Ο Θεός μου ο αλλοδαπός

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 3

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 4

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου

Ο Θεός μου ο αλλοδαπόςΚείμενα για μιαν αλήθεια που είναι «του δρόμου»

5η έκδοση επαυξημένη

Eπιμέλεια έκδοσης:Βασίλης Αργυριάδης

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 5

© ΕκδόσειςΧαριλάου Τρικούπη 6-10, Aθήνα 106 79Τηλ.: 211 11 98 900-1 - Fax: 210 3221238e-mail: info@enploeditions.grwww.enploeditions.grwww.facebook.com/enploeditions.gr

E´ έκδοση (επαυξημένη): Νοέμβριος 2018

ISBN: 978-960-328-196-2

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Μην παραλείψεις τους Προλόγους!Πρόλογος στην Ε´ έκδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

«Αλλοδαπός» ξανά κι επίμοναΠρόλογος στη Β´ έκδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Μια προσέγγιση των ΧριστουγέννωνΠρόλογος στην Α´ έκδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

Ο Θεός μου ο αλλοδαπός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Μια αλήθεια που είναι «του δρόμου» . . . . . . . . . .33

«Ἡμεῖς δέ, τί;» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

Ο πρόσφυγας κι ο μετανάστης: Ξένος, αδελφός ή μήπως... Θεός; . . . . . . . . . . . . . . . .47

«Στην Αίγυπτο να φύγω με σένα, για σένα...»Τι απέγιναν τα δώρα των Μάγων; . . . . . . . . . . . . . .63

Σημείωση κατατοπιστική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

O Hρώδης χτυπά την πόρτα μας.Θα του ανοίξουμε; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 7

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 8

Του Αρέθα ή της Μάγιας μαςεν αινίγματι

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 9

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 10

Μην παραλείψεις τους Προλόγους!Πρόλογος στην Ε´ έκδοση

Παρακαλώ τον φίλο αναγνώστη να μηνπαραλείψει τους τρεις Προλόγους στις εκδόσειςτου βιβλίου αυτού. Θα τους βρει εδώ με τη χρο-νολογική σειρά από το σήμερα προς την αφετη-ρία: προς το 1995, οπότε είχε πρωτοσκάσειμύτη το βιβλίο1.

Δεν είναι κάτι πρωτότυπο το να ̓χει τον δικότης Πρόλογο κάθε νέα έκδοση! Άλλο θέλω ναπω με την παραπάνω παράκλησή μου. Η φύσηαυτού του μικρού βιβλίου είναι τέτοια, ώστε τοπεριεχόμενό του να βρίσκεται σε έντονη, σε ιδι-

1 Υπάρχουν τρεις Πρόλογοι για τις πέντε εκδόσεις τουβιβλίου. Το εκδοτικό του ιστορικό έχει ως εξής: Το βιβλίοπρωτοκυκλοφόρησε το 1995, από τις εκδόσεις «Παρου-σία». Επανεκδόθηκε με προσθήκη κειμένων και υπερδι-πλασιασμό του το 2002, από τις εκδόσεις «Ακρίτας»· καιγι’ αυτό ο Πρόλογος του 2002 το έλεγε καθαρά ότι επρό-κειτο για τη δεύτερη έκδοση. Στη συνέχεια το βιβλίο ανα-τυπώθηκε κάμποσες φορές, ως είχε. Ο εκδοτικός οίκος τηνανατύπωση του 2004 την ονόμασε 2η έκδοση (εννοώντας:δεύτερη δική του έκδοση, αλλά στην πραγματικότητα ήταντρίτη) και του 2008 τρίτη έκδοση (στην πραγματικότητατέταρτη). Τα σημειώνω αυτά για να μην παραξενευτείενδεχομένως ο παρατηρητικός στις λεπτομέρειες βιβλιόφι-λος. Τώρα φτάνει στην πέμπτη του έκδοση, με κάποια επε-ξεργασία και προσθήκες, και με τον τρίτο Πρόλογο.

11

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 11

αίτερα έντονη σχέση με την εκάστοτε συγκυρία,μέσα στην οποία γίνεται η ανάγνωσή του.Απλούστατα, διότι συνδέεται (όχι αποκλειστικά,αλλά πάντως σε πολύ μεγάλο βαθμό) με τοφοβερό και τρομερό προσφυγικό και μετανα-στευτικό πρόβλημα. Ο αναγνώστης, λοιπόν, τωνΠρολόγων θα αφουγκραστεί τις αναταράξεις τηςελληνικής κοινωνίας σ’ αυτή τη διαδρομή και θανιώσει, νομίζω, γιατί προϊόντος του χρόνου τοβιβλιαράκι αυτό έχει όλο και περισσότερουςφίλους, όλο και εκδηλωτικότερους εχθρούς.

Το βιβλίο συνδέεται με το προσφυγικό καιμεταναστευτικό πρόβλημα, διότι ένας από τουςβασικούς του άξονες είναι η ψηλάφηση των Χρι-στουγέννων ως ξενιτείας και ξενιτειάς. Κι ότανλέω Χριστουγέννων, εννοώ τη Γέννηση του Χρι-στού όπως τη νοεί η πίστη: κυριολεκτικά ωςερχομό του Θεού αυτοπροσώπως στην ανθρώ-πινη πραγματικότητα. Είναι βασική παραδοχήτης χριστιανικής πίστης, αυτό που λέει με τοκαλημέρα σας το ευαγγέλιο του Ιωάννη:«Μέσα στον κόσμο ήταν, κι ο κόσμος δι’ αυτούδημιουργήθηκε, μα δεν τον αναγνώρισε οκόσμος. Ήρθε στον τόπο τον δικό του, και οιδικοί του δεν τον δέχτηκαν» (Ιω. 1:10-11).Υπάρχει βαθιά παραδοξότητα στην πίστη (καιγι’ αυτό, η πίστη είναι άθλημα· όχι κάτι που

ΘANAΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

12

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 12

φυτρώνει θες δεν θες), υπάρχει κάτι ανυπόφοροστη βαθιά και αυθεντική ανθρωπιά την οποίααυτή η πίστη αποπνέει! Θεός που ως άνθρωποςγεννιέται στην κοπριά, Θεός που δηλώνει απε-λευθερωτής, Θεός που πεθαίνει σε άγρια αποξέ-νωση, Θεός που μέσα στην ιστορία ταυτίζει τονεαυτό του με τους αδύναμους, και ειδικά με τοναναγκεμένο ξένο2. Παραδοξότητα με το καντάρι,και μάλιστα παραδοξότητα δυσβάστακτη, καθ’όσον καλείσαι να δεις τον αναγκεμένο ξένο ωςένα συγκλονιστικό δώρο!

Το μεταναστευτικό και προσφυγικό έχει ένακάρο δύσκολες παραμέτρους και, ειδικά απότο 2015, οπότε γιγάντωσαν το πρόβλημα οιπαγκόσμιοι ολιγάρχες και οι περιφερειακοίσυναγωνιστές τους, οι οποίοι σπέρνουν ερήμωσηγια να κερδίσουν χωράφια, τις χώρες τις κάνουνχώρους και τους ανθρώπους αναλώσιμα. Σεάλλα μελετήματά μου (και δη από το 2005) έχωγράψει κι έχω μιλήσει κατ’ επανάληψη για μερι-κές παραμέτρους του ζητήματος. Πολύ θα ήθελα,ο φιλότιμος αναγνώστης που θα τα βρει σπερμα-τικά στο βιβλίο αυτό, να ανέτρεχε και στα άλλα.Αλλά αυτό είναι απλώς μια ευχή. Θα έλεγα ότιτα κεντρικότερα όσων έχω καταθέσει είναι τρία:

2 Λουκ. 2:7, 4:18-19, Μάρκ. 15:27-41, Ματθ. 25:31-46.

ΜΗΝ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥΣ!

13

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 13

Πρώτο. Η «ξενότητα» δεν είναι απλώς τοχαρακτηριστικό του άλλου. Ξένος και άλλοςείμαστε και οι ίδιοι, διψώντας να γίνουμε δεκτοίκι αποδεκτοί στον χώρο κάποιου άλλου3.

Δεύτερο. Αν δεχόμαστε πανανθρώπινα αγα-θά, όπως η ελευθερία και η πολυτιμότητα κάθεανθρώπου (το πανανθρώπινο είναι θεμελιώδηςάξονας του ευαγγελίου), τότε θα αξιώσουμε, οιδιάφορες θρησκευτικές και πολιτισμικές κοινό-τητες να μην αποτελούν περίκλειστες κύστεςμέσα σε μια κοινωνία, η οποία θέλει να είναιανοικτή, μα (κατά άκρα αντιφατικότητα) δημι-ουργεί ανήλιαγα γκέτο. Για να είναι κοινωνία ηκοινωνία και για να λειτουργεί η δημοκρατία,χρειάζεται η συνύπαρξη να βασίζεται σε ένασυμβόλαιο το οποίο θα υπογράφουν όλες οι κοι-νότητες – μέτοχοι της κοινωνίας: Ότι όλες οι ετε-ρότητες είναι δεκτές, πλην μιας: της ετερότηταςη οποία μισεί την ετερότητα και αποτιμά πάμ-φθηνα την ανθρώπινη ζωή. Η μισαλλοδοξία φύε-ται παντού, ο εθνικισμός παντού, η θεοκρατία

3 Βλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Η ρήξη με το μηδέν.Σφηνάκια πολιτικής θεολογίας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 22017,σσ. 149-164 (κείμενο με τίτλο «Ο ξένος που δέχομαι, οξένος που γίνομαι»). Βλ. και 35-37, 57-66.

ΘANAΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

14

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 14

παντού, και αποτελούν κακό παντού4. Αυτές,λοιπόν, οι δύο συντεταγμένες, το γεωγραφικόμήκος της αλληλεγγύης προς τον αναγκεμένοξένο, και το γεωγραφικό πλάτος της συνηγορίαςπρος τα πανανθρώπινα, είναι αδιάζευκτα. Τοένα αποτελεί την άλλη όψη του άλλου, κι όχιεπιχείρημα κατά του άλλου5.

Τρίτο. Όποτε τα πράγματα χειροτερεύουνανείπωτα, τόσο που να παγιώνεται η αμηχανία,να μη διαφαίνεται λύση κι έτσι να θεριεύουν οτρόμος και το μίσος (εμφανιζόμενα μάλιστα ωςη ατράνταχτη λογική), ακριβώς τότε το απολύτωςαναγκαίο, η ύψιστη προτεραιότητα για τηνΕκκλησία είναι να μην απεμπολήσει το ευαγγέ-

4 Βλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Διδάσκοντας γύπτουςκαι τσελεπήδες περί περιτομής και αβατάρα. “Ιθαγένεια”και “ερώτημα περί της αληθείας” σε συνθήκες πολυπολι-τισμικότητας», Σύναξη 98 (2006), σσ. 35-47. Επίσης, «Ηκοινότητα ως βρόχος. Η αποστολή της Εκκλησίας στη σκο-τεινή πλευρά της σελήνης», Πολιτισμός και Διαφορετικό-τητα. Εμείς και οι άλλοι (επιμ. Δημήτριος Γ. Μαγριπλής),εκδ. Αντ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 333-352.5 Βλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, ομιλία με τίτλο «Οπρόσφυγας κι ο μετανάστης: ξένος, αδελφός ή μήπως...Θεός;», στο 5ο Νεανικό Συνέδριο της Ι. ΜητροπόλεωςΜεσογαίας και Λαυρεωτικής, 13 Φεβρουαρίου 2016, μεγενικό θέμα «Δεν είμαι τόσο αλλιώτικος…». Μαζί με τησυζήτηση που ακολούθησε, βλ.: https://www.youtube.com/watch?v=y4YInWgcZDY

ΜΗΝ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥΣ!

15

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 15

λιό της. Να μην το απεμπολήσει, ακόμα κι όταναυτό ακούγεται μη-ρεαλιστικό, ακόμα κι ότανεξοργίζει τους λάτρεις του φυλετικού αίματος,ακόμα κι όταν κάποιοι λοιδορούν την ευαγγελι-κή συνηγορία υπέρ του αναγκεμένου χαρακτη-ρίζοντάς την ως έκφανση ανέξοδης πολιτικήςορθότητας. Είναι απλό! Μια Εκκλησία πουαρνείται ότι ο ξένος αποτελεί καταστατικήπαρουσία στο ευαγγέλιο του Χριστού, παύει ναείναι Εκκλησία του Χριστού.

Δεν θέλησα να αλλάξω τον χαρακτήρα τουβιβλίου και από αρμαθιά ευέλικτων κειμένων νατο μετατρέψω σε πραγματεία. Φυσικά είναιακριβό πράγμα οι πραγματείες, όποτε μοχθούννα φωτίσουν τα ζόρια μας. Αλλά εδώ κρατώκατά βάσιν την αρχική του φυσιογνωμία. Στηνέκδοση τούτη έχουν γίνει λιγοστές φραστικέςβελτιώσεις κι έχει προστεθεί ένα ακόμη κείμενο:«Στην Αίγυπτο να φύγω με Σένα, για Σένα».Τι απέγιναν τα δώρα των Μάγων; το οποίογράφτηκε τώρα, σε μια ακόμα προσπάθεια ναδιακρίνουμε (όλοι, και πρωτίστως ο ομιλών) ταλυτρωτικά δυσβάσταχτα.

Είναι δυσβάσταχτα, όπως δυσβάσταχτοςείναι και ο πόνος που χρειάζεται όποτε θελή-σουμε να σπάσουμε τις αλυσίδες μας· τις αλυ-σίδες που μας κρατούν στη μιζέρια, στη συνθη-

ΘANAΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

16

������ ���������.qxp_Layout 1 15/11/2018 11:44 Page 16