Embed Size (px)
Citation preview
RAPORT
Czas na kobiety Dlaczego warto inwestować w równość?
Potencjał kobiet, równość szans i korzyści
Rozwój i konkurencyjność nowoczesnej gospodarki zależą w dużym stopniu od tego, jakie wykształcenie zdobywają kobiety i jak gospodarka wykorzystuje ten potencjał.
(Gender Gap Report, Davos Forum 2010).
Organizator
Partner projektu
Teksty: dr Ewa Rumińska-Zimny
Współpraca merytoryczna: Agata Siedlaczek
Redakcja i korekta: Agata Jankowska
Skład, łamanie, opracowanie graficzne: Marek Łomacz
Spis treści
Wstęp 3
Siła kobiet w gospodarce 4
Nowa perspektywa na równość: „smart economics” 5
Innowacyjna gospodarka i demografia 6
Wzrost zatrudnienia kobiet motorem rozwoju gospodarki 7
Równość i gospodarka – skąd biorą się korzyści 8
Równość i wykorzystanie potencjału kobiet szansą na rozwój Polski i regionów 10
Bariery systemu ekonomicznego – dlaczego brak jest perspektywy kobiet 15
Partnerstwo na rzecz równości – wykorzystajmy dobre praktyki 15
Dobre praktyki 16
RÓŻNORODNOŚĆ W ZARZĄDACH, DLACZEGO TO SIĘ OPŁACA?
• Zróżnicowane kompetencje = wyższa jakość zespołu zarządzającego;
• Lepsze wykorzystanie talentów i umiejętności pracowników;
• Lepsza znajomość zmian w popycie i potrzeb klienta/ki – konsumenta/ki (zarówno kobiet, jak i mężczyzn);
• Bardziej zrównoważona ocena i podejście do ryzyka;
• Wyższy poziom ładu korporacyjnego;
• Większy wysiłek skierowany na podnoszenie jakości funkcjonowania firmy;
• Sygnał rynkowy, że firma jest w dobrej kondycji (m.in. wyrażony w ocenie giełdowej firmy).
Źródło: Credit Suisse
Wstęp
Trudno dziś sobie wyobrazić nowoczesną gospodarkę bez kobiet. Stanowią one połowę kapitału ludzkiego każdego kraju. Ich praca, talenty, innowacyjność i przedsiębiorczość mają kluczowe znaczenie dla gospodarki. To właśnie ten kapitał – kobiet i mężczyzn – decyduje dziś o pozycji gospodarczej kraju w odróżnieniu od znaczenia zasobów naturalnych i prze-mysłu ciężkiego, które odgrywały tę rolę w przeszłości.
W Polsce ten potencjał jest wciąż mało wykorzystywany. Pomimo wysokiego poziomu wykształcenia, innowacyjności i kreatywności aktywność zawodowa kobiet jest niższa niż w większości krajów Unii Europejskiej, podobnie jak ich pozycja zawodowa i płace. Po-wodem są bariery kulturowe (brak wiary w siebie, stereotypy, dyskryminacja, szklany sufit) i instytucjonalne (braki w infrastrukturze opieki), które wzmacnia brak perspektywy kobiet w polityce ekonomicznej i tradycyjna polityka społeczna/rodzinna.
Celem projektu jest uwolnienie potencjału kobiet w regionach i likwidacja barier. Chcemy zainspirować kobiety w regionach do większej wiary we własne siły i możliwości, do zwiększenia aktywności zawodowej, przedsiębiorczości i zajmowania pozycji liderek biznesu. A także do ich większego udziału w decyzjach ekonomicznych na wszystkich szczeblach. Chcemy też zachęcić partnerów społecznych – firmy, pracodawców, wła-dze i decydentów, do partnerstwa i wspólnego tworzenia warunków dla lepszego wy-korzystania potencjału ekonomicznego kobiet, do zapewnienia realnej równości szans kobiet i mężczyzn w gospodarce, zmiany stereotypów w myśleniu i działaniu oraz do przy-jęcia najlepszych rozwiązań dla łączenia obowiązków praca-dom, nie tylko dla kobiet, ale i dla mężczyzn.
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 3
Siła kobiet w gospodarce
Siłę i znaczenie kobiet w gospodarce jako pierwsze zauważyły środowiska biznesu w opar-ciu o praktykę i badania konkurencyjności firm. Zarówno raporty Davos Forum, jak i opra-cowania firm konsultingowych pokazały związek pomiędzy zwiększeniem udziału kobiet w decyzjach a wyższym zyskiem i lepszymi wskaźnikami ekonomicznymi firm. (McKinsey, Women Matter 2013.Gender diversity in top management: Moving corporate culture, mo-ving boundaries i The Power or Parity: How advancing women’s equality can add $12 trillion to global growth 2015). W Polsce korzyści z równości dla biznesu pokazał raport Minister-stwa Pracy i Polityki Społecznej (Więcej równości – więcej korzyści w gospodarce. Kobiety i mężczyźni na stanowiskach decyzyjnych w polskiej gospodarce w latach 2010–2013).
Równość przynosi korzyści również całej gospodarce i zwiększa szanse na jej zrówno-ważony rozwój. Na szczeblu rządowym temat ten podjęła Szwecja podczas prezydencji w UE (2009). Przedstawiony wówczas raport pokazał, że równość zwiększa wykorzysta-nie zasobów i efektywność gospodarki, co pozwala na wyższe tempo wzrostu dochodu. W Polsce na przykład tempo wzrostu PKB mogłoby być wyższe o 21 punktów procento-wych, gdyby zlikwidowano lukę w poziomie zatrudnienia kobiet i mężczyzn, w formach zatrudnienia oraz gdyby wyrównano płace kobiet i mężczyzn. Najwięcej Polska gospodarka zyskałaby z tytułu wzrostu aktywności zawodowej kobiet. (Löfström, Å., Gender Equality, Economic Growth and Employment 2009). Ukazał się szereg badań i analiz potwierdza-jących te wnioski (OECD 2012, Closing the Gender Gap; EIGE 2016, Economic Benefits of Gender Equality).
0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
1,8
2,4
3,5
3,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Avg
Przynajmniej jedna kobieta we władzach
Brak kobiet we władzach
35%
40%
45%
50%
55%
60%
50%48%
65%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Avg
Przynajmniej jedna kobieta we władzach
Brak kobiet we władzach
Wskaźnik cena/wartość księgowa w spółkach z więcej niż jedną kobietą we władzach w stosunku do spółek bez kobiet
Wskaźnik zadłużenia do kapitału własnego w spółkach z więcej niż jedną kobietą we władzach w stosunku do spółek bez kobiet
Źródło: Więcej równości – więcej korzyści w gospodarce. Kobiety i mężczyźni na stanowiskach decyzyjnych w polskiej gospodarce w latach 2010–2013, MPiPS 2014
4 |
Nowa perspektywa na równość: „smart economics”
Badania pokazały, że równość nie tylko „należy się”, ale też „opłaca” firmom, gospodarce i spo-łeczeństwu. To nowa perspektywa w myśleniu i działaniu na rzecz równości. Do tej pory była to perspektywa praw kobiet i równości jako podstawowej zasady demokracji. Z tej perspektywy kobiety często identyfikowano jako grupę specjalnej troski (podobnie jak mniejszości narodo-we, osoby niepełnosprawne). Nie ulega wątpliwości, że ta perspektywa jest wciąż aktualna, po-nieważ kobiety są nadal dyskryminowane, a ich prawa zagrożone czy wręcz łamane. Włączenie nowej perspektywy na równość pozwala jednak zwrócić uwagę na potencjał ekonomiczny i siłę kobiet. Teraz równość staje się też kategorią ekonomiczną i jest często określana mianem „smart economics” (lub „womenomics”). Oznacza to inteligentne (mądre) gospodarowanie, które wykorzystuje potencjał ekonomiczny kobiet. To ważny element strategii rozwoju w po-kryzysowej Europie, która poszukuje nowych źródeł wzrostu i nowych pomysłów na wykorzy-stanie zasobów. Jednym z głównych wyzwań dla krajów europejskich, w tym dla Polski, jest zwiększenie innowacyjności gospodarki w kontekście zrównoważonego rozwoju (Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, Ministerstwo Rozwoju).
Równość tworzy pozytywny klimat dla innowacji. Jeśli porównamy rankingi innowacji i rankingi równości UE-28 to wyraźnie widzimy, że te same kraje zajmują pozycje liderów w obu rankingach, co wskazuje na związek pomiędzy poziomem równości i poziomem innowacyjności gospodarki (chociaż niekoniecznie jest to związek przyczynowo-skutkowy). Szwecja zajmuje pierwsze miejsce w rankingu EU Innovation Scoreboard 2014 (przed Danią i Finlandią) oraz w rankingu równości Gender Equality Index (GEI = 74 punkty, przed Finlan-dią i Danią, z którymi sąsiaduje w rankingu innowacyjności gospodarki)1.
Polska i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej znajdują się poniżej średniej UE-28, jeśli chodzi o wskaźnik równości GEI (poniżej 50 punktów). To podobna pozycja jak w rankingu innowacyjności, gdzie Polska znajduje się w grupie umiarkowanych innowatorów (moderate in-novators) – wraz z większością krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W ocenie ekspertów Unii Europejskiej sukces Szwecji (i innych krajów skandynawskich) w zakresie innowacyjności wynika nie tylko z wysokich nakładów na badania i rozwój, ale też z czynników społeczno-kulturowych takich jak równość szans i ukierunkowanie na współpracę (tzw. wielopoziomowe zarządzanie)2.
1 Najwyższa wartość indeksu równości (GEI) to 100 punktów; http://eige.europa.eu/gender-statistics/gender-equality-index.
2 http://europedirect-szczecin.eu/index.php/42-newsletter/marzec-2015-1-14-2015/697-szwecja-liderem-innowacyjnosci-w-regionie-morza-baltyckiego.
0
10
20
30
40
50
70
60
Rumunia
Słowac
ja
Bułgaria
Litwa
Węgry
Polska
UE 28Dan
ia
Finlan
dia
Szwecja
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,7
0,6
Rumunia
Bułgaria
Litwa
Polska
Słowac
ja
WęgryUE 28
Finlan
diaDan
ia
Szwecja
Wskaźnik równości płci (Gender Equality Index – GEI) w państwach UE
Innowacyjność państw UE
Źródło: Gender Equality Index 2015. Measuring gender equality in the European Union 2005-2012. Country profiles
Źródło: Innovation Union Scoreboard 2016
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 5
Innowacyjna gospodarka i demografia
Wyzwaniem dla budowy innowacyjnej gospodarki jest demografia i szybkie starzenie się spo-łeczeństw. Polskie społeczeństwo staje się coraz starsze i mniej liczne. Prognozy Głównego Urzędu Statystycznego do 2050 r. wskazują, że z 38,5 mln zostanie nas niecałe 34 mln, w tym 40 proc. będą stanowić emeryci, a połowa ludności Polski będzie starsza niż 50 lat. (Prognoza ludności na lata 2014-2050, GUS 2014).
W 2015 r. liczba mieszkańców Polski zmniejszyła się o 17 057 osób w porównaniu z rokiem poprzednim. Wzrosła liczba emerytów, a spadła liczba pracujących. Tych ostatnich ubyło aż 191 984 (0,8 proc.). Spadek nastąpił we wszystkich województwach – najwięcej (po 1,2 proc.) osób pracujących ubyło w województwach: zachodniopomorskim i śląskim. Podczas gdy wzrost liczby emerytów wyniósł od 2,1 proc. w woj. podlaskim (co odpowiada wzrostowi o 4 560 osób) do 4,4 proc. w woj. zachodniopomorskim (13 587 osób).
Udział procentowy ludności w wieku 65 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności w roku 2013
Współczynniki obciążenia demograficznego; dziećmi (YDR) i osobami starszymi (ODR); 2013-2050
Udział procentowy ludności w wieku 65 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności w roku 2050
Źródło: Sytuacja demograficzna osób starszych, GUS 2014
Źródło: Prognoza ludności na lata 2014-2050, GUS 2014
12,8 – 13,6 30,0 – 32,7
13,7 – 14,6 32,7 – 33,5
14,7 – 15,6 33,5 – 34,2
15,7 – 16,6 34,2 – 36,0
36,0 – 36,2
70
50
10
20
30
40
60
02013
ODR miasta
ODR wieś
2014 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
YDR miasta
YDR wieś
6 |
Zapewnienie równości szans staje się kluczowe dla zatrzymania czy nawet odwrócenia negatywnych trendów demograficznych. Po pierwsze pozwoli to na zwiększenie aktyw-ności zawodowej kobiet, a tym samym na wzrost zatrudnienia. Poprawi to stosunek osób pracujących do emerytów, a tym samym będzie miało pozytywny wpływ na równowagę budżetu (wypłaty emerytur, ochrona zdrowia).
Po drugie – wzrost zatrudnienia kobiet, a zwłaszcza zapewnienie im równych płac i sta-bilności szans na pracę. Będzie też miało wpływ na wzrost dzietności. Badania potwierdzi-ły bowiem, że od połowy lat 80. zmieniła się zależność pomiędzy zatrudnieniem kobiet a posiadaniem dzieci. Obecnie, kobiety uzależniają posiadanie dzieci od posiadania pracy i stałego dochodu. W państwach o wysokim udziale kobiet w zatrudnieniu rodzi się więcej dzieci, niż w krajach, gdzie kobiety są bezrobotne lub ich przyszłość na rynku pracy jest niepewna (umowy „śmieciowe”; Matysiak 2011, Interdependencies between fertility and women’s labour supply).
Presja demograficzna na rynek pracy i budżety w poszczególnych regionach jest/ będzie różna w zależności od regionu, a także podziału miasto-wieś, co pokazuje mapka i wykres. We wszystkich regionach kluczem do sukcesu gospodarki są kobiety. Jednak wykorzystanie tej szansy uzależnione będzie od włączenia perspektywy równości do polityki związanej z rynkiem pracy i polityki rodzinnej.
Wzrost zatrudnienia kobiet motorem rozwoju gospodarki
W oparciu o wyniki badań, tygodnik „The Economist” postawił tezę, że głównym czynnikiem dynamizującym wzrost gospodarczy w ostatnich dziesięcioleciach był wzrost udziału kobiet w zatrudnieniu na rynku pracy. Od początku lat 70. na całym świecie na każde trzy nowe sta-nowiska pracy, dwa obejmowały kobiety (poza krajami Europy wschodniej, które miały wysoki poziom zatrudnienia kobiet do 1989 r.). O ile w latach 50. we Francji, Wielkiej Brytanii czy Szwe-cji tylko jedna trzecia kobiet w wieku produkcyjnym pracowała zawodowo, obecnie są to dwie trzecie. Jest to wynik zarówno wzrostu popytu na pracę kobiet (głównie w sektorze usług), jak i coraz lepszego poziomu wykształcenia kobiet (podaż pracy) oraz sukcesów w walce ruchów feministycznych o równouprawnienie kobiet. Coraz lepiej wykształcone kobiety wnosiły też wkład jakościowy, tworząc nowe produkty i usługi, a także wzbogacając metody zarządzania. Liczba kobiet posiadających dyplomy (licencjat i równoważne) w obszarze biznes/zarządzanie wzrosła do 50 proc. wszystkich absolwentów w porównaniu z rokiem 1966, gdy było ich tylko 2 proc. („The Economist" 2010). Wiele z nich założyło własne biznesy. Nastąpił „boom” przedsię-biorczości kobiet w skali globalnej. W Stanach Zjednoczonych kobiety to ponad 1/3 wszystkich firm. W Polsce wskaźnik ten jest podobny i wynosi ok. 34 proc.
Masowe wejście kobiet na rynek pracy wpłynęło na wzrost globalnego popytu, stymulując tym samym wzrost produkcji i eksportu, a także na dynamiczny rozwój sektora usług, przyśpieszając proces modernizacji struktur gospodarczych3. We-dług Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), kobiety to najwięk-szy „rynek wschodzący” na świecie. To one kontrolują lub mają wpływ na 80 proc. decyzji konsumenckich na świecie, co przekłada się na blisko 20 bilionów dolarów wydatków rocznie. To „rynek zbytu” dwa razy większy niż łączny PKB Chin i Indii – 5-6 bilionów dolarów (Silverstein 2009, „Harvard Business Review").
3 „The Economist", 15 kwietnia 2006, The Importance of sex: Forget China, India and Internet: economic growth is driven by women oraz A guide to womenomics: the future of the world economy lies in female hands.
!
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 7
Równość i gospodarka – skąd biorą się korzyści
Korzyści ekonomiczne wynikające z równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy, związane są z większą liczbą zatrudnionych (a co za tym idzie z większymi wpływami do budżetu z tytułu podatków) oraz lepszym wykorzystaniem zasobu talentów.
O ile kwestie ilościowe w kontekście korzyści są dość oczywiste, to wkład kobiet w ja-kościowe aspekty gospodarowania jest na ogół mniej widoczny. Polska ma tu niewątpliwie spore atuty. Jest to przede wszystkim wysoki poziom wyksztalcenia kobiet i stały wzrost ich udziału w STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics czyli nauka, tech-nologia, inżynieria i matematyka). Patrząc na coraz szersze włączanie się kobiet w eduka-cję techniczną (wzrost z 31 proc. do 37 proc. w latach 2005-2015), możemy stwierdzić, że mamy coraz większy potencjał kobiet w STEM.
Polska ma też duży potencjał przedsiębiorczości kobiet. Mamy stosunkowo najwyższy udział przedsiębiorczyń wśród ogółu kobiet pracujących. Wskaźnik przedsiębiorczości ko-biet (definiowany jako udział przedsiębiorczyń wśród ogółu zatrudnionych) wynosi 14 proc. w Polsce, co oznacza stosunkowo duży zasięg w porównaniu z innymi krajami UE np. na Li-twie udział ten wynosi tylko 7 proc. Od początku lat 90. jesteśmy też w czołówce krajów UE-28, jeśli chodzi o przedsiębiorczość kobiet.
0%
5%
10%
15%
20%
25%
35%
30%
2005/
06
2006/
07
2007/
08
2008/
09
2009/
10
2010
/11
2011
/12
2012
/13
2012
/13
2012
/13
2012
/13
31
,6
30
,9
30
,7
31
,2
32
,4
33
,5
35
,0
36
,3
36
,8
36
,9
37,
0 50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
kobiety
2007/08
mężczyźni
2013/14 2014/15 2015/16
Kobiety na uczelniach technicznych w Polsce w latach 2005-2016
Wzrost liczby kobiet i spadek liczby mężczyzn na uczelniach technicznych w latach 2007/08, 2013/14, 2014/15 i 2015/16
Źródło: Raport Kobiety na politechnikach 2016, Fundacja Edukacyjna Perspektywy 2016
8 |
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%
Grecja
Portugalia
Włochy
Polska
Rumunia
Czechy
UE 28
Słowacja
Finlandia
Węgry
Bułgaria
Niemcy
Litwa
Szwecja
Dania
kobiety mężczyźni
Udział przedsiębiorców/przedsiębiorczyń wśród ogółu zatrudnionych
Źródło: Statistical Data on Women Entrepreneurs 2014
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Litwa
Portugalia
Bułgaria
Węgry
Polska
Niemcy
Finlandia
UE 28
Czechy
Grecja
Rumunia
Włochy
Słowacja
Dania
Szwecja
kobiety mężczyźni
Odsetek kobiet wśród ogółu przedsiębiorców
Źródło: Statistical Data on Women Entrepreneurs 2014
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 9
0% 20% 40% 60% 80%10% 30% 50% 70% 90% 100%
5 lat temu
obecnie+5p.p.
22 78
27 73
kobiety mężczyźni
0% 20% 40% 60% 80%10% 30% 50% 70% 90% 100%
5 lat temu
obecnie+11p.p.
15 85
26 74
kobiety mężczyźni
Zatrudnienie w firmach technologicznych
Kobiety i mężczyźni z zarządach firm technologicznych
Źródło: Potencjał kobiet dla branży technologicznej, raport badawczy 2015
Równość i wykorzystanie potencjału kobiet szansą na rozwój Polski i regionów
Równość i wykorzystanie potencjału ekonomicznego kobiet to szansa na rozwój Polski i regionów. Jeśliby oceniać te szanse w oparciu o dzisiejszą sytuację w zakresie równości, to nie wyglądają one zbyt optymistycznie.
Jeśli chodzi o równość na rynku pracy to mamy jeden z najniższych poziomów aktyw-ności zawodowej kobiet wśród krajów UE (i najniższą dzietność – co nie dziwi zważywszy na wspomnianą wcześniej zależność dzietność – posiadanie pracy). Trendy zmian aktywno-ści zawodowej kobiet w Polsce pokazują, że cechuje je tendencja do spadku lub stagnacji, odwrotnie aniżeli w innych krajach UE.
10 |
60%
40%
10%20%30%
50%
0%
1997
1998
1999
20002001
20022003
20042005
20062007
20082009
20102011
20122013
20142015
Polska
UE
Poziom aktywności zawodowej kobiet (Polska i UE)
Aktywność zawodowa kobiet jest przy tym znacznie zróżnicowana wg regionów Pol-ski. Aż w siedmiu województwach (warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, podkarpackie, opolskie, zachodniopomorskie, świętokrzyskie) aktywność zawodowa kobiet waha się w granicach 41-43 proc., a więc jest znacznie poniżej (i tak już niskiego wskaźnika) średniej krajowej (45 proc.).
MĘŻCZYŹNI 60,6%
KOBIETY 45,5%
Źródło: Eurostat
Wskaźnik zatrudnienia wg województw i płci
Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności Polski II kwartał 2016 r., GUS
63,4 – 65,7
%
48,7 – 51,1
%
61,0 – 63,3 46,2 – 48,6
58,6 – 60,9 43,7 – 46,1
56,2 – 58,5 41,2 – 43,6
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 11
Jednym z ważnych powodów ich bierności zawodowej jest nieodpłatna praca opiekuńcza w domu. Realizacja zadań jako żona, matka i córka, prowadzenie domu i prace bezpłatnie świadczone powinny być, według tradycji, nadrzędnym celem kobiet. Chociaż dla niektórych kobiet może to być świadomy wybór, dla większości jest to konieczność z uwagi na braki w in-stytucjonalnym systemie opieki. Jeśli porównamy lukę z tytułu budżetu czasu to jest ona w Pol-sce jedną z największych w krajach UE, co pokazuje Indeks Równości.
Wskaźnik Równości Płci (Gender Equality Index – GEI) – wykorzystanie czasu
Źródło: Gender Equality Index 2015. Measuring gender equality in the European Union 2005-2012. Country profiles
Kobiety zatrudnione są też na stanowiskach, które nie odpowiadają ich poziomowi za-trudnienia. Z punktu widzenia zwrotu kosztów na edukację kobiet jest to strata dla gospo-darki, ponieważ nie wykorzystujemy w pełni jakości kapitału ludzkiego. Pokazuje to wykres – porównanie poziomu wykształcenia kobiet w stosunku do zajmowanych stanowisk kie-rowniczych i decyzyjnych.
% kobiet z wyższym wykształceniem
GOSPODARKA WŁADZA PUBLICZNA
59%59%
% firm z kobietą w ścisłym kierownictwie
% kobiet z wyższym wykształceniem
% kobiet-przedstawicielek władz publicznych, wyższych urzędniczek, kierowniczek
21%41%
10
20
30
40
50
60
70
Bułgaria Rumunia Słowacja Polska Litwa Węgry UE Finlandia Dania Szwecja
Niewykorzystany potencjał kobiet
Źródło: Opracowanie własne na podstawie The World Bank, BAEL, Eurostat
12 |
Praca kobiet na tych samych stanowiskach jest też mniej płatna, a luka płacowa mię-dzy kobietami i mężczyznami wzrasta wprost proporcjonalnie do poziomu wykształcenia (im wyższe wykształcenie – i wyższe stanowisko – tym wyższa luka płacowa).
0 zł 2 000 zł 4 000 zł 6 000 zł 8 000 zł
wyższe
policealne
średnie ogólnokształcące
gimnazjalne
kobiety mężczyźni
35%
25%
5%
10%
15%
20%
30%
40%
0%
dyrekto
r operac
yjny/z
arząd
zając
y
dyrekto
r ds.
administ
racyjn
ych
dyrekto
r ds.
finansó
w i contro
llingu
dyrekto
r ds.
marketi
ngu
dyrekto
r ds.
sprze
daży
dyrekto
r oddzia
łu banku
proku
rent
dyrekto
r general
ny/zarz
ądza
jący
dyrekto
r oddzia
łu
wysokość luki płacowej
Przeciętne wynagrodzenie brutto pracowników według płci, poziomu wykształcenia
Wysokość luki płacowej na wybranych stanowiskach dyrektorskich
Źródło: Kapitał Ludzki w Polsce w 2014 r., GUS 2015
Źródło: Sedlak & Sedlak 2014
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 13
Wys
oko
ść lu
ki p
łaco
wej
wg
płc
i, w
oje
wó
dzt
w i
po
zio
mu
wyk
szta
łcen
ia
Wyż
sze
(c
o n
ajm
nie
j tyt
uł
ma
gis
tra
lu
b r
ów
no
rzę
dn
y)P
oli
cea
lne
Śre
dn
ie
og
óln
ok
szta
łcą
ceG
imn
azj
aln
e
kob
iety
mę
żczy
źni
różn
ica
kob
iety
mę
żczy
źni
różn
ica
kob
iety
mę
żczy
źni
różn
ica
kob
iety
mę
żczy
źni
różn
ica
PO
LSK
A4
78
9,1
4 z
ł6
74
9,1
9 z
ł2
9,0
4%
3 1
22
,32
zł
3 7
25
,97
zł16
,20
%2
771
,05
zł
3 5
37,
01
zł2
1,6
6%
2 2
96
,68
zł
2 4
91,
44
zł
7,8
2%
do
lno
śląs
kie
4 6
57,
23
zł
6 6
29
,24
zł
29
,75
%3
24
4,2
4 z
ł3
870
,74
zł
16,1
9%
2 7
73,2
3 z
ł3
88
7,78
zł
28
,67%
2 5
00
,39
zł
2 5
67,
96
zł
2,6
3%
kuja
wsk
o-p
om
ors
kie
4 3
27,
66
zł
5 4
99
,85
zł
21,
31%
2 9
53
,70
zł
3 5
77,5
7 zł
17,4
4%
2 5
00
,31
zł3
12
3,7
0 z
ł19
,96
%1
69
9,0
8 z
ł2
15
7,15
zł
21,
23
%
lub
els
kie
4 0
32
,33
zł
5 0
52
,00
zł
20
,18
%2
86
3,9
2 z
ł3
25
3,4
5 z
ł11
,97%
2 4
47,
55
zł
2 8
35
,91
zł13
,69
%2
60
7,10
zł
2 1
91,
11 z
ł-1
8,9
9%
lub
usk
ie4
29
4,1
4 z
ł6
06
4,9
1 zł
29
,20
%2
872
,67
zł3
32
2,4
8 z
ł13
,54
%2
477
,49
zł
3 0
39
,47
zł18
,49
%2
69
1,4
3 z
ł2
55
7,8
5 z
ł-5
,22
%
łód
zkie
4 4
65
,87
zł5
83
3,8
9 z
ł2
3,4
5%
3 1
08
,62
zł
3 2
49
,70
zł
4,3
4%
2 6
69
,42
zł
3 2
12,8
3 z
ł16
,91%
2 7
42
,00
zł
2 2
35
,68
zł
-22
,65
%
mał
op
ols
kie
4 4
87,
52
zł
6 2
17,1
0 z
ł2
7,8
2%
2 9
21,
92
zł
3 3
54
,82
zł
12,9
0%
2 2
51,
36
zł
3 1
02
,22
zł
27,
43
%1
98
4,9
9 z
ł2
13
8,9
2 z
ł7,
20
%
maz
ow
iec
kie
5 9
97,
49
zł
8 8
52
,11
zł3
2,2
5%
3 5
62
,73
zł
4 4
65
,04
zł
20
,21%
3 2
77,1
2 z
ł4
117
,06
zł
20
,40
%2
49
7,8
4 z
ł2
56
1,73
zł
2,4
9%
op
ols
kie
4 2
65
,03
zł
5 3
99
,43
zł
21,
01%
2 8
97,
74 z
ł3
32
3,2
9 z
ł12
,81%
2 7
05
,88
zł
3 4
77,8
7 zł
22
,20
%1
877
,48
zł
2 3
72,4
9 z
ł2
0,8
6%
po
dka
rpac
kie
3 9
51,
33
zł
5 0
46
,86
zł
21,
71%
2 7
41,
23
zł
2 9
03
,78
zł
5,6
0%
2 3
52
,40
zł
2 7
16,9
1 zł
13,4
2%
1 6
68
,53
zł
2 0
53
,32
zł
18,7
4%
po
dla
skie
4 2
44
,29
zł
4 9
68
,17
zł14
,57%
2 8
55
,98
zł
3 0
17,5
6 z
ł5
,35
%2
33
6,1
3 z
ł2
60
7,3
5 z
ł10
,40
%1
68
3,3
1 zł
1 9
06
,22
zł
11,6
9%
po
mo
rski
e5
14
4,7
3 z
ł6
89
6,4
4 z
ł2
5,4
0%
3 3
86
,59
zł
3 8
86
,85
zł
12,8
7%3
172
,03
zł
3 6
54
,15
zł
13,1
9%
2 0
31,
28
zł
2 5
11,5
8 z
ł19
,12
%
śląs
kie
4 4
98
,31
zł6
171
,84
zł
27,
12%
3 0
11,0
3 z
ł3
972
,05
zł
24
,19
%2
79
4,3
0 z
ł3
774
,95
zł
25
,98
%1
785
,58
zł
3 2
02
,93
zł
44
,25
%
świę
tokr
zysk
ie3
93
0,1
4 z
ł5
174
,65
zł
24
,05
%2
92
0,3
7 zł
3 1
91,
27
zł8
,49
%2
55
9,3
0 z
ł3
20
6,1
7 zł
20
,18
%1
974
,95
zł
2 1
47,
74 z
ł8
,05
%
war
miń
sko
-maz
urs
kie
4 3
10,0
8 z
ł5
579
,56
zł
22
,75
%3
03
9,5
3 z
ł3
49
2,5
1 zł
12,9
7%2
42
2,0
4 z
ł3
03
9,0
6 z
ł2
0,3
0%
2 2
34
,00
zł
2 2
32
,89
zł
-0,0
5%
wie
lko
po
lski
e4
49
8,4
6 z
ł6
379
,16
zł
29
,48
%3
10
7,6
7 zł
3 5
33
,01
zł12
,04
%2
70
6,5
2 z
ł3
44
0,6
1 zł
21,
34
%2
10
5,7
1 zł
2 3
06
,93
zł
8,7
2%
zac
ho
dn
iop
om
ors
kie
4 3
66
,44
zł
5 4
39
,42
zł
19,7
3%
2 8
95
,71
zł3
45
4,8
8 z
ł16
,18
%2
74
5,8
7 zł
3 2
78,6
6 z
ł16
,25
%2
217
,08
zł
2 5
60
,80
zł
13,4
2%
Źró
dło
: K
apit
ał lu
dzk
i w P
ols
ce
w 2
014
r.,
GU
S 2
015
Na tak duże luki w równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy można jednak spojrzeć od innej strony – jako na potencjał do wykorzystania i szansę, jaką daje „doganianie lide-rów”. W języku ekonomicznym określa się ten proces jako „catching up” i dotyczy on kra-jów na niższym poziomie rozwoju. Używając tego porównania, można stwierdzić, że są to ogromne rezerwy, które mogą zdynamizować rozwój gospodarczy Polski. Aby to zrobić warto zdać sobie sprawę z barier w samym systemie myślenia i działania w sferze ekonomii, które utrudniają nam ten proces, a także spojrzeć na dobre praktyki innych państw. Niewy-korzystanie szansy, jaką stwarza zapewnienie równości w gospodarce, stanie się hamulcem rozwoju i stratą nie tylko w ujęciu podważenia podstawowych praw demokracji, ale też wymiernych strat ekonomicznych.
Bariery systemu ekonomicznego – dlaczego brak jest perspektywy kobiet
Rosnące znaczenie kobiet i ich aktywności w gospodarce „zderzają się” z tradycyjnym sy-stemem ekonomicznym, gdzie brak jest perspektywy kobiecej. Ich wkład w gospodarkę, w PKB jest w dużej części pomijany (bezpłatna praca domowa), podobnie jak preferencje przy jego podziale (autostrady vs żłobki). Mechanizmy i instytucje ekonomiczne – takie jak rynek pracy, system podatkowy czy emerytalny – zostały ukształtowane z pominięciem preferencji i interesów kobiet w zakresie produkcji, konsumpcji, polityki makroekonomicznej i budżetowej.
Tak zostały również ukształtowane pojęcia i normy, tworząc określone stereotypy, będące podstawą decyzji ekonomicznych, które znajdują akceptację społeczną jako „zgodne z logiką (lub naturą)”. Jednym z nich jest pojęcie innowacyjności, które kojarzy się z „męską” wizją. Ideał wynalazcy to inżynier, który dokonuje (obecnie już w większych zespołach) przeło-mowych wynalazków nowych technologii i produktów w dziedzinie informatyki, inżynierii genetycznej w laboratoriach Doliny Krzemowej w Kalifornii (ang. Silicon Valley). Kobiety--wynalazczynie tradycyjnie pozostawały w cieniu ich mężów, braci czy ojców, tak jak Maria Skłodowska-Curie, która podzieliła Nagrodę Nobla z mężem. Często wynalazki kobiet zo-stawały opatentowane i uzyskiwały prawa własności za pośrednictwem mężczyzn, ponieważ nie było innej możliwości. Wnioski te potwierdza analiza polityki innowacyjności z punktu widzenia płci w Danii, Szwecji i Finlandii a więc krajach o jednym z najwyższych wskaźników równouprawnienia4.
Partnerstwo na rzecz równości – wykorzystajmy dobre praktyki
Myślenie w kategoriach ekonomicznych o równości i płynących z niej korzyści dla gospo-darki jest wciąż nowe. Istnieją jednak dobre praktyki i doświadczenia krajów, które włączają perspektywę równości do polityki ekonomicznej. Są to nie tylko kraje skandynawskie, lecz także Grecja, Włochy czy Hiszpania, gdzie nastąpił najszybszy wzrost udziału kobiet na ryn-ku pracy. Inicjatywy podejmują też kraje odczuwające silne ekonomiczne skutki starzenia się, takie jak Austria i Niemcy.
4 Men and Women as the Norm? A Gender Perspective on Innovation Policies in Denmark, Finland and Sweden, www.nordregio.se/Files/NRP2005-8R4.pdf
CZAS NA KOBIETY | Dlaczego warto inwestować w równość? | 15
Działania i dobre praktyki krajów sprowadzają się do czterech kierunków:
1. Propagowanie koncepcji równości jako „opłacalnej” w kategoriach ekonomicznychi wprowadzenia jej na szczebel polityczny (wraz z argumentami praw człowieka, a niezamiast nich). Służy temu m.in. rozwój badań nad ekonomicznymi aspektami równo-uprawnienia, rozwój danych statystycznych w podziale na płeć (w tym tzw. budżety cza-su aby pokazać wkład pracy domowej kobiet). Ta ostatnia kwestia to jeden z priorytetówpolityki gospodarczej rządu Norwegii.
2. Włączanie perspektywy równości do polityki gospodarczej wraz ze środkami na ichrealizację. Przykładem może być ocena budżetu państwa/miasta/gminy z punktu widze-nia jego wpływu na sytuację kobiet i mężczyzn. Jest to warunek przyjęcia budżetu przezparlament w większości krajów skandynawskich. Inicjatywy w tym obszarze (w różnychzakresie) podejmuje wiele innych krajów (Austria, Belgia, Irlandia, UK) a także miast (Berlin,Bazylea, Modena)5. W Polsce, z inicjatywy organizacji pozarządowych, podjęto ocenębudżetu miasta Gdańsk.
Innym przykładem są systemowe działania wspierające przedsiębiorczość kobiet. Taki system istnieje m.in. w USA (np. równy dostęp do rynku finansowego – ang. Equal Credit Opportunity Act 1974, biuro d/s przedsiębiorczości kobiet w ramach federalnych struktur przedsiębiorczości, Rada Kobiet Biznesu przy Prezydencie). W UE obowiązuje Dyrektywa kwotowa mająca na celu zwiększenie udziału kobiet w Zarządach.
3. Działania na rzecz łączenia obowiązków praca-dom (czyli sfery produkcji i reproduk-cji). Ten kierunek działań należał tradycyjnie do polityki społecznej. Do nowych ele-mentów tej polityki należy stworzenie mechanizmów zwiększających zaangażowaniemężczyzn w pracę opiekuńczą w domu (nie tylko urlopy rodzicielskie, ale i ojcowskie),a także ukierunkowanie działań na grupy kobiet o wyraźnych aspiracjach zawodowych,tak aby nie „gubić” talentów. Taki „pakiet” wprowadziły niedawno Niemcy (ang. parentspay), który jest w istocie 14-miesięcznym stypendium dla rodziców nowonarodzonegodziecka, powiązanym z poziomem ich dotychczasowych zarobków.
4. Pozyskiwanie nowych partnerów. Argument „opłacalności” ekonomicznej pozwalana rozszerzenie liczby instytucji i grup zainteresowanych mobilizacją potencjału eko-nomicznego kobiet (jest to całkiem inny argument aniżeli „wyrównywanie krzywd”,aczkolwiek prowadzący do osiągnięcia tego samego celu). Grupy te to ministerstwa:gospodarki, finansów, instytucje odpowiedzialne za rozwój nauki i techniki, a także przed-siębiorczości oraz instytucje chroniące prawa własności intelektualnej i sektor prywatnyoraz instytucje rynkowe, takie jak giełda, izby handlowe.
5 S. Quinn, Gender Budgeting: Practical Implementation, Council of Europe 2009.
16 |
Biuro Kongresu Kobietul. Mokotowska 17/3300-640 Warszawa tel. 22 400 47 54 email: [email protected]
www.kongreskobiet.pl
