shfrytëzojnë njësitë vendore aktualisht potencialin e taksës ? Për të dhënë një përgjigje për këtë hipotezë do të duhet të sjellim në vëmendje disa tregues bazë të cilët jo vetëm shpalosin situatën aktuale por, parashtrojnë një kompleksitet të tërë detyrash dhe veprimesh për periudhën në vazhdim. Tabela 6. Tregues në lidhje me administrimin e taksës së pasurisë në nivel vendor

Njësitë

Ndërtesa

Detyruara

Përjashtuar

Emigrantë

Debitorë

Paguar

Berat 14 000 10 371 3 629 1 394 3 140 7 437 Durrës 37 633 33 133 4 500 3 100 18 749 11 284 Fier 20 832 18 118 2 714 6 000 4 471 7 647 F.Krujë 5 794 5 546 248 200 4 796 550 Korçë 20 098 18 098 2 000 5 098 1 337 11 663 Kukës 4 200 3 646 554 0 1 746 1 900 Shkodër 30 500 26 500 4 000 0 12 525 13 975 Total ‘8’ 133 057 115 412 17 645 15 792 46 764 54 456

Shprehur në % 87 13 12 35 40

Efekti i politikave në nivel vendor ka “stimuluar” përjashtimin nga pagimi i taksës për 13% të pasurive në 8 njësitë vendore. Kategoritë përfituese në shumicën e rasteve reflektojnë



“familje në ndihmë ekonomike” apo familje kryefamiljari të cilës “gëzon” status të veçantë (invalid, veteran, i verbër, etj), por vetë njësitë ndonëse disponojnë të dhëna të sakta për kategorinë “familje në ndihmë ekonomike” në shumicën e rasteve nuk posedojnë të dhëna zyrtare për familjet me status tjetër përfitues duke ndikuar negativisht proçesin e planifikimit dhe realizimit të taksës.

Vlerësuar në aspektin e taksës, janë 13% (ose 17’645 ndërtesa) e pronarëve/ administratorëve/përdoruesve të çliruar nga pagesa e taksës brenda një totali prej 133 057 të tilla në të tetë njësitë ndërkohë që 12% është treguesi i ndërtesave të cilat i përkasin kategorisë “emigrantë” (ose 15 792 ndërtesa). Pavarësisht treguesve mbi këto dy kategori ndërtesash, treguesi i drejpërdrejtë i vlerësimit të efiçencës së administratës tatimore vendore në administrimin e taksës mbetet konsiderimi i nivelit të pagesave të kryera dhe të pakryera. Qartësisht të dhënat mbi njësitë janë argument mbi performancën e dobët të sistemit të zbatuar në njësi si dhe angazhimit të ulët të administratës vendore në këtë proçes. Janë dy faktorë esencialë të cilët duhen marrë në konsideratë:

> referenca e njësive në lidhje me taksën dhe > tregues thuajse të njëjtë midis pagesave dhe debitorëve

Për sa kohë nuk disponojnë të dhëna për pasuritë, sistemi të cilit ato i referohen në planifikimin e të ardhurave vlerësohet subjektiv duke ndikuar drejtpërdrejt në nivelin e pagesave dhe debitorëve.

Përjashtuar dy kategoritë e mësipërme (të përjashtuar dhe emigrantë), pavarësisht faktit se të gjithë njësitë vendore operojnë me të dhëna të pjesëshme dhe të paasakta, treguesi i ndërtesave të cilat nuk kontribuojnë në buxhetin vendor mbetet “kërcënues”.

Politikat e miratuara nga këshillat në nivel vendor kanë “përjashtuar” nga pagesa e taksës disa kategori taksapaguesish treguesi për të cilat vlerësohet në 13% e banesave, por thuajse po kaq ndërtesa evidentohen se i përkasin kategorive “emigrantë” (12%) të cilët konsiderohen “të vetpërjashtuar” nga pagesa e taksës.

Vëzhgimi ynë konstaton se 35% e ndërtesave (ose 46 764 ndërtesa) nuk kontribuojnë në buxhetin vendor e mjafton të themi që ky kontigjent evidentohet vetëm në një vit buxhetor. Po në 9 vjet, gjatë të cilëve kjo taksë është administruar në nivel lokal?!

Vetëm 54 456 ndërtesa në 133 017 të tilla (ose vetëm 40% e tyre) rezultojnë të jenë kontribues të buxheteve vendore për taksën (në shumën 46 019 mijë lek) pa konsideruar të tjerë faktorë të lidhur me potencialin e munguar të taksës10

Në totalin e vet, mbi bazën e të dhënave aktuale të disponueshme nga njësitë për ndërtesat, potenciali i taksës është shfrytëzuar mesatarisht në 40% ndërkohë që 60% e këtij potenciali mbetet për tu marrë në konsideratë. Janë 80 201 ndërtesa të cilat në mënyrë permanente nuk derdhin asnjë kontribut në buxhetet vendore. Kjo vlerë e munguar në buxhetet vendore, vetëm nga kategoria e “ndërtesave të banimit” vlerësohet në 67 000 mijë lek/vit, dhe referuar periudhës 2002 e në vazhdim, evidenton afërsisht 600 000 mijë lek të ardhura të munguara në buxhetet e njësive vendore të marrë së bashku11 krijuar nga 82’201 pasuri të pataksuara.

Qasja analitike e treguesve evidenton faktin se njësitë vendore vazhdojnë të mbeten të prirura për përmirësimin e rezultatit por mbeten “pasive” në zbatimin e instrumentave të cilët lidhin 10 Bashkia Fushë Krujë evidenton nivelin më të ulët të pagesave me 186 mijë lek ose me 550 pagesa 11 Ky rezultat është nxjerrë duke konsideruar nivelin e të dhënave dhe informacionit të disponueshëm nga njësitë i cili vlerësohet i pjesshëm



maksimalizimin e të ardhurave me përmirësimin e sistemit. Sa kohë rezultati i munguar (67 000 mijë lek) është më i lartë se ai i përftuar (46 000 mijë lek), shtrohet supozimi: a nuk do të ishte më “efektive” për njësitë të fokusohen te rezultati i munguar?!

Çfarë do të thotë kjo për njësitë?!

Vazhduar në logjikën ekonomike të treguesve, të ardhurat e realizuara në njësitë vendore të marra së bashku në një vit buxhetor12 janë 227 352 mijë lek ku kontributi i ndërtesave me destinacion ”banim” vlerësohet në 20% (ose 46 019 mijë lek) dhe i ndërtesave me destinacion ”biznes” vlerësohet me 80% (ose 181 333 mijë lek).

5.3.5 Probleme të lidhura me administrimin e taksës

Ndonëse njësitë vendore nuk reflektojnë dukshëm dhe shpejt përballë kësaj situate aspak të favorshme, kompleksiteti i mangësive të konstatuara gjen terren në sistemin dhe mënyrën e administrimit të taksës. Në të gjitha analizat e kryera për çdo njësi janë dhënë rekomandime specifike për çdo konstatim dhe qasje negative të njësive sikurse janë ndërmarrë edhe veprime konkrete brenda territoreve të caktuara. Dukshëm njësitë reflektojnë mungesë të inisiativave dhe veprimeve konkrete duke ”përforcuar” akoma më tej pozitat e tyre ”komode” në pritje të taksapaguesve për vetdeklarim dhe predispozitën për të paguar. Në mungesë të një database, njësitë aplikojnë forma ”klienteliste” dhe ”oportuniste” të mardhënies me taksapaguesit, mardhënie të lidhura nga interesi taksapaguesve për të përfituar një shërbim të caktuar në Bashki. (çertifikatë apo një dokument zyrtar). Madje në këtë pozitë komode, njësitë vendore ”stimulohen” edhe nga këshillat vendorë të cilët, miratojnë instrumenta antiligjorë të vlerësimit dhe administrimit të taksës. Miratimi i niveleve fikse të taksës (sikurse në Korçë, Berat, Fushë Krujë, Kukës, Shkodër) nuk është një akt juridik i bazuar në ligj, zbatimi të cilit lind nga interpretimi i gabuar i ligjit për këtë aspekt. Le të ndalemi më poshtë :

Neni 24 i ligjit 9632 datë 30.10.2006 në paragrafin e fundit të tij citon:

.... Në rastin e mungesës së dokumentacionit të vërtetimit të pronësisë, këshilli bashkisë vendos madhësinë e sipërfaqes së tatueshme, ‘’POR’’ bazuar në vendimet e komisionit të verifikimit të pasurisë sa paluajtëshme. Organet e pushtetit vendor ngrenë komisionin e verifikimit të pasurive të paluajtëshme, në rast mungese të dokumentacionit ligjor. Detyrat dhe funksionet e këtij komisioni përcaktohen me vendim të këshillit të bashkisë.....

Diskutimi mbi këtë paragraf është shumë i rëndësishëm dhe esencial për të orientimin e rekomandimeve mbi sistemin e aplikuar në njësitë vendore. Bazuar në këtë nen, nuk ka të drejtë këshilli vendor të miratojë nivele fikse të taksës së pasurisë pjesë e së cilës është edhe taksa e ndërtesës, pa pasur më parë një vendim të komisionit të verifikimit të pasurisë paluajtëshme. Përkthyer në veprime konkrete, kjo do të thotë që veprimi i parë domosdoshmërisht i konsiderueshëm është ngritja e këtij komisioni (rasti i bashkisë Lezhë, Fier), përcaktimi i detyrave të tij dhe afatet kohore për përmbushjen e detyrimeve. Në asnjë prej njësive të tjera nuk gjejmë një vendim të këshillave vendorë i cili autorizon sektorë të caktuar brenda njësive vendore për ngritjen dhe funksionimin e këtij komisioni, për më tepër nuk egzistojnë raporte të komisioneve të njësive vendore mbi të cilat të jenë marrë vendimet për nivelin e taksës. Miratimi i nivelit fiks të taksës (veçanërisht për ndërtesat e banimit) nuk

12 Referencë viti 2008



stimulon dhe inkurajon e për më tepër nuk ngarkon me përgjëgjësi administratën vendore në kryerjen e detyrimit të vet ligjor. Madje ka raste kur, vetë këshillat vendore nuk shprehen qartë për mënyrën e administrimit të taksës (rasti i bashkisë Lezhë kur përgjegjësia për administrimin e taksës i është ngarkuar drejtpërdrejt drejtorisë së taksave vendore megjithëse nga kjo administratë është kërkuar ndarje e përgjegjësive me ndërmarrjen e ujësjellësit). 5.3.6 Organizimi i procesit

Vëzhgimi ynë për proçesin e administrimit të taksës ka konstatuar një sërë mangësish të lidhura me këtë proçes. Këto konstatime mbështesin argumentin se brenda njësive egzistojnë elementë të proçesit të cilët mund të sygjerohen për njësi të tjera, por, në tërësinë e vet sistemet e aplikuara nga njësitë nuk prodhojnë rezultatin e dëshiruar. Parë nga ky këndvështrim, sistemi i ndërtuar në bashkinë Fier do të ishte një nisje shumë e mirë në të gjithë njësitë, ndërkohë që pikë e dobët e sistemit konsiderohet marrëdhënia me agjentët dhe taksapaguesit. Asnjë prej njësive vendore nuk ka ndërtuar një marrëdhënie të qartë me agjentët tatimorë e për më tepër me taksapaguesit. Vetëm në dy njësi (Korçë dhe pjesërisht në Berat) kryhet faturimi i detyrimit ndërkohë që kjo nuk kryhet në 6 njësitë e tjera. Çfarë do të thotë kjo? Vetë njësitë vendore në kushtet e mungesës së të dhënave nuk dinë sa të faturojnë dhe kujt t’i faturojnë. Në këto kushte, agjenti tatimor, përjashtuar situatës kur duhet t’i shpjegojë taksapaguesit detyrimin, nuk gjen asnjë motivim për të “ushtruar presion” për pagesën e taksës. Në të njëjtën logjikë, vetë njësitë nuk munden “të ushtrojnë presion” mbi agjentin për shumën e detyrimit për të cilat ato duhet të jenë përgjegjëse përsakohë ato nuk dinë as vetë sa duhet të paguajnë taksapaguesit dhe kush duhet të paguajë duke pranuar rezultatin që raportohet nga agjenti.

Një tjetër argument lidhet me kontabilitetin financiar të taksave. Asnjë prej njësive nuk kontabilizon detyrimet e taksapaguesve e për rrjedhojë dashur padashur ato ”ligjërojnë” evazionin fiskal. Në shumë raste kjo nuk ndodh as për kategorinë e ndërtesave me destinacion ”biznes” numri të cilave në raport me kategorinë ”banim” është i vogël. Nuk ka praktika të evidentimit të debitorëve e për rrjedhojë nuk ka se si të mbarten detyrimet debitore nga njëri vit në tjetrin. Vetëm bllokimi i veprimeve në zyrat e bashkive (ZGJC) nuk është masë e mjaftueshme për arkëtimin e detyrimeve, madje e cilësuar edhe antiligjore.

Rezultatet e konsideruara përgjatë analizave respektive, hera-herës, dëshmojnë për vullnet të munguar të administratave tatimore vendore në mardhënie duke stimuluar”dëshirën në rënie” të taksapaguesve për të paguar.

Arkëtimi i detyrimeve, pavarësisht strukturave të përdorura si agjent tatimor, në të gjitha rastet është i mbivendosur duke tkurur aftësinë paguese. Kjo shpjegohet me faktin se njësitë vendore tentojnë të mbledhin të gjitha detyrimet njëherësh duke aplikuar një sistem aspak elastik dhe të mbyllur. Mjafton të shohësh realizimin progresiv të treguesve ku në të gjithë njësitë volumi më i lartë i të ardhurave rregjistrohet në 4 mujorin e parë dhe volumi i ulët në 4 mujorin e fundit.

Përzgjedhja e agjentëve shpeshherë bëhet bazuar vetëm në disa indikatorë financiarë të lidhur me agjentin dhe jo bazuar në analizat kosto/përfitim. Këto analiza do të mund të ndërmereshin në rastet e kontraktimit të agjentëve jashtë Bashkisë sikundër dhe do të lehtësonin vendimmarrjen në këtë proçes (rasti i bashkisë Korçë ku agjent tatimor për taksën është ujësjellës sh.a dhe ndërkohë bashkia deklaron se ky agjent nuk takson 8 098 abonentë



për vetë faktin se ata nuk konsumojnë shërbimin e ofruar nga ndërmarrja por po kaq rezulton edhe numri i taksapaguesve të cilët shmangen automatikisht nga pagesa e taksës!)

Argument: Në rastin më të mirë të mundshëm, nëse ”vetdeklarimi” do të konsiderohej një ”instrument” i vlefshëm për njësitë dhe i vetndërgjegjësimit të taksapaguesve, rezulton se ky instrument asnjëherë nuk ka paraqitur të dhëna të cilat përputhen me situatën reale të pasurisë, pra, ka rezultuar me diferenca të konsiderueshme në disfavor të njësive vendore. Bashkia Durrës e cila aplikon pikërisht këtë instrument, raporton se në të gjitha rastet e verifikimit të të dhënave të deklaruara (në kategorinë biznes) marzhi i gabimit është mbi 50%, çka përkthehet në tregues akoma më të lartë të potencialit të munguar të taksës. Ky konstatim qëndron edhe për inventarizimin e ndërtesave në bashkinë Fier, (kategoria biznese dhe ndërtesat në 2 zona kadastrale) ku instrumenti i përdorur bazohet në vlerësimin ne vend të pasurisë.

Një vlerësim përgjithësues lidhet me faktin se ato shpenzojnë shumë pak për komunikimin dhe transparencën përsakohë në asnjë prej buxheteve vendore nuk konstatohet një fond i veçantë destinacioni të cilit të jetë komunikimi dhe transparenca me qytetarët në çështje të lidhura me kuadrin fiskal vendor. Inisiativat e angazhimit të komuniteteve në disa njësi vendore (Fier, Lezhë, Korçë, Berat) përgjatë proçesit të ”buxhetimit me pjesëmarrje” nxisin dhe profilizojnë forma efektive bashkëpunimi dhe bashkëveprimi me komunitetin e si të tilla ato mund e duhet të zgjerojnë fokusin e tyre edhe në aspekte të lidhura me maksimalizimin e burimeve financiare. Për më tepër këto forma komunikimi vlerësohen tejet të nevojëshme edhe për një tjetër argument: informacioni i përcjellë nga njësitë vendore te taksapaguesi konsiderohet i pjesshëm. Vëzhgimi mbi organizimin e proçesit të administrimit vlerëson se i vetmi informacion i përcjellë vlerësohet ai lidhur me nivelin e taksës, edhe ky vetëm në momentin kur një taksapagues kërkon një shërbim të caktuar pranë njësisë vendore respektive dhe i ofruar nga personi i cili është ngarkuar për vjeljen e taksës. Në këtë rast kjo mardhënie lind, zhvillohet dhe përfundon në një moment të vetëm dhe e ndërtuar mbi bazë të nevojës së taksapaguesit për shërbim. Në të gjithë njësitë vendore të ”kampionit” tonë konstatohet egzistenca dhe funksionimi i zyrave të informimit, vlerësimi për të cilat mund të jetë ”zyra pritje”. Përjashtimisht një rasti (bashkia Korçë shpërndan broshurën për taksat) në asnjë prej 7 njësive të konsideruara zyrat e informimit nuk disponojnë informacion mbi çështje të lidhura me administrimin e taksave dhe tarifave vendore. Funksioni i tyre në shumicën e rasteve mjaftohet në ofrimin e informacionit mbi shërbimet që ofrojnë sektorë/drejtori/departamente brenda njësive dhe plotësimin e formularëve të caktuar për një numër të kufizuar çështjesh apo problemi.

Forumet qytetare dhe angazhimi i tyre edhe për çështje të administrimit fiskal mbetet një alternativë e cila vlerësohet se do të zgjerojë interesin dhe ndërveprimin e njësive me taksapaguesit. Respektivisht në të gjithë njësitë vendore, gjykimi dhe parashikimi i nivelit të taksave dhe tarifave vendore mbetet ”e drejtë” e një grupi shumë të ngushtë specialistësh brenda njësive (përgjithësisht drejtori i sektorit të taksave i cili përgatit materialin dhe e paraqit për diskutim me Kryetarin dhe komisionin ekonomik të këshillit) çka e bën proçesin të mbyllur dhe të kontestueshëm. Në këtë aspekt lipset më shumë aksion nga njësitë në hapjen e proçesit dhe përfshirjen e sa më shumë aktorëve jashtë njësive vendore në formulimin e politikave fiskale, komunitet dhe shoqëri civile, grupe interesi dhe organizma të tjerë prezentë në njësi do të ishte forma më pak e kushtueshme në rritjen e besimit, bashkëpunimit dhe performancës financiare.



6 Taksa e pasurisë së paluajtshme në Shqipëri dhe në vendet e rajonit

Në këtë kapitull do të sjellim disa prej eksperiencave më të spikaturave të vendeve evropiane më të zhvilluara por edhe të atyre në tranzicion në lidhje me sistemet e takes së pasurisë, mënyrës së aplikimit të tyre dhe problematikat përkatëse, duke u përpjekur të reflektojmë mbi këto sisteme dhe mundësinë e përdorimit të tyre në kushtet e Shqipërisë.

Një ide mbi të ardhurat e krijuara prej taksës së pasurisë mund të merret prej ekzaminimit të eksperiencës së vendeve të tjera. Edhe në vende ku taksa e pasurisë së paluajtshme është shumë mirë e administruar si në Zvicër dhe Danimark, ajo zakonisht nuk është buriimi kryesor i të ardhurave. Në këto vende, taksa prej pasurive në nivel lokal gjeneron një mesatare prej 0,7% të PBB-së dhe kontribuon vetëm 1,85% në të ardhurat nga taksat të pushtetit vendor.

6.1 Taksa e pasurisë së paluajtshme në vendet Evropiane

Armenia: Qeveria Vendore mund të bëjë përjashtime kur është e nevojshme, megjithatë këto pëjashtime injorohen kur llogariten subvencionet.

Bullgaria: Ndërtesat e reja rezidenciale në zotërim nga njerëz të thjeshtë janë të përjashtuara nga taksa për periudhën 5 vjeçare. Ndërtesat në zotërim nga Ministria e Transportit dhe të përdorura për transportin ajror, hekurudhor, dhe detar janë të përjashtuara.

Republika Çeke: Konstruksionet e reja të ndërtuara nga pronarët-zaptuesit dhe shtëpitë me një familje janë të përjashtuara për 15 vjet. Shtëpitë e kthyera janë gjithashtu të përjashtuara për 15 vjet për aq kohë sa ato nuk shiten dhe për aq kohë sa taksat e ruajtura janë përdorur për riparime dhe përmirësime. Shpenzimet për mirëmbajtjen e ndërtesave historike mund të zbriten nga taksa e pronësisë

Estonia: Bashkitë mund të ulin normat në pronësitë individuale kur përdorimi ekonomik më i madh i tyre është i kufizuar me ligj (të tilla si zona të ruajtjes).

Gjerogjia: Tokat e ri-kultivuara përfitojnë një përjashtim 5 vjeçar. Ndërtesat e braktisura, kullotat shtetërore dhe livadhet jane te perjashtuara gjithashtu. Toka dhe ndërtesa të përdorura për transportin, telekomunikacionin, transmetimin e elektricitetit, mbrojtjen e mjedisit, furnizimit me ujë dhe mbrojtjes nga zjarri janë të përjashtuara.

Hungaria: Tokat bujqësore janë të përjashtuara nga taksa e pronësisë. Vetëm disa ngastra toke mbi disa bashki me madhësi të përcaktuar taksohen. Toka e zotëruar nga kompani të transportit dhe telekomunikacionit është e përjashtuar nga kjo takse për ngastër. Banesa të përkohshme janë të përjashtuara nga taksa e banesës, edhe pse ato mund të jenë subjekt i takëes së turistit.

Letonia: Në bazë të taksës së pronësise së mëparshme, toka bujqësore është e përjashtuar.

Sllovenia: Toka për ndërtime të reja dhe për apartamente është e përjashtuar nga detyrimi për shfrytëzim të tokës për ndërtim për 5 vjet. Një përjashtim 10 vjeçar është i garantuar për



ndërtesat e ndërtuara rishtaz dhe për ndërtesat e rinovuara kur vlerat e tyre janë rritur me 50 %. Ndërtesat e përdorura për qëllime bujqësore janë të përjashtuara gjithashtu.

Franca: Pronat bujqësore dhe pyjore zakonisht janë të pëtjashtuara nga taksa e tokes dhe nderteses. Rezidencave të reja mund t’ju jepet një ndihmë nën rregjimin e taksës së banesës.

Gjermania: Vlerat e ndërtimeve të rezidencave të reja nën disa kufij të caktuar (veçanërisht banesat me vlerë të ulët) janë të përjashtuara për 10 vjet. Një përjashtim 10 vjeçar aplikohet në 5 Landet e reja për pronësinë e përdorur për strehim, me kusht që banesat të jenë ndërtuar pas 31 Dhjetorit të vitit 1980, por para 1 Janarit të 1992. Apartamentet bosh taksohen në kuota të favorshme. Vlerësimet për tokat bujqësore nuk janë të indeksueshme.

Irlanda: Toka bujqësore është e përjashtuar nga norma e taksimit sepse më 1978 gjykata e lartë konsideronte që vlerësimet e vitit 1852 ishin në mënyrë jo kushtetuese uniforme. Minierat janë të përjashtuara për 7 vitet e para të hapjes apo ri-hapjes së tyre.

Hollanda: Tokat bujqësore dhe pyjore (përfshirë tokën për qëllime kopshtarie dhe shtëpitë e gjelbërta) janë të përjashtuara nga taksa e bashkisë. Gjithashtu të përjashtuara janë sitet natyrale dhe tokat e ulëta që janë pjesë e pasurive të mbrojtura nga ‘Akti i Mbrojtjes së Natyrës’.

Portugalia: Ka përjashtime të përkohshme për pronarët/zotërues dhe shtëpitë me qera.

Spanja: Toka bujqësore taksohet në bazën e prodhimit neto në bazë të prodhimit neto. Minierat janë të përjashtuara nga Taksa e Tokës Rurale (por ka një takse të veçantë për këtë pasuri). Pyjet mund të jenë të përjashtuara përkohësisht nga Taksa e Tokës Rurale.

Turqia: Ka preference dhe stimuj te gjere per taksen e pronesise. Ato mbulojne bujqesine, peshkimin, ndertimin e anijeve, turizmin dhe industrine. Siguron lehtesimin e takses se pronesise per banesat e reja.

Mbretëria e Bashkuar: Tokat bujqësore dhe pyjore janë të përjashtuara. Pronat e lira përfitojnë një përjashtim të plotë për tre muajt e parë pas konkursit dhe 50% përjashtim që këtej e tutje nën Normën Uniforme të Biznesit. Nën Këshillin e Taksës, shtepitë vakante përfitojnë një zbritje takse prej 50%.

Italia: “Aktivitetet Rurale” janë të përjashtuara nga Taksa e Pasurisë së Paluajtshme. Taksmi bazë mbi pronën në Itali është e njohur si ici (shqiptohet "ichy"). Gjithkush që zotëron tokë në Itali, nëse ata janë rezidentë dhe jo-rezidente, paguajnë këtë taksë e cila është zakonisht midis 0,4% dhe 0,7%. Shuma varet nga autoritetet lokale dhe madhësinë,e vendndodhjes dhe kategorinë e pronës që zotërohet. Nëse prona kalohet si e pabanueshme ose në rindërtohen, taksat uluen me 50%. nëse prona vlerësohet si e pabanueshme ose rindërtohet atëherë taksat ulen me 50%. Ici paguhet në dy këste - 90% deri në 30 qershor të çdo viti dhe 10% në mes të 1 dhjetor dhe 20. Nëse tatimi nuk është paguar në kohë, një shtesë deri në 200% mund të aplikohet.

6.2 Taksa e pasurisë së paluajtshme në vendet e rajonit

Armenia: Ka nje shumllojshmeri te strukturave te ndryshme te normave. Nen ligjin e ri te takses se pronesise, norma marxhinale e rezidencave te para shkon midis 0.0 % (per vlera nen 3 mil Drams) dhe 0.8 % (per vlera mbi 40 milion Drams). Me nje kurs kembimi te



Drams me Dollar Amerikan ne vitin 1998, struktura e normes progressive perjashtone 6.000 $ e pare ne vlere

Mali i Zi: Norma e taksës së pasurisë vlerësohet në 0,08 – 0,8% të vlerës së pasurisë

Bullgaria: Ndertesat rezidenciale taksohen me 0.2 %; bizneset, industrialet dhe ndertesat e tjera jo rezidenciale me 0.4 %, dhe disa shtepi pushimi me 0.6 %. Ekziston gjithashtu nje norme shtese per ndertimet mbi nje madhesi te caktuar.

Kroacia: Taksa mbi shtepite jashte qytetit eshte e bazuar ne kater kategori te moshave, me kategorine me te re qe paguan normen me te larte per meter katror. Taksat per shtepite jashte qytetit dhe per qendrat e tjera ne qytet jane te zvogelueshme me 75% per qytetaret Kroate.

Sllovenia: Normat per ndertesat zakonisht shkojne nga 0.1 – 1 % ne varesi te vleres se nderteses ose te njen je pjese te ndertese ne fjale. të një pjese të ndërtesës një fjalë. Megjithate, normat per vendet e pushimit shkojne nga 0.2 – 1.5 % dhe normat per godinat e bizneseve shkojne nga 0.15 – 1.25 % (norma per biznesin rritet me 50% per perdorime te caktuara te biznesit). Aktualisht reforma e ndërmarrë në Slloveni ka përcaktuar 9 modele specifik të pasurisë dhe konkretisht: (1) toka bujësore, (2) pyjet, (3) pallatet, (4) shtëpitë private, (5) garazhdet, (6) ndërtesat komerciale - zyrat, (7) njësitë tregtare (biznesi vogel), (8) pronat industriale dhe (9) tokë e pazhvilluar për ndërtim

Rep. e Maqedonisë: Paguhet për pasurinë e paluajtshme dhe lloje të veçanta të pasurisë së luajtshme, për shembull, automjetet. Një taksapagues është personi juridik ose personi fizik, pronar ose shfrytëzues i pasurisë. Normat e taksave janë proporcionale dhe janë 0, 10 % e pasurive të paluajtshme dhe 0, 0 5% e burimeve të tjera.

Serbia: Sistemi i taksimit të pasurisë njeh 3 forma të tij: transferimin e pasurisë, taksa mbi trashëgiminë dhe dhuratat dhe taksa mbi pasurinë. Përgjegjësinë për administrimin e tyre e ka qeveria qendrore e cila përmes njësive të saj në vend administron të ardhurat e më pas i transferohen buxheteve lokale por në një përqindje shumë të ulët. (nga 0,1 – 1,5%). Taksa e pasurisë së paluajtshme është e përcaktuar në vlerën e pronës bazuar në vlerën e tregut dhe konkretisht: (i) < 86,000 € është 0.4%; (ii) >86 000 – 215 000 € është 0.8%; (iii) >215 000 - 430 000 € është 1.5%; (iv) 430 000 € është 2% Tabela 7. Taksa e pasurisë së paluajtshme në vende të Evropës JugLindore e Qëndrore

Vendi Komponentët e taksës së pasurisë Përgjegjësia administrative

Autoriteti përcaktues

Sistemi i aplikuar

Kroaci

Aplikohen 6 taksa të ndryshme: a) taksa mbi shtëpitë e pushimit b) taksa mbi tokën bujqësore të

lënë djerrë c) pronat e biznesit të

pashfrytëzuara d) tokë për ndërtim e

pashfrytëzuar e) taksa mbi banesat f) taksë mbi ndërtesa biznesi

garazhe,

4 të parat janë taksa dhe kanë nivele të ndryshme taksimi ndërkohë që dy të fundit vlerësohen si tarifa komunale Vilen nga administrata lokale ose agjenci të kontraktuar

Këshilli Vendor Koeficientët janë përcaktuar nga niveli qendror dhe këshilli miraton nivelin përkatës brenda limiteve të përcaktuara

Vlera për m² bazuar në dy koeficientë: a) zonën ku është ndërtesa

dhe b) natyrën e përdorimit të

pasurisë

a) sipërfaqe në m² e ndërtesës/truallit

b) rregulluar mbi vlerën e tregut të ndërtesës/truallit



Hungari

a) taksa mbi ndërtesën dhe b) taksa mbi truallin urban

Përgjegjësia e administratës lokale ose agjenci e kontraktuar

Këshilli vendor përcakton nivelin dhe mënyrën e pagesës

(3% e vlerës së tregut por jo më shumë se maksimumi 900 HUF/m² për ndërtesat dhe 200 HUFm² për truallin urban)

Rumani

Taksë Ndërtese për ndërtesa banimi, tregtare, industriale, shtëpi pushimi, garazhde etj

Qeverisja Vendore

Këshilli vendor përcakton nivelin e taksës brenda një kufiri maksimum të vendosur me ligj

Baza e taksës është sipërfaqe në m² ose bazuar në vlerën e ndërtesës midis limiteve 1-1,5%

Poloni

Taksa e pasurisë së Patundëshme

Administrohet dhe mblidhet nga qeverisja vendore

Niveli maksimal i taksës përcaktohet me ligj dhe këshillat vendorë vendosin brenda këtij niveli maksimum për nivelin e taksës

Bazohet në sipërfaqen e pasurisë së patundëshme

Maqedoni

a) Taksa e pasurisë së

paluajtshme b) Dhuratave dhe

trashëgimnisë c) Transferimit të pronësisë

Zyra e të Ardhurave Publike nën juridiksionin e Ministrisë së Financave. Njësitë vendore ngrejnë komisione verifikimi bazuar në metodologjinë e MFinancave dhe kjo ministri kontrollon vlerësimin e bërë

Niveli minimum/ maksimum është përcaktuar me ligj dhe këshillat kanë të drejtë të miratojnë brenda këtij niveli si dhe të rrisin nivelin për disa kategori mbi nivelin maksimal

Aplikohet mbi vlerën e tregut dhe është 0,1-0,2% por për ndërtesa banimi mund të ulet me 50%. Bazohet në vetdeklarim ose në vlerësimin e përafërt të nëpunësve të zyrës sipas pasurive të ngjashme.

Mali i Zi

Subjekt i taksës janë: toka, ndërtesat qofshin apo jo në pronësi dhe klasifikohen sipas destinacionit të përdorimit të pronës: a) ndërtesa banimi b) ndërtesa biznesi c) ndërtesa për qëllime industriale d) tokë bujqësore e) administrimin e pyjeve

Bashkitë janë përgjegjëse për vjeljen dhe administrimin (Departamenti i Taksës së Pasurisë)

Niveli i taksës është përcaktuar me ligj dhe vetë këshillat mund të vendosin brenda limiteve të dhëna në ligj. Metodologjia është e përcaktuar nga Ministria e Financave dhe janë të parregjistruar 45-50% e taksapaguesve

Aplikohet mbi vlerën e pasurisë dhe është 0,08 – 0,8% e saj.

Serbi

Shfaqet në katër forma: a) transferimi i pasurisë b) trashëgimninë dhe

dhuratat c) pasurinë dhe

Tarifa për përdorimin e truallit urban (tarifë kompensimi)

Përgjegëjsi e qeverisjes qendrore nëpërmjet agjencive të saj në cdo njësi Tarifa për përdorimin e truallit urban është përgjegjësi e njësive vendore

Administrimi të ardhurave për format “a -c” bëhet nga qeverisja qendrore e cila më pas i transferon për llogari të buxheteve vendore ndërkohë që për tarifën e kompensimit administrimi bëhet nga njësitë vendore

Taksa e Pasurisë bazohet në vlerën e tregut në 31 dhjetor të vitit të mëparshëm ku vlera e tregut është vlerësuar sipas një formule. Është nga 0,4 – 2% të vlerës së pasurisë bazuar në vetdeklarim. Tarifa e përdorimit të truallit urban si tarifë kompensimi bazohet në sipërfaqen në m² për cdo kat.



6.3 Rekomandime mbi përmirësimin e situatës / gjenerimin e më tepër të ardhurave prej taksës së pasurisë nisur nga eksperiencat e vendeve të rajonit

Parakusht për çdo rritje domethënëse në vlerën e taksës së ndërtesës është përmirësimi në mënyrën sa më të drejtë për ndarjen e barrës së taksës. Aktualisht, barra bie jo propocionalisht mbi ata taksapagues të cilët deklarojnë pronën e tyre, raportojnë karakteristikat e saj dhe paguajnë detyrimin e tyre. Përmirësimet për drejtësinë në ndarjen e barrës së taksës kërkojnë përmirësime në mbulim, vlerë dhe eficencën e grumbullimit. Në lidhje me mbulimin, qëllimi është zhvendosja nga sistemi aktual – bazuar në masë në deklarimet e zotëruesit – në sistemin e bazuar në harta. Kjo do të mundësojë që të gjitha pasuritë e taksueshme të mund të jenë të rregjistruara dhe të llogaritura si të tilla. Në lidhje me vlerën, objektivi është zhvendosja drejt vlerës së tregut. Në princip kjo do të mundësojë një llogaritje më të saktë për vlerën relative të pasurive të ndryshme.

Vlerësimi bazuar në vlerën e tregut duket të jetë i vështirë në mejdisin ekzistues, dukeqënë se cmimet e paguara në transaksionet e pasurive të paluajtshme shpesh janë paraqitur poshtë vlerës reale në dokumentat zyrtare. Megjithatë në transaksionet aktuale ekziston mjaftueshëm informacion për të mundësuar zbatimin e suksesshëm të një ndërmarrjeje të tillë. Gjithashtu ky informacion mund të plotësohet me teknikën standarde të vlerësimit masiv të pronës për përcaktimin e vlerës së saj.

Rritja e bazës së taksueshme dhe taksimi mbi vlerën e tregut mund të rritin bazën e taksueshme, por jo domosdoshmërisht të rritin grumbullimin e të ardhurave. E ardhura prej

Slloveni

Objekt i ligjit janë toka dhe ndërtesat në të duke përcaktuar 9 modele specifik të pasurisë si dhe tarifa e përdorimit të tokës për ndërtim

Autoritetin për administrimin e taksës e kanë njësitë vendore

Limititet janë përcaktuar me ligj por ato ndryshojnë nga një bashki në tjetrën dhe

Bazohet në vlerën e pronës dhe destinacionin e përdorimit të pronës: a) banesat 0,1-1% b) shtëpi pushimi 0,2-1,5% c) ndërtesa biznesi 0,15-

1,25%

Spanjë

Taksa e Pasurisë

Administrohen nga njësitë vendore

Këshillat vendorë

Këshillat vendorë mund të vendosin lirisht për normën e taksës

Kosovë

Taksa mbi pasurinë: - ndërtesa me qëllim

banimi - ndërtesa me qëllim

biznesi - industriale - toka bujqësore - tokat e abandonuara

Përgjegjësia është e qeverisjes vendore

Cdo njësi vendore përcakton vlerën e tregut për pasuritë në juridiksionin e vet cdo 3-5 vjet

Bazohet në vlerën e tregut të pasurisë në përputhje me standartet dhe proçedurat e përcaktuara nga Ministria e Ekonomisë dhe Financës dhe norma e taksës është 0,5-1% të vlerës së tregut të pasurisë

Armeni

Taksa e pasurisë së paluajtshme dhe taksa e tokës

Qeverisja Qendrore

Administrimi i taksës bëhet nga Agjencia Shtetërore e Taksave

Baazohet në vlerën e tregut të pasurisë: a) ndërtesat për qëllime publike dhe industriale 0,6% b) vila dhe garazhde 0,2% c) ndërtesat e banimit 0,1 – 0,8% të vlerës



taksës së pasurisë është produkt i një numri faktorësh: (i) numri i pasurive i listuar në rregjistrat e pasurive; (ii) vlerësimi për çdo pasuri; (iii) tarifa dhe (iv) niveli i grumbullimit. Dështimi në dy fazat e fundit mund të zhvendosi çfarëdo përfitimi të bërë në dy fazat e para. Taksat mbi pasurinë (veçanërisht taksat mbi pasurinë e banuar) janë politikisht të ndjeshme në varësi të sasisë dhe vlerës me të cilën ato rriten. Jo në pak raste ka ndodhur që qeveritë vendore të dështojnë në adaptimin e listës së re të vlerave të pronave për shkak të frikës politike me të cilën ajo shoqërohet. Atje ku qeveria vendore kontrollon vlerën e taksës, ka patur raste ku është ulur niveli i taksës për të rritur numrin e pagesave. Zbatimi i grumbullimit të taksës gjithashtu mund të dështojë, për sa kohë që pushtetet vendore iu tremben grumbullimeve të taksave prej pronarëve të qëndrueshëm të pasurive. Përpjekjet për të përmirësuar mbulimin me taksën dhe për t’u zhvendosur drejt taksës bazuar në vlerën e tregut të pronës mund të shpërblehen, por vetën në rast se e njëjta këmbëngulje shfaqet në rritjen e vlerës nominale dhe në përmirësimin e detyrimit të pagimit.

A ka një taksë më të preferuar se të tjerat për pushtetin vendor?

Informacioni në tabelë ilustron taksat e ndryshme në të cilat mbështetet pushteti vendor për të financuar shërbimet e ofruara në shumë vende. Tabela 8. Rëndësia relative e taksave vendore në disa prej vendeve të OBZHE13

13 OECD – Organization of Economic Cooperation and Development – Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik



Qartësisht, nuk ka një taksë që të qëndrojë mbi të tjerat si më e mira, apo taksa ideale në çdo rrethanë. Taksa e pasurisë së paluajtshme në përgjithësi është përcaktuar si taksa më e mirë lokale sepse baza e saj është e palëvizshme, pjesa e banuar nuk mund të zhvendoset, i lejon njësive vendore të taksojnë ata rezidentë të cilët përfitojnë bashkarisht prej shërbimeve publike, dhe vizibiliteti i saj i lartë ndihmon për të garantuar se pushteti vendor punpon në mënyrë të përgjegjshme, transparente, dhe eficiente. Kritikët e taksës së pasurisë argumentojnë se është e vështirë për t’u administruar veçanërisht nëse baza e taksës është vlera e pasurisë dhe mungon tregu i mirëfilltë i pasurive të paluajtshme. Gjithashtu, është një taksë e varfër kur vjen puna për të taksuar vizitorët dhe të përkohëshmit dhe nuk është elastike në raport me të ardhurat. Në disa vende ku taksa e pasurisë së paluajtshme ka qënë shtylla kurrizore e financave lokale, ka një shqetësim në rritje nëse kjo taksë do vazhdojë të jetë e ardhura e vetme e pushteteve vendore dhe të garantojë se ato do të jenë të qëndrueshme nga pikëpamja fiskale.

7 Vlerësimi i potencialit të Taksës së Pasurisë në Shqipëri – model demostrues

Në këtë kapitull duke dashur të krijojmë një ide të përgjithshme mbi potencialin që ekziston në shfrytëzimin e taksës së pasurisë në të tërë larminë që ajo ofron, do të ndalemi në mënyre demostrative në llogaritjen e këtij potenciali dhe impaktin që ai ka në disa kategori taksapaguesish të lidhur me pronën dhe pushtetin vendor.

Modeli ka të bëjë me vendimet për të ndërtuar një politikë të re të taksës së pasurisë, por për shkak të limitimeve të përmendura më sipër të studimit nuk ndalet në një sërë çështje të rëndësishme në politikën e taksës; formulimin e një strategjie komunikimi dhe vlerësimin e kostove për zbatimin e politikave. Asnjëri prej këtyre elementëve nuk duhet anashkaluar për të garantuar zbatimin e sukseshëm të një politike të re të taksave. Figura 1. Shtrirja e qyteteve kryesore gjatë viteve ’90, ’00, ’07



Tabela 9. Llogaritja e potencialit të taksës së pasurisë sipas vlerës [skenari 1]

TIRANA TIRANA te dhenat e gjeneruara

viti '90 viti '99 viti '07

qendra urbane

zona sub-urbane zona peri-urbane

te shtuara ne total

te shtuara ne total te shtuara ne total

te shtuara ne total

Mes. Euro/ha

20.000

7.000

4.000

siperfaqja e shtrirjes (ha)

1.057,64

2.120,69

3.178,33

1.253,85

4.432,18 1%

21.152.800

14.844.830

35.997.630

5.015.400

41.013.030

zona jo banimi

918,06

918,06

918,06 0,80%

7.344.480

total shtrirja 1.975,70

4.096,39

5.350,24

48.357.510

numri i ndertesave

19.117

31.992

51.109

12.841

63.950

jo banim 5.653

5.653

5.653

total 24.770

56.762

69.603

Mes.

Euro/ha 800

500

400

siperfaqja e ndertuar (ha)

349,72

409,84

759,56

175,27

934,83 0,02%

279.776

204.920

484.696

70.108

554.804

sip e ndertuar ne jo banim

209,06

209,06

209,06 0,01%

41.812

total sip e ndertuar

558,78

968,62

1.143,89

596.616

Tabela 10. Vlerësimi i potencialit të taksës së ndërtesës për 10 qytetet e ‘modelit’ [skenari 1]

Skenari 1: Taksohen me vlerën e tregut toka (1%) dhe ndërtesa (0,02%)

Qyteti Të ardhura nga vlera e tokës Të ardhura nga vlera e ndërtesës

urbane industriale civile industriale

Tirana 41.013.030 7.344.480 554.804 41.812 Durrësi 9.680.660 1.835.712 193.774 - Elbasani 7.537.160 1.047.240 150.230 10.004 Fieri 5.426.225 953.720 123.197 9.886 Korça 1.843.845 522.176 90.241 3.710 Lezha 1.948.610 62.976 21.076 350 Lushnja 1.894.440 157.472 44.792 1.250 Saranda 5.199.510 214.496 52.011 1.500 Shkodra 6.751.890 470.528 179.755 3.552 Vlora 9.637.410 623.232 162.112 3.318

sub-Total 90.932.780 13.232.032

1.571.992

75.382

Total 104.164.812

1.647.374

Total (Euro) 105.812.186



Tabela 11. Vlerësimi i barrës së taksës në kategori të ndryshme pronarësh [skenari 1]

Skenari 1

kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d

kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d

Taksohen me vlerën e tregut toka (1%) dhe ndërtesa (0,02%)

apartament në një pallat vendosur në qendrën urbane, Tiranë

banesë private vendosur në qendrën urbane, Tiranë


aktivitet biznesi vendosur në Tiranë





vlera mes. e takses tokes/ha

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

1,00%

30 300 500

60 600 1.000

0,80%

500

400

vlera mes. e

takses ndert./ha

banese (m2) banese (m2)

banese (m2)

banese (m2)

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

0,02%

80 200 300

6 16 24 0,01%

200

4

66

616

1.024 404

Figura 2. Shtrirja e qyteteve dhe lartësitë e ndërtesave sipas viteve ’90, ’00, ‘07



Tabela 12. Llogaritja e potencialit të taksës së pasurisë sipas vlerës [skenari 2]

Tabela 13. Vlerësimi i potencialit të taksës së ndërtesës për 10 qytetet e ‘modelit’ [skenari 2]

Skenari 3: Taksohen toka dhe ndërtesa njëlloj mbi vlerën e tregut me 0.5%

Qyteti Të ardhura nga vlera e tokës Të ardhura nga vlera e ndërtesës

urbane industriale civile industriale

Tirana 20.506.515 2.754.180 13.870.100 1.254.360 Durrësi 4.840.330 688.392 4.844.350 - Elbasani 3.768.580 392.715 3.755.750 300.120 Fieri 2.713.113 357.645 3.079.925 296.580 Korça 921.923 195.816 2.256.025 111.300 Lezha 974.305 23.616 526.900 10.500 Lushnja 947.220 59.052 1.119.800 37.500 Saranda 2.599.755 80.436 1.300.275 45.000 Shkodra 3.375.945 176.448 4.493.875 106.560 Vlora 4.818.705 233.712 4.052.800 99.540 sub-Total 45.466.390 4.962.012 39.299.800 2.261.460 Total 50.428.402 41.561.260 Total (euro) 91.989.662

DURRESI Durresi

te dhenat e gjeneruara

viti '90 viti '99 viti '07

qendra urbane

zona sub-urbane zona peri-urbane

te shtuara ne total

te shtuara ne total

te shtuara ne total

te shtuara ne total

Mes.

euro/ha

7.500

2.500

1.500

siperfaqja e shtrirjes (ha)

353,23

541,78

895,01

557,77

1.452,78 0,50%

2.649.225

1.354.450

4.003.675

836.655

4.840.330

zona jo banimi 286,83

286,83

286,83 0,30%

688.392

total shtrirja 640,06

1.181,84

1.739,61

5.528.722

numri i ndertesave 7.673

10.255

17.928

7.764

25.692

jo banim 1.909

1.909

1.909

total 9.582

19.837

27.601

Mes.

euro/ha

20.000

12.500

10.000

siperfaqja e ndertuar (ha)

116,86

129,50

246,36

88,84

335,20 0,50%

2.337.200

1.618.750

3.955.950

888.400

4.844.350

sip e ndertuar ne jo banim - - 0,30%

-

total sip e ndertuar 116,86

246,36

335,20

4.844.350



Tabela 14. Vlerësimi i barrës së taksës në kategori të ndryshme pronarësh [skenari 2]

Skenari 3

kategoria a kategoria b

kategoria c

kategoria d

kategoria a

kategoria b

kategoria c

kategoria d

Taksohen toka dhe ndërtesa njëlloj mbi vlerën e tregut me 0.5%









vlera mes. e takses tokes/ha

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

0,50%

30 300 500

30 300

500

0,30%

500

150

vlera mes. e takses

ndert./ha

banese (m2)

banese (m2)

banese (m2)

banese (m2)

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

Vlera në euro

0,50%

80 200

300

160

400

600

0,30%

200

120

190

700

1.100

270



8 Hapa konkret, propozime për përmirësimin e ligjit, dhe plan veprimi për përmirësimin e situatës në nivel vendor

Nga studimi rezulton se administrimi dhe grumbullimi i taksës mbi pasurinë ka rezultuar të jetë përgjithësisht efektiv përsa i përket bizneseve dhe institucioneve/organizatave dhe ndjek të njëjtën tendencë në arritjen e nivelit të parashikuar të të ardhurave me taksat dhe tarifat e tjera të aplikueshme nga njësitë vendore (taksa e biznesit të vogël, tarifat e pastrimit, gjelbërimit, ndriçimit). Kjo lidhet kryesisht me përqindjen e ulët që këto kategori zënë në totalin e numrit të takasapaguesve lokalë duke e bërë në këtë mënyrë identifikimin fizik dhe më pas grumbullimin relativisht më të thjeshtë për t’u realizuar edhe për shkak të masave të tjera shtrenguese që njësitë vendore kanë autoritetin dhe kapacitetin të aplikojnë mbi këto dy kategori.

Ndërkohë shifrat nuk ka qenë të tilla për kategorinë “Familjarë” të taksapaguesve. Edhe këtu tendenca në grumbullimin e kësaj takse shkon në të njëjtin drejtim me grumbullimin e tarifave të tjera vendore që qytetarët duhet të paguajnë. Për këtë arsye analiza e mëposhtme do të fokusohet në disa elementë thelbësor të taksës mbi pasurinë që lidhen pikërisht me kategorinë “Familjarë”.

Në këtë kapitull përfundimtar prezantojmë një sintezë të analizës së elaboruar në material shoqëruar me rekomandimet përkatëse sipas tre çështjeve të mëposhtme që konsiderohen se janë më të rëndësishmet dhe për secilën prej tyre do të jepen rekomandime të aplikueshme në periudha afatëshkurtra dhe afatëgjata:

A.1 Identifikimi i bazës së taksueshme A.2 Aplikimi dhe grumbullimi i taksës A.3 Transparenca dhe marrëdhëniet me publikun

8.1 Identifikimi i bazës së taksueshme (A.1)

Identifikimi i bazës së taksueshme është hapi i parë në procesin e administrimit të taksave dhe tarifave vendore në përgjithësi dhe taksës mbi pasurinë në veçanti. Si për çdo taksë dhe tarifë tjetër lokale, krijimi dhe përditësimi i një regjistri të saktë dhe të besueshëm të taksapaguesve dhe karakteristikave të tyre në lidhje me taksën përkatëse, është i domosdoshëm në planifikimin e të ardhurave të pritshme nga kjo taksë, në përcaktimin e objektivave për nivelin e grumbullimit të saj, në përcaktimin e indikatorëve të performancës për administratën përkatëse tatimore si dhe në përmirësimin e politikave që lidhen me përcaktimin e nivelit taksës.

Për taksën mbi pasurinë problemi i identifikimit të bazës së taksueshme është i dyfishtë. Taksa mbi pasurinë (ose duke përdorur gjuhën e legjislacionit të taksave dhe tarifave vendore – taksa mbi ndërtesën dhe tokën bujqësore) ka dy element bazë.

Së pari, mënyra e llogaritjes së saj lidhet me sipërfaqen e pasurisë që taksohet, që do të thotë se njësisë vendore i duhet të hartojë një bazë hartografike të dhënash me vendnodhjen dhe sipërfaqet e sakta të pasurive që janë subjekt i kësaj takse.



Së dyti, pavarësisht mënyrës dhe burimeve të informacionit që përdoren për hartimin e bazës hartografike të të dhënave, njësisë vendore i duhet të krijojë një lidhje midis pasurisë që është subjekt i taksimit dhe individit (pronarit/pronarëve të ligjshëm) të cilit duhet ti drejtohet fatura e kësaj takse.

Pra njësive vendore ju duhet të krijojnë dhe kryqëzojnë dy baza të dhënash që në rastin e pasurive të paluajtshme jo-domosdoshmërisht janë e njëjta gjë. Këto janë inventari/regjistri i pasurive të paluajtshme dhe regjistri i taksapaguesve. Më poshtë do të trajtojmë mënyrën e hartimit dhe më pas të kryqëzimit të këtyre të dhënave si mundësia e vetme për të patur një nivel të pranueshëm saktësie në identifikimin e bazës së taksueshme.

Në parim, identifikimi i pasurive nis me hartimin e një inventari/regjistri të të gjithe pasurive të paluajtshme që janë subjekt i taksës mbi pasurinë. Krijimi i një inventari bazë do të ishte lehtësisht i mundur vetëm nëse zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme do të ishin në gjendje të ofronin të dhëna të përditësuara në mënyrë periodike. Përveç këtij burimi, njësitë vendore mund të përdorin gjithashtu edhe burime të tjera të dhënash që ato mund të disponojnë (p.sh. lejet e ndërtimit).

Regjistri i pronave të taksueshme duhet të përfshijë të paktën informacionin e mëposhtëm: - Një numër identifikimi të pasurisë - Adresën - Klasifikimin e përdorimit të pronës - Statusin juridik - Madhësinë dhe formën e parcelës

Mënyrat e përcaktimit të sipërfaqes mbi të cilën aplikohet taksa janë të përcaktuar në ligjin Nr.9632, datë 30.10.2006, “Për sistemin e taksave vendore” sipas të cilit “zyrat e taksave të bashkisë dhe të komunës njohin dokumentet e vërtetimit të pronësisë, sipas regjistrit të zyrave të regjistrimit të pasurive të paluajtshme” dhe në mungesë të tyre legjislacioni ofron alternativat e mëposhtme zëvendësuese ose plotësuese: Nëse prona nuk është e regjistruar në regjistrin e pasurisë së paluajtshme, për efekt të detyrimit për pagimin e taksës nga taksapaguesit, zyrat e taksave të bashkisë dhe të komunës, për vërtetim pronësie njohin:

- Vendimet e pronësisë - Vendimet e komisionit të kthimit dhe kompensimit të pronave të paluajtshme - Vendimet e privatizimit - Dokumente te tjera të lëshuara nga organet përkatëse shtetërore në përputhje me

legjislacionin përkatës

Ajo që vihet re në qytetet e studiuara dhe që duket të jetë e ngjashme edhe në qytetet e tjera është se informacioni i mësipërm nuk arrihet te merret nga Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Ka dy arsye për ketë situatë:

a. Në një pjesë të konsiderueshme të qyteteve nuk ka përfunduar ende procesi i

rregjistrimit fillestar që do të thotë se ZRPP-të e kanë pothuajse të pamundur të japin një informacion të qartë në rang territori administrativ në kushtet kur informacioni që ata zotërojnë bazohet vetëm mbi regjistrimet sporadike të pasurive. Në kushte normale edhe dokumentacioni i mësipërm i përmendur si zëvendësues ose plotësues si dhe çdo dokumentacion tjetër që përbën titull pronësie, duhet të gjendet në zyrat e



regjistrimit. Praktikisht kjo nuk ndodh edhe për shkak të mungesës së informimit të qytetarëve në lidhje me detyrimin që kanë për të regjistruar dokumente të këtij lloji në ZRPP;

b. Shpesh vihet re një mungesë bashkepunimi ose mungesë dëshire për bashkëpunim

pavarësisht se shkëmbimi i këtij informacioni është një kërkesë ligjore. Sipas ligjit Nr.9632, datë 30.10.2006, “Për sistemin e taksave vendore”, Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme “njoftojnë rregullisht çdo tremujor, pa shpërblim, Bashkitë dhe Komunat për regjistrimet e reja dhe ndryshimin e gjendjes së pronave të regjistruara prej tyre”.

Legjislacioni për taksat vendore shprehet edhe për mënyrën e përcaktimit të sipërfaqes në rastet kur mungon dokumentacioni ZRPP-të. Për këtë sugjerohen dy mënyra:

- Në rastin e mungesës së dokumentacionit të vërtetimit të pronësisë sa më sipër,

këshilli i bashkisë ose komunës vendos madhësinë e sipërfaqes së tatueshme, bazuar në vendimin e komisionit të verifikimit të pasurisë së paluajtshme. Organet e pushtetit vendor ngrenë komisionin e verifikimit të pasurive të paluajtshme, në rast mungese të dokumentacionit ligjor. Detyrat dhe funksionet e këtĳ komisioni përcaktohen me vendim të këshillit të bashkisë ose komunës.

- Në rastet e mungesës të dokumentacionit të vërtetimit të pronësisë sa më sipër për shkaqe objektive (të mos regjistrimit të pronës nga zyrat e regjistrimit të pasurive, zyrat apo komisionet e verifikimit të pasurive) zyrat e taksave të bashkive dhe komunave për përcaktimin e bazës së taksueshme sigurojnë të dhëna nga personat fizike, juridikë dhe individët nëpërmjet vetëdeklarimit. Të dhënat nëpërmjet vetëdeklarimit do të sigurohen në mënyrë të përkohshme deri në regjistrimin e pronës nga zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme apo verifikimit të pronës nga komisionet e verifikimit të pasurive.

Në situatën aktuale për shumë bashki dhe komuna zgjidhja e vetme ka qenë krijimi i bazave të tyre të të dhënave nëpërmjet ngritjes së grupeve të punës të cilët nga njëra anë tentojnë të grumbullojnë dhe përpunojnë të gjitha të dhënat e disponueshme nga burime dhe agjensi të ndryshme dhe nga ana tjetër realizojnë edhe verifikime në terren.

Ajo që vihet re është së ngritja e një baze të tillë të dhënash dhe përditësimi i saj nga njëra anë si dhe ngritja e kapaciteteve të nevojshme, përgjithësisht të munguara, të grumbullimit dhe përpunimit të informacionit nga ana tjetër, kërkojnë angazhimin e burimeve të konsiderueshme njerëzore dhe financiare dhe një analizë e detajuar kosto-përfitim nuk do të justifikonte në të gjitha rastet një ndërmarrje të tillë.

Problemi tjetër që haset nga njësitë vendore dhe që përbën pjesën e dytë të procesit të identifikimit të bazës së taksueshme është identifikimi i taksapaguesit ose individit të cilit duhet ti adresohet fatura e pagesës së taksës mbi pasurinë. Ashtu siç u përmend edhe më sipër në një pjesë të mirë të rasteve individi që aktualisht përdor pasurinë mund të mos jetë pronari i vetëm ose mund të mos jetë njëri prej pronarëve të kësaj pasurie por thjesht përdoruesi i saj si mirëmbajtës ose qeramarrës.



Një burim i gatshëm, mjaftueshmërisht i besueshëm, relativisht i lehtë për t’u konsultuar dhe që përditësohet pa kosto për njësitë vendore është Regjistri Elektronik i Shtetasve i cili siguron informacion të dobishëm në lidhje me kryefamiljarin (në emër të të cilit mund të adresohet fatura e pagesës së taksës mbi pasurinë por edhe taksave të tjera lokale) dhe adresën e familjes. Situata aktuale tregon se edhe ky informacion nuk është lehtësisht i aksesueshëm nga të gjitha njësitë e qeverisjes vendore.

Këtu duhet të marrim në konsideratë edhe faktin se nga këndvështrimi i njësisë vendore nuk është shumë e rëndësishme nëse paguesi i taksës është pronari/pronarët e ligjshëm të pasurisë (sipas konceptit të aplikuar në ZRPP) apo përdoruesi/t aktual të saj për aq kohë sa taksa aplikohet mbi pasurinë.

Duket sikur ka një konflikt me përcaktimin që jepet në ligjin për “Sistemin e Taksave Vendore” sipas të cilit taksa mbi pasurinë “aplikohet mbi të gjithë individët ose subjektet fizike e juridike të cilët janë pronarë të një ndërtese dhe/ose të një sipërfaqeje toke e klasifikuar si bujqësore”.

Megjithatë në kushtet kur pronari/pronarët e ligjshëm janë të vështirë të identifikohen fatura e taksës mbi pasurinë mund ti drejtohet përdoruesit aktual të pasurisë, duke ja kaluar këtij të fundit përgjegjësinë për të zgjidhur me pronarin/pronarët e pasurisë përkatëse çështjen e përballimit të kësaj takse si pjesë e marrëveshjes që ata mund të kenë për dhënien/marrjen me qera apo në përdorim.

8.1.1 Rekomandime mbi identifikimin e bazës së taksueshme (A.1)

Në terma afatshkurtër duket pothuajse pa efektivitet përpjekja për të krijuar një bazë të dhënash e cila kërkon angazhimin e burimeve të konsiderueshme si për hartimin ashtu edhe për azhornimin në kushtet e mungesës së shkëmbimit të rregullt dhe të strukturuar të informacionit me agjensitë qëndrore.

Për më tepër, një bazë të dhënash e ngritur mbi nje metodologji “lokale” dhe që rrezikon të mos përputhet me të dhënat e grumbulluara dhe përpunuara në nivel kombëtar mund të sjellë deformime dhe nënvlerësim ose mbivlerësim të potencialit të taksës.

Pavarësisht kësaj, njësitë e qeverisjes vendore e kanë të domosdoshme të kryejnë një analizë të potencialit të taksës dhe të efekteve që ajo mund të ketë në nivelin e të ardhurave të veta.

Të dhënat që mund të përdoren dhe njëkohësisht kryqëzohen për këtë qëllim mund të përfshijnë:

- Regjistrin Civil - Regjistrimet zyrtare të popullësisë nga INSTAT - ZRPP - OSSH - Ndërmarrjet e Ujësjellës Kanalizimeve - Entin e banesave - ALUIZNI - Agjensitë e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave - Agjensitë e Privatizimit - Gjykatat etj.



Megjithatë, ashtu siç u përmend edhe më sipër konsultimi me bazat e mësipërme të të dhënave në stadin aktual mund të shërbejë vetëm për të bërë një vlerësim sa më realist të bazës së taksueshme.

Në terma afatëshkurtër për njësitë vendore ekzistojnë edhe dy mundësi të reja të cilat mund të ndihmojnë në uljen e “marzhit të gabimit” në llogaritjen e potencialit të taksës.

Së pari, përfundimi i Sistemit të Adresave dhe kryqëzimi i informacionit të këtij sistemi me Regjistrin Civil mund të sillte përfundimisht një zgjidhje të paktën përsa i përket numrit të familjeve që duhet të paguajnë taksat dhe tarifat vendore si dhe vendnodhjes së saktë të tyre.

Së dyti, qeveria qëndrore, nëpërmjet INSTAT, parashikon të financojë në vitin 2011 një regjistrim të ri të popullsisë. Një lobim pranë qeverisë qëndrore, nëpërmjet paraqitjes së argumentave të duhur, mund të ndikonte që në pyetësorët që do të plotësohen për këtë qëllim të përfshihen edhe pyetje për siperfaqen e pronës në zotërim apo përdorim, duke krijuar kështu një mundësi për aplikimin e klauzolës së vetëdeklarimit të përmendur më sipër dhe duke shtuar njëkohësisht një instrument më tepër për krahasimin me të dhënat e grumbulluara nga burime të tjera.

Në lidhje me këtë pikë do të ishte i rekomandueshëm lobimi pranë qeverisë qëndrore për përfshirjen e pyetjeve të tilla në pyetësorin e regjistrimit të popullësisë dhe këtë rol mund ta luajë Shoqata e Bashkive si përfaqësuese e këtij grupi interesi (përfshirja në pyetësor e pyetjeve mbi përkatësinë fetare është një shembull i mundësisë së përdorimit të këtij financimi të qeverisë qëndrore edhe për qëllime të tjera përveç atij të regjistrimit të popullësisë).

Në terma afatëgjatë ajo që shihet si e vetmja mundësi për identifikimin sa më të saktë dhe efektiv nga pikëpamja e kostove të bazës së taksueshme është përdorimi i bazave të të dhënave që grumbullohen, përpunohen dhe përditësohen në nivel kombëtar nga agjensi qeveritare.

Si më e mundshmja për këtë qëllim është baza e të dhënave mbi të cilën operon Zyra Qëndrore e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Aktualisht është e vështirë të përcaktohet një afat kohor se kur mund të jetë e plotë dhe e disponueshme kjo bazë të dhënash, megjithatë ka disa argumente në favor të këtij opsioni:

> Regjistrimi Fillestar i pasurive është një process që po kompletohet gradualisht; > Qeveria ka artikuluar së fundmi idenë e krijimit të nje regjistri elektronik të

pasurive në nivel kombëtar; > Qarkullimi dhe shkëmbimi i informacionit midis njësive të qeverisjes vendore dhe

zyrave të rëgjistrimit të pasurive të paluajtshme mundet veçse të përmirësohet me kalimin e kohës;

Ashtu siç u përmend edhe më sipër, njësitë e qeverisjes vendore mund dhe duhet të përfitojnë edhe nga baza të tjera të dhënash që hartohen në nivel kombëtar dhe këtu mund të përfshihen minimalisht Regjistri Civil Elektronik dhe Sistemi i Adresave që pritet të realizohet së shpejti. Për qeverinë qëndrore do të ishte krahasimisht më i lehtë kombinimi i këtyre bazave të dhënave nëpërmjet zhvillimit të sistemeve GIS të cilat mund ti vihen në dispozicion palëve të interesuara përfshi këtu edhe njësitë vendore.



8.2 Aplikimi dhe grumbullimi i taksës (A.2)

Mundësia për të disponuar ose krijuar një inventar të pasurive të paluajtshme është një element i rëndësishëm i aplikimit të taksës mbi pasurinë por kjo nuk zgjidh çështjen e grumbullimit të saj.

Siç u përmend edhe më lart, në kushtet kur mungon informacioni i përditësuar mbi transaksionet e kryera mbi pasuritë e paluajtshme, regjistrimi i rregullt i kontratave të blerjes/përdorimit/qerasë si dhe vendodhja aktuale e pronarit të ligjshëm të pasurisë, del e nevojshme që të bëhet një kryqëzim midis informacionit mbi pasuritë e paluajtshme me informacionin mbi përdoruesin/zotëruesin aktual të pasurisë.

Një argument shtesë për këtë është edhe fakti se në përgjithësi pasuritë e paluajtshme kanë më tepër se një pronar të ligjshëm dhe kjo do ta bënte pothuajse të pamundur aplikimin e taksës vetëm sipas përkufizimit ligjor.

Ndërkohë që ka përpjekje për krijimin e një baze të dhënash për pasuritë nëpërmjet shfrytëzimit të burimeve të ndryshme të informacionit, vihet gjithashtu re që njësi të ndryshme vendore aplikojnë përqasje të ndryshme në drejtim të identifikimit të taksapaguesve, llogaritjes dhe faturimit të detyrimit si dhe grumbullimit të taksës.

Një pjesë e njësive vendore e lënë pagesën e kësaj takse (si dhe të tarifave të tjera vendore) në dëshirën e taksapaguesve dhe kjo rezulton në një nivel shumë të ulët të grumbullimit të taskës. Eksperienca tregon se një taksë për të cilën nuk ka masa shtrënguese për grumbullimin kthehet në një taksë vullnetare.

Një pjesë tjetër e njësive vendore aplikojnë kufizimin e shërbimeve (kryesisht të atyre të gjendjes civile) si masë shtrënguese për pagesën e taksave dhe tarifave vendore. Kjo përqasje mund të ngrejë nivelin e grumbullimit të taksave deri në përqindjen e atyre qytetarëve që në një periudhë të caktuar kanë patur nevojë për shëbime të gjendjes civile. Megjithatë, kjo përqindje pritet të ulet gjithmonë e më tepër si rezultat i pajisjes së qytetarëve me karta identiteti të cilat pritet të zëvendësojnë në një masë të konsiderueshme nevojën për çertifikata.

Një grup i fundit i njësive vendore aplikojnë kontraktimin e një agjenti tatimor. Këtu mund të përmendet rasti i Korçës që si agjent tatimor ka kontraktuar Ndërrmarrjen e Ujësjellës Kanalizimeve.

Sidoqoftë, edhe përdorimi i një agjenti tatimor kërkon që njësia vendore përpara se të marrë një vendim të tillë të bëjë një analizë të disa faktorëve ndër të cilët mund të përmenden:

- Shtrirja gjeografike e aktivitetit të agjentit tatimor të kontraktuar; - Performanca e agjentit në vjeljen e të ardhurave të veta; - Baza e të dhënave që i vihet ne dispozicion agjentit tatimor; - Treguesit e rezultatit, që do të thotë përcaktimi i një niveli grumbullimi poshtë të

cilit kontraktimi i agjentit praktikisht nuk do të kishte më vlerë.

Edhe eksperienca e Korçës ka treguar se analiza të tilla kanë munguar, me përjashtim ndoshta të marrjes së një informacioni mbi treguesit e performancës së agjentit për aktivitetin e vet, që do të thotë një shifër e nivelit të grumbullimit të detyrimeve për konsumin e ujit nga



abonentët e Ndërmarrjes. Kjo është e pamjaftueshme duke patur parasysh se ka edhe faktorë të tjerë që janë po aq rëndësishëm dhe që mund të ndikojnë në të ardhurat e grumbulluara.

Në rastin e Korçës nuk dihet saktë nëse shtrirja gjeografike e shërbimit të ujësjellësit përputhet me territorin a administruar nga bashkia dhe nëse numri i abonentëve të Ndërmarrjes së Ujësjellësit është i njëjtë ose mjaftushëm i përfatërt me një vlerësim të numrit të familjeve që duhet të paguajnë taksën mbi pasurinë.

Nga ana tjetër për shkak të pamjaftueshmërisë së të dhënave bashkia nuk ka patur mundësinë ti vërë në dispozicion agjentit një regjistër taksapaguesish. Kjo e fundit normalisht do të ndikonte edhe në vendosjen e një pragu realist të performancës së agjentit.

8.2.1 Rekomandime mbi aplikimin dhe grumbullimin e taksës së pasurisë (A.2)

Në terma afatëshkurtër, në kushtet e pamundesisë qoftë teknike qoftë financiare të njësive të qeverisjes vendore për të patur një bazë të saktë të dhënash dhe pastaj për të “detyruar” taksapaguesit familjarë që të paguajnë detyrimet e tyre, përdorimi i agjentëve tatimor duket si një opsion që mund të funksionojë.

Aktualisht, ekziston një eksperiencë e tillë që funksionon mjaft mirë qoftë nga pikëpamja e përdorimit të bazave kombëtare të të dhënave qoftë nga përdorimi i agjentit tatimor.

Në bazë të nenit 30 të ligjit Nr. 9632 datë 30/10/2006 “Për sistemin e taksave vendore”, Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimeve të Transportit Rrugor nëpërmjet 12 Drejtorive Rajonale është agjent tatimor për vjeljen e taksës së regjistrimit te përvitshëm të mjeteve të transportit rrugor. Për këtë shërbim, Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimeve të Transportit Rrugor përfiton 5 % të shumës së arkëtuar.

Një agjent i rekomandueshëm tatimor për njësitë vendore do të ishte edhe Operatori i Sistemit të Shpërndarjes (OSSH) së eneregjisë elektrike. OSSH paraqet një sërë përparësish krahasuar me agjentë të tjerë të mundshëm (siç mund të jenë Ndërrmarrjet e Ujësjellës Kanalizimeve, Shërbimi Postar etj.):

> OSSH mbulon pothuajse 100% të territorit të Shqipërisë që do të thotë se

kompania mund të sigurojë mbulimin e plotë të territorit administrativ të një njësie vendore të caktuar;

> Për shkak të masave të marra për ndërprerjen e lidhjeve të paligjshme numri i abonentëve të OSSH është duke shkuar gjithmonë e më afër numrit të përdoruesve të energjisë elektrike;

> Privatizimi ka ndikuar në rritjen në mënyrë graduale të përqindjes së abonentëve që e paguajnë energjinë që do të thotë se ka një rritje në performancën e kompanisë në lidhje me grumbullimin e të ardhurave;

> Kontratat e aplikuara nga OSSH lidhen me pronarin ose përdoruesin aktual të pasurisë që automatikisht është edhe subjekt i pagesës së taksave dhe tarifave të tjera vendore;

> Faturat mujore të energjisë i krijojnë njësive vendore mundësinë e ndarjes së taksave dhe tarifave vendore në disa pagesa gjë që do të ndikonte si në parashikimin e të ardhurave për periudha të ndryshme të vitit ashtu edhe për të lehtësuar qytetarët nga pagesa e plotë dhe e njëhershme e gjithe detyrimit;

> OSSH është privatizuar së fundmi dhe në mentalitetin e një kompanie private do të ishte i pranueshëm realizimi i çdo lloj shërbimi që do të mundësonte rritjen e



të ardhurave të saj. Nga ana tjetër, OSSH e ka tashmë të ngritur bazën e të dhënave të abonentëve si dhe rrjetin e grumbullimit të të ardhurave, që do të thotë se për të sigurimi i një shërbimi të tillë për njësitë vendore nuk përbën kosto shtesë;

> OSSH ka mundësinë e aplikimit të masave shtrënguese që njësitë vendore aktualisht nuk i kanë. Nëse përfshihet në faturën e energjisë, detyrimi për taksat dhe tarifat vendore kthehet në detyrim ndaj OSSH dhe ndërprerja e furnizimit me energji është një instrument shtrëngues shumë më efikas.

Duket sikur përdorimi i një agjenti të tillë do të ndikonte seriozisht në përmirësimin e performancës së njësive vendore në lidhje me taksën mbi pasurinë. Megjithatë edhe ky opsion ka kufizimet e veta:

> Të dhënat që OSSH disponon në bazën e saj të të dhënave të abonentëve japin

informacion në lidhje me pronarin/përdoruesin e pasurisë por jo me sipërfaqen e pasurisë që është baza e llogaritjes së detyrimit. Identifikimi i sipërfaqeve të ndërtesës në zotërim apo përdorim të secilit prej abonentëve do të shfaqte të njëjtën problematikë si ajo e përmendur në pikën B.1., ndërkohë që edhe zgjidhjet e mundshme do të ishin po ato. Megjithatë, kontraktimi i OSSH paraqet edhe në këtë drejtim një tjetër avantazh. OSSH operon nëpërmjet inspektorëve të terrenit për leximin e matësave individualë të energjisë. Gjatë punës së tyre ne terren këta inspektorë mund të marrin nga abonentët e tyre edhe informacionin mbi sipërfaqen e ndërtesës. Ky informacion mund të bazohet në dokumentacionin e pronësisë/përdorimit ose në mungesë të tyre, mbi vetëdeklarimin e abonentëve. Natyrisht që kryerja e një shërbimi të tillë “ekstra” duhet të jetë subjekt i negociatave midis njësisë vendore dhe agjentit tatimor.

> Baza e të dhënave që disponon një agjent potencial si OSSH duhet të krahasohet

me të dhënat që disponon njësia vendore në mënyrë që të sigurohet përcaktimi i drejtë i detyrimit për grupet që trajtohen në mënyrë të diferencuar dhe që përfitojnë nga skemat e subvencionimit të njësive vendore. Megjithatë njësitë vendore mund të vendosin të mos ta bëjnë këtë subvencionim në faturë por të përdorin përqasje të tjera që mund të thjeshtonin punën e agjentit tatimor dhe të ulnin numrin e rasteve të abuzimit. Pra qytetari që bën pjesë në skema të tilla subvencionimi mund të paguajë tarifën sipas llogaritjes mbi sipërfaqen e tatueshme dhe më pas të rimbursohet pranë bashkisë duke paraqitur edhe dokumentacionin e nevojshëm që e klasifikon atë si përfitues.

Në terma afatëgjatë, mund të ishin të rekomandueshme disa alternativa të cilat mund të zëvendësojnë njëra-tjetrën ose funskionojnë të kombinuara dhe që kërkojnë ndërmarrjen e iniciativave ligjore me qëllim përmirësimin e metodave të aplikimit dhe menaxhimit të taksës mbi pasurinë. Disa prej këtyre alternativave përshkruhen më poshtë.



a. Kalimi nga Taksë Ndërtese për m2 në një Taksë mbi Pasurinë e Paluajtshme të Bazuar tek Vlera e Pasurisë

Llogaritja e taksës duke u bazuar tek vlera e pronës konsiderohet si më efektive, sepse ajo pasqyron më mirë marrëdhëniet midis përdorimit të shërbimeve të ofruara në nivel lokal dhe çmimit që paguhet për këto shërbime nëpërmjet taksave lokale mbi pronën.

Një shtëpi apo objekt i ndodhur në një lagje me rrugë dhe shërbime të përmirësuara, me një akses më të lehtë në institucionet e edukimit dhe shërbimet e tjera, do të kushtojë më shumë, kështu që pronari i tyre rrjedhimisht duhet të paguajë më shumë për këto shërbime.

Llogaritja e taksës në bazë të vlerës së pronës mund të jetë gjithashtu edhe një indikator i përballueshmërinë së pagesës së kësaj takse: të ardhurat e një pronari të një pasurie të paluajtshme janë përgjithësisht në raport me vlerën e saj.

Praktikat evropiane tregojnë se taksimi lokal i pronës i bazuar tek vlera e pasurisë rregullohet nëpërmjet një sistemi kombëtar të llogaritjes së vlerës. Në këtë rast, njësitë vendore nuk do të kishin autonomi të plotë në llogaritjen e vlerës së pasurisë, kështu që barra administrative e vlerësimit të pasurisë është më e ulët. Në këtë rast çmimet për njësi dhe koefiçentët e ndryshëm mund të përcaktohen nëpërmjet akteve normative. Njësitë vendore do të kishin autonomi në përcaktimin e zonave të ndryshme brenda qytetit, por në përcaktimin e vlerës ata do të duhet të përdorin koeficientët standart të përcaktuar në nivel kombëtar.

Shumica e vendeve të rajonit aplikojnë taksimit e pasurisë bazuar në vlerën e saj, megjithëse për vendet në tranzicion kjo ka ndodhur vetëm pasi ishte eksperimentuar më parë metoda e taksimit sipas sipërfaqes.

Vështirësitë e administratës tatimore lokale, të tilla si mungesa e informacionit, mungesa e vlerësuesve të kualifikuar dhe ngurrimi i politikanëve vendorë për të taksuar pronën si forma kryesore e kapitalit të akumuluar privat janë edhe arsyet kryesore të aplikimit fillimisht të taksimit mbi bazën e sipërfaqes.

Ka dy mënyra për të përcaktuar vlerën e pronës: nëpërmjet vetë-deklarimit ose nëpërmjet vlerësimit të jashtëm.

Në rastin e vetë-vlerësimit personat juridik zakonisht raportojnë vlerën kontabël të aseteve të tyre të paluajtshme, të cilat janë subjekt i taksës lokale mbi pronën, ndërkohë që individët mund të raportojnë tek autoritetet tatimore thjesht duke dhënë informacion bazë për shtëpinë dhe tokën e tyre.

Në rastin e vlerësimit të jashtëm, individëve mund ti jepet mundësia që të reagojnë ndaj vlerësimit të kryer mbi pronën e tyre nëpërmjet pranimit apo refuzimit të shumës dhe faktorëve të marrë në konsideratë. Çka do të ndihmonte në këtë rast është përcaktimi me ligj i vlerës minimale të pasurisë së taksueshme duke ulur në këtë mënyrë edhe barrën administrative të pushtetit lokal në përcaktimin e vlerës.

Vlerësimi i jashtëm i pronës mund të bëhet më lehtë i mirëkuptueshëm dhe i pranueshëm nëse bëhet një përcaktim i tarifave sipas disa kategorive të ndryshme të pronave dhe përcaktimit të një pakete të qartë kriteresh për klasifikimin brenda secilës kategori. Gjithashtu, llogaritja e taksë nga një kategori në tjetrën mund të jetë e përcaktuar në një mënyrë të tillë që të sigurohet njëfarë progresiviteti.



Edhe pse nuk aplikohet vlerësimi individual i secilës pronë, një sistem i tillë i kategorizimit dhe taksimit lokal të pronave është mjaftueshmvrisht i pranueshëm.

Një sistem i tillë mundëson një proces më të shpejtë dhe më pak të shtrenjtë të vlerësimit të pronës dhe në përgjithësi thjeshton administrimin e kësaj takse.

Nga ana tjetër, pritet që taksapaguesit të reagojnë gjithmonë e më pak ndaj vlerësimit të pasurisë së tyre. Ankesat e tyre do të ndryshonin nivelin e taksës vetëm nëse pasuria e tyre ndryshon kategorinë brenda së cilës është klasifikuar.

Një metodë e tillë do të ndikonte edhe në zvogëlimin e shpenzimeve administrative të taksimit të pronës në bazë të vlerës, pasi rivlerësimi nuk nevojitet të bëhet çdo vit. Njësitë vendore mund të përdorin koefiçentë të thjeshtë për llogaritjen e vlerës aktuale të pronës osë të ndryshojnë nivelin e tarifave.

Sidoqoftë, aplikimi i një sistemi taksimi të bazuar tek vlera e pasurisë nuk përjashton nevojën për të dhëna mbi sipërfaqen e pronës. Megjithatë, në një sistem taksimi bazuar tek vlera e pasurisë, pesha specifike që pritet të ketë sipërfaqja e pronës në llogaritjen e detyrimit është shumë më e ulët sesa në në një system të bazuar totalisht tek sipërfaqja.

Më tej, kategorizimi apo grupimi i pasurive e ul akoma më tepër këtë peshë pasi për qëllime të llogaritjes së koefiçentit që lidhet me sipërfaqen mund të përdoren të dhëna në nivel kombëtar ose rajonal pa qenë e nevojshme të disponohet informacion i saktë për sipërfaqen e çdo pasurie të veçantë.

Si përfundim, aplikimi i një metodologjie të re të llogaritjes së taksës mbi pasurinë, si ajo që përshkruam më lart do të kërkonte ndryshime në legjislacionin aktual për taksat dhe tarifat vendore dhe përcaktimi i koefiçentëve të vlerësimit në rang kombëtar do të kërkonte bashkepunimin me organizata lokale dhe /ose ndërkombëtare të specializuara në vlerësimin e pasurive.

b. Kombinimi i Taksës së Pasurisë me Taksa dhe Tarifa të tjera të shërbimeve vendore (pastrim, gjelbërim, ndriçim etj.)

Për këtë rekomandim mund të nisemi edhe nga supozimi se në fund të fundit niveli i shërbimeve të siguruara nga bashkia në një zonë të caktuar mund të ndikojë drejtëpërdrejtë në rritjen apo uljen e vlerës së një pasurie të paluajtshme të ndodhur në atë zonë.

Për këtë arsye kjo metodologji, megjithëse mund të shihet si alternativë e rekomandimit të mëparshëm për aplikimin e taksimit mbi vlerën e pasurisë, krijon përsëri një lidhje logjike edhe me vlerën e pasurisë.

Një metodologji e tillë, do të shmangte pothuajse plotësisht nevojën për krijimin, menaxhimin dhe përditësimin e bazave gjeografike të të dhënave dhe do të mundësonte përdorimin vetëm të atyre të dhënave që të paktën aktualisht janë më të aksesueshme dhe përditësimi i të cilave kryhet në nivel qëndror. Këtu kemi parasysh Regjistrin Civil Elektronik si dhe Sistemin e Adresave.

Natyrisht që aplikimi i një sistemi të tillë do të kërkontë kryerjen e një analize nga njësia vendore në lidhje me nivelin e kësaj “takse të kombinuar”, megjithatë ky nuk do të ishte një proces i ndryshëm nga ai që njësitë vendore kryejnë gjatë diskutimit dhe përcaktimit të taksave dhe tarifave të tjera vendore.



Një faktor tjetër që duhet marrë në konsideratë është edhe që diskutimi mbi barazimin e kostove të shërbimeve me tarifat do të duhej të shihej për “grup shërbimesh” të ofruara nga njësia vendore sesa për secilin shërbim individualisht.

c. Kalimi i autoritetit per grumbullimin e taksës mbi pasurinë nga pushteti vendor

tek ai qëndror (shoqëruar kjo me ndryshime ligjore ne konceptimin dhe kategorizimin e nivelit të taksës)

Aplikimi i taksës lokale mbi pasurinë nuk do të thotë që të gjitha çështjet administrative që lidhen me taksën të tilla si faturimi, mbledhja dhe aplikimi i masave shtrënguese të jenë detyrim i qeverisë lokale.

Këto funksione mund të jenë edhe të ndara, për shkak se administrata qëndrore e taksave mund të jetë më e efektshme edhe për shkak të faktit se operon në sisteme të mëdha ose ka mundësinë e konsultimit të bazave të ndryshme të të dhënave kombëtare. Në nivel lokal këto mundësi dhe kapacitete janë shpesh të pamjaftueshme.

Një rekomandim i tillë niset nga fakti se bazat e të dhënave të ndërtuara në nivel kombëtar (Regjistri Civil, ZRPP, Sistemi i Adresave etj.) dhe që janë të domosdoshme për identifikimin dhe grumbullimin e taksës mbi pasurinë, janë “pronësi” e agjensive qëndrore dhe ka pak të ngjarë që kërkesat ligjore (parashikuar në Ligje apo VKM) të cilat kërkojnë shkëmbimin e detyrueshëm të informacionit midis agjesive qëndrore dhe pushtetit lokal, të funksionojnë në një të ardhme të afërt.

Duket sikur një propozim i tillë shkon në kundërshtim me frymën e decentralizimit të financave vendore, megjithatë kjo mund të aplikohet përkohësisht deri sa të jetë arritur një nivel i caktuar standartesh mbi hartimin, menaxhimin dhe qarkullimin e informacionit nga agjensitë qëndrore tek njësitë e qeverisjes qëndrore dhe anasjelltas.

Në një situatë të tillë qeveria qëndrore mund të konsiderohej si “agjent tatimor” i njësive vendore. Megjithatë, për shkak të interesit të ulët që qeveria qëndrore mund të ketë për të grumbulluar taksa në favor të njësive të qeverisjes vendore, duhet që , nëse applikohet, një marrëdhënie e tillë të reflektohet në legjislacionin përkatës.

d. Përmirësime ligjore që do ti mundësoni njësive vendore të mblidhnin taksën mbi

pasurinë nëpërmjet përcaktimit të masave shtrenguese.

Në analizat e kryera në disa rrethe një pjesë të konsiderueshme të atyre që nuk paguajnë detyrimet vendore e përbëjnë emigrantët, ndërkohë që kuadri ligjor nuk i përjashton ata nga pagesa e taksave dhe tarifave vendore për aq kohë sa janë të regjistruar pranë njësisë përkatëse vendore.

Ndërhyrja në këtë rast (që është po aq e vlefshme edhe për rastet e mospagesës nga çdo individ tjetër që nuk është emigrant) mund të konsistonte në kthimin e Faturës së Taksave Vendore në Titull Ekzekutiv.

Një problem tjetër që vërehet dhe që lidhet me ndërtimet e reja është edhe fakti se detyrimi për taksën mbi pasurinë “lind” vetëm me nënshkrimin e kontratës përfundimtare të shitjes midis klientit përfundimtar dhe kompanisë së ndërtimit / investitorit dhe rregjistrimin e kësaj kontrate në zyrën e regjistrimit të pasurive të paluajtshme.



Vonesat në regjistrimin e këtyre pasurive krijojnë një vonesë për aplikimin dhe grumbullimin e taksës mbi pasurinë edhe për këtë pjesë të ndërtimeve për të cilat bashkia ka informacionin e plotë mbi sipërfaqet, vendndodhjen, destinacionin etj. (prej zyrës së urbanistikës që ka shqyrtuar kërkesën për leje ndërtimi).

Ajo që do të rekomandohej është që bashkia të nisë grumbullimin e kësaj takse nga kompania e ndërtimit që prej momentit kur lëshohet akti i kolaudimit dhe shfrytëzimit të objektit. Përgjegjësia për të reklamuar kalimin e detyrimit nga kompania e ndërtimit tek blerësi final duhet ti lihet palës që është e interesuar, në rastin konkret, kompanisë së ndërtimit apo investitorit.

8.3 Transparenca dhe marrëdhëniet me publikun(A.3)

Taksa lokale mbi pronën konsiderohet si më pak e ekspozuar ndaj korrupsionit dhe mashtrimit, për shkak të transparencës relativisht më të lartë që ka në mënyrën e administrimit.

Baza tatimore është e dukshme dhe si një taksë vendore ajo është lehtësisht e krahasueshme nga tatimpaguesit, duke supozuar gjithmonë se ata kanë mundësinë të kenë akses mbi informacionin që lidhet me vlerësimin e pasurisë dhe përcaktimin e detyrimeve tatimore. Rreziqet e korrupsionit në taksimin lokal të pronës mund të vijnë nga dy drejtime: (i) administrata tatimore pretendon pagesa më të larta se ç’duhet dhe (ii) tatimpaguesit tentojnë të shmangin pagesat e taksave.

Kjo e fundit mund të shafqet sidomos gjatë vlerësimit të pasurisë (të vlerës apo sipërfaqes).

Shmangjet dhe korrupsioni në taksimin lokal të pronës mund të parandalohen nëpërmjet vendosjes në mënyrën e duhur të rregullave të qarta mbi administrimin e taksës. Në përgjithësi, rregullat e qarta e të thjeshtuara të taksimit mund të zvogëlojnë rrezikun e korrupsionit.

Nga ana tjetër, menaxhimi i mirë dhe aplikimi i rregulloreve nga departamentet e taksave mund të përmirësojnë cilësinë e administratës tatimore. Nga metodat e përdorura më gjerësisht mund të përmenden krijimi i një sistemi të duhur të auditimit të brendshëm apo zbatimi i një kodi sjelljeje.

Këtyre metodave mund tu shtohet përdorimi i numrave të posaçëm të telefonit për ankesat nga taksapaguesit si dhe rotacioni i personelit brenda administratës tatimore.

Në përgjithësi shpërndarja e duhur e informacionit mbi politikat dhe administrimin e taksës mbi pasurinë janë një tjetër faktor që rrit transparencën e administratës tatimore lokale. Informacionet nëpërmjet internetit, materialet informuese dhe fushatat e informimit publik janë disa nga metodat që janë duke u aplikuar gradualisht nga njësitë vendore dhe kryesisht nga qytetet më të mëdha.

Edhe në nivel lokal mund të funksionojë i njëjti sistem elektronik që aktualisht funksionon për bizneset që tatohen nga qeverisja qëndrore lokale, nëpërmjet të cilit taksapaguesit shfrytëzojnë një platform interneti për të kontrolluar detyrimin e tyre tatimor, taksat e paguara si dhe gjithe informacionet e tjera që janë të nevojshme për mbledhjen në mënyrë transparente të taksave përfshi këtu edhe përgatitjen on-line të deklaratave tatimore.



Vende të ndryshme kanë eksperienca të ndryshme në drejtim të rritjes së transparencës dhe ndërgjegjësimit të qytetarëve në lidhje me pagesën e detyrimeve vendore.

Në Mbretërinë e Bashkuar aplikohet publikimi i asaj që quhet “Karta e Qytetarit” (Citizen Charter) dhe që duket të jetë një mënyrë efektive për të sjellë administrimin e taksave vendore më pranë taksapaguesve.

Karta e Qytetarit publikohet nga qeveria lokale dhe paraqet karakteristikat themelore të tatimeve lokale (bazën e taksës, mënyrën e llogaritjes së detyrimit, kategoritë e qytetarëve që përfitojnë nga përjashtimet etj.) dhe informon publikun e gjerë në lidhje me çështjet më të rëndësishme të administratës tatimore. Ajo gjithashtu përfshin afatet, metodat e pagesës, mënyrën e marrjes së informacionit, pikat e kontaktit në administratën tatimore lokale dhe procedurat e ankimimit.

Në vende të tjera (p.sh. në Rumani) aplikohet ajo që quhet "Letër nga Kryetari i Bashkisë" dhe që i dërgohet çdo taksapaguesi në fillim të vitit fiskal dhe që shërben për qëllime të ngjashme me Kartën e Qytetarit. Ajo përfshin informacione në lidhje me borxhet e prapambetura, detyrimet tatimore për vitin aktual, afatet e pagesës dhe mundësitë për kryerjen pagesës si dhe objektivat e kryetarit të bashkisë dhe këshillit lokal për atë vit fiskal.

Një faktor tjetër që ndikon drejtëpërdrejtë si në lidhje me transparencën ashtu edhe me nivelin e grumbullimit të taksave vendore është formulimi sa më i qartë i detyrimit dhe mënyra e dorëzimit të “faturës” së taksave vendore.

Kjo faturë duhet të shprehë qartë detyrimin duke dhënë informacionin e mëposhtëm:

> Masën e detyrimit > Bazën ligjore dhe metodën e llogaritjes së shumës së detyrimit > Gjobat dhe penalitetet për vonesat në pagesë > Zbritjet e aplikueshme të detyrimit në rast pagese brenda një afati të caktuar > Afatet e pagesës > Metodat e mundshme të pagesës

Faturat e detyrimeve vendore duhet të arrijnë tek taksapaguesit dy-tre javë përpara afatit të pagesës. Tatimpaguesit e mëdhenj mund të trajtohen veç. Dorëzimi i faturave lokale të tatimit mbi pronën mund edhe të kontraktohet.

Në varësi të mënyrës së zgjedhur për grumbullimin e taksave vendore, shërbimi postar mund të ishte një mundësi efikase dhe me kosto të ulët për shpërndarjen e këtyre faturave.



8.4 Plani i veprimit afatmesëm për përmirësimin e situatës në lidhje me taksën e pasurisë







8.5 Plani i veprimit afatshkurtër për përmirësimin e situatës në lidhje me taksën e pasurisë







9 Anekse Bashkangjitur materialit të raportit për studimin kërkimor mbi taksën e pasurisë në Shqipëri si një instrument inovativ për rritjen e të ardhurave vendore janë vendosur dhe një sërë dokumentash të cilat janë përdorur si bazë të dhënash për analizat dhe problematikat e evidentuara në këtë studim si dhe si nxitës në vlerësimin e potencialeve të mundshme. Më poshtë do të gjeni të renditur listen e këtyre dokumenteve të vendosura si anekse të këtij studimi.

> Informacion i grumbulluar në tetë bashkitë e targetuara (Shkodër, Lezhë, Kukës, Fushë Krujë, Durrës, Fier, Berat, Korçë) mbi administrimin dhe menaxhimin aktual të taksës së pasurisë

> Hartat tematike sintezë në lidhje me shtrirjen dhe fenomenin e ndodhur në dhjetë qytetet e targetuara (Shkodër, Lezhë, Durrës, Tiranë, Fier, Elbasan, Korçë, Vlorë, Sarandë, Lushnjë)

> Informacionin e gjeneruar nga përpunimi i hartave tematike sintezë në lidhje me sipërfaqet e shtrirjes së qyteteve, numrin dhe sipërfaqen e ndërtimeve, etj.

> Modelin e ndërtuar mbi potencialin e taksës së ndërtesës në qytetet e targetuara sipas katër skenarëve të ndryshëm (variacione të vlerës së taksës mbi token dhe asaj mbi ndërtesën)

> Modelin e ndërtuar mbi barren e taksës që rëndon në kategori të ndryshme taksapaguesish sipas skenarëve të përgatitur për vlerën e taksës së pronës

> Planin e veprimit afatmesëm në lidhje me përmirësimet e sistemit të taksës së pronësisë në Shqipëri

> Planin e veprimit afatshkurtër në lidhje me përmirësimet e sistemit të taksës së pronësisë në Shqipëri



10 Referenca

Allan, C.M. (1971) “The Theory of Taxation” (London: Penguin Books)

Almy, R. (2001) “A Survey of Property Tax System in Europe”, Slovenia

Bird, R. (2000) “Subnational Revenues: Realities and Prospects”

Ebel, R. (2003) “Subnational Tax Policy Design and Fiscal Decentralization”

FDI – CEE publications (2006) “Reforming Property Taxation in South - East Europe”

NALAS (March 2009) “Improvement of Local Administration Taxes in South – East Europe; Guidelines on Local Property Tax Administration”

World Bank, (2007) “Urban Sector Review”, Albania

World Bank, (2008) “Albania Policy Note on Local Finance”

Documents

RAPORT I STUDIMIT KERKIMOR RAPORTI I STUDIMIT …shtetiweb.org/wp-content/uploads/2014/03/Publication-property-tax... · Kjo tarifë paguhet para se të aprovohet leja e ndërtimit